Tati Met

Tatimet 1.Definicionet tatimore sipas autorve: -Eberg per tatimin thote: me qellim te plotesimit te te dalave publike tatimi ne parim eshte dhenie ne para shtetit ose organeve te tjera juridike-publike. -Montesquieu lidhur me tatimet ka thene: tatimi eshte ajo pjese e pasurise te cilen qdo qytetar ia jep shtetit ne menyre qe pjesen tjeter ta kete te sigurt. -Gaston zhez: tatimi eshte dhenie ne par ate cilat shteti I mbledh prej individeve ne baze te sovranitetit te vet pa kundersherbim te drejtperdrejt me qellim te mbulimit te nevojave publike. -De viti de Marco thote: tatimi eshte qmim te cilin qytetari ia paguan shtetit per te kompensuar pjesen e vet te qmimit kushtues te sherbimeve publike te cilat do ti shpenzoje. -Laufenburger ka thene: pagimi I tatimit paraqitet si kryrje e detyres nacionale e cila bazohet ne ate se qdo individ ne kufijt e mjeteve te veta te merr pjese ne te dalat e bashkesis shoqerore. -Holmes per tatimin thote: se jane qmimi qe duhet paguar per funksionimin e nje shoqerie te civilizuar dhe demokratike. -Adolph Wagner ka thene: tatimet jane dhenie e detyrueshme e njesive ekonomike te cilat me nje pjese sherbejn per mbulimin e nevojave te perbashketa shoqerore, kurse me pjesen tjeter per shperndarjen tjeterfare te te ardhurave kombetare. 2.Karakteristikat e tatimit: - Karakteristike esenciale e tatimit eshte detyrimi - Tatimet paraqesin dhenie pa kundersherbim te drejteperdrejt - Tatimet i dedikohen te dalave me interes te pergjithshem - Tatimet jane dhenie ne para 3. Qellimet ekonomike te natyres mikroekonomike te tatimit: - favorizimi i degeve te veqanta ekonomike, - rritja e produktivitetit te punes nga ana e obliguesit tatimor, - stimulimi i investimeve te jashtme, - pershpejtimi I zhvillimit te regjioneve me pak te zhvilluara, - nxitja e investimeve. 4. Qellimet me te rendesishme makroekonomike jane: - qendrushmeria e qmimeve, - punezenia e plote, - bilanci I ekuilibruar i pagesave. 5. Klasifikimi I tatimeve: - tatimet e drejteperdrejta dhe te terthorta, - tatimet reale dhe personale, - tatimet analitike dhe sintetike, - tatimet e pergjithshme dhe me destinim te caktuar, - tatimet sipas vleres dhe specifike, - tatimet burimore dhe joburimore, - tatimet e rregullta dhe te jashtezakonshme, - tatimet kadastrale dhe tarifore, - tatimet qendrore dhe locale, - klasifikimi I tatimeve te OECD-se.

6. Klasifikimi I tatimeve te OECD-se - tatimet mbi te ardhurat, - kontributet per sigurim social, - kontributet mbi listen e pagese dhe te fuqise puntore, - tatimet mbi pasurine, - tatimet mbi te mirat dhe shebimet, - tatimet tjera. 7. Te gjitha teorit per arsyetimin e tatimit mund ti ndajme ne teori te vjetra dhe ato te reja. Teorit e vjetra qe perfshijne teori me emertime te ndryshme bazohen ne tatim-kembim, kurse sipas teorive te reja tatimi konsiderohet detyre kombetare. 8. Obliguesi (detyruesi) tatimor ose subjekti tatimor - eshte personi i cili sipas ligjit eshte i detyruar te paguaj tatim. 9. Tatim paguesi – eshte personi fizik ose juridik I cili paguan tatimin por nuk do te thot domosdo te jete njehkosisht edhe obligues tatimor. 10. Destinusi tatimor – eshte person fizik ose juridik I cili me te vertet e paguan tatimin dhe e mban ngarkesen tatimore. 11. Autoriteti (pushteti) tatimor – eshte subjekti aktiv tatimor gjegjesisht eshte shteti dhe bashkesia shoqerore politike, te cilet kane te drejt te bejne arketimin e tatimit. 12. Aftesia tatimore – paraqet aftesin ose fuqin ekonomike e cila mundeson pagimin e tatimit. Aftesia tatimore eshte baze per krijimin e raportit ne mes te autoritetit tatimor dhe obligusit tatimor. 13. Burimi tatimor – nga aspekti ekonomik burimet tatimore jane mjetet materiale me te cilat disponon obliguesi tatimor dhe per te cilat paguan tatim. 14. Objekti tatimor – tregon ate object dhe ate vend per te cilen osht I lidhur tatimi dhe per shkat te te cilit ai paguhet. 15. Baza tatimore – eshte madhesia teknike-fizike ose monetare qe sherben si baze per te caktuar borxhin tatimor. 16. Njesia tatimore – eshte njesia e bazes tatimore qe e percakton lidhshmerin dhe mbi te cilat zbatohet norma tatimore. 17. Norma tatimore – paraqet shumen e tatimit e cila paguhet ne njesi tatimore. 18. Tarifa tatimore – eshte nje pasqyre sistematike e bazave tatimore dhe e normave gjegjese tatimore me ndihmen e se ciles llogaritet obligimi tatimor. 19. Emri I tatimit – ne parim duhet te permbaj karakteristikat themellore te atij institucioni tatimor p.sh. tatimi mbi vleren e shtuar, tatimi mbi te ardhurat etj. 20.Bordi public – mund te definohet si shum e mjeteve monetare te huazuara, te cilat shteti u a ka borxh kreditorve te ti ne nje moment te caktuar.Borxhi publik korrespodon me deficit bugjetor, prandaj dhe definohet si kumolativ I deficiteve bugjetor te kaluara 21. Deficiti bugjeetor dallon nga borgji public- deficiti bugjetor eshte proves (rrjedh),kurse borgji public eshte gjendje. 22. Bruto borgji publik – ne nje moment te caktuar paraqet borgjin qe shteti ja ka bankes qendrore,agjensive shtetrore ,fondeve socjale ,investitorve privat,dhe institucioneve te ndryshme financiare. 23. Neto borgji- neto borgji publik paraqet kredi per shtetin ne kuptim te vertet te fjales.

24. Llojet e borgjit: -borgji i brendshem –borgjin e brendshem shteti e realizon ne vend,ne valut kombetare, ne tregu e brendshem kreditor,respektivisht te qytetaret,nderrmarrjet,bankat komerciale dhe institucionet e tjera financiare apo siq thuhet te publiku i brendshem. -borgji i jashtem-realizohet jasht vendit,te bankat dhe institucionet tjera financiare,te institucionet nderkombetare financiare, te personat fizik te huaj. 25. Fazat e krijimit te borgjit publik: -emisionin -amortizimin (kthimin) -konversionin e borgjit publik 26. Dallojm dy metoda te emisionit te borgjit publik ato jan: -Metoda e drejtperdrejt e emisionit te borgjit publik- nenkutpon rastin kur shteti ne menyr te drejtperdrejt i drejtohet kreditorve, personave fizik dhe juridik me qellim te regjistrimit te huas. -Metoda indirekte e emisionit te borgjit publik- ketu regjistrimi i huas realizohet me ndermjetsimit te bankave ose te konsorsiumit bankar. 27. Paansia horizontale- zbatohet kur njerzit me kushte ekonomike identike paguajn shum te njejt te tatimit, kjo do te thot se obliguesit tatimor me mundesi te njejt ekonomoki dhe me fuqi tatimore te njejt duhet te paguajn shum te njejt te tatimit. 28.Paansia vertikale- zbatohet kur tatim pagusit me kushte te ndryshme ekonomike trajtohen ne menyr te ndryshme duke u bazuar ose ne aftesin e tyre per te paguar ose ne dobit qe ata i perfitojne. 29.Investimet e huaja direkte ndahen ne kater lloje kryesore: -investimet e huaja direkte ne kerkim te resurseve natyrore -investimet e huaja direkte ne kerkim te tregjeve te reja -investimet e huaja direkte ne kerkim te efikasitetit me te lart te kapitalit te angzhuar -investimet e huaja direkte ne kerkim te te mirave kapitale dhe avancim te strategjis regjionale ose globale. 30. Parimet tatimore te Adam Smithit: - secili qytetar eshte I detyrushem qe shtetit ti paguaj tatim, - obligimi tatimor duhet te jet I rregulluar me ligj, - tatimi duhet te mblidhet dhe arketimi te behet ateher kur per obligusin tatimore eshte me e pershtatshme, - shpenzimet e caktimit dhe te mbledhjes se tatimit duhet te jene sa me te vogla. 31. Parimet e Adolf Vagnerit: - parimet financiare: 1. mjaftushmeria e tatimit, 2. elasticiteti I tatimit - parimet ekonomike: 1. zgjedhja e burimit tatimor, 2. zgjedhja e llojeve te tatimit, - parimet sociale-ekonomike: 1. pergjithesia e tatimit, 2. barazpesha e tatimit. - parimet administrative-teknike tatimore: 1. caktimi i tatimit, 2. pagimi I volitshem i tatimit, 3. mbledhja e lire e tatimit. 32. Pese karakteristikat per nje system te mire tatimor: - efiqenca ekonomike, - thjeshtesia e administrates, - fleksibiliteti, - pergjegjesia politike, - paansia.