Wat Is Wijsheid??? Nr. 13

WAT IS WIJSHEID??? “Zodra iemand zich realiseert dat de werkelijkheid vele gezichten kent, zet hij de eerste stap op weg naar wijsheid.” Nieuwsbrief van Hopstaken Bedrijfsadvies – 2002.6 – 26 mei 2002 In deze nieuwsbrief: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Waar gebeurd: Moord Nieuws van Hopstaken: Wie schrijft die blijft Instrument: Normen en waarden Wijze (?) citaten van Prlwytzkofski, Toonder en Joost Service van de maand: Mediation – Conflictbemiddeling Tips voor leven na ‘t werk

Reacties kun je mailen aan [email protected] 1. Waar gebeurd: Moord Dit voorjaar heeft als effect op menigeen wat Bertold Brecht beoogde te bereiken met zijn toneelstukken: vervreemding. Een sprookjeshuwelijk, Jochem’s Olympische prestaties, de val van het kabinet, het verkiezingencircus, Feijenoord de UEFA-cup en de moord op een rebelse politicus. Wat dat laatste betreft, dit was de eerste sinds 1672, toen het ‘gepeupel’ Johan en Cornelis de Witt vermoordden. Deze briljante broers, de een militair, de ander politicus, zaten opgesloten in de Gevangenpoort in De Haag, omdat de toenmalige machthebbers hen beschouwden als een bedreiging. De stemmingmakerij van de machthebbers – die Willem III hadden benoemd tot Stadhouder – leidde tot een rel, waarbij een losgeslagen bende gekken geen strobreed in de weg werd gelegd om Cornelis en Johan uit de gevangenis te slepen en op gruwelijke wijze om het leven te brengen. In tegenstelling tot deze keer, kwamen de moordenaars er mee weg. Enkele decennia daarvoor had een andere zwartmakingscampagne van regeringswege die andere wijze zeventiende eeuwer, de al bejaarde Johan van Oldenbarnevelt, de kop gekost. Is een oud-Hollandse traditie in ere hersteld? Het wordt tijd om communicatie in de pure betekenis van het woord (samenwerking!) tot schoolvak te verheffen. En daarmee tevens de basis te leggen voor fatsoen, respect en goede manieren. Zaken waarvoor in de loop der jaren regelmatig aandacht voor werd gevraagd. Frits Bolkestein deed het en werd ervoor bespot. Fortuyn eveneens. Respect vereist dat men zich houdt aan de basisregel van communicatie: samen-werking. Dat is onmogelijk met iemand wiens ‘gelijk’ absolutistische trekjes krijgt. Dat is een fundamentalist. Die beschouwt jou en mij als inferieure, verspilbare wezens die je kunt verdelgen en vertrappen. Fundamentalisme is gekoppeld aan ideologie; die kan politiek, religieus en/of maatschappelijk van aard zijn. Meestal lopen die in elkaar over. Links of rechts is een achterhaald concept. Je bent vrij om te denken en te zeggen wat je wilt, of niet. Daartussen zitten afspraken over respectvol omgaan en rekening houden met elkaar. Dat noemen we beschaving. Het wordt hoog tijd, elke vorm van geestelijke hovaardij (zie Nieuwsbrief 2.2 van 23 januari 2002) te bannen uit onze samenleving. Het maakt wederzijds respect, als basis van vertrouwen, onmogelijk. Bestempel geestelijke hovaardij als slechte manieren. Geen beschaving. We zijn op 6 mei plotsklaps geconfronteerd met de ultieme consequentie ervan: moord. P.S. Zoals Senaatsvoorzitter Gerrit Braks dat twee weken na de moord zo treffend zei: “Ik heb nog steeds een soort knoop in mijn maag.” Die knoop, die heb ik ook. Gaat maar langzaam weg.

2. Nieuws van Hopstaken: Wie schrijft die blijft We zitten midden in een periode van intensieve schrijverij. Een opdrachtgever wil graag een reeks cursussen afnemen en dat betekent dat alles wat ik al op de plank heb liggen, wordt afgestoft, aangevuld, gecorrigeerd, opnieuw geschreven en geredigeerd. De bedoeling is in september alle cursus- en workshop-materialen volledig

geactualiseerd te hebben. Ook hoort bij elke cursus of workshop straks een basis-aanpak. Uiteindelijk doel: een reeks cursussen en workshops op de gebieden personeel, organisatie en communicatie, die een door ons daartoe opgeleide interne trainer zelf kan geven. Wie hoor ik daar zeggen dat we begonnen zijn onze pet-overdracht voor te bereiden? Klopt! Daar moet je vroeg mee beginnen. Maar maak je geen zorgen; we gaan er nog jaren mee door. Want dit is zo’n vak waar je veel energie in stopt, maar er veel meer voor terug krijgt. We houden je op de hoogte.

N.B. Hopstaken Bedrijfsadvies voorziet een druk najaar. De agenda is vanaf september al voor 50% geboekt. We voorzien een rustige zomer. Daar kun je misbruik van maken! 3. Instrument: Normen en waarden Normen zijn specifieke kwalificaties voor goed en slecht. (“Wat gij niet wilt dat u geschiedt ...”) Waarden zijn zaken waar we in geloven (“Het gezin is de hoeksteen van de samenleving”). De functie ervan is bevorderen van voortbestaan door het bieden van een morele houvast. Met gedeelde normen en waarden scheppen we, bevorderen we en behouden we wederzijds respect. Ze werken als impliciete wetgeving. Je wordt geacht ze te kennen en te respecteren. Normen en waarden heb je meegekregen van gezin, school, kerk, vrienden en clubs. En de media natuurlijk. Waarschijnlijk oefenen ook computerspelletjes invloed uit. De meeste normen en waarden hebben we al voor ons achtste levensjaar tot ons genomen. Wat je daarna nog meekrijgt is ‘aanvulling’. In onze pubertijd stellen we ons normen- en waardenpakket en de grenzen ervan op de proef. Tegelijkertijd zijn we nogal zwart-wit. Als onze ouders eens een keertje gek deden, dachten (of zeiden) we: “Doe een beetje normaal!” Onze directe omgeving maakt zich tijdens deze periode zorgen. Die is bang voor verval van normen en waarden, of op z’n minst voor een ongewenste verruiming. Met vijf oudere zussen heb ik die ontwikkeling kunnen volgen. Late jaren ’50, jaren ’60 en ’70. Aanvankelijk niet bewust, later wel bewust en nu, terugblikkend, constaterend dat in die periode geen verval plaatsvond, maar verruiming. Nu zitten we in een fase van verandering, en dat doet meer pijn. Aanvankelijk zijn we dus nogal resoluut. We ‘weten’ precies wat goed is, en wat slecht. Althans, vandaag. Morgen is weer een dag. Pubers zijn soms geneigd tot radicale visies, met zelfs hovaardige trekjes. Een muzikant is hetzij fantastisch, of helemaal niks. Om over kleding maar te zwijgen. Deze houding geldt vaak ook ten aanzien van andere pubers, en dan kan het behoorlijk knallen. En de samenleving ... Ik herinner me rond 1970, de Vietnam-tijd, in een demonstratie te hebben meegelopen tegen het defensiebeleid en het toenmalige boegbeeld ervan, minister Den Toom. We riepen: “Den Toom aan de boom!!!” Idioot, als je er nu bij stil staat. Naarmate je ouder wordt en levenservaring opdoet, leren de meesten wat relativeren is: de zaak van andere kanten te bekijken en langs die weg een zinvoller afweging maken. Trouwen dwingt je als individu om de dingen regelmatig van een andere kant, een ander individu, te bekijken. Tenminste, als je leuk getrouwd wilt blijven. Sommigen blijven niettemin hangen in een radicale visie. Zo had ik destijds vriendjes die ‘lid werden van de partij’, daarmee duidend op de CPN. Viel niet meer normaal mee te praten. Geestelijke hovaardij. Brrr. Een nietlid was een sukkel, een suspect figuur. Dat bleek niet uit hun woorden, maar uit hun houding. Dat was meer dan twintig jaar geleden. Misschien zijn ze nu wijzer geworden ... Je kunt met je team inventariseren welke normen en waarden gelden voor de individuele teamleden en voor de onderneming. Ik heb dat nu een paar keer gedaan en elke keer is dat een vruchtbare activiteit. Wees niet bang voor open deuren; vaak zijn normen (“Afspraak is afspraak”) en waarden (“Alleen door actief samen te werken behalen we resultaten”) wijd openstaande deuren. Zo vanzelfsprekend dat we ze juist daarom in kaart brengen, bespreken en benoemen als onze normen en waarden. 1. Geef voorbeelden van situaties in de samenleving waar gebrek aan normen en waarden tot narigheid hebben geleid. 2. Idem, in iemands persoonlijke leven. 3. Idem, in de onderneming. 4. Leg uit wat normen en waarden zijn (als instrument voor het scheppen, bevorderen en instandhouden van wederzijds respect) en geef een paar voorbeelden. 5. Laat de teamleden in 5-10 minuten individueel hun persoonlijke normen en waarden noteren. 6. Laat hen vervolgens in 5-10 minuten individueel hun zakelijke normen en waarden noteren. 7. Inventariseer op de flipover. 8. Orden normen naar hun waarde, in overleg met het team. Check voortdurend of de persoonlijke normen en waarden overeenstemmen met de zakelijke. 9. Stel de primaire normen en waarden van de onderneming vast.

10. Verspreid ze via intranet, prikbord en licht ze toe. Geen belerend toontje: dit geeft mensen het gevoel dat hun huidige normen en waarden niet deugen. Maak er geen circus van. Wees serieus, maar low profile. De meeste normen en waarden zijn als vanzelf sprekend, dus je beaamt alleen maar wat de meeste mensen al weten. (Wist je dat het normen en waarden-pakket van Christenen, Joden en Moslims voor 98% identiek is? Las ik laatst in een sociologisch essay.) 11. Gebruik ze als leidinggevende, geef het goede voorbeeld, neem ze mee in functionerings- en beoordelingsgesprekken en werkoverleg, wanneer relevant. Preek alleen wanneer je niet anders kunt. 12. Voer jaarlijks een gezonde discussie over de normen en waarden, tot en met werkoverleg-niveau. Probeer het maar eens.

4. Wijze (?) citaten van Prlwytzkofski, Toonder (90 jaar!) en Joost “Potsentrekker! Ekeliger irkoetsk! Hardmuiliger wetnitsj! U bent ontladen, mijnheer Pieps; schaft u zich voort! Ik arbeid niet wijders met een uitgepompter flikwerker! U bent een sjwatsender vlek op de wetenschapsbestand!” (Dr. Prlwytzkofski) “Het materiële omzetten in het geestelijke, dat is wijsheid. (...) materie is niet wat de geest uiteindelijk tevreden kan stellen. De geest wil iets anders hebben. Als hij dat echter niet kan krijgen, gaat hij zich richten op het materiële.” (interview met Marten Toonder in Psychologie Magazine, mei 2002) ‘Zelfkennis is moeilijk hoor. Je denkt immers niet gauw iets lelijks van jezelf.” (idem) “U bent natuurlijk een oosterse prinses”, sprak Joost met hese stem. “Ik heb daar al dikwijls over gelezen, met uw welnemen. Daardoor weet ik er alles van ... ruwe sjeiks en harems en allerlei stuitende taferelen ...”

5. Service van de Maand: Mediation – Conflictbemiddeling Mediation is conflictbemiddeling tussen twee of meer partijen, in een doelbewuste poging het conflict met respect voor betrokkenen en hun belangen te beëindigen. Het cliché-verhaal van de conflictant aan het begin van een mediation luidt: 1. Ik deug. 2. Daar zit de deugniet. 3. U (= de mediator) moet dat hem/haar nog even vertellen. Mediation is al zo oud als de wereld. Zodra je ruziënde vrienden bijstaat in het bijleggen van hun ruzie, ben je al ‘mediator’. Terwijl de intentie van veel mensen eenvoudig is, het helpen (her)scheppen van harmonie in een vastgelopen relatie, blijkt dit in de praktijk nogal eens tegen te vallen. Negatieve emoties, trots en gefixeerde ideeën overstemmen het vaak door gebrek aan communicatie ingewikkeld geworden verhaal van strijdige belangen en daaraan verbonden emoties. Mensen zijn soms in staat, gedreven door pure, gefixeerde haat, een mate van destructie teweeg te brengen die in geen enkele verhouding staat tot wat hen is aangedaan. De geschiedenis der mensheid loopt over van bloedbaden en grootscheepse vernielingen, die het gevolg waren van twee ruziënde mensen. Al dan niet daartoe aangespoord door belanghebbende derden. Wie enigszins bekend is met echtscheidingen, weet dat mensen elkaar ook op kleine schaal verschrikkelijke dingen kunnen aandoen. Behalve hun advokaten profiteert daar eigenlijk niemand van. Conflicten kunnen complete gezinnen en families, maar ook bedrijven ruïneren. Ieder kent hiervan zo z’n eigen treurige voorbeelden. Mediation is wat je doet voordat je een advokaat inschakelt. Door de enorme druk op de rechtbanken worden zaken meer en meer verwezen naar mediators. Rechters gaan er in toenemende mate toe over om conflicten buiten de rechtzaal te houden. “Gaat u er eerst maar eens als volwassen mensen met elkaar over praten. Schakel een mediator in.” Een middel om in die sector de wachtlijsten te beperken. Steeds meer advokaten worden mediator, om zo beter in staat te zijn zaken in der minne te schikken. Bij arbeidsconflicten die ziekteverzuim tot gevolg hebben, hebben nu ook Arbodiensten het fenomeen mediation ontdekt. Zij maken er meer en meer gebruik van. Tussen mensen die samenwerken of anderszins een gemeenschappelijk belang hebben, kan altijd een verschil van mening ontstaan, al dan niet gevoed door onafgeronde gebeurtenissen uit het verleden. Vaak seriegeschakeld. Spanningen doen zich in de beste families, op de leukste werkvloeren, in de beste teams voor. Nu is

voorkomen beter dan genezen. Als de vlam echter al in de pan is geslagen, is het zaak een uitslaande brand te voorkomen. Met name voor de leidinggevende is enige kennis van zaken voor wat betreft de aanpak van conflicten, of de dreiging ervan, zinvol. Je moet het ‘zien aankomen’ en daar direct iets aan kunnen doen. Daarom acht ik een module ‘mediation voor managers’ in management-opleidingen noodzaak. Mediation omvat een verzameling beproefde technieken om te voorkomen dat een conflict uit de hand loopt en de kwestie terug te brengen tot een oplosbaar probleem. Deze ‘tools’ dienen ertoe de negatieve emoties, trots en gefixeerde ideeën los te koppelen van het probleem en de conflictanten te stimuleren dat probleem zelf op te lossen, destructie om te helpen zetten in constructie. Dit vraagt onder meer, onderhandelingsvaardigheden. Natuurlijk gaan er ook in mediation vele wegen naar Rome. De technieken die ik heb geleerd zijn niet alle technieken, terwijl er op dit ogenblik misschien wel weer nieuwe en nog betere worden ontwikkeld. Voor meer informatie: www.nmi-mediation.nl. Een prima opleiding in mediation geeft het Centrum voor Conflicthantering in Haarlem: www.cvc.nl. Voor de duidelijkheid: Hopstaken Bedrijfsadvies is gespecialiseerd in mediation op directie- en managementniveau. Wij zijn afgezien van registratie als NMI-mediator, onafhankelijk. Heb je zelf met iemand een conflict, dan kan ik je slechts helpen bij het vinden van een mediator. Zelf kan ik die pet niet dragen, want wij kennen elkaar al. Dat maakt mij per definitie onacceptabel voor degene met wie jij een conflict hebt. Maar mocht je twee ruziënde zakenvrienden hebben ... www.hopstaken.com, onder ‘advies’ en ‘mediation’.

6. Tips voor leven na ’t werk In nieuwsbrief 2.5 vertelde ik iets over het Andalusië van 1000 jaar geleden. Laat daarover nu net een boek verschenen zijn: “The ornament of the world: How Muslims, Jews and Christians created a culture of tolerance in medieval Spain”, geschreven door Maria Rosa Menocal en Harold Bloom. Te bestellen via de boekwinkel of anders www.amazon.com. Ik weet geen ISBN-nummer. Jan de Winkel is een succesvol ondernemer te Brummen. Landbouwmechanisatie, bos- tuin- en park-machines. Op www.jandewinkel.nl vind je een typisch voorbeeld van wat ik bedoel met ‘leven na ’t werk’. Op de homepage staat na ‘bedrijf’, ‘producten’, ‘diensten’ en ‘contact’ onderaan ‘rally’. Jan rijdt niet zo maar rally’s. Hij is in zijn klasse meervoudig Nederlands kampioen. In het weekend van 1 en 2 juni rijden hij en zijn navigator in Veldhoven. Het nationale stripverhaal-evenement vindt datzelfde weekend plaats in Haarlem. Heel apart volk, die stripliefhebbers. Oude hippies, sjieke Aerdenhoutse heren, artistieke dames, zwaar bebrilde nerds, Sjonnies en Rita’s. Heel het centrum van Haarlem staat op z’n kop. In de VPRO-gids van week 22 zit een programma, of kijk anders op www.stripdagenhaarlem.nl. Trouwens een leuke stad, Haarlem. Oudste èn leukste museum van Nederland (Teylers, langs het Spaarne). Hofjes. De Bavo. Zeer in trek ook bij shoppers. Kort geleden verscheen een klein boekje met daarin de 4 en 5 mei-lezingen van diplomaat-auteur F. Springer (‘Nooit vergeten’) en PR-dominee Anne van der Meiden (‘Vrijheid luistert nauw’). Vooral de laatste spreekt mij persoonlijk erg aan. ISBN 90 74336 787. Onlangs met Nelly weer eens teruggekeken naar oude Van Kooten & De Bie video’s. Fascinerend om hun creaties F. Jacobse en Tedje van Es weer eens te zien. Ruim twintig jaar oud, onversleten humor en vooral die met het penose-duo en hun ‘Tegenpartij’ verschrikkelijk actueel. Kees & Wim stellen deze compilaties zelf samen. Sommige boekwinkels verkopen ze (video en DVD) en je kunt ze ook bestellen bij www.vpro.nl. Tot de volgende keer. Ik beloof het dan wat korter te houden. Loek Hopstaken.