Hong Kong En Singapore: Back To The Future

NovaTerra / jaargang 2 / nummer 4 / december 2002 / 25

ervaringen omtrent meervoudig ruimtegebruik in het buitenland

Hong Kong en Singapore: back to the future

Zicht op Hong Kong Central Island vanaf Kowloon, Hong Kong.

Als redactielid van Nova Terra lees ik regelmatig dat de ruimte in ons land steeds schaarser wordt en dat Nederland het dichtstbevolkte land van Europa is. Ook wanneer ik in mijn eigen tijd m’n kennis bijspijker over wat er gebeurt op het vlak van meervoudig ruimtegebruik kom ik maar al te vaak diezelfde formuleringen tegen. Ik vraag me echter af hoe lang we het beeld van ruimteschaarste nog staande kunnen houden in Nederland. Frank van der Hoeven, redactie Nova Terra / TU Delft Foto’s: Frank van der Hoeven 2002 (tenzij anders vermeld) Ik mocht deze zomer als begeleider mee met de studie-

keerden van hun path finding missions en dienstreizen in

reis van Polis. Polis is de vereniging van jonge stede-

het Verre Oosten. Het waren deze beelden die het denken

bouwkundigen die studeren aan de Faculteit Bouwkunde

over de ruimtelijke mogelijkheden van ons land een

van de TU Delft. Het thema van de reis was meervoudig

nieuw leven inbliezen en aan de wieg stonden van kennis-

ruimtegebruik en de reisdoelen waren Hong Kong en

infrastructuurprogramma’s als die van het Centrum

Singapore. 1

Ondergronds Bouwen en Habiforum. De studiereis van Polis bood mij de mogelijkheid om een blik te werpen

De keuze voor deze twee steden in Oost-Azië was bijzon-

op dat toekomstbeeld van een decennium terug. Nu we

der. Het was immers dit deel van de wereld dat in het

opnieuw staan voor een investeringsronde in de kennis-

midden van de jaren negentig als lichtend voorbeeld

infrastructuur 2 is dat niet eens zo slechte reflectie.

gold voor de ruimtelijke opgaven in Nederland. Wie herinnert zich niet het enthousiasme over tunnelboren in slappe bodems, over het bouwen van vliegvelden in

dichtbevolkt hoeft niet vol te zijn Nederland zou het dichtstbevolkte land van Europa

zee, de pleidooien voor hoogbouw en ondergronds

zijn. Nederland is vol, dan wel druk. Dat leidt tot ruimte-

bouwen waarmee hoge ambtenaren en ministers terug-

gebrek. En ruimtegebrek is een belangrijke reden om

Y

NovaTerra / jaargang 2 / nummer 4 / december 2002 / 26

ondergronds bouwen en meervoudig ruimtegebruik te

Deze mensen moeten van buiten aangetrokken worden.

stimuleren. Maar werkt dat echt wel zo in Nederland?

De unieke bevolkingsopbouw van Singapore (75%

Vergelijk Singapore als havenstad eens met de stads-

Chinees, 15% Maleis, 8% Indisch (tamil) en 2% anders-

regio Rotterdam, die andere regio met een wereldhaven.

zins) maakt het relatief eenvoudig om meer dan een

De stadsregio Rotterdam beslaat een grondgebied van

miljoen nieuwe burgers te vinden zonder de bestaande

zevenhonderdnegentig vierkante kilometer en telt

verhoudingen tussen bevolkingsgroepen uit balans te

1,2 miljoen inwoners. Gemiddeld delen vijftien inwoners

brengen. Ontdaan van etnische bijklanken leidt ruimte-

een hectare met elkaar in de Rijnmond. Singapore

gebrek in Singapore niet tot het buitensluiten van

beslaat een grondgebied van zeshonderdzestig vierkante

‘buitenlanders’ maar tot een verdere intensivering en

kilometer en biedt ruimte aan 4,2 miljoen inwoners.

verdichting van de stad opdat de welvaart van een ieder

Hier moeten dus ruim zestig inwoners het gezamenlijk

kan blijven groeien. Op dit moment ligt het bruto natio-

zien te rooien op die ene hectare. Singapore is dus vier

naal product per hoofd van de bevolking al zo’n tien

maal zo druk. Op dat grondgebied bevindt zich naast die

procent hoger dan in Nederland. En die welvaarts-

wereldhaven dan ook nog een internationale luchthaven.

verschillen worden alleen maar groter naar mate de economische groei in Nederland achterblijft.

Is Singapore daarmee vol? Nee, de stadsstaat stelt zich ten doel om door te groeien naar een inwonersaantal

ruimtegebrek geen motief in nederland

van 5,5 miljoen. Zo’n bevolkingsgroei is noodzakelijk met

In Hong Kong en Singapore leidt het beperkt voorradig

oog op de economie. Men is in de afgelopen drie decennia

zijn van ruimte zichtbaar tot verdichting en functiemen-

gewend geraakt aan een economische groei van tien

ging. Beelden van beide steden spreken wat dat betreft

procent per jaar. Om dat tempo vol te houden heeft

boekdelen.

Singapore hoogopgeleide kenniswerkers nodig, inclusief

Hong Kong heeft al langer met deze problematiek te

de sociale piramide die zo’n bovenlaag ondersteunt.

maken. In Singapore is die opgave van recentere datum.

Centrumgebied Central Island, Hong Kong.

In haar nieuwe Concept Plan 3 voorziet Singapore een

toename van het aantal inwoners en een afname van de gemiddelde woningbezetting. Het aantal woningen

Singapore is vier maal zo druk als Rijnmond

Woningbouw Bishan Park, Singapore.

NovaTerra / jaargang 2 / nummer 4 / december 2002 / 27

moet derhalve toenemen van 1,0 miljoen naar 1,8 miljoen.

harmonie door een specifieke ordening van ruimte. 6 De

Daarmee is men aangewezen op dichtheden die verge-

vijf torens symboliseren de vingers van een geopende

lijkbaar zijn met die in de voormalige Britse kroonkolonie.

hand. De kleinste toren staat voor de duim. De palm van

In Hong Kong leidt dat tot appartementengebouwen tot

de hand wordt gevuld door ’s werelds grootste fontein.

wel vijftig verdiepingen hoog.

De fontein spuit echter niet van binnen naar buiten maar van buiten naar binnen om te vermijden dat posi-

Welnu, in Nederland ligt het voorlopig nog allemaal

tieve energie verloren gaat.

anders. Bij ons werkt de factor ruimtegebrek eerder tegen dan mee waar het gaat om meervoudig ruimte-

De Suntec City wordt omschreven als een verticale vari-

gebruik. Misschien is ons land dan wel dichtbevolkt,

ant van ‘Silicon Valey’. Het vormt een van de belangrijk-

maar die grote stad van ons, de Deltametropool, is dat

ste concentraties van kennisindustrie ter wereld. Maar

nadrukkelijk niet. Er zijn maar weinig metropolen ter

als bouwwerk kunnen we ‘Suntec’ niet los zien van het

wereld waarbij er zo weinig mensen wonen op zoveel

beleid van Singapore om kennisindustrie aan te trekken.

ruimte. Wanneer we kijken naar de discussies over het

We kunnen niet naar dit gebouw kijken zonder te besef-

wonen in de Randstad dan overheersen de pleidooien

fen dat de overheid bijvoorbeeld onderzoekers van

voor het maken van nieuwe woonmilieus met nóg lagere

kennisbedrijven voor vijftig procent subsidieert.

dichtheden dan we nu al gewend zijn. Vanuit dat oog-

De manier waarop Singapore zulke grootschalige ruimte-

punt is het weinig zinvol om te blijven hameren op het

lijke investeringen in de hand houdt is even opmerkelijk.

zogenaamde probleem van ruimteschaarste. Ruimte is

Ontwikkelaars zijn verplicht om twintig procent van het

er blijkbaar nog volop. En zeker in de Randstad is er heel

vastgoed dat ze realiseren in eigen bezit te houden. Het

veel meer ruimte beschikbaar dan in een ‘doorsnee’

consortium dat de Suntec City ontwikkeld heeft, bezit

metropool. We doen er goed aan om andere motieven

dus nog altijd een vijfde van het complex. Die regeling

voor meervoudig ruimtegebruik te benoemen.

voorkomt dat marktpartijen slechts oog hebben voor de snelle winst en hun handen zo snel mogelijk aftrekken

van distributie- naar kenniseconomie Misschien moeten we ons vanuit dat perspectief

van het object. Na de realisatie van het vastgoed blijft men immers een belangrijke stakeholder. En zo zijn

kritischer opstellen. Heeft het nog langer zin om meer-

marktpartijen in Singapore gedwongen om structureel

voudige oplossingen te bedenken die weinig meer zijn

na te denken over de toekomstwaarde en de duurzaam-

dan pleisters op de wonden van grootschalige projecten,

heid van de ontwikkelingen die zij in gang zetten.

projecten die op zichzelf extensief en monofunctioneel zijn en afbreuk doen aan de ruimtelijke kwaliteit van ons land? Moet de omslag in het denken ten aanzien van de ruimte in ons land niet verankerd zijn in een omslag in het denken over de economische koers die Nederland volgt? Een stad als Singapore zet op dit moment sterk in op een overgang van een economie die gebaseerd is op havenen productieactiviteiten naar een hoogwaardige kenniseconomie. Een opvallend beeldmerk van die overgang is de Suntec City. 4 De Suntec City is aan het eind jaren

negentig gebouwd op een landaanwinning die direct aansluit op de binnenstad van Singapore. Het project is naar Nederlandse begrippen buitenproportioneel groot (vijf en half maal het bruto vloeroppervlak van het

Groothandelsgebouw in Rotterdam, oftewel 550.000 m 2 bruto vloeroppervlak). Het complex omvat vijf kantoortorens, een shopping mall en een congrescentrum en zal ontsloten worden door twee stations van een nieuwe light rail verbinding: de Circle Line. 5 Het ontwerp van de Suntec City is gebaseerd op Feng Shui principes, de oosterse filosofie die zich richt op het creëren van

Suntec City, Singapore.

(bron: Suntec City Development Ltd. 2001)

Y

NovaTerra / jaargang 2 / nummer 4 / december 2002 / 28

transrapid of rapid transit? Een van de planologische vergezichten voor de

Knooppuntontwikkeling vindt in Hong Kong of

Deltametropool is het ‘Rondje Randstad’. Dat Rondje

Singapore niet plaats op of rond de verouderde stations

Randstad wordt meestal in verband gebracht met de

(emplacementen) van een vervoerssysteem dat nog uit

Transrapid. De Transrapid 7 is een snelle magneetbaan

de negentiende eeuw stamt. Knooppuntontwikkeling

die de centra van de grote steden in de Randstad op

vindt hier niet plaats boven of naast een overbelast rail-

minutenafstand van elkaar moet brengen. De verbin-

net waarover zowel personen als grote hoeveelheden

ding wordt gezien als een oplossing voor het probleem

goederen en gevaarlijke stoffen vervoerd worden.

dat de zes miljoen mensen in de Randstad over een te groot gebied verspreid wonen en werken om een echte

Knooppunten zijn hier ondergrondse overstapstations

‘metropolitane’ eenheid te kunnen vormen.

van verbindingen die uitsluitend mensen vervoeren.

Maar zit daar nu eigenlijk wel de pijn op dit moment?

Boven die stations vinden we schone openbare ruimten

Vormt het ‘Rondje Randstad’ wel een oplossing voor de

zonder allerlei barrières van sporen, viaducten of empla-

problemen die mensen dagelijks ondervinden: congestie

cementen. De omgeving van de overstapstations zijn

op snelwegen en vertragingen op het spoorwegennet.

dichtbebouwd met wolkenkrabbers tot tweehonderd-

Slibt de infrastructuur van onze metropool dicht vanwege

tachtig meter hoog. En in Singapore gaat de uitbouw

het langeafstandsverkeer of door het regionale verkeer?

van dat MRT-systeem zelfs gelijk op met een gebiedsgebonden restrictie van het autogebruik. In die delen

Wanneer we naar de A13 kijken tussen Delft en

van het centrum waar we de knooppunten van het MRT-

Rotterdam dan legt vijftig procent van de gebruikers

netwerk vinden, betalen automobilisten op gezette tij-

een afstand af korter dan twintig kilometer. Wat in de

den voor het gebruik van de schaarse ruimte in de stad.

Randstad fout gaat, is het regionale verkeer. Wanneer

Dat doen ze aan de hand van electronic road pricing (ERP).

we voor deze afstanden een duurzaam alternatief willen bieden dan is de Transrapid niet het geëigende middel. We doen er misschien beter aan om te kijken naar het

netwerk van rapid transit verbindingen die Hong Kong 8

en Singapore 9 in een ras tempo uitbouwen. De rapid

het begin van de toekomst Die portalen voor de electronic road pricing hebben misschien nog wel de meeste indruk op mij gemaakt, ook al werden ze door mijn jonge reisgenoten niet her-

transit houdt het als light rail in het midden tussen een

kend laat staan bewonderd. Zo mooi zijn ze ook niet van-

trein en een metro. Brandschoon, veilig, aangenaam op

uit architectonisch of stedebouwkundig oogpunt. Maar

tijd, intuïtief in het gebruik en met het betaalgemak van

trokken we in de Tweede Kamer niet de conclusie dat

een smart card. 10

rekeningrijden technisch onvoldoende rijp was om in te

Wat in de Randstad fout gaat, is het regionale verkeer

Nieuw MRT-station Chinatown, Singapore.

NovaTerra / jaargang 2 / nummer 4 / december 2002 / 29

voeren? En wanneer je dan met die wetenschap plotse-

beroep op deze gelden. Hopelijk weet een van hen de

ling oog in oog staat met een functionerend ERP-

verbanden tussen ruimte, mobiliteit en netwerken uit te

systeem, midden in de stad, dan is dat op z’n zachtst

bouwen tot een zinvol perspectief voor meervoudig

gezegd ‘opmerkelijk’.

ruimtegebruik. Dat zou mij meer plezieren dan wanneer we weer eens achter het fantoombeeld van de ruimte-

ICT-netwerken, betalingsverkeer, mobiliteit en ruimte-

schaarste aan gaan hollen.

gebruik zijn voor de eerste keer zichtbaar aan het versmelten in een stedelijke omgeving. Dit kan alleen maar

Noten

het begin zijn van een heel nieuw bereik in de ruimte-

1

www.arch.nus.edu.sg/tas/events/tudelft/d.html

lijke ordening dat tot dusver buiten ons voorstellings-

2

www.senter.nl en zoek op ‘bsik’

vermogen lag. De Nederlandse overheid heeft in het

3

www.ura.gov.sg/conceptplan2001

kader van haar Besluit Investeringen Subsidies

4

www.sunteccity.com.sg

Kennisinfrastructuur (Bsik) ruim 800 miljoen euro opzij-

5

www.tunnelbuilder.com/singapore.htm

gezet voor een groot aantal thema’s en beleidszwaarte-

6

architecture.about.com/cs/fengshui (NB: geen www)

punten, waaronder ‘systeeminnovatie ruimtegebruik’,

7

www.transrapid.de

‘transitie duurzame mobiliteit’ en ‘verbonden netwer-

8

www.mtrcorp.com

ken’. Tal van kennisconsortia doen een (hernieuwd)

9

www.smrtcorp.com

10 www.ezlink.com.sg

Reacties kunnen gestuurd worden naar [email protected] summary Examples of multiple and intensive land use in Hong Kong and Singapore provide interesting lessons for use in the Netherlands. One lesson is that the fear of an allpervading sense of overcrowding is unfounded. Besides, the Randstad is far less densely populated than Hong Kong or Singapore. A key consideration is how to avoid traffic congestion and plan for high-density developments centred on major transport nodes. In the Netherlands most of these locations are determined by infrastructure dating from the 19th century, but in Hong Kong and Singapore they are based on modern underground transport systems, which allows more space for offices or mixed-use developments at ground level.

Z

Knooppuntontwikkeling rondom Raffles Place gezien vanaf het dak van de Suntec City, Singapore.

Electronic Road Pricing, Orchard

Road (de ‘Coolsingel’ van Singapore).