Ibnu Khaldun

FALSAFAH DAN LOGIKAL MELAYU JXEA 11O4

TAJUK: ABDUL RAHMAN ABU ZAID WALIYUDDIN BIN KHALDUN AL-MALIKI AL-KHARAMI ( IBNU KHALDUN )

PENSYARAH: Prof. Dr. Amran Muhammad NAMA: Mohd Faizul Bin Ismail NO. METRIK: JEA 080041

Semesta 1, Sesi 2008/2009 Akademi Penganjian Melayu Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Perkataan falsafah berasal daripada bahasa Yunani atau Greek purba da pertama kali digunakan oleh Pythogoras (570-504 sebelum masihi (S.M)).Pythogoras ialah seorang ahli fikir Yunani dalam abad ke-6 S.M. Perkataan falsafah mengandungi gabungan dua perkataan iaitu “Philo’’ yang bermaksud “Cinta’’ dan “Sophia’’ yang bermaksud “kebijaksanaan’’.Oleh itu falsafah boleh diertikan sebagai “cinta’’ dan “kebenaran’’. Namun takrif ilmu falsafah seharusnya lebih terperinci daripada pengertian yang bergitu luas dan longgar itu. Ibnu Khaldun atau nama asalnya Abdul Rahman Abu Zaid Waliyuddin b. Khaldun AlMaliki Al-kharami.beliau dilahirkan di Tunis pada 1 Ramadhan 732H. Keluarga Ibnu Khaldun berasal daripada keturunan Arab Hadramaut yang pernah menetap di Serville, Italy dan Sepanyol dan akhirnya berpindah dan menetap di Afrika Utara semasa pemerintahan Hafs Abu Zakariyya, iaitu pemerintah Tunis pada masa itu. Ibnu Khaldun mendapat pendidikan awal dalam pelbagai ilmu Islam seperti Al-Quran dan Al’Hadith.Apabila meningkat dewasa, beliau mempelajari pula tentang perundangan Islam, kesusasteraan, falsafah, bahasa dan manik. Antara bahasa yang dipelajari oleh beliau ialah Lingustik Bahasa Arab seperti Nahu dan Saraf. Antara guru yang mengajarnya dalam ilmu-ilmu yang dipelajarinya adalah Muhammad Ibrahim Al-Abiliti, Abu Abd Allah Al-Jayyani, Abd Allah Muhammad bin Abd Al- Salam dan lain-lain lagi. Beliau mempunyai sifat peribadi yang tegas dalam menjalankan tugas yang diamanahkan. Selain itu juga, kebolehan beliau dalam bidang sosiologi mengangkatkan lagi belaiu sebagai seorang ahli cendekiawan yang agung. Beliau mengamalkan sifat rendah diri dan tidak mementingkan pangkat dan bijak menyelesaikan masalah. Beliau mempunyai kepakaran dalam ilmu kemasyarakatan, pendidikan, keagamaan, tamadun, undang-undang dan falsafah. Dalam perjalanan hidup beliau dipenuhi berbagai peristiwa, pengembaraan dan perubahan. Ibnu Khaldun menjadi seorang seorang cendekiawan yang agung sehingga disanjung oleh ramai cendekiawan Barat kerana buah fikiran belau. Tetapi jarang umat Islam mengkaji tentang ilmu beliau. Sumbangan beliu dalam ekonomi banyak dimuatkan dalam hasil karya beliau, Al-Muqaddimah. Al-Muqaddimah merupakan hasil teragung yang beliau hasilkan. Antara teori ekonomi dalam buku itu masih lagi releven dengan masalah ekonomi semasa pada masa kini. Kitab Al-Muqaddimah atau bermaksud pendahuluan ini merupakan kitab terbesar yang dihasilkan oleh beliau. Didalam kitabnya memuatkan tentang pesuratan tentang sejarah, falsafah dan sosiologi termasuk juga pendidikan. Tema utama dalam kitab beliau adalah mengecam fakta-fakta psikologi, ekonomi, alam sekitar dan juga kemasyarakatan yang memainkan peranan dalam proses memajukan peradaban manusia dan perjalanan sejarahnya. Beliau telah membuat pelbagai analisis tentang dinamika hubungan kumpulan-kumpulan dan menunjukkan bagaimana setiakawan dan perpaduan sosial. Dalam karya tulisannya, beliau telah membincangkan beberapa prinsip dan falsafah ekonomi seperti keadilan ( justice ), kerjasama (cooperation), kesederhanaan

(moderation), kerja keras (hardworking dan kelemahan (fairness). Pemikiran cemerlang beliau telah menjadikan beliau seorang seorang yang berpengaruh besar bagi cendiakawan-cendiakawan barat dan timur. Pemikiran beliau telah membawa perubahan yang besar dalam jabatan politik, ilmiah dan peradilan. Ibnu Khaldun telah mejalankan analisis yang mendalam tentang teori ekonomi. Beliau menjalankan kesemua kajian beliau tentang teori ekonomi berdasarkan kepada prinsipprinsip dan falsafah islam. Ibnu Khaldun tidak melihat fungsi utama manusia dalam aktiviti ekonomi yang mereka jalankan setiap hari tetapi beliau telah menganggap manusia sebagai manusia islam ( Islam man/Homo Islamicus) yang memerlukan pengetauhan dan pembelajaran ilmu tentang ekonomi untuk memenuhi atau menjalankan misinya diatas muka bumi ini. Oleh itu, beliau menekanakan bahawa manusia perlu menjauhi perbuatan jahat sebaliknya manusia seharusnya dan wajib mengikuti ajaran islam. Selain itu juga, beliau menekankan manusia perlu menjadikan Islam sebagai model untuk memperbaiki dirinya dan mesti memberikan keutamaan kepada kehidupan akhirat. Ibnu Khaldun telah mengemukan pelbagai teori tentang ilmu ekonomi ini. Teori yang dikemukan dalam ilmu ekonomi adalah teori pengeluaran, teori nilai, wang dan harga dan teori pengagihan. Beliau mengemukan teori bahawa kehidupan ekonomi sentiasa menghala kearah pelaksanaan keseimbangan antara penawaran dengan permintaan. Menurut beliau tentang teori pengeluaran adalah berasaskan tentang factor buruh daan juga kerjasama masyarakat. Beliau juga mengangap buruh merupakan factor terpenting dalam proses pengeluaran walaupun factor-faktor lain seperti tanah yang tersedia, tenaga buruh adalah perlu untuk menghasilkan matlamat akhir sesuatu pekerjaan. Beliau juga berpendapat bahawa kenaikan paras harga yang tetap juga amat perlu untuk mengekalkan tahap produktiviti. Dalam perkara ini, beliau menyarankan supaya masyarakat dapt melakukan perancangan supaya setiap bidang pekerjaan dilakukan oleh orang yang mahir dan cekap. Walaubagaimanapun, pertubuhan ekonomi dan pembahagian tenaga buruh juga bergantung kepada pasaran semasa. Disini kita dapat menyatakan bahawa teori pembahagian tenaga buruh, pengkhususan tenaga buruh dan pertukaran yang dikemukakan oelh Ibnu Khaldun 100 tahun lebih awal daripada teori yang digunakan oleh Adam Smith. Ibnu Khaldun secara tidak jelas juga membezakan tentang teori nilai yang digunakan dengan nilai pertukaran. Beliau telah berhujah dengan tegas tentang nilai sesuatu barangan bergantung kepada nilai buruh yang terlibat dalam proses pengeluaran. Beliau berkata “ semua usaha manusia dan semua tenaga buruh perlu digunakan untuk mendapatkan modal dan keuntungan. Tidak ada jalan lain bagi manusia untuk mendapatkan keuntungan melainkan melalui penggunaan buruh’’. Dengan kata-kata beliau jelas la bahawa pendapat beliau tentang pengunaan buruh adalah amat penting dalam sistem pengeluaran. Keuntungan akan hanya diperolehi dengan pengunaan buruh untuk menghasilkan sesuatu produk. Ibnu Khaldun juga berpendapat bahawa harga barangan terdiri daripada tiga elemen iaitu gaji atau upah, keuntungan dan juga cukai. Beliau berpendapat ketiga-tiga elemen ini

merupakan pulangan kepada masyarakat. Oleh itu, beliu membahagikan ekonomi kepada tiga sector iaitu sektor pengeluaran, pertukaran, dan perkhidmatan awam. Menurut beliau juga, nilai dan harga sesuatu barangan sama dengan kuantiti buruh yang terlibat dalam proses pengeluaran barangan berkenaan. Harga buruh merupakan asas kepada penentuan harga sesuatu barangan dan harga buruh itu sendiri ditentukan oleh mekanisme permintaan danpenawaran dalam pasaran. Manakala keuntungan terhasil daripada perbezaan yang diperolehi oleh perniaga daripada harga jualan dengan harga belian. Teori-teori yang dihasilkan oleh Ibnu khaldun menunjukkan bahawa beliau merupakan tokoh pertama dalam meninjau tentang aliran ekonomi ini. Pemikiran beliau tentang ekonomi ini menunjukkan pemikiran para ilmuwan islam melampaui pemikiran ilmuwan-ilmuwan barat dan jauh mendahului mereka. Kebanyakkan buku ilmuwanilmuwan dari barat tidak memasukkan nama para pemikir ilmuwan islam padahal sejarah membuktikan bahawa ilmuwan islam banyak menulis tentang dan mengkaji tentang ekonomi secara normatif. Ini dapat dilihat dalam Buku Sejarah Permikiran Ekonomi tulisan Belanda Zimmerman, Beliau tidak memasukkan pemikiran ekonomi islam dalam buku tulisannya. Ibnu Khaldun pernah berkata “manusia memperolehi sedikit keuntungan tanpa melalui usahanya seperti air hujan yang menjadikan ladangnya subur dan lain-lain perkara yang seumpamanya. Walau agaimanapun, kesemua perkara ini hanya berperanan sebagai ejen penyumbang, usaha manusia mesti digembelingkan dengan perkara tersebut……’’. Katakata beliau ini jelas menunjukkan bahawa manusia perlu berusaha untuk membaiki kehidupan mereka dari keadaan kurang baik kepada keadaan yang lebih baik. Selain itu juga, kata-kata beliau juga menunjukkan pergunaan dari tenaga manusia untuk mendapatkan satu produk. Ia boleh di ibaratkan bahawa tenaga buruh amat diperlukan untuk menjalankan atau menghasilkan sesuatu produk. Selain teori ekonomi yang telah dikemukannya, Ibnu Khaldun juga merupakan ahli falsafah sosial. Ini dapat dilihat dari buku yang ditulis oleh beliau yang bertajuk Muqaddimah. Kenyataan beliau dalam buku yang ditulis menyentuh tentang kesan agama dalam kalangan orang Arab. Beliau menulis tentang pembinaan kerajaan dalam masyarakat Arab untuk menjadi sebuah kerajaan yang teguh. Tetapi pandangan beliau terhadap orang Arab adalah agak buruk dan berpendapat sikap orang Arab adalah lebih bersifat buas berbanding dengan kemajuan mereka. Beliau telah menegaskan bahawa orang arab tidak memperolehi sebuah kerajaan kecuali atas sifat agama. Pendapat beliau menunjukkan pandangan beliau terhadap orang Arab yang mempunyai sikap yang sombong dan bongkak. Beliau berpendapat orang Arab ini susah untuk saling tunduk iaitu hormat antara satu sama lain. Ini kera sikap kebencian dan bersifat merebut kuasa dan sifat penyatuan amat sukar ditemui dalam hati mereka. Beliau juga berpendapat, kedatangan agama Islam telah menyamtukan Orang Arab menjadi sebuah kerajaan yang teguh. Ini kerana kedatangan agama Islam telah mengubah semua gaya pemikiran Orang Arab dahulu kepada satu pemikiran yang lebih baik.

Ibnu Khaldun juga telah menuliskan satu fasal khas yang menegaskan bahawa dakwah diniyyah telah menambahkan lagi kekuatan Negara keatas kekuatan asabiyyah yang telah sedia ada. Ini kerana acuan agama islam telah menghilangkan sifat suka merebut dan saling berdengki yang wujud di kalangan ahli Asabiyyah dan membawa kepada kebenaran. Selepas menemui jalan kebenaran, maka tiada lagi pepecahan yang telah berlaku. Ibnu Khaldun juga berbicara berkenaan dengan falsafah menulis.Beliau berpendapat, bila seseorang terlibat dengan menulis maka ia akan terlibat dalam satu kegiatan yang membabitkan tangannya yang bergerak semasa menulis. Ini bermula apabila daya khiyalnya yang membentuk huruf sesuai dengan maksudnya dan nafs al-natikahnya iaitu dari segi dirinya yang telah memahami makna yang hendak diungkapkan. Dengan seseorang itu menulis maka ia akan berpindah dari satu kepada paras yang lain. Ini bermaksud, apabila seseorang yang bertulis menggunakan tangan iaitu mengunakan khiyal dan kemudian menukarnya kepada huruf yang juga dipanggil nafs al-natikahnya. Ia juga terjadi sebaliknya iaitu dari nafs al-natikahnya kepada khiyal dan kemudian melalui tangannya yang bergerak untuk mencatit lambing atau makna bagi sesuatu ilmu itu. Orang yang terlibat dengan proses ini akan menulis dengan berfikir dan memahami makna yang ada dalam nafs natikahnya dan nilai kemanusiaannya menjadi lebih tinggi dan mulia. Dengan huraian yang telah beliau buat ini, kiata dapat memahami kepentingan menulis dan juga membaca untuk memahami sesuatu perkara dan dengan cara ini juga juga ia akan meninggikan nilai kemanusiaan yang ada pada kita lebih tinggi dan juga mulia. Beliau juga ada menyebut tentang hubungan dengan ilmu. Beliau menegaskan bagaimana ilmu perlu dijadikan malakah atau kemahiran dan kecekapan yang medalam dalam diri seseorang. Dan bagi mencapainya, seseorang itu perlu menjadikan ilmu sebagai tabiat keduanya dalam hidup mereka. Selain dari itu juga, malakah ini juga akan berlaku apabila manusia membuat latihan dengan menggunakan fikiran dan percakapan dalam ilmu dengan perbincangan dan juga pertukaran pendapat dan pendapat. Beliau menyatakan, “Cara yang mudah untuk memperolehi malakah ini adalah dengan jalan melalui latihan lidah guna mengungkapkan fikiran-fikiran dengan jelas dalam pendebatan masalah-masalah ilmiah. Inilah cara yang mampu menjernihkan persoalan….’’ Dari kata-kata beliau itu menunjukkan bahawa sesuatu ilmu itu dapat diperolehi dari ungkapan tentang membincangkan sesuatu masalah dengan menukar-nukar pendapat. Dengan menggunakan cara ini, sesuatu masalah itu dapat diselesaikan dengan mudah dan berjaya. Beliau juga berpendapat ilmu ini juga akan diperolehi dengan lebih mudah dengan menggunakan kata-kata. Apa yang dapat dilihat, Ibnu Khaldun menjunjung tinggi ilmu pengetahuan dan beliau tidak meremehkan akan sesebuah sejarah. Beliau adalah seorang peneliti yang tidak kenal akan lelah dengan dasar ilmu dan pengetahuan yang luas Kerana pemikiran yang

ditunjukkan itu, beliau telah dipandang sebagai peletak dasar ilmu-ilmu sosial dan politik islam. Selain itu juga, sumbangan beliau dalam ekonomi islam telah menjadikan beliau seorang yang dikenali dan dipanggil sebagai Bapak Ekonomi. Beliau lebih layak menerima gelaran ini berbanding dengan Adam Smith yang dikatakan sebagai Bapak Ekonomi oleh barat melalui buku The Wealth Of Nation. Ini kerana teori yang telah beliau gunakan masih lagi digunakan pada masa kini. Pemikiran beliau yang lebih mendalam lagi untuk menyelesaikan masalah ekonomi baik dari segi mikro ataupun makro membuktikan teori beliau lebih digunakan daripada ahli falsafah barat. Pemikiran yang telah beliau kemukakan adalah pada abad 14 dan pada ketika itu Eropah masih lagi dibelakang. Selain daripada itu juga, penjelasan beliau dalam aspek dasar ekonomi yang berkaitan dengan pendapatan dan pengeluaran telah diterima oleh semua Negara. Beliau juga menerangkan juga tentang memupuk semangat kesedaran dan kefahaman antara masyarakat dan mewujudkan satu dasar ekonomi yang sebaiknya. Semua teori yang beliau gunakan adalah menggunakan kaedah secara islam. Beliau menganggap bahawa rezeki yang dikurniakan oleh Allah mestilah dibahagikan sama rata dan dibelanjakan kepada perkara-perkara baik demi kesejahteraan manusia sejagat. Didalam artikel Dr. Bryan s. Turnel yang bertajuk “The Islamic Review & Arabic Affairs” juga ada menyatakan bahawa tulisan-tulisan dari Ibnu Kahldun dalam hal yang berkaitan dengan social dan sejarah telah diterima dan diakui oleh dunia barat. Beliau telah menganalisis tentang apa yang disebut dengan ‘gejala-gejala sosial’ dan dapat dilihat bahawa beliau memahami dan menguasai akan analisis yang telah beliau buat itu. Selain dari teori ekonomi, pemikiran beliau dalam analisis aspek kemasyarakatan, politik dan pendidikan juga telah menjadi tumpuan dalam pemikiran moden kini. Semua karya beliau telah dijadikan sebagai rujukan dan juga kajian dan karya-karya beliau ini sering menjadi wacana, tema, judul buku dan juga sebagai tesis. Sumbangan beliau dalam tamadun juga menunjukkan beliau merupakan seorang tokoh dalam pelbagai bidang. Kerana pemikiran-pemikiran yang telah ditunjukkan itu, Ibnu khaldun telah dipandang sebagai seorang peletak dasar dalam ilmu-ilmu sosial dan politik Islam. Jelas ditunjukan pemikiran Ibnu Khaldun telah membantu umat islam dalam pengurusan semua aspek kehidupan dan ekonomi. Kajian yang beliau buat juga telah diterima oleh pemikirpemikir dari barat. Pemikiran yang beliau tunjukan membuktikan islam mempunyai tokoh-tokoh ilmuwan yang lebih hebat dari tokoh-tokoh barat. Rujukan Home page for tradisional islam:www.geocities.com/traditionalislam/traditionalislam.tripod.com