Wat Is Wijsheid??? Nr. 20

WAT IS WIJSHEID??? “Zodra iemand zich realiseert dat de werkelijkheid vele gezichten kent, zet hij de eerste stap op weg naar wijsheid.” Nieuwsbrief van Hopstaken Bedrijfsadvies – 2002.13 – 12 december 2002 In deze nieuwsbrief: 1. 2. 3. 4.

Waar gebeurd: De 39 petten Nieuws van Hopstaken: Colleges Instrument: De Effectiviteitsbalk Wijze citaten van David Berger, Abraham Lincoln, Graham Parker, Raymond Aron (door de mond van J.L. Heldring), twee gezegden en een stemmig vers van Ellen Warmond 5. Service van de maand: Moderator 6. Tips voor leven na ‘t werk Reacties kun je mailen aan [email protected] 1. Waar gebeurd: De 39 petten I De Theorie Een ‘pet’ is een afgerond pakket met een of meer (samenhangende) doel(en), aan elkaar verwante producten en daarbij behorende taken. Soms is een functie één pet, soms vele. Zoals de functie van directeur. Er zijn petten die je iedere dag (‘Postbehandelaar’), maar ook petten die je als ’t meezit hooguit één keer ’s jaars op hoeft te zetten (‘Bedrijfsjurist’). Er zijn petten waarvoor je nooit bent opgeleid maar iedereen verwacht wel van je dat je die op professionele wijze draagt. Ben je directeur en wil je weten hoe het gesteld is met je onderneming? Tel je petten. En kijk vervolgens welke je draagt en welke niet. Welke je graag draagt en welke enig bluffen en veinzen vereist. II De Praktijk van Hopstaken “Hallo, met Dorien van het Management Recruitment Center. Mag ik u vragen wie bij u gaat over het inhuren van personeel?” vraagt een vriendelijke vrouwenstem. “Ik heb geen personeel.” “Ah! Juist ja. Bedankt!” Als zelfstandige zonder personeel ben ik er inmiddels achter. Mijn uitspraak “De doorsnee-ondernemer in het middenen kleinbedrijf draagt tussen de 15 en 35 petten” blijkt te conservatief. Vanmorgen was ik dus heel even ‘Directeur’. Vanavond heb ik de pet op van ‘Copywriter’: de nieuwsbrief moet af. Eerder vandaag was ik al ‘Correspondent’ en ... ok, pakte een paar uur privé-tijd. Tentoonstellinkje pakken met Nelly. Morgenochtend: ‘Mediator’, dan ‘Adviseur’ en ‘Medewerker Klantenservice’. Avond: ‘Medewerker PR’: het adresseren van de zakelijke kerst- en nieuwjaarswensen. Waarschijnlijk dient ook de pet ‘Telefonist’ zich nog aan. Donderdag ben ik onder meer ‘Relatiebeheerder’, ‘Productontwikkelaar’ en ‘Medewerker Postkamer’. Dat was vroeger wel anders. Toen had ik tien-, twintigduizend collega’s. Had ik 1 of 2 petten. Het werk was te overzien: ieder zijn pet en dat was dat. III De Praktijk van Leo Leo, geïntrigeerd door de 15-35 petten, is ze eens gaan noteren. Hij kwam op 39. Daarna aangestreept welke hij graag droeg, welke niet. Bleek dat drie of vier hem goed bevielen. Alleen droeg hij ze nog maar nauwelijks. Leo startte een project en na tweeëneenhalf jaar was hij klaar. Had alle 31 petten die hem niet zo goed lagen, gedelegeerd. Inclusief die van Algemeen Directeur. Sindsdien doet hij waar hij goed in is: productontwikkeling, acquisitie en relatiebeheer, PR. Eén petje heeft hij er wel bij: Commissaris. Bij z’n eigen bedrijf. Enne ... de omzet en winstgevendheid van z’n onderneming is binnen de twee jaar daarna verdubbeld. Dat komt ervan als je met tegenzin een pet draagt. Drie maal raden welke ... Dit Ware Verhaal heeft hij eens verteld aan zeventig ondernemers van de business club, kort voor de Kerstdagen. Dus als je verlegen zit om goede voornemens ... IV Binnenkort in dit Theater Petten. Iedereen draagt ze, niet iedereen weet wat er in zit. Verreweg de meesten hebben niets op papier, of struikelen bij pogingen daartoe. De meeste functiebeschrijvingen zijn papieren tijgers, waar je weinig mee kunt. Ruim 90% van alle petten in alle organisaties is identiek. Ik ben bezig om tussen de bedrijven door een pettenbibliotheek aan te leggen. Universeel toepasbaar, voor werving, selectie, loopbaanbegeleiding, functionerings- en

beoordelingsgesprekken en bij het oplossen van geschillen over verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Waar het afgelopen jaar de rode draad ‘communicatie’ was, wordt dit het komend jaar ‘organisatie’. Let op de rubrieken ‘Nieuws’ en ‘Instrument’.

2. Nieuws van Hopstaken: Colleges Uit de onstuimige groei van het fenomeen ‘business school’, een academisch getinte HBO-opleiding voor aspirant ondernemers, blijkt dat talloze jongeren over de gehele wereld ondernemerschap ambiëren. Ondanks een ongrijpbare economie, lastige mensen en dito wetten, om maar een een paar dwarsstraten te noemen. De toetssteen voor dit type management-onderricht is de Harvard Business School in Boston (www.hbs.edu). Die heeft een bijkans onaantastbare reputatie als producent van Masters of Business Administration (MBA’ers). Deze status lijkt Harvard onder meer te hebben bereikt door een eigen aanpak. Aan de hand van een reeks echte bedrijfssituaties leren de studenten rechtstreeks van de realiteit. Tegelijkertijd toetsen zij bestaande en nieuwe theorieën. Zo maken zij kennis met de vele petten die de ondernemer moet kunnen dragen. En passant ontdekken zij dat je in teamverband veel meer voor elkaar krijgt dan in je uppie. Colleges met een hoog praktijkgehalte, aangevuld met een vracht praktijkwerk. De lat ligt vanzelfsprekend hoog. Met gebakken lucht, bluf en meelopen kom je er niet. Met de Harvard MBA-opleiding als benchmark zijn de afgelopen twintig jaar vele honderden MBA-scholen opgericht. In Nederland was na WO II Nijenrode lange tijd de enige. Inmiddels tellen we er tientallen. De Delta Dutch Business School te Deventer is er één van. Docenten zijn praktijkmensen, geselecteerd op wijs- en grijsheid (!). In april en mei 2003 verzorg ik daar een tiental colleges rond het thema ‘leiderschap bij verandering’, naar aanleiding van het gelijknamige boek van Harvard-professor John P. Kotter. Daarbij maken we gebruik van een echte bedrijfscase, om te zien of, en zo ja, hoe en in welke mate de stellingen van Kotter bruikbaar zijn in de praktijk. DDBS-studenten komen uit Derde Wereld-landen. Na hun scholing keren zij terug naar hun land om daar het geleerde in de praktijk te brengen.

3. Instrument: De Effectiviteitsbalk Dit jaar zijn in deze nieuwsbrief regelmatig communicatie-hobbels aan de orde gesteld. Uiteindelijk gaat het er om, hoe je overeind blijft in een wereld waar op het gebied van communicatie en samenwerking dikwijls misverstand en domheid lijken te regeren. De Tien Afdrogers van de vorige keer zijn, toegegeven, riskant, maar ze kúnnen van pas komen. Bijvoorbeeld wanneer een Groot Ego met Lange Tenen het Negatieve Oordeel over je uitspreekt. Zo’n Oordeel is gegrondvest op een Standpunt: het Eeuwige Gelijk. Ooit iemand ontmoet die alles wat afwijkt van z’n eigen leefwijze “raar” vind, of “gek”? Die elke noodzakelijke verandering becommentarieert met: “Dat is allemaal nergens voor nodig.” Wat te doen? Een passende communicatie-techniek is ‘herformuleren’. Tegen deze laatste kun je dan zeggen: “Jij hebt veel moeite met verandering. Klopt dat?” Herformuleren-verifiëren. Wanneer die ander jouw herformulering beaamt, dan kom je wellicht weer een stapje verder. Je bevestigt zijn Gelijk en schept zo ruimte om verder te gaan. Een gesprek kan zich aldus stapje-voor-stapje bewegen, van onnuttig naar nuttig. De Effectiviteitsbalk is als instrument ontwikkeld door mr. Marga Schreuder, docent aan het Centrum voor Conflicthantering (www.cvc.nl). Zij werkte het uit naar aanleiding van een waarneming van mediation-expert John Haynes. Uit eigen waarneming tijdens allerlei gesprekssituaties heb ik geconstateerd dat de Effectiviteitsbalk velerlei toepassingen heeft. Nee, ik ga niet alles verklappen; daarvoor is de ruimte te kort en doe ik het instrument onrecht. In ’t kort: INEFFECTIEF EFFECTIEF _________________________________________________________________________ 1

2

VERLEDEN

3

4

5

6

7

8

TOEKOMST

waarbij ... 1: onvruchtbare actie/reactie-patronen – niet luisteren 2: rechtspositie – gelijk hebben – oordelen, standpunten – nauwelijks luisteren 3: aggressieve emoties, agressie; aanvallen en verwijten – selectief luisteren 4: defensieve emoties – zorgen, angsten – luisteren naar doem-scenario’s 5: feiten – meningen die op feiten gebaseerd zijn – rationeel luisteren 6: intentie, gemotiveerdheid tot een vruchtbaar proces – commitment – analytisch luisteren 7: belangen – wensen – behoeften – respectvol luisteren

8: resultaat – doelen – uitkomst; respect – erkenning Tijdens gesprekken op niveau 2 of 3, kun je door zorgvuldig te herformuleren, opschuiven naar 5 of zelfs 6. Ik heb zelf gemerkt dat een goed getimede en juiste herformulering de effectiviteit en dus ook de productiviteit van het gesprek in heel korte tijd kan bevorderen. Bij een terugval (van b.v. 7 naar 3, alles komt voor) pak je de draad daar weer op – in plaats van met stomheid geslagen en diep teleurgesteld de bijeenkomst op te breken. Oefening baart kunst. En kunst, daar moet je vooral eerst goed naar kijken. Zie het kader.

4. Wijze citaten van David Berger, Abraham Lincoln, George Parker, J.L. Heldring (of beter: Raymond Aron), twee gezegden en een stemmig vers van Ellen Warmond “Iemand die niet kan dansen vindt het orkest slecht.” Pools gezegde “It makes me pat my feet, wiggle my ass and holler.” De drie essenties van goede muziek, zoals aangehaald door David Berger (Amerikaans bandleider en Ellington-transcriber; Lincoln Center Jazz Orchestra, Sultans of Swing) “Stel vast dat iets kan en moet gebeuren. Daarna zoeken we uit hoe het gaat gebeuren.” Vrij naar Abraham Lincoln “Laat degenen die de brief dicteert die brief ook bezorgen.” Joods gezegde “Kennis is macht. Zelfkennis is macht over jezelf.” George Parker “[Raymond Aron] schreef eens dat mensen die bereid zijn om te sterven voor een ideaal, zéker bereid zijn om een ánder te laten sterven voor dat ideaal. Heel eenvoudig. Heel treffend. En het is natuurlijk waar. Andermans leven is een minder groot offer dan je eigen leven.” J.L. Heldring (geb. 1917; oud-hoofdredacteur NRC)

NAAR MEN ZEGT Naar men zegt is dit het leven der wijzen: niet meer bewegen stilstaan als een berg zeer ouderwetse liefdesbrieven lezen een kerkboek kopiëren zonder lachen bij willekeurige voorbijgangers naar hun gezondheid informeren 1 boek bezitten met het alfabet letter voor letter op een ander blad geschreven daar lang in lezen dan tevreden als een varen het lichaam samenvouwen en gaan slapen. Ellen Warmond (geb. 1930)

5. Service van de Maand: Moderator De werkelijkheid kent vele gezichten, daarvan ben ik inmiddels overtuigd. Een Goed Gesprek werkt verrijkend; je wordt weer wat wijzer. Een voorbeeld van een Goed Gesprek dat binnen ondernemingen nog maar nauwelijks benut wordt, is het debat. Het voeren van een debat in Nederland lukt zelden, onder meer omdat de meesten van ons nooit geleerd hebben zich iets voor te stellen bij standpunten van anderen. VARA’s Lagerhuis is een jaren ’70-roept-umaar!-club, nauwelijks debat, beetje discussie. Daarom is elk bericht dat er op scholen serieus aandacht wordt besteed aan het debat, goed nieuws. Dodelijk voor debat of discussie is de deelnemer die het niet laten kan ‘op de man’ te spelen. Daarvoor gebruikt hij een scala aan brokkenmakers (zie nieuwsbrieven 2.7-2.10), drogredenen (2.11) en afdrogers (2.12). Eén deelnemer kan als je niet oppast elk debat en elke discussie in ordinair geruzie doen ontaarden. Daarnaast zijn er zekere types die voor spelbederf zorgen, zoals de cynicus met zijn sarcasme, de betweter, de hovaardige, de haarklover (2.1-2.3) en natuurlijk de con man (2.9). Ja, als de mensheid ooit van iets extreem simpels iets ongelooflijk ingewikkelds heeft gemaakt, dan is het wel communicatie.

Moderator betekent in het Latijn ‘beteugelaar’. Volgens Van Dale is de eerste betekenis: leider van een gesprek of debat. Wanneer doen relaties van Hopstaken Bedrijfsadvies een beroep op onze beteugelende kwaliteiten? Bij situaties waar een groep belanghebbenden die met elkaar tot overeenstemming willen komen, daar moeite mee heeft en het ongewenst acht één hunner te accepteren als (onpartijdig) gespreksleider. Veelal willen vergadervoorzitters ook deelnemen. Dit leidt tot verwarring, irritatie, negatieve emoties, strijd om standpunten, over-en-weer (veroordelen, enzovoorts. Luisteren is verleden tijd. De productiviteit van de vergadering nul-komma-niks. Tot iemand roept: “Wat wij nodig hebben is een onafhankelijke voorzitter!” Een soort Frans Weisglas. Als men het tenminste dáár over eens is, dan leidt dit wel tot een telefoontje of mailtje naar Hopstaken Bedrijfsadvies. Moderator. ‘Technisch voorzitter’. En wat blijkt? Zelfs vergaderingen die doorgaans overlopen van negatieve emoties blijken productief te kunnen zijn. Er is weer orde en daarmee is resultaat weer binnen bereik. Als je het stukje over de Effectiviteitsbalk hebt gelezen (Instrument), dan snap je dat ik die als moderator bewust hanteer. Tijdens zo’n opdracht voel ik me overigens soms als een moderator in Van Dale’s vijfde betekenis: ‘stof, die in een kernreactor dient om vrijgekomen snelle neutronen te vertragen.’

6. Tips voor leven na ’t werk Randy Newman: Lonely At The Top. Hoewel sommige onsterfelijke nummers (‘Guilty’) ontbreken, is dit een hele aardige compilatie. Newman weet behalve eigen muziek, tekst en arrangementen een aparte sfeer op te roepen. In mijn toenmalige stamkroeg draaide dagelijks Sail Away, en later het meesterwerk Good Old Boys. Lange tijd hing er een typisch Newman-sfeertje. Toch hoor ik zijn muziek soms liever vertolkt door anderen. Zoals door Mathilde Santing, of wijlen Harry Nilsson. Op de CD-heruitgave van Nilsson Sings Newman staan elf nummers, met nog wat extra ‘takes’. Newman begeleidt Nilsson prachtig op piano. Een instrumentje hier en een tweede stem daar. Perfecte eenvoud. ‘Love Story’, ‘Caroline’, ‘Cowboy’ en ‘Dayton Ohio 1903’ – niemand zingt Newman zo mooi als Nilsson. Een aardige scheurkalander voor 2003 is Creativiteit. Graham Parker slaagt er in (ja, ik beken - ik kan het niet nalaten om te bladeren in scheurkalenders) je vaak te verrassen met prikkelende uitspraken. Ca. € 13,-. Tentoonstellingen in Amsterdam: wij bezochten Het Joodse Theater van Chagall in het Joods Historisch Museum. Machtig mooie schilderijen van deze grootmeester, die in de jaren ’20 het toenmalige Joodse Theater in Moskou sierden. Bekijk- en lezenswaardige catalogus. Schaf ook de bijbehorende CD aan – Music, Russia & Chagall. Zeer de moeite waard is ook, in het Rijksmuseum (Philips-vleugel), De Nederlandse Ontmoeting met Azië. Alles wat ons vroeger op school niet is verteld en getoond over onze 350-jarige aanwezigheid in het Verre Oosten. En als je daar toch bent: vlakbij is De Haas en de Maan. Een zaal vol Arita-porselein. Japanners maakten dit in de periode 1620 – 1820 voor de eigen markt. A-dem-benemende schoonheid. Laat je deze kans niet ontglippen.

OPEN WORKSHOPS VAN HOPSTAKEN BEDRIJFSADVIES IN 2003 Loek’s eerstvolgende 5-daagse workshop Communicatie & Management (Effectief Leiderschap) start op dinsdag 21 januari 2003. Nelly’s eerstvolgende 4-daagse workshop Communicatie & Coaching (Effectief Coachen) start op donderdag 6 maart 2003. Aanmelden: [email protected]. Informatie: www.hopstaken.com.

Nelly & Loek wensen je gelukzalige feestdagen en een voorspoedig en wijs 2003!