Materie En Materiale [graad 6 Afrikaans]

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page i

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME ’n Voorbeeld van ’n leerervaring in die Natuurwetenskappe

&

MATERIE

MATERIAAL/STOWWE Graad 6 Ons almal het huise nodig 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

© Western Cape Primary Science Programme (PSP)

8.

Ons gebruik baie verskillende soorte materiaal om ons huise te bou Verskillende soorte materiaal het verskillende eienskappe Boumateriaal: ’n Tabel van eienskappe Ondersoek: Watter soort materiaal is geskik vir fondamente, voglae en mure? Ondersoek: Watter soort materiaal sal ons vir ons dak gebruik om ons huis ’n gerieflike temperatuur te hou? Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? Ondersoek: Hoe maklik brand ons dakmateriaal? Watter soort behuising is geskik?

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 2

Rasionaal Hierdie materiaal is geskryf om onderwysers in hul werk met leerders rondom die inhoudsveld Materie en Materiaal/Stowwe te ondersteun. Dit is nie ’n volledige werkskedule is nie. Dit bied moontlikhede vir onderwysers om ander leerervaringe in te sluit en dit verder uit te brei en te ontwikkel. Hierdie voorbeeld-leerervaring wys hoe jy te werk kan gaan om die drie leeruitkomste in die Natuurwetenskappe-leerarea van die NKV te bereik.

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek A

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis A

Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing A

Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Ons weet dat kinders van nature weetgierig en oplettend is. Kinders leer oor die wêreld deur waar te neem, vrae te vra en sin van hul ervaring te probeer maak. Wetenskaponderrig behoort hierdie natuurlike neigings toe te laat om te ontwikkel. Moedig jou leerders aan om vrae te vra. Vrae is ’n geleentheid om die klas by waarnemings en besprekings te betrek.

In Wetenskap wil ons hê leerders moet die volgende doen: A

ontwikkel ’n lewendige weetgierigheid oor die wêreld om hulle

A

stel vrae met selfvertroue

A

bring hul vrae in verband met wat hulle in hul tuisomgewing en in die wêreld waarneem.

Dit kan lei tot ’n ryke omgewing om in te dink, te praat en te skryf. Kinders met hierdie weetgierigheid sal leer en sal ook in skeppende mense ontwikkel.

Assessering Die assesseringstake in hierdie groep leerervaringe skakel direk met die NKVassesseringstandaarde. Dit is ontwerp om leerders aan te moedig om te wys wat hulle weet en dink en om hul vrae op te teken en aan jou te wys. Kursus aangebied deur Nontsikelelo Mahote en Rose Thomas Boekie ontwerp deur Welma Odendaal Illustrasies deur Nicci Cairns en Janet Ranson Vertaling deur Ronél Gouws

Western Cape Primary Science Programme Edith Stephens Wetland Park Lansdowneweg, Philippi, 7785 Posbus 24158, Lansdowne, 7779, Suid-Afrika Tel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350 E-pos: [email protected] Webtuiste: www.psp.org.za

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 3

Inhoud AFDELING 1 Leerervaringe: Ons almal het huise nodig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5-40 1. 2. 3. 4.

Ons gebruik baie verskillende soorte materiaal om ons huise te bou . . . . . . . . . . . . .5 Verskillende soorte materiaal het verskillende eienskappe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Boumateriaal: ’n Tabel van eienskappe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

Ondersoek: Watter soort materiaal is geskik vir fondamente, voglae en mure? . . . . . . . . . . . . . . 14

5. Ondersoek: Watter soort materiaal sal ons vir ons dak gebruik om ons huis ’n gerieflike temperatuur te hou? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 6. Assesseringstaak vir LU1

Ondersoek: Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? . . . . . . . . . . .27 7. Ondersoek: Hoe maklik brand ons dakmateriaal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Assesseringstaak vir LU2 Teken en skryf oor wat ons geleer het . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 8. Assesseringstaak vir LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Watter soort behuising is geskik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

AFDELING 2 Hulpmiddels vir onderwysers Leerdertaakkaarte om te fotokopieer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44-60 Taakkaarte vir assessering LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 LU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Berig: “Is opslaanhuise die oplossing?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Prente van huise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Klassifikasie van materiaal/stowwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

AFDELING 3 Uittreksels uit die NKV Kernkennis en -begrippe in Materie en Materiaal/Stowwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 4

AFDELING 1 LEERERVARINGE: Ons almal het huise nodig Assesseringstake LU1 Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? . . . . . . . . . . . . .28 LU2 Teken en skryf oor wat ons geleer het . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 LU3 Watter soort behuising is geskik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

4

PSP M&M GR6 (Afr)

1

5/23/06

8:14 PM

Page 5

Ons gebruik baie verskillende soorte materiaal om ons huise te bou

Sleutelbegrippe • Die meeste huise het eenderse kenmerke in hul strukture, bv. dakke, mure, deure. • Ons gebruik verskillende soorte materiaal om die verskillende dele van ons huise te maak. • Ons gebruik baie verskillende vaste stowwe om ons huise te bou.

Leerdertaak

Onderwysertaak

Inleiding

1. Begin die les deur ’n storie soos Die drie varkies oor die bou van ’n huis te bespreek. Wys op die volgende: L die verskillende dele in die varkies se huise, bv. dakke en deure L die verskillende stowwe wat hulle gebruik het om die dele van hul huise te bou, bv. ’n dak van gras. 2. Gee aan elke leerder papier om ’n tekening met byskrifte van ’n interessante huis te maak (leerders kan hul moedertaal gebruik om hul huise te benoem). 1. Teken ’n prent van ’n interessante huis. 2. Benoem die dele van jul huis.

Aan die onderwyser Platdakhuis dak (asbes)

Jy sal leerders met die name van sommige soorte materiaal moet help, bv. asbes. Help hulle ook met hul tekeninge.

vensterruit

balke

venster fondament deurkosyn

deur

grasdak

houtmure

Huis met teëldak

Rondawel/hut met grasdak

5

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Onderwysertaak

taakkaart om te fotokopieer op bladsy 44.

Leerdertaak

Page 6

1. Maak ’n tekening van ’n huis op die bord of gebruik een van die leerders se tekeninge. Verwys na die tekening om die name van die verskillende dele van ’n huis in soveel tale moontlik bekend te stel. Let Wel: Leerders sal dalk hul tekeninge moet verbeter om die dele wat hulle nie geteken het nie, in te sluit.

Kontrolelys Engels

isiXhosa

Afrikaans

Roof

Uphahla

Dak

Foundation

Isiseko

Fondament

Window panes

Ifestile /iglasi ye festile

Vensterruite

Wall

Udonga

Muur

Door frame

Umgubasi

Kosyn

Window frame

Isisekelo se glasi ye festile

Vensterraam

2. Laat die leerders twee verskillende prente kies van huise wat van verskillende boumateriaal gemaak is (bladsy 62).

(Kan gebruik word om LU2 te assesseer)

Vergelyk die boumateriaal wat in twee verskillende huise gebruik is 1. 2. 3. 4.

Teken ’n prent van ’n interessante huis. Benoem die dele van jul huis. Kies prente van twee verskillende huise. Kyk na die prente van die verskillende huise en die materiaal waarvan dit gemaak is. Vul die tabel hieronder in.

Deel van die huis

Van watter soort materiaal is dit gemaak? Huis 1

Huis 2

Dak

Sink

Asbes

Muur

Bakstene

Sementbakstene

Deur

Hout

Hout

Venster

Glas

Glas

Deurkosyn

Hout

Metaal

Vensterraam

Hout

Metaal

Fondament

Klip

Beton

5. Skryf sinne soos die volgende om elke deel van jou twee huise te vergelyk: Een huis het ’n dak van sink en die ander huis het ’n dak van asbes.

6

Huis 1

Huis 2

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 7

Assesseringstaak vir LU2 Vergelyk huise Assesseringstaak

Assesseringskriteria vir LU2

Sinne waarin die materiaal wat in twee verskillende huise gebruik is, vergelyk word

L Die sinne moet dieselfde deel van die twee huise vergelyk, bv. vergelyk dak met dak. L Die leerder moet die sleutelwoorde vir die verskillende dele en materiaal korrek gebruik (soos mure, asbes, dak, sink, vensters, glas, ens.).

Vaslegging Lei ’n klasbespreking om leerders te laat begin nadink oor: L waarom sekere soorte materiaal gebruik is (gewoonlik as gevolg van die unieke (spesiale) eienskappe of prys daarvan) L waar dit vandaan kom (dit kan altyd teruggevoer word na die omgewing). Hierdie bespreking lê die fondament vir die volgende aktiwiteit.

Vra word alle huise van dieselfde materiaal gemaak?

kan ’n huis van net een materiaal gemaak word? waarom of waarom nie?

wat kan jy daarmee doen en hoe dra dit by tot die struktuur van die huis? wat is spesiaal aan die verskillende soorte materiaal? dink aan baie redes waarom hulle verskillende soorte materiaal gebruik het.

7

PSP M&M GR6 (Afr)

2

5/23/06

8:14 PM

Page 8

Verskillende soorte materiaal het verskillende eienskappe

Sleutelbegrippe • Verskillende vaste stowwe het verskillende eienskappe, bv. hard, sag, blink, deursigtig, waterdig, glad, sterk, buigsaam, bros, duursaam. • Die soort materiaal word gebruik omdat dit geskikte eienskappe vir ’n spesifieke doel het of mooi lyk (dit het estetiese eienskappe).

Onderwysertaak

Inleiding Verduidelik Verduidelik aan die leerders dat wanneer ons van die eienskappe van materiaal praat, praat ons van die unieke kenmerke wat daardie materiaal nuttig in ’n huis maak. Byvoorbeeld, ons gebruik glas vir vensters waardeur ons wil sien, want dit is deursigtig en sterk. Ons kan egter deurskynende glas vir ons badkamervensters kies, want dit laat lig deur, maar is nie deursigtig nie. Verwys weer na die huise van die drie varkies en bespreek die eienskappe van die materiaal wat elke varkie gebruik het om sy spesifieke huis te bou.

Beskryf die eienskappe van die verskillende soorte materiaal 1. Gebruik flitskaarte (byskrifte) om woordeskat bekend te stel om te beskryf wat die eienskappe is van die verskillende soorte materiaal wat gebruik word om die verskillende dele van die klaskamer te bou, bv. die klaskamer se baksteenmure is sterk en hard, die metaalbord is rigied en plat. Vra die leerders om byskrifte van die verskillende eienskappe te maak en dit op die gepaste plekke in die klaskamer te plak. 2. Wys voorbeelde of prente van verskillende soorte materiaal en help leerders om die materiaal te benoem en die eienskappe daarvan met adjektiewe soos dié hieronder en op die volgende bladsy te beskryf.

at l p rigied

Sement (sterk en hard) Staal (hard, buigbaar en sterk)

8

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 9

Keramiekteëls (glad en plat)

Hout (maklik om te sny, glad)

Glas (deursigtig en waterdig)

Bakstene (duursaam, rigied en sterk)

Plastiek (waterdig en buigbaar)

Sink (blink, glad en kan gevorm word)

9

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 10

taakkaart om te fotokopieer op bladsy 45.

Leerdertaak

3. Stuur verskillende groepe leerders na verskillende dele van die skool om te kyk watter boumateriaal gebruik is. (Deel die volgende taakblad uit.)

Vind uit oor die eienskappe van die materiaal waarvan ons skool gemaak is

is dit metaal?

nee, dis ’n spieël. dis glas.

Instruksies 1. Kies ’n deel van die skoolgebou, byvoorbeeld die portaal, die gang, ’n klaskamer of die kleedkamers. 2. Benoem die verskillende soorte materiaal wat in daardie deel gebruik is. 3. Beskryf die eienskappe van daardie soorte materiaal 4. Teken die inligting in die tabel hieronder aan.

Deel van die skool

10

Boumateriaal gebruik

Waarom het die bouer hierdie materiaal gebruik? Skryf die eienskappe hieronder neer.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 11

hierdie teëls is van beton gemaak.

Onderwysertaak 1. Lei ’n klasbespreking oor wat die leerders uitgevind het.

Vra L Wie het na die gang/administrasieblok, ens. gegaan? L Watter boumateriaal is gebruik om die gang/ administrasieblok, ens. te bou, en wat is die eienskappe van hierdie boumateriaal? L Waarom, dink jy, het die bouer besluit om hierdie materiaal te gebruik? 2. Vul die tabel in deur die hele klas se terugvoering te gebruik. Die leerders kan dit terselfdertyd in hul boeke neerskryf.

hierdie geut is van beton gemaak.

Deel van die skool

Boumateriaal gebruik

Waarom het die bouer hierdie materiaal gebruik? Skryf die eienskappe hieronder neer.

Dak

Dakteëls

Waterdig

Mure

Sementbakstene

Sterk

Vensters

Glas

Deursigtig

Vloer

Keramiekteëls

Glad, maklik om op te loop, maklik om skoon te maak

Dak

Asbes

Weerbestand en brandbestand

Mure

Sementbakstene

Sterk

Deur

Hout

Weerbestand

Bord

Metale (bedek met spesiale verf)

Glad, maklik om op te skryf (plat)

Dak

Teëls

Waterdig

Mure

Sementbakstene

Sterk

Deure

Hout

Weerbestand

Fondament

Beton

Baie sterk

Wasbak

Vlekvrye staal

Lig, glad, nie breekbaar nie, kan water hou

Pype

Plastiek

Lig, duursaam, roes nie, waterdig

Toiletbak

Porselein

Glad, maklik om skoon te maak

Dak

Glasvesel

Deurskynend (laat lig in), waterdig

Pale

Beton

Sterk

Portaal

Klaskamer

Skoolsaal

Kleedkamer

Gang

11

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 12

Vaslegging Help die leerders om sinne soos die volgende te skryf om die verskillende soorte materiaal en die eienskappe daarvan te beskryf.

Leerderskryftaak

Ons skoolgebou Ons skoolgebou is van verskillende soorte materiaal gemaak. Ons gebruik elke materiaal as gevolg van sy nuttige eienskappe vir ’n spesifieke doel. Glas word vir vensters gebruik, want dit is weerbestand en deursigtig. Sementbakstene word gebruik om mure te bou, want dit is sterk en hard. Asbes word vir die dak van die klaskamers gebruik, want dit is weerbestand

en brandbestand. Die bouer het glasvesel gebruik om die dak van die gang te maak, want dit laat lig

in en is waterdig. Betonpale word langs die gang gebruik, want dit is baie sterk en hou die dak op.

keramiekteëls

vlekvrye staal

plastiek

12

Baie soorte behou Buig teen 200°C hul vorm en brand bo hierdie temperatuur

Goeie geleier van hitte

Baie soorte is goeie geleiers

Die meeste soorte is sterk

Nie absorberend nie

Behou sy vorm

Geleier

Gelei nie elektrisiteit nie

Breek maklik

Nie absorberend nie

Behou sy vorm teen hoë temperature (500°C tot

Geleiding van hitte

Geleiding van elektrisiteit

As dit vir sterkte getoets word

Absorbering van water

800°C) en wanneer blootgestel aan vuur

Kan weer gevorm Kan weer Kan weer gevorm word na verhitting gevorm word word deur te sny, deur te sny en te te buig, ens. skuur

Kan weer gevorm word deur te sny of na verhitting

Sterk

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Sterker as glas

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Ontbind (ondergaan ’n chemiese verandering) of smelt

Kan lig deurlaat

Om weer gevorm te word

Laat nie lig deur nie

Laat nie lig deur nie; kan lig weerkaats

Laat lig deur

Deurlaat van lig

Plastiek

Produkte van plant- en diervesels (gras, riet, papier, karton, mat, ens.)

Raak hard wanneer dit teen meer as 500°C gebak word

Kleiprodukte (gebakte en ongebakte klei)

Klip en beton

sien die volledige tabel op bladsy 59.

Hout

• Sekere soorte materiaal het eienskappe wat dit geskik maak om mee te bou. • Die eienskappe van materiaal het gewoonlik te doen met die manier waarop die materiaal op lig, water, hitte en ander vorms van energie reageer, en die manier waarop dit weer gevorm kan word.

Metaal

3

Glas

8:14 PM

Eienskap van die materiaal Hoe die materiaal reageer op:

5/23/06

Eienskappe van materiaal/stowwe

PSP M&M GR6 (Afr) Page 13

Boumateriaal: ’n tabel van eienskappe

Sleutelbegrippe Stel bekend Stel die volgende tabel met soorte materiaal en sommige van die nuttige eienskappe daarvan bekend.

Verduidelik

1. Lees saam met die klas deur die tabel hieronder om hulle te help om meer oor die eienskappe van verskillende soorte boumateriaal uit te vind. 2. Verduidelik dat van die inligting op die tabel ontbreek, maar die leerders sal ondersoek doen om meer oor die materiaal en die eienskappe daarvan uit te vind. Na elke ondersoek sal hulle in staat wees om meer van die ontbrekende inligting in die tabel in te vul.

13

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

4 Sleutelbegrippe • Sommige soorte materiaal absorbeer water en ander is waterdig. • Soms word mure gemaak van materiaal wat water uit die grond kan absorbeer. In hierdie geval sal die water in die muur opgaan en dit klam maak; dit word stygende vog genoem. • ’n Voglaag van ’n waterdigte materiaal wat tussen die fondament en die mure ingesit word, kan stygende vog keer.

Page 14

Ondersoek Watter soort materiaal is geskik vir fondamente, voglae en mure? Inleiding Lei ’n klasbespreking oor huise en die soort materiaal waarvan dit gemaak word.

Vra van watter soort materiaal word huise gemaak? waarvan word formele huise gemaak? waarvan word informele huise gemaak?

Wat sal met jou huis gebeur as daar swaar reën of ’n oorstroming is? 1. Kyk na die prente van die huise. Wat sal in swaar reën of ’n oorstroming met hierdie huise gebeur? Sien bladsy 62 en verder vir prente van huise. 2. Lees die volgende berig saam met die leerders.

Stygende vog Toe Khayelitsha naby Kaapstad in die vroeë 1990’s in ’n nuwe voorstad van Kaapstad ontwikkel is, het ontwikkelaars baie huise gebou. Mense het die huise gekoop, maar kort voor lank het hulle in die strate getoyi-toyi omdat hul huise swak gebou was. Een van die klagtes was dat al die huise na ’n paar jaar stygende vog in die mure ontwikkel het. Mense het gekla oor die swart skimmel en swamme wat hul matte en kaste wat teen die klam mure gestaan het, beskadig het. Boonop het mense gekla oor asma en velprobleme wat as gevolg van allergieë vir die swamme en skimmel ontstaan het.

14

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 15

Vra waarom, dink jy, het hierdie huise stygende vog gehad? wat, dink jy, het verkeerd gegaan toe hierdie huise gebou is? wie se skuld is dit dat die huise klam was?

Aan die onderwyser Die probleem van stygende vog Een van die probleme vir ’n bouer is dat water stadig uit die grond in die fondament en mure van ’n gebou sal opstyg, selfs as die materiaal redelik hard en waterdig is. Die water styg in die klein gaatjies en krake in die materiaal op. Dit word stygende vog genoem en dit kom natuurlik voor. As stygende vog nie gekeer word nie, sal dit uiteindelik die mure sag en sponserig maak en veroorsaak dat die dakbalke verrot as dit so hoog kom. Jy sal ook sien dat daar swamme en skimmel op die mure en matte groei (dit het ernstige gesondheidsimplikasies, veral vir mense met asma). Die swamme groei graag teen klam mure. Dit voed op die minerale in die mure.

Voorkom stygende vog Die bouer kan stygende vog voorkom deur ’n voglaag te lê. Die voglaag word gewoonlik van ’n waterdigte materiaal soos ’n dik stuk plastiek gemaak. Die bouer lê ’n dik stuk plastiek bo-op die fondament en onder die vloer van die huis. Dit vorm ’n waterdigte grens en keer dat water verder styg. Die mure en vloer sal dus droog bly.

Waarom dit nodig is om bouplanne te hê Die meeste munisipaliteite het streng regulasies vir nuwe geboue. Hierdie regulasies vereis dat die bouer sy bouplanne moet voorlê. Die plan moet om veiligheidsredes aan verskeie spesifikasies voldoen. Byvoorbeeld, die dakbalke moet sterk genoeg wees om die dak te ondersteun, die fondament moet diep en sterk genoeg wees om die mure te ondersteun, en daar moet ’n voglaag tussen die fondament en die mure wees. Gedurende die bouery kom die bouinspekteur kyk dat die bouer die gebou volgens die plan bou.

15

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 16

Huis wat die posisie van die voglaag toon dak deur

venster vensterruit die vloer is bokant die voglaag

muur bokant die voglaag

fondament voglaag van swart plastiek

let op die posisie van die voglaag.

Stel die idee van ’n voglaag bekend Maak ’n eenvoudige tekening van ’n huis op die bord. Stel die idee van ’n voglaag bekend deur dit in die korrekte posisie op jou tekening van ’n huis in te kleur.

Toets boumateriaal en wys hoe ’n voglaag werk

Aan die onderwyser Jy kan dalk dat die leerders songedroogde bakstene van klei maak. Hulle moet klei met gras meng, dit in bakstene vorm en in die son laat droog word. Jy kan die klei by ’n handwerk- of erdewerkwinkel kry of dit in die omgewing vind.

16

Verduidelik aan die leerders dat hulle bakstene gaan toets en vergelyk om te kyk of dit water absorbeer en of die water aan die buitekant opstyg. Hulle gaan ook toets om te kyk wat met die water en die bakstene gebeur wanneer ons ’n voglaag tussen die bakstene lê. Ons sal ook hout en karton toets, want dit word vir mure in informele huise en ook in party formele huise gebruik. 1. Vra leerders om die volgende materiaal in vorms wat bo-op mekaar gestapel kan word, bymekaar te maak: L kommersieel gebakte kleibakstene of kleiner stukke baksteen L sementbakstene of kleiner stukke L stukke dik karton L enige ander materiaal waarvan hulle bakstene kan maak. 2. Verskaf stukke plastiek (uit inkopiesakke gesny) vir die voglaag. 3. Verskaf roomyshouers of ander houers om die bakstene in te laat staan. 4. Sit water in die houer sodat die onderste laag bakstene in die water staan (omtrent halfpad in die water). 5. Los die bakstene vir minstens ’n week so. Maak seker die bakstene staan altyd in die water. Elke groep kan ’n verskillende soort baksteen toets en dan hul resultate met ’n ander groep deel.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 17

Maak ’n kleibaksteen

klein stukkies gras of strooi rou klei

baksteen word in die son droog Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 48.

Ondersoek Sal alle soorte bakstene water absorbeer? En beskerm ’n voglaag die bakstene teen die water? 1. Stel jul bakstene só op:

A

B

Die bakstene is klam en nat.

A. Een stapel bakstene het ’n voglaag. B. Die ander het nie.

Absorbeer die bakstene die water? Laat die water die bakstene oplig? 2. Los die bakstene minstens ’n week so, en maak seker dat die onderste bakstene altyd in water staan. 3. Skryf en teken om te wys wat met jul bakstene gebeur het toe daar geen voglaag was nie. 4. Teken en skryf om te wys wat met die bakstene met ’n voglaag gebeur het. 5. Skryf en vertel wat met die bakstene bokant die voglaag gebeur het.

Die bakstene bokant die voglaag het droog gebly. 6. Verduidelik waarom ons ’n voglaag moet hê wanneer ons ’n huis bou.

Ons wil keer dat water uit die grond deur die fondament in die vloer en mure opstyg. Die bakstene onderkant die voglaag is nat. Die bakstene bokant dit is droog.

17

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 18

Ondersoek (Vervolg) 7. Kyk nou na jou eie tekening van ’n huis en teken waar jy die voglaag sal sit. 8. Skryf om te verduidelik waarom ’n huis ’n voglaag nodig het.

’n Huis moet ’n voglaag hê om die mure en vloer teen stygende vog te beskerm. Na ’n ruk maak stygende vog mense siek en verswak die struktuur van die huis.

Onderwysertaak

Stel ’n demonstrasie op om te wys hoe ’n voglaag werk. Maak ’n paar vuurhoutjiedosies vol sand. Stel dit só op:

A. Sonder ’n voglaag

vuurhoutjiedosiebakstene

houer stygende vog

watervlak

B. Met ’n voglaag droë vuurhoutjiedosiebakstene houer voglaag (plastiek)

nat vuurhoutjiedosiebakstene geen stygende vog nie watervlak

Verduidelik dat die voglaag (plastiek) gekeer het dat die vog in die vuurhoutjiedosiebakstene opstyg.

18

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 19

Vaslegging Help leerders om hul resultate met mekaar te deel. Elke groep moet ’n kort verslag oor hul resultate aanbied. Sit al die verskillende bakstene voor in die klaskamer en besluit saam met die leerders wat die beste materiaal is vir die: L mure L voglaag L fondament. Verduidelik dat as ons weet wat die eienskappe van ’n materiaal is, dit ons help om die beste materiaal vir ’n spesifieke doel te kies. Laastens doen die leerders die volgende skryftaak en vul die tabel in.

Leerdertaak

1. Wat is die beste materiaal om vir ons fondament, mure en voglaag te gebruik? Verduidelik waarom jy hierdie soorte materiaal gekies het. 2. Trek die tabel van eienskappe oor en vul dit in.

Eienskap

Glas

Metaal

Hout

Plastiek

Plant- en diervesels (karton, gras, ens.)

Absorbering van water

Nie absorberend nie

Nie absorberend nie

Absorbeer water

Absorbeer nie Absorbeer water nie water

Kleiprodukte

Harde bakstene Absorbeer nie water nie, maar raak klam aan die buitekant Droë klei Absorbeer water

19

PSP M&M GR6 (Afr)

5

5/23/06

8:14 PM

Page 20

Ondersoek Watter materiaal sal ons vir ons dak gebruik om ons huis ’n gerieflike temperatuur te hou?

Sleutelbegrippe Inleiding • Verskillende dakmateriaal kan die lugtemperatuur in ’n huis affekteer. • Verskillende dakmateriaal absorbeer of weerkaats hitte op verskillende maniere.

Onderwysertaak

A. Beplanning: Stel vrae om te ondersoek Begin deur te vra: L Wat maak ’n kamer gemaklik om in te woon? (Leerders sal antwoorde gee soos: gemaklike meubels, die regte grootte, genoeg lig, nie te veel geraas nie, ’n mat, gordyne, sekuriteit, ’n gerieflike temperatuur, ’n mooi uitsig, ens.)

nie te warm nie, nie te koud nie. net reg!

Aan die onderwyser Laat leerders raai wat ’n gerieflike temperatuur is. Bespreek: Is die temperatuur in die klaskamer vandag gerieflik? Verduidelik waarom of waarom nie. Stel die laboratoriumtermometer bekend en demonstreer hoe om dit te gebruik. Neem die temperatuur in die klaskamer. Besluit nou wat ’n gerieflike temperatuur in die klaskamer sal wees (gewoonlik vanaf 21°C tot 27°C).

20

L Wat is ’n gerieflike kamertemperatuur? L Hoe kan ons uitvind wat ’n gerieflike temperatuur is?

moenie die termometer aan die onderste punt vashou wanneer jy die lugtemperatuur meet nie. die lug moet in kontak met die termometer se onderste punt wees.

L Bly die temperatuur in die kamer die hele dag lank dieselfde? Waarom of waarom nie?

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Onderwysertaak

Page 21

1. Vra die leerders watter faktore (dinge) die temperatuur in ’n huis kan beïnvloed. L Dink jy die soort materiaal waarvan die dak gemaak is, kan die temperatuur in die huis beïnvloed? 2. Maak ’n kopkaart op die bord van al die faktore wat die lugtemperatuur in ’n huis kan beïnvloed.

Die weer Die grootte van die huis

Of die deure en vensters oop of toe is

Die dakmateriaal – het dit ’n teëldak of ’n plastiekdak?

Of daar matte is of nie

FAKTORE WAT DIE LUGTEMPERATUUR IN ’N HUIS BEÏNVLOED

Of daar gordyne is wat die son uithou of die hitte inhou

Onderwysertaak

Of dit ’n plafon het of nie

Hoeveel vensters en deure daar is

Of daar verhitting is

Of daar lugversorging is Of daar ander geboue of bome daar naby is wat die son uithou, ens.

3. Stel ’n vraag om te ondersoek Neem ’n idee uit die kopkaart en stel ’n vraag wat ondersoek kan word. Byvoorbeeld: L Hou ons dakmateriaal ons huis ’n gerieflike temperatuur? 4. Stel ’n hipotese op Help die leerders om ’n stelling soos die een hieronder as ’n hipotese te maak (’n stelling wat hulle glo waar kan wees). Byvoorbeeld: L Hipotese Ons dink: Ons dakmateriaal help om ons huise gedurende die dag ’n gerieflike temperatuur te hou (omtrent 21°C tot 27°C).

Verduidelik

na die ondersoek sal jy kan besluit of jou stelling waar is of nie.

21

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 22

B. Doen die ondersoek en versamel data Doen voorbereiding

Aan die onderwyser Maak seker die leerders weet hoe om ’n grafiek korrek te stip voordat hulle hierdie taak doen.

Leerdertaak

a) Maak die deksels van A4-grootte kartondose (soos waarin papier kom) bymekaar – een per groep. Elke groep moet dieselfde grootte boks hê. (Skoendose kan ook gebruik word.) b) Kry ’n verskillende soort dakmateriaal vir elke groep, bv. teëls, swart plastiek, tinfoelie, karton, deursigtige plastiek, gras, koerantpapier. c) Verskaf laboratorium-termometers (een per groep) en kleeflint. d) Gee grafiekpapier aan elke leerder. Die leerders moet die vertikale as (y-as) teken om die temperatuur in (C en die tyd van die dag op die horisontale as (x-as) te stip. Taakkaart om te fotokopieer op A. Maak bokshuise met verskillende bladsy 50.

soorte dakmateriaal 1. Maak ’n bokshuis soos die een hieronder.

gras hout

swart plastiek gaatjie vir termometer

termometer

2. Kies een van die soorte materiaal en maak ’n dak vir jul boks. Gebruik kleeflint om dit te verseël. 3. Steek die termometer in die gaatjie en verseël die gaatjie met wondergom. Die onderste punt van die termometer moet in die huis wees en die res van die termometer moet uitsteek sodat jy die temperatuur kan lees sonder om dit uit die boks uit te haal. 4. Sit die bokshuise langs mekaar op ’n sonnige plek buite die klaskamer. 5. Meet die temperatuur elke uur en teken dit aan.

22

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Leerdertaak

Page 23

B. Meet die temperatuur in my bokshuis om uit te vind Hou ons dakmateriaal ons huis ’n gerieflike temperatuur? 1. Van watter materiaal is die dak van jul bokshuis gemaak?

Swart plastiek 2. Wat is ’n paar van die eienskappe van jul dakmateriaal?

Nie deursigtig nie, sterk, waterdig, buigbaar, glad, blink 3. Ons hipotese

Ons dink: Ons dakmateriaal help om ons huise gedurende die dag ’n gerieflike temperatuur te hou (omtrent 21°C tot 27°C).

is dit billik om die temperature te vergelyk as die bokse nie ewe groot is nie?

nee, die bokse moet almal ewe groot wees.

DIE TEMPERATUUR IN MY HUIS

Dakmateriaal: Swart plastiek Tyd van die dag

Lugtemperatuur in die boks in °C

8 vm. (voor skool)

13°C

9 vm

15°C

10 vm

20°C

11 vm

23°C

12 nm

29°C

1 nm

35°C

2 nm

44°C

Ens.

C. Evalueer data en kommunikeer bevindinge 1. Maak ’n grafiek om te wys wat die temperatuur in die huis op verskillende tye van die dag is. Jul grafieke moet ’n geskikte skaal van getalle hê om te wys wat die temperatuur is, bv. 10, 20, 30, 40. Stip die tyd op die x-as en die temperatuur op die y-as.

23

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 24

Leerdertaak

Temperatuur in °C

’n Grafiek om te wys hoe die lugtemperatuur in my bokshuis verander

vm

24

Tyd in uur

nm

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 25

taakkaart om te fotokopieer op bladsy 51

Vrae oor die grafiek 1. Wat was die hoogste lugtemperatuur in jou bokshuis?

Die hoogste temperatuur in die huis was 44°C 2. Sal jul bokshuis gemaklik wees om in te woon? Verduidelik waarom of waarom nie.

Nee, want die temperatuur is tot 44°C gedurende die dag. Om twaalfuur die middag is die temperatuur reeds 29°C, wat te warm is om gerieflik te wees. ’n Gerieflike temperatuur in die huis sal tussen 21°C en 27°C wees. Hoër as dit raak ongemaklik. 3. Was jul hipotese korrek of nie? Verduidelik waarom of waarom nie.

Nee, ons hipotese was nie korrek nie. Ons het gedink die dak sal die temperatuur gedurende die hele dag egalig hou. Maar ons het bewys dat dit verkeerd is, want ons het die temperatuur gemeet en dit het gestyg.

Onderwysertaak Vergelyk die temperatuur in verskillende

huise taakkaart om te fotokopieer op bladsy 53.

1. Teken die klas se resultate op ’n tabel soos hierdie een op die bord aan. Die leerders kan dit in hul boeke afskryf. 2. Lei ’n klasbespreking.

GROEP

DAKMATERIAAL

A

Tinfoelie

B

Karton

C

D

EIENSKAPPE VAN DIE MATERIAAL Glad, buigbaar, blink

HOOGSTE LAAGSTE TEMPERATUUR TEMPERATUUR

28°C

13°C

Dik, dig, dof, nie 36°C buigbaar nie

13°C

Riet/gras

Buigbaar, dof, dig wanneer saamgebondel

32°C

13°C

Swart plastiek

Blink, swart, dun, waterdig, buigbaar

44°C

13°C

30°C

13°C

E

Teëls (klei)

F

Deursigtige plastiek

Stewig, hard, dig, dof Dun, buigbaar, waterdig, deursigtig

39°C 13°C

25

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 26

Vra wat sê die temperatuurlesings op die vorige bladsy vir ons?

Hierdie lesings vertel ons dat geeneen van die soorte dakmateriaal die temperatuur gedurende die dag egalig hou nie. Tinfoelie is die beste om die temperatuur koeler in die huis te hou en swart plastiek maak die huis weer baie warm. Ons kan dus sien dat die dakmateriaal wel ’n invloed op die temperatuur in die huis het.

Vaslegging Leerdertaak

Eienskap

Glas

Hou dit die Ja hitte in (absorbeer dit hitte)?

1. Vul die tabel met eienskappe van die verskillende soorte materiaal in

Metale

Hout

Plastiek

Karton, papier, vesel

Keramiekteëls

Absorbeer ’n deel van die hitte, maar weerkaats baie

Ja

Deursigtige plastiek

Hout, karton of Vang die hitte papier

Absorbeer ’n deel van die hitte

vas Swart plastiek

Absorbeer baie hitte

Absorbeer ’n deel van die hitte Gras of riet

Absorbeer ’n deel van die hitte

Skryftaak L Watter soort materiaal sal jy vir jou dak gebruik as jy wil hê die temperatuur in die huis moet egalig bly? L Skryf ’n paar sinne om te verduidelik waarom jy dit sal kies.

26

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 27

Ondersoek

6

Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? Onderwyser-inset

Sleutelbegrippe Verduidelik • Verskillende soorte materiaal reageer verskillend op hitte en ligenergie. • Party soorte materiaal absorbeer energie terwyl ander energie weerkaats. • Deursigtige en deurskynende materiaal vang energie vas.

Verskillende soorte materiaal reageer op verskillende maniere op hitte en ligenergie. Party materiaal absorbeer energie terwyl ander energie weerkaats. Deursigtige materiaal laat lig deur en jy kan ook duidelik daardeur sien. Deursigtige materiaal vang hitte-energie vas. Verduidelik die volgende met behulp van die tekeninge: L Deursigtige oppervlakke laat hitte deur en vang dit vas. L Blink oppervlakke weerkaats hitte. L Donker oppervlakke absorbeer hitte. sonenergie

Deursigtige plastiek

’n deel van die energie word weerkaats energie word vasgevang

energie word weerkaats

Tinfoelie (blink)

net ’n bietjie energie word weerkaats

Swart plastiek (donker)

swart plastiek absorbeer baie energie en verhit die lug in die boks

L Verduidelik dat sommige soorte materiaal keer dat die hitte inkom of uitgaan. Sulke materiaal word hitte-isolators genoem.

27

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 28

Inleiding Vra L Kan ons ons huise op so ’n manier bou dat die temperatuur binne egalig bly? (Deur die huis te ventileer, deure en vensters oop te maak en deur die huis te isoleer; deur isoleermateriaal te gebruik.) L Verduidelik aan die leerders dat hulle ’n projek gaan doen waarin hulle met materiaal gaan eksperimenteer om die temperatuur in hul bokshuise geriefliker te maak (met ’n egalige en geskikte temperatuur deur die hele dag).

Werk in groepe Assesseringstaak vir LU1 Verwys na die assesseringstandaarde vir graad 6 vir LU1 op bladsy 79.

Ondersoek: Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? 1. Beplan L Ontwerp en doen ’n ondersoek om uit te vind wat die beste manier is om die temperatuur van jou bokshuis gerieflik en egalig te hou. L Jy kan enigiets aan jul huis doen om dit te bereik. L Byvoorbeeld, jy kan dit isoleer, deure en vensters maak, die mure en dak dikker maak, verskillende kombinasies materiaal gebruik.

2. Doen en teken aan L Neem temperatuurlesings en teken dit in ’n tabel aan. L Teken grafieke om te bewys dat jul huis ’n gerieflike, egalige temperatuur het. L Lewer die tabel en die grafiek in vir assessering.

3. Doen verslag A. Julle groep moet jul huis wys en die volgende aan die res van die klas vertel en verduidelik: L die materiaal wat julle gebruik het om die huis te bou L die eienskappe van die materiaal L wat julle met die materiaal gedoen het om die huis gemakliker te maak.

B. Julle groep moet ’n paar paragrawe skryf oor wat julle geleer het oor: L die materiaal wat julle gebruik het om die huis te bou L die temperatuur in jul huis (van die grafiek).

Bokshuise wat leerders gebou het

28

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 29

Voorgestelde riglyne vir assessering Assesseringstaak

Assesseringskriteria vir LU1

1. Beplan

Die leerders moet die volgende doen:

Beplan en maak die huis

L Kies hul eie geskikte materiaal.

(Beplan ondersoeke)

L Gebruik die materiaal kreatief en met kennis van die eienskappe daarvan om die temperatuur beter te beheer.

Om ’n kode 7-assessering (80%) te verdien:

Die leerder moet ongewone soorte materiaal kies en dit besonder kreatief gebruik.

2. Doen en teken aan

Die leerders moet die volgende doen:

Doen verslag oor wat hulle gedoen het

L Maak en stel hul bokshuis korrek op.

(Doen ondersoeke en versamel data)

L Meet die temperatuur elke uur korrek. L Teken die temperature korrek in ’n tabel aan (insluitend die meeteenhede). L Teken ’n grafiek van hul resultate. (Die grafiek moet korrek gestip wees, die x- en y-as moet benoem wees, met ’n gepaste skaal, en dit moet ’n gepaste opskrif hê.)

Om 80% of meer te verdien:

Die leerder moet besonder logies werk. Die tabelle, lesings en grafieke moet op besondere aandag aan besonderhede, akkuraatheid en netheid dui.

3. Skryf ’n verslag

Die verslag moet die volgende eienskappe hê:

Skryf oor wat hulle geleer het

L Bevat volledige inligting onder die gegewe opskrifte.

(Evalueer data en kommunikeer bevindinge)

L Wys dat die leerders die begrip van ’n gerieflike temperatuur verstaan. L Wys of die leerders daarin geslaag het om ’n gerieflike temperatuur te kry. (Hulle moet verstaan hoe hul resultate met die vraag wat ondersoek word, verband hou.) L Wys dat die leerders iets geleer het oor die eienskappe van die materiaal wat hulle gebruik het. L Is logies en samehangend geskryf. Dit moet sinvol wees. Om 80% of meer te verdien:

Die leerder se verslag moet besonder duidelik en logies wees en volledige verduidelikings bevat oor wat hulle gedoen het en waarom. Dit moet enige veranderinge of vernuwings wat hulle aan hul metode gemaak het en hoe dit hul resultate verbeter het of nie, insluit.

29

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

7

8:14 PM

Page 30

Ondersoek Hoe maklik brand ons dakmateriaal? Veiligheidswenke vir onderwysers

Sleutelbegrippe • Sommige materiaal brand makliker as ander, wat dit onveilig maak om as boumateriaal te gebruik. • Materiaal wat maklik brand, word ontvlambare materiaal genoem en materiaal wat nie maklik brand nie, word nieontvlambaar genoem.

Wanneer leerders hul dakmateriaal toets om te kyk hoe goed dit brand, moet jy die volgende voorsorgmaatreëls volg: • Brand baie klein hoeveelhede van elke soort dakmateriaal. Sny die materiaal in stukke wat nie groter as ’n vingernael is nie. • Moenie stowwe wat giftige dampe afgee (soos linoleum en polistireen), brand nie. • Maak die vensters oop, want hierdie aktiwiteit veroorsaak slegte dampe en rook. • Sommige soorte materiaal sal nie maklik aan die brand raak wanneer dit boop die gaasmatjie is nie. Hou dit direk in die vlam deur ’n stuk draad of ’n naald in ’n kurkprop te gebruik.

Onderwysertaak Inleiding Begin ’n bespreking oor die leerders se ervaring van brande wat huise, veral informele huise, verwoes het.

Vra A. L Het enige van julle al gehoor van ’n huis

Daar is baie verskillende oorsake van huisbrande.

of huise wat afgebrand het? L Watter soorte huise raak aan die brand? L Hoe raak ’n huis aan die brand? Wat is sommige van die oorsake van brande in huise? L Waarom brand huise so maklik?

B. L Hoe kan ons keer dat daar ’n brand in ons huis is?

30

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 31

A. Beplanning: Stel vrae om te ondersoek Vra die leerders om na te dink oor die materiaal waarvan huise gemaak word. Vra hulle watter soorte materiaal maklik sal brand. 1. Sê vir die leerders dat hulle dakmateriaal gaan toets om uit te vind hoe dit brand en watter materiaal makliker brand. 2. Stel die volgende woordeskat in soveel moontlik tale bekend: ontvlambaar (iets wat brand maklik), ezitsha lula, flammable nie-ontvlambaar (iets wat nie maklik brand nie), ezingatshi lula, non-flammable vol roet, umsizi, sooty; dampe, umsi, fumes; slegte reuk, uvumba elibi, bad smell; giftige stowwe, ezinetyefu, poisonous substances, ens.

B. Voer die ondersoek uit en teken die data aan 1. Gee aan elke groep leerders die volgende apparaat: L ’n spiritusbrander L ’n driepootstaander L draadgaas L vuurhoutjies L ’n monster van elke soort dakmateriaal (baie klein hoeveelhede, omtrent die grootte van jou vingernael) L ’n naald of ’n stuk draad en ’n kurkprop. Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 56.

Leerdertaak

Neem waar hoe maklik ons dakmateriaal sal brand Instruksies 1. Sit ’n klein stukkie van elke soort dakmateriaal (omtrent die grootte van jou pinkienael) op die draadgaas – een op ’n slag. 2. Steek die spiritusbrander aan en sit dit onder die draadgaas. Spiritusbrander met driepoot en draadgaasmatjie klein stukkie dakmateriaal draadgaas

kurkprop

draad

stukkie materiaal driepoot vlam

spiritusbrander

Hou ’n stukkie materiaal in ’n vlam.

3. Teken jou waarneming op die rekordblad aan. 4. Doen dieselfde met al die ander monsters.

31

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 32

Neem waar hoe maklik ons dakmateriaal sal brand REKORDBLAD Swart plastiek

Tinfoelie

Keramiekteëls

Karton

Gras

Papier

Raak die materiaal maklik aan die brand?

Nee

Nee

Nee

Nee

Ja

Ja

Brand dit met 'n groot of 'n klein vlam?

Geen Geen vlam vlam nie – nie dit smelt

Geen vlam nie Klein vlammetjie

Groot vlam

Groot vlam

Watter kleur is die vlam?

Geen vlam nie

Geen vlam nie

Geen vlam nie Oranje

Geel/ oranje

Geel/ oranje

Rook dit?

Ja

Nee

Nee

Ja

Ja, baie

Ja

Hoe ruik dit wanneer dit brand?

Aaklige chemiese reuk

Effens sleg

–

Sleg, 'n baie skerp reuk

Baie sleg, jy voel dit agterin jou keel

Sleg

Wat is oor na dit gebrand het?

Taai goeters

Wit as

–

Swart as

Swart en wit as

Wit as

C. Evalueer data en kommunikeer bevindinge Orden die soorte dakmateriaal 1. Maak ’n lys van die soorte dakmateriaal en rangskik dit van hoogs ontvlambaar (gevaarlik) tot die minste ontvlambaar (baie veiliger). Gebruik jul resultate uit die tabel hierbo. 2. Gebruik alles wat jy oor die materiaal geleer het om die volgende te besluit: M Watter dakmateriaal is die beste? Verduidelik waarom jy so sê.

Vul die tabel met eienskappe van die verskillende soorte materiaal in

32

Eienskap

Glas

Metaal

Hout

Plastiek

Karton, papier, vesel

Keramiekteëls

Brand dit maklik? (ontvlambaar of nieontvlambaar)

Nee

Brand nie, verander na wit as

Ja

Deursigtige plastiek: Nee, dit

Hout, karton of papier:

Nee

smelt.

Ja, dit brand.

Swart plastiek:

Gras of riet:

Nee, dit smelt.

Ja, dit brand.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Aan die onderwyser Die meeste mense wat in informele nedersettings in Suid-Afrika woon, het baie min keuse oor watter soort boumateriaal hulle gebruik. Dit is as gevolg van die koste van die materiaal. Baie goedkoop en herwinde materiaal het nuttige eienskappe wat dit geskik maak om mee te bou. Hierdie nuttige eienskappe moet egter ook opgeweeg word teen die negatiewe eienskappe daarvan, soos ontvlambaarheid. Terwyl arm gemeenskappe moontlik nie hul boumateriaal met meer geskikte materiaal kan vervang nie, kan hulle spesiale voorsorgmaatreëls tref om vuur veiliger in hul huise te gebruik as hulle bewus is van hoe ontvlambaar die materiaal is, soos ’n plastiekdak.

Page 33

Onderwysertaak Klasbespreking 1. Lei ’n klasbespreking om veiliger dakmateriaal te kies.

Vra M Watter soort dakmateriaal sal mense die maklikste laat versmoor of hul

longe beskadig wanneer dit brand? M Watter soort materiaal skei onaangename (moontlik giftige) dampe af? M Watter soort materiaal smeul net en rook baie? M Watter soort materiaal smelt as dit brand? Waarom is dit ’n baie

gevaarlike dakmateriaal wanneer dit brand? (Wanneer plastiek smelt, val en sit dit aan mense se vel vas en veroorsaak slegte brandwonde.) M Waarom kies mense ontvlambare materiaal om hul huise mee te bou? M Is daar ander soorte materiaal wat hulle ook kan kies? M Wat anders kan mense doen om brande te voorkom?

ons hou ’n emmer sand in ons huis om brande mee te blus.

Leerdertaak

Taakkaart om te fotokopieër op bladsy 58.

Assesseringstaak vir LU2 Verwys na die assesseringstandaarde vir graad 6 LU2 op bladsy 80.

Teken en skryf oor wat ons oor materiaal en huise geleer het

A. Vul ’n tabel in 1. Vul die tabel van die eienskappe van materiaal in. Gebruik die inligting uit die ondersoeke wat jy tot dusver gedoen het en jou eie kennis. 2. Is daar enige inligting in die tabel wat jy nog nie kan invul nie? Watter inligting? 3. As jy dit nog nie kan invul nie, verduidelik waarom nie.

33

34

Laat lig deur

Kan weer gevorm word deur te sny of na verhitting

Behou sy vorm

Deurlaat van lig

Om weer gevorm te word

Behou sy vorm teen hoë temperature (500°C tot

Breek maklik

Nie absorberend nie

Absorbering van water

Gelei nie elektrisiteit nie

Geleiding van elektrisiteit

As dit vir sterkte getoets word

Geleier

Geleiding van hitte

Plastiek

Laat nie lig deur Kan lig deurlaat nie

Hout

Nie absorberend nie

Die meeste soorte is sterk

Baie soorte is goeie geleiers

Goeie geleier van hitte

Absorbeer water

Sterk

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Baie soorte behou Buig teen 200°C hul vorm en brand bo hierdie temperatuur

Is waterdig en absorbeer nie water nie

Sterker as glas

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Ontbind (ondergaan ’n chemiese verandering) of smelt

Absorbeer water

Sterkte verskil na aanleiding van dikte

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Dit brand

Behou sy vorm

Gelei nie elektrisiteit nie

Gebakte klei absorbeer nie water nie; ongebakte klei absorbeer wel water

Absorbeer nie water nie

Gebakte klei is sterk, Baie sterk maar breek wanneer dit gestamp of laat val word

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte Swak geleier van hitte

Raak hard wanneer dit teen meer as 500°C gebak word

Kan weer gevorm Kan weer gevorm Klip kan in vorms gesny word word deur te sny, te word voor verhitting (voor dit gebak word) buig

Laat nie lig deur nie

Kleiprodukte Klip en beton (gebakte en ongebakte klei)

Laat nie lig deur nie Laat nie lig deur nie

Produkte van plant- en diervesels (gras, riet, papier, karton, mat, ens.)

8:14 PM

Kan weer gevorm Kan weer Kan weer gevorm word na verhitting gevorm word word deur te sny, deur te sny en te te buig, ens. skuur

Laat nie lig deur nie; kan lig weerkaats

Metaal

5/23/06

800°C) en wanneer blootgestel aan vuur

Glas

Eienskap van die materiaal Hoe die materiaal reageer op:

Eienskappe van materiaal/stowwe

PSP M&M GR6 (Afr) Page 34

Onvoltooide tabel op bladsy 59.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Leerdertaak

Page 35

B. Skryf en teken Skryftaak (werk individueel of in pare)

Skryftaak oor verskillende soorte dakmateriaal 1. Lees die volgende: In die klas het ons oor die eienskappe van verskillende soorte boumateriaal gepraat. Ons het materiaal getoets om te kyk wat die uitwerking van ’n voglaag is. Ons het getoets en vergelyk hoe verskillende soorte dakmateriaal die temperatuur in die huis beïnvloed. Ons het ook getoets of die dakmateriaal brand. 2. Teken en skryf om alles te vertel wat jy oor verskillende dakmateriaal geleer het en hoe dit die gerief en veiligheid van jou huis kan beïnvloed. Jy kan enigiets insluit wat jy in die klas en by die huis geleer het en wat jy uit jou eie ervaring weet.

35

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 36

Voorgestelde riglyne vir assessering Assesseringstaak

Assesseringskriteria vir LU2

Vul die tabel met eienskappe van materiaal in

Die tabel moet aan die volgende vereistes voldoen: M Dit moet korrek ingevul wees behalwe vir die

inligting wat leerders nog nie het nie, byvoorbeeld die inligting oor die geleiding van elektrisiteit deur die materiaal. Van die ander inligting sal hulle uit hul eie kennis kan invul. M Dit bevat die sleutelwoorde wat die eienskappe

wat gebruik is, korrek beskryf, bv. laat deur, gelei, absorbeer, breek. Om 80% of meer te verdien:

Die leerder kan al die inligting korrek invul (selfs dit wat hulle nie ondersoek het nie).

Skryf en teken om te vertel wat jy oor verskillende dakmateriaal geleer het

Die tekening en skryfwerk oor materiaal en die eienskappe daarvan moet wys dat die leerder die volgende kan doen: M Verstaan die uitwerking van materiaal en die

eienskappe daarvan op die temperatuur, veiligheid en gerief in die huis. M Het korrekte begrip van materiaal en die

eienskappe daarvan. M Kan verbande met sy of haar eie konteks trek,

bv. teken en skryf oor die rol van die materiaal in brande in informele buurte, die uitwerking van vloede op die materiaal, die uitwerking van rook wat ingeasem word, ens. M Kan duidelike en korrekte verduidelikings skryf.

Om 80% of meer te verdien:

36

Die leerder kan enige ander toepaslike inligting wat dieper begrip toon, insluit.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

8

Page 37

Watter soort behuising is geskik?

Sleutelbegrippe Inleiding • Alle mense behoort geskikte behuising te hê. Dit is ’n mensereg. • Daar is baie verskillende soorte geskikte huise. • Regerings, stads- en dorpsrade en individue hou toesig oor die bou van huise. • Mense kies boumateriaal wat maklik toeganklik is en wat geskikte eienskappe het.

Aan die onderwyser Oor die assessering van hierdie taak: Jy sal in die klas moet rondstap en na die besprekings moet luister om deel B (die bespreking) te assesseer. Jy kan deel C assesseer terwyl jy na die leerders se voorstelle luister.

Voorgestelde riglyne vir assessering op bladsy 40.

1. Versamel prente van verskillende soorte huise en wys dit vir die leerders (voorbeelde om te fotokopieer op bladsy 61 tot 66).

Vra M Watter huis het die meeste voordele? Gee redes vir daardie voordele M Watter huis het die meeste nadele? Gee redes vir daardie nadele.

2. Lees die koerantberig “Is opslaanhuise die Aan die oplossing?” op bladsy 39 saam met die onderwyser leerders of gebruik ander gepaste koerantberigte oor behuising. Help leerders Leerders sal verskillende met die moeilike woorde. Verduidelik dat menings hê oor watter opslaanhuise geboue is wat in stukke in ’n soort behuising die fabriek gemaak word en dan aanmekaargesit meeste geskik is. Die word op die plek waar die huis gebou moet voordele van die huis word. kan dalk meer afhang 3. Laat leerders die leerdertaak hieronder uitvoer. van die toegang tot Maak asof jy die burgemeester is (of kies ’n dienste as die werklike konstruksie van die leerder om die rol van die burgemeester te huis. speel). Maak seker dat al die vrae beantwoord word. Elke groep neem een of twee vrae uit deel B. Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 60.

Assesseringstaak vir LU3 Verwys na die assesseringstandaarde vir graad 6 LU3 op bladsy 82.

Hoe voorsien ons geskikte behuising aan mense?

A. Lees (hele klas) Lees die koerantberig “Is opslaanhuise die oplossing?” of soek en gebruik jou eie koerantberig oor behuising. 1. Dink jy sulke opslaanhuise sal ’n goeie manier wees om in die toekoms huise aan mense te voorsien? Bespreek waarom of waarom nie.

B. Bespreek (in groepe) Verbeel jou jy is ’n stad of dorp se burgemeester of stadsbeplanner. Daar is mense in jou stad of dorp wat nie huise het nie en nie toegang tot boumateriaal het om hul eie huise te bou nie. Daar is ook mense wat hul eie huise gebou het van enige materiaal wat hulle in die hande kon kry. 1. Wat sal jy doen om daardie mense te help om huise te kry? Sal jy mense hul eie huise laat bou? Waarom of waarom nie?

37

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 38

2. As jy ’n bouinspekteur was, watter reëls sou jy maak om veilige, gerieflike huise te bou? Maak ses reëls en gee redes vir elkeen. 3. Hoe sal jy mense raadgee oor die beste (veiligste, sterkste, goedkoopste, ens.) boumateriaal? 4. Sal jy boumateriaal aan mense voorsien as hulle hul eie huise wil bou? Waarom? Sal hulle daarvoor moet betaal? Verduidelik waarom jy so sê. 5. Watter soort materiaal sal geskik wees vir mense om mee te bou, en waarom? Sal dieselfde materiaal geskik vir alle plekke in Suid-Afrika wees? Waarom sê jy so? 6. Behoort mense hul eie huise te bou? Waarom sê jy so? Wie behoort hulle te leer hoe om dit te doen? 7. Waarom is dit belangrik om oor behuising na te dink en besluite daaroor te neem?

C. Bied idees aan 1. Elke groep kies twee van die vrae hierbo en berei idees oor behuising voor om aan die burgemeester voor te stel. Verbeel julle julle praat met die burgemeester. 2. Julle moet vyf of ses goeie voorstelle oor elke vraag maak. Elkeen in die klas moet een goeie voorstel aan die burgemeester verduidelik. 3. Skryf jul idees neer en teken dit, en gesels dan daaroor.

38

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 39

Is opslaanhuise die oplossing? Hier is ’n berig oor ’n idee van hoe mense die behuisingstekort in Suid-Afrika kan hanteer. Dit is meneer Paul Garner se idee. Hy is ’n ingenieur wat ’n koerantberig geskryf het. Hy stel voor dat ons opslaangeboue (geboue wat in ’n fabriek gebou is) gebruik om vinniger huise te voorsien.

Is opslaanhuise die oplossing? 2003/2004 gebou. En in 2004/2005 is net meer as 14 500 gebou. Baie mense wag reeds 20 jaar lank vir ’n ordentlike huis. Intussen bou hulle hul eie “informele” huise of “krotte”. Ons weet dat informele huise (of krotte) baie maklik kan brand. Elke jaar is daar vreeslike brande in die plakkerskampe in en naby Kaapstad.

Behuisingstekort na die oorlog

Paul Garner het na die Tweede Wêreldoorlog in Engeland grootgeword. Na die oorlog was daar ’n enorme tekort aan behuising. Meer as ’n halfmiljoen huise is gedurende die oorlog deur bomme vernietig of beskadig. Terselfdertyd het baie soldate teruggekeer en ’n blyplek nodig gehad. Fabrieke maak mure en dakke

Huisloos ... ’n lewensfeit vir talle haweloses

Die Britse regering moes ’n vinnige manier vind om huise te voorsien. Hulle het besluit dat die fabrieke wat gedurende die oorlog gewere en bomme gemaak het, nou huise moes maak. Die fabrieke het die huise se mure en dakke van groot, plat stukke hout en metaal gemaak. Toe het vragmotors die stukke (mure en dakke) reguit na die bouterrein geneem. As kind het Paul Garner gesien hoe vragmotors in die straat waar hy gewoon het, verbyry – elk met ’n halwe huis agterop. Elke halfuur het nog ’n vragmotor verbygery. Die mense het gedink hierdie opslaanhuise sou omtrent 20 jaar hou. Maar party word vandag nog gebruik – 60 jaar later! Behuisingskrisis in Suid-Afrika

Hier in Suid-Afrika het ons ook ’n behuisingskrisis. In 1965 was ons bevolking 20 miljoen. Vandag is dit meer as 43 miljoen. In die Wes-Kaap alleen kort ons 360 000 huise. Minder as 17 000 huise is in

Meneer Garner maak ’n voorstel

Meneer Garner stel voor dat die regering staalopslaanhuise wat nie kan brand nie, begin maak. Hy sê die huise sal 20 vierkante meter groot wees (omtrent vyf meter lank en vier meter breed). Dit sal ’n plafon en dakisolering hê sodat dit nie te warm of te koud word nie. Die stukke sal op die plek waar die huise moet staan, aanmekaargesit word. Die mure sal by die hoeke aanmekaar gesweis word. Meneer Garner stel voor dat hierdie opslaanhuise in fabrieke in die townships gemaak word. Mense in die gemeenskap kan opgelei word om die stukke aanmekaar te sweis. Hy sê die huise sal vinnig gemaak en aanmekaargesit kan word. Elke huis sal omtrent R10 000 kos om te maak. In ’n later stadium kan ’n badkamer met ’n toilet aan die huis vasgebout word. Op hierdie manier kan ons huise vinniger begin voorsien. Aangepas uit Paul Garner se berig in die Cape Times, 10 Mei 2005

Vrae 1. Meet die grootte van ’n huis van 20 vierkante meter buite op die skoolgrond. Dink jy hierdie huis is ’n goeie grootte vir ’n gesin? Waarom? 2. Wat is sommige van die voordele van opslaanhuise? Wat is sommige nadele?

39

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 40

Voorgestelde riglyne vir assessering Assesseringstaak

Assesseringskriteria vir LU3

B Bespreking oor behuising

Die leerders moet die volgende kan doen:

(Deelname aan die groep)

M Wees aktief in die bespreking. M Dra idees by oor die vrae wat bespreek word. M Wys dat hulle die probleme van behuising in die

verlede en die toekoms verstaan. M Is in staat om oor hul eie moontlike oplossings

vir die behuisingsprobleem te praat. Om 80% of meer te verdien:

Die leerders moet ’n verskeidenheid kwessies in hul bespreking ondersoek, bv. die struktuur van huise, sosiale kwessies, geskiedkundige kwessies, gesondheids- en ekonomiese kwessies, en wys dat hulle diepte van begrip het.

C Bied idees aan

Die leerders moet die volgende kan doen:

(Individuele aanbieding)

M Is in staat om hul voorstel duidelik en hoorbaar

vir die burgemeester aan te bied. M Praat logies. M Gebruik sleutelwoorde wat toepaslik vir die

onderwerp is. M Gebruik oogkontak en gepaste liggaamstaal. M Toon begrip van hoe om behuising toeganklik

te maak vir diegene wat dit nodig het, met verwysing na kwessies in verband met koste, beskikbaarheid van materiaal, geskiktheid van materiaal, hoe maklik dit is om te bou, ens. Om 80% of meer te verdien:

Bespreek en bied hul eie kreatiewe en insiggewende idees aan oor hoe om die behuisingskrisis op te los.

Vaslegging Vra leerders om te praat oor alles wat hulle geleer het oor materiaal, die eienskappe daarvan en die materiaal wat ons vir huise gebruik. Teken hul idees in ’n klaskopkaart aan. (Die leerders kan die kopkaart in hul boeke maak.)

40

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 41

Voorgestelde werkskema PERIODE 5

PERIODE 1

PERIODE 2

PERIODE 3

PERIODE 4

Leerervaring 1 • Onderwysers vertel storie oor huise. • Leerders teken prente van huise. • Onderwyser noem dele van ’n huis.

Vervolg • Leerders vergelyk die materiaal wat in twee verskillende huise gebruik is – tabel en sinne. • Onderwyser doen vaslegging – stel vrae.

Leerervaring 2 Vervolg • Onderwyser verduidelik • Onderwyser lei eienskappe en stel soorte bespreking en teken al materiaal bekend. die waarnemings in ’n • Leerders neem materiaal klastabel aan. en eienskappe in skool • Leerders skryf tabel van waar – vul ’n tabel in. gekombineerde resultate af.

Vervolg • Vaslegging: Leerders skryf sinne oor materiaal en die eienskappe daarvan.

PERIODE 6

PERIODE 7

PERIODE 8

PERIODE 9

PERIODE 10

Leerervaring 3 Vervolg • Onderwyser stel die tabel • Onderwyser verduidelik met eienskappe bekend. en teken ’n voglaag op ’n prent van ’n huis en stel Leerervaring 4 ondersoek bekend. • Onderwyser lei • Leerders beplan hul bespreking oor huise en ondersoek. lees berig oor stygende vog.

Vervolg • Leerders maak waarnemings tydens die volgende week. • Onderwyser demonstreer voglaag met bakstene van vuurhoutjiedosies. NB: Gee leerders tyd om hul waarnemings te maak en doen vaslegging na hulle dit gedoen het.

Leerervaring 5 • Onderwyser vra vrae oor hoe om ’n kamer geriefliker te maak. • Leerders neem die temperatuur in die klaskamer. • Onderwyser en leerders maak ’n kopkaart oor die faktore wat temperatuur beïnvloed.

Vervolg • Onderwyser en leerders stel ’n vraag op en vorm ’n hipotese oor dakmateriaal en temperatuur. • Leerders maak bokshuise.

PERIODE 11

PERIODE 12

PERIODE 13

PERIODE 14

PERIODE 15

Vervolg • Leerders stel bokshuise op en teken die temperature aan.

Vervolg • Leerders teken grafieke van hul resultate en beantwoord vrae oor die grafiek.

Vervolg • Onderwyser maak tabel van hoogste en laagste temperature wat in die bokshuise aangeteken is. • Leerders trek die tabel oor. • Onderwyser lei bespreking oor die bevindinge.

Vervolg • Onderwyser doen vaslegging. • Leerders vul tabel met eienskappe in en skryf sinne..

Leerervaring 6 • Onderwyser verduidelik absorpsie, deurlaat en weerkaatsing van energie deur materiaal. Assesseringstaak vir LU1 • Onderwyser stel assesseringstaak en kriteria bekend. • Leerders begin assesseringstaak.

PERIODE 16

PERIODE 17

PERIODE 18

PERIODE 19

PERIODE 20

Vervolg • Leerders maak hul eie bokshuise. • Leerders neem die temperature.

Vervolg • Leerders teken grafieke.

Vervolg • Leerders wys en vertel van hul huise en grafieke.

Vervolg • Leerders skryf paragrawe oor wat hulle geleer het. NB: Maak tyd om na die assessering terugvoering aan leerders te gee.

Leerervaring 7 • Onderwyser lei bespreking oor brande en huise. • Onderwyser vra leerders om te voorspel watter soorte materiaal maklik sal brand. • Onderwyser stel woordeskat oor vuur en brand bekend.

PERIODE 21

PERIODE 22

PERIODE 23

PERIODE 24

Periode 25

Vervolg • Leerders stel apparaat op en brand verskillende soorte materiaal. • Leerders teken hul resultate aan.

Vervolg • Leerders maak ’n lys van materiaal van die meeste ontvlambaar tot die minste ontvlambaar en vul die tabel met eienskappe in.

Vervolg • Onderwyser lei klasbespreking oor resultate. • Onderwyser stel assesseringstaak bekend.

Assesseringstaak vir LU2 • Leerders doen assesseringstaak (vul ’n tabel in, teken en skryf). NB: Maak tyd om na die assessering terugvoering aan leerders te gee.

Leerervaring 8 • Onderwyser lei bespreking oor voordele en nadele van verskillende huise. • Onderwyser en leerders lees berig oor opslaanhuise.

Werkskema vervolg op bladsy 42

41

PSP M&M GR6 (Afr)

42

5/23/06

8:14 PM

Page 42

PERIODE 26

PERIODE 27

PERIODE 28

PERIODE 29

Vervolg Assesseringstaak vir LU3 • Onderwyser stel assesseringstaak en kriteria bekend. • Leerders bespreek die vrae oor behuising.

Vervolg • Leerders doen voorbereiding om hul idees aan te bied.

Vervolg • Leerders bied hul idees aan. NB: Maak tyd om na die assessering terugvoering aan leerders te gee.

Vervolg • Onderwyser doen vaslegging oor die hele afdeling en teken leerders se idees op ’n kopkaart aan.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 43

AFDELING 2 Hulpmiddels vir onderwysers Leerdertaakkaarte om te fotokopieer Taakkaart 1 Vergelyk die materiaal wat in twee verskillende huise gebruik is . .. . . 44 Taakkaart 2 Vind uit oor die eienskappe van die materiaal waarvan ons skool gemaak is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Taakkaart 3 A. Ondersoek: Sal alle soorte bakstene water absorbeer? En beskerm ’n voglaag die bakstene teen die water? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Taakkaart 4 A. Maak bokshuise met verskillende dakmateriaal . . . . . . . . . . . . . . .50 Taakkaart 5 Assesseringstaak vir LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Ondersoek: Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak? Taakkaart 6 Ondersoek: Neem waar hoe maklik ons dakmateriaal sal brand . . . . 56 Taakkaart 7 Assesseringstaak vir LU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Teken en skryf oor wat ons oor materiaal en huise geleer het Eienskappe van materiaal/stowwe: onvoltooide tabel . . . . . . . . . . . . .59 Taakkaart 8 Assesseringstaak vir LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Hoe voorsien ons geskikte behuising aan mense? Berig: “Is opslaanhuise die oplossing?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Prente van huise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62–67 Klassifikasie van materiaal/stowwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

43

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 44

TAAKKAART 1

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak

Vergelyk die boumateriaal wat in twee verskillende huise gebruik is 1. Teken ’n prent van ’n interessante huis. 2. Benoem die dele van jul huis.

3. Kies prente van twee verskillende huise. 4. Kyk na die prente van die verskillende huise en die materiaal waarvan dit gemaak is. Vul die tabel hieronder in.

Deel van huis

Van watter soort materiaal is dit gemaak? HUIS 1

HUIS 2

Dak Muur Deur Venster Deurkosyn Vensterraam Fondament 5. Skryf sinne soos die volgende om elke deel van jou twee huise te vergelyk: Een huis het ’n dak van ......................... en die ander huis het ’n dak van ..........................

44

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 45

TAAKKAART 2

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak

Vind uit oor die eienskappe van die materiaal waarvan ons skool gemaak is Instruksies 1. Kies ’n deel van die skoolgebou, byvoorbeeld die portaal, die gang, ’n klaskamer of die kleedkamers. 2. Benoem die verskillende soorte materiaal wat in daardie deel gebruik is. 3. Beskryf die eienskappe van daardie soorte materiaal 4. Teken die inligting in die tabel hieronder aan.

Deel van die skool

Boumateriaal gebruik

Waarom het die bouer hierdie materiaal gebruik? Skryf die eienskappe hieronder neer.

45

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 46

TAAKKAART 2 (Vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak 5. Vul die tabel in deur die hele klas se terugvoering te gebruik. Deel van die skool

Boumateriaal gebruik

Skryf die eienskappe hieronder neer. Portaal

Klaskamer

Skoolsaal

Kleedkamer

Gang

46

Waarom het die bouer hierdie materiaal gebruik

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 47

TAAKKAART 2 (vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak Skryf sinne soos die volgende om die verskillende soorte materiaal en die eienskappe daarvan te beskryf. Skryf sinne oor minstens ses verskillende soorte materiaal.

Ons skoolgebou Ons skoolgebou is van verskillende soorte materiaal gemaak. Ons gebruik elke materiaal as gevolg van sy nuttige eienskappe. Glas word vir vensters gebruik, want dit is weerbestand en deursigtig.

47

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 48

TAAKKAART 3 Taakkaart om te fotokopieer A. ONDERSOEK Leerdertaak Sal alle soorte bakstene water absorbeer? En beskerm ’n voglaag die bakstene teen die water? Instruksies Elke groep kan ’n verskillende soort baksteen toets en dan hul resultate met ’n ander groep deel. 1. Stel jul bakstene só op:

2. Los die bakstene minstens ’n week so, en maak seker dat die onderste bakstene altyd in water staan. 3. Skryf en teken om te wys wat met jul bakstene gebeur het toe daar geen voglaag was nie. 4. Teken en skryf om te wys wat met die bakstene met ’n voglaag gebeur het.

48

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 49

TAAKKAART 3 (vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak 5. Skryf en vertel wat met die bakstene bokant die voglaag gebeur het. 6. Verduidelik waarom ons ’n voglaag moet hê wanneer ons ’n huis bou. 7. Kyk nou na jou eie tekening van ’n huis (Taakkaart 1) en teken waar jy die voglaag sal sit. 8. Skryf om te verduidelik waarom ’n huis ’n voglaag nodig het.

Leerdertaak 1. Wat is die beste materiaal om vir ons fondament, mure en voglaag te gebruik? Verduidelik waarom jy hierdie soorte materiaal gekies het. 2. Trek die tabel van eienskappe oor en vul dit in.

Eienskap

Glas

Metaal

Absorbering van water

Absorbeer Absorbeer nie water nie nie water nie

Hout

Plastiek

Plant- en diervesels (karton, gras, ens.)

Kleiprodukte

Harde baksteen:

Droë klei

49

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 50

TAAKKAART 4

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak

A. Maak bokshuise met verskillende soorte dakmateriaal 1. Maak ’n bokshuis soos die een hieronder. 2. Kies een van die soorte materiaal en maak ’n dak vir jul boks. Gebruik kleeflint om dit te verseël.

’n Bokshuis met dakmateriaal van jou keuse. 3. Steek die termometer in die gaatjie en verseël die gaatjie met wondergom. Die onderste punt van die termometer moet in die huis wees en die res van die termometer moet uitsteek sodat jy die temperatuur kan lees sonder om dit uit die boks uit te haal. nee, die bokse kan mens die temperature moet almal ewe 4. Sit die bokshuise langs mekaar vergelyk as die bokse groot wees. op ’n sonnige plek buite die nie ewe groot klaskamer. is nie? 5. Meet die temperatuur elke uur en teken dit aan. DAKMATERIAAL: swart plastiek Tyd van die dag

8 vm. (voor skool) 9 vm 10 vm 11 vm 12 nm 1 nm 2 nm Ens.

50

Lugtemperatuur in die boks in °C

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

TAAKKAART 4 Leerdertaak

Page 51

(vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

B. Meet die temperatuur in my bokshuis om uit te vind:

Hou ons dakmateriaal ons huis ’n gerieflike temperatuur? 1. Van watter materiaal is die dak van jul bokshuis gemaak? ............................. 2. Wat is ’n paar van die eienskappe van jul dakmateriaal? ............................................................................... 3. Ons hipotese: Ons dink . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................................................

C. Evalueer data en kommunikeer bevindinge 1. Maak ’n grafiek om te wys wat die temperatuur in die huis op verskillende tye van die dag is. Jul grafieke moet ’n geskikte skaal van getalle hê om te wys wat die temperatuur is, bv. 10°C, 20°C, 30°C, 40°C. Stip die tyd op die x-as en die temperatuur op die y-as. (Sien grafiekpapier op die volgende bladsy.)

Vrae oor die grafiek 1. Wat was die hoogste lugtemperatuur in jou bokshuis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Sal jul bokshuis gemaklik wees om in te woon? Verduidelik waarom of waarom nie. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. 3. Was jul hipotese korrek of nie? Verduidelik waarom of waarom nie. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. .............................................................................

51

PSP M&M GR6 (Afr)

52

5/23/06

8:14 PM

Page 52

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 53

TAAKKAART 4 (vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak ..................................................................

D. Vergelyk die temperatuur in verskillende huise Groep

Dakmateriaal

Eienskappe van die materiaal

Hoogste temperatuur

Laagste temperatuur

A B

C

D

E

F

1. Teken die klas se resultate op ’n tabel soos hierdie een aan.

Bespreek hierdie vraag in jul groep Wat sê hierdie temperatuurlesings vir ons? ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. .............................................................................

53

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 54

TAAKKAART 4 (vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

............................................................................. Leerdertaak

Eienskap

Glas

Hou dit die hitte in? (absorbeer dit hitte)

Ja

Metaal

Hout

Plastiek

Karton, Keramiekpapier, vesel teëls

Ja

Deursigtige plastiek:

Hout, karton of papier

Swart plastiek:

54

Gras of riet

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 55

TAAKKAART 5 Assesseringstaak vir LU1 Leerdertaak Ondersoek:

Taakkaart om te fotokopieer

Kan jy die temperatuur in jou bokshuis geriefliker maak?

Werk in groepe

1. Beplan M Ontwerp en doen ’n ondersoek om uit te vind wat die beste manier is om die temperatuur

van jou bokshuis gerieflik en egalig te hou. M Jy kan enigiets aan jul huis doen om dit te bereik. M Byvoorbeeld, jy kan dit isoleer, deure en vensters maak, die mure en dak dikker maak,

verskillende kombinasies materiaal gebruik.

2. Doen en teken aan M Neem temperatuurlesings en teken dit in ’n tabel aan. M Teken grafieke om te bewys dat jul huis ’n gerieflike, egalige temperatuur het. M Lewer die tabel en die grafiek in vir assessering.

3. Doen verslag A. Julle groep moet jul huis wys en die volgende aan die res van die klas vertel en verduidelik: M die materiaal wat julle gebruik het om die huis te bou M die eienskappe van die materiaal M wat julle met die materiaal gedoen het om die huis gemakliker te maak.

B. Julle groep moet ’n paar paragrawe skryf oor wat julle geleer het oor: M die materiaal wat julle gebruik het om die huis te bou M die temperatuur in jul huis (van die grafiek).

55

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 56

TAAKKAART 6 Taakkaart om te fotokopieer Leerdertaak ONDERSOEK Neem waar hoe maklik ons dakmateriaal sal brand Instruksies 1. Sit ’n klein stukkie van elke soort dakmateriaal (omtrent die grootte van jou pinkienael) op die draadgaas – een op ’n slag. 2. Steek die spiritusbrander aan en sit dit onder die draadgaas. 3. Teken jou waarneming op die rekordblad aan. 4. Doen dieselfde met al die ander monsters.

Spiritusbrander met driepoot en draadgaasmatjie

klein stukkie dakmateriaal draadgaas

kurkprop

draad

stukkie materiaal driepoot vlam

spiritusbrander

Hou ’n stukkie materiaal in ’n vlam.

Neem waar hoe maklik ons dakmateriaal sal brand Rekordblad Swart plastiek Tinfoelie Raak die materiaal maklik aan die brand? Brand dit met ’n groot of ’n klein vlam? Watter kleur is die vlam? Rook dit?

Hoe ruik dit wanneer dit brand? Wat is oor na dit gebrand het?

56

Keramiekteëls Karton

Gras

Papier

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 57

TAAKKAART 6 (vervolg)

Taakkaart om te fotokopieer

Leerdertaak

Evalueer data en kommunikeer bevindinge Orden die soorte dakmateriaal 1. Maak ’n lys van die soorte dakmateriaal en rangskik dit van hoogs ontvlambaar (gevaarlik) tot die minste ontvlambaar (baie veiliger). Gebruik jul resultate uit die tabel hierbo. 2. Gebruik alles wat jy oor die materiaal geleer het om die volgende te besluit watter dakmateriaal die beste is. Verduidelik waarom jy so sê. 3. Vul die tabel met eienskappe van die verskillende soorte materiaal in. Eienskap

Glas

Metaal

Hout

Brand dit maklik? (ontvlambaar of nieontvlambaar)

Plastiek

Karton, papier, vesel

Deursigtig:

Hout, karton of papier

Swart:

Gras of riete:

Keramiekteëls

4. Bespreek hierdie vrae met jou klas. 1. Watter soort dakmateriaal sal mense die maklikste laat versmoor of hul longe beskadig wanneer dit brand? 2. Watter soort materiaal skei onaangename (moontlik giftige) dampe af? 3. Watter soort materiaal smeul net en rook baie? 4. Watter soort materiaal smelt as dit brand? Waarom is dit ’n baie gevaarlike dakmateriaal wanneer dit brand? (Wanneer plastiek smelt, val en sit dit aan mense se vel vas en veroorsaak slegte brandwonde.) 5. Waarom kies mense ontvlambare materiaal om hul huise mee te bou? 6. Is daar ander soorte materiaal wat hulle ook kan kies? 7. Wat anders kan mense doen om brande te voorkom?

ons hou ’n emmer sand in ons huis om brande mee te blus.

57

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 58

TAAKKAART 7 Taakkaart om te fotokopieer Assesseringstaak vir LU2 Leerdertaak Teken en skryf oor wat ons oor materiaal en huise geleer het A. Vul ’n tabel in 1. Vul die tabel van die eienskappe van materiaal. Gebruik die inligting uit die ondersoeke wat jy tot dusver gedoen het en jou eie kennis. 2. Is daar enige inligting in die tabel wat jy nog nie kan invul nie? Watter inligting? 3. As jy dit nog nie kan invul nie, verduidelik waarom nie.

B. Skryf en teken (werk individueel of in pare)

Skryftaak oor verskillende soorte dakmateriaal 1. Lees die volgende: In die klas het ons oor die eienskappe van verskillende soorte boumateriaal gepraat. Ons het materiaal getoets om te kyk wat die uitwerking van ’n voglaag is. Ons het getoets en vergelyk hoe verskillende soorte dakmateriaal die temperatuur in die huis beïnvloed. Ons het ook getoets of die dakmateriaal brand. 2. Teken en skryf om alles te vertel wat jy oor verskillende dakmateriaal geleer het en hoe dit die gerief en veiligheid van jou huis kan beïnvloed. Jy kan enigiets insluit wat jy in die klas en by die huis geleer het en wat jy uit jou eie ervaring weet.

58

Baie soorte behou Buig teen 200°C hul vorm en brand bo hierdie temperatuur

Goeie geleier van hitte

Behou sy vorm

Geleier

Gelei nie elektrisiteit nie

Breek maklik

Nie absorberend nie

Behou sy vorm teen hoë temperature (500°C tot

Geleiding van hitte

Geleiding van elektrisiteit

As dit vir sterkte getoets word

Absorbering van water

800°C) en wanneer blootgestel aan vuur

Kan weer gevorm Kan weer Kan weer gevorm word na verhitting gevorm word word deur te sny, deur te sny en te te buig, ens. skuur

Kan weer gevorm word deur te sny of na verhitting

Om weer gevorm te word

Nie absorberend nie

Die meeste soorte is sterk

Baie soorte is goeie geleiers

Sterk

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Sterker as glas

Gelei nie elektrisiteit nie

Swak geleier van hitte

Ontbind (ondergaan ’n chemiese verandering) of smelt

Kan lig deurlaat

Raak hard wanneer dit teen meer as 500°C gebak word

Kleiprodukte (gebakte en ongebakte klei)

Klip en beton

8:14 PM

Laat nie lig deur nie

Produkte van plant- en diervesels (gras, riet, papier, karton, mat, ens.)

5/23/06

Laat nie lig deur nie; kan lig weerkaats

Plastiek

Laat lig deur

Hout

Deurlaat van lig

Metaal

Glas

Eienskap van die materiaal Hoe die materiaal reageer op:

Eienskappe van materiaal/stowwe

PSP M&M GR6 (Afr) Page 59

59

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 60

TAAKKAART 8 Leerdertaak Assesseringstaak vir LU3

Taakkaart om te fotokopieer

Verwys na die assesseringstandaarde vir graad 6 LU3 op bladsy 82.

Hoe voorsien ons geskikte behuising aan mense? A. Lees Lees die koerantberig “Is opslaanhuise die oplossing?” of soek en gebruik jou eie koerantberig oor behuising. 1. Dink jy sulke opslaanhuise sal ’n goeie manier wees om in die toekoms huise aan mense te voorsien? Bespreek waarom of waarom nie.

B. Bespreek Verbeel jou jy is ’n stad of dorp se burgemeester of stadsbeplanner. Daar is mense in jou stad of dorp wat nie huise het nie en nie toegang tot boumateriaal het om hul eie huise te bou nie. Daar is ook mense wat hul eie huise gebou het van enige materiaal wat hulle in die hande kon kry. 1. Wat sal jy doen om daardie mense te help om huise te kry? Sal jy mense hul eie huise laat bou? Waarom of waarom nie? 2. As jy ’n bouinspekteur was, watter reëls sou jy maak om veilige, gerieflike huise te bou? Maak ses reëls en gee redes vir elkeen. 3. Hoe sal jy mense raadgee oor die beste (veiligste, sterkste, goedkoopste, ens.) boumateriaal? 4. Sal jy boumateriaal aan mense voorsien as hulle hul eie huise wil bou? Waarom? Sal hulle daarvoor moet betaal? Verduidelik waarom jy so sê. 5. Watter soort materiaal sal geskik wees vir mense om mee te bou, en waarom? Sal dieselfde materiaal geskik vir alle plekke in Suid-Afrika wees? Waarom sê jy so? 6. Behoort mense hul eie huise te bou? Waarom sê jy so? Wie behoort hulle te leer hoe om dit te doen? 7. Waarom is dit belangrik om oor behuising na te dink en besluite daaroor te neem?

C. Bied idees aan 1. Elke groep kies twee van die vrae hierbo en berei idees oor behuising voor om aan die burgemeester voor te stel. Verbeel julle julle praat met die burgemeester. 2. Julle moet vyf of ses goeie voorstelle oor elke vraag maak. Elkeen in die klas moet een goeie voorstel aan die burgemeester verduidelik. 3. Skryf jul idees neer en teken dit, en gesels dan daaroor.

60

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 61

Is opslaanhuise die oplossing? Behuisingstekort na die oorlog

17 000 huise is in 2003/2004 gebou. En in 2004/2005 is net meer as 14 500 gebou. Baie mense wag reeds 20 jaar lank vir ’n ordentlike huis. Intussen bou hulle hul eie “informele” huise of “krotte”. Ons weet dat informele huise (of krotte) baie maklik kan brand. Elke jaar is daar vreeslike brande in die plakkerskampe in en naby Kaapstad.

Paul Garner het na die Tweede Wêreldoorlog in Engeland grootgeword. Na die oorlog was daar ’n enorme tekort aan behuising. Meer as ’n halfmiljoen huise is gedurende die oorlog deur bomme vernietig of beskadig. Terselfdertyd het baie soldate terugHuisloos ... ’n lewensfeit vir talle haweloses gekeer en ’n blyplek nodig gehad. Fabrieke maak mure en dakke Meneer Garner maak ’n voorstel Die Britse regering moes ’n vinnige manier vind Meneer Garner stel voor dat die regering om huise te voorsien. Hulle het besluit dat die staalopslaanhuise wat nie kan brand nie, begin fabrieke wat gedurende die oorlog gewere en bomme maak. Hy sê die huise sal 20 vierkante meter groot gemaak het, nou huise moes maak. Die fabrieke het wees (omtrent vyf meter lank en vier meter breed). die huise se mure en dakke van groot, plat stukke Dit sal ’n plafon en dakisolering hê sodat dit nie te hout en metaal gemaak. Toe het vragmotors die warm of te koud word nie. Die stukke sal op die stukke (mure en dakke) reguit na die bouterrein plek waar die huise moet staan, aanmekaargesit geneem. As kind het Paul Garner gesien hoe word. Die mure sal by die hoeke aanmekaar gesweis vragmotors in die straat waar hy gewoon het, word. verbyry – elk met ’n halwe huis agterop. Elke Meneer Garner stel voor dat hierdie opslaanhuise halfuur het nog ’n vragmotor verbygery. in fabrieke in die townships gemaak word. Mense in Die mense het gedink hierdie opslaanhuise sou die gemeenskap kan opgelei word om die stukke omtrent 20 jaar hou. Maar party word vandag nog aanmekaar te sweis. Hy sê die huise sal vinnig gebruik – 60 jaar later! gemaak en aanmekaargesit kan word. Elke huis sal

Behuisingskrisis in Suid-Afrika Hier in Suid-Afrika het ons ook ’n behuisingskrisis. In 1965 was ons bevolking 20 miljoen. Vandag is dit meer as 43 miljoen. In die Wes-Kaap alleen kort ons 360 000 huise. Minder as

omtrent R10 000 kos om te maak. In ’n later stadium kan ’n badkamer met ’n toilet aan die huis vasgebout word. Op hierdie manier kan ons huise vinniger begin voorsien. Aangepas uit Paul Garner se berig in die Cape Times, 10 Mei 2005

Daar is ’n tekort aan huise in ander dele van die wêreld ...

In Suidoos-Asië word houthuise op stelte gebou as voorsorgmaatreël teen vloede.

Selfs in gegoede gemeenskappe in Europa is behuisingstekorte ’n probleem.

61

PSP M&M GR6 (Afr)

62

5/23/06

8:14 PM

Page 62

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 63

63

PSP M&M GR6 (Afr)

64

5/23/06

8:14 PM

Page 64

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 65

65

PSP M&M GR6 (Afr)

66

5/23/06

8:14 PM

Page 66

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 67

’n Klip-en-modderhuis met ’n dak van natuurlike gras in landelike Ethiopië ... heeltemal omgewingsvriendelik!

67

68 nylon poliëster rayon lycra

chemikalieë

olie oplosmiddels verf + kleursel

polimere

plastiek

steenkool + olie + gas

papier tekstiele

hout + plantmateriaal (vesels)

leer

koppies bekers bakstene teëls

keramiek

klei

glasure isolators

mure fondamente

klip

glase vensterruite gloeilampe

glas

sand

NIE-LEWENDE DINGE

bv. ysteroksied koperoksied aluminiumoksied

Pigmente (bv. metaaloksied)

juweliersware elektriese draad staal ens.

goud koper yster ens.

metaal

8:14 PM

LEWENDE DINGE Koolstofgebaseerde lewensvorme Fotosintese

5/23/06

Aardkors, lug en water

Sterre (elemente)

KLASSIFIKASIE VAN MATERIAAL/STOWWE

PSP M&M GR6 (Afr) Page 68

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 69

AFDELING 3 Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Natuurwetenskappe Graad R-9 1. Kernkennis en -begrippe vir Materie en Materiaal/Stowwe (NKV) . . . . . . . . . . . .70 2. Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

69

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 70

Natuurwetenskappe

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN MATERIE EN MATERIAAL/STOWWE

Eienskappe en Gebruike van Materiaal/Stowwe van Materiaal/Stowwe

Eienskappe en Gebruike

Samevattende stelling: Ons kan materiaal/stowwe volgens die eienskappe daarvan klassifiseer ten einde soorte en patrone te bepaal. Eienskappe bepaal die seleksie van materiaal vir spesifieke doeleindes.

Samevattende stelling: Ons kan stowwe op verskillende maniere wysig na aanleiding van ons begrip van die substruktuur daarvan.

v Verskillende stowwe het verskillende eienskappe, soos tekstuur, kleur, sterkte en gewig, en kan volgens hierdie eienskappe geklassifiseer word. Ons maak dinge uit die materiaal of stowwe wat die eienskappe besit wat ons wil hê

v Stowwe kan gemeng word en soms kan veranderings gesien word bv. die oplossing van ’n vaste stof of nuwe kleure wanneer voedselkleurstowwe of verf gemeng word.

Grondslagfase

Intermediêre Fase

v Suiwer stowwe het ’n smelttemperatuur en ’n kooktemperatuur wat kenmerkend van elke stof is, en wat help om die stof te identifiseer. v Materiaal/stowwe word geëvalueer en geklassifiseer volgens die eienskappe daarvan (soos hardheid, buigbaarheid, hittegeleidings- of isolasievermoë, elektriese geleidings- of isolasievermoë, of dit gemagnetiseer kan word, oplosbaarheid en of dit roes).

v Hoofklasse stowwe is metale, keramiek (insluitend glas) polimere (insluitend plastiek en vesel). In saamgestelde stowwe word die eienskappe van twee of meer soorte materiaal/stowwe gekombineer.

v Party veranderings in stowwe is tydelik, maar ander veranderings is permanent. v Stowwe verander wanneer dit energie as hitte ontvang of verloor. Hierdie veranderings sluit inkrimping en uitsetting, smelting, verdamping, kondensasie en stolling in. (Skakel met Energie en Verandering.) v Die oplos van ’n stof in oplosmiddel hang af van veranderlikes wat die oplossnelheid affekteer.

Struktuur, Reaksies en Veranderings van Materiaal/Stowwe

65 70

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 71

Revised National Curriculum Statements Grades R–9 (Schools)

Eienskappe en Gebruike van Materiaal/Stowwe Senior Fase

v Stowwe in verskillende toestande het onderskeidende eienskappe soos kristalagtige strukture, saampersbaarheid/onsaampersbaarheid, of die neiging om te versprei. v Donkerkleurige oppervlakke word warmer as ligkleurige oppervlakke wanneer dit aan uitstralende energiebronne soos die son blootgestel word. Donkerkleurige voorwerpe straal hul energie geredeliker as hitte uit as blink, ligkleurige voorwerpe. (Skakel met Energie en Verandering.) v Sommige soorte materiaal word deur elektriese strome of magnete gemagnetiseer. Sommige soorte materiaal kan elektries gelaai word deur dit met ’n ander soort materiaal te vryf. (Skakel met Energie en Verandering.) v Sommige geleiers en stroombaankomponente verminder die stroom in ’n elektriese stroombaan betekenisvol. Dit word resistors genoem. Resistors kan geselekteer of ontwerp word om strome te beheer. v ’n Suiwer stof kan nie in verskillende stowwe geskei word nie, terwyl ’n mengsel geskei kan word, gewoonlik deur fisiese middele. Verskille in eienskappe kan gebruik word om mengsels van verskillende stowwe te skei (deur metodes soos filtrasie, distillasie, verdamping, chromatografie of magnetisme). v Spesifieke gasse kan van die lug geskei word of in reaksies geproduseer word, en kan baie gebruike in die nywerheidsektor en ander sektore van die ekonomie hê. Suurstof, waterstof, en koolstofdioksied het kenmerkende eienskappe en reaksies waardeur dit geïdentifiseer kan word. v Die verkryging of ontginning van nuttige materiaal uit grondstowwe hang af van chemiese reaksies en metodes van skeiding. v Grondstowwe, waarvan verwerkte materiaal gemaak word, moet ontgin, gekweek of van ander lande ingevoer word. Grondstowwe wat ontgin word, is nie-hernubaar en mynbou kan skade aan die omgewing aanrig. Die kweek van grondstowwe behels keuses oor die gebruik van bewerkbare grond en wateropvanggebiede.

Struktuur, Reaksies en Veranderings van Materiaal/Stowwe v ’n Deeltjiemodel van materie kan fisiese veranderings van stowwe, soos smelting, verdamping, kondensasie, diffusie en verwarming deur geleiding, verklaar.

v Baie huishoudelike stowwe is suur of alkalies. Indikators is stowwe wat met sure en oplosbare alkalië (basisse) reageer om produkte met onderskeidende kleure te produseer. Sure en alkalië neutraliseer mekaar om soute te vorm. Sure het kenmerkende reaksies met metale, metaaloksiede, hidroksiede en karbonate.

v Baie chemiese reaksies het energie nodig om te begin en baie chemiese reaksies stel energie vry wanneer dit plaasvind.

v Elemente bestaan uit slegs een soort atoom, terwyl verbindings uit twee of meer soorte atome in vaste verhoudings gevorm word. Elemente kan reageer om verbindings te vorm, en verbindings kan tot die elemente daarvan ontbind. Energie-inset is nodig om ’n verbinding in sy elemente op te breek, terwyl energie vrygestel word wanneer elemente reageer om ’n verbinding te vorm.

Struktuur, Reaksies en Veranderings van Materiaal/Stowwe 66 71

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 72

Eienskappe en Gebruike van Materiaal/Stowwe (Daar is geen verder kernkennisstellings vir Materie en Materiaal/Stowwe in hierdie fase nie.)

Struktuur, Reaksies en Veranderings van Materiaal/Stowwe v Suurstof het kenmerkende reaksies met metale en niemetale, waardeur oksiede gevorm word. Sommige van hierdie oksiede los in water op om suur- of alkaliese oplossings te vorm. Sommige metale reageer geredeliker met suurstof as ander metale. Korrosie (roes) van yster is ’n ekonomies belangrike reaksie wat voorkom kan word deur begrip van die reaksies tussen yster, water en suurstof. v Die reaksie van suurstof met kos stel energie vry in die selle van lewende dinge. (Skakel met Die Lewe en Lewende Dinge.)

Struktuur, Reaksies en Veranderings van Materiaal/Stowwe 67 72

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 74

8 ..................................................................

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Graad R-vlak

Graad 1-vlak

Graad 2-vlak

Graad 3-vlak

Graad 4-vlak

Leerder beplan ’n ondersoek as deel van ’n groep.

Leerder gebruik die materiaal wat deur die groep gekies is om die groep se plan te kommunikeer.

Leerder dra idees oor bekende situasies, behoeftes of materiaal by en identifiseer interessante aspekte wat tot ondersoek kan lei.

Leerder neem konstruktief aan die aktiwiteit deel en verstaan die doel daarvan.

Leerder ondersoek die moontlikhede in beskikbare materiaal en vind uit hoe dit gebruik kan word.

Beplanning van ondersoek Leerder dra by tot die beplanning van ’n ondersoekende aktiwiteit.

Leerder beplan ’n ondersoek onafhanklik.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data Leerder neem deel aan beplande aktiwiteit.

Leerder neem onafhanklik deel aan ’n beplande aktiwiteit.

Leerder neem onafhanklik of as deel van ’n groep deel aan beplande aktiwiteit.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings Leerder dink en praat oor wat gedoen is.

74

Leerder dink oor wat gedoen is en sê wat uitgevind is.

Leerder wys en verduidelik wat beplan is en hoe dit gedoen is.

Leerder verduidelik en dink na oor watter optrede beplan is en of dit moontlik was om hierdie plan uit te voer.

Leerder praat oor waarnemings en stel moontlike skakels met ander situasies voor.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Graad 5-vlak

Page 75

Graad 6-vlak

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Leerder beplan eenvoudige toetse en vergelykings en dink na oor hoe om dit billik te maak.

Leerder identifiseer faktore wat in ondersoek in ag geneem moet word en beplan maniere om data daaroor te versamel, oor ’n verskeidenheid waardes heen.

Leerder beplan ’n prosedure om voorspellings of hipoteses te toets, met beheer van ’n steurende veranderlike.

Leerder versamel en teken inligting aan, so akkuraat as wat toerusting toelaat en ondersoekdoeleindes vereis.

Leerder dra by tot stelselmatige dataversameling ten opsigte van akkuraatheid, betroubaarheid en die nodigheid om ’n veranderlike te beheer.

Beplanning van ondersoek Leerder lys, met bystand, wat bekend is oor bekende situasies en materiaal en stel vrae vir ondersoek voor.

Leerder help om fokusvrae vir ondersoek duidelik te maak en beskryf die soort inligting wat benodig sal word om die vraag te beantwoord.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data Leerder voer instruksies en prosedures uit wat ’n klein aantal stappe behels.

Leerder voer eenvoudige toetse of opnames uit en teken waarnemings of reaksies aan.

Leerder organiseer en gebruik toerusting of bronne om inligting te versamel en aan te teken.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings Leerder doen verslag oor die groep se prosedure en die resultate wat verkry is.

Leerder bring waarnemings en reaksies in verband met die fokusvraag.

Leerder veralgemeen ten opsigte van die relevante aspek en beskryf hoe die data die veralgemening steun.

Leerder dink na oor die mate waarin die gevolgtrekkings wat bereik is, redelike antwoorde op die fokusvraag van die ondersoek is.

Leerder soek patrone en tendense in die data wat versamel is en veralgemeen ten opsigte van eenvoudige beginsels.

75

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 76

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Graad 4-vlak

Graad 5-vlak

Graad 6-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig Leerder gebruik, ten minste, eie vlotste taal om voorwerpe, materiaal en organismes te noem en te beskryf.

Leerder gebruik, ten minste, eie vlotste taal om kenmerke van voorwerpe, materiaal en organismes te noem en te beskryf.

Leerder beskryf, ten minste, die kenmerke wat een kategorie dinge van ’n ander onderskei.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek Leerder sorteer voorwerpe en organismes na aanleiding van ’n sigbare eienskap.

Leerder skep eie kategorieë voorwerpe en organismes en verduidelik eie reël vir kategorisering.

Leerder kategoriseer voorwerpe en organismes na aanleiding van twee veranderlikes.

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 5 nie.)

Leerder interpreteer, ten minste, inligting deur alternatiewe vorme van dieselfde inligting te gebruik.

Interpretasie van inligting (Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 4 nie.)

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie (Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 4 nie.)

76

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 5 nie.)

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 6 nie.)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 77

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig Leerder onthou, ten minste, definisies en komplekse feite.

Leerder onthou, ten minste, prosedures, prosesse en komplekse feite.

Leerder onthou, ten minste, beginsels, prosesse en modelle.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek Leerder vergelyk kenmerke van verskillende kategorieë voorwerpe, organismes en gebeurtenisse.

Leerder pas klassifikasiestelsels op bekende en onbekende voorwerpe, gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Leerder pas veelvuldige klassifikasies op bekende en onbekende voorwerpe, gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Leerder interpreteer inligting deur getabuleerde data na grafieke te verander, deur data van grafieke af te lees en deur voorspellings na aanleiding van patrone te maak.

Leerder interpreteer inligting deur lyngrafieke na teksbeskrywings te verander, en omgekeerd, deur uit patrone in tabelle en grafieke te ekstrapoleer om te voorspel hoe een veranderlike sal verander, deur verbande tussen veranderlikes in tabelle en grafieke te identifiseer, en deur moontlike verbande tussen veranderlikes te hipoteseer (veronderstel).

Interpretasie van inligting Leerder interpreteer inligting deur kernidees in die teks te identifiseer, patrone in aangetekende data te vind en gevolgtrekkings te maak uit inligting in verskeie vorme (bv. prente, diagramme en geskrewe teks).

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie Leerder pas konseptuele kennis toe deur ’n begrip wat onderrig is met ’n variasie van ’n soortgelyke situasie in verband te bring.

Leerder pas konseptuele kennis op ietwat onbekende situasies toe deur na gepaste begrippe en prosesse te verwys.

Leerder pas beginsels toe en bring relevante begrippe in verband met mekaar om oplossings vir ietwat onbekende probleme te ontwikkel.

77

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 78

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Graad 4-vlak

Graad 5-vlak

Graad 6-vlak

Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis Leerder beskryf hoe plaaslike inheemse kulture wetenskaplike beginsels en tegnologiese produkte vir spesifieke doeleindes gebruik het en steeds gebruik.

Leerder identifiseer maniere waarop produkte en tegnologie uit ander tye en kulture aangepas is.

Leerder beskryf ooreenkomste in probleme en oplossings in eie en ander samelewings in die hede, die verlede en moontlik in die toekoms.

Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens Leerder identifiseer kenmerke van tegnologiese toestelle rondom hom of haar, en sê wat die doel en nut daarvan is.

Leerder identifiseer die positiewe en negatiewe uitwerking van wetenskaplike ontwikkelings of tegnologiese produkte op die gehalte van mense se lewens en/of die omgewing.

Leerder stel maniere voor om tegnologiese produkte en prosesse te verbeter en om die negatiewe uitwerking daarvan op die omgewing te verminder.

Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak Leerder identifiseer probleme wat sommige mense moontlik met die gebruik van tegnologiese toestelle kan hê.

78

Leerder beskryf die uitwerking wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste op mense het.

Leerder stel maniere voor waarop tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir diegene wat tans daarvan uitgesluit is.

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 79

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Begrip van wetenskap as ’n menslike aktiwiteit in kulturele kontekste Leerder vergelyk verskillende interpretasies van gebeurtenisse.

Leerder identifiseer maniere waarop mense selfvertroue in hul kennisstelsels opbou.

Leerder herken verskille in verduidelikings wat deur die natuurwetenskappe en ander verduidelikingstelsels gebied word.

Begrip van die volhoubare gebruik van die aarde se hulpbronne Leerder ontleed inligting oor volhoubare en onvolhoubare gebruik van hulpbronne.

Leerder identifiseer inligting wat vereis word om ’n mening oor die gebruik van hulpbronne uit te spreek.

Leerder reageer gepas op kennis oor die gebruik van hulpbronne en die uitwerking op die omgewing.

73 79

PSP M&M GR6 (Afr)

80

5/23/06

8:14 PM

Page 80

PSP M&M GR6 (Afr)

5/23/06

8:14 PM

Page 82

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME TRUST (PSP) Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat laerskoolonderwysers op die gebied van die Natuurwetenskappe en verwante leerareas ondersteun, veral in township-laerskole in die Wes-Kaap. Ons is gebaseer by die Edith Stephens Wetland Park, Philippi, in die nabyheid van talle benadeelde gemeenskappe op die Kaapse Vlakte. Die PSP is reeds sedert 1984 werksaam en het ’n uitstekende verhouding ontwikkel met ’n kern van 200 laerskole uit al die township-gebiede, insluitend die plattelandse gebiede van die Boland en Weskus. Meer as 1 050 onderwysers van graad 4 tot 7 en 126 000 kinders het al by die werk van die PSP gebaat. Die PSP werk in ’n omgewing waar die meeste onderwysers en leerders ’n tweede taal moet gebruik. Ons werk dus ook aan die ontwikkeling van leerders se kommunikasievaardighede terwyl ons op wetenskapverwante leerareas en die omgewing fokus. Die PSP werk tans met ’n span van nege personeellede. KONTAKBESONDERHEDE Western Cape Primary Science Programme (PSP) Edith Stephens Wetland Park Lansdowneweg Philippi 7785 Posbus 24158 Lansdowne 7779 Suid-Afrika Tel: (021) 691 9039; Faks: (021) 691 6350 e-pos: [email protected]; webtuiste: www.psp.org.za NPO: 015-822 Registrasienommer: IT2806/99