Omgaan Met Grootse Plannen

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 2

grootse Omgaan met

plannen

Vogelvluchtperspectief over het Masterplan Parkhaven. (bron: Merwede Group, Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij)

In Rotterdam heeft een deel van de ambtelijke organisatie zich tegen het Masterplan Parkhaven gekeerd. De argumenten die daarvoor worden aangevoerd, blijken vanuit het oogpunt van meervoudig en intensief ruimtegebruik niet bijster steekhoudend. Frank van der Hoeven, TU Delft, Faculteit Bouwkunde, dS+V, Rotterdam

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 3 Urban villas langse Nieuwe Maas in de rand van het Park. (bron: Merwede Group, Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij)

Soms stuit een bouwheer met zijn plannen op onvoorziene weerstand van de lokale bevolking. Daarbij maakt het niet uit of die plannen intensief en meervoudig zijn of niet. Kijk naar de plannen voor de verdichting van de omgeving van het station Utrecht Centraal. Die oogstten een storm van kritiek en stonden ongewild aan de wieg van een nieuwe politieke stroming in de Domstad en in Nederland: Leefbaar. Leefbaar Utrecht beloofde de bevolking een referendum over de ontwikkelingen rond het station. Dat leverde haar uiteindelijk de portefeuille ruimtelijke ordening op en de burgers een keuze tussen een Plan A en een Plan 1. Door alle commotie is de kans groot dat we wel eens nagedacht hebben over de ontwikkelingen in de Utrechtse stationsomgeving. Misschien hebben we zelfs een gevoel bij de vraag of we het eens zijn met zulke plannen of niet. Een luidruchtige discussie tussen burgerij en stadsbestuur op zijn tijd heeft zo z’n goede kanten. Het stemt tot nadenken. Het is minder makkelijk om zicht te krijgen op vergelijkbare discussies die spelen tussen overheden onderling of tussen overheden en marktpartijen. Wanneer we zelf niet bij dergelijke processen betrokken zijn, moeten we afgaan op de geluiden van anderen. Zou het bijvoorbeeld echt waar zijn dat het ministerie van Verkeer en Waterstaat de overkluizing van de A2 te Leidsche Rijn weer eens

Het Urban Entertainment Centre wordt deels in de Parkhaven gesitueerd. En de

Parkhaven wordt met een kromme gracht vervolgens weer door het Masterplan

onveilig noemde in weerwil van TNO-onderzoek, enkel en alleen

geleid. (bron: Merwede Group, Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij)

omdat het rijk nog een bestuurlijk appeltje te schillen had met de wethouder van Leefbaar Utrecht inzake Utrecht Centraal? Wie weet,

De gemeente Rotterdam heeft in datzelfde jaar 2001 een nieuw

feit is dat dergelijke strubbelingen plaatsvinden en dat ze van grote

structuurplan vastgesteld, het Ruimtelijk Plan Rotterdam 2010 (kort-

invloed zijn op de toepassing van meervoudig ruimtegebruik. De lijn

weg RPR genoemd). In het RPR geeft de gemeente aan dat ze streeft

tussen beleid en ruimtelijke plannen is nu eenmaal geen rechte.

naar intensief ruimtegebruik. Wanneer we zo’n nota serieus mogen

En er is geen wetenschappelijk onderzoek dat dat gegeven kan

nemen dan zouden we verwachten dat de gemeente positief reageert

objectiveren. Juist daarom is het zinvol om eens nader kijken naar

op een plan als Parkhaven. Dat was niet het geval. Terwijl het

zo’n discussie die zich grotendeels afspeelt buiten het blikveld van

Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam zich opvallend neutraal opstelde,

het grote publiek: de verwikkelingen rond het Masterplan Parkhaven

verzette de dienst Stedenbouw + Volkshuisvesting (dS+V) zich scherp

in Rotterdam.

tegen de plannen.

masterplan parkhaven

Op basis van een interne expertmeeting trok dS+V de conclusie dat

Eind 2001 presenteerden de Merwede Group en Ballast Nedam

het Parkhavenproject onwenselijk was op de voorgestelde locatie

Ontwikkelingsmaatschappij (BNO) hun Masterplan Parkhaven.

vanwege de negatieve impact op de Euromast, op de directe omge-

Met het plan willen de twee partijen de Euromast weer nieuw leven

ving (Het Park, het Scheepvaartkwartier, en het Lloydkwartier) én

inblazen als attractie van formaat. Met dat doel voor ogen stelt men

vanwege de ongewenste concurrentie met een aantal andere

voor om naast de bestaande Euromast een toren te bouwen met de

stedelijke projecten (Rotterdam Waterfront, de Wilhelminapier en

verbazingwekkende hoogte van 392 meter. De Euromast zelf wordt

Rotterdam Centraal).

teruggebracht in oude staat. De Space Tower die in 1970 bovenop de oorspronkelijke Euromast is geplaatst, wordt verwijderd. Aan de

Vanuit het oogpunt van intensief en meervoudig ruimtegebruik is

voet van Amazing Tower en de Euromast is een omvangrijk urban

het interessant om te zien of die genoemde bezwaren nu echt zo

entertainment centre voorzien. Een serie luxe urban villas langs de

hard zijn. Zijn ze echt niet te rijmen met het gemeentelijke beleid?

Nieuwe Maas (en daarmee æn de rand van het Park) maakt het

En handelt de gemeente eigenlijk zelf wel in de lijn met haar eigen

plaatje rond.

beleid?

Y

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 4

Het hoogbouwbeleid laat de culturele en historische betekenis van het Park in de skyline van Rotterdam links liggen, ten onrechte Hoogbouw rond het park met links de Euromast inclusief

Space Tower, op de achtergrond in het midden de Medische Faculteit en rechts het kantoor van Van Ommeren, tegenwoordig Vopak. (bron: Frank van der Hoeven)

Parkhaven gezien vanuit de richting van de

Medische Faculteit Dijkzicht. Het park loopt langzaam op en plooit zich over de stads-

impact op de euromast We beginnen bij het eerste bezwaar: de impact op de Euromast.

autoweg die de Maastunnel induikt.

(bron: Merwede Group, Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij)

De Euromast is meer dan dertig jaar lang hét symbool geweest van de stad Rotterdam. Dat heeft te maken met haar hoogte, haar markante vorm en met het feit dat er voor mensen van buiten lange tijd niet veel meer te beleven was dan de Lijnbaan, het Stadhuis(plein), de Spido, de diergaarde Blijdorp en de Euromast. Wanneer je die attracties bezocht had, was het dagje Rotterdam rond en kon je weer naar huis. Het eerste en het laatste wat je van de stad zag was de Euromast. Die stak met kop en schouders uit boven alle overige gebouwen in Rotterdam. De symboolfunctie van de Euromast is in het begin van de jaren negentig overgegaan op de Eramusbrug. Beelden van die nieuwe Rotterdamse icoon hebben in korte tijd hun weg gevonden in vaktijdschriften, reclames en speelfilms, zowel in Nederland als ver daarbuiten. De Euromast heeft nog altijd een bijzondere, bijna emotionele waarde voor een beperkte groep Rotterdammers. Maar buiten de Maasstad of buiten Nederland krijgt het bouwwerk nog maar weinig aandacht. De teloorgang van de culturele betekenis van de Euromast wordt niet veroorzaakt door de Parkhavenplannen. De bouw van een hogere toren naast de bestaande is hooguit een bevestiging van dat gegeven. De Merwede Group, eigenaar van de Euromast, ziet zich geconfronteerd met sterk teruggelopen bezoekersaantallen en heeft daarom haar zinnen gezet op een versterking van het concept. De vrees voor de impact op de Euromast is in dat verband dan ook een merkwaardig argument. Wanneer de eigenaar van die attractie zo’n argument zelf naar voren had gebracht tegen plannen van de gemeente dan zou het misschien geloofwaardig zijn, maar niet omgekeerd.

de bijbehorende traverse. De Parkhavenzijde van het Park is daarmee sinds de jaren veertig afgesneden van de rest van het park. In de

verstoring van de rust De verstoring van de rust in de directe omgeving van de Parkhaven

Parkhavenplannen wordt de weg overkluisd en het Park wordt over de infrastructuur heengetrokken. Op die manier wordt de geluidsover-

is een volgend punt van kritiek. Maar die rust is reeds lang geleden

last teruggebracht en de barrièrewerking van de Maastunnel(traverse)

wreed verstoord door de bouw van de Maastunnel en de aanleg van

ondervangen. Hier kan de pijn dus niet zitten.

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 5

hoogbouwbeleid Wat kan dan het volgende bezwaar zijn? De toren in het Masterplan Parkhaven, de Amazing Tower, zou wel eens slecht kunnen passen in het hoogbouwbeleid. Laten we ook daar eens naar kijken. Het Rotterdamse beleid voor hoge gebouwen valt grofweg uiteen in twee delen: er is een stedebouwkundig verhaal over waar hoge gebouwen thuishoren in de stad, en er is een kwalitatief verhaal waarmee individuele bouwinitiatieven beoordeeld worden. We beginnen met het stedebouwkundige verhaal. Volgens het hoogbouwbeleid moet superhoogbouw (hoger dan 150 m) in het centrum staan langs het Weena (Rotterdam Centraal) en de Coolsingel. Overige hoogbouw (lager dan 150 m) zou met name thuishoren langs de Schiedamsedijk, in Waterstad, op de Kop van Zuid (Wilhelminapier) en in Parkstad. Het hoogbouwbeleid negeert met deze locatiekeuze iets opmerkelijks. De omgeving van het Park is al vanaf het begin van de jaren dertig dé hoogbouwlocatie in Rotterdam. Die traditie begon met de bouw van Die bezorgdheid over de rust moet betrekking hebben op andere

het kantoorgebouw van het GEB aan de Rochussenstraat (1931, 64 m) en

zaken dan op decibellen: op het beeld, op de activiteiten, op een

werd voortgezet met het kantoor van Van Ommeren (1960, 62 m) aan

gevoel van drukte. Maar ook op de wens dat beeld, die activiteiten

de oostzijde van het Park, met de bouw van de Euromast (1960, 106 m)

en die drukte elders te realiseren. Er wordt immers een nadrukkelijke

aan de westzijde van het Park, met de Medische Faculteit (1969, 114 m)

link gelegd met de plannen voor Rotterdam Waterfront.

aan de noordzijde van het Park, en met het optoppen van de Euromast met de Space Tower (1970, 185 m).

De dS+V ontwikkelt op dit moment een visie op de relatie tussen de stad en de rivier. Daarbij focust men vooral op het Waterfront in

Pas aan het begin van de jaren negentig verscheen aan het Weena het

het centrum van de stad. In die visie is een duidelijke voorkeur te

eerste gebouw dat boven de Medische Faculteit uitstak: De Delftse Poort

bespeuren om recreatieve en toeristische activiteiten te concentreren

(1991, 151 m). Tot die tijd stonden de hoogste gebouwen in Rotterdam

langs de oevers van de Nieuwe Maas tussen de Erasmusbrug en de

toch echt in de omgeving van het Park. Het was ook in dit deel van de

Willemsbrug. Vanuit het centrum van de stad geredeneerd is dat

stad waar steeds opnieuw de schaalsprong qua hoogbouw geïntrodu-

wellicht een logische gedachte. Maar wanneer we oog hebben voor

ceerd werd. En dat lijkt nu weer opnieuw te gebeuren. Het hoogbouw-

de relatie tussen de stad en de rivier en het gebruik van dat grens-

beleid laat de culturele en historische betekenis van het Park in de

bereik door mensen dan kunnen we ook tot andere concepten komen.

skyline van Rotterdam links liggen, ten onrechte.

gebrekkige relatie met de rivier

toekomstwaarde en gebruikswaarde

Rotterdam is grotendeels gebouwd in de polder. Polders hebben

In het kwalitatieve verhaal van het hoogbouwbeleid vraagt men

van oudsher een gebrekkige relatie de rivier. Dat komt omdat er dij-

om innovaties die zich richten op de toekomstwaarde en de gebruiks-

ken liggen tussen beide. Zulke waterkeringen worden in Rotterdam

waarde van de hoogbouw. Daarbij gaat het om flexibiliteit (zijn de

veelvuldig gebruikt als tracé van stadsautowegen. Dat verdubbelt

gebouwen in de toekomst ook nog bruikbaar), multifunctionaliteit

de barrièrewerking en maakt dat de rivier op veel plaatsen slecht of

(gebouwen die een menging van functies mogelijk maken), duurzaam-

nauwelijks te bereiken is. Bovendien is die omgeving erg lawaaierig.

heid (in plaats van alleen maar een indrukwekkende hoogte, kan een

De Maasboulevard en de Boompjes zijn geen plezierige plekken

gebouw ook een indrukwekkend laag energieverbruik hebben of inno-

om te vertoeven en het is moeilijk om daar iets behoorlijks van te

vatief zijn op het gebied van klimaatbeheersing), constructie (is de con-

maken. Mensen voelen zich daarentegen wel thuis in de omgeving

structie van een gebouw zodanig dat aanpassingen voor andersoortig

van de kleine havens langs de rivier. Levendigheid vinden we vooral

gebruik eenvoudig zijn te realiseren), ‘place’ (het realiseren van publieks-

rond de Oude Haven, de Leuvehaven, de Veerhaven maar ook in

functies met name op de begane grond) en de culturele waarde (de uit-

Delfshaven. In een havenstad zijn menselijke activiteiten van ouds-

straling in termen van hoogte en vormgeving).

her geconcentreerd rond havens en in mindere mate langs de rivieroevers. Parkhaven past in die reeks van kleine havens. Het kan dan

De nieuwe Euromast voldoet aan al deze criteria. The Amazing Tower

ook een logische stap zijn in de ontwikkeling van activiteiten langs

combineert verschillende functies: appartementen, kantoren, vergader-

de Maasoever. Het is niet ingewikkeld om de Waterfront-ideeën

ruimten en vrijetijdsfuncties waaronder fitness, restaurants, cafés en

zon draai te geven dat de Parkhavenplannen daar goed in passen.

een dakterras. Met oog op duurzaamheid kent de toren een dubbele

Y

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 6

gevel waarmee het gebouwklimaat zodanig beheerst wordt dat

Met betrekking tot het urban entertainment centre kan er een zekere

tachtig procent van de tijd de ramen geopend kunnen worden.

spanning ontstaan met de Rotterdam Centraal-plannen. Maar wan-

Constructief gezien is het gebouw een reusachtige buis. Het heeft

neer we op dit moment beweren dat de plannen voor Rotterdam

een frame in de gevel. De interne constructie kan daardoor zo licht

Centraal onder druk staan vanwege het Masterplan Parkhaven dan

mogelijk uitgevoerd worden. En dat biedt meer vrijheid dan

is dat te ver gezocht. Dat project staat onder druk vanwege zijn hoge

gewoonlijk om de verdiepingen in te delen. Aan de voet van de toren

kosten en vanwege de verkiezingszege van Leefbaar Rotterdam.

is een entertainment centre ontworpen door Jerde Partnership.

Leefbaar Rotterdam heeft in scherpe bewoordingen haar ongenoegen

Dit Amerikaanse bureau heeft een grote reputatie op het gebied van

over de plannen laten blijken. En dat de partij kan scoren op de leef-

place making. Ook qua hoogte en vormgeving is er weinig aan te

baarheidsagenda zou weleens te maken kunnen hebben met hoe de

merken op de toren. De Amazing Tower is hoger dan ieder ander

gemeentelijke diensten zelf gefunctioneerd hebben in het verleden.

gebouw in Europa en sierlijker dan menige rechthoekige kantoorkolos in het centrum van Rotterdam. Ook al komen we in het hoogbouwbeleid argumenten tegen die

europoint Laten we eens kijken naar Europoint, het onderkomen van onder

spreken tégen een superhoogbouw op de voorgenomen locatie

andere de dienst Stedenbouw + Volkshuisvesting en het Ontwikke-

kunnen we vanuit de historie en de structuur van de skyline van

lingsbedrijf Rotterdam. De monotone torens op Marconiplein drijven

Rotterdam andere argumenten naar voren brengen. Hoogbouw is

de spot met alle aspecten die in het Rotterdamse hoogbouwbeleid

reeds decennia een gegeven in dit deel van de stad. De hoogbouw

geformuleerd zijn. Er is in Rotterdam geen hoogbouwcluster te

zelf lijkt verder te voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen in het

vinden zo ver buiten de vastgestelde hoogbouwzones. Er zijn weinig

betreffende beleid.

kantoorgebouwen in Rotterdam die zo slecht aan de gestelde kwali-

Zicht op het Park en het Masterplan Parkhaven. (bron: Merwede Group, Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij)

concurrentie met andere projecten Dan blijft de concurrentie met andere projecten over. Parkhaven

teitseisen voldoen. En er is geen knooppunt in Rotterdam dat zo nadrukkelijk geconfronteerd wordt met drugscriminaliteit en heroïne-

zou ongewenste concurrentie zijn voor de Wilhelminapier, Rotterdam

prostitutie. Wanneer de situatie rond haar eigen burelen representa-

Centraal of Rotterdam Waterfront. Over Rotterdam Waterfront

tief is voor het belang dat de dienst in de afgelopen decennia hechtte

hebben we het reeds gehad. Of Parkhaven daadwerkelijk concurren-

aan kwaliteits-, veiligheids- en leefbaarheidsvraagstukken in de

tie betekent voor de twee andere projecten is maar de vraag.

stad, dan is er iets goed mis in Rotterdam.

De Parkhavenplannen omvatten slechts een klein segment kantoren: 55.000 m 2 bruto vloeroppervlak (bvo). Negentig procent van de

Het veronachtzamen van de leefbaarheidsagenda vormt een grotere

hoogbouw wordt gevuld met iets waar de stad een schreeuwende

bedreiging voor het Masterplan Rotterdam Centraal dan een plan

behoefte aan heeft: woningen. Er moet ruimte gevonden worden

als Parkhaven. Het wegwimpelen van de bezorgdheden van burgers

voor 30.000 woningen binnen het stedelijk gebied. De vierhonderd

in de stad, het focussen op langetermijndoelen die maar in beperkte

woningen in de Amazing Tower zijn wat dat betreft niet overmatig.

mate herkend worden door de eigen burgers, het voortdurend bede-

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 2 / juni 2002 / 7

Leefbaar Rotterdam heeft in scherpe bewoordingen haar ongenoegen over de plannen voor Rotterdam Centraal laten blijken

zijn gegaan in de stad. Men maakt plannen voor hoogbouw aan het Weena. En de Beurstoren komt eerst. Met zet in op een overkapping van de Lijnbaan. De markt ontwikkelt een Beurstraverse. De geschiedenis leert dat plannen niet letterlijk uitgevoerd hoeven worden. Ze kunnen ook tot taak hebben om initiatieven los te weken. En wanneer zulke initiatieven levensvatbaar zijn, moeten ze niet afgeschoten worden. De taak is om ze vakkundig te begeleiden in hun gang door de complexe en bureaucratische structuur van de gemeentelijke diensten. Stelt een gemeentelijke dienst zich dan toch rigide op, dan blijft marktpartijen niets ander over dan het omzeilen van het obstakel door zich direct tot het college te wenden. De kans dat de initiatiefnemers van Parkhaven daar een gewillig oor vinden, is niet denkbeeldig. Leefbaar Rotterdam heeft in haar campagne aangegeven dat ze de ’s-Gravendijkwal (onderdeel van de Maastunneltraverse) wil verdiepen om de centrumrandwijken weer aantrekkelijk te maken voor middelhoge en hoge inkomens. In dat licht kan een plan dat voorziet in een overkluizing van datzelfde tracé en de bouw van de hoogste woontoren van Europa, opvallend goed scoren. Zeker wanneer de uitvoering van de plannen de stad Rotterdam of het rijk geen geld gaat kosten. Rotterdam Centraal en Parkhaven zijn daarmee onafhankelijk van elkaar te positioneren. Het enige dat beide plannen met elkaar verbindt, is dat hun voortgang indicatief is voor de nieuwe driehoeksverhouding tussen ambtenarij, markt en stadsbestuur. Hoe die verhouding zich in de komende maanden ontwikkelt, valt niet te zeggen. Dat die nieuwe verhouding verstrekkende gevolgen kan hebben voor de ruimtelijke ordening van Rotterdam en de rol van meervoudig ruimtegebruik daarbinnen is de enige zekerheid waarmee we het op dit moment moeten doen.

De Amazing Tower van 392 meter

hoog, sierlijker dan menige andere

hoogbouw in Rotterdam. (bron: Frank van der Hoeven)

Reacties kunnen gestuurd worden naar [email protected] Rotterdam city council has recently decided not to accept a proposed master plan for Parkhaven, which provides for the construction of a 392 metre high tower. The council’s arguments for turning down the proposal are disputed. Contrary to the council’s claims, the development does not contravene Rotterdam’s high rise policy, but forms a continuation of the historical development of high-rise buildings in the city. Moreover, rather than having a negative

len in Den Haag om vele miljarden lijkt uitgewerkt als strategie.

impact on the Euromast and the surrounding urban environment,

Natuurlijk kan een dS+V dan geërgerd reageren op een plan dat ver-

the tower is consistent with the city’s waterfront policy, is a

gelijkbare ambitie heeft als Rotterdam Centraal. En het moet ook

sustainable building, will provide flexible accommodation for a

bijzonder zuur zijn wanneer de ontwikkelaars beweren dat het plan

variety of uses, and will not compete with other, mainly office

de stad niets hoeft te kosten terwijl men zelf gedwongen is om het

developments in Rotterdam.

Masterplan Rotterdam Centraal financieel uit te kleden. Maar dat wil nog niet zeggen dat Parkhaven een slecht plan is. ontspannen manier van omgaan Een stad als Rotterdam zou een ontspannen manier moeten vinden in de omgang met haar eigen ideeën en die van anderen. Ze zou bijvoorbeeld kunnen onderkennen dat de zaken altijd al zo

Z