Energie En Verandinge [graad 5 Afrikaans]
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Energie En Verandinge [graad 5 Afrikaans] as PDF for free.
More details
- Words: 6,984
- Pages: 37
WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME
ENERGIE EN VERANDERING ’n Voorbeeld van ’n kort leerprogram in die Natuurwetenskappe en Tegnologie
GRAAD 5
AKTIWITEITE
1: Maak ’n klasplakkaat om die
verskillende vorms van energie
4: Ons kry ook lig-, klank-, hitte- en bewegingsenergie van die hooftoevoer
te wys
5: Hoeveel elektriese energie
verskillende stowwe
6: Waarvandaan kom die
om lig-, klank-, hitte- en
7: Hoe kan ons elektrisiteit
2: Elektriese energie beweeg deur 3: Maak elektriese stroombane bewegingsenergie te skep
gebruik verskillende toestelle? hooftoevoer-elektrisiteit? veilig gebruik?
Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asb. erkenning aan PSP.
©PSP 2002
ONTWIKKEL DEUR DIE WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME-SPAN EN ONDERWYSERS Hierdie leerprogram is daarop gerig om die volgende uitkomste in die Natuurwetenskappe te bereik:
s LU 1: Wetenskaplike Ondersoek Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer en om verhoudings en probleme binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing te ondersoek en op te los.
s LU 2: Konstruksie van Wetenskapkennis Die leerder ken en is in staat om wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis te interpreteer en toe te pas.
s LU 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.
Ontwikkel deur die Western Cape Primary Science Programme-span en onderwysers in die GetInset-projek Boekie ontwerp deur Welma Odendaal, geïllustreer deur Janet Ranson en vertaal deur Ronél Gouws Western Cape Primary Science Programme Edith Stephens-Vleilandpark Lansdowneweg Philippi Posbus 529 Howard Place 7450 Tel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350 e-pos: [email protected] webtuiste: www.psp.org.za
Inhoud • • •
Hierdie boekie illustreer ’n voorbeeld van ’n kort leerprogram vir graad 5. Dit ontwikkel begrippe, vaardighede, houdings en taal stapsgewys. Dit sluit die volgende in: aktiwiteite en take vir leerders, take vir onderwysers, steunmateriaal en voorstelle vir assessering.
2 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys
4 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 2
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe
6 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 3
Maak elektriese stroombane om lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie te kry.
12 . . . . . . . . .Aktiwiteit 4
Ons kry ook lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie van die hooftoevoer.
14 . . . . . . . . .Aktiwiteit 5
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
17 . . . . . . . . .Aktiwiteit 6
Waarvandaan kom die hooftoevoer-elektrisiteit?
18 . . . . . . . . .Aktiwiteit 7
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
22 . . . . . . . . .Voorgestelde werkskema 23–26
. . . . .Assessering en rekordblaaie
27 . . . . . . . . .Kodes vir assessering Taakkaarte vir fotostatering 28 . . . . . . . . .Aktiwiteit 2
Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg?
30 . . . . . . . . .Aktiwiteit 3
Hoe om elektriese stroombane te maak om lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie te kry
31 . . . . . . . . .Aktiwiteit 4
Lig-, klank-, hitte- en bewegingsenergie
32 . . . . . . . . .Aktiwiteit 5
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? Feitblad: Hoeveel energie word deur verskillende toestelle gebruik?
33
34 . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 A Die driepenkragprop 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .B Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? Steunmateriaal 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veiligheid in die huis 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe gloeilampe werk 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agtergrondinligting oor batterye 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Selle en batterye 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agtergrondinligting oor aarding Agterblad . . . . . . . . . . . . . . ’n Kopkaart oor energie en verandering
Aktiwiteit
1
Sleutelbegrip
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys • Energie bestaan in verskillende vorms (daar is verskillende soorte energie – hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit)
Onderwysertaak
k LET WEL: Daar is oo kernenergie (atoom arde energie) en opgega rwag ve energie, maar ons die nie om dit in hier nie. aktiwiteit te dek
Help leerders om prente in koerante en tydskrifte te kry om ’n plakkaat te maak. Help hulle om die verskillende vorms van energie in die prente te identifiseer.
Vorms van Energie Ligenergie
Hitte-energie
Bewegingsenergie
Klankenergie
Elektriese energie Hitte-energie
2
Leerdertaak
Werk in groepe 1. Versamel prente uit tydskrifte en koerante om te wys wat die verskillende vorms van energie is. 2. Maak ’n plakkaat teen die klaskamermuur. 3. Skryf sinne oor die verskillende vorms van energie, byvoorbeeld golwe het bewegings- en klankenergie.
1
Assessering Aktiwiteit
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die maak van ’n plakkaat om die verskillende vorms van energie te wys
Die plakkaat moet die volgende hê: a ’n opskrif, byvoorbeeld “Verskillende vorms van energie” a prente wat die verskillende vorms van energie soos klank, hitte, lig, beweging, elektrisiteit illustreer.
Die skryf van sinne oor die verskillende vorms van energie
Die sinne moet: a verduidelik watter vorm van energie in die prent gewys word, byvoorbeeld: golwe in die see het bewegingsenergie; die motor het bewegingsenergie; die strykyster gebruik elektriese energie; die vuur het hitte-energie a die sinne moet sinvol wees.
3
Aktiwiteit
2
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe • Sommige stowwe gelei elektrisiteit. Dit word geleiers genoem. • Sommige stowwe gelei nie elektrisiteit nie. Dit word isolators genoem. • Elektrisiteit vloei net deur ’n stroombaan wat uit stowwe wat elektrisiteit gelei, bestaan. 1. Gee aan elke groep leerders ’n flitsligbattery (elektriese sel), ’n flitsgloeilampie en twee stukkies geïsoleerde elektriese draad. 2. Vra leerders om die gloeilamp te laat brand deur die apparaat te gebruik. Kyk of die leerders ’n stroombaan kan maak wat die gloeilamp laat brand.
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei 3. Verduidelik die woord “stroombaan” en wys die leerders hoe die elektrisiteit deur die stroombaan beweeg – van die een punt van die battery, langs die drade, deur die gloeilamp en terug na die battery se ander punt. Vra die leerders om die stroombaan met hul vingers te volg. Verwys na die steunmateriaal oor gloeilampe. 4. Nadat die leerders die stroombaan met ’n gloeilamp gemaak het, toets hulle verskillende stowwe om te kyk of dit elektrisiteit gelei. Hulle doen dit deur ’n stroombaan soos hieronder te maak.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei 5. Verduidelik die woorde “geleier” en “isolator”. Leerders koppel die stof wat hulle wil toets, aan die gloeilamp in die stroombaan. As die gloeilamp brand, is die stof ’n geleier (elektrisiteit kan daardeur vloei). As die gloeilamp nie brand nie, is die stof ’n isolator (elektrisiteit kan nie daardeur vloei nie). 6. Laat die leerders die stowwe wat op die taakkaart aangedui word, toets.
4
Leerdertaak
LET WEL Laat die leerders A voltooi voordat jy B uithandig.
Taakkaa r fotostat t vir ering bladsy 2 op 8.
Taakkaart Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg? A.
1. Gebruik die apparaat om die gloeilamp te laat brand. 2. Maak ’n tekening van hoe jy die gloeilamp laat brand het.
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
3. Waarom het die gloeilamp gebrand?
Omdat die elektrisiteit deur die gloeilamp beweeg het (deur die filament en draad). B. 1. Maak nou ’n stroombaan soos hierdie een.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
2. Brand die gloeilamp?
Ja 3. Het die elektrisiteit langs die stroombaan beweeg?
Ja 4. Gelei die spyker elektrisiteit?
Ja
5
Leerdertaak
(vervolg)
5. Toets nou nog dinge om te kyk of elektrisiteit daardeur vloei. Teken jou resultate in die tabel op.
Stof wat getoets word
Brand die gloeilamp? Ja/Nee
Beweeg elektrisiteit deur die stof? Ja/Nee
Is die stof ’n of ’n isolator? Ja/Nee
’n Metaalspyker
Ja
Ja
Geleier
’n Skuifspeld
Ja
Ja
Geleier
’n Metaalmuntstuk
Ja
Ja
Geleier
’n Hout-wasgoedpennetjie
Nee
Nee
Isolator
’n Plastiekdoppie
Nee
Nee
Isolator
Metaaldraad
Ja
Ja
Geleier
’n Metaallepel
Ja
Ja
Geleier
Plastieklepel
Nee
Nee
Isolator
’n Stukkie glas
Nee
Nee
Isolator
’n Plastiekknoop
Nee
Nee
Isolator
Onderwysertaak
Bespreek met die leerders wat gebeur het toe hulle die verskillende stowwe getoets het. Hulle behoort te besef dat net metaal ’n geleier is, terwyl plastiek, hout en ander nie-metale isolators is. Skryf ’n kort verslag oor wat jy gedoen het. Vandag het ons stowwe getoets om te kyk of dit geleiers of isolators is. Ons het uitgevind dat spykers, draad, blikkies, skuifspelde en
metaallepels elektrisiteit gelei. Dit is almal van metaal gemaak. Dit is geleiers. Ons het ook uitgevind dat wasgoedpennetjies, plastiekdoppies, plastieklepels, plastiekknope en glas nie elektrisiteit gelei nie. Dit is isolators.
6
2
Assessering Aktiwiteit
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
A Die gebruik van apparaat om ’n stroombaan te skep wat ’n gloeilamp laat brand
Die leerders moet die volgende kan doen: a Koppel ’n gloeilamp suksesvol in ’n stroombaan sodat dit brand. a Teken ’n diagram van die stroombaan wat die volgende wys: draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
a Verduidelik dat die gloeilamp brand omdat dit aan ’n ononderbroke stroombaan gekoppel is wat toelaat dat die elektrisiteit deur die gloeilamp vloei. B Die toets van verskillende stowwe om uit te vind of dit elektrisiteit gelei. Die skryf van ’n verslag.
Die leerders moet die volgende kan doen: a Toets voorwerpe wat van verskillende stowwe gemaak is deur dit met die stroombaan met die gloeilamp te koppel. a Teken hul waarnemings korrek in die tabel op terwyl hulle die toets uitvoer. a Skryf ’n kort verslag waarin die voorwerpe en stowwe korrek as geleiers of isolators geïdentifiseer word, byvoorbeeld alle metaal gelei elektrisiteit, terwyl hout, glas, papier, plastiek en rubber isolators is.
só, dis duidelik. net metaaldinge gelei elektrisiteit.
7
Aktiwiteit
3
Maak elektriese stroombane om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te skep.
Sleutelbegrippe
• Ons kan hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie uit elektrisiteit kry. • Om hierdie energie uit elektrisiteit te kry, moet ons ’n elektriese stroombaan maak. • ’n Skakelaar word gebruik om ’n stroombaan te maak of te breek. • Ons kan elektrisiteit uit ’n battery (’n elektriese sel) kry.
Onderwysertaak
1. Verskaf die volgende toerusting aan leerders om elektriese stroombane te maak: – flitsligbatterye – flitsgloeilampies – stukkies geïsoleerde koperdraad – staalwol – klein elektriese motors (van ou bandopnemers en draaitafels) – roomysstokkies of houtblokkies – drukspykers – wondergom – skuifspelde 2. Wys vir die leerders hoe om ’n skakelaar met ’n skuifspeld en draad te maak wat aan ’n stuk dik karton, ’n houtstokkie of -blokkie vasgemaak is. In elke stroombaan wat hulle maak, moet daar ’n skakelaar wees.
draad
draad
skuifspeld
skuifspeld
drukspyker
drukspyker
draad
draad Skakelaar in oop posisie
Skakelaar in toe posisie
3. Verduidelik die naam van al die stukkies apparaat wanneer die leerders dit voor hulle het (jy kan flitskaarte gebruik), byvoorbeeld battery, staalwol, skuifspelde, ensovoorts. Verduidelik ook die terme “stroombaan” en “elektrisiteitsvloei”.
8
Leerdertaak
Taakkaart Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry 1. Maak drie stroombane. Verduidelik wat gebeur as jy die skakelaar toemaak.
STROOMBAAN 1 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
brand die gloeilamp.
STROOMBAAN 2
Wanneer ek die skakelaar toemaak,
loop die motor en die waaier draai/beweeg die kompasnaald.
STROOMBAAN 3 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
raak die staalwol warm en smelt.
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 30. 9
Onderwysertaak
1. Skryf ’n gevolgtrekking op die bord met die hulp van die leerders.
Gevolgtrekking 1. Toe ek die skakelaar toemaak, het die elektriese energie van die battery na die gloeilamp en terug na die battery gevloei. Dit word ’n elektriese stroombaan genoem. 2. Ek kan hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie uit elektrisiteit kry. Die elektrisiteit kom uit die battery.
2. Help leerders om te verstaan dat energie in batterye gestoor word en deur ’n chemiese reaksie vrygestel word wanneer die battery aan ’n stroombaan gekoppel word. Gebruik die agtergrondinligting om jou te help (bladsy 38–39). 3. Die chemikalieë in die battery gaar die energie op. Wanneer ons die battery aan ’n stroombaan koppel, verander die gestoorde energie na elektriese energie in die drade. 4. Help leerders om die volgende sinne te voltooi.
Leerdertaak
Skryftaak Kyk na die stroombane wat jy gemaak het. Voltooi hierdie opsommings (energie-sekwensies) oor jou stroombane. 1. Wanneer jy ’n gloeilamp laat brand, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na lig-energie in die gloeilamp verander. 2. Wanneer jy ’n motor laat draai, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na bewegings- en klank-energie in die motor verander. 3. Wanneer jy staalwol verhit, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na hitte-energie in die staalwol verander.
10
3
Assessering Aktiwiteit
Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die maak van elektriese stroombane om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te wys
Die leerders moet die apparaat gebruik om die volgende suksesvol te maak: a ’n stroombaan waarin ’n gloeilamp brand a ’n stroombaan waarin ’n stukkie staalwol verhit word a ’n stroombaan waarin ’n motor ’n waaier laat draai (die motor en waaier sal ook klank maak) of waarin ’n kompasnaald verskuif wanneer dit onder ’n draad waardeur ’n stroom vloei, gesit word. Die leerders moet in staat wees om die toerusting met selfvertroue te gebruik.
Die teken van stroombane en die skryf van ’n verduideliking om te sê wat gebeur wanneer ’n skakelaar toe gaan.
Die tekeninge moet: a duidelik wys hoe al die komponente in die stroombaan aan mekaar gekoppel is a wys wat gebeur wanneer die stroombaan gekoppel word, wys byvoorbeeld met stralende lyne om dit dat die gloeilamp brand, ens. Die sinne moet noem dat: a die gloeilamp brand a die staalwol warm word a die motor draai en die waaier laat draai
Die voltooiing van opsommings oor die volgorde van energievloei
Hier is die voltooide opsommings: a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na ligenergie in die gloeilamp verander. a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na bewegings- en klank energie in die motor verander. a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na hitteenergie in die staalwol verander.
11
Aktiwiteit
4
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
12
Ons kry ook hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie van die hooftoevoer • Ons kry elektrisiteit van die hoofelektrisiteitstoevoer (netkrag) wat van ’n kragsentrale na ons huise kom. • Hierdie elektrisiteit vloei in ’n stroombaan van die kragsentrale na ons huis en na die toestelle en terug na die kragsentrale • Die elektrisiteit van die hooftoevoer is baie sterk en kan gevaarlik wees. Dit moet dus reg en versigtig gebruik word. 1. Bring ’n radio wat met battery-energie of hooftoevoer-elektrisiteit (netkrag) werk, saam klas toe. Bring ook elektriese toestelle wat net hooftoevoer-elektrisiteit gebruik. 2. Bespreek met leerders wat hulle van battery- en hooftoevoerkrag weet. Vergelyk die agtergrondinligting oor batterye en hooftoevoerkrag op bladsy 38–40.
Leerdertaak
1. Prop ’n paar elektriese toestelle in en skakel dit aan. 2. Teken op wat gebeur.
Soort toestel
Wat gebeur as ek dit aanskakel?
Soort energie wat ons daarvan kry?
Ketel
Die water word warm en kook.
hitte-energie; klankenergie bewegingsenergie
Haardroër (of verwarmer)
Dit maak ’n geraas en gee warm lug af.
hitte-energie, klankenergie bewegingsenergie
Kosmenger (of waaier)
Die klitser draai in die rondte en dit maak ’n geraas.
bewegingsenergie, klankenergie
Radio
Ons hoor klank.
klankenergie
Lamp
Die gloeilamp brand.
ligenergie, hitte-energie
Leerdertaak
Skryftaak Voltooi hierdie sinne: 1. Wanneer ek ’n ketel aanskakel, kry ek klank-energie.
hitte-, bewegings-energie en
2. Wanneer ek ’n haardroër/verwarmer aanskakel, kry ek hitte-, bewegings-energie en klank-energie. 3. Wanneer ek ’n kosmenger/waaier aanskakel, kry ek bewegings-energie en klank-energie. 4. Wanneer ek ’n radio aanskakel, kry ek klank-energie. 5. Wanneer ek ’n lamp aanskakel, kry ek
4
Assessering Aktiwiteit
lig-energie en hitte-energie.
Ons kry ook hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie van die hooftoevoer Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die voltooiing van sinne oor die energie wat ons kry wanneer ons elektriese toestelle aanskakel
Die sinne moet soos volg voltooi word: 1. Wanneer ek ’n ketel aanskakel, kry ek hitte-, bewegings en klankenergie. 2. Wanneer ek ’n haardroër/verwarmer aanskakel, kry ek hitte-, bewegings- en klank-energie. 3. Wanneer ek ’n kosmenger/waaier aanskakel, kry ek bewegings- en en klankenergie. 4. Wanneer ek ’n radio aanskakel, kry ek klankenergie. 5. Wanneer ek ’n lamp aanskakel, kry ek ligenergie en hitte-energie.
13
Aktiwiteit
5
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
• Ons kan ’n bykans onbeperkte hoeveelheid energie van die hooftoevoer kry. • Verskillende toestelle benodig verskillende hoeveelhede elektriese energie om te kan werk. • Ons kan uitvind hoeveel energie ’n toestel benodig deur te kyk na die hoeveelheid elektriese krag wat dit gebruik. Die krag word in Watt gemeet. • ’n Watt is die hoeveelheid elektriese energie wat ’n toestel per sekonde gebruik.
1. Versamel prente van elektriese toestelle. ’n Mens kry dit veral in reklamebrosjures wat net voor die einde van die maand in die koerant verskyn. Knip dit uit. 2. Deel die prente aan die leerders uit. Met behulp van die tabel op die leerdertaakkaart moet hulle die volgende besluit: – Wat is die belangrikste vorm van energie wat ons van elke toestel kry? – Hoeveel energie (in Watt) gebruik elke toestel? 3. Maak ’n groot tabel soos die een hieronder op die bord.
ELEKTRIESE TOESTELLE Hoeveel energie word per sekonde gebruik 10 Watt 100 Watt 250 Watt 500 Watt 750 Watt 1 000 Watt 2 000 Watt 3 000 Watt
14
Hitte
Klank
Lig
Beweging
4. Die leerders sit hul prente van toestelle in die kolom vir die soort energie wat ons daarvan kry en langs die hoeveelheid Watt elektrisiteit wat dit gebruik.
baie elektrisiteit word gebruik om dinge warm te maak!
ja, maar ons het nie baie elektrisiteit nodig om klank en lig te kry nie.
ek wonder hoeveel elektrisiteit selfone gebruik? Leerdertaak
Taakkaart Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? 1. Sit jou prent op die klastabel om te wys watter soort energie jy van jou toestel kry en hoeveel elektrisiteit dit gebruik. Gebruik die tabel hieronder om jou te help. 2. Kyk na die voltooide klastabel en beantwoord dan hierdie vrae: a Watter toestel gebruik die meeste energie? a Watter toestel gebruik die minste energie?
om na bladsy 16 Blaai
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 32.
15
Die hoeveelheid elektriese krag wat toestelle gebruik selfoon radio/bandspeler buislig tafellamp naaimasjien yskas faksmasjien mikrogolfoond kleur-TV boor haardroër wasmasjien stofsuier strykyster broodrooster elektriese braaipan ketel verwarmer
warmwatersilinder elektriese stoof
3. Kyk weer na die tabel hierbo. Voltooi hierdie sinne deur die ontbrekende woorde in te vul.
hitte
lig
klank
beweging
a. Toestelle gebruik baie energie wanneer dit vir ons hitte van elektrisiteit gee. b. Toestelle gebruik min energie wanneer dit vir ons beweging, klank en lig van elektrisiteit gee.
5
Assessering Aktiwiteit
16
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die beantwoording van die vrae oor hoeveel elektrisiteit verskillende toestelle gebruik
Die volgende moet in die antwoorde wees: a Toestelle soos verwarmers, stowe, ketels en warmplate gebruik die meeste energie. a Toestelle soos radio’s, bandspelers en horlosies gebruik die minste energie. a Toestelle wat hitte verskaf, gebruik die meeste energie. a Toestelle wat lig, beweging en klank verskaf, gebruik die minste energie.
Aktiwiteit
6
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Waarvandaan kom die hooftoevoerelektrisiteit?
• Hooftoevoer-elektrisiteitnetkrag word deur kragsentrales opgewek. • Die elektrisiteit beweeg langs drade vanaf die kragsentrale na ons huise en skole. • Wanneer ons elektrisiteit van die hooftoevoer wil gebruik, koppel ons die toestel met behulp van ’n driepenkragprop aan die kragpunt teen die muur en skakel die elektrisiteit aan. • Die driepenkragprop het drie drade. Die bruin draad en die blou draad skakel met die hooftoevoer. Die draad wat geel en/of groen is, gaan in die grond in en skei gevaarlike elektrisiteit af.
Verduidelik die volgende aan die leerders met behulp van die tekening “Waarvandaan kom hooftoevoer-elektrisiteit?”: Die hooftoevoer-elektrisiteit in ons huise word by ’n kragsentrale opgewek. Drade koppel die kragsentrale aan ons huise. Wanneer ons ’n toestel inprop, bring dit die elektrisiteit vanaf die kragsentrale na drade in die toestel. Ons skakel die toestel aan – dit voltooi die stroombaan en laat die elektrisiteit toe om vanaf die kragsentrale na die toestel en weer terug na die kragsentrale te vloei. Die elektrisiteit van die hooftoevoer is baie sterk en kan uiters gevaarlik wees. Dit moet dus versigtig en korrek gebruik word.
Waarvandaan kom hooftoevoer-elektrisiteit?
Kragsentrale
Stoom Huismuur
Die twee drade (bruin en blou) vorm ’n volledige stroombaan bruin draad (lewendig) vanaf die kragsentrale na blou draad (neutraal) die huis en die toestel en terug na die kragsentrale. Krag kan dus vloei. aarddraad (groen/geel) Die aarddraad is in die grond buite die huis begrawe.
Die aarddraad neem oortollige elektriese energie veilig onder die grond in.
17
Aktiwiteit
7
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Leerdertaak
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? • Die meeste elektriese toestelle gebruik energie van kragsentrales. • Baie elektriese toestelle gebruik ’n klomp energie. Dit is dus gevaarlik om dit verkeerd te gebruik. • ’n Toestel moet altyd met ’n driepenkragprop aan die hooftoevoer gekoppel wees. • Die driepenkragprop moet korrek aan die toestel gekoppel wees. • Elektriese drade word met isoleerstof bedek om te verhoed dat mense wat die toestel gebruik, ’n elektriese skok kry.
1. Deel die inligting oor “Veiligheid in die huis” uit (bladsy 37). 2. Gee vir die leerders driepenkragproppe, elektriese koord en skroewedraaiers. (Gebruik ’n toestel met sy drade en kragprop. Die leerders kan die kragprop losskroef. Hulle kan die drade weer korrek koppel.) 3. Deel die vrae oor “Waarom is daar drie drade?” uit. Vra die leerders om hierdie vrae in groepe te bespreek. 4. Stel die idee van “Aarding” bekend. Gebruik die agtergrondinligting oor “Aarding” as hulp (bladsy 40). 5. Verduidelik die term “elektriese skok” en herinner die leerders aan geleiers en isolators. Verduidelik dat alhoewel die drade in die koord geleiers is, is dit met plastiese isoleerstof omring wat verhoed dat mense wat die toestel gebruik, ’n elektriese skok ontvang. Gebruik die agtergrondinligting oor elektriese skokke om jou te help (bladsy 40).
Taakkaart A. Die driepenkragprop
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 34.
1. Koppel ’n driepenkragprop korrek soos hieronder: Bruin – lewendig Geel/groen – aard Blou – neutraal
2. Bespreek die vrae oor “Waarom is daar drie drade?”. 3. Kleur die drie drade met die regte kleure in.
18
Leerdertaak
(vervolg)
Waarom is daar drie drade? • ’n Ander naam vir die
• ’n Ander naam vir die groen/geel
bruin draad is die gelaaide draad.
draad is die aarddraad. • As die groen/geel draad losraak, sal daar geen konneksie wees met die veiligheidsdraad wat in die grond gaan nie. Dit neem oortollige stroom af grond toe as die toestel foutief is.
• As die bruin of
• Die omhulsel is uit
plastiek gemaak om die draad te isoleer en om ons teen die gevaarlike elektriese stroom te beskerm. Binne-in die plastiek is daar drie drade – die gelaaide draad, die neutrale draad en die aarddraad.
Onderwysertaak
moenie
Leerdertaak
• Die blou draad word die
neutrale draad genoem. • Die drade is met plastiek oorgetrek om
dit te isoleer sodat ons beskerm teen die gevaarlike elektriese energie is.
blou draad losraak, sal dit die stroom verbreek. Die elektriese stroom sal nie met die draad langs kan vloei nie. Die toestel sal nie werk nie, want daar sal geen elektrisiteit daaraan verskaf word nie.
1. Fasiliteer ’n klasbespreking oor waarom daar drie drade in die driepenkragprop is. Maak seker dat die leerders die vrae kan beantwoord. 2. Knip die prente en sinne uit die inligting oor veiligheid op bladsy 37, en sit dit in koeverte vir die leerders.
moet
moenie
Taakkaart B. Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 35.
Kan na die prente van mense wat gevaarlike werk met elektrisiteit doen. 1. Bespreek: a Wat is gevaarlik in elke prent? a Wat sal met jou gebeur as jy hierdie gevaarlike dinge met elektrisiteit doen? 2. Pas elke prent by die korrekte sin en sit die prente terug in die koevert. 3. Skryf nou jou eie veiligheidsreëls vir wanneer ’n mens elektrisiteit gebruik.
19
Leerdertaak
Reëls vir hoe ons elektrisiteit veilig by die huis kan gebruik
(vervolg)
Wanneer ek elektrisiteit veilig wil gebruik, moet ek die volgende doen:
1. Seker maak dat my hande droog is voordat ek aan ’n elektriese kragprop raak. 2. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------------------------------------------------------3. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------4. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------5. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------6. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------7. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------4. Maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat besig is om te werk. Dink aan alles wat jy geleer het van elektrisiteit en hoe om dit veilig te gebruik.
20
7
Assessering Aktiwiteit
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die koppeling van ’n driepenkragprop
Die leerders moet die volgende doen: a Gebruik die skroewedraaier vrymoedig om die kragprop te bedraad. a Maak die drade styf vas. a Maak die groen/geel draad aan die aardpen vas, die blou draad aan die neutrale pen en die bruin draad aan die lewendige pen.
Die beantwoording van die vrae oor die redes waarom daar drie drade is
Die leerders moet die volgende verstaan: a Die bruin lewendige draad en die blou neutrale draad word aan die stroombaan van die kragsentrale gekoppel wanneer ons die toestel aanskakel. As een van hierdie drade los is, is daar nie meer ’n volledige stroombaan nie en kan die elektrisiteit nie vloei nie. a ’n Groot hoeveelheid elektrisiteit vloei deur die lewendige draad. a Die groen/geel neutrale draad word aan die draad wat in die grond gaan, gekoppel wanneer ons die toestel aanskakel. a Die aarddraad is daar om mense teen ’n elektriese skok te beskerm. As dit los is, is daar geen veilige koppeling tussen die toestel en die aarde nie. Dit is gevaarlik as daar iets met die toestel verkeerd is. a Die elektriese drade is van koper gemaak. Koper is ’n metaal wat ’n goeie geleier van elektrisiteit is. a Die drade is met plastiek bedek, want dit gelei nie elektrisiteit nie. Dit keer dat elektrisiteit ontsnap en skokke veroorsaak.
Die skryf van hul eie veiligheidsreëls vir die gebruik van elektrisiteit
Die leerders moet die volgende kan doen: a Identifiseer gevaarlike maniere om met elektrisiteit te werk, byvoorbeeld om kaal drade in ’n kragpunt te steek. a Sê wat hulle dink sal gebeur as hulle elektrisiteit op hierdie gevaarlike maniere gebruik. a Skryf ’n stel veiligheidsreëls om mense te waarsku teen die gevare wat hulle geïdentifiseer het.
Die tekening van ’n elektrisiën wat werk
Die tekening moet die volgende wys: a Die elektrisiën dra gepaste klere, soos ’n uniform, diksoolskoene, rubberhandskoene, ens. a Die elektrisiën gebruik gepaste gereedskap, soos ’n leer om by die kragdrade uit te kom, ’n skroewedraaier, ensovoorts. a Die elektrisiën doen die soort werk wat ’n elektrisiën doen, soos om ’n kragpunt te herstel, elektriese kabels in die straat te lê, ensovoorts.
21
Voorgestelde werkskema vir die graad 5-leerprogram:
ENERGIE EN VERANDERING PERIODE 1 Aktiwiteit 1
PERIODE 2 Aktiwiteit 1 (vervolg)
PERIODE 3 Aktiwiteit 2
PERIODE 4 Aktiwiteit 2 (vervolg)
• Leerders versamel prente van soorte energie en maak ’n plakkaat teen die klaskamermuur (50 min)
• Leerders skryf sinne oor die verskillende vorms van energie.
• Leerders maak ’n stroombaan om ’n gloeilamp te laat brand (10 min)
• Leerders en onderwyser bespreek die resultate van die ondersoek oor geleiers en isolators (20 min)
• Leerders toets verskillende stowwe om te kyk of dit geleiers van elektrisiteit of isolators is (40 min)
PERIODE 5 Aktiwiteit 3
PERIODE 6 Aktiwiteit 3 (vervolg)
PERIODE 7 Aktiwiteit 4
PERIODE 8 Aktiwiteit 4 (vervolg)
• Leerders maak skakelaars
• Onderwyser en leerders bespreek batterye en hoe dit werk (20 min)
• Onderwyser bring ’n radio wat met batterykrag en hooftoevoer-elektrisiteit werk (10 min)
• Leerders voltooi sinne oor energie en toestelle (15 min)
• Hulle maak elektriese stroombane en isolators (35 min) • Leerders skryf ’n kort gevolgtrekking (15 min)
• Leerders skryf opsommings oor die stroombane wat hulle gemaak het (20 min)
• Leerders teken resultate oor energie en verskillende toestelle op (35 min)
• Onderwyser help leerders om sinne reg te maak (20 min)
PERIODE 9 Aktiwiteit 5
PERIODE 10 Aktiwiteit 5 (vervolg)
PERIODE 11 Aktiwiteit 7
PERIODE 12 Aktiwiteit 7 (vervolg)
• Leerders sorteer en stal prente van verskillende toestelle uit volgens hoeveel elektrisiteit dit gebruik en watter vorm van elektrisiteit dit verskaf (40 min)
• Leerders skryf en beantwoord vrae oor klasuitstalling (15 min)
• Leerders koppel driepenkragproppe (50 min)
• Leerders bespreek die vrae “Waarom is daar drie drade?” (20 min)
PERIODE 13 Aktiwiteit 7 (vervolg)
PERIODE 14
• Leerders pas prente van mense wat elektrisiteit gevaarlik gebruik by die korrekte sinne (30 min) • Leerders begin om hul eie veiligheidsreëls te skryf (15 min)
22
• Leerders skryf ’n kort verslag (20 min)
Aktiwiteit 6 • Onderwyser verduidelik hoe elektrisiteit van die kragsentrale na ’n toestel in ons huis kom (gebruik die diagram van hooftoevoer) (30 min)
• Onderwyser en leerders bespreek die belangrikheid daarvan om ’n lewendige, neutrale en aarddraad in ’n kragprop te hê (20 min)
• Leerders voltooi hul veiligheids-reëls (30 min) • Leerders maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat werk terwyl hulle in gedagte hou wat hulle alles van elektrisiteit geleer het (gee soveel tyd soos hulle nodig het)
Totale tyd om aktiwiteite in hierdie leerprogram te voltooi = 14 lesse @ 50 min. elk = 11,6 uur. Dit is omtrent 3 weke se werk. (Aanbevole tyd per week vir Natuurwetenskappe en Tegnologie = 4 uur.)
Taakkaarte Fotostateer vir leerders
Aktiwiteit 2 Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg? A. 1. Gebruik die apparaat om die gloeilamp te laat brand. 2. Maak ’n tekening van hoe jy die gloeilamp laat brand het.
diagram
3. Waarom het die gloeilamp gebrand?
...................................................................... ...................................................................... B. Maak nou ’n stroombaan soos hierdie een.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
28
2. Brand die gloeilamp?
..................................................................... 3. Het die elektrisiteit langs die stroombaan beweeg?
..................................................................... 4. Gelei die spyker elektrisiteit?
..................................................................... 5. Toets nou nog dinge om te kyk of elektrisiteit daardeur vloei. Teken jou resultate in die tabel op.
Stof wat getoets word
Brand die gloeilamp? Ja/Nee
Beweeg elektrisiteit deur die stof? Ja/Nee
Is die stof ’n of ’n isolator? Ja/Nee
’n Metaalspyker ’n Skuifspeld ’n Metaalmuntstuk ’n Hout-wasgoedpennetjie ’n Plastiekdoppie Metaaldraad ’n Metaallepel Plastieklepel ’n Stukkie glas ’n Plastiekknoop
29
Taakkaart
Aktiwiteit 3 Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry 1. Maak drie stroombane. Verduidelik wat gebeur as jy die skakelaar toemaak.
STROOMBAAN 1 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
........................................... ...........................................
STROOMBAAN 2
Wanneer ek die skakelaar toemaak,
................... ........................................ ........................................ ........................................ STROOMBAAN 3 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
................................... ...................................
30
Taakkaart
Aktiwiteit 4 Hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie 1. Prop ’n paar elektriese toestelle in en skakel dit aan. 2. Teken op wat gebeur.
Soort toestel
Wat gebeur as ek dit aanskakel?
Soort energie wat ons daarvan kry?
Ketel
Haardroër (of verwarmer)
Kosmenger (of waaier)
Radio
Lamp
31
Taakkaart
Aktiwiteit 5 Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? 1. Sit jou prent op die klastabel om te wys watter soort energie jy van jou toestel kry en hoeveel elektrisiteit dit gebruik. Gebruik die tabel op die oorkantste bladsy om jou te help. 2. Kyk na die voltooide klastabel en beantwoord dan hierdie vrae: a Watter toestel gebruik die meeste energie? a Watter toestel gebruik die minste energie? 3. Kyk weer na die tabel langsaan. Voltooi hierdie sinne deur die ontbrekende woorde in te vul.
hitte
lig
klank
beweging
a. Toestelle gebruik baie energie wanneer dit vir ons —————————————— van elektrisiteit gee. b. Toestelle gebruik min energie wanneer dit vir ons —————————————— van elektrisiteit gee.
32
TOESTEL
selfoon
radio/bandspeler
Energie wat gebruik word (in Watts)
3W
15 W
buislig
40 W
naaimasjien
75 W
tafellamp
60 W
yskas
150 W
mikrogolfoond
230 W
boor
360 W
faksmasjien kleur-TV
haardroër
wasmasjien stofsuier
strykyster
170 W
340 W 450 W 500 W 700 W 720 W
broodrooster
1 000 W
ketel
3 000 W
warmwatersilinder
4 000 W
elektriese braaipan verwarmer
elektriese stoof
2000 W
3 000 W 8 000 W 33
Aktiwiteit 7 Taakkaart A
Die driepenkragprop 1. Koppel ’n driepenkragprop korrek soos hieronder:
Bruin – lewendig Geel/groen – aard Blou – neutraal
2. Bespreek die vrae oor “Waarom is daar drie drade?”. 3. Kleur die drie drade met die regte kleure in.
Waarom is daar drie drade? Waarvoor is die bruin draad? Waarvoor is die groen/geel draad?
• Gee ’n ander naam vir die groen/geel draad. • Wat gebeur as die groen/geel draad los is?
• Gee ’n ander naam vir die bruin draad. • Waarom is die drade met plastiek bedek?
Waarvoor is die blou draad? • Gee ’n ander naam vir die blou draad. • Waarom is die houer van plastiek gemaak?
34
Wat is binne-in dié plastiek? • Wat gebeur as die bruin of blou draad los is?
Taakkaart B Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? Kan na die prente van mense wat gevaarlike werk met elektrisiteit doen. 1. Bespreek: a Wat is gevaarlik in elke prent? a Wat sal met jou gebeur as jy hierdie gevaarlike dinge met elektrisiteit doen? 2. Pas elke prent by die korrekte sin en sit die prente terug in die koevert. 3. Skryf nou jou eie veiligheidsreëls vir wanneer ’n mens elektrisiteit gebruik.
Reëls vir hoe ons elektrisiteit veilig by die huis kan gebruik Wanneer ek elektrisiteit veilig wil gebruik, moet ek die volgende doen:
1. Seker maak dat my hande droog is voordat ek aan ’n elektriese kragprop raak. 2.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------------------------------------------------6.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------35
Taakkaart B (vervolg) 4. Maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat besig is om te werk. Dink aan alles wat jy geleer het van elektrisiteit en hoe om dit veilig te gebruik.
‘n elektrisiën
36
VEILIGHEID IN DIE HUIS Gebruik elektrisiteit veilig en dit sal jou baie genot gee.
Bedraad altyd jou kragprop reg.
Geel/Groen – gronddraad Bruin – lewendig Blou – neutraal.
Moenie die kragprop aan die koord trek nie. Skakel eers af en verwyder dan die kragprop.
Moenie ’n beskadigde koord gebruik nie. Vervang dit onmiddellik.
Moet nooit kaal drade by kragpropsokke insteek nie. Gebruik die korrekte kragprop.
Moet nooit ’n kragpropsok oorlaai nie. Gebruik ’n multi-kragprop.
Moenie ’n verlengingskoord plaas waar mense daaroor kan val nie. Lê die koord langs die muur af.
Moenie elektrisiteit naby water gebruik nie. Water gelei elektrisiteit.
Moenie jou vingers in ’n kragpropsok steek nie. Gebruik ’n veiligheidskragprop.
37
Ondersteuning vir onderwysers Hoe gloeilampe werk
Dit is hoe ’n gloeilamp van binne lyk.
’n Gloeilamp brand wanneer daar ’n pad is waardeur die elektrisiteit kan vloei. Die elektrisiteit moet van die battery se een punt (pool) deur die elektriese drade, deur die filament (dun draadjie) in die gloeilamp en dan terug na die battery se ander punt (pool) vloei. Wanneer jy ’n gloeilamp konnekteer, moet jy seker maak dat daar een konneksie met die metaalpunt onderaan die gloeilamp is en nog een na die metaalomhulsel om die basis van die gloeilamp. Elektrisiteit kies altyd die kortste en maklikste roete langs geleiers. As die maklikste roete dus nie deur die filament gaan nie, sal die gloeilamp nie brand nie.
Agtergrondinligting oor batterye
glasgloeilamp
wolframfilament
metaalomhulsel
plastiese pen metaalpen
’n Flitsligbattery word ook soms ’n elektriese sel genoem. Die algemeenste battery wat ons gebruik, is ’n droëselbattery met chemikalieë wat in ’n omhulsel verseël is. Die chemikalieë in die battery reageer saam. Die chemiese reaksie wek elektrisiteit op wat gebruik kan word wanneer die battery aan ’n stroombaan gekoppel word. Wanneer die batterye se chemikalieë klaar gereageer het, hou dit op met werk en kan dit nie herlaai word nie. Ons gebruik baie klein droëselbatterye om krag aan digitale horlosies en sakrekenaars te verskaf. Hierdie batterye het ander chemikalieë daarin. Ander batterye kan met elektrisiteit herlaai word en weer gebruik word. ’n Motorbattery bestaan uit verskeie loodsuurselle wat herlaai kan word.
38
Selle en batterye vernikkelde staalomhulsel
Kwikbattery Hierdie soort battery word gebruik om krag aan digitale horlosies en sakrekenaars te verskaf. Dit is ’n kwikbattery.
batterysuur
sinkpoeier
Batterysuur is ’n vloeistof of klam stof
kwikoksied en grafiet
Droëselbattery Die gewone droëselbattery verskaf krag van 1,5 volt. Die sink vorm die battery se omhulsel. Die batterysuur is ammoniumchloried in die vorm van ’n klam pasta.
koolstofpen (positief) sinkomhulsel (negatief)
ammoniumchloriedpasta
Loodsuurbattery Loodsuurbatterye word in motors gebruik. Dit word só genoem omdat dit elektrodes het wat van lood gemaak is en omdat die batterysuur swaelsuur is. Die battery bestaan uit ses stelle selle wat elk twee volt verskaf, dus ’n totaal van 12 volt. positiewe plaat
klemskroef volmaakdeksel klemskroef
sel
loodplate omhulsel
39
Agtergrondinligting oor Aarding
Die meeste huise wat krag van ’n kragsentrale (hooftoevoer) ontvang, het ’n draad wat van die elektrisiteitsbord deur die muur gaan en daar naby in die grond begrawe word. Dit word die aarddraad genoem. Hierdie draad is vir die veiligheid van die mense wat elektrisiteit in die huis gebruik. Wanneer ’n elektriese toestel foutief is, kan dit meer elektrisiteit neem as wat dit moet. ’n Foutiewe toestel is gevaarlik, want as iemand daaraan raak, kan hulle geskok word. Die aarddraad gelei die oortollige elektrisiteit in die foutiewe toestel met die draad langs onder die grond in, waar dit skadeloos raak sodat dit nie sal veroorsaak dat die toestel aan die brand slaan of dat iemand geskok word nie. ’n Mens se liggaam kan elektrisiteit gelei. Sonder die aarddraad sal die oortollige elektrisiteit vanuit die foutiewe toestel deur die persoon in die grond in vloei. Die persoon sal geskok word of brandwonde opdoen, en kan selfs doodgaan. As daar ’n aarddraad is, sal die elektrisiteit daardeur vloei, want dit is ’n beter geleier as ’n mens se liggaam. Baie elektriese toestelle is van metaal gemaak en gebruik baie elektriese energie. Sulke toestelle moet ’n aarddraad hê. Ander toestelle is van plastiek gemaak (selfs party ketels en strykysters) en gebruik nie baie elektrisiteit nie. Hierdie toestelle het nie ’n aarddraad nodig nie, want hulle is van isoleerstof (plastiek) gemaak. As ’n plastiese toestel foutief is, kan die elektrisiteit nie maklik daardeur na die mens vloei en hom of haar skok nie.
Agtergrondinligting oor elektriese skokke
Wanneer ’n groot hoeveelheid elektriese energie deur iemand se liggaam gaan, sê ons die persoon het ’n elektriese skok ontvang of is geskok. So ’n persoon sak gewoonlik inmekaar, hou soms ’n kort rukkie lank op met asemhaal, kan ernstige brandwonde opdoen en kan selfs sterf. Wanneer iemand geskok is, moet ’n mens eers die elektrisiteit by die hoofskakelaar afskakel voordat jy aan hom of haar raak om te help. As die elektrisiteit nie afgeskakel is nie en die geskokte persoon is nog steeds in kontak met die elektrisiteit, kan jy ook geskok word as jy aan hom of haar raak.
40
ENERGIE EN VERANDERING ’n Voorbeeld van ’n kort leerprogram in die Natuurwetenskappe en Tegnologie
GRAAD 5
AKTIWITEITE
1: Maak ’n klasplakkaat om die
verskillende vorms van energie
4: Ons kry ook lig-, klank-, hitte- en bewegingsenergie van die hooftoevoer
te wys
5: Hoeveel elektriese energie
verskillende stowwe
6: Waarvandaan kom die
om lig-, klank-, hitte- en
7: Hoe kan ons elektrisiteit
2: Elektriese energie beweeg deur 3: Maak elektriese stroombane bewegingsenergie te skep
gebruik verskillende toestelle? hooftoevoer-elektrisiteit? veilig gebruik?
Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asb. erkenning aan PSP.
©PSP 2002
ONTWIKKEL DEUR DIE WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME-SPAN EN ONDERWYSERS Hierdie leerprogram is daarop gerig om die volgende uitkomste in die Natuurwetenskappe te bereik:
s LU 1: Wetenskaplike Ondersoek Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer en om verhoudings en probleme binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing te ondersoek en op te los.
s LU 2: Konstruksie van Wetenskapkennis Die leerder ken en is in staat om wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis te interpreteer en toe te pas.
s LU 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.
Ontwikkel deur die Western Cape Primary Science Programme-span en onderwysers in die GetInset-projek Boekie ontwerp deur Welma Odendaal, geïllustreer deur Janet Ranson en vertaal deur Ronél Gouws Western Cape Primary Science Programme Edith Stephens-Vleilandpark Lansdowneweg Philippi Posbus 529 Howard Place 7450 Tel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350 e-pos: [email protected] webtuiste: www.psp.org.za
Inhoud • • •
Hierdie boekie illustreer ’n voorbeeld van ’n kort leerprogram vir graad 5. Dit ontwikkel begrippe, vaardighede, houdings en taal stapsgewys. Dit sluit die volgende in: aktiwiteite en take vir leerders, take vir onderwysers, steunmateriaal en voorstelle vir assessering.
2 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys
4 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 2
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe
6 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 3
Maak elektriese stroombane om lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie te kry.
12 . . . . . . . . .Aktiwiteit 4
Ons kry ook lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie van die hooftoevoer.
14 . . . . . . . . .Aktiwiteit 5
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
17 . . . . . . . . .Aktiwiteit 6
Waarvandaan kom die hooftoevoer-elektrisiteit?
18 . . . . . . . . .Aktiwiteit 7
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
22 . . . . . . . . .Voorgestelde werkskema 23–26
. . . . .Assessering en rekordblaaie
27 . . . . . . . . .Kodes vir assessering Taakkaarte vir fotostatering 28 . . . . . . . . .Aktiwiteit 2
Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg?
30 . . . . . . . . .Aktiwiteit 3
Hoe om elektriese stroombane te maak om lig-, klank-, hitte-, en bewegingsenergie te kry
31 . . . . . . . . .Aktiwiteit 4
Lig-, klank-, hitte- en bewegingsenergie
32 . . . . . . . . .Aktiwiteit 5
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? Feitblad: Hoeveel energie word deur verskillende toestelle gebruik?
33
34 . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 A Die driepenkragprop 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .B Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? Steunmateriaal 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veiligheid in die huis 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe gloeilampe werk 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agtergrondinligting oor batterye 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Selle en batterye 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agtergrondinligting oor aarding Agterblad . . . . . . . . . . . . . . ’n Kopkaart oor energie en verandering
Aktiwiteit
1
Sleutelbegrip
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys • Energie bestaan in verskillende vorms (daar is verskillende soorte energie – hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit)
Onderwysertaak
k LET WEL: Daar is oo kernenergie (atoom arde energie) en opgega rwag ve energie, maar ons die nie om dit in hier nie. aktiwiteit te dek
Help leerders om prente in koerante en tydskrifte te kry om ’n plakkaat te maak. Help hulle om die verskillende vorms van energie in die prente te identifiseer.
Vorms van Energie Ligenergie
Hitte-energie
Bewegingsenergie
Klankenergie
Elektriese energie Hitte-energie
2
Leerdertaak
Werk in groepe 1. Versamel prente uit tydskrifte en koerante om te wys wat die verskillende vorms van energie is. 2. Maak ’n plakkaat teen die klaskamermuur. 3. Skryf sinne oor die verskillende vorms van energie, byvoorbeeld golwe het bewegings- en klankenergie.
1
Assessering Aktiwiteit
Maak ’n klasplakkaat om die verskillende vorms van energie te wys Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die maak van ’n plakkaat om die verskillende vorms van energie te wys
Die plakkaat moet die volgende hê: a ’n opskrif, byvoorbeeld “Verskillende vorms van energie” a prente wat die verskillende vorms van energie soos klank, hitte, lig, beweging, elektrisiteit illustreer.
Die skryf van sinne oor die verskillende vorms van energie
Die sinne moet: a verduidelik watter vorm van energie in die prent gewys word, byvoorbeeld: golwe in die see het bewegingsenergie; die motor het bewegingsenergie; die strykyster gebruik elektriese energie; die vuur het hitte-energie a die sinne moet sinvol wees.
3
Aktiwiteit
2
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe • Sommige stowwe gelei elektrisiteit. Dit word geleiers genoem. • Sommige stowwe gelei nie elektrisiteit nie. Dit word isolators genoem. • Elektrisiteit vloei net deur ’n stroombaan wat uit stowwe wat elektrisiteit gelei, bestaan. 1. Gee aan elke groep leerders ’n flitsligbattery (elektriese sel), ’n flitsgloeilampie en twee stukkies geïsoleerde elektriese draad. 2. Vra leerders om die gloeilamp te laat brand deur die apparaat te gebruik. Kyk of die leerders ’n stroombaan kan maak wat die gloeilamp laat brand.
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei 3. Verduidelik die woord “stroombaan” en wys die leerders hoe die elektrisiteit deur die stroombaan beweeg – van die een punt van die battery, langs die drade, deur die gloeilamp en terug na die battery se ander punt. Vra die leerders om die stroombaan met hul vingers te volg. Verwys na die steunmateriaal oor gloeilampe. 4. Nadat die leerders die stroombaan met ’n gloeilamp gemaak het, toets hulle verskillende stowwe om te kyk of dit elektrisiteit gelei. Hulle doen dit deur ’n stroombaan soos hieronder te maak.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei 5. Verduidelik die woorde “geleier” en “isolator”. Leerders koppel die stof wat hulle wil toets, aan die gloeilamp in die stroombaan. As die gloeilamp brand, is die stof ’n geleier (elektrisiteit kan daardeur vloei). As die gloeilamp nie brand nie, is die stof ’n isolator (elektrisiteit kan nie daardeur vloei nie). 6. Laat die leerders die stowwe wat op die taakkaart aangedui word, toets.
4
Leerdertaak
LET WEL Laat die leerders A voltooi voordat jy B uithandig.
Taakkaa r fotostat t vir ering bladsy 2 op 8.
Taakkaart Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg? A.
1. Gebruik die apparaat om die gloeilamp te laat brand. 2. Maak ’n tekening van hoe jy die gloeilamp laat brand het.
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
3. Waarom het die gloeilamp gebrand?
Omdat die elektrisiteit deur die gloeilamp beweeg het (deur die filament en draad). B. 1. Maak nou ’n stroombaan soos hierdie een.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
2. Brand die gloeilamp?
Ja 3. Het die elektrisiteit langs die stroombaan beweeg?
Ja 4. Gelei die spyker elektrisiteit?
Ja
5
Leerdertaak
(vervolg)
5. Toets nou nog dinge om te kyk of elektrisiteit daardeur vloei. Teken jou resultate in die tabel op.
Stof wat getoets word
Brand die gloeilamp? Ja/Nee
Beweeg elektrisiteit deur die stof? Ja/Nee
Is die stof ’n of ’n isolator? Ja/Nee
’n Metaalspyker
Ja
Ja
Geleier
’n Skuifspeld
Ja
Ja
Geleier
’n Metaalmuntstuk
Ja
Ja
Geleier
’n Hout-wasgoedpennetjie
Nee
Nee
Isolator
’n Plastiekdoppie
Nee
Nee
Isolator
Metaaldraad
Ja
Ja
Geleier
’n Metaallepel
Ja
Ja
Geleier
Plastieklepel
Nee
Nee
Isolator
’n Stukkie glas
Nee
Nee
Isolator
’n Plastiekknoop
Nee
Nee
Isolator
Onderwysertaak
Bespreek met die leerders wat gebeur het toe hulle die verskillende stowwe getoets het. Hulle behoort te besef dat net metaal ’n geleier is, terwyl plastiek, hout en ander nie-metale isolators is. Skryf ’n kort verslag oor wat jy gedoen het. Vandag het ons stowwe getoets om te kyk of dit geleiers of isolators is. Ons het uitgevind dat spykers, draad, blikkies, skuifspelde en
metaallepels elektrisiteit gelei. Dit is almal van metaal gemaak. Dit is geleiers. Ons het ook uitgevind dat wasgoedpennetjies, plastiekdoppies, plastieklepels, plastiekknope en glas nie elektrisiteit gelei nie. Dit is isolators.
6
2
Assessering Aktiwiteit
Elektriese energie beweeg deur verskillende stowwe
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
A Die gebruik van apparaat om ’n stroombaan te skep wat ’n gloeilamp laat brand
Die leerders moet die volgende kan doen: a Koppel ’n gloeilamp suksesvol in ’n stroombaan sodat dit brand. a Teken ’n diagram van die stroombaan wat die volgende wys: draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
a Verduidelik dat die gloeilamp brand omdat dit aan ’n ononderbroke stroombaan gekoppel is wat toelaat dat die elektrisiteit deur die gloeilamp vloei. B Die toets van verskillende stowwe om uit te vind of dit elektrisiteit gelei. Die skryf van ’n verslag.
Die leerders moet die volgende kan doen: a Toets voorwerpe wat van verskillende stowwe gemaak is deur dit met die stroombaan met die gloeilamp te koppel. a Teken hul waarnemings korrek in die tabel op terwyl hulle die toets uitvoer. a Skryf ’n kort verslag waarin die voorwerpe en stowwe korrek as geleiers of isolators geïdentifiseer word, byvoorbeeld alle metaal gelei elektrisiteit, terwyl hout, glas, papier, plastiek en rubber isolators is.
só, dis duidelik. net metaaldinge gelei elektrisiteit.
7
Aktiwiteit
3
Maak elektriese stroombane om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te skep.
Sleutelbegrippe
• Ons kan hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie uit elektrisiteit kry. • Om hierdie energie uit elektrisiteit te kry, moet ons ’n elektriese stroombaan maak. • ’n Skakelaar word gebruik om ’n stroombaan te maak of te breek. • Ons kan elektrisiteit uit ’n battery (’n elektriese sel) kry.
Onderwysertaak
1. Verskaf die volgende toerusting aan leerders om elektriese stroombane te maak: – flitsligbatterye – flitsgloeilampies – stukkies geïsoleerde koperdraad – staalwol – klein elektriese motors (van ou bandopnemers en draaitafels) – roomysstokkies of houtblokkies – drukspykers – wondergom – skuifspelde 2. Wys vir die leerders hoe om ’n skakelaar met ’n skuifspeld en draad te maak wat aan ’n stuk dik karton, ’n houtstokkie of -blokkie vasgemaak is. In elke stroombaan wat hulle maak, moet daar ’n skakelaar wees.
draad
draad
skuifspeld
skuifspeld
drukspyker
drukspyker
draad
draad Skakelaar in oop posisie
Skakelaar in toe posisie
3. Verduidelik die naam van al die stukkies apparaat wanneer die leerders dit voor hulle het (jy kan flitskaarte gebruik), byvoorbeeld battery, staalwol, skuifspelde, ensovoorts. Verduidelik ook die terme “stroombaan” en “elektrisiteitsvloei”.
8
Leerdertaak
Taakkaart Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry 1. Maak drie stroombane. Verduidelik wat gebeur as jy die skakelaar toemaak.
STROOMBAAN 1 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
brand die gloeilamp.
STROOMBAAN 2
Wanneer ek die skakelaar toemaak,
loop die motor en die waaier draai/beweeg die kompasnaald.
STROOMBAAN 3 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
raak die staalwol warm en smelt.
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 30. 9
Onderwysertaak
1. Skryf ’n gevolgtrekking op die bord met die hulp van die leerders.
Gevolgtrekking 1. Toe ek die skakelaar toemaak, het die elektriese energie van die battery na die gloeilamp en terug na die battery gevloei. Dit word ’n elektriese stroombaan genoem. 2. Ek kan hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie uit elektrisiteit kry. Die elektrisiteit kom uit die battery.
2. Help leerders om te verstaan dat energie in batterye gestoor word en deur ’n chemiese reaksie vrygestel word wanneer die battery aan ’n stroombaan gekoppel word. Gebruik die agtergrondinligting om jou te help (bladsy 38–39). 3. Die chemikalieë in die battery gaar die energie op. Wanneer ons die battery aan ’n stroombaan koppel, verander die gestoorde energie na elektriese energie in die drade. 4. Help leerders om die volgende sinne te voltooi.
Leerdertaak
Skryftaak Kyk na die stroombane wat jy gemaak het. Voltooi hierdie opsommings (energie-sekwensies) oor jou stroombane. 1. Wanneer jy ’n gloeilamp laat brand, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na lig-energie in die gloeilamp verander. 2. Wanneer jy ’n motor laat draai, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na bewegings- en klank-energie in die motor verander. 3. Wanneer jy staalwol verhit, verander gestoorde energie in die battery na elektriese energie in die drade wat na hitte-energie in die staalwol verander.
10
3
Assessering Aktiwiteit
Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die maak van elektriese stroombane om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te wys
Die leerders moet die apparaat gebruik om die volgende suksesvol te maak: a ’n stroombaan waarin ’n gloeilamp brand a ’n stroombaan waarin ’n stukkie staalwol verhit word a ’n stroombaan waarin ’n motor ’n waaier laat draai (die motor en waaier sal ook klank maak) of waarin ’n kompasnaald verskuif wanneer dit onder ’n draad waardeur ’n stroom vloei, gesit word. Die leerders moet in staat wees om die toerusting met selfvertroue te gebruik.
Die teken van stroombane en die skryf van ’n verduideliking om te sê wat gebeur wanneer ’n skakelaar toe gaan.
Die tekeninge moet: a duidelik wys hoe al die komponente in die stroombaan aan mekaar gekoppel is a wys wat gebeur wanneer die stroombaan gekoppel word, wys byvoorbeeld met stralende lyne om dit dat die gloeilamp brand, ens. Die sinne moet noem dat: a die gloeilamp brand a die staalwol warm word a die motor draai en die waaier laat draai
Die voltooiing van opsommings oor die volgorde van energievloei
Hier is die voltooide opsommings: a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na ligenergie in die gloeilamp verander. a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na bewegings- en klank energie in die motor verander. a Gestoorde energie in die battery verander na elektriese energie in die drade wat na hitteenergie in die staalwol verander.
11
Aktiwiteit
4
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
12
Ons kry ook hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie van die hooftoevoer • Ons kry elektrisiteit van die hoofelektrisiteitstoevoer (netkrag) wat van ’n kragsentrale na ons huise kom. • Hierdie elektrisiteit vloei in ’n stroombaan van die kragsentrale na ons huis en na die toestelle en terug na die kragsentrale • Die elektrisiteit van die hooftoevoer is baie sterk en kan gevaarlik wees. Dit moet dus reg en versigtig gebruik word. 1. Bring ’n radio wat met battery-energie of hooftoevoer-elektrisiteit (netkrag) werk, saam klas toe. Bring ook elektriese toestelle wat net hooftoevoer-elektrisiteit gebruik. 2. Bespreek met leerders wat hulle van battery- en hooftoevoerkrag weet. Vergelyk die agtergrondinligting oor batterye en hooftoevoerkrag op bladsy 38–40.
Leerdertaak
1. Prop ’n paar elektriese toestelle in en skakel dit aan. 2. Teken op wat gebeur.
Soort toestel
Wat gebeur as ek dit aanskakel?
Soort energie wat ons daarvan kry?
Ketel
Die water word warm en kook.
hitte-energie; klankenergie bewegingsenergie
Haardroër (of verwarmer)
Dit maak ’n geraas en gee warm lug af.
hitte-energie, klankenergie bewegingsenergie
Kosmenger (of waaier)
Die klitser draai in die rondte en dit maak ’n geraas.
bewegingsenergie, klankenergie
Radio
Ons hoor klank.
klankenergie
Lamp
Die gloeilamp brand.
ligenergie, hitte-energie
Leerdertaak
Skryftaak Voltooi hierdie sinne: 1. Wanneer ek ’n ketel aanskakel, kry ek klank-energie.
hitte-, bewegings-energie en
2. Wanneer ek ’n haardroër/verwarmer aanskakel, kry ek hitte-, bewegings-energie en klank-energie. 3. Wanneer ek ’n kosmenger/waaier aanskakel, kry ek bewegings-energie en klank-energie. 4. Wanneer ek ’n radio aanskakel, kry ek klank-energie. 5. Wanneer ek ’n lamp aanskakel, kry ek
4
Assessering Aktiwiteit
lig-energie en hitte-energie.
Ons kry ook hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie van die hooftoevoer Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die voltooiing van sinne oor die energie wat ons kry wanneer ons elektriese toestelle aanskakel
Die sinne moet soos volg voltooi word: 1. Wanneer ek ’n ketel aanskakel, kry ek hitte-, bewegings en klankenergie. 2. Wanneer ek ’n haardroër/verwarmer aanskakel, kry ek hitte-, bewegings- en klank-energie. 3. Wanneer ek ’n kosmenger/waaier aanskakel, kry ek bewegings- en en klankenergie. 4. Wanneer ek ’n radio aanskakel, kry ek klankenergie. 5. Wanneer ek ’n lamp aanskakel, kry ek ligenergie en hitte-energie.
13
Aktiwiteit
5
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
• Ons kan ’n bykans onbeperkte hoeveelheid energie van die hooftoevoer kry. • Verskillende toestelle benodig verskillende hoeveelhede elektriese energie om te kan werk. • Ons kan uitvind hoeveel energie ’n toestel benodig deur te kyk na die hoeveelheid elektriese krag wat dit gebruik. Die krag word in Watt gemeet. • ’n Watt is die hoeveelheid elektriese energie wat ’n toestel per sekonde gebruik.
1. Versamel prente van elektriese toestelle. ’n Mens kry dit veral in reklamebrosjures wat net voor die einde van die maand in die koerant verskyn. Knip dit uit. 2. Deel die prente aan die leerders uit. Met behulp van die tabel op die leerdertaakkaart moet hulle die volgende besluit: – Wat is die belangrikste vorm van energie wat ons van elke toestel kry? – Hoeveel energie (in Watt) gebruik elke toestel? 3. Maak ’n groot tabel soos die een hieronder op die bord.
ELEKTRIESE TOESTELLE Hoeveel energie word per sekonde gebruik 10 Watt 100 Watt 250 Watt 500 Watt 750 Watt 1 000 Watt 2 000 Watt 3 000 Watt
14
Hitte
Klank
Lig
Beweging
4. Die leerders sit hul prente van toestelle in die kolom vir die soort energie wat ons daarvan kry en langs die hoeveelheid Watt elektrisiteit wat dit gebruik.
baie elektrisiteit word gebruik om dinge warm te maak!
ja, maar ons het nie baie elektrisiteit nodig om klank en lig te kry nie.
ek wonder hoeveel elektrisiteit selfone gebruik? Leerdertaak
Taakkaart Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? 1. Sit jou prent op die klastabel om te wys watter soort energie jy van jou toestel kry en hoeveel elektrisiteit dit gebruik. Gebruik die tabel hieronder om jou te help. 2. Kyk na die voltooide klastabel en beantwoord dan hierdie vrae: a Watter toestel gebruik die meeste energie? a Watter toestel gebruik die minste energie?
om na bladsy 16 Blaai
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 32.
15
Die hoeveelheid elektriese krag wat toestelle gebruik selfoon radio/bandspeler buislig tafellamp naaimasjien yskas faksmasjien mikrogolfoond kleur-TV boor haardroër wasmasjien stofsuier strykyster broodrooster elektriese braaipan ketel verwarmer
warmwatersilinder elektriese stoof
3. Kyk weer na die tabel hierbo. Voltooi hierdie sinne deur die ontbrekende woorde in te vul.
hitte
lig
klank
beweging
a. Toestelle gebruik baie energie wanneer dit vir ons hitte van elektrisiteit gee. b. Toestelle gebruik min energie wanneer dit vir ons beweging, klank en lig van elektrisiteit gee.
5
Assessering Aktiwiteit
16
Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle?
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die beantwoording van die vrae oor hoeveel elektrisiteit verskillende toestelle gebruik
Die volgende moet in die antwoorde wees: a Toestelle soos verwarmers, stowe, ketels en warmplate gebruik die meeste energie. a Toestelle soos radio’s, bandspelers en horlosies gebruik die minste energie. a Toestelle wat hitte verskaf, gebruik die meeste energie. a Toestelle wat lig, beweging en klank verskaf, gebruik die minste energie.
Aktiwiteit
6
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Waarvandaan kom die hooftoevoerelektrisiteit?
• Hooftoevoer-elektrisiteitnetkrag word deur kragsentrales opgewek. • Die elektrisiteit beweeg langs drade vanaf die kragsentrale na ons huise en skole. • Wanneer ons elektrisiteit van die hooftoevoer wil gebruik, koppel ons die toestel met behulp van ’n driepenkragprop aan die kragpunt teen die muur en skakel die elektrisiteit aan. • Die driepenkragprop het drie drade. Die bruin draad en die blou draad skakel met die hooftoevoer. Die draad wat geel en/of groen is, gaan in die grond in en skei gevaarlike elektrisiteit af.
Verduidelik die volgende aan die leerders met behulp van die tekening “Waarvandaan kom hooftoevoer-elektrisiteit?”: Die hooftoevoer-elektrisiteit in ons huise word by ’n kragsentrale opgewek. Drade koppel die kragsentrale aan ons huise. Wanneer ons ’n toestel inprop, bring dit die elektrisiteit vanaf die kragsentrale na drade in die toestel. Ons skakel die toestel aan – dit voltooi die stroombaan en laat die elektrisiteit toe om vanaf die kragsentrale na die toestel en weer terug na die kragsentrale te vloei. Die elektrisiteit van die hooftoevoer is baie sterk en kan uiters gevaarlik wees. Dit moet dus versigtig en korrek gebruik word.
Waarvandaan kom hooftoevoer-elektrisiteit?
Kragsentrale
Stoom Huismuur
Die twee drade (bruin en blou) vorm ’n volledige stroombaan bruin draad (lewendig) vanaf die kragsentrale na blou draad (neutraal) die huis en die toestel en terug na die kragsentrale. Krag kan dus vloei. aarddraad (groen/geel) Die aarddraad is in die grond buite die huis begrawe.
Die aarddraad neem oortollige elektriese energie veilig onder die grond in.
17
Aktiwiteit
7
Sleutelbegrippe
Onderwysertaak
Leerdertaak
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? • Die meeste elektriese toestelle gebruik energie van kragsentrales. • Baie elektriese toestelle gebruik ’n klomp energie. Dit is dus gevaarlik om dit verkeerd te gebruik. • ’n Toestel moet altyd met ’n driepenkragprop aan die hooftoevoer gekoppel wees. • Die driepenkragprop moet korrek aan die toestel gekoppel wees. • Elektriese drade word met isoleerstof bedek om te verhoed dat mense wat die toestel gebruik, ’n elektriese skok kry.
1. Deel die inligting oor “Veiligheid in die huis” uit (bladsy 37). 2. Gee vir die leerders driepenkragproppe, elektriese koord en skroewedraaiers. (Gebruik ’n toestel met sy drade en kragprop. Die leerders kan die kragprop losskroef. Hulle kan die drade weer korrek koppel.) 3. Deel die vrae oor “Waarom is daar drie drade?” uit. Vra die leerders om hierdie vrae in groepe te bespreek. 4. Stel die idee van “Aarding” bekend. Gebruik die agtergrondinligting oor “Aarding” as hulp (bladsy 40). 5. Verduidelik die term “elektriese skok” en herinner die leerders aan geleiers en isolators. Verduidelik dat alhoewel die drade in die koord geleiers is, is dit met plastiese isoleerstof omring wat verhoed dat mense wat die toestel gebruik, ’n elektriese skok ontvang. Gebruik die agtergrondinligting oor elektriese skokke om jou te help (bladsy 40).
Taakkaart A. Die driepenkragprop
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 34.
1. Koppel ’n driepenkragprop korrek soos hieronder: Bruin – lewendig Geel/groen – aard Blou – neutraal
2. Bespreek die vrae oor “Waarom is daar drie drade?”. 3. Kleur die drie drade met die regte kleure in.
18
Leerdertaak
(vervolg)
Waarom is daar drie drade? • ’n Ander naam vir die
• ’n Ander naam vir die groen/geel
bruin draad is die gelaaide draad.
draad is die aarddraad. • As die groen/geel draad losraak, sal daar geen konneksie wees met die veiligheidsdraad wat in die grond gaan nie. Dit neem oortollige stroom af grond toe as die toestel foutief is.
• As die bruin of
• Die omhulsel is uit
plastiek gemaak om die draad te isoleer en om ons teen die gevaarlike elektriese stroom te beskerm. Binne-in die plastiek is daar drie drade – die gelaaide draad, die neutrale draad en die aarddraad.
Onderwysertaak
moenie
Leerdertaak
• Die blou draad word die
neutrale draad genoem. • Die drade is met plastiek oorgetrek om
dit te isoleer sodat ons beskerm teen die gevaarlike elektriese energie is.
blou draad losraak, sal dit die stroom verbreek. Die elektriese stroom sal nie met die draad langs kan vloei nie. Die toestel sal nie werk nie, want daar sal geen elektrisiteit daaraan verskaf word nie.
1. Fasiliteer ’n klasbespreking oor waarom daar drie drade in die driepenkragprop is. Maak seker dat die leerders die vrae kan beantwoord. 2. Knip die prente en sinne uit die inligting oor veiligheid op bladsy 37, en sit dit in koeverte vir die leerders.
moet
moenie
Taakkaart B. Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
Taakkaart vir fotostatering op bladsy 35.
Kan na die prente van mense wat gevaarlike werk met elektrisiteit doen. 1. Bespreek: a Wat is gevaarlik in elke prent? a Wat sal met jou gebeur as jy hierdie gevaarlike dinge met elektrisiteit doen? 2. Pas elke prent by die korrekte sin en sit die prente terug in die koevert. 3. Skryf nou jou eie veiligheidsreëls vir wanneer ’n mens elektrisiteit gebruik.
19
Leerdertaak
Reëls vir hoe ons elektrisiteit veilig by die huis kan gebruik
(vervolg)
Wanneer ek elektrisiteit veilig wil gebruik, moet ek die volgende doen:
1. Seker maak dat my hande droog is voordat ek aan ’n elektriese kragprop raak. 2. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------------------------------------------------------3. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------4. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------5. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------6. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------7. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------4. Maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat besig is om te werk. Dink aan alles wat jy geleer het van elektrisiteit en hoe om dit veilig te gebruik.
20
7
Assessering Aktiwiteit
Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik?
Wat ons wil assesseer
Wat ons van die leerders verwag
Die koppeling van ’n driepenkragprop
Die leerders moet die volgende doen: a Gebruik die skroewedraaier vrymoedig om die kragprop te bedraad. a Maak die drade styf vas. a Maak die groen/geel draad aan die aardpen vas, die blou draad aan die neutrale pen en die bruin draad aan die lewendige pen.
Die beantwoording van die vrae oor die redes waarom daar drie drade is
Die leerders moet die volgende verstaan: a Die bruin lewendige draad en die blou neutrale draad word aan die stroombaan van die kragsentrale gekoppel wanneer ons die toestel aanskakel. As een van hierdie drade los is, is daar nie meer ’n volledige stroombaan nie en kan die elektrisiteit nie vloei nie. a ’n Groot hoeveelheid elektrisiteit vloei deur die lewendige draad. a Die groen/geel neutrale draad word aan die draad wat in die grond gaan, gekoppel wanneer ons die toestel aanskakel. a Die aarddraad is daar om mense teen ’n elektriese skok te beskerm. As dit los is, is daar geen veilige koppeling tussen die toestel en die aarde nie. Dit is gevaarlik as daar iets met die toestel verkeerd is. a Die elektriese drade is van koper gemaak. Koper is ’n metaal wat ’n goeie geleier van elektrisiteit is. a Die drade is met plastiek bedek, want dit gelei nie elektrisiteit nie. Dit keer dat elektrisiteit ontsnap en skokke veroorsaak.
Die skryf van hul eie veiligheidsreëls vir die gebruik van elektrisiteit
Die leerders moet die volgende kan doen: a Identifiseer gevaarlike maniere om met elektrisiteit te werk, byvoorbeeld om kaal drade in ’n kragpunt te steek. a Sê wat hulle dink sal gebeur as hulle elektrisiteit op hierdie gevaarlike maniere gebruik. a Skryf ’n stel veiligheidsreëls om mense te waarsku teen die gevare wat hulle geïdentifiseer het.
Die tekening van ’n elektrisiën wat werk
Die tekening moet die volgende wys: a Die elektrisiën dra gepaste klere, soos ’n uniform, diksoolskoene, rubberhandskoene, ens. a Die elektrisiën gebruik gepaste gereedskap, soos ’n leer om by die kragdrade uit te kom, ’n skroewedraaier, ensovoorts. a Die elektrisiën doen die soort werk wat ’n elektrisiën doen, soos om ’n kragpunt te herstel, elektriese kabels in die straat te lê, ensovoorts.
21
Voorgestelde werkskema vir die graad 5-leerprogram:
ENERGIE EN VERANDERING PERIODE 1 Aktiwiteit 1
PERIODE 2 Aktiwiteit 1 (vervolg)
PERIODE 3 Aktiwiteit 2
PERIODE 4 Aktiwiteit 2 (vervolg)
• Leerders versamel prente van soorte energie en maak ’n plakkaat teen die klaskamermuur (50 min)
• Leerders skryf sinne oor die verskillende vorms van energie.
• Leerders maak ’n stroombaan om ’n gloeilamp te laat brand (10 min)
• Leerders en onderwyser bespreek die resultate van die ondersoek oor geleiers en isolators (20 min)
• Leerders toets verskillende stowwe om te kyk of dit geleiers van elektrisiteit of isolators is (40 min)
PERIODE 5 Aktiwiteit 3
PERIODE 6 Aktiwiteit 3 (vervolg)
PERIODE 7 Aktiwiteit 4
PERIODE 8 Aktiwiteit 4 (vervolg)
• Leerders maak skakelaars
• Onderwyser en leerders bespreek batterye en hoe dit werk (20 min)
• Onderwyser bring ’n radio wat met batterykrag en hooftoevoer-elektrisiteit werk (10 min)
• Leerders voltooi sinne oor energie en toestelle (15 min)
• Hulle maak elektriese stroombane en isolators (35 min) • Leerders skryf ’n kort gevolgtrekking (15 min)
• Leerders skryf opsommings oor die stroombane wat hulle gemaak het (20 min)
• Leerders teken resultate oor energie en verskillende toestelle op (35 min)
• Onderwyser help leerders om sinne reg te maak (20 min)
PERIODE 9 Aktiwiteit 5
PERIODE 10 Aktiwiteit 5 (vervolg)
PERIODE 11 Aktiwiteit 7
PERIODE 12 Aktiwiteit 7 (vervolg)
• Leerders sorteer en stal prente van verskillende toestelle uit volgens hoeveel elektrisiteit dit gebruik en watter vorm van elektrisiteit dit verskaf (40 min)
• Leerders skryf en beantwoord vrae oor klasuitstalling (15 min)
• Leerders koppel driepenkragproppe (50 min)
• Leerders bespreek die vrae “Waarom is daar drie drade?” (20 min)
PERIODE 13 Aktiwiteit 7 (vervolg)
PERIODE 14
• Leerders pas prente van mense wat elektrisiteit gevaarlik gebruik by die korrekte sinne (30 min) • Leerders begin om hul eie veiligheidsreëls te skryf (15 min)
22
• Leerders skryf ’n kort verslag (20 min)
Aktiwiteit 6 • Onderwyser verduidelik hoe elektrisiteit van die kragsentrale na ’n toestel in ons huis kom (gebruik die diagram van hooftoevoer) (30 min)
• Onderwyser en leerders bespreek die belangrikheid daarvan om ’n lewendige, neutrale en aarddraad in ’n kragprop te hê (20 min)
• Leerders voltooi hul veiligheids-reëls (30 min) • Leerders maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat werk terwyl hulle in gedagte hou wat hulle alles van elektrisiteit geleer het (gee soveel tyd soos hulle nodig het)
Totale tyd om aktiwiteite in hierdie leerprogram te voltooi = 14 lesse @ 50 min. elk = 11,6 uur. Dit is omtrent 3 weke se werk. (Aanbevole tyd per week vir Natuurwetenskappe en Tegnologie = 4 uur.)
Taakkaarte Fotostateer vir leerders
Aktiwiteit 2 Deur watter stowwe kan elektrisiteit beweeg? A. 1. Gebruik die apparaat om die gloeilamp te laat brand. 2. Maak ’n tekening van hoe jy die gloeilamp laat brand het.
diagram
3. Waarom het die gloeilamp gebrand?
...................................................................... ...................................................................... B. Maak nou ’n stroombaan soos hierdie een.
metaalspyker
draad
sel
gloeilamp
elektrisiteitsvloei
28
2. Brand die gloeilamp?
..................................................................... 3. Het die elektrisiteit langs die stroombaan beweeg?
..................................................................... 4. Gelei die spyker elektrisiteit?
..................................................................... 5. Toets nou nog dinge om te kyk of elektrisiteit daardeur vloei. Teken jou resultate in die tabel op.
Stof wat getoets word
Brand die gloeilamp? Ja/Nee
Beweeg elektrisiteit deur die stof? Ja/Nee
Is die stof ’n of ’n isolator? Ja/Nee
’n Metaalspyker ’n Skuifspeld ’n Metaalmuntstuk ’n Hout-wasgoedpennetjie ’n Plastiekdoppie Metaaldraad ’n Metaallepel Plastieklepel ’n Stukkie glas ’n Plastiekknoop
29
Taakkaart
Aktiwiteit 3 Hoe om elektriese stroombane te maak om hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie te kry 1. Maak drie stroombane. Verduidelik wat gebeur as jy die skakelaar toemaak.
STROOMBAAN 1 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
........................................... ...........................................
STROOMBAAN 2
Wanneer ek die skakelaar toemaak,
................... ........................................ ........................................ ........................................ STROOMBAAN 3 Wanneer ek die skakelaar toemaak,
................................... ...................................
30
Taakkaart
Aktiwiteit 4 Hitte-, lig-, klank- en bewegingsenergie 1. Prop ’n paar elektriese toestelle in en skakel dit aan. 2. Teken op wat gebeur.
Soort toestel
Wat gebeur as ek dit aanskakel?
Soort energie wat ons daarvan kry?
Ketel
Haardroër (of verwarmer)
Kosmenger (of waaier)
Radio
Lamp
31
Taakkaart
Aktiwiteit 5 Hoeveel van die hooftoevoer se elektriese energie gebruik verskillende toestelle? 1. Sit jou prent op die klastabel om te wys watter soort energie jy van jou toestel kry en hoeveel elektrisiteit dit gebruik. Gebruik die tabel op die oorkantste bladsy om jou te help. 2. Kyk na die voltooide klastabel en beantwoord dan hierdie vrae: a Watter toestel gebruik die meeste energie? a Watter toestel gebruik die minste energie? 3. Kyk weer na die tabel langsaan. Voltooi hierdie sinne deur die ontbrekende woorde in te vul.
hitte
lig
klank
beweging
a. Toestelle gebruik baie energie wanneer dit vir ons —————————————— van elektrisiteit gee. b. Toestelle gebruik min energie wanneer dit vir ons —————————————— van elektrisiteit gee.
32
TOESTEL
selfoon
radio/bandspeler
Energie wat gebruik word (in Watts)
3W
15 W
buislig
40 W
naaimasjien
75 W
tafellamp
60 W
yskas
150 W
mikrogolfoond
230 W
boor
360 W
faksmasjien kleur-TV
haardroër
wasmasjien stofsuier
strykyster
170 W
340 W 450 W 500 W 700 W 720 W
broodrooster
1 000 W
ketel
3 000 W
warmwatersilinder
4 000 W
elektriese braaipan verwarmer
elektriese stoof
2000 W
3 000 W 8 000 W 33
Aktiwiteit 7 Taakkaart A
Die driepenkragprop 1. Koppel ’n driepenkragprop korrek soos hieronder:
Bruin – lewendig Geel/groen – aard Blou – neutraal
2. Bespreek die vrae oor “Waarom is daar drie drade?”. 3. Kleur die drie drade met die regte kleure in.
Waarom is daar drie drade? Waarvoor is die bruin draad? Waarvoor is die groen/geel draad?
• Gee ’n ander naam vir die groen/geel draad. • Wat gebeur as die groen/geel draad los is?
• Gee ’n ander naam vir die bruin draad. • Waarom is die drade met plastiek bedek?
Waarvoor is die blou draad? • Gee ’n ander naam vir die blou draad. • Waarom is die houer van plastiek gemaak?
34
Wat is binne-in dié plastiek? • Wat gebeur as die bruin of blou draad los is?
Taakkaart B Hoe kan ons elektrisiteit veilig gebruik? Kan na die prente van mense wat gevaarlike werk met elektrisiteit doen. 1. Bespreek: a Wat is gevaarlik in elke prent? a Wat sal met jou gebeur as jy hierdie gevaarlike dinge met elektrisiteit doen? 2. Pas elke prent by die korrekte sin en sit die prente terug in die koevert. 3. Skryf nou jou eie veiligheidsreëls vir wanneer ’n mens elektrisiteit gebruik.
Reëls vir hoe ons elektrisiteit veilig by die huis kan gebruik Wanneer ek elektrisiteit veilig wil gebruik, moet ek die volgende doen:
1. Seker maak dat my hande droog is voordat ek aan ’n elektriese kragprop raak. 2.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------------------------------------------------------------------------------------6.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------35
Taakkaart B (vervolg) 4. Maak ’n tekening van ’n elektrisiën wat besig is om te werk. Dink aan alles wat jy geleer het van elektrisiteit en hoe om dit veilig te gebruik.
‘n elektrisiën
36
VEILIGHEID IN DIE HUIS Gebruik elektrisiteit veilig en dit sal jou baie genot gee.
Bedraad altyd jou kragprop reg.
Geel/Groen – gronddraad Bruin – lewendig Blou – neutraal.
Moenie die kragprop aan die koord trek nie. Skakel eers af en verwyder dan die kragprop.
Moenie ’n beskadigde koord gebruik nie. Vervang dit onmiddellik.
Moet nooit kaal drade by kragpropsokke insteek nie. Gebruik die korrekte kragprop.
Moet nooit ’n kragpropsok oorlaai nie. Gebruik ’n multi-kragprop.
Moenie ’n verlengingskoord plaas waar mense daaroor kan val nie. Lê die koord langs die muur af.
Moenie elektrisiteit naby water gebruik nie. Water gelei elektrisiteit.
Moenie jou vingers in ’n kragpropsok steek nie. Gebruik ’n veiligheidskragprop.
37
Ondersteuning vir onderwysers Hoe gloeilampe werk
Dit is hoe ’n gloeilamp van binne lyk.
’n Gloeilamp brand wanneer daar ’n pad is waardeur die elektrisiteit kan vloei. Die elektrisiteit moet van die battery se een punt (pool) deur die elektriese drade, deur die filament (dun draadjie) in die gloeilamp en dan terug na die battery se ander punt (pool) vloei. Wanneer jy ’n gloeilamp konnekteer, moet jy seker maak dat daar een konneksie met die metaalpunt onderaan die gloeilamp is en nog een na die metaalomhulsel om die basis van die gloeilamp. Elektrisiteit kies altyd die kortste en maklikste roete langs geleiers. As die maklikste roete dus nie deur die filament gaan nie, sal die gloeilamp nie brand nie.
Agtergrondinligting oor batterye
glasgloeilamp
wolframfilament
metaalomhulsel
plastiese pen metaalpen
’n Flitsligbattery word ook soms ’n elektriese sel genoem. Die algemeenste battery wat ons gebruik, is ’n droëselbattery met chemikalieë wat in ’n omhulsel verseël is. Die chemikalieë in die battery reageer saam. Die chemiese reaksie wek elektrisiteit op wat gebruik kan word wanneer die battery aan ’n stroombaan gekoppel word. Wanneer die batterye se chemikalieë klaar gereageer het, hou dit op met werk en kan dit nie herlaai word nie. Ons gebruik baie klein droëselbatterye om krag aan digitale horlosies en sakrekenaars te verskaf. Hierdie batterye het ander chemikalieë daarin. Ander batterye kan met elektrisiteit herlaai word en weer gebruik word. ’n Motorbattery bestaan uit verskeie loodsuurselle wat herlaai kan word.
38
Selle en batterye vernikkelde staalomhulsel
Kwikbattery Hierdie soort battery word gebruik om krag aan digitale horlosies en sakrekenaars te verskaf. Dit is ’n kwikbattery.
batterysuur
sinkpoeier
Batterysuur is ’n vloeistof of klam stof
kwikoksied en grafiet
Droëselbattery Die gewone droëselbattery verskaf krag van 1,5 volt. Die sink vorm die battery se omhulsel. Die batterysuur is ammoniumchloried in die vorm van ’n klam pasta.
koolstofpen (positief) sinkomhulsel (negatief)
ammoniumchloriedpasta
Loodsuurbattery Loodsuurbatterye word in motors gebruik. Dit word só genoem omdat dit elektrodes het wat van lood gemaak is en omdat die batterysuur swaelsuur is. Die battery bestaan uit ses stelle selle wat elk twee volt verskaf, dus ’n totaal van 12 volt. positiewe plaat
klemskroef volmaakdeksel klemskroef
sel
loodplate omhulsel
39
Agtergrondinligting oor Aarding
Die meeste huise wat krag van ’n kragsentrale (hooftoevoer) ontvang, het ’n draad wat van die elektrisiteitsbord deur die muur gaan en daar naby in die grond begrawe word. Dit word die aarddraad genoem. Hierdie draad is vir die veiligheid van die mense wat elektrisiteit in die huis gebruik. Wanneer ’n elektriese toestel foutief is, kan dit meer elektrisiteit neem as wat dit moet. ’n Foutiewe toestel is gevaarlik, want as iemand daaraan raak, kan hulle geskok word. Die aarddraad gelei die oortollige elektrisiteit in die foutiewe toestel met die draad langs onder die grond in, waar dit skadeloos raak sodat dit nie sal veroorsaak dat die toestel aan die brand slaan of dat iemand geskok word nie. ’n Mens se liggaam kan elektrisiteit gelei. Sonder die aarddraad sal die oortollige elektrisiteit vanuit die foutiewe toestel deur die persoon in die grond in vloei. Die persoon sal geskok word of brandwonde opdoen, en kan selfs doodgaan. As daar ’n aarddraad is, sal die elektrisiteit daardeur vloei, want dit is ’n beter geleier as ’n mens se liggaam. Baie elektriese toestelle is van metaal gemaak en gebruik baie elektriese energie. Sulke toestelle moet ’n aarddraad hê. Ander toestelle is van plastiek gemaak (selfs party ketels en strykysters) en gebruik nie baie elektrisiteit nie. Hierdie toestelle het nie ’n aarddraad nodig nie, want hulle is van isoleerstof (plastiek) gemaak. As ’n plastiese toestel foutief is, kan die elektrisiteit nie maklik daardeur na die mens vloei en hom of haar skok nie.
Agtergrondinligting oor elektriese skokke
Wanneer ’n groot hoeveelheid elektriese energie deur iemand se liggaam gaan, sê ons die persoon het ’n elektriese skok ontvang of is geskok. So ’n persoon sak gewoonlik inmekaar, hou soms ’n kort rukkie lank op met asemhaal, kan ernstige brandwonde opdoen en kan selfs sterf. Wanneer iemand geskok is, moet ’n mens eers die elektrisiteit by die hoofskakelaar afskakel voordat jy aan hom of haar raak om te help. As die elektrisiteit nie afgeskakel is nie en die geskokte persoon is nog steeds in kontak met die elektrisiteit, kan jy ook geskok word as jy aan hom of haar raak.
40
Related Documents
Energie En Verandinge [graad 5 Afrikaans]
May 2020 6
Energie En Verandinge [graad 7 Afrikaans]
May 2020 4
Energie En Verandinge [graad 4 Afrikaans]
May 2020 11
Energie En Verandinge [graad 6 Afrikaans]
May 2020 6
Materie En Materiale [graad 5 Afrikaans]
December 2019 13
Materie En Materiale [graad 6 Afrikaans]
May 2020 13More Documents from "Primary Science Programme"
Uphando Nabafundi Besigaba Sesiseko
June 2020 6
Whole Language - Foundation Phase
May 2020 4
Materie En Materiale [graad 4 Afrikaans]
December 2019 13
Materie En Materiale [graad 5 Afrikaans]
December 2019 13
Matter And Materials [grade 6 English]
May 2020 7