Toolkit Lob Jongeren Met Beperking

Wat wil jij later worden? Toolkit loopbaanoriëntatie en -begeleiding van jongeren met een beperking in het voortgezet onderwijs Ambulant begeleiders

Lieke Eijsackers

©

2007, KPC Groep, ’s-Hertogenbosch

Inhoud

1

Inleiding

2

2

Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor jongeren met een beperking

3

2.1 Ondersteuning leerling

3

2.2 Ondersteuningsstructuur in beeld

6

2.3 Competenties in beeld

8

3

4

Werkmateriaal

11

Mijn interesses en passies

12

Testmateriaal

23

4,1 Beroepskeuze- en studiekeuzetests

23

4.2 Intelligentie- en capaciteitentests

25

4.3 Overige tests

27

5

Informatie over studie en beroep

29

6

Materiaal over (zelf)reflectie

31

7

Materiaal over coaching

36

8

Methodieken

38

9

Praktische tips

43

10

Overzicht van onderwijsinstellingen

45

1

Inleiding

Doel van de toolkit is het bieden van praktische ondersteuning aan begeleiders van leerlingen met een beperking in het voortgezet onderwijs in het traject van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. In de toolkit zijn diverse materialen opgenomen die gebruikt kunnen worden in de loopbaanoriëntatie van leerlingen met een beperking. De vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat wil ik?’, ‘Wat kan ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de wereld?’ waren uitgangspunt voor de selectie van het materiaal. Van de verzamelde materialen wordt telkens een korte beschrijving gegeven en waar mogelijk is een link opgenomen naar meer (digitale) informatie over het product. Er is gekozen voor een losbladige vorm om de informatie zonodig te kunnen actualiseren. De toolkit kan tijdens de scholingsdagen worden gebruikt onder andere als hulpmiddel bij de behandeling van casuïstiek. In de toolkit zijn verschillende soorten materialen opgenomen. Hoewel het meeste materiaal niet specifiek voor leerlingen met een beperking is, kunnen deze wel voor deze leerlingen worden gebruikt. Er is testmateriaal opgenomen dat kan worden gebruikt om de interesses van de leerling, de vaardigheden, studiekeuze enzovoort te bepalen. Ook is informatie opgenomen over verschillende beroepen; van een aantal beroepen is tevens online beeldmateriaal beschikbaar. Uitgaande van de vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat wil ik?’, ‘Wat kan ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de wereld?’ is reflectiemateriaal aan de toolkit toegevoegd om de leerling inzicht te kunnen laten verkrijgen in zijn motieven, mogelijkheden en onmogelijkheden. Naast reflectiemateriaal is ook informatie over coaching(sgesprekken) opgenomen. Daarnaast is methodiek een onderdeel van de toolkit en zijn er enkele praktische tips opgenomen voor leerlingen met een beperking. De toolkit bevat tevens literatuurverwijzingen en materialen die niet digitaal toegankelijk zijn, maar die kunnen worden aangeschaft. Meer informatie over het opgenomen materiaal is te raadplegen via de doorlinken die bij de materialen zijn opgenomen. Tevens zijn de verschillende websites in een apart overzicht bij elkaar gezet.

2

2 Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor jongeren met een beperking

2.1 Ondersteuning leerling Voor jongeren met een beperking is loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) belangrijk om uiteindelijk een plaats op de arbeidsmarkt te vinden die bij hem of haar past. Passend in de zin van aansluitend bij de mogelijkheden en vooral ook passend bij de interesse (of passie) van de leerling. Voor het maken van een goede keuze is het belangrijk dat de leerling kennis heeft van zichzelf en van de wereld om hem heen. Wat de zelfkennis betreft zijn de volgende vragen essentieel: 1

Wie ben ik?

2

Wat kan ik?

3

Wat wil ik?

4

Wat is mijn bijdrage aan de wereld om mij heen?

Een goede mate van zelfkennis bevordert het maken van juiste keuzes. Met kennis van de wereld om je heen wordt in het kader van loopbaanoriëntatie bedoeld kennis van de arbeidsmarkt, de mogelijkheden, de benodigde kwalificaties voor de beroepen die de leerling aantrekkelijk vindt en welke opleiding het meest geschikt is. Voor leerlingen met een beperking geldt dat de ondersteuning van goede kwaliteit is. Tekortkomingen in die ondersteuning tellen voor deze leerlingen dubbel. Daarnaast geldt dat hun beperking in een aantal gevallen ook een beperking betreft in de keuzemogelijkheden. De neiging bestaat om te veel vanuit de beperking te gaan denken en te weinig vanuit de mogelijkheden. Leren omgaan met je beperkingen én je mogelijkheden geldt voor iedereen en, zij het in iets hogere mate, ook voor deze jongeren. De ondersteuning is op te splitsen in een aantal taken. -

Uitdagen van de leerlingen tot zelfreflectie aan de hand van de eerder genoemde vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat kan ik?’, ‘Wat wil ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de wereld om mij heen?’.

-

Helpen ontwikkelen van een perspectief: oriëntatie op de wereld, verkennen en in het verlengde daarvan ontwikkelen van (haalbare) perspectieven.

-

Afstemming van de verschillende opvoedmilieus: school, ouderlijk milieu, peergroup e.d.

-

Voor een goede ondersteuning is het belangrijk om zicht te hebben op de ontwikkeling van de leerling. Tests, toetsen en observaties kunnen zicht geven op de ontwikkeling van de leerling.

-

Regelen van condities. Structureel beleid op school is nodig om niet ad hoc te werken.

Bovengenoemde taken worden door de school uitgevoerd en bewaakt. Omdat iedere school haar eigen identiteit heeft, gekenmerkt door een eigen visie, een eigen organisatie en een eigen cultuur zal de vormgeving van deze deeltaken dan ook verschillen van school tot school. Het is niet de bedoeling dat bovengenoemde deeltaken als afzonderlijke, op zich staande activiteiten worden opgepakt; uitgangspunt is dat ze worden geïntegreerd in het algehele onderwijs- en begeleidingsaanbod van de school. In deze toolkit worden enkele bronnen en suggesties aangereikt die ideeën kunnen geven voor de begeleiding van leerlingen die voor een beroeps- of studiekeuze staan. De opgenomen materialen zijn voor het grootste deel niet specifiek voor jongeren met een beperking ontwikkeld, maar kunnen, zij het soms met enige aanpassing, voor deze leerlingen worden gebruikt. Ten slotte is een aantal praktische tips opgenomen welke handig kunnen zijn bij het studeren en bij het uitvoeren van maatregelen ter verbetering van de mogelijkheden of bij het regelen en uitvoeren van aanpassingen en voorzieningen. 3

Intakeformulier LOB Ingevuld door:

Naam leerling:

Naam contactpersoon school / mentor:

Instapmoment: (Niet de datum, maar in welke klas van het vo)

Schoolsoort:

Begeleidingsstructuur: □

1

De AB-er begeleidt de mentor/zorgcoördinator/decaan

□

2

De AB-er en de mentor/zorgcoördinator/decaan begeleiden samen de leerling

□

3

De AB-er begeleidt de leerling (voert de begeleidingsgesprekken in het kader van LOB)

Aandachtspunten bij intake over LOB

Intake

Korte beschrijving van het verloop Het betreft de intake met de mentor/zorgcoördinator/decaan als het gaat om begeleidingsstructuur 1 en in de andere gevallen de intake met de leerling. Geef aan hoe lang het gesprek duurde, wie er bij waren, wanneer het plaatsvond en waar. Ook iets over de sfeer en de verwachtingen die het gesprek opriepen voor het vervolg.

Wat ben je te weten gekomen over:

-

Wie is de leerling?

-

Wat kan de leerling?

4

-

Wat wil de leerling?

Wat weet je van de perspectieven op het vervolg van de schoolloopbaan voor zover die leven bij:

-

De leerling:

-

De ouders:

-

De mentor/zorgcoördinator:

-

Hoe kijk je er zelf tegen aan?

Eventuele opmerkingen / opvallende zaken

5

2.2 Ondersteuningsstructuur in beeld Als je de ondersteuningsstructuur van de school in beeld wilt krijgen, is het allereerst van belang in meer algemene zin naar de school te kijken. Dan kijk je bijvoorbeeld naar het type onderwijs, de omvang van de school, de schoolcultuur en de wijze waarop aan de begeleiding van leerlingen die extra aandacht behoeven vorm wordt gegeven. Daarna kijk je meer specifiek naar: •

visie op begeleiding van leerlingen;

•

contacten mentor-leerling;

•

gebruik van methoden voor mentoraat en LOB.

Visie op begeleiding van leerlingen Heeft de school in een schoolplan, op de website of in enig ander document aandacht gegeven aan een van de in onderstaande tabel genoemde items? Is dat ook voldoende bekend binnen de school? En op welke wijze is de visie zichtbaar? Bijvoorbeeld op de school wordt gewerkt met portfolio en coachingsgesprekken. Items

Heeft de aandacht in:

Is voldoende bekend

Is zichtbaar bij/in:

binnen het team 1

Het belang dat gehecht wordt

aan het bevorderen van de zelfsturing van de leerling 2

De mate waarin de leerling als

vertrekpunt wordt gezien (leerlinggestuurd onderwijs) 3

De mate waarin leerlingenzorg

geïntegreerd is 4

De mate waarin leerlingenzorg

en LOB geïntegreerd zijn

Contacten mentor-leerling Geef een korte beschrijving van de wijze waarop de school de onderstaande zaken heeft ingevuld. Onderdeel 1

Wijze van invulling door de school

De tijd die mentoren voor het begeleiden van

individuele leerlingen hebben 2

De tijd die mentoren voor het begeleiden van

de groep hebben 3

De mogelijkheid van individuele

ondersteuning door iemand anders dan de mentor 4

De continuïteit in de ondersteuning (ieder

jaar een andere mentor/begeleider?)

6

Gebruik van methoden voor mentoraat en LOB Geef een korte beschrijving van de wijze waarop de school de onderstaande zaken heeft ingevuld. Onderdeel 1

Wijze van invulling door de school

Welke methoden worden

er gebruikt voor het mentoraat (bijvoorbeeld Leefstijl) en voor LOB (bijvoorbeeld Optie)? 2

Op welke wijze worden

deze methoden ingezet (vooral draaien van lessen of leeft het ook)? 3

Op welke wijze vindt er

afstemming plaats?

7

2.3 Competenties in beeld Als we zicht willen krijgen op de competenties van de leerling, dan zal deze dat op de een of andere manier moeten laten zien. Dit kan deels door observatie (van mentor/docenten/ambulant begeleider), deels kan hij dit in begeleidingsgesprekken aannemelijk maken. Waar gaat het dan om bij LOB? Het gaat erom dat de leerling heeft laten zien dat hij op uiteenlopende terreinen keuzes kan maken die passen bij zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften. Dat wil zeggen dat de leerling: •

kennis heeft van zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften;

•

in staat is adequate keuzes te maken;

•

keuzes kan omzetten in handelen.

De begeleider van de leerling kan met behulp van het instrument op de volgende pagina een overzicht krijgen van de competenties van de leerling. Specifiek aandachtspunt is de wijze waarop de leerling met zijn beperking omgaat. Wenselijk is dat de leerling zichzelf met al zijn mogelijkheden en beperkingen accepteert en van daaruit zoekt naar wat het beste bij hem past. Als de leerling op een dergelijke wijze heeft leren omgaan met zijn beperking heeft hij een belangrijke stap voorwaarts gemaakt. Mogelijk meer nog dan de leerling zelf is het de omgeving van de leerling die hierin ondersteunend kan werken.

8

Instrument overzicht competenties Vul op basis van wat je weet het schema in. De lege rij laat de mogelijkheid eventuele andere relevante competenties toe te voegen. 1

Heeft kennis van zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften heel weinig - heel veel van toepassing


1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

gedrag  • •

Reflecteert op eigen gedrag Heeft oog voor de dingen die hij goed doet en die hij minder goed doet

•

Kan een goede inschatting maken van de eigen kwaliteiten op basis van een intern vergelijk. Dat wil zeggen dat hij zicht heeft op hoe zijn kwaliteiten zich tot elkaar verhouden (kent eigen sterke en zwakke kanten)

•

Kan een goede inschatting maken van de eigen kwaliteiten op basis van extern vergelijk. Dat wil zeggen dat hij zicht heeft op hoe zijn kwaliteiten zich verhouden tot die van anderen

•

Aansluitend is hij ook in staat aan te geven welke zinvolle bijdragen hij kan leveren aan een groepsactiviteit/doelstelling

•

2

Kan aangeven welke waarden voor hem belangrijk zijn

Is in staat adequate keuzes te maken heel weinig - heel veel van toepassing


gedrag  •

Is in staat los te komen van emoties en kan op een zakelijke manier situaties en processen beschouwen

•

Kan zich verplaatsen in een ander

•

Kan, boven de situatie staand, zijn eigen rol bezien in interacties

•

Kan keuzes verantwoorden

•

Kan van nieuwe situaties aangeven wat daarin voor hem de kansen en bedreigingen zijn

•

Kan aangeven welke activiteiten hij niet leuk vindt

•

Kan aangeven aan welke activiteiten hij plezier beleeft

9

3

Kan keuzes omzetten in handelen heel weinig - heel veel van toepassing


1

2

3

4

5

gedrag  •

Kan keuzes omzetten in een (SMART-)plan

•

Behoudt geloof in keuzes

•

Kan zaken praktisch aanpakken

•

Kan een plan omzetten in actie

•

Kan anticiperen op de gevolgen van zijn gedrag

10

3

Werkmateriaal

Op de volgende pagina’s is materiaal opgenomen waarmee de leerling zijn interesses en passies in beeld kan brengen.

11

Mijn interesses en passies

Vul dit formulier in samen met je begeleider. Als je gewerkt hebt met enkele van de werkbladen die hierna komen, ben je beter in staat om antwoord te geven op onderstaande vragen. 1

Wie ben ik?

2

Wat kan ik?

3

Wat wil ik?

4

Welke bijdrage wil je leveren aan de wereld om je heen?

5

Wat zijn je interesses en passies?

12

Interesses en passies (1)

Wie ben ik? Schrijf zoveel mogelijk antwoorden op deze vraag op, maar nooit minder dan 20. Je kunt bijvoorbeeld als antwoord geven dingen die je graag doet, hoe je je voelt, dingen waarin je goed bent enzovoort. Denk eerst even na over wie je bent en hoe de dingen die bij je opkomen bij jou passen. Je mag de antwoorden ook in gedichtvorm opschrijven. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

13

Interesses en passies (2)

Zelfevaluatie van kwaliteiten Zet een rondje om de kwaliteiten die het best bij je passen. Ik ben ... •

iemand die snel reageert

•

iemand die goed voor zichzelf kan

•

iemand die nieuwe ideeën en dingen

opkomen

•

iemand die goed kan organiseren

iemand die ook op kleine zaken let

•

veel op stap

(details)

•

optimistisch

•

kalm

•

speels

•

openhartig (praat makkelijk en ben

•

geduldig

eerlijk)

•

beleefd

•

behulpzaam

•

iemand die makkelijk wat zegt in de

•

dapper

•

creatief

•

iemand die doet wat hij zegt

•

nieuwsgierig

•

iemand die steeds op tijd is

•

iemand die makkelijk kan beslissen

•

iemand die snel iets snapt

•

diplomatiek (iemand die handig optreedt

•

betrouwbaar

in lastige situaties tussen mensen)

•

iemand die respect heeft voor andere

•

iemand die zichzelf goed onder controle

•

snel leuk vindt

groep

•

enthousiast

•

gemakkelijk in de omgang

•

actief, doe veel dingen

•

grappig

•

spontaan

•

iemand die voor een groep vreemde

•

oprecht

mensen een verhaal vertelt

•

tactvol

•

iemand die weinig treuzelt

•

iemand die graag samenwerkt

•

uitbundig

•

keurig, heb alles goed opgeruimd en

•

iemand die graag deelt met anderen

•

iemand die goed kan luisteren

•

verdraagzaam, wordt niet gauw boos op

•

iemand die graag anderen helpt

•

eerlijk

•

flexibel

•

een leider

•

iemand die goed onder druk kan werken

•

trouw

mensen heeft

schoon anderen

Welke kwaliteiten zou je meer willen hebben?

14

Interesses en passies (3)

Inventarisatie vaardigheden 1

Geef jezelf bij iedere vaardigheid een cijfer van 1 tot 10 en geef een voorbeeld.

Ik ben goed in organiseren

Ik maak mooie, interessante dingen

……………………………..

………………………………

Ik kan anderen goed motiveren

Ik ben goed in toneel of cabaret

………………………………

………………………………

Ik kan goed bemiddelen

Ik kan iemand makkelijk overtuigen

………………………………

………………………

Ik kan anderen goed iets uitleggen

Ik ben een goede verhalenverteller

………………………………

……………………… .

Ik kan goed leiding geven

Ik vind spelen erg leuk

………………………………

………………………

Ik kan opdrachten goed uitvoeren

Ik ben een doorzetter

………………………………

………………………..

Ik ben goed als aanvoerder

Ik heb graag veel verschillende dingen te doen

………………………………

…………………………

Ik kan anderen inspireren

Ik ben nauwkeurig

……………………………..

………………………….

Ik kan anderen goed adviseren

Ik ben trouw

…………………………….

……………………………

Ik ben goed in het maken van dingen

Ik ben netjes

…………………………….

……………………………

Ik ben goed in het repareren van dingen

Ik heb veel zelfdiscipline

……………………………..

……………………………

Ik kan dingen ontwerpen

Ik ben tolerant

…………………………….

……………………………

Ik stel mensen op hun gemak

Ik ben vaak blij

……………………………

…………………………….

Ik denk veel na

Ik wil graag delen

……………………………

……………………………

Ik ben goed in het rangschikken van dingen

Ik ben in balans

……………………………..

…………………………….

Ik kan veel dingen tegelijkertijd

Ik kan me goed concentreren

………………………………….

……………………………….

Ik vind samenwerken leuk

Ik werk soms graag alleen

2

Maak een top10-lijst van de vaardigheden waar je jezelf de hoogste scores voor hebt

gegeven. 1. 2. 3.

15

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

3

Laat deze lijst zien aan mensen die je kent (vrienden, leergroepbegeleider, ouders).

Vraag aan hen om je te vertellen of je lijst klopt. Vraag ze eerlijk te zijn! Vertel hieronder wat je van hun opmerkingen vond.

16

Interesses en passies (4)

Kijk, dat vind ik belangrijk! 1

Als jij de baas bent van de hele wereld en je mag 10 dingen veranderen, welke zouden dat

dan zijn? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

2

Vertel daar eens iets meer over. Waarom vind je het belangrijk?

•

Hoe zou je dat doen?

•

Wordt iedereen daar beter van? Wie niet en hoe moet dat dan?

•

Welke vind je het belangrijkst?

•

Zitten er ook dingen bij waar je ook wat aan kan doen als je niet de baas bent van de wereld? Wat dan? En doe je dat dan ook?

•

Zouden je ouders, broertjes/zusjes, vrienden/vriendinnen het met je eens zijn? Licht eens toe.

17

Interesses en passies (5)

Mijn leven volgens ... 1

Maak je eigen levenslijn en zet daarop de belangrijkste gebeurtenissen uit je leven.

|

|

0 jaar 1 jaar

| 2 jaar

| 3 jaar

| 4 jaar

| 5 jaar

|

|

|

6 jaar

7 jaar

8 jaar

|

|

9 jaar 10 jaar

| 11 jaar 12 jaar

Geef een korte toelichting op die gebeurtenissen: -

Waar gaat het over?

-

Waarom zijn ze voor jou belangrijk?

Als je nog foto’s of andere dingen hebt van die gebeurtenis kun je die hier natuurlijk aan toevoegen! 2

Ga in gesprek met:

•

een van je ouders (of allebei);

•

je oma/opa of een van je ooms of tantes;

•

een leerkracht van de basisschool bij wie je in de klas hebt gezeten;

•

een vriend of vriendin die je al langer dan een jaar goed kent.

Vraag hen of ze je ten minste over 3 en maximaal over 5 belangrijke gebeurtenissen die ze met jou hebben meegemaakt willen vertellen. (Vertel ze vooraf natuurlijk niet wat jezelf op je eigen levenslijn hebt staan!) 3

Maak een verslag van deze gesprekken. Je mag zelf kiezen hoe je het gaat presenteren, in

een werkstuk, een PowerPointpresentatie, een film-/fotoverslag enzovoort. Het is de bedoeling dat je jouw mini-onderzoek ook presenteert aan anderen. In jouw verslag verwerk je de volgende punten: -

Over welke gebeurtenis hebben ze verteld?

-

Waarom zij vinden dat het belangrijke gebeurtenissen zijn.

-

Ben jij het eens met wat zij zeggen?

4

Reflectie: kijk eens naar de verschillen en overeenkomsten. Als er nu iemand aan je zou

vragen: ‘Wie ben jij?’, wat zou je dan antwoorden?

18

Interesses en passies (6)

Een verkenning van alles en nog wat 1

Hobby’s

Maak een lijst met hobby’s die je nu hebt of die je gehad hebt. Ze er een cijfer achter: 1 = dat vind ik ontzettend leuk 2 = dat vind ik leuk 3 = aardig tijdverdrijf 4 = dat vind ik (nu) niet leuk (meer) 5 = dat vind ik (nu) helemaal niet leuk (meer) Hobby’s van nu 1. 2. 3. 4. 5. Hobby’s van vroeger 1. 2. 3. 4. 5.

19

2

Beroepen

Maak twee lijstjes van beroepen. Het ene lijstje begint met het beroep dat je, als je nu volwassen zou zijn, op nummer 1 het liefst zou willen hebben. En geef ook aan waarom. Het tweede lijstje begint juist met het beroep dat je het minst aantrekkelijk vindt. Het meest aantrekkelijke beroep

Het minst aantrekkelijke beroep

1.

1.

Omdat

Omdat

2.

2.

Omdat

Omdat

3.

3.

Omdat

Omdat

4.

4.

Omdat

Omdat

5.

5.

Omdat

Omdat

3

Mijn idolen

Wie op deze wereld zijn jouw grote voorbeelden, je idolen? En waarom dan wel? Mijn idolen zijn:

omdat ...

4

Een bijzondere dag (1)

Stel je voor dat je op een dag helemaal vrij bent om te doen wat je wilt. Alles is mogelijk (want je hebt een goede fee naast je die alles voor je kan regelen!). Als je later op die dag terugkijkt zeg je steeds weer dat het de mooiste dag van je leven was. Maak een beschrijving (of een tekening, een lied, een gedicht, een ...) van die dag. 5

Een bijzondere dag (2)

Ga eens voor jezelf na wat de mooiste dag in je leven was. Wat was dat voor een dag? Wat maakt die dag voor jou de mooiste dag van je leven?

20

Interesses en passies (7)

Mijn museum Stel je voor dat je 100 jaar wordt en dat je een geweldig leven hebt gehad. Het moment is daar dat de mensen om je heen een museum willen oprichten dat helemaal aan jouw leven is gewijd. Er is een grote hal waar je binnenkomt en in die hal zijn drie deuren die naar drie zalen gaan. 1

In de eerste zaal wordt verteld over jou en je familie. Het gezin waar je zelf als kind uitkomt,

maar ook het gezin dat je zelf sticht (waar jij de ouder en later de grootouder en nog later de overgrootouder van bent). 2

In de tweede zaal gaat het over je hobby’s en je vrije tijd.

3

De derde zaal is gewijd aan het werk dat je hebt gedaan, het beroep dat je hebt uitgeoefend.

Hoe gaat dat museum eruit zien? Maak een tekening, schrijf een verhaal, maak een maquette …

21

Interesses en passies (8)

Wie ben ik?-project (plattegrond van je verleden) Een plattegrond van je verleden helpt je met het documenteren van allerlei belangrijke levenservaringen die ervoor hebben gezorgd dat je nu bent wie je bent. Je gaat zover terug in je verleden als je zelf wilt (zelfs de tijd dat je geboren werd). Met deze plattegrond kom je erachter welke dingen in je leven een invloed op je hebben gehad en welke van invloed zijn op je interesses en de manier waarop je wilt leven. Voorbereidingen Brainstorm over alle belangrijke mensen, gebeurtenissen en ervaringen in je leven. Maak hiervan een lijst. Houd daarbij de volgende vragen in gedachten: •

Welke mensen hebben je positief of negatief beïnvloed? (Bijvoorbeeld grootouders, ouders, broers, zussen, vrienden, vriendinnen, religieuze leiders, leraren, buren.)

•

Welke hobby’s, interesses of activiteiten heb je gedurende je leven nagestreefd? Wat vond je leuk om te doen toen je 5 jaar was? Of toen je 7 / 10 / 12 jaar was?

•

Van welke groepen heb je deel uitgemaakt? (Bijvoorbeeld sport, voorzitterschap, maatschappelijke groepen.)

•

Welke baantjes, vrijwilligerswerk- of stage-ervaringen heb je gehad? Hoe hebben ze jou beïnvloed?

•

Welke obstakels ben je in je leven tegengekomen? Hoe heb je die overwonnen?

•

Wat waren de gelukkigste momenten in je leven? Wat heeft je gelukkig gemaakt?

•

Van alle dingen die je hebt gedaan: waarop ben je het meest trots? Waarop ben je het minst trots?

• •

Welke vaardigheden heb je tijdens je leven geleerd? Welke onderdelen van je cultuur (of andere culturen) zijn van invloed op je (geweest)? (Bijvoorbeeld muziek, kunst, dans, boeken, taal, tradities, opvattingen over de maatschappij, religieuze opvattingen.)

Wat kun je doen? •

Praat met je familie: welke andere gebeurtenissen of ervaringen kunnen ze over je herinneren? Voeg deze toe aan je lijst.

•

Praat me je vrienden: welke ervaringen die je samen hebt gedeeld hebben de meeste indruk op je gemaakt? Voeg ook deze aan je lijst toe.

•

Bepaal hoe je je plattegrond wil presenteren. Is het een geschreven tijdspad? Ga je het illustreren? Foto’s verzamelen? Een poster of een banner maken? Een video maken? Welk product wil je tijdens je presentatie laten zien?

Schrijf een kort voorstel waarin je het project en je doelen beschrijft. Maak daarna een tijdspad met belangrijke stappen en deadlines. Bespreek dit met je leergroepbegeleider. Bewaar kopieën van al je werk in je werkmap. Reflectie Schrijf een dagboekbijdrage over het proces. Wat leer je over jezelf gedurende dit project? Zijn er ervaringen die je je nu pas voor de eerste keer herinnert? Welke interesses kwamen door dit project ineens naar boven drijven?

22

4

Testmateriaal

In dit hoofdstuk zijn verschillende soorten testmateriaal opgenomen met betrekking tot studie- en beroepskeuze, intelligentie, persoonlijkheid en/of capaciteiten en vaardigheden. Een aantal tests zijn online toegankelijk, andere tests moeten door een daartoe bevoegde deskundige worden beoordeeld. De testuitslag is niet absoluut, maar moet meer worden gezien als een ondersteunende werkwijze. Over de relatieve waarde van beroepskeuzetests is meer informatie te vinden met behulp van de link onder 4.1.i. 4.1 Beroepskeuze- en studiekeuzetests a

Icares Professional

Icares Professional is een volledig geautomatiseerd diagnostisch platform dat helpt studiekeuzes te vereenvoudigen. De onderwijsversie bestaat uit twee instrumenten: 1

Beroepentest

2

CAPAZ

Beroepentest Dit instrument is voor professionals ontwikkeld als efficiënt en doelgericht handvat bij uiteenlopende (loopbaan)gesprekken. Daarnaast motiveert de test (door de beroepsmogelijkheden op verschillende niveaus te presenteren) in veel gevallen een leerling/student een studie te starten of af te maken. De Beroepentest helpt de volgende vragen beantwoorden: •

Welke beroepsmogelijkheden passen bij mijn interesse?

•

Welke opleidingen passen bij de beroepen van mijn interesse en waar kan ik deze opleidingen volgen?

•

Welke beroepen zijn met een beperking in welke mate nog uitvoerbaar?

Deze professionele test zet 2.250 beroepen op volgorde van de interesse van de leerling en houdt rekening met zijn handicap of beperking. De test kan gratis gemaakt worden via de schooldecaan, trajectbegeleider of studieadviseur. Voor het aanvragen van de test moet een inlogaccount aangevraagd worden. De Beroepentest wordt door Handicap + Studie gratis aan decanen, trajectbegeleiders en studieadviseurs uit het vo, mbo, hbo en wo beschikbaar gesteld. Professionals kunnen een inlogaccount aanvragen via de site (inlogaccount aanvragen). http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=106 CAPAZ CAPAZ meet de studiehouding op de aspecten ‘Concentratie’, ‘Aanpak studie’, ‘Prestatiemotivatie’, ‘Angst om te falen’ en ‘Zelfvertrouwen’. Het instrument is specifiek ontwikkeld als tijdbesparend hulpmiddel bij studieproblemen, een intake of in een (loopbaan)traject. Icares Professional wordt door het Expertisecentrum handicap + studie (www.onderwijsenhandicap.nl) gratis aan decanen, trajectbegeleiders en studieadviseurs uit het vo, mbo, hbo en wo beschikbaar gesteld. Professionals kunnen een inlogaccount aanvragen op de website http://professional.icares.com/onderwijs.

23

b

Beroepen Interessen Test (BIT)

(A. Evers, W. Lucassen & S. Wiegersma) Deze test wordt gebruikt om leerlingen na het basisonderwijs te helpen bij hun beroepskeuze. Daarnaast geeft de BIT binnen alle vormen van voortgezet onderwijs waardevolle informatie bij leerweg- en profielkeuze en het bepalen van de studierichting. Bij deze test wordt de belangstelling gemeten voor onder andere praktisch-technisch werk, creatieve en kunstzinnige activiteiten enzovoort. De test kan worden afgenomen met behulp van testformulieren (alleen te beoordelen met behulp van de BIT-software van Harcourt Test Publishers). Deze manier is geschikt voor het afnemen van de test wanneer er geen computer aanwezig is. Daarnaast bestaat er een geautomatiseerde versie. Gemiddeld neemt de test 30 minuten in beslag (afhankelijk van de snelheid van de leerling). De test levert een overzichtelijke rapportage op waarbij in een aantal grafieken de verdeling over de verschillende beroepsschalen wordt gegeven. Tevens wordt aanvullende uitleg gegeven over de verschillende sectoren en wordt een aantal voorbeeldberoepen ter verduidelijking gegeven. De BIT kan helpen bij een eerste inventarisatie van het belangstellingspatroon, het bevestigen van een voorlopige keuze, helpen bij het afwegen van alternatieven en kennismaking met de verschillende beroepen. Doel: school- en beroepskeuzeadvisering. Doelgroep: leerlingen in het voortgezet onderwijs en bve. http://www.harcourt.nl/downloads/%7bC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7d_93138%20OWproductinfo.pdf c

Korte Interesse Test voor school- en beroepskeuze (KIT)

(E.L. Compaan & A. Kooreman) De KIT is ontwikkeld om tegemoet te komen aan de grote vraag naar beroepskeuzetests op vmboniveau en is geschikt voor school-, loopbaan- en beroepskeuze tot en met mbo-niveau. De test is geschikt voor adolescenten en volwassenen. In de handleiding wordt uitgebreid ingegaan op de afname van de test en de interpretatie van de testgegevens. Bij de samenstelling van de test werd gebruik gemaakt van beroepen en beroepswerkzaamheden die kandidaten op voornoemd niveau aanspreken. De items die in de KIT opgenomen zijn, zijn relevant voor een realistische beroepskeuze: de in de test genoemde beroepen en werkzaamheden komen in Nederland veel voor. De testuitslag wordt direct vertaald naar beroepen op ten hoogste mbo-niveau. Doel: school- en beroepskeuzeadvisering. Doelgroep: leerlingen tot en met mbo-niveau. http://www.harcourt.nl/downloads/%7bC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7d_93138%20OWproductinfo.pdf d

Hogere beroepen Interesse Test (HIT)

(E.L. Compaan & A. Kooreman) De HIT is een instrument waarmee de meest relevante interesserichtingen voor opleiding- en loopbaanoriëntatie op een snelle en eenvoudige wijze vastgesteld kunnen worden. De uitslag van de test wordt weergegeven in een profiel dat inzicht verschaft in de belangstelling voor bepaalde beroepssectoren. Bij de samenstelling van de HIT zijn beroepen, functies en werkzaamheden gebruikt die relevant zijn voor een realistische beroepskeuze en die in Nederland veel voorkomen. De testuitslag wordt direct vertaald naar voorbeeldberoepen op universitair en hbo-niveau. Op het uitslagformulier staan 360 beroepen vermeld die voor de verschillende interesserichtingen kenmerkend zijn. Doel: school- en beroepskeuzeadvisering. Doelgroep: studenten vo, bve, hbo en universiteit. http://www.harcourt.nl/downloads/%7bC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7d_93138%20OWproductinfo.pdf 24

e

Fontys Interesse Test (FIT)

Een hulpmiddel bij het maken van een studiekeuze. Deze test is ontwikkeld door het Studenten Loopbaancentrum. Na het invullen van een lijst met vragen over de vaardigheden en interesses van de leerling/student wordt een overzicht gegeven van alle opleidingen in Nederland. Bij de eerste 10 opleidingen uit het overzicht zitten zeer waarschijnlijk een aantal studies waar de interesse van de leerling/student naar uitgaat. Er kan een keuze worden gemaakt voor opleidingen op mbo-, hbo- en wetenschappelijk niveau. http://www.fontys.nl/fit/ f

Test van de CNV Jongerenorganisatie

Test die bestaat uit 23 vragen (waaronder een aantal vragen) over het maken van keuzes en hoe naar het toekomstbeeld wordt gekeken. Na het invullen van de test wordt een persoonlijk advies gegeven. In het advies staat wat je op je drieëndertigste tegen zou kunnen komen op basis van wat is ingevuld. http://www.4later.nu/phpQ/test.php g

Wat wil ik? Studiekeuzetest

Bij de Studiekeuzetest wordt aan de hand van een persoonlijk interesse- en mogelijkhedenprofiel (samengesteld naar aanleiding van het beantwoorden van een aantal vragen) gezocht in de database met alle 1.500 opleidingen in het hoger onderwijs. Vanuit de Studiekeuzetest kan direct doorgelinkt worden naar de presentaties van de best passende opleidingen. De test hoeft niet in één keer te worden gemaakt, maar kan na onderbreking op een later moment weer worden opgepakt (via de Studiekeuzetest module-ingang). De Qompas Studiekeuzetest is alleen beschikbaar voor geregistreerde gebruikers van Qompas. Daarnaast moet je over een OnlineEntryCode beschikken die hoort bij Qompas Studeren 20062007. Men kan zich gratis laten registreren voor een Qompasaccount: (http://account.qompas.nl/signup.html?service=qst) Voor meer informatie: http://studeren.qompas.nl/index_test.html. h

Beroepskeuzetest: Iets voor jou?

Informatie over de verschillende beroepskeuzetests (online) en de beperkingen van deze tests. http://www.leren.nl/artikelen/2005/beroepskeuzetest-iets-voor-jou.html 4.2 Intelligentie- en capaciteitentests a

DAT A/DAT B voor onderwijs

(Jeroen de Wit & Elzeloes Compaan, NIP Dienstencentrum) De DAT is een heterogene testserie die eigenschappen meet die variëren van intelligentieaspecten tot en met schoolvaardigheden. De DAT geeft hierbij een globaal overzicht van de intellectuele capaciteiten van de kandidaat. Er worden negen belangrijke capaciteiten gemeten: 1

Denken met figuren

2

Woordenlijst

3

Denken met getallen

4

Denken met woorden

5

Ruimtelijk inzicht

6

Taalgebruik

7

Snelheid en nauwkeurigheid

8

Woordbeeld

9

Praktisch inzicht

25

DAT voor Onderwijs meet intellectuele capaciteiten als hulpmiddel bij school- en beroepskeuze. Er zijn twee versies: Algemeen (havo/vwo) en Beroepsonderwijs (vmbo) aangepast aan het niveau. Elke versie heeft een eigen handleiding, testboek en antwoordformulier. Er zijn tevens oefentests ontwikkeld waarmee de kandidaat zich op de werkelijke test kan voorbereiden (de oefentest is voor beide versies hetzelfde). http://www.harcourt.nl/default.asp?tekstid=26964 b

RAVEN D Standard

Standard Progressive Matrices (SPM) (J.C. Raven) RAVEN meet cognitieve capaciteiten waarbij geen gebruik wordt gemaakt van taal en waarbij met name wordt gekeken naar aanlegfactoren, maar ook naar aangeleerde vaardigheden. Beschikbaar voor verschillende niveaus. De test is bedoeld voor mensen van 6 tot 60 jaar en kan onder andere worden ingezet om voorspellingen te doen over de haalbaarheid van een bepaalde opleiding of functie. De test kan individueel of groepsgewijs worden afgenomen. De afnametijd is ongeveer veertig minuten. Het is een figurale test met meerkeuzevragen. http://www.harcourt.nl/default.asp?tekstid=26964 c

Leren & Studeren. Vragenlijst en schriftelijke cursus studievaardigheid

(H.C.M. Vorst, Amsterdam: Universiteit van Amsterdam) Doel van de Vragenlijst is het verkrijgen van inzicht in leer- en studievaardigheden door het verzamelen van informatie over de wijze waarop leerlingen/studenten leer- en studietaken uitvoeren op het vo/mbo en het hbo/wo. De Vragenlijst is geschikt voor leerlingen/studenten met ruime ervaring in het leren en studeren voor zover nodig binnen het betreffende onderwijs. De Vragenlijst L&S – vo/mbo kan worden gebruikt bij school- en leerlingbegeleiding: I

Informatie opnemen; deze schaal is samengesteld uit drie basisschalen:

1

Effectief lezen

2

Structuur herkennen

3

Argumenten analyseren

II

Informatie verwerken; deze schaal is samengesteld uit vier basisschalen:

4

Structuur aanbrengen

5

Verbanden leggen

6

Hoofd leren

7

Kennis controleren

III

Organiseren van werk- en leeromstandigheden; deze schaal is samengesteld uit vier basisschalen:

8

Plannen en tijd gebruiken

9

Werkomstandigheden inrichten

10

Hulpmiddelen gebruiken

11

Proefwerk maken

IV

L&S-totaal; deze schaal geeft een totaalindruk van de wijze waarop de leer- en studietaken

benaderd worden. De schaal wordt gevormd uit de drie hiervoor genoemde samengestelde schalen en één basisschaal: 12

Zelf beheersen

De verwerking van de tekst kan niet handmatig door de gebruiker worden gedaan, maar de formulieren moeten optisch worden gelezen. Individuele scores en normscores worden per klas/groep gerapporteerd. De gebruiker kan daarnaast ook grafische of woordelijke verslagen per leerling/student bestellen. In een verslag wordt voor een leerling/student eerst schoolcarrière, prestaties en tijdbesteding besproken en in samenhang daarmee het belang van de uitslag van L&S. Daarna wordt de kwaliteit van invulling van L&S beoordeeld. De uitslag van L&S wordt in twee delen besproken: de samengestelde schalen in een algemeen deel en de basisschalen in een 26

specifiek deel. Tot slot wordt een advies gegeven welke aspecten van leer- en studievaardigheid bijzondere aandacht behoeven. De schriftelijke cursus Leren & Studeren is een aanvulling op de Vragenlijst en geeft aanwijzingen voor de wijze waarop leer- en studievaardigheid verbeterd kan worden. http://www.harcourt.nl/downloads/%7BC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7D_93138%20OWproductinfo.pdf 4.3 Overige tests a

Persoonlijkheidstests

Een overzicht van persoonlijkheidstesten is te vinden op: http://www.123test.nl/persoonlijkheid/. b

Kerntyperingstest

Deze test geeft inzicht in de sterke kanten en valkuilen, welke kansen en bedreigingen daarbij horen en hoe persoonlijke effectiviteit kan worden vergroot. De test duurt ongeveer 15 à 20 minuten. De uitslag van deze test is wetenschappelijk onderbouwd en professioneel. De uitslag is daarom niet gratis. Het uitgebreide en persoonlijke rapport kost € 16,50. De werkwijze van de test is als volgt. De test legt 27 combinaties van vier woorden voor waaruit iedere keer twee woorden gekozen moeten worden. Het rapport van de kerntyperingtest geeft een duidelijke beschrijving van de sterke en minder sterke kanten en geeft aan hoe daar voordeel uit kan worden gehaald. Theoretische achtergrond: het concept 'kerntypering' is uniek en ontwikkeld door 123test. Als input voor het benoemen en herkennen van persoonlijkheidseigenschappen en daarbij horende sterke en minder sterke kanten, is gebruik gemaakt van een van de meest gebruikte en best gevalideerde persoonlijkheidstheorieën ter wereld, de Big Five. De kerntyperingtest is begin 2005 genormeerd onder de Nederlandse beroepsbevolking. Dat betekent dat er een vergelijking plaatsvindt met Nederlanders op basis van geslacht, leeftijd (16 t/m 65 jaar) en opleidingsniveau (van middelbaar tot hoger opgeleiden). Bron voor normering: cijfers CBS. http://www.123test.nl/kerntypering/ c

Persoonlijkheidstest

Aan de hand van deze test kan worden gezocht naar de persoonlijkheid van iemand en hoe deze persoonlijkheid zich verhoudt tot anderen. De test is gebaseerd op de Big Five persoonlijkheidstheorie. De Big Five zijn vijf woorden (thema’s) waarmee iemands persoonlijkheid kan worden beschreven. De Big Five-theorie is de meest onderzochte en gebruikte persoonlijkheidstheorie. De test is niet gratis en kost € 12,50. De test duurt ongeveer 15 minuten. De persoonlijkheidstest is in 2003 ontwikkeld en genormeerd onder de Nederlandse beroepsbevolking op basis van leeftijd (16 tot 65 jaar), geslacht en opleidingsniveau (cijfers: CBS). Je persoonlijkheid wordt dus vergeleken met die van de Nederlandse beroepsbevolking. De professionele tests zijn eigendom van 123test en zijn ontwikkeld door psychologen en testexperts. http://www.123test.nl/persoonlijkheid/ d

Vaardighedentest

Test waarmee vaardigheden kunnen worden geselecteerd en steeds verder worden toegespitst totdat er uiteindelijk enkele vaardigheden overblijven die het meest belangrijk worden gevonden. Dit kan een hulpmiddel zijn voor het bepalen van werk en/of studie. De test kan online worden gedaan en is gratis. http://www.vaardighedentest.nl/vaardigheden.php

27

e

Welk beroep past bij mij?

Online-test om te bepalen naar welke categorie beroepen de voorkeur uitgaat (technisch, creatief, commercieel, verzorgend, administratief, handenarbeid). http://www.werk-en-automatisering.nl/asp/persoonlijk/test/perstest.asp?TstNr=11 f

Leerstijlentest van Kolb

Een test om de eigen voorkeur voor de manier waarop iemand leert te ontdekken. De indeling van Kolb maakt onderscheid in leeromgevingen voor de verschillende typen (de doener, de dromer, de beslisser en de denker). http://www.123test.nl/leerstijl/ http://www.thesis.nl/kolb/ http://www.thesis.nl/kolb/kolb_vragen.php4

28

5

Informatie over studie en beroep

In dit hoofdstuk is informatie opgenomen over verschillende studie- en beroepsmogelijkheden. Sommige informatie bevat tevens beeldmateriaal waardoor de inhoud verlevendigd wordt. Ook bevatten enkele informatiebronnen interviews met beroepsuitoefenaren of studenten en wordt duidelijk aangegeven over welke capaciteiten je moet beschikken om een keuze te maken voor de betreffende studie of beroep. Dit kan aanknopingspunten bieden voor de begeleiding van leerlingen waarvan de wens/keuze niet overeenkomt met de praktische haalbaarheid. Meer informatie is te vinden met behulp van de link. a

Qompas studeren. De digitale gids voor studiekeuze en loopbaanoriëntatie

In deze digitale gids kan een studie worden gezocht vanuit een (vwo-)profiel en/of in een bepaalde regio. Tevens biedt deze gids een overzicht van een aantal beroepen met daarbij informatie over de benodigde vooropleiding, toelatingseisen en een overzicht van persoonskenmerken die van belang zijn om aan een bepaalde opleiding te kunnen beginnen. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan de zwaarte en de begeleiding van een geselecteerde studie. http://studeren.qompas.nl/ b

Beroepenbeeldbank

Op deze website zijn verschillende beroepen te bekijken met behulp van korte videofilmpjes. In deze filmpjes wordt aangegeven wat de mogelijkheden van dat beroep zijn en over welke capaciteiten en eigenschappen je moet beschikken. Naast beeldmateriaal is er ook aanvullende informatie over de beroepsopleiding. Deze informatie is niet gericht op wetenschappelijke of hbostudies. http://beroepenbeeldbank.kennisnet.nl/index.jsp#c=2319 c

Vakcommunities

Scholieren kunnen vragen stellen aan mensen die na het volgen van hun studie ook werkelijk aan de slag zijn gegaan. Deze site geeft een overzicht van de inhoud van een beroep. http://vakcommunities.kennisnet.nl/vo/straks d

Beroepskeuzepagina

Startpagina met alfabetisch beroepenoverzicht, verwijzingen naar tests e.d. http://beroepskeuze.startpagina.nl/ e

Studiekeuzekalender (overzicht van open dagen)

Op datum en regio kunnen open dagen van hbo- en wo-instellingen worden geselecteerd. http://www.studiekeuzekalender.nl/ f

Wat doet een…?

Een 50-tal functiebeschrijvingen met interviews met mensen die het beroep uitoefenen. Veelal beroepen voor hoogopgeleiden. http://www.intermediair.nl/functies.jsp?rubriek=79636 g

Kies je studie

Overzicht van studies aan universiteiten en hogescholen. http://www.kiesjestudie.nl/

29

h

Wat ga jij doen na school?

Filmclips van beroepen, opleidingen en studies om een indruk te krijgen van een beroep. Er kan worden geselecteerd op schooltype (vmbo, mbo, havo, vwo). http://www.scholieren.tv/site2.0/videopresentaties.asp i

Beroep en loopbaan

Alfabetisch overzicht van beroepen met belichting van het beroep vanuit verschillend perspectief. http://www.leren.nl/rubriek/loopbaan/beroepen/ j

Beroepenkrant

Selectie van een beroep via vooropleiding. Deze site bevat tevens een ‘Opendagenkalender’ en heeft een rubriek ‘Beroep onder de loep’ waarin iemand vertelt over het beroep dat hij/zij uitoefent. Daarnaast is er de mogelijkheid om een filmpje van een beroep te bekijken. http://www.beroepenkrant.nl/default.asp?editie_id=1&editieNaam=VMBO/MBO&intro=1 k

Studiekeuze voor jongeren met een beperking / M. van Vulpen

Dit artikel geeft antwoord op de vraag: hoe vindt u voor uw kind met een beperking een leuk en geschikt beroep met bijpassende beroepsopleiding? http://oudersvo.kennisnet.nl/themas/problemenbijhetleren/studiekeuzebeperking l

Oriëntatie op een beroep(sopleiding) / Onderwijs en handicap

Handig overzicht van tips bij de oriëntatie op een beroep en/of opleiding. Wat wil je? Wat kun je? http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=303 j

Meepraten / Onderwijs en handicap

Via het forum van de site van Onderwijs en handicap kan een student/leerling meepraten over een bepaald onderwerp en vragen stellen aan andere studenten/leerlingen. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=33&forumGroepid=100

30

6

Materiaal over (zelf)reflectie

(Zelf)reflectie is een goede manier om leerlingen inzicht te laten krijgen in hun wensen, motieven, mogelijkheden en onmogelijkheden. Niet alle leerlingen zijn getraind in (zelf)reflecteren en kunnen worden gestimuleerd en getraind met behulp van reflectiemateriaal. In dit hoofdstuk is materiaal opgenomen dat een handreiking kan bieden voor het reflecteren met leerlingen. Meer informatie is te vinden met behulp van de doorlink bij het materiaal. a

Werken met kernkwaliteiten

Werken met kernkwaliteiten is een van de middelen om inzicht te verkrijgen in talenten en ontwikkelingsmogelijkheden. Kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën worden in kernkwadranten in kaart gebracht. Valkuilen zijn eigenschappen die men zelf meestal als negatief ervaart; uitdagingen is vaak datgene dat in anderen bewonderd wordt en allergieën zijn eigenschappen van anderen die je irriteren. Een valkuil is vaak een teveel van de kwaliteit en een uitdaging is vaak een matige vorm van allergie is. Een allergie is het tegenovergestelde van een valkuil en de uitdaging is het (schijnbaar) tegenovergestelde van de kwaliteit. http://www.lerenreflecteren.nl/Files/KernKwaliteitenformulier.doc). b

Online kernkwaliteitenspel

(Atlas Loopbaanbegeleiding) Met het kernkwaliteitenspel op zoek naar kwaliteiten (talenten). In vier stappen wordt iets geleerd over kwaliteiten die al van nature worden toegepast en kwaliteiten die nog verder ontwikkeld kunnen worden. http://www.atlasloopbaan.nl/kernkwaliteitenspel.html c

Scenarioreflectie

Dit instrument, gebaseerd op de scenariomethode, is een werkvorm van Huib Schwab. De Scenarioreflectie kan helpen om een beeld te krijgen van de ideale toekomst door het in kaart brengen van de belangrijkste onzekerheden in het leven en door terug te kijken naar het hier en nu vanuit het ideale toekomstbeeld. Aan de hand van deze reflectie worden vier mogelijke toekomstscenario’s geschetst op basis waarvan een bewuste (studie)keuze kan worden gemaakt. Het nadenken over een ideale toekomst leidt tot een verhoogde motivatie om acties te gaan ondernemen. Deze reflectietool kan zowel individueel als in groepsverband worden gebruikt en kan worden toegepast in coachingssituaties en bij vragen rond studieloopbaan en begeleiding. De reflectiesessie duurt ongeveer 90 minuten. http://www.reflectietools.nl/mz_scenarios_inleiding.html d

Puntreflectie

Puntreflectie is gebaseerd op het werk van Henk Procee (geïnspireerd door Immanuel Kant). Met Puntreflectie wordt het eigen oordeelsvermogen geoefend door het eigen handelen te beschrijven vanuit een buitengelegen punt. Door het op afstand naar het eigen handelen te kijken en doordat er een nieuw perspectief is voorgelegd vindt reflectie op het eigen handelen plaats. Hierdoor ontstaat inzicht in de drijfveren, kan de situatie vanuit meerdere invalshoeken worden bezien en kan een nieuwe aanpak worden bedacht van de situatie. Het moet een relatief korte, maar diepe analyse van het eigen handelen zijn. De reflectiesessie duurt 60 minuten, afhankelijk van de inbreng en het aantal reflectiepunten. Puntreflectie is niet geschikt voor uitvoerige discussies over de maatschappelijke context en gevolgen van het handelen of voor het analyseren van persoonlijke drijfveren. Puntreflectie kan zowel individueel als in een groep worden toegepast.

31

Werkwijze De leerling legt zijn/haar probleem uit zonder dat hij/zij daarbij onderbroken wordt. De begeleider luistert en nodigt de leerling zonodig uit vragen te beantwoorden. (Eventuele andere deelnemers stellen alleen vragen als er inhoudelijk verheldering nodig is.) Voor de begeleider is het belangrijk dat hij ervaring heeft met Puntreflectie (deze heeft met Puntreflectie geoefend). Er moet een goed moment voor de Puntreflectie worden bepaald. De begeleider geeft voorbeelden van reflectiepunten, zorgt ervoor dat het stappenplan en de spelregels worden gevolgd, bewaakt de tijd en geeft zonodig toelichting. http://www.reflectietools.nl/mz_punt_inleiding.html e

Metafoorreflectie

Metafoorreflectie is gebaseerd op het werk van Jeroen Hendriksen. Metaforen geven vaak vanwege hun beeldende karakter nieuwe en onverwachte invalshoeken van een situatie en zijn daarom heel bruikbaar als reflectiemateriaal. Deze manier van reflecteren kan worden gebruikt om door middel van beelden een (werk)ervaring bespreekbaar te maken. Metafoorreflectie kan duidelijk maken dat er meerdere benaderingen van een (beroeps)vraagstuk mogelijk zijn. De Metafoorreflectie kan in een groep (8 tot 29 deelnemers) worden toegepast waarvan de deelnemers een gezamenlijk referentiekader hebben (bijvoorbeeld studie). De verschillende meningen van de deelnemers kunnen een zinvolle bijdrage leveren voor verbetering van een situatie. Wanneer er meer dan acht deelnemers zijn, dan worden er meer subgroepen per metafoor gevormd. De reflectiesessie duurt 50 tot 60 minuten. http://www.reflectietools.nl/mz_metafor_inleiding.html f

Kwaliteitenspel

Om inzicht te krijgen in wie je bent, wat je sterke en minder sterke kanten zijn, je kwaliteiten, hoe anderen je zien. Het spel bestaat uit 140 kaarten waarop karaktereigenschappen van mensen staan. Op de ene helft staan woorden die kwaliteiten van mensen aanduiden, bijvoorbeeld: flexibel, betrouwbaar, initiatiefrijk en op de andere helft staan woorden die vervormingen (of valkuilen) aanduiden, zoals de woorden arrogant, slordig en pietluttig. Toepassingsmogelijkheden: geven van feedback, coaching, functioneringsgesprekken en coaching. ISBN 90-74123-015, prijs: € 24,95 http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/kwaliteitenspel.htm g

Kwaliteiten. Een verfrissende kijk op eigen-aardigheden

Voor een optimale benutting van kwaliteiten. Het boek kan worden gebruikt als ondersteuning bij het werken met het Kwaliteitenspel. Onderwerpen die onder andere aan de orde komen zijn weerstand, karakterstructuren, latente kwaliteiten opsporen, omgaan met vervormingen. ISBN: 90-74123-023, prijs: € 21,95 http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/kwaliteitenspel.htm h

Inspiratiespel

Bewustwordingsspel voor bewustwording van ‘Wat wil ik?’ Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld over vier groepen: -

activiteiten: waar ben ik graag mee bezig, waar krijg ik energie van?

-

inspiratiebronnen: waar haal ik mijn inspiratie vandaan?

-

voorwaarden: wat heb ik nodig om effectief en prettig te kunnen functioneren?

-

belemmeringen: welke gedachten belemmeren mij om activiteiten die me inspireren te verwezenlijken?

32

Toepassingsmogelijkheden: bewustwording van wat iemand inspireert, functioneringsgesprekken, loopbaanplanning, coaching. Bij de meeste spelvormen zijn vervolgopdrachten opgenomen om dieper op de materie in te gaan. ISBN 90-74123-074, prijs: € 29,75 http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/inspiratiespel.htm i

Vaardighedenspel

‘Wat kan ik?‘ Het spel bestaat uit 140 kaarten met daarop sociale en communicatieve vaardigheden, bijvoorbeeld: helder formuleren, samenvatten, beslissingen nemen, opbouwende kritiek geven en duidelijk uitleggen. Beheersing van de vaardigheden wordt in drie kleuren aangegeven: -

groen betekent dat de vaardigheid goed wordt beheerst;

-

oranje betekent dat de vaardigheid redelijk wordt beheerst;

-

rood betekent dat de vaardigheid onvoldoende wordt beheerst.

Toepassingsmogelijkheden: bewustwording van de eigen manier van communiceren, loopbaanplanning, competentiegericht leren, coaching. ISBN 90-74123-04x, prijs: € 29,75 http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/vaardighedenspel.htm j

Gevoelswereldspel

Centrale vraag: ‘Wat voel ik? Met anderen in gesprek komen over de wijze waarop je situaties, mensen of een organisatie ervaart. Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld over drie groepen: -

prettige gevoelens, bijvoorbeeld: blij, trots, tevreden, veilig en gesteund;

-

onprettige gevoelens, bijvoorbeeld: boos, bezorgd, onrustig, schuldig en beledigd;

-

levensgebieden: deze kaarten vertegenwoordigen belangrijke aspecten van ons leven, die tevens een emotionele lading hebben; voorbeelden zijn: vrienden, gezondheid, (on)betaalde arbeid en uiterlijk.

ISBN: 90-74123-104, prijs: € 24,95 http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/gevoelswereldspel.htm k

Reflectietools

Een werkboek voor begeleiders van reflectieprocessen binnen en buiten het onderwijs. Aan de hand van praktische, levendige voorbeelden worden in Reflectietools negen verschillende reflectietools beschreven. Reflectietools bestaat uit drie delen. In deel 1 kan men na een kennismaking met de theoretische achtergrond van reflectie vanaf hoofdstuk 3 direct aan de slag met de reflectietools. In deel 2 vindt men de negen reflectietools in alfabetische volgorde. Deel 3 gaat over de afronding en implementatie van de reflectietools. Ten slotte zijn een schema voor toolkeuze en de stappenplannen van elke tool opgenomen. De laatste versie van deze stappenplannen zijn ook te downloaden via de website www.reflectietools.nl Karim Benammar, Marieke van Schaik, Irene Sparreboom, Sijmen Vrolijk en Olga Wortman, Utrecht: Lemma, 2006, ISBN 90 5931 230 9, prijs €19,50 (excl. verzendkosten) http://www.cop.hva.nl/artefact-6061-nl.html?vis=0 l

Leren reflecteren. Zelfreflectie voor sociaal agogisch hulpverleners

Dit boek biedt, aan de hand van praktische voorbeelden, handvatten voor zelfreflectie. Het boek begint met het definiëren van het begrip 'zelfreflectie': de meerwaarde en het belang staan hierbij centraal. Vervolgens is de link naar het werkveld gelegd, er is uiteengezet wat belangrijke elementen zijn in het werk van de hulpverlener. Deze elementen zijn richtinggevend voor zelfreflectie. Daarna is er aandacht voor de voorwaarden die nodig zijn om zelfreflectie te

33

ontwikkelen en toe te passen. Met bewustzijn en met aandacht je werk doen zijn twee van die voorwaarden. Zelfreflectie is een vorm van leren, in dit boek is daarom ook ingegaan op de eigen leerhouding. Wanneer je je bewust bent van de eigen leerstijl kun je de manier waarop je zelfreflectie vorm geeft aanpassen aan die voorkeursstijl. De eerste vier hoofdstukken geven op deze manier de achtergrondinformatie die nodig is om met zelfreflectie aan de slag te gaan. Op basis hiervan is een werkwijze aangeboden waarmee hulpverleners tot zelfreflectie kunnen komen. Het boek is vooral bedoeld voor studenten en hulpverleners in het sociaal-agogisch werkveld. Het biedt een praktisch handvat, de theorie is kort en bondig omschreven, opdat er ruimte is om uitgebreid stil te staan bij de praktijk. De praktijkvoorbeelden zijn een concretisering van de theorie. Aan het eind van ieder hoofdstuk zijn suggesties gedaan om de aangeboden theorie, door middel van oefeningen, eigen te maken. L. Nijgh, uitgeverij Nelissen, 2006, ISBN 9024417391, prijs: € 14,90 http://www.nelissen.nl/Leren_reflecteren.htm m

Kijk naar jezelf! Zelfreflectie voor psychosociale hulpverleners

Artikel in de Psycho Sociale Courant, nr. 61(2006) p. 8. n

Reflectie-instrumenten en loopbaanoriëntatie en -begeleiding

Het onderzoek was gericht op het gebruik van reflectie-instrumenten bij loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Doel van het onderzoek was te inventariseren welke reflectie-instrumenten worden gehanteerd en hoe deze in de praktijk worden toegepast. Uit de landelijke inventarisatie en de casestudies blijkt dat in methoden en materialen die worden gehanteerd in het kader van LOB ruimschoots aandacht is voor reflectie door leerlingen. Ten aanzien van het gebruik van deze materialen is met name meer aandacht en zorg nodig voor: -

gehanteerde werkvormen (te veel beperkt tot individueel en schriftelijk; meer variatie stimuleert reflectie en motivatie);

-

begeleiding door mentoren (meer gestructureerd en gestandaardiseerd);

-

fasering van het keuzeproces tijdens de tweede fase.

F.J. Leenders, Utrecht: ICO-ISOR, 2002, ISBN 90-6709-054-9 http://www.leerlingbegeleiding.nl/documentatie/adressen&materialen/reflectieinstrumenten.php o

Leerlingbegeleiding met de zelfkonfrontatiemethode (ZKM)

De ZKM is ontwikkeld door professor Hubert Hermans. De methode is gebaseerd op de Waarderingsmethode welke een persoonlijke onderzoeks- en begeleidingsmethodiek is waarbij de deelnemer via gestructureerd zelfonderzoek zijn eigen levensverhaal en de voor hem betekenisvolle gebeurtenissen grondig en systematisch in kaart brengt. De deelnemer krijgt zo beter zicht op de eigen keuzes en knelpunten in zijn leven. Zo wordt hij gestimuleerd zijn bestaan actief richting te geven en meer greep te krijgen op het eigen welbevinden. Voor jongeren en volwassenen met allerlei zingevings- en functioneringsvragen is deze methode succesvol gebleken. Cursussen om te leren werken met de Zelfkonfrontatiemethode worden verzorgd door de Stichting Waarderingstheorie en Zelfkonfrontatiemethode en door het Seminarium voor Orthopedagogiek. Meer informatie: Seminarium voor Orthopedagogiek, telefoon 030 – 2547378 of de Stichting Waarderingstheorie en Zelfkonfrontatiemethode, telefoon 024 – 3559764. http://www.leerlingbegeleiding.nl/leden/zelfkonfrontatiemethode.php p

Zelfonderzoek met kinderen en jongeren

Dit boek presenteert nieuwe varianten van de ZelfKonfrontatieMethode (ZKM) die speciaal zijn ontwikkeld voor toepassing bij kinderen en jongeren. De methodiek van zelfonderzoek nodigt

34

jeugdigen uit om een keer bij zichzelf stil te staan en te reflecteren over personen en zaken die hen gevoelsmatig raken. In zijn eigen woorden vertelt de jonge zelfonderzoeker zijn zelfverhaal. Samen met een begeleider met wie hij productief samenwerkt, kent de jonge zelfonderzoeker daarbij betekenissen toe aan zichzelf en zijn omgeving. Zo brengt hij zijn eigen unieke belevingswereld in kaart. Via de dialoog met een daartoe geschoolde volwassene zet de jongere zelf, actief en doelgericht, veranderingsprocessen in gang om zijn welbevinden te verbeteren. Op onovertroffen wijze participeert de jeugdige via de ZKM in zijn eigen ontwikkelingsproces. Het boek is bestemd voor professionals die intensief met kinderen en/of jongeren werken en geïnteresseerd zijn in persoonlijke betekenisgeving, zoals onder andere schoolpsychologen, orthopedagogen, leerlingbegeleiders, intern begeleiders / zorgcoördinatoren en ambulant begeleiders. Jos Louwe en Jan Nauta (red.), Utrecht: Uitgeverij Agiel, 2005, ISBN 90 77834 20 6 http://www.agiel.nl/webshop25.html q

Websites over reflecteren

http://www.carrieretijger.nl/functioneren/ontwikkelen/jezelfontwikkelen/reflectie?searchterm=reflecteren%2520en%2520zelfreflectie http://www.lerenreflecteren.nl/Toolkit/Toolkit.htm

35

7

Materialen over coaching

In dit hoofdstuk is materiaal opgenomen dat kan worden gebruikt voor coachingsgesprekken met leerlingen. Meer informatie is te vinden met behulp van de link. a

Checklist voor coachingsgesprekken

Op de website Leren reflecteren (www.lerenreflecteren.nl) staat een aantal vaardigheden die bruikbaar zijn bij coachingsgesprekken. Deze zijn weliswaar gericht op onder andere loopbaantrajecten, maar zijn met enige aanpassing wellicht ook bruikbaar binnen het LOB in het voortgezet onderwijs. Eén model is de Checklist coachingsgesprekken waarin een aantal vragen zijn opgenomen die structuur kunnen geven aan het coachingsgesprek. Het betreft vragen als ‘Wat is je doel?’, ‘Welke opties heb je?’, ‘Wat ga je nu doen?’ Enzovoort. http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Algemene%20checklist%20voor%20coachingsgesprekken.doc Een ander hulpmiddel kan zijn Coaching: verandering en weerstand: voorwaarden voor het doen slagen van een verandering (mogelijk inzetbaar bij niet-haalbare keuze van de leerling). http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Coachingsvaardigheden_%20Verandering%20en%20weerstan d.doc Verder kan aandacht besteed worden aan de Machtsdriehoek: vertrekpunten zijn almacht, onmacht en machtsstrijd. http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Macht%20en%20onmacht.doc b

Rationeel Emotieve Training (RET)

Stapsgewijs heersende emoties en opvattingen via rationalisering bijstellen en het gedrag daarop aanpassen. http://www.lerenreflecteren.nl/Files/RET%20gedachten%20en%20emoties.doc c

Feedback geven

In gesprekken met de leerling is het belangrijk om op een goede manier feedback te geven. Voorwaarden voor feedback zijn een goede sfeer waarbij vertrouwen en veiligheid belangrijk zijn voor zowel de leerling als degene die feedback geeft. De waarde van de feedback moet bij beiden ook worden onderkend. De feedback moet niet persoonsgericht zijn, maar moet betrekking hebben op aantoonbaar gedrag van de leerling. De feedback moet duidelijk weergeven waar het over gaat en moet geen veroordelend karakter hebben. De leerling moet ook iets met de feedback kunnen doen, hij moet bijvoorbeeld iets kunnen veranderen (in gedrag bijvoorbeeld). Feedback moet stimulerend zijn en moet zo worden verwoord dat de leerling wordt uitgenodigd om erop te reageren. http://members.home.nl/de-laak/begeleiden/feedback%20geven.htm d

Standaarden voor decanen

Omdat loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) in het voortgezet weliswaar verplicht is, maar er geen vastgestelde normering is voor de uitvoering ervan, kan deze publicatie misschien een handreiking bieden aan decanen. Annemarie Oomen, APS, 2002 http://www.aps.nl/NR/rdonlyres/19CDE086-D747-49C4-BA55-6767EF123667/0/Standaarden.pdf e

LOB in het VO

Deze bundel bevat een aantal rapporten waarin direct betrokkenen – schoolleiding en decanen – LOB kritisch beschouwen. Ook leerlingen komen aan het woord door twee onderzoeken naar hun ervaringen en verwachtingen van LOB. 36

Annemarie Oomen, Mannus Goris, APS, bestelnummer: 400038, prijs: € 17,00 http://www.aps.nl/APSsite/Publicaties/LOB+in+het+vo.htm f

Maatwerk bij coaching

Wat is zelfreflectie en welke vaardigheden zijn er voor nodig? Inleiding op reflectie. Korthagen, F. & A. Vasalos, in: Handboek Effectief Opleiden 26(167), 11.5 - 3.01 – 11.5.-3.16, 2001 http://www.kernreflectie.nl/bo/editor/fileupload/uploads/documenten/maatwerk_bij_coaching_handb oek_eff._opl._pdf.pdf g

Eigenwijsjes

52 coachingkaartjes voor kinderen van 6 tot 106 Deze kaartjes kunnen worden gebruikt door kindertherapeuten, basisschoolleerkrachten en remedial teachers om een gesprek op gang te brengen. ISBN 90 807593 1-7, uitgever: Scholtens http://www.dubbelzes.nl/teksten_website/0_tekst_home.html h

Ja-maar dilemmakaarten

Set van 78 kaarten met tekst. Bij een probleem, twijfel of dilemma kunnen deze kaarten worden gebruikt om een gesprek op gang te brengen over datgene dat moeilijk is voor de leerling. De tekst van de getrokken kaart is een ‘antwoord’ op de gestelde vraag welke te maken moet hebben met iets dat de persoon zelf kan doen. ISBN 9073140641, uitgever: Koppenhol http://www.starlightnewage.nl/product_info.php?cPath=161&products_id=1199

37

8

Methodieken

In dit hoofdstuk is een aantal methodes opgenomen die zijn ontwikkeld voor loopbaanoriëntatie en begeleiding. Veel methodes zijn bestemd voor de bovenbouw van havo/vwo, maar er zijn ook enkele methodes die voor de onderbouw zijn ontwikkeld of voor zowel onderbouw en bovenbouw (doorlopende lijn) zoals bijvoorbeeld The Real Game. Meer informatie over de methodes is te vinden met behulp van de link. a

The Real Game

The Real Game is een LOB-methode voor de onderbouw. Deze methode brengt leerlingen uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs in contact met de volwassenenwereld. In het spel kruipen de leerlingen in een beroep en vanuit die rol leren ze een verband te leggen tussen datgene dat zij leren op school, de inhoud van het gekozen beroep en de invloed die het beroep op hun inkomen en manier van leven heeft. Ze leren de waarde kennen van maatschappelijke betrokkenheid, levenslang leren, tijd en geld. De leerlingen leren door het spel dat het belangrijk is om werk te hebben dat voldoening geeft en dat zij zelf invloed kunnen uitoefenen door keuzes te maken die ook werkelijk bij hen passen. Daarnaast krijgen de leerlingen inzicht in hun capaciteiten waardoor een positief zelfbeeld wordt bevorderd en worden vaardigheden met betrekking tot samenwerking en besluitvorming gestimuleerd. Ook ontstaat het besef dat hun eigen leefwereld niet op zichzelf staat, maar onderdeel uitmaakt van een bredere (internationale) context. The Real Game bestaat uit verschillende versies, voor het primair onderwijs (The Play Real Life en The Make it Real Life), het voortgezet onderwijs (The Real Life, The Be Real Life en The Get Real Life) en voor het volwassenenonderwijs (Real Times, Real Life). Het spel kan worden aangeboden in mentoruren en in teamverband zodat ook ouders, medeleerlingen en vakdocenten een bijdrage aan het spel kunnen leveren. De duur van het spel is 20 à 25 uur en kan worden uitgebreid in uren. http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/Wat+biedt+The+ Real+Game.htm http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/ b

The Be Real Game

(14-16 jaar) In The Be Real Game leren leerlingen uit de hogere klassen van de basisvorming dat een carrière is opgebouwd uit keuzes en beslissingen die telkens kunnen veranderen. Keuzes die al beginnen op heel jonge leeftijd en die alle gebieden van het leven omvatten: familie, vrienden, opleiding, vrije tijd, levensstijl, maatschappij en arbeidsmarkt. Tijdens dit project verkennen zij het traject van middelbare scholier tot volledig zelfstandige werknemer in uiteenlopende situaties: met een baan of werkeloos, met of zonder gezin enzovoort. Op deze manier maken de leerlingen uitgebreid kennis met het belang van overdraagbare vaardigheden, zelfkennis, permanent leren en loopbaanplanning. Zij moeten kiezen uit tientallen beroepsmogelijkheden en worden gestimuleerd actief te werken aan hun dromen. http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/The+Be+Real+Ga me.htm c

The Get Real Game

(16-18 jaar) Bij The Get Real Game worden de leerlingen geconfronteerd met een groot aantal beroepsmogelijkheden. Bij dit project wordt een vijfjarig traject van school naar werk gesimuleerd, waarbij de leerlingen proberen de door hun gekozen carrièredoelstelling te verwerkelijken. 38

Bij alle mogelijkheden wordt uitgebreide, feitelijke informatie verstrekt zodat de leerling op een zo realistisch mogelijke manier kan onderzoeken hoe hij tot zijn doel kan komen, bijvoorbeeld door vervolgopleidingen, leerwerktrajecten, stages, vrijwilligerswerk, zelfstandig ondernemer of een eigen bedrijf. Op weg naar hun doel leren de leerlingen hoe ze om moeten gaan met hun tijd en geld, hoe ze de verschillende mogelijkheden kunnen onderzoeken, doelen vast kunnen stellen, een plan van aanpak kunnen maken en hoe ze zichzelf moeten presenteren bij een sollicitatiegesprek. http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/The+Get+Real+G ame.htm d

Ken jezelf en ga je omgeving te lijf

(Training PEP-meter, zie ook hoofdstuk 9: Praktische tips) Deze training is bestemd voor studenten met pijn- en energieproblemen als gevolg van een handicap of chronische ziekte. Om voorzieningen te kunnen realiseren is het goed om de mogelijkheden en beperkingen duidelijk te hebben. In de training wordt geleerd hoe je daarover moet communiceren met (onderwijs)instelling en medestudenten. De training bestaat uit drie bij elkaar horende workshops. In workshop 1 wordt met behulp van de PEP-meter inzicht gegeven in de eigen mogelijkheden en beperkingen. In workshop 2 wordt de verbetermogelijkheden die de PEP-meter aangeeft omgezet in een concreet PEP-plan. Voor de realisatie daarvan is het goed om de studieadviseur, decaan en docenten te vertellen over de beperking. Zowel reële als irreële verwachtingen komen aan bod. Tijdens de derde workshop wordt met gesprekstechnieken geoefend om voorzieningen te regelen en begrip te kweken. Locatie: kantoor van handicap + studie, Christiaan Krammlaan 2 in Utrecht, duur: drie (gespreide) workshopdagen van ieder 4,5 uur, kosten: € 25,- voor drie dagen (inclusief lunch en materiaal). http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=345#Ken_jezelf_en_ga_je_omgeving_te_lijf e

Workshop (Gaan) Studeren

Deze workshop is bestemd voor scholieren met een beperking in de bovenbouw (4/5 havo, 5/6 vwo, 3/4 mbo) die willen gaan studeren en voor ouders. Studeren met een beperking, chronische ziekte of dyslexie is goed mogelijk en verder studeren in het hoger onderwijs is een reëel perspectief, maar er verandert wel veel. In deze workshop komen onderwerpen als studiekeuze, wat kan ik van de onderwijsinstelling verwachten, studiefinanciering en studietips en regelingen en voorzieningen aan bod. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=345#Ken_jezelf_en_ga_je_omgeving_te_lijf f

Optie

Optie is een methode voor vmbo, havo en vwo waarin leren leren, leren kiezen en leven worden vertaald naar leer-, loopbaan- en sociale competenties. Er is een uitgave voor alle klassen van voornoemde schooltypen. In de serie Optie vernieuwd zijn voor de verschillende schoolsoorten de volgende werkboekjes en ouderbrochures beschikbaar: Vmbo Durven en doen

vmbo-1 bb/kb

Samenwerken, samen leren

vmbo-1 kgt

De ouder als beste coach

vmbo-1

Kiezen doe je zo

vmbo-2 bb/kb

Welke route volg jij?

vmbo-2 kgt

De ouder als beste coach

vmbo-2

Baas over je loopbaan

vmbo-3/4 bb/kb

Loopbaan leren

vmbo-3/4 kgt

De ouder als beste coach

vmbo-3/4

39

Havo/vwo Wennen en kennen

thv-1

De ouder als beste coach

hv-1

Advies aan jezelf

th-2

Zelf aan het stuur!

hv-2

De ouder als beste coach

hv-2

Kies je profiel

havo-3

Kennen is kiezen

vwo-3

De ouder als beste coach

havo/vwo-3

Profielboekje havo

havo 3

Profielboekje vwo

vwo 3

Kies allemaal raak!

tweede fase havo

De ouder als beste coach

tweede fase havo

Bij de verschillende werkboekjes is een handleiding voor decanen te downloaden. http://www.ldc.nl/content/home.asp?menuid=10 g

Optie vertrouwd

Optie vertrouwd is een methode die gericht is op loopbaanoriëntatie en -begeleiding. 'Leren kiezen' is het onderwerp van de vertrouwde methode Optie. Optie legt verbanden tussen de voor de leerling nog onbekende vervolgopleidingen, arbeidsmarkt, beroepen en hun eigen vaardigheden en interessegebieden. Door eigen argumenten en de meningen van anderen maakt de leerling allerlei keuzes. Vervolgens vindt reflectie plaats, zodat de leerling inzicht krijgt in de gemaakte keuze. Door het 'leren kiezen' en het reflecteren daarop ontwikkelen leerlingen een strategie om keuzes te maken voor de toekomst. Ook ouders spelen een belangrijke rol bij het keuzeproces van hun zoon of dochter. Via de Ouderbrochure en de cd-rom Optie Traject betrekt Optie de ouders bij dit proces. De volgende uitgaven zijn beschikbaar bij deze methode: Voor de leerlingen -

Basislesbrieven - themalesbrieven - profielboekjes

-

Optie Dossier - Optie Traject - Video Kies je afdeling in het vmbo!

Voor de mentor en decaan -

Handleiding - mentorboekje

-

Mentorhandleidingen (gratis)

-

School Traject met daarbij een netwerkversie Optie Traject

-

Trainingen

-

Optie Nieuws (nieuwsbrief)

-

Voorlichtingsbijeenkomsten

Voor de ouders -

Ouderbrochures

-

Cd-rom Optie Traject

http://www.ldc.nl/content/home.asp?menuid=10 h

Optie Traject

Optie Traject is een digitale loopbaanplanner op cd-rom en is bedoeld voor leerlingen, ouders, mentoren en decanen in het vmbo, havo en vwo. Optie Traject is geschikt als aanvulling op de vernieuwde methodiek Optie. Ook kan de cd-rom los als loopbaanoriëntatie-instrument gebruikt worden. Er is een thuisversie en een netwerkversie beschikbaar. De gegevens in Optie Traject worden elk jaar geactualiseerd. LDC ververst elk jaar de gegevens in Optie Traject om zo de hoogst mogelijke actualiteit te waarborgen. Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: [email protected]. http://www.ldc.nl/content/main.asp?menuid=4 40

i

Odysseus

Odysseus is een beeldrijke loopbaanmethode op cd-rom. Odysseus leidt leerlingen, cliënten en anderstaligen snel naar de juiste opleiding of een passend beroep. De kern van Odysseus wordt gevormd door videoclips. De talrijke filmpjes en foto’s in deze laagdrempelige methode bieden minder begaafde leerlingen, cliënten en anderstaligen de mogelijkheid zich eenvoudig te oriënteren op beroepen en opleidingen. Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: [email protected] http://www.optievoorouders.nl/ j

Raak!

(Margriet Bienemann en Rupert Spijkerman) RAAK! is een werkboek voor jongeren van 16-25 jaar. RAAK! laat jongeren gericht zoeken vanuit het eigen loopbaankompas. Het is een werkboek: de inzet van de jongere en de begeleidende coach bepaalt het rendement. RAAK! bestaat uit twee delen: -

Deel 1: Op het goede spoor

In deel 1 legt de jongere het fundament voor zijn toekomstplannen. Vijf hoofdstukken kan hij in willekeurige volgorde doorlopen: Je eigen weg, Signalement, Volwassen worden, Talent en inspiratie, Zelfvertrouwen en kennis. Elk hoofdstuk brengt de jongere naar vier leersituaties: Onder de loep (analyseopdrachten), Droomtuin (fantasievolle opdrachten), Chatroom (filosoferen over de eigen houding tegenover loopbaanzaken), Vangnet (voorlopige resultaten). -

Deel 2: Grond onder je voeten

Deel 2 laat de jongere actief werken aan concrete toekomstplannen. Het vraagt het neerzetten van een krachtige visie, positief denken en het stellen van doelen. De kern van de werkelijke loopbaanbelemmeringen komt in beeld. De nadruk ligt op het Planformulier. Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: [email protected] http://www.optievoorouders.nl/ k

Sleutels

Sleutels brengt de drie domeinen van leerlingbegeleiding en alle essentiële vaardigheden in één leerlingmethode bij elkaar: leren leren (studievaardigheden), leren leven (sociaal-emotionele vaardigheden) en leren kiezen (keuzevaardigheden). Sleutels gaat in op de ervaringswereld van de leerling en biedt de kans om door te dringen tot de problemen en uitdagingen waarmee leerlingen worden geconfronteerd. Sleutels maakt gebruik van speelse, afwisselende werkvormen en is geschreven in leerlingtaal. EPN en KPC Groep dragen door middel van trainingen en gebruikersbijeenkomsten zorg voor de noodzakelijke ondersteuning. http://www.sleutels.epn.nl/_theme/EPN/index.asp?DocID=3&stsc=yes& l

Multiple Choice

Multiple Choice is een professionele en complete totaalmethode op het gebied van leerling- en keuzebegeleiding. Multiple Choice biedt voor alle leerjaren én alle niveaus motiverend lesmateriaal in de vorm van modules voor de thema’s Leren, Leven en Keuzebegeleiding. De methode is gemakkelijk en flexibel: -

geschikt voor alle leerjaren en alle niveaus;

-

totaalpakketten voor geïntegreerde leerlingbegeleiding;

-

keuzebegeleiding pakketten voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding;

-

losse modules zoals bijvoorbeeld Leerklimaat of Meervoudige Intelligentie (te combineren met uw eigen materiaal);

-

alle modules in kleur uitgevoerd met een hippe magazine-uitstraling;

-

gevarieerde werkvormen, met als uitgangspunt dat intelligentie meer is dan alleen IQ;

-

leuke ICT: testjes en beroepenfilms voor het vmbo. 41

Mutiple Choice is competentiegericht: -

de leerlingen meten zelf hun capaciteiten met de competentieladder;

-

op de cd-rom staan meer dan 500 beroepen met de benodigde competenties.

Zowel de cd-rom als de modules Keuzebegeleiding worden elk jaar geactualiseerd. http://www.multiplechoice.epn.nl/_theme/EPN/index.asp?DocID=3 m

LOB-wijzers

De LOB-wijzers omvatten 32 activiteiten in het kader van LOB voor leerlingen uit de bovenbouw van havo/vwo. De LOBwijzers zijn ontwikkeld vanuit de gedachte dat de leerling zelf verantwoordelijk is voor de eigen loopbaanoriëntatie. http://www.schoolweb.nl/content/pages/i/lob_wijzers/23137_introductie.asp?menuid=2522 n

Studiekeuze Opdrachten

De Studiekeuze Opdrachten zijn bestemd voor het maken van de keuze voor een opleiding en/of instelling. Er zijn opdrachten voor havo/vwo-leerlingen (1, 2, 4,5) en voor vwo-leerlingen (3). http://new.schoolweb.nl/content/pages/i/studiekeuze/studie_keuze_opdrachten/23719_studiekeuze _opdrachten_havo_vwo.asp o

Beroepskeuzedagboek

De methode Beroepskeuzedagboek als totaalpakket biedt leermiddelen, handleidingen voor mentoren/decanen en aanvullende uitgaven op het gebied van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Hierbij zijn de volgende uitgangspunten belangrijk: -

centraal stellen van de leerling als persoon;

-

stimuleren van de betrokkenheid van de ouders;

-

dichter bij elkaar brengen van het onderwijs en arbeid en beroep;

-

bevorderen van de competentie van mentoren voor het begeleiden.

http://www.profiel-asl.nl/beroepskeuzedagboek/ p

Mindmappen

Mindmappen is een eenvoudige techniek die leerlingen helpt om beter te onthouden, makkelijker te plannen en sneller te brainstormen. Bij mindmappen wordt de samenwerking tussen de rechter en de linker hersenhelft gestimuleerd. De techniek is ontwikkeld door Tony Buzan. Het Draaiboek voor scholen is een handreiking voor scholen die leerlingen aan de hand van het boekje ‘Mindmappen voor leerlingen’ kennis willen laten maken met de techniek van het mindmappen. http://groepsnet/assets/Paragraph/8843/Assets/6530/Downloaden%20Draaiboek%20voor%20schol en%20(pdf).pdf q

Mindmappen voor leerlingen Deze folder (20 stuks) geeft in het kort uitleg over het hoe en

waarom van mindmappen. H. Schoots, A. Cox, KPC Groep, 2005, bestelnummer: 251050, prijs: € 14,00 http://groepsnet/kennisOnLine/artikelen/index.asp?ArticleID=2449&SubjectID=124&ThemeID=0&

42

9

Praktische tips

In dit hoofdstuk zijn praktische tips te vinden met betrekking tot studie en het regelen van voorzieningen. Meer informatie is beschikbaar via de opgenomen link bij de verschillende tips. a

Studietips

De website van Onderwijs en handicap geeft een aantal praktische tips voor (aankomende) studenten waarmee onnodige studieproblemen voorkomen kunnen worden. De rubriek Studietips is een zoeksysteem om onderwijsaanpassingen, hulpmiddelen en begeleidingsmogelijkheden te kiezen. Hiermee kan de leerling/student zelf, of met een studieadviseur/ studentendecaan, tot de meest geschikte voorzieningen komen. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=16 b

Overzicht van handicaps en uitvoering van praktische zaken

Op de website van Onderwijs en handicap is een rubriek Beperkingsgroepen waarin handicaps kunnen worden herkend: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=17 en een rubriek Realiseren: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=19 waarin de uitvoerbaarheid van een aantal tips wordt aangegeven. c

Waar studeren

Overzicht van universiteiten en hogescholen + decaan/begeleider Tevens biedt de site van Onderwijs en handicap een handig overzicht van alle universiteiten en hogescholen met vermelding van de voorzieningen die de onderwijsinstelling aanbiedt. De meeste hogescholen en universiteiten hebben een decaan die zich bezighoudt met studenten met een handicap. De student kan samen met de studentendecaan bespreken of het studieprogramma en lesrooster aangepast kunnen worden aan zijn mogelijkheden. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=9 d

www.tijdgebrek.nl

Deze site geeft praktische tips om de studie zo goed mogelijk te laten verlopen. Er is informatie over hulp bij regelingen en voorzieningen te vinden in de rubriek Je rechten: http://www.tijdgebrek.nl/tn_rechten.php Praktische tips voor het studeren staan in de rubriek Studietips: http://www.tijdgebrek.nl/tn_studietips.php De rubriek Je decaan geeft verwijzingen naar de juiste studieadviseur of decaan (uitsplitsing naar hbo of wo: http://www.tijdgebrek.nl/tn_jedecaan.php Decanen en studieadviseurs vinden uitgebreide informatie over wettelijke regelingen in de rubriek Voor decanen: http://www.tijdgebrek.nl/tn_voordecanen.php e

PEP-meter (Pijn en Energie Problemen)

Op de site van Onderwijs en Handicap (www.onderwijsenhandicap.nl) is de PEP-meter te vinden: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=317 De PEP-meter is een hulpmiddel om onzichtbare klachten zoals pijn of een tekort aan energie zichtbaar te maken waardoor meer inzicht wordt verkregen in wat je aankunt en wat je doet. Als er zicht is op de mogelijkheden en beperkingen kunnen er aanpassingen of veranderingen worden aangebracht. Tevens kan de uitkomst van de PEP-meter een goed uitgangspunt vormen voor een gesprek met de decaan of studieadviseur over de voorzieningen en aanpassingen die nodig zijn.

43

De PEP-meter kan zowel op de computer als op papier worden uitgevoerd. De digitale versie van de PEP-meter heeft het voordeel dat alle scores worden bijgehouden en dat er grafieken en overzichten worden gemaakt. De werkwijze is voor beide vormen dezelfde. Er is een handleiding voor studieadviseurs en studentendecanen. Een uitgebreide gebruiksaanwijzing voor de PEP-meter is te vinden op http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=321 Tevens is er uitleg over pijn en vermoeidheid en worden er enkele praktische tips gegeven om de problemen zoveel mogelijk te beperken: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=325 De volledige analysevragenlijst om de PEP-meter te kunnen invullen is zowel op de site als in Word-bestand te vinden: http://www.onderwijsenhandicap.nl/upload/pep_tekst/analysevragenlijst%20als%20worddocument %20om%20in%20te%20vullen.doc Ten slotte worden op een overzichtelijke manier verbetermogelijkheden aangegeven waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende ingangen zoals: -

studie;

-

dagindeling;

-

studietempo;

-

hoe krijg je het voor elkaar.

http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=334 f

Checklist obstakels

Op de site van Onderwijs en handicap is een Checklist obstakels opgenomen. Met behulp van deze lijst wordt aan de hand van de beperkingen een overzicht gemaakt van zaken waaraan een gebouw moet voldoen voor de betreffende beperking. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=255

44

10 Overzicht onderwijsinstellingen

Onderstaand een overzicht van universiteiten, hogescholen en particuliere opleidingen. Nadere informatie is te verkrijgen via de bijbehorende links. a

Overzicht van universiteiten

Overzicht van de websites van alle universiteiten met een doorlink naar mogelijkheden en personen voor begeleiding van studenten met een beperking. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=10 b

Overzicht van hogescholen

Overzicht van de websites van alle hogescholen met een doorlink naar mogelijkheden en personen voor begeleiding van studenten met een beperking. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=11 c

Overzicht van particuliere opleidingen

Overzicht van de websites van alle particuliere opleidingen met een doorlink naar mogelijkheden en personen voor begeleiding van studenten met een beperking. http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=86

45