Klin 10 Deel 3

Nr. 10 - 1995 DE ILLEGALE PERS IN DE OORLOGSJAREN 1940-1945 De illegale pers heeft in de tweede wereldoorlog zonder twijfel een grote rol gespeeld. Niet zozeer in de eerste paar jaar, maar vooral nadat de radiotoestellen moesten worden ingeleverd. Op 13 mei 1943 werd namelijk door de Duitse bezetter de ”Beschikking betreffende het verbeurd verklaren van radio-ontvangtoestellen" afgekondigd. Vrijwel iedereen die in het bezit was van een radio kon tot dat tijdstip naar de (verboden) Engelse zender luisteren. Na 13 mei werd dat een linke zaak. Dat het de bezetter menens was bleek uit een bericht in het toenmalig Noordhollands Dagblad: ""Bij de voortgezette controle op de inlevering van radioontvang-toestellen werden alhier (Alkmaar) twee inwoners gearresteerd, die niet aan de inleveringsplicht hadden voldaan. Eén van hen had zelfs twee radiotoestellen verborgen."" Vrijwel zeker was hier sprake van verraad, want aan verraders was er tijdens de oorlog geen gebrek! Mijn vader pakte de radio goed in en verborg het toestel onder de grond in de kamer. Na de oorlog speelde het nog prima! Geen radio meer, dat betekende een grote tegenslag, ook voor mij als berichtgever. Er moest dus onverwijld naar een oplossing worden gezocht. Die werd gevonden in een apparaat, dat was voorzien van een paar spoelen. Die moest je op een bepaalde manier instellen, waarna de Engelse zender in Londen goed (soms ook minder goed) kon worden ontvangen. Het apparaatje was voor stroomvoeding verbonden met een accu, die regelmatig moest worden opgeladen. Heel primitief dus allemaal, maar het ging. Na elke luisterbeurt moest je de spullen goed inpakken, je kon nooit weten! Ik woonde destijds in Sint Pancras aan de Twuyverweg (nu nr. 21). Voor het samenstellen van een blad werd eerst de avond te voren geluisterd, vervolgens ’s morgens om 7 uur (alles via de koptelefoon) en daarna (in Alkmaar) om 1 en om 2 uur. Hierna werd de tekst uitgetikt en vermenigvuldigd. Eerst werd een bescheiden aantal vervaardigd maar later, toen De Vrije Pers werd opgericht, klom de oplage tot 1500 stuks per dag. Zelfs in Den Helder hadden we "abonnees", die via een agent (geen politie) van een exemplaar werden voorzien.

Historische Vereniging

- 103 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Ook kwamen extra edities uit, bijvoorbeeld op 19 april 1945, met als belangrijke nieuws: "de Wieringermeer onder water". Ik verzorgde alle luisterbeurten, ook op zondag, maar dan alleen thuis, zodat je steeds gebonden was. Een dag verzuimen kon dus niet, je was elke dag in touw. Spannend, maar toch mooi werk. De Vrije Pers werd gemaakt op het kantoor in Alkmaar, waar ik werkte en waar we de beschikking hadden over een goed radiotoestel. De directie was op de hoogte, maar liet daarvan niets merken; we konden ongestoord onze gang gaan. Hulde! Hoe langer de oorlog duurde, des te nijpender werd het gebrek aan de benodigde materialen (stencils, papier, inkt en een goede stencilmachine, voor de vermenigvuldiging). Dank zij goede relaties konden we blijven draaien, ook al was het papier soms van een bedenkelijke kwaliteit. Ongetwijfeld hebt u intussen begrepen, dat het lang niet altijd gemakkelijk ging. Ook waren er vaak razzia's en was het oppassen geblazen voor verraders. Je werd in die tijd al brutaler en durfde risico's te nemen. Zo herinner ik mij een middag dat ik van Alkmaar via Oudorp naar huis fietste met in mijn fietstas een hoeveelheid "illegale spullen". Vanuit de verte ontwaarde ik bij de R.K. kerk in Oudorp twee Landwachters (N.S.B.-ers) – Nederlanders, die voor de Duitsers o.a controlewerkzaamheden uitvoerden – . Nu kon ik twee dingen doen: De veiligste manier was om te keren en langs een omweg via Koedijk / Koedijkerpad naar St.Pancras te gaan, door te rijden met alle risiko van dien. Ik koos toch maar de tweede mogelijkheid en fietste gewoon door. Prompt werd ik aangehouden, maar toen de "heren" mijn vervoermiddel zagen – een oude fiets met anti-plof banden – mocht ik doorrijden. Voor hetzelfde geld hadden ze de fietstas gecontroleerd en was ik er "vies” bij geweest. Op zo'n moment realiseert iemand zich, dat het lot soms aan een zijden draad hangt!

Historische Vereniging

- 104 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Ondanks de steeds moeilijker wordende omstandigheden is alles steeds goed verlopen (enkele kritische momenten, waarover ik niet wil schrijven, uitgezonderd). We konden onze lezers van nieuws voorzien, dat er heel anders uitzag dan wat de Duitse propaganda de wereld instuurde. De illegale pers in het algemeen heeft dus wel degelijk een belangrijke functie vervuld. Men was in staat de mensen op de hoogte te houden van de werkelijke gang (stand) van zaken. Ook toen het voor de Duitsers duidelijk mis ging, kregen we van die kant te horen, dat alles naar wens verliep en dat de Duitse legers zegevierden. Zelfs de laatste weken van de oorlog, toen Berlijn al één puinhoop was, bleef de Duitse propaganda volhouden dat de strijd uiteindelijk zou worden omgezet in een Duitse overwinning. Waanzin ten top! Resumerend kan ik tot de conclusie komen, dat de oorlogsjaren voor mij en de andere medewerkers aan De Vrije Pers een drukke tijd is geweest, waarbij het woord "angst" niet in het woordenboek voorkwam. "Doorgaan" was het devies en het resultaat heeft ons allen veel voldoening gegeven. Uiteraard waren we allemaal blij toen er een definitief einde kon komen aan onze activiteiten en we konden overgaan tot een meer normale levenswijze. Herinneringen mogen dan vervagen, helemaal uitgewist worden ze nooit! Dirk Groen, Alkmaar.

Historische Vereniging

- 105 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 IK OVERLEEFDE KAMP AMERSFOORT In de eerste jaren van de bezetting woonde ik aan de Hoornse vaart, vlak bij de Zes Wielen. Later zijn we naar de Heerenweg verhuisd en kwam mijn broer Wim in ons oude huis wonen. Enkele maanden voordat we verhuisden, moesten we van de bezetter onze radio's inleveren. Ik had dit niet gedaan, maar die van mij verstopt in een van de glaskisten, die daar in de schuur stonden. Enkele maanden na de verhuizing meende ik dat ik die radio een ander plaatsje moest geven. Het was de mijne en dus was ik verantwoordelijk. Vandaar dat ik, begin februari 1944, op een ochtend de radio tevoorschijn haalde. Natuurlijk wilde ik weten of het ding het nog deed. Dus zocht ik eerst een stopcontact en vervolgens de Engelse zender en kwam tot de conclusie dat alles nog perfect werkte! En toen werd ik weggeroepen. De radio bleef staan, waar hij stond. En laat nu net in de tijd dat ik weg was, de Duitsers een razzia houden bij de Zes Wielen en de Frieseweg. Later hoorden we dat ze om een uit Bergen afkomstige, gedeserteerde Hollandse S.S.-er zochten. Een half uur voordat de razzia begon was de buurt reeds gewaarschuwd dat er iets op komst was. Vandaar dat veel onderduikers haastig een schuilplaats hadden gezocht in de tweede molen vanaf de Zes Wielen, die van Willem de Jong. In deze molen had de illegaliteit een schuilplaats gemaakt. De onder de molen doorlopende watergang was, onzichtbaar van buiten aan weerszijden afgesloten door een gemetselde muur. Op die manier was er een prachtige geheime werkplaats ontstaan, waarin zo nodig, onderduikers onderdak konden vinden. Toch werden tijdens de razzia nog heel wat personen gearresteerd. Ook broer Wim en een knecht merkten te laat dat de Duitsers bezig waren met een razzia. Wel namen ze nog de wijk naar een zolder, maar toen waren ze reeds opgemerkt. Beiden werden gevangen genomen en tot overmaat van ramp werd ook de radio gevonden. De onderduikers, die zich in de molen hadden weten te bergen, ontsnapten de dans.

Historische Vereniging

- 106 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

Piet Groot, geheel rechts, op zijn bedrijf aan de Heerenweg

Toen de razzia voorbij was, werden deze mannen eerst grondig aan de tand gevoeld. De illegaliteit wilde meer weten van de personen, die op de hoogte waren gekomen van het geheim van deze molen: men kon niet voorzichtig genoeg zijn. Ontdekt werd dat er een gedeserteerde S.S.’er bij was. Omdat men hem niet vertrouwde is hij daar doodgeschoten en later, goed verzwaard, is zijn lijk in de Hoornsevaart gegooid. Enkele uren na de razzia kwam mijn schoonzuster, geheel overstuur, bij ons. Ze vertelde wat er gebeurd was. Natuurlijk kon ik me wel voor mijn kop slaan, dat ik zo onvoorzichtig was geweest met mijn radio. Mijn schoonzuster was in verwachting en had reeds een miskraam gehad. Nu liep ze weer op alle dagen en de kans dat het hierdoor opnieuw mis zou gaan, baarde me grote zorgen. Ik heb een paar zeer moeilijke dagen gehad. Met politie Rol heb ik mijn zorgen besproken en hij beloofde me naar de Ortskommandant te gaan. Hij dacht dat hij dit geval wel kon klaren. Maar ik heb niets weer van hem gehoord.

Historische Vereniging

- 107 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Mijn broer zat vast op het politiebureau te Alkmaar. Toen ik dat wist, ging ik naar een op het bureau werkzame, goede agent en nadat ik hem het geval had uitgelegd heb ik zijn hulp gevraagd om mijn broer te kunnen spreken, want ik wilde graag weten waarvan hij werd beschuldigd. Deze agent beloofde me, dat hij de volgende dag om tien uur de gevangenen zou gaan luchten, maar dat hij dan mijn broer in de cel zou laten, op die manier voor mij een mogelijkheid scheppend om even ongestoord met Wim te kunnen spreken. Dat is gebeurd. Toen ik daar in een gevangenisgang stond te wachten, verscheen er een hoofd van een al wat oudere vrouw voor één van de luikjes en deze vroeg me wie ik was en wat ik moest. Ik heb mijn naam genoemd en gevraagd wie zij was en waarom ze daar zat. Ik kreeg daarop een heel verhaal: Haar man was eveneens opgepakt en zat bij haar in de cel. Hun zoon was bij de S.S. en was gedeserteerd. Op hun zoektocht naar hem waren de Duitsers bij hen geweest en toen ze merkten dat hij niet thuis was, hadden ze hen gevangen genomen. Op mijn vraag of het hun bekend was, waar hij zat antwoordde ze, dat ze hadden gehoord dat hij ergens aan de Friese weg moest zijn. Mij was toen wel duidelijk waarom die razzia enkele dagen eerder was geweest: de oudjes hadden doorgeslagen! Ook bleek me dat mijn broer ten laste werd gelegd dat hij een radio in zijn bezit had, hetgeen was verboden. Met mijn vrouw en met anderen, ook met mensen van de ondergrondse, besprak ik mijn probleem: Mijn broer zit door mijn schuld. Moet ik me niet aanmelden en zeggen: Niet hem maar mij moeten jullie hebben! De reacties van buitenstaanders waren nogal: Nooit doen! Ze houden jullie beiden! Je broer komt er toch niet door vrij! Mijn vrouw wilde me in dit geval niet raden: Je moet je door mij niet laten weerhouden en het voor jezelf uitmaken wat het beste is. Op zes of zeven februari meldde ik me bij het politiebureau te Alkmaar. Er was afgesproken dat Wim vrijgelaten zou worden, maar toch werden we beiden op transport gesteld naar de Euterpestraat te Amsterdam. Daar werden we door een zogenaamde Duitse rechter verhoord en heb ik het hele geval uitgelegd. De gevonden radio was mijn bezit, die had

Historische Vereniging

- 108 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 ik tevoorschijn gehaald en daar neergezet. Mijn broer wist niet dat het toestel in de schuur verborgen was, omdat hij daar nog niet zo lang woonde. Af en toe vulde Wim iets aan. We hadden ons verhaal meerdere malen gerepeteerd.

Eerste rij gevangenen, 3e van links, Piet Groot (met hoed op), naast hem broer Wim (alpinomuts). Foto archief Rijksinstituut Oorlogsdocumentatie.

Tenslotte kwam de uitspraak: Wim werd vrijgelaten en ik moest de cel in. Tijdens het verhoor moest ik even naar het toilet. Tegelijk met mij maakte iemand gebruik van een ander toilet. Die vroeg me waarvoor ik gepakt was. Ik heb hem hetzelfde verteld als ik aan de Duitse rechter had gedaan. Toen ik later naar mijn cel werd gebracht, bleek dat er reeds twee anderen in zaten. Zodra ik goed en wel binnen was, begonnen ook zij te vragen wie ik was en waarom men mij daar gevangen zette. Ook tegen hen heb ik niets anders gezegd dan ik eerder voor de rechter had verklaard. Het was maar goed ook, want die twee werden enkele uren later opgehaald en ik heb hen nooit teruggezien. Wel hoorde ik later dat, nadat men mij had opgesloten, Wim nog een aantal uren in de Euterpestraat had moeten blijven. Zeker in afwachting van hetgeen ik zou loslaten.

Historische Vereniging

- 109 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

Een dag of wat later werd ik overgebracht naar de gevangenis aan de Amstelveenseweg. Eerst kwam ik in een hal, waarin reeds stuk of tien gevangenen moesten wachten. We moesten met onze gezichten naar de muur staan met de handen boven het hoofd. Enkele in de oorlog verminkte S.S.’ers bewaakten ons. Ze liepen achter ons heen en weer en brulden dan dit, dan dat. Wie het waagde achterom te kijken, werd door hen op een gruwelijke manier afgetuigd. Toch was het eten en de behandeling in deze gevangenis beter dan wat ik in de Euterpestraat had meegemaakt. Wel zaten we met acht man in één cel. In de cel was slechts één bed. Dat was voor de oudste onder ons. De anderen sliepen op de grond, gelukkig was er voor ieder een matras. De WC was in de hoek: een emmer met een deksel. Ik kwam als laatste in de cel en het hoofdeinde van mijn matras lag zo ongeveer tegen de emmer aan. Lekker fris!! 's Nachts stommelde dan de één en dan de ander over me heen... Onder de gevangenbewaarders waren mensen, die we konden vertrouwen. We wisten precies wie er dienst had en wie de emmer moest legen. Dat was voor mij een manier om mijn vrouw te laten weten, hoe ik het maakte. Je schreef een brief op closetpapier en dit werd aan de onderkant van het deksel bevestigd. Er werd dan gezorgd dat de brief op het juiste adres kwam. Mijn vrouw is toen naar burgemeester Bos gegaan, heeft hem het gehele geval uitgelegd en zijn hulp gevraagd. De burgemeester heeft daarop een brief geschreven en die mijn vrouw voorgelezen. Het was een goed verhaal: Een vrouw die de zorg had voor twee kinderen en een groot agrarisch bedrijf, belangrijk voor de voedselvoorziening. Natuurlijk was zij lang niet bij machte om alles goed te behartigen, hulp kon ze niet krijgen en er was dus ontzettend veel aan gelegen dat ik zou worden vrijgelaten. Met deze brief is mijn vrouw naar Den Haag gegaan. Daar zat aan de Lange Vijverweg de Generaal-Staatsanwalt. Ze heeft hem de brief van de burgemeester overhandigd en het geval nog eens uitvoerig uitgelegd. Verschillende malen maakte ze daarna, telkens op donderdag, want alleen dan was die mijnheer daar aanwezig, de reis naar de Lange Vijverweg, omdat de moeilijkheden op het bedrijf steeds groter werden

Historische Vereniging

- 110 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 en haar volledig boven het hoofd groeiden. Ondertussen was ik overgebracht naar kamp Amersfoort. Daar waren een tiental barakken, in elke barak zaten ca. 500 gevangenen. Eenmaal per week werd de barak ontluisd, dan werden de gevangenen verdeeld over de andere barakken en moest je een nacht met zijn tweeën in een eenpersoons bed. In het kamp werden de oppassers uit de gevangenen gerekruteerd: zo iemand kreeg een knuppel en dubbel eten en van hem werd verwacht dat hij de andere gevangenen genadeloos behandelde. De andere gevangenen moesten allerlei 'diensten' doen. Een van de meest begeerde karweitjes was de gamellendienst. Je moest dan de gamellen schoonmaken, maar eerst schraapte je er voor jezelf de laatste etensresten uit, vaak leverde dit per gamel een half lepeltje vol op. Ik ben ook en tijdlang zo gelukkig geweest dat ik dit mocht doen. Totdat er op een dag een zogenaamde 'hogere' binnenkwam. Dan moest je ogenblikkelijk in de houding springen en tegelijk zo luid mogelijk roepen: "Achtung!" Ik deed dit niet en prompt werd de gamellendienst me ontnomen. Ik meen dat ik in plaats daarvan W.C.-dienst kreeg. In elk gebouw waren twee emmers of gaten als toiletten aanwezig. 's Morgens moest in een mum van tijd de gehele barak, dus 500 man, gelijktijdig naar de W.C. Begrijpelijk dat er dan meer naast dan in de daarvoor bestemde plaatsen kwam. De W.C.-dienst moest later met een boender en water de ruimte schoonmaken. Verdere reinigingsmiddelen waren er niet. En wee je gebeente wanneer er na de reiniging nog iets van de vervuiling te ruiken was.... Een andere bezigheid was de tuindienst. Eind maart werden er tijdens een ochtendappèl een achttal namen, waaronder de mijne, afgeroepen. Zoiets betekende meestal dat je om de een of andere reden het kamp ging verlaten! De Haagse reizen van mijn vrouw hadden eindelijk succes! Voor we naar buiten mochten, moest eerst de koppeninspectie plaats vinden. Dat gebeurde bij de poort en Kotalla nam dit altijd zelf voor zijn rekening. Hij bekeek iedereen heel nauwkeurig en wanneer hij ergens maar een spoortje van vuiligheid op een hoofd zag, (en die kans was

Historische Vereniging

- 111 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 groot gezien de wasmiddelen die we hadden) gaf hij je op die plek een geduchte klap met een soort knuppel. Als dit achter de rug was, ging de slagboom omhoog en liet hij je gaan. Toen we door de straten van Amersfoort liepen, niet goed wetend waar we heen moesten, kwamen we voorbij een banketbakkerswinkel. Toen de bakker ons zag, kwam hij met een schaal oorlogsgebakjes naar buiten en ieder van ons mocht daar eentje afnemen. Een even verderop wonende slager verdeelde een oorlogsworst (weinig vlees, veel meel) onder ons gezelschap. Iets later hield een politieagent ons aan. Die vertelde dat er voor vrijgelaten gevangenen altijd een pannetje soep klaar stond op het politiebureau. Omdat we de weg niet wisten, bracht hij ons daar vervolgens naar toe, en prompt werden we op soep onthaald. Op het bureau was ook iemand van maatschappelijk hulpbetoon aanwezig. Die zorgde ervoor dat we reispapieren en een treinkaartje kregen en vervolgens werden we op de trein gezet. Op het station Alkmaar zag ik iemand met een fiets. Ik zei tegen hem: "Wil je even bij mijn vrouw aanrijden en zeggen dat ik er aan kom ? Ik zal wel een uurtje moeten lopen, misschien wil zij in die tijd enkele spekpannenkoeken bakken, daar heb ik de laatste tijd toch zo naar uitgekeken." Thuisgekomen werden de pannenkoeken niet zo'n succes als ik had verwacht: mijn maag kon ze niet verdragen. Op de derde Pinksterdag 1944 moest ik voor het Duitse Kriegsgerecht, dat in Utrecht zitting hield, verschijnen. Ik was wel voorlopig op vrije voeten gesteld, maar de bezetter had me mijn straf niet kwijtgescholden. Met een verzetsleider, politie Leegwater uit Broek, had ik geregeld contact. Hij raadde me aan om onder te duiken. Dat zag ik echter niet zo zitten. Ik had veel familie in de buurt wonen en vreesde, dat zij dan de klos zouden zijn en om nu massaal onder te duiken, leek me geen haalbare kaart. Samen met mijn vrouw reisde ik naar Utrecht. De gerechtswachtkamer zat zo goed als vol. Hoofdzakelijk familieleden van personen, die dezelfde dag voor zouden moeten komen en

Historische Vereniging

- 112 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 waarvan zij een glimp hoopten op te vangen. Veelal tevergeefs. In eerste instantie werd ik tot vier jaar tuchthuisstraf veroordeeld. Mijn vrouw vroeg toen het woord en zei dat de Staatsanwalt in Den Haag mijn vrijlating had gelast, omdat ik nodig was in de voedselvoorziening. Door me nu deze straf te geven, gingen zij tegen de Staatsanwalt in. Na enig nadenken antwoordde de rechter dat ik maar een gratieverzoek moest indienen en dat hij dit wel zou ondersteunen. Op advies van Leegwater heb ik dit verzoek laten maken door Mr. Wiene, een advocaat, die in het Nassaukwartier woonde. Ik werd toen gewaarschuwd dat de afhandeling van het verzoek lange tijd in beslag kon nemen en dat, wanneer het werd afgewezen, ik daarvan geen bericht zou krijgen maar ze mij dan onverhoeds gingen ophalen. Vandaar dat ik eenmaal, toen ik Duitse soldaten zag aankomen, hals over kop ben weggevlucht. Maar dit was loos alarm, ze kwamen heel ergens anders voor. Ook schrokken we erg toen er een lijk in de Hoornsevaart dreef, de gefusilleerde S.S.-er. We vroegen ons af: Zou de ellende weer opnieuw beginnen? Ik ben toen meteen naar wachtmeester Leegwater gegaan en die heeft gezorgd dat het lijk werd opgedregd en in Oudorp werd begraven. Na de oorlog is het in Bergen herbegraven. Enige tijd daarna werd me bericht dat ik een boete van f 600,-- kreeg en met de kosten mee f 870,-- moest betalen. In die tijd bijna het jaarloon van een arbeider. Daarnaast kreeg ik een proeftijd van twee jaar. Piet Groot. Over de doodgeschoten gedeserteerde Hollandse S.S.’er, vertelde ook mevrouw Vingerling. Zij wist, dat hij zich schuldig maakte aan het verraden van ondergedoken Joden. Het te St. Pancras verschijnende illegale blaadje “IN HET HOUTEN PAARD VAN TROJE", gemaakt door de heer A.C. Monster, waarschuwde als eerste tegen deze mijnheer en vermeldde op 28 febr. 1944 o.a. "Uit betrouwbare bron is vernomen dat de SS-soldaat uit Bergen, waartegen onlangs in dit blad werd gewaarschuwd, is doodgeschoten, nadat hij weer enkele slachtoffers had gemaakt."

Historische Vereniging

- 113 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 RAZZIA 16 JAN. 1945 JAN BLEEKER woonde aan de Heerenweg in de onmiddellijke nabijheid van de Halvemaansbrug. Op die zestiende januari merkte hij op een gegeven moment dat het wemelde van de Duitse soldaten: bij de brug, langs de spoorlijn, op de weg.....het leek wel of ze van alle kanten kwamen. Met zijn zwager KEES DE JONG uit Alkmaar verliet hij aan de achterkant zijn ouderlijke woning en de mannen slaagden er in om ongemerkt het rietbos te bereiken. Daar lag een oude schuit. Het ding was niet helemaal waterdicht, maar ze konden ermee de rietvelden binnendringen en op een drogere plek uitstappen. Daar stelden ze zich enkele uren verdekt op. ((Tegelijk met hen zaten op veel meer plaatsen in dit uitgestrekte gebied mannen die zich schuil hielden voor de bezettende macht. Op die dag liep zelfs een Landwachter op een wat hoger gelegen dijk langs het rietbos almaar roepend: "Kom er maar uit hoor, ze hebben jullie toch al ontdekt!" Aan de westkant van het dorp vluchtten velen per schuitje het Geestmerambacht in. Hier kon men alleen varend komen, vandaar dat dit ook een uitstekend gebied was om ’tijdelijk onder te duiken'. Op enkele plaatsen in de veert lag altijd een schuitje gereed 'voor geval van nood’.))

Eveneens aan de Heerenweg, ruim honderd meter noordelijker dan Jan Bleeker, woonde BATE PIERSMA. Ook hij zag de Duitsers aankomen langs spoorlijn en Heerenweg. Huis na huis werd doorzocht. Vandaar dat hij vond dat het tijd werd om weg te wezen en in zijn schuilplaats onder de vloer kroop. Even later waren de soldaten ook bij hen binnen. Toen die boven zijn hoofd liepen, begon hun hondje vervaarlijk te keffen. Zijn zuster, bang dat het geblaf de Duitsers wel eens op verkeerde gedachten kon brengen, nam het beest op en wist het tot bedaren te brengen. Toen de heren in huis niets anders dan een foto vonden, waarvan hen werd verteld dat de persoon in kwestie in Duitsland werkte, gingen ze de schuur doorzoeken, prikten driftig met de bajonetten in het hooi en toen ook dat niets opleverde, zochten ze een volgende woning op. KLAAS COMMANDEUR, die vlak bij de spoorwegovergang woonde, ging na het middageten met een partij zelf geteelde tabaksbladeren naar de Achterweg. De bladeren waren gedroogd en moesten nu gefermenteerd worden. Nico Klaver, die in de buurt van de overweg

Historische Vereniging

- 114 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 woonde, zou er zorg voor dragen dat dit gebeurde. Net nadat Klaas zijn tabak had afgeleverd, merkte hij de op mensen jacht makende Duitsers. Mevrouw Turkstra riep hem en bood een schuilplaats aan: "Klaas kom deze kant uit. Mijn jongens zitten in een schuilplaats onder de vloer. Daar kun jij nog wel bij." Hij lag nog maar net in de buurt van de gebroeders Turkstra, toen hij de Duitsers al om het huis hoorde lopen. Ze scholden tegen mevrouw Turkstra, trokken het vloerkleed van de vloer, zagen ergens een gaatje en prikten er met een bajonet in. Tweemaal raakten ze Klaas, de eerste keer was het niet zo erg maar, de tweede keer draaiden ze met het mes in zijn dijbeen rond en wist hij zich niet stil te houden. Meteen werd het luik opengetrokken en moest hij tevoorschijn komen. Gelukkig zagen ze de iets verder liggende Rinus en Gerrit Turkstra niet. Klaas moest mee, had zijn klompen onder de vloer gelaten en trok maar gauw twee bij de achterdeur staande klompen aan. De een enkele maten groter dan de ander. Het liep vreselijk beroerd: aan de ene voet een eigenlijk iets te kleine en aan de andere een schuit van een klomp. In het rietbos begonnen Jan Bleeker en Kees de Jong het koud te krijgen. Geen wonder, de vorige dagen had het gevroren, die dag was het enigszins dooiweer, maar geen temperatuur om lang buiten stil te zitten. Omdat ze geen Duitsers meer konden bekennen, besloten ze naar de boerderij van Jan Kamp aan de Achterweg te gaan, achter de koeien zou het vast aangenamer zijn dan tussen het riet. Toen ze nog ca. 200 meter van de boerderij waren verwijderd, zagen ze Duitsers lopen. Ogenblikkelijk zetten ze het op een rennen, maar ze waren gezien en de Duitsers begonnen op hen te schieten. Kris–kras renden ze in de richting van Louwen, die ongeveer tegenover het laantje van Metselaar woonde. Daar wist Jan een leegstaand geitenhokje en hier doken de mannen in. Al gauw hoorden ze de Duitsers brullen waar toch die tweede was..... De ene hadden ze onder de vloer vandaan gehaald, maar ze hadden duidelijk twee kerels zien hollen. Op een gegeven moment liepen de soldaten ook om het geitenboetje, waarin Jan en Kees lagen. Dezen hielden de deur vast, maar die werd door de Duitsers in flarden geschoten.

Historische Vereniging

- 115 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Kees kroop het eerst tevoorschijn en kreeg meteen een pak op zijn donder. Jan bleef aanvankelijk stil liggen maar toen er een soldaat met het geweer in de aanslag op hem afkwam, wilde hij wel overeind komen. De Duitsers hadden grote lol. Ze zochten er twee en vonden er drie! Vanaf de Achterweg werden de jonge mannen naar de spoorwegovergang gebracht. Daar stond toen nog een wachthuisje (foto) uit de tijd dat hier een halte was. Hierin werden ze opgesloten. Met elkaar waren er wel twintig man, zoals Arie Molenaar, Arie Kwant, Piet Wester, Jan Spaan, Hendrik de Goede, Dirk Buisman en de drie eerder genoemde arrestanten. Wanneer Klaas Commandeur die middag was thuis gebleven, was hem niets overkomen. Zijn broer Siem werkte bij huis en was, toen de Duitsers er aankwamen, tussen de kool op de boetzolder gekropen. De Duitsers kwamen wel in de boet, zelfs keken ze even door het zolderluik en toen ze niets zagen, vertrokken ze weer. Ze gingen zelfs de woning van Commandeur niet eens binnen. Iets ten noorden van de spoorwegovergang, net voorbij de huidige Kruissloot, woonde aan de Benedenweg de familie Wester. Ze hadden laat gegeten; "het 'vuurduveltje' wou niet recht branden". Vader en moeder waren niet thuis, waren ergens op familievisite. Ook de bij huis zijnde JAN, KEES en PIET WESTER hoorden van de razzia. Zodra ze het wisten, gingen ze op stap, het ambacht in. Het ijs in de Veert was nog sterk genoeg om hen te dragen en vervolgens wilden ze een flink eind de polder in. Maar dit zat hen niet glad; Duitse soldaten bij de boerderij van Tol hadden hen gezien en begonnen op hen te schieten.

Historische Vereniging

- 116 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Ogenblikkelijk maakten de mannen rechtsomkeert, nu wilden ze proberen zich in de buurt van een druivenserre van de buren te verstoppen. Jan en Piet doken tussen een partij strobalen, Kees ging verderop. Ook daar werd op hem geschoten, toen dook hij ergens naar binnen. Jan en Piet voelden zich op hun plek niet helemaal veilig en verlieten daarom de strobalen om op zoek te gaan naar een betere plek. Meteen keken ze in de loop van een aantal Duitse geweren. Met de handen omhoog, begeleid door enkele soldaten, werden zij naar het wachthuisje bij het spoor gebracht. Daar begon het vol te worden.... Minstens 20 man. Later, terwijl er af en toe nog eens iemand binnen werd gebracht, kwam boerenleider Cor Groen een kijkje nemen. Direct probeerde hij de Duitsers aan hun verstand te brengen dat dit niet ging. Zoveel mannen, broodnodig voor de voedselvoorziening, hier vandaan halen, betekende een regelrechte ramp! Deze woorden maakten zoveel indruk op de soldaten, dat ze besloten om de mannen, die ouder dan 25 jaar waren, naar huis te laten gaan. De anderen moesten onder geleide van de gewapende soldaten, naar Alkmaar lopen. Voor Klaas Commandeur een hele opgave, wel was zijn bloedende wond door een hospitaalsoldaat op provisorische wijze wat verbonden, het bleef een pijnlijke aangelegenheid en dat met een ongelijk stel klompen. 's Avonds werd hij door twee soldaten naar het ziekenhuis gebracht en daar is de wond goed verzorgd en verbonden. Het heeft echter tijden geduurd voordat dit genezen was. Ze waren daar ondergebracht in de Rochdaleschool en kregen ’s avonds een flink stuk brood met een eind metworst te eten, meer dan de meeste thuis gewoon waren. Vanuit Alkmaar werden de mannen naar het Blauwhoeden-veem in Amsterdam gebracht. Daarin zaten wel twee tot driehonderd opgepakte jongens uit heel Noord-Nederland vandaan. Het gebouw lag aan een breed water, in onbewaakte ogenblikken zagen enkelen nog kans om zwemmend weg te komen. Het eten was daar minder goed dan in Alkmaar.

Historische Vereniging

- 117 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Piet Wester herinnert zich dat hij de ene dag suikerbieten met andijvie en de andere dag suikerbieten met uien, op papieren borden, voorgeschoteld kreeg en dit met een door hem zelf gesneden houten vork naar binnen werkte. Later werd het hele stel op de trein naar Duitsland gezet. In Apeldoorn wist Jan Spaan zich te verzekeren van het gezelschap van enkele dames en door hen omringd, te ontkomen. Dirk de Goede sprong in de buurt van Amersfoort, toen de trein vrij langzaam reed, er uit en wist zich aan de aandacht van de achter op de trein zittende soldaten te onttrekken. De overgeblevenen werden eerst naar Wezel gebracht. Daar kregen ze onderdak in een soort kippenschuur. Omdat ze vergingen van de honger, trokken enkelen de stad in voor voedsel. Van Duitse burgers wisten ze het een en ander los te krijgen. Drie dagen daarna kwamen de jongens in Bochum. Daar moesten de meeste aan de spoorlijn werken. Bomtrechters opvullen en de ontwrichte rails weer goed leggen. Bijna iedere dag was er luchtalarm. Als buitenlanders kwamen ze niet in de grote bunker: "geen auslander.” Wel was er in het gebouw waarin ze woonden, een voormalig museum, een grote schuilkelder. De schoenen van Jan Bleeker begonnen vreselijk te knellen, hij kon er niet meer op lopen. Met enkele spijkers, wat touwtjes en een paar plankjes maakte hij zich toen een paar sandalen. Hij liep zijn voeten kapot, de open plekken begonnen te zweren. De dokter, die hij om hulp vroeg, verbond de voeten met closetpapier. Dit duurde tot de bevrijding omstreeks 10 april. Toen wist hij een paar grote laarzen te organiseren. Ook anderen trachtten zich toen schadeloos te stellen. Ze bezochten een tabaksfabriek, vonden een voorraad kleding en zochten daaruit, wat van hun gading was. Ze liepen nog steeds rond in dezelfde kleren als ze bij hun arrestatie aanhadden. "Als je je onderbroek wilde wassen, moest je een nacht in je blote kont slapen." Lopend verlieten de mannen Bochum, richting Nederlandse grens. Sommigen hadden een karretje weten te vinden, waarop ze hun 'buit' hadden geladen.

Historische Vereniging

- 118 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Enige tijd later werden ze opgepikt door Amerikaanse soldaten en dezen brachten hen eerst naar een Duits ziekenhuis om te worden ontluisd en tevens werden ze onderzocht op hun politieke zuiverheid. Daarna ging het richting Nederland. In de grensplaatsen moesten ze een voorlopig onderdak zoeken bij Nederlandse burgers. Begin juni kwamen ze weer in St.Pancras aan. Mededelingen van Jan Bleeker, Klaas Commandeur, Piet Wester en enkele anderen.

Historische Vereniging

- 119 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 HET MONUMENT Misschien was het met de moed der wanhoop, want de Georgiërs moesten wat. Als krijgsgevangenen of als overlopers waren ze in dienst getreden van hun vijanden, de Duitsers, en vervulden voor hen bewakingsdiensten op Texel. Begin april was de opmars der Russische bondgenoten zo ver gevorderd, dat deze uit de Sovjet afkomstige soldaten, wilden ze mettertijd niet als verraders terugkomen in hun vaderland, hoognodig een daad moesten stellen. Ze deden dit met de Russenopstand van Texel, die ze op 6 april 1945 met steun van het Texelse verzet begonnen.Aanvankelijk met succes. Maar des te langer het duurde, des te meer de opstand verliep. Deze was al meer dan een week oud, voordat elders de roep om hulp vanuit Texel werd vernomen. En nog ving niet iedereen deze signalen op. De verzetsgroep van Rinus Knape althans niet. Toen deze opdracht kreeg om de spoorlijn Alkmaar - Den Helder onklaar te maken, legden ze dit rustig naast zich neer: ze zagen het nut van zo'n aanslag niet in, verder logen de represailles van de Duitsers er niet om: eigen mensen liepen wacht langs de spoorlijn om sabotage, en vooral de gevolgen daarvan, te voorkomen. Een groep van de Raad van Verzet werd op zaterdag 14 april door één van hun regionale leiders bezocht: ze kregen van hem de dringende opdracht om de spoorlijn in de buurt van St. Pancras onklaar te maken en dit reeds in de komende nacht te doen om de aanvoer van Duitse versterkingen naar Texel te vertragen! Varend, vanaf een verzamelpunt aan de Benedenweg, ging de R.V.V.groep naar het bruggetje van Leyen. Daar voorzagen ze de spoorlijn van een dynamietlading. De volgende morgen, in alle vroegte, werd deze tot ontploffing gebracht door een legertrein uit Alkmaar. De brug lag er uit, de trein was slechts licht beschadigd, omdat als voorzorgsmaatregel een lege, platte wagen voor de locomotief werd uitgeduwd. Omwonenden, opgeschrokken uit hun slaap, vroegen zich angstig af of nu hun huis in brand zou worden gestoken. Die onrust werd er niet minder op, toen in de loop van de dag twee Duitse officieren eens poolshoogte kwamen nemen en daarbij dreigende woorden uitten.

Historische Vereniging

- 120 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

Zondagavond, even na achten, de spertijd was net ingegaan, kwamen enkele auto's uit Alkmaar aanrijden. In de eerste, een grote verhuisauto, zaten een aantal zwaar bewapende S.D.-ers en twintig min of meer bij het verzet betrokken mannen, die in een Amsterdamse of Alkmaarse gevangenis hadden gezeten. Zij werden gefusilleerd op de plaats, waar nu het monument staat. Henk Goesinne zag hier iets van en vertelt: Ik ging op de fiets wat vlees wegbrengen over het spoor. Het was al acht uur geweest en om die tijd moest je binnen blijven. Toch ging ik het nog maar even gauw doen, het was maar een klein stukje. Niets vermoedend zag ik bij de spoorwegovergang een Duitse vrachtauto aankomen, ik zag ook twee Duitse officieren op de spoorbaan, één met een koperen plaat op zijn borst. Ik kon die boerderij zien en ik zag ook dat mannetje, die de spoorbomen open en dicht draaide.. Net over het spoor stopte die auto. Ik ben omgekeerd met mijn fiets en bij de Benedenweg, op het hoekje, de boel gaan bekijken. Toen zag ik die officieren naar dat stukje groen toelopen, daar stonden toen een paar betonnen paaltjes. Eén officier haalde uit zijn binnenzak een papier en tot mijn verbazing zag ik allemaal mannen uit die auto komen. Ze waren geboeid. Die wagen zie ik nog voor mij. Een witte wagen met iets donkere plekken, een Oostfront auto. Maar er begon een man tegen mij te roepen: "Jo, ga daar weg, ga naar huis!" Toen ben ik op de fiets naar huis gereden. Later hoorde ik geweerschoten en heb zelf bakker Kaandorp nog zien kijken. Ik ben huilend thuisgekomen en heb gezegd dat er mensen werden doodgeschoten. Ik heb oog in oog gestaan met die jongens en met de Duitsers, die bevel gaven om ze te doden. Die witte wagen, die ik bij de overgang voor het spoor zag stoppen, zie ik nog voor me, zo helder als was het de dag van vandaag. Nu is het 50 jaar geleden dat dit gebeurde, maar dat mogen wij nooit vergeten, ook de jeugd niet.

Historische Vereniging

- 121 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Oorlog, met een herinnering, hopelijk gebeurt dat nooit meer. Hopelijk hebben we, mensen, dat geleerd. Dat zij rusten in vrede. Koedijk, 26-1-1995, Henk Goesinne. De slachtoffers werden later op een open vrachtwagen geladen. Na de oorlog zijn ze herbegraven, de meeste van hen op de erebegraafplaats te Overveen, een enkeling in een familiegraf. • Er kwamen reacties in de trant van: Onverantwoordelijke verzetsmensen die een spoorlijn onklaar maakten waardoor andere (verzets)mensen werden gefusilleerd. • Er kwamen reacties in de trant van: Dit mogen we niet vergeten, we brengen geld bijeen voor een blijvend aandenken, een monument. • Er kwamen reacties in de trant van: Niet kunnen slapen, angstdromen en nachtmerries, er niet over kunnen spreken. Dat die laatste reacties verergerd werden (worden?) door de eerstgenoemde, spreekt voor zich. Net als nu stonden ook toen vaak de beste stuurlui aan wal.

Deze foto werd de volgende dag genomen op de fusilladeplaats. Enkele dorpelingen hadden reeds kans gezien een stille bloemenhulde te brengen aan de gevallenen.

Historische Vereniging

- 122 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 NIET IEDERE NEDERLANDER WERD BEVRIJD… Niet lang nadat de Duitsers hadden gecapituleerd werden op diverse plaatsen in Nederland N.S.B.-ers gevangen genomen. Dit gebeurde vaak niet op de juiste wijze. Op 9 mei werden in Sint Pancras een aantal N.S.B.-ers gearresteerd door tot het verzet behorende personen. Ook hier keurden verschillende inwoners van ons dorp, waaronder verzetsmensen, de manier waarop dit was geschied, ten zeerste af. Hun kritiek was vooral dat er zonder enige vorm van rechtsgang was overgegaan tot maatregelen, die voor de betrokkenen wel erg vernederend waren geweest; "Zo zijn we weinig beter dan de Duitsers!" In een EXTRA UITGAVE liet de in Alkmaar verschijnende "DE VRIJE PERS" zich weinig anders uit. (Redactie D. Groen, Twuyverweg 164 Sint Pancras en C. Neef, Vermeerstr. 16 Alkmaar) Een citaat hieruit: ONGEHOORDE SCHANDDADEN IN ALKMAAR. (Van Alkmaar begint de victorie???????) De meer dan treurige vertoning, die gisteravond in Alkmaar plaats vond, geeft ons aanleiding daaraan een speciaal artikel te wijden. De wijze waarop de zogenaamde "moffengrieten" werden Behandeld, past niet voor een rechtschapen Nederlander. Natuurlijk hebben ze straf verdiend, maar om deze straf uit te oefenen zoals gisteravond in Alkmaar gebeurde, is het toch een beetje al te erg. Het was gewoonweg een schandaal. De namen van deze personen (totaal onbevoegden), die deze schanddaden hebben gepleegd (zelfs leden van de Binnenlandse Strijdkrachten namen er aan deel!!) dienen onmiddellijk bekend gemaakt te worden, opdat tegen deze individuen de nodige maatregelen kunnen worden genomen. Als er gestraft moet worden, dan moet dit niet geschieden door een ieder willekeurig. Er zijn thans betrouwbare mannen aan het bewind, die de achting van ons allen reeds jaren hebben verworven. Aan hen moet deze zaak worden overgelaten en niet aan de volksmassa die niet over de juiste gegevens beschikt omtrent personen, die met de vijand hebhen geheuld.

Historische Vereniging

- 123 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten: Houdt U kalm, doet geen onbezonnen daden, tempert uw wraakgevoelens. Voer alleen die opdrachten uit die U door Uw bevoegde commandant worden gegeven en ga in geen geval eigenhandig te werk. Uit een verhaal van mevr. W. Schot - van Schoorl blijkt dat ook daarna niet alles vlekkeloos verliep. Zij vertelde: Veel van de in Sint Pancras gevangen genomen N.S.B.ers werden naar een kamp aan de Westerweg te Alkmaar gebracht. In het kamp kregen ze weinig te eten, ze liepen meestal met de honger in de hals. Vandaar dat familieleden allerlei pogingen in het werk stelden om hen van wat extra voedsel te voorzien. Over de manier waarop hun kampbaas hen behandelde, waren de gevangenen bijzonder slecht te spreken. Overdag werden de mannen te werk gesteld bij het droogmaken van de Wieringermeer, die door de Duitsers vlak voor de capitulatie onder water was gezet. 's Morgens werden ze door een aantal vrachtwagens naar de Wieringermeer getransporteerd. Ook enkele Pancrasser wagens deden dienst: die van Henk Schot en Jan Jonker. Gedurende de dag bleven de vrachtauto's op het werk. Geen wonder dat de familieleden van de mannelijke kampbewoners bij Schot voedsel kwamen brengen met het verzoek dit te willen overhandigen aan hun vader, broer of zoon. Meestal namen Henk Schot en zoon Cor zelf ook een extra boterham mee van huis om die de een of andere kennis toe te duwen. In ruil daarvoor leverden de tewerkgestelden bij Henk allerlei hout af wat tijdens het opruimwerk werd gevonden. Het hout kreeg een plaatsje onder de laadbak van de auto. 's Avonds thuis werd het uitgeladen en gesorteerd: dit kan nog heel goed als timmerhout worden gebruikt, dat is brandhout. (en bij de nog heersende brandstofschaarste eveneens erg welkom). Op een avond, toen Henk met zijn vrachtwagen bij het kamp te Alkmaar aankwam, ontbrak er één van de gevangenen. Hoe men zocht, men vond hem niet.

Historische Vereniging

- 124 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Toen Henk, later dan gewoon, thuis kwam en het hout onder de bak vandaan wilde halen, kwam de 'zwartrijder' te voorschijn kruipen. De reactie van de enigszins geschrokken Henk was: "Kerel, maak dat je wegkomt, ik heb je niet gezien en verder moet je je zelf maar redden!"

Historische Vereniging

- 125 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 TIJDTAFEL 1939 april

Mobilisatie van de grensbewakingstroepen (Jan Wijn)

aug

Algehele Mobilisatie van Leger en Vloot.

19

In St. Pancras en Koedijk wordt een Luchtbeschermingsdienst opgericht. De Koedijkers ontvangen een brief waarin ze worden uitgenodigd om vrijwillig een aantal cursusavonden van de luchtbeschermingsdienst te volgen. Op de deelnamelijst worden o.m. vermeld: A. Metselaar Bovenweg 3, C.P. Veldboer Bovenweg 4, J.P. Schroder Bovenweg 42, C. Schroder Bovenweg 45, P. Schroder id., J. Molenaar Bovenweg 38, W.v.Twisk Bovenweg 72, P. Leyen Bovenweg 58, Jn. Leyen Bovenweg 98, J. Oud Benedenw.128, J.J. Verduin Benedenweg 100, A.J. Ursem, Benedenweg 141 25 jr brandweer, D.v.Veen Achterweg 144a 28 jr. brandweer.

1940

jan

De gemeente Sint Pancras telt, evenals op 1 jan. 1939 1505 inwoners. De gemeente Koedijk (Kanaaldijk en Zuideinde) had ca. 1900 inwoners.

6

Zolang de vraag naar stapelprodukten niet groter wordt, gaat de ijsboeier de vaart niet open hakken.

15

Intrekking van de periodieke, militaire verloven in verband met de spannende tijden. Het vierjarig dochtertje van B. den Hartigh verdronk toen ze naar de (buiten)W.C. ging en vermoedelijk zich daarna op het ijs begaf en in de pas opengehakte vaargeul geraakte.

25

Onder leiding van ds. Krop wordt in cafe Bouwstra een Rusland -Finland avond gehouden. Enkele sprekers vertelden iets over Finland, nu dagelijks de kranten melden hoe dapper de Finnen zich verweren tegen de Russische aanvallen.

Historische Vereniging

- 126 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

febr 13

Het vriest 24 graden C, de laagste temperatuur ooit gemeten in ons land.

22

De dooi valt in.

maart 21 ZANGLUST gaf een uitvoering in café Bouwstra. Voorzitter A. Volkers wees op het tekort aan leden dat nu erg merkbaar is omdat enkele leden afwezig zijn vanwege hun mobilisatie.

April

Gedeeltelijke stopzetting van de militaire verloven omdat Duitsland op 9 april Denemarken en Noorwegen binnenviel.

19

De Staat van Beleg is afgekondigd.

24

In Sint Pancras is een telegram van de Minister van Binnenlandse Zaken ontvangen dat de WAARSCHUWINGS- EN ALARMEERINGSDIENST der gemeente tot nader order niet behoeft te functioneren.

mei 7 8

Vrijwel alle militaire verloven zijn ingetrokken. De Waarschuwings- en alarmeeringsdienst treedt weer in werking. Iedere avond zitten in het gemeentehuis 2 burgers van 10-2 uur en twee anderen van 2-6 uur, bijv. Op 8 mei P.Koedijk Ozn. en J.van Graft van 10-2 uur en T.Kooy Pzn. en S. Zeegers van 2-6 uur.

9

De GEMEENTERAAD van Sint Pancras besluit met de stem van de heer K. Timmer tegen om café Bouwstra als eerste in de gemeente een drankvergunning te geven. De winkelsluitingswet zal zo worden toegepast dat door de nieuwe tijd er geen latere sluiting zal komen. De gevaarlijke bocht op het Kerkplein zal worden verbeterd.

10

Bomaanval op het vliegveld te Bergen. Langdurige aanval; krachtig afweervuur.

Historische Vereniging

- 127 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Hedennacht werden wij opgeschrikt door het motorgeronk van vliegtuigen boven het vliegveld, gevolgd door schoten en bomaanvallen. Aanvankelijk dachten wij met een nachtelijke oefening te doen te hebben, zoodat wij door het raam van onze slaapkamer – 't was een prachtige zonnige morgen – tot 3 uur de vliegtuigen, beschoten door lichtkogels, boven het veld gadesloegen. (Alkm. Courant). Nederlandse soldaten staan op wacht bij de Halvemaansbrug en brengen versperringen aan. (asperges). 11

's Morgens 9 uur: Tweede aanval op vliegveld Bergen. EVACUEES uit de omgeving van Amersfoort komen hier (Renswoude, Amerongen). Op het schoolplein van de Chr. school stonden ze met beddezakken vol spullen te wachten op hun opvangadres. Ze zijn ca. 10 dagen later weer naar huis gegaan. (Klazien Visser verpleegde later in Wolfheeze een zoon van een predikant, die hier als evacué vertoefde). Deze mensen kwamen per trein en moesten in Heer Hugowaard uitstappen. Het gebeurde een enkele maal die dag dat een trein tussen Alkmaar en Heer Hugowaard bleef staan. Enkele Twuyverwegbewoners, Klaas Glas, Kees Smit en Strijbis liepen dwars door het land om te kijken wat er met de stilstaande trein aan de hand was. Dit werd opgemerkt door Nederlandse militairen, die zenuwachtig op jacht waren naar parachutisten, want het stellige gerucht ging dat in de omgeving van Sint Pancras zich parachutisten ophielden. De soldaten dachten een drietal parachutisten in het vizier te hebben en openden het vuur. De mannen vluchtten en zochten dekking achter de openbare school en het gemeentehuis. Strijbis (hij woonde in het meest oostelijke huis aan de Twuyverweg) werd vrij ernstig aan zijn dijbeen gewond. Klaas Glas werd nog beschoten toen hij over het erf van zijn woning holde. (hier staat nu een nieuw huis, dat wordt bewoond door schoonzoon Jan Ploeg). Uit de publicatie van de burgerlijke stand der gemeente Sint Pancras merkt men de aanwezigheid van de evacuees: Geboren: Jan z.v. Joh.v.d. Molen en Jannetje Koedijk. Hendrik z.v. D. Zoutevelle en G. Schoeman, Ede. Anthonie, z.v. H.Markus en C.Hardeman, Veenendaal. Femmie Annie d.v. Pieter v.d. Werff en N. Dirkmaat.

12

Zondag 1e Pinksterdag.

Historische Vereniging

- 128 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 14

CAPITULATIE. De klok werd al spoedig 1 uur en 40 minuten vooruit gezet door het "streven om in het gehele Duitse Rijk" dezelfde tijd te hebben.

17

J. Kloosterboer is weer op vrije voeten omdat gebleken is dat zijn beschuldiging op valse gronden berust. (Na de bevrijding bleek opnieuw dat veel van hetgeen hem ten laste werd gelegd, niet terecht was)

De eerste Duitse soldaten arriveren in St. Pancras. Ze waren nog vrij jong. Bepakt en bezakt oefenden ze langs de Achterweg. Met meester De Ruyter wandelende schoolkinderen zagen deze jonge soldaten, die zij Herman Goeringmannetjes noemden en daar in tenten waren gelegerd. Bij hun schietoefeningen zochten ze een doel uit en knalden hierbij de windmolen van het boerderijdak van de heer Jan Kamp.(aan de Achterweg ongeveer achter garage Schot). Er was heel wat paardevolk bij, dat vermoedelijk over de Afsluitdijk was gekomen. Ze vorderden diverse schuren o.a. van Jb.Kriek (driehoekje), Jb. Wagenaar, Jan Schuit (naast De Helling), J. Roos, melkboer in de Vijzellaan. De veldkeuken was in de Stuimellaan in de garage van Kloosterboer (nu parkeerterreintje). De leegstaande gereformeerde pastorie werd gevorderd voor de commandant. Ook het huis van Kloosterboer, tegenover de Stuimellaan (nu bewoond door Willem de Jong) en "Wup es an" werden gevorderd. Voor de paarden werd de Molenweid gevorderd en de heer S. Duif, die daar zijn koeien weidde, werd vriendelijk verzocht op te krassen en al gauw was zijn weiland kaal gevreten. Ook de bermen van Twuyverweg en Daalmeerpad werden voor de paarden gemaaid. Deze soldaten zijn hier ongeveer een week gebleven en toen zijn ze vermoedelijk richting Frankrijk gegaan.

De ondergedoken Henk Sneevliet is af en toe in Sint Pancras.(zie Vroege Illegaliteit) juni 20

In verband met bijzondere omstandigheden en verduisteringsvoorschriften wordt er geen kermis in Pancras gehouden.

Historische Vereniging

- 129 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Juli 2

Door de bombardementen van 21, 24 en 25 juni op Den Helder vluchtten talrijke familie naar Alkmaar en omgeving en namen hun intrek in leegstaande woningen, schuren of bij andere families.

4

Een bom op Sint Pancras. Vanmorgen vroeg liet een Engels vliegtuig, dat achtervolgd werd, een bom vallen, die terecht kwam achter de woning van Nico Kieft in het Zuideinde.(nu Sleebos - Achterweg) Er werd een kuil geslagen met een diameter van ca. 5 meter en zo diep dat er enkele voeten grondwater in staat. De woning werd niet beschadigd.

23

Verschillende bomen in Sint Pancras vertonen tekenen van de gevreesde iepziekte. Van het kermisbal in café Ottink (Zuideinde) werd druk gebruik gemaakt. In café Hes was gezellige muziek te horen.

aug. 1

De vernieuwing van de Halvemaansbrug is nu zo ver gevorderd dat het verkeer er gebruik van kan maken. Het oude, geel geschilderde, echt karakteristieke Hollandse bruggetje heeft plaats gemaakt voor een moderne brug.

10

Burgemeester Kroonenburg zendt de ingezetenen een Ernstige Waarschuwing zich strikt aan de Verduisteringsvoorschriften te houden, omdat de Duitse Autoriteiten dit eisen en overtreders met strenge straffen dreigen. Tot nu toe werd de controle uitgeoefend door eigen mensen, maar dit verandert en er wordt niet meer gewaarschuwd.

27

In Alkmaar liepen tengevolge van de verduistering bij donker, twee personen van resp. 68 en 76 jaar oud in de Oudegracht. Beiden overleden aan de gevolgen.

sept 4

Het arbeidsloon in de zuurkoolfabrieken wordt van f 18,-gebracht op f 19,50 per week.

Historische Vereniging

- 130 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 De heer H. Bleyendaal is vandaag 25 jaar gemeenteveldwachter te Oudorp. 6

Donderdagmiddag is het 2-jarig zoontje van de heer D.K. uit Sint Pancras achter de woning van zijn grootouders te Broek spelenderwijs te water geraakt en verdronken. Medio september plaatsten de Duitsers een zoeklicht op het Vroneterrein. Het huidige A-veld was toen nog niet afgezand en de ingang was nog vanaf de Bovenweg.(Het hoekhuis met kantoor, gebouwd door R.van Westerop, was nog open terrein). De soldaten waren in tenten gelegerd en hun zware legerauto's maakten diepe sporen in het veld. Henk Goezinne (jr.) ontdekte dat een van de legerauto's vol met Tjoklatrepen zat.(In de eerste maanden van de bezetting waren in Nederland nog veel artikelen als snoep, textiel e.d. volop verkrijgbaar, terwijl deze in Duitsland, omdat daar de oorlogstoestand veel eerder was begonnen, schaars of niet meer verkrijgbaar waren, vandaar dat Duitse militairen hier vaak flinke inkopen deden voor hun familie thuis). Ongeveer een week later vertrokken de Duitsers weer.

24

De kermis te Koedijk werd in gewijzigde vorm gevierd. Zondagmorgen was er een rondgang van de Harmonie. 's Middags en 's avonds was er in de plaatselijke café's dansen, waarvoor veel animo bestond en men doorging tot het sluitingsuur, 1 uur 's nachts. Een aantal Koedijkers, woonachtig aan de westzijde van het Noordhollands kanaal moest daarop tot 4 uur wachten eer zij zich huiswaarts konden begeven.((er gold toen een spertijd aan de westzijde van het kanaal, ook in Alkmaar (maar weer niet in het Ooievaarsnest) moest men van middernacht tot 4 uur 's morgens in huis blijven)). Maandag waren er volksspelen en tevens dansen, voor alle activiteiten was veel belangstelling.

nov. 8

Vandaag werd er kleding uitgereikt in het gemeentelijke vergaderlokaal (zaal van de chr. school). Er werden 102 stuks (gedragen) kleding uitgereikt. Sommigen konden niet geholpen worden, omdat hun maat niet aanwezig was. De commissie bestond uit C. de Pee en J. van Kampen. De kleding werd ingeleverd toen er nieuw werd gekocht. Niet aan alle aanvragen kon worden voldaan.

Historische Vereniging

- 131 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

meidagen 1940, verdedigingswerken

Simon Duif weer terug op de Molenweid (ca. 1951)

Historische Vereniging

- 132 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

14

Te Koedijk besluiten de gym –, muziek – zang – en toneelvereniging tot het geven van een gezamenlijke avond ten behoeve van de WINTERHULP. In Sint Pancras besloten burg. en weth. met vertegenwoordigers van de kerkelijke diaconieën en burgerlijk armbestuur tot oprichting van een gezamenlijk comité dat op 29 en 30 een straatcollecte uitschreef, waar bij lichtgevende speldjes zouden worden verkocht ten behoeve van de Winterhulp. Ook schreef de burgemeester de Pancrasser verenigingen aan om hiervoor iets beschikbaar te stellen, hetgeen resulteerde in giften variërend tussen f 5,-- en f 100,--. De totale opbrengst in Sint Pancras bedroeg f 550,--. Herfst 1940 werd de Winterhulp-Nederl. opgericht door de Rijkscommissaris en zei dat het bedoeld was om alle arme Nederlanders, zonder aanzien des persoons, te onder steunen. De werkelijke bedoeling was blijvend propaganda te voeren voor de nationaal-socialistische regering, die zich inzette om het scheefgegroeide in de maatschappij weer gezond te maken. Aanvankelijk werd het propagandistisch doel niet opgemerkt. Toen de mensen in de gaten kregen dat alleen 'Winterhulp' in het openbaar mocht collecteren en zelfs collecten in kerkdiensten alleen gehouden mochten worden als daarvoor eerst goedkeuring was verkregen van de Bezettende Macht – "WINTERHULP" ervoer het werk van de diaconieën als ongewenste concurrentie – kwam hiertegen van de zijde der kerken verzet. De kerken beriepen zich op 'de vrijheid van godsdienst, bij de grondwet gegeven' en zagen in de aantasting van hun diaconale taak tevens een aantasting van de godsdienstvrijheid. De bezetter gaf de kerken in juli '41 gelijk. In dit licht wordt het begrijpelijk waarom enkele maanden eerder, nl. begin maart '41 in de geref. kerk van Sint Pancras werd afgekondigd dat de gemeentevergadering, waarin Jb. Kooy een inleiding zou houden over DIAKONALE ARBEID, moest worden uitgesteld. De vergadering werd gehouden op 21 maart en Jb. Kooy hield toen een inleiding over het: onderwerp "Wel en wee van Christus’ kerk in deze tijd", nadat aan het begin van de vergadering een vertrouwelijk schrijven van de Deputaten voor Correspondentie met de Hoge Overheid was voorgelezen. Wat dit "vertrouwelijk schrijven" heeft vermeld, laat zich raden.

12

De DAVID zal gesloopt worden.(nu terrein Molenhoeve) De omloop is reeds verwijderd vanwege een gevaar opleverende toestand. De molen werd in 1795 in de Zaan gebouwd en in 1904 naar Sint Pancras overgeplaatst.

Historische Vereniging

- 133 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Toen stonden er twee molens naast elkaar.

15

In Broek stortte een Engelse bommenwerper neer achter de veiling.

16

Bij een ernstig ongeluk waren de 10-jarige Jacob en de 8-jarige Fokke ten Wolde betrokken. Zij speelden in de nabijheid van hun ouderlijke woning onder Sint Pancras op de spoorbaan en hoorden vermoedelijk door de harde wind de trein niet aankomen. Jacob overleed direct en Fokke werd ernstig gewond naar het ziekenhuis gebracht.

dec. 12

Zuster Van Noppen gaf de laatste van een serie cursusavonden: "VERPLEGING AAN HUIS", belegd door 'Het Witte Kruis'.

26

Tweede kerstdag organiseerde de ijsclub een hardrijwedstrijd voor heren. De uitslag was: 1 G. Goesinne, 2 P. Vos, 3 S. Wognum, 4 C. Visser, 5 M. Schuit. De troostprijs was voor S. Zeegers.

1941 jan. 28

Uit Duitsland kwam P. Balder als oorlogsinvalide terug. Hij was getrouwd met Neeltje Leyen, stiefdochter van Aart Schuur en woonde hier van 1930-1936. Later was hij marechaussee in het Gooi. In de meidagen vocht hij in het Nederlandse leger en bij de capitulatie trok hij terug met de geallieerde legers naar Frankrijk. Bij Parijs raakte hij gewond en dit had tot gevolg dat zijn been onder de knie werd geamputeerd.

29

Dokter Den Hartogh van Koedijk ging per prikslee over het ijs de polder in, maar zakte er met slee en al door. Ternauwernood wist hij zichzelf in veiligheid te brengen en met stijf bevroren kleren kwam hij thuis.

31

Op luisteren naar de B.B.C. staat 3 tot 4 maanden gevangenisstraf.

Historische Vereniging

- 134 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

febr 6

De elfstedentocht wordt gewonnen door A. Adema uit Franeker. S. Westra uit Warmenhuizen werd elfde op 20 minuten.

10

Rapport luchtbeschermingsdienst Koedijk (de wachters hielden zich op in het Raadhuis van Koedijk en moesten bijzonderheden rapporteren. Een willekeurig voorbeeld): 10 uur, Verduisteringscontrole gehouden. Geen bijzonders Verschillende vliegtuigen van west naar oost en van oost naar west. Lichtkogels in de richting van Den Helder. 01.45 Bommen in het zuidwesten. 02.30 Bommen in het zuidwesten Het brandt in het noordoosten (wakers o.a. K. Kuiper jr, H. Lammerschaag)

12

10 uur Verduisteringscontrole. Geen bijzonderheden, ook geen andere bijzonderheden, tekort sigaren - koffie was best. (wakers o.a. A. Coever, P. Yfs, J. Nieuwland)

18

De collecte voor Winterhulp bracht f 33,66 op. In de Alkmaarse Courant wordt geklaagd dat de nobele bedoelingen van 'winter-hulp' worden miskend.

FEBUARI–STAKING 26

De activiteiten van alle politieke partijen worden verboden. JAARVERGADERING van de BRANDWEER te Sint Pancras. De brandweer maakt nu deel uit van de Luchtbeschermings-dienst. Een hulpziekenzaaltje is gevestigd in de bestuurskamer van de christelijke school. Brandweerlieden, die na twaalf uur 's nachts op straat zijn moeten van een identiteitsbewijs zijn voorzien.

27

De bezetter maakt bekend: Het moet uit zijn met de staking!

maart 11

De tuinders ondervinden wateroverlast op de Geest van Sint Pancras, vooral in de broeibakken. De kassen hebben te weinig steenkool. Pas nu worden de tomatenplantjes uitgepoot.

Historische Vereniging

- 135 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

29

april 7

Bij de laadplaats van G. Kramer in Langedijk zijn al vier personen bij donker te water geraakt. Er staat op die plek geen hek en de weg maakt daar een kleine bocht.

Mevr. A. Mol - Over uit Koedijk schrijft per ingezonden brief: Nu er vanwege de schaarste geen brandstofbonnen meer worden verstrekt zouden degenen die aangesloten zijn op het gas hen die dit niet zijn, kunnen helpen. Anders moeten zij in de kou zitten! Wie wel brandstof heeft zou 's zondags een gezin, dat in de kou zit, kunnen uitnodigen. DIT IS DE WARE WINTERHULP!

mei 3

7

Het bestuur van het Witte Kruis stelt de hier tijdelijk wonende Heldersen gelijk met de leden. Hoewel het nu verboden is om kievitseieren te zoeken gebeurt dit nog steeds en wordt er meermalen over de bebouwde akkers gelopen. Hier is werk voor de politie.

WINDHOOS over Sint Pancras. Bij Van Twisk werden 7 éénruiters van een plantenbak gelicht en iets verder neergesmeten.

juni 3

Met twee zoontjes en een vriendje (Anne van der Bijl) was de heer Kortleven gaan zeilen op het Alkmaardermeer. Plotseling sloeg de boot om. Kortleven, een goed zwemmer, wist twee van de jongens op de omgeslagen boot te krijgen, de derde jongen ging verschillende malen onder water en kon ternauwernood worden gered. Kortleven zelf werd deze inspanning teveel en verdronk. Pas enkele dagen later werd zijn lichaam gevonden. De heer P.L. Wapenaar, oud hoofd van een school in IJmuiden, vertelde dat hij gedurende de mobilisatie, toen meester Reuter werd opgeroepen om als militair dienst te doen, diens tijdelijke onderwijsvacature had waargenomen. Toen door het plotseling overlijden van de heer Kortleven het bestuur opnieuw in moeilijkheden kwam, vroeg men hem om ook deze tijdelijke betrekking aan Het Baken te willen waarnemen. Hij herinnert zich het volgende voorval: In die periode, ergens tussen begin juni en medio september, werd het personeel van zowel de openbare- als de

Historische Vereniging

- 136 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 christelijke school van Sint Pancras gelast om te verschijnen voor de Ortskommandant te Alkmaar. Wij, meester Reuter, juffrouw Bood, juffrouw Verweel en mijn persoon met meester De Ruyter, juffrouw Daalmeyer en nog een onderwijzer van de openbare school (Van der Tak?), versterkt met burgemeester Kroonenburg, gingen op het fietsje naar Alkmaar. Nagekeken door de Pancrasser burgerij met in hun hart de vraag: "Wanneer zouden we hen terugzien?" Wel, in Alkmaar werden we afgeblaft en stijf gescholden door die Duitse officier. Het werd ons duidelijk dat de schooltassen van de Pancrasser jeugd, althans volgens hem, lectuur bevatten die zowel voor het Duitse leger, als de N.S.B., zwaar beledigend waren en dat wij dat kwaad maar lieten voortwoekeren en dat hij zich bezon op zware straffen voor zulk nalatig onderwijzend personeel. Zodra hij de kans schoon zag, ging burgemeester Kroonenburg hiertegen in. Die zei, dat dit beslist geen kinderen konden zijn van onze scholen, om de doodsimpele reden dat niemand van onze leerlingen met een schooltas gewapend naar school ging. Kinderen, die door het dorp fietsten, afkomstig uit de Langedijker dorpen, die Alkmaarse scholen bezochten, hadden vaak wel een schooltas. Maar de leerlingen van de Pancrasser scholen kon dit niet worden aangewreven. Nadat we hadden toegezegd om onze kinderen te waarschuwen zich niet met dergelijke lectuur op te houden, konden we weer vertrekken.

10

Ten behoeve van de kanalisatie wordt de eerste molen aan de Hoornse vaart (vanaf Alkmaar gezien) gesloopt.

15

De wekelijkse wasdag moet niet meer massaal op maandag gebeuren, want dit geeft problemen in de gasleverantie. De gasfabriek van Langedijk en Sint Pancras heeft ieder dorp een eigen wasdag toegewezen. Sint Pancras moet op woensdag wassen, het Zuideinde op donderdag. Overtreders worden gestraft.

Een vijftal bommen vielen in de nabijheid van de Twuyverweg. 22

Duitsland valt Rusland aan.

27

Vordering van non-ferro metalen. Als inleveradres is aangewezen de garage van D. Minnesma.

juli 22

In Sint Pancras verdwijnen steeds meer tomatenkassen. Nu zijn er opnieuw een tiental verkocht.

Historische Vereniging

- 137 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 augustus 1

Het KANTONGERECHT te ALKMAAR veroordeelde C. de G. uit Sint Pancras wegens overtreding der verduisteringsvoor-schriften tot f 3,– boete + éénmaal f 1,– of tweemaal een week tuchthuisstraf. P. W. te Koedijk kreeg voor dezelfde overtreding f 3,– boete of twee dagen hechtenis.

17

Ds. Krop wordt gevangen genomen

18

Er worden vletten vol zand van St. Pancras naar Broek vervoerd.

25

Dokter Destrée wordt gearresteerd.

sept 2

Dokter Destrée komt weer thuis.

6

Het is warm en droog en hieraan wijt men de heersende rupsenplaag en de dikke laag dopjeskroos in de sloten. (zie 'Het dagelijks brood')

23

Dokter Destrée wordt voor de tweede maal gevangen genomen.

okt 21

De visser Heinis uit Sint Pancras heeft in zijn netten een wolhandkrab gevangen.

nov 26

Dokter Destrée is weer thuis.

dec 3

De Pancrasser beambte J.G.(utter?) van de gasfabriek Langedijk Sint Pancras reed, misleid door de duisternis op de hoek van de Twuyverweg in een brede, diepe sloot.

8

Japan verklaart aan de V.S. de oorlog.

Historische Vereniging

- 138 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 1942 jan 15 16

23

Elfstedentocht. (De winter duurde, met enkele tussentijdse dooiaanvallen, tot medio maart)

In Alkmaar kwam een aantal bommen terecht, waarbij enkele doden vielen. De oude koperen en nikkelen munten moeten worden ingeleverd tegen zinken munten. IJSWEDSTRIJDEN te Sint Pancras. Uitslag schoolkinderen, jongens: 1 Jb. Volger, 2 Jn Vos, 3 F. Koning, meisjes: Jaantje Groen, 2 Maartje de Jong, 3 Elly Hopman. Paren, voortduwend op de slee: 1 S.Wognum en Gré Schot, 2. C. Zeegers en Jannie Wognum, 3. M.Visser en Neli Vos, 4 K. Bobeldijk en Trien Wit.

maart 2 Klaas Barten en Remmer van Graft worden gearresteerd. (zie: 'Vroege Illegaliteit') juni. Opgeroepen wordt om zoveel mogelijk vroege aardappelen te gaan rooien en om daarom ook op zondag te oogsten.

nov 1

Het DUITSE LEGER VORDERT de Openbare- en de Christelijke school. Er wordt les gegeven in de lokalen van de beide plaatselijke kerken. Hier waren toen ca. 150 soldaten. Ook op enkele andere plaatsen in het dorp waren ze gehuisvest, zoals in de schuur van Jaap Wagenaar.(nu Kees Groen, Benedenweg 112). Henk Goezinne jr. wist dat daar snert voor de soldaten werd gekookt en daarvan wilde hij ook zijn deel. Vandaar dat hij er met een pannetje op afstapte. Het geurde geweldig goed. Maar dit vergat hij, toen hij een Duitse soldaat huilend en snikkend bij een muur zag staan. Hij meent dat de oorzaak van dit verdriet was gelegen in het feit dat deze man naar het Oostfront werd gezonden.Een andere Duitse soldaat ging langs de huizen vragen of iemand, tegen betaling, zijn sokken wilde stoppen. Op de meeste plaatsen ving hij bot: "men wilde met de moffen niet van doen hebben". Een mevrouw, enerzijds gedachtig aan het 'Hebt uw vijanden lief', anderzijds ook denkend aan het gewin, verklaarde zich bereid om dit te doen. "Maar ik heb wel wol nodig, want dat heb ik

Historische Vereniging

- 139 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 niet". Er werd haar een forse baal sokkenwol bezorgd, haar gezin had de hele oorlog geen gebrek aan sokken. Nadat begin december deze soldaten het dorp weer hadden verlaten bleef de man dit gezin opzoeken, vaak wat voedsel meebrengend, omdat hij wist dat de burgers weinig kregen. Ook waarschuwde hij hen enkele malen voor een op komst zijnde razzia, waardoor veel onderduikers tijdig hun schuilplaats konden bereiken. Vermoedelijk waren er toen ook soldaten in de garage van Minnesma gelegerd (zie bij "Vervoer"). Alles werd zo langzamerhand schaars. Wie een doosje schoensmeer wilde kopen, moest een leeg doosje inleveren. Meester Van der Tak brak tijdens de gymnastiekles zijn 'galgen' en had grote moeite deze te vervangen.

1943 febr 9

25

mrt 7

Het is verboden om 's avonds na 10 uur zich nog op straat te bevinden. In Alkmaar wordt de Julianastraat : Bosboomstraat de Wilhelminalaan:de Harddarverslaan.

De brandweer en de luchtbeschermingsdienst van Pancras werken samen. Voor de luchtbeschermingsdienst is een vaste kern opgericht, die 's nachts wacht houden, bestaande uit Ab Verburgt, O. Meyer, Abram Glas en J.Deutekom. Deze kern is gevestigd in het huis van O. Meyer. Verder heeft het dorp een politiedienst, een geneeskundige dienst, een opruim- en herstellingsdienst en een chemische dienst.

12

Woensdagmiddag werd in café De Driesprong publiek een BOERENHUIS verkocht, waarin begrepen zijn twee woningen en een bouwterrein. Gecombineerd werd dit gemijnd door C. Groen Czn. Nu de dooi heeft doorgezet, kunnen de tuinders beginnen met het klaarmaken van de koude bakken.

29

De torenklok van de Ned. Herv. kerk is weggehaald.

Historische Vereniging

- 140 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 juni 26

Koedijk. Hedennacht om 0.45 uur werd een groot aantal brandbommen boven onze gemeente afgeworpen, naar schatting 60 tot 100 en misschien nog wel meer. Drie boerderijen en 2 schuren geraakten in brand en brandden geheel of gedeeltelijk af en een arbeiderswoning gedeeltelijk. De bewoners van de boerderij van J. Beek maakten 2 brandbommen onschadelijk. De bewoners van de boerderij van C. Spaan maakten 3 brandbommen onschadelijk, maar de boerderij geraakte toch in brand, omdat sommige brandbommen onbereikbaar waren. P. Lammerschaag maakte ook enkele brandbommen onschadelijk, maar ook daar ontstond brand. De brandweer van Koedijk was meteen ter plaatse aanwezig, die van Alkmaar korte tijd later. De boerderij van Lammerschaag en de arbeiderswoning bewoond door H. Dekker vatten vlam. Gelukkig kon uitbreiding van de brand worden voorkomen. C. Spaan liep zware brandwonden op. Behalve brand veroorzaakten deze bommen op ca. 300 meter afstand van de brand 3 gaten in de grond. Deze gaten waren rond en hadden een diameter van 30 – 35 cm. Vermoedelijk waren dit niet ontplofte bommen. De resten wezen uit dat het Engelse brandbommen waren. Volgens ooggetuigen zijn de bommen vermoedelijk afkomstig uit een brandend vliegtuig dat op 3 tot 4 km afstand van de brand neerstortte.

26

Een Engelse vlieger klopt bij Piersma aan. (zie gelijknamig artikel) A. C. Monster neemt deel aan het L.O.-werk. (zie 'Illegaliteiten in en rond Sint Pancras'.)

okt

De radio's moeten ingeleverd worden. 1944

jan

In St. Pancras wordt een afdeling van de L.O. opgericht bestaande uit: Jaap Glas, Bekkering, Aldert Bijpost, Piet Groen, A.C. Monster, Jan Wagenaar, Gijs Klijn. Eind januari was de razzia bij de Zes wielen (zie "Ik overleefde kamp Amersfoort").

mrt:

Een Engels vliegtuig wordt neergeschoten bij Koedijk.

Aug

Eind augustus vinden er vernielingen plaats aan de Spoorbrug.

Sept 5

Dolle Dinsdag

Historische Vereniging

- 141 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Meester De Ruyter zei steeds dat zodra de geallieerden in Limburg waren, hij een pijp tabak zou gaan roken en heeft inderdaad in deze septemberdagen die gelofte ingelost. Diverse treinen in de buurt, worden beschoten door Engelse jagers. Hierbij verloor de 41-jarige Trien Kloosterboer, een zuster van 'lange Jan' het leven. Sabotage aan de SPOORBRUG en het BRUGGETJE van LEYEN

13

Het huis van A. Wiering, Twuyverweg en twee boerderijen te Heer-Hugowaard in brand gestoken als represaille tegen de sabotage aan de spoorlijn. (zie Represailles)

16

Het huis bewoond door de uit Den Helder afkomstige WILJOU aan de Benedenweg vernield.(zie Represailles)

17

Market garden. (zie 'Van Market garden naar...)

25

Razzia te Sint Pancras. (Zie: Illegaliteiten in en om.' en 'Knecht bij dokter Destrée')

okt 9

Spoorwegsabotages. Repressailles. Het huis van L. de Pee wordt verbrand, dat van buurman J. Wagenaar vernield.

10

Drie huizen aan de Hoornseweg verbrand. (zie: Represailles). In oktober en november verschijnt in Sint Pancras het illegale 'EENDRACHT MAAKT MACHT'

20

Er is geen brandstof voor de scholen. Daarom gaan de Pancrasser scholen per 1 november dicht. In de hal van Het Baken vindt dan de voedselverstrekking van de Centrale Keuken plaats. (Eind februari begonnen de scholen weer en moest de Centrale keuken een ander onderkomen zoeken.)

25

Fietsenvordering. Toen de Duitsers langskwamen om fietsen op te halen,verstopten veel jonge mannen, bang voor een razzia, zich o.a. tussen de chrysanten, waartussen ook de bijna 60-jarige Geluk zich verborg.

nov Wegens een door de Duitsers opgelegd maalverbod komen de

Historische Vereniging

- 142 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Daalmeer (100 ha) en de Westbeverkoog (120 ha) onder water te staan en veranderden deze later in ijsvlakten. Ook de Vronermeer had wateroverlast.

nov/dec In de grote steden is/wordt de voedselsituatie nijpend. dec 24

Het vriest behoorlijk.

Zwaar ziek werd dominee Krop uit kamp Dachau ontslagen. Hierboven zijn identiteitskaart.

De Daalmeer onder water, het huisje van Booij

Historische Vereniging

- 143 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 1945 jan 2

Het bevolkingsregister van Sint Pancras wordt gekraakt. (zie 'Illegaliteiten') Sabotages aan de spoorbrug.

16

Razzia. (zie gelijknamig artikel)

23

Fietsenvordering.

febr 26

Engelse jagers beschieten een Duitse legerauto bij de spoorweg overgang. Dirk Kloosterboer (geb. 1886) fietst net langs. Hij is op weg naar Alkmaar om te trachten voor zijn zoon Simon een woonvergunning te begaan en wordt dodelijk getroffen. De even voor hem uit fietsende Herman Ploeg blijft ongedeerd. De chauffeur van de legerauto wordt getroffen, de auto komt tot staan in de heg van Jaap Volger, de chauffeur hangt dood over het stuur en een dikke mof springt er uit dekking zoekend bij het oude huisje van Turkstra.

maart 6 Sabotage aan de spoorbrug

april 5

Sabotage aan de spoorbrug

14/15 Sabotage aan het bruggetje van Leyen. 15

Naar aanleiding van de laatste spoorwegsabotage worden bij wijze van represaille 20 Nederlanders bij de spoorwegovergang gefusilleerd. Van hen zaten er 18 in de Weteringschans en 2 in Alkmaar gevangen als zgn. 'doodskandidaten'. Deze slachtoffers waren: Henricus HABRAKEN 62 jaar, Haarlem, had drukwerk voor de BS gemaakt. Johan A.A. van MEETEREN, 36 jaar, Haarlem, K.P. commandant. Jan JOOSTEN, 39 jaar, Haarlem, illegale pers en wapens. Hendrik van ASTEN,52 jaar, Haarlem, was bij L.O. Jan WILLE, 30 jaar, Haarlem, niet rechtstreeks bij het verzetswerk betrokken.

Historische Vereniging

- 144 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Arie MEIERDREES, 30 jaar, A'dam. B.S. Reintje de Vos Johan PARDOEN, 25 jaar, A'dam. id. Jean L. STEETS, 23 jaar, A'dam. id. Hein WIPPER, 37 jaar, A'dam id. Cornelis TIJNES, 33 jaar, A'dam id. Jurgen H. OVERDIEK, 30 jaar, A'dam id. Leendert J. KEIMPEMA, 19 jaar, A'dam id. Rudolf STROETHOFF, 20 jaar, A'dam. id. Gerard M. STEEN, 20 jaar, A'dam id. Theo NIELAND, 25 jaar, A.dam id. dr Johannes C. POMPE, 43 jr, A'dam, jodenhulp - geheime zender Louis A. BERBEN, 42 jr, A'dam, zijdelings betrokken bij bovenstaande zender, Ceasar R. AMSINGH, 49 jr, A'dam, eveneens zijdelings betrokken (geweest) bij bovenstaande zender Jan PRINS, 46 jaar, Oosthuizen, lid verzetsgroep. Klaas OOMS, 26 jaar, Oosthuizen, lid verzetsgroep. zie ook artikel 'Monument'

25 mei 3

Poging om dokter Destree gevangen te nemen.

BOMMENWERPERS geladen met VOEDSELPAKKETTEN vliegen laag over Sint Pancras

4

Concert bij Deutekom. (zie Illegaliteiten)

5

BEVRIJDINGSDAG. Pas in de loop van zondag 6 mei dringt dit bericht goed door.

10

De eerste geallieerde soldaat arriveert in St. Pancras. 'Het voorlopige bevoegd gezag' besluit hem te eren als de bevrijder van Sint Pancras en hem dit per oorkonde mee te delen.(zie hiernaast) De oorkonde is nooit uitgereikt, omdat toen deze gereed was om te worden uitgereikt het regiment van Isawoloff reeds uit Alkmaar was vertrokken en ondanks alle naspeuringen men er in die nog wel wat verwarde tijd niet in slaagde hem terug te roepen en dit bij latere pogingen evenmin gelukte.

Historische Vereniging

- 145 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995

±14

JAN WIJN terug in Sint Pancras. (zie: Soldaat van Irene)

19

Bevrijdingsfeest met kinderspelen en defilé voor Jan Wijn. Op 4, 5, 6 en 7 sept. werd in SINT PANCRAS en KOEDIJK ZUID officieel de bevrijding gevierd. Het programma was als volgt:

Historische Vereniging

- 146 -

Oud Sint Pancras

Nr. 10 - 1995 Sept: 's avonds half acht: Herdenking bij het (nood)monument van "Hen die 4 voor ons vielen”. Spreker: de Edelachtbare Heer PESMAN.

5

- 's morgens HERDENKINGSDIENSTEN in de R.K.kerk te Oudorp en in de N.H. en de Geref. kerk te Sint Pancras. - 's middags GROTE HISTORISCHE ALLEGORISCHE OPTOCHT - 's avonds GYMNASTIEKDEMONSTRATIES afgewisseld met ZANG van de CHR.GEM ZANGVER. ‘LOOFT DEN HEER' o.l.v. Paul Kok en LINTENSPEL door enkele dames.

6

's morgens KINDERSPELEN 's middags KINDERSPELEN ‘s avonds VOETBAL- en HANDBALWEDSTRIJDEN ""'s Avonds verliet ik het feestterrein en toen zag ik twee vreemde mensen lopen. De kleinste had een overall aan en om de nek een rode zakdoek geknoopt, de grootste was geheel in het zwart, alles aan die griezel was zwart. Begint die zwarte tegen mij te praten....: Zeg meisje...... 'k Vond het wel zo dood eng! Laten het nu mijn eigen vader en moeder zijn, helemaal vermomd. Op allerlei manieren probeerden de mensen toen hun dankbaarheid en blijdschap te uiten. Wij hadden een grote houten W op het dak, versierd met asperge groen en ik had op onze luiken nog een papieren W geplakt. Willemientje werd erg geëerd in die dagen. Zoveel eensgezindheid als toen heb ik nog slechts eenmaal gezien, toen we samen protesteerden tegen de annexatie"".

7

's morgens RONDE VAN SINT PANCRAS en KATGOOIEN 's middags VOLKSSPELEN 's avonds CONCERT van AURORA.

In het oude gemeentehuis hangen 2 dankbetuigingen. De eerste werd geschonken door de evacués die hier in de meidagen van 1940 waren, de andere door de burgerij van Ammerzoden en Weil. Deze laatste plaatsen lagen eind 1944 in de frontlinies en voor hen werd in deze streek een hulpactie op touw gezet. (1945)

Historische Vereniging

- 147 -

Oud Sint Pancras