Pecina Ledana

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

JAMA LEDANA BAWALUKA, 2008. godine

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

Elaborat

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE JAME LEDANA KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

Rukovodilac

Jelena Kadi} Goran Dujakovi},speleolog Dr Du{an Mijovi}, geolog

Obra|iva~ Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um. Goran Pani}, geograf Fotografije

Goran Dujakovi} Jelena Savi}, dizajn

Tehni~ka obrada

Goran Kalini}, obrada priloga Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor

Spomenik prirode Jama Ledana

Svetlana [iqegovi}

2

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SADR@AJ PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "JAMA LEDANA" KAO ZNA^AJNOG PRIRODNOG DOBRA

ú

IDENTIFIKACIJA Vrsta i naziv prirodnog dobra Osnovna vrijednost Polo`aj Povr{ina i granice za{tite Prethodni status za{tite Kategorija Me|unarodni status

úú

OPIS PRIRODNOG DOBRA Priroda ^ovjek i priroda

úúú

VREDNOVAWE Ocjena ispuwenosti uslova za za{titu Ocjena vrijednosti Prijedlog kategorije

úñ

KONCEPT ZA[TITE Optimalni model za{tite Ciqevi razvoja Proceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite Re`im za{tite Mjere odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra Upravqawe za{titom Finansirawe za{tite Smjernice

ñ

PRILOZI prilog 1: Polo`aj jame Ledana na karti 1:100 000 prilog 2: Polo`aj jame Ledana na karti 1:25 000 prilog 3: Katastarska skica prilog 4: Popis katastarskih parcela prilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite prilog 6: Geolo{ka karta podru~ja planine Bobija 1:100 000 prilog 7: Profil jame Ledana

LITERATURA

Spomenik prirode Jama Ledana

3

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASLE\A REPUBLIKE SRPSKE pristupio je: Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u ~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se prirodno dobro stavqa pod za{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog za za{titu za{titu `ivotne sredine

Republi~ki Zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu spomenika prirode "JAMA LEDANA" kao zna~ajnog prirodnog dobra sa prijedlogom akta o za{titi.

Bawa Luka, 2008. god.

Direktor Zavoda, Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode Jama Ledana

4

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

I

Spomenik prirode Jama Ledana

IDENTIFIKACIJA

5

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA Spomenik prirode "Jama Ledana"

OSNOVNA VRIJEDNOST Podzemni oblik karstnog reqefa sa vertikalnim ulazom i velikim horizontalnim podzemnim galerijama. Tipi~an speleolo{ki objekat u svojoj grupi ispuwen sa atraktivnim ledenim naslagama koje sa~iwavaju ledeni stalagmiti, povijeni stalaktiti i salivi. Nijedan do sada otkriveni speleolo{ki objekat u Republici Srpskoj nema tako velike, masivne i atraktivne ledene naslage koje istovremeno ~uvaju u profilu zapise smene mikroklimatskih prilika.

POLO@AJ Sjeverozapadna Republika Srpska, ju`ni obronci planine Bobija. Teritorija op{tine Gorwi Ribnik, podru~ije {umskog gazdinstva Ribnik. Udaqenost: od Gorweg Ribnika 19 km i od Potoka 23 km. Pristupa~no putni~kim vozilom iz tri pravca: -

od Gorweg Ribnika asfaltnim putem do Vu~ije poqane, daqe makadamskim putem do Ledanske uvale (put za Srneticu), i daqe oko 500 m pje{a~kom stazom do jame, od Potoka makadamskim putem do Lisine, daqe asfaltnim putem do Vu~ije poqane, makadamskim putem (put za Srneticu) do Ledanske uvale, a zatim oko 500 m pje{a~kom stazom do jame, od Drni}a preko Srnetice makadamskim putem do Ledanske uvale, a potom 500 m stazom do jame.

Nadmorska visina: 950 m n.v. Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X - 4918,37 N Y - 6398,37 E

PRETHODNI STATUS ZA[TITE Jama Ledana se do sada nije nalazila na listi za{ti}enih prirodnih dobara Republike Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH (predratni period).

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE Na za{ti}enoj povr{ini Spomenik prirode „Jama Ledana“ ustanovqava se re`im za{tite II stepena. Re`im za{tite II stepena obuhvata dio katastarkske ~estice 19/225-1 ucrtan na kopiji katastarskog plana ukupne povr{ine 28,26 hektara koja pripada Katastarskoj op{tini Gorwi Ribnik (Busije). Za{ti}ena povr{ina ima oblik pravilne kru`nice polupre~nika 300 metara od otvora (ulaz) za{ti}enog Spomenika prirode „Jama Ledana“

Spomenik prirode Jama Ledana

6

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

KATEGORIJA Spomenik prirode. Zna~ajno prirodno dobro - ú ú ú kategorija.

Na osnovu Inventara objekata geonasle|a Republike Srpske, prirodno dobro Jama Ledana je objekat geonasle|a regionalnog zna~aja.

ME\UNARODNI STATUS •

IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural Monument / Natural Landmark - Prirodni spomenik. IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of National parks & Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

Spomenik prirode Jama Ledana

7

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

II

Spomenik prirode Jama Ledana

OPIS PRIRODNOG DOBRA

8

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIRODA GEOLO[KA GRA\A Geolo{ka prou~avawa oblasti jugozapadne Bosne datiraju jo{ od druge polovine 19. veka kada su austrijski geolozi Mojsisivicza, Tietzea I Bittnera (1880), opisali osnovnu geolo{ku gra|u. U kasnijem periodu izvo|ena su specijalisti~ka istra`ivawa, a posebno su zna~ajni radovi Katzer-a koji se posebno bavio podru~jem Kqu~a (1921. 1926, 1929), i kasnije Kajmakovi} (1958), Maksimovi} i Lau{evi} (1964) Gu{i}, Jelaska I Nenadovi} (1965) i drugi. Najpotpuniji prikaz geolo{ke gra|e istra`nog podru~ja dat je pri izradi OGK SFRJ, list Kqu~ 1983. godine. Geolo{ka gra|a planine Bobija, odnosno {ireg podru~ja jame Ledana ima razvijene tri strukturno-facijalne jedinice u kojima su zastupqene stijene razli~ite starosti. Sve tvorevine su stvarane u pli}im dijelovima sa izvjesnim produbqivawima za vrijeme stvarawa vulkangeno-sedimentnih tvorevina sredweg i gorweg trijasa i fli{nih naslaga gorwe krede (OGK, List Kqu~, 1983). Rasprostrawewe zastupqenih kartiranih jedinica prikazano je na prilogu 5.

Mezozoik Tvorevine gorweg trijasa (T3) predstavqaju najstarije sedimente na istra`nom prostoru i pripadaju strukturno facijalnoj jedinici Grme~-[i{a. Zastupqeni su bijeli i svijetlsivi dolomiti koji su bankovito i debelo uslojeni. Dolomiti su ~vrsti i `ilavi, vrlo rijetko slabo grusifikovani, neravnog su loma i kompaktne gra|e. Pripadaju sitnozrnim strukturnim varijetetima. Osnovna masa izgra|ena im je od mikrokristalnog i neravnomjerno kristalnog dolomita. U podru~ju Gola [i{a konstatovani su fisilni nalazi Sphaerocodium bornemmani, Glomospirella friedli i dr. Debqina ovih naslaga je razli~ita, ali obi~no oko 500 m. Stijene jurske periode zastupqene su najve}im dijelom sjeverno i isto~no od podru~ja jame Ledana. Isto~no se prostiru na potezu Vu~ija poqana-Crkveno, a sjeverno na potezu Crkveno-[iroka uvala. Zastupqeni su lijaski i doger-malmski sedimenti. Lijaske tvorevine (J1) su izdvojene u antiklinali Doweg Crkvenog, na jugozapadnim padinama Gole [i{e, I konkordantno se nastavqaju na trijas. Petrografski ih sa~iwavaju dolomiti, mikriti, mikrospariti, i fosiliferni mikriti. U vi{im dijelovima javqaju se kre~waci, slabo fosilonosni. Debqina ovih naslaga iznosi oko 400m. Doger i dijelovi malma (J2,3), na podru~ju Vu~ije poqane, Crkvenog i [iroke uvale, isto~no i sjeverno od jame Ledana, predstavqeni su kre~wacima sa rijetkim proslojcima dolomita. Na osnovu petrografskih analiza konstatovano je da su to kre~waci oospariti, oointraspariti, intraspariti i pelspariti. Plitkovodna sedimentacija iz dogera nastavqa se i tokom doweg malma. U ovim tvorevinama odre|ena je mikrofosilna zajednica sa Dictyoconus cayexia, Elliporella donzellii, i drugi koja dokumentuje dogersku starost ovih sedimenata. Debqina ovih naslaga iznosi oko 500m. Najrasprostraqeniji sedimenti na istra`nom prostoru su dowokredne starosti. Ovi sedimenti le`e transgresivno preko sredwo- i gorwojurskih kre~waka, a diskordancija je ozna~ena ~esto pojavama boksita. Prirodno dobro jama Ledana razvijena je u ni`im dijelovima dowe krede (1K1) koju predstavqa paket slojeva tamnosivih kre~waka sa algama, Karbonatne sedimente sa~iwavaju mikriti, fosiliferni mikriti, laporoviti mikriti i dolomiti. U wima su konstatovani fosili Salpingoporella annulata, S. melitae, Favreina salavensis i drugi karakteristi~ni za neokom.

Spomenik prirode Jama Ledana

9

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A Tvorevine vi{ih dijelova dowe krede (2K1) predstavqene su tamnosivim kre~wacima sa proslojcima dolomita. Ove stijene su odre|ene kao fosiliferni mikriti, biospariti, mikriti i dolomiti. Fosiliferni mikriti su kao i biospariti kompaktne stijene ispresjecane sitnim `ilicama kalcita. U sedimentima su utr|eni brojni ostaci mikrofaune. Sadr`aj CaCO3 iznosi 97-99 %. Debqina ovih naslaga iznosi oko 500 m.

Kenozoik Neogen je na {irem istra`nom podru~ju o~uvan u prostoru Medne i Vrbqana. U slatkovodnim neogenskim sedimentima izdvojena su dva superpoziciona ~lana koji pripadaju dijelovima sredweg i gorweg miocena i prostiru se ju`no od Vaganca. Dowi superpozicioni paket (1M2,3) oko Medne, Vrbqana, Kqu~a i Sanice predstavqaju naslage konglomerata, lapora, laporovitih kre~waka, pje{~ara i glina sa ugqem. Debqina ovih naslaga iznosi oko 200 m. Gorwi superpozicioni paket (2M2,3) prostire se oko Medne i Vrbqana. Skoro u potpunosti je izgra|en od konglomerata i rje|e lapora, ili laporovitih kre~waka. Starost ovih sedimenata je slabo dokumentovana, a debqina iznosi oko 400 m. Kvartarne stijene u okolini jame Ledana su slabo zastupqene i ~ine ih proluvijalni, terasni i aluvijani sedimenti, a mestimice se javqaju i sipari. Aluvijalni sedimenti nalaze se uz ve}e rije~ne tokove Sane i Ribnika, sipari na strmim stranama [i{e gore, a proluvijum na sjevernim padinama Dimitora u vidu slabo zaobqene drobine. *

*

*

Po geotektonskoj rejonizaciji, podru~je planine Bobije na ~ijim padinama se nalazi jama Ledana pripada zoni mezozojskih kre~waka i paleozijskih {kriqaca u zoni Visokog kr{a (K.Petkovi},1961). Strukturno-facijalna jedinica Grme~-[i{a predstavqena je dislokacijom, navlakom Kqu~a, kojom su jedinice Sanica-Dimitor i Mawa~a-Zmijawe na wu navu~ene. Strukturnu gra|u ovog karbonatnog kompleksa ~ine nabori kilometarskih dimenzija, rijetko prevrnuti. Na podru~ju se jasno izdvajaju sinklinala [i{e, antiklinala Doweg Crkvenog, sinklinala Srnetice. Zastupqeni su tako|e i brojni vertikalni rasjedi.

REQEF Planina Bobija (1465 m), koja je u odnosu na okolni teren sinklinalno izdignuta, grani~i se sa sjeverne strane sa uvalom Crkveno (663-841 m). Uvala je razvijena na karbonatnim terenima jurske starosti koji svojim zapadnim dijelom zalaze u masiv planine Srnetica formiran na dowokrednim kre~wacima. Sa ju`ne strane, planina Bobija se grani~i sa uvalom Resanova~a (886 m), formiranom na kontaktu jurskih i krednih kre~waka. Na isto~nim obroncima planine Bobija, u Ledanskoj uvali nalazi se prirodno dobro jama Ledana. Na prostoru Ledanske uvale dominiraju geomorfolo{ki oblici karstnog procesa. Bogiwavi karst je predstavqen povr{inskim karstnim oblicima-vrta~ama, koje pokrivaju cijelu uvalu i sjeverne i sjeveroisto~ne obronke planine Bobija, koji prelaze u povr{. Vrta~e su ~esto dosta duboke, gotovo vertikalne. Unutar jedne takve, bunaraste vrta~e, razvijena je i jama Ledana. Veliki broj vrta~a u podru~iju Ledanske uvale pokazuje da su kredni karbonatni sedimenti (2K1) ispresjecani znatno razvijenim pukotinskim sistemom ili mre`astim pukotinama, {to pogoduje razvoju speleolo{kih objeketa. Tako je u okolini Ledane, tokom speleolo{kih istra`ivawa, otkriveno i nekoliko mawih jama koje nisu speleogenetski vezane za jamu Ledana. U okolini jame Ledana nema stalnih, a ni povremenih, povr{inskih vodenih tokova. Sada{wi razoj jame Ledana iskqu~ivo je vezan za erozivni i korozivni rad atmosferskih voda i mikroklimatske uslove.

Spomenik prirode Jama Ledana

10

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Morfohidrolo{ke odlike jame Ledana Jama Ledana morfolo{ki predstavqa jednostavan speleolo{ki objekta, sa jamskim ulazom i dvije velike horizontalne galerije, gotovo u cjelosti ispuwene velikim ledenim naslagama. U jamu se ulazi iz velike vertikalne vrta~e u podru~iju Ledanske uvale. Posmatrano u profilu, jama se sastoji iz ulazne vertikale koja zavr{ava u velikoj horizontalnoj galeriji. Ukupna du`ina pe}inskih kanala iznosi 180 m, a denivelacija -72m. U sklopu kre~wa~ke mase kojoj pripada, jama Ledana, gravitira i pe}ina PBL-162 (oznaka katastra S.D. Ponir, Bawa Luka).

Podjela pe}inskog sistema na cjeline Osim speleolo{kih istra`ivawa S,D. Ponir iz Bawa Luke ne postoje publikovani radovi o ovom objektu, zbog ~ega su u elaboratu kori{}eni podaci iz internog katastra speleolo{kih objekata S.D. Ponir. Opis morfolo{kih odlika jame Ledana dat je na osnovu morfolo{ke analize i izdvojene su slede}e osnovne cjeline jame: -

Ulazna vertikala; Velika ulazna dvorana ; Zavr{na dvorana.

Ulazna vertikala Ulaz u jamu Ledana je vertikalni kanal koji se prostire iz dna jedne prili~no okomitih strana vrta~e. Pristup do ulaza, odnosno jamskog otvora mogu} je samo uz upotrebu specijalne speleolo{ke opreme. Otvor jame je pribli`no kru`nog oblika sa pre~nikom od oko 10 m. Sa subvertikalne strane se nalaze osloweni stubci drve}a na kojima se nalaze usje~ene gazi{ta po kojima su ,po pri~i ovda{wih mje{tana prije upotrebe fri`idera silazili "ledari" u potragu za ledom. Visina vertikalnog otvora je oko 8 m ispod koga se prostire velika ulazna dvorana. Velika ulazna dvorana je kru`na dvorana koja se prostire neposredno ispod vertikalnog kanala. Na sredini dvorane se nalazi ledena kupa formirana od natalo`enog snijega i leda nastalog od vode koja se sliva niz strane jamskog otvora. Ledena kupa je visoka 7 m i {iroka 12-15 m. Iz we vire trupci kojima su silazili ledari. Neka od debla su uba~ena kao otpad poslije sje~e {ume. Ravni dio zale|ene povr{ine dvorane ima pre~nik oko 60 m. U vrijeme ve}ih vru}ina povr{inski dio se otopi i tada se formira tanki vodeni sloj. U najve}em dijelu godine ona je zale|ena. Debqina ledenih naslaga ulazne dvorane je razli~ita. U najtawem dijelu je 4, a u najdebqem 16 m. Te{ko je procijeniti kakav je izgled dna dvorane, koji se zbog naslaga leda ne vide. Na osnovu posmatrawa morfologije dvorane na krajevima primje}uje se da je ona dubqa na sjevernom dijelu, gdje su i najve}e naslage leda. Na pojedinim dijelovima stropa sjevernog dijela dvorane nalaze se formirani povijeni stalaktiti koji su nastali pod uticajem nekada{weg strujawa vazduha koje je i uticalo na formirawe velikih ledenih naslaga. U morfolo{kom smislu, velika dvorana ima “idealan” izgled podzemne {upqine karakteristi~an za velike ledenice. Ovakvi objekti se odlikuje vre}astim izgledom, dobro sakrivenim ulazom ~ije dno sunce mawim dijelom dana obasjava. U wemu se tokom godine snijeg zadr`ava dugo ili stalno, a prokapne vode se brzo pretvaraju u led. Po modelu nastanka leda u ovakvim objektima, zimi je temperatura povr{ine znatno iznad nule i hladni vazduh se spu{ta u podzemni prostor. Kada se otapa snijeg na povr{ini, voda se procije|uje kroz pukotine i u unutra{wosti pretvara u led. “Vre}asti” oblik ledenice poma`e da hladni vazduh koji je te`i ostaje u “vre}i”. Topliji, lak{i vazduh ne mo`e prodrijeti unutra. Kada se krajem jeseni vawski vazduh po~ne hladiti, onda je vazduh u ledenici topliji od vawskog pa se postepeno zamijeni sa Spomenik prirode Jama Ledana

11

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A prido{lim hladnijim. Tako se iz godine u godinu u Ledani (kao i u svim drugim ledenicama) zahvaquju}i ustaqenoj cirkulaciji vazduha, otapawu leda i smrzavawu vode, obnavqa i odr`ava led. Led je u ledenim naslagama talo`en u vidu sedimentnih slojeva, razli~ite debqine. U zavisnosti od vremenskih ciklusa priliva vode, debqina im se kre}e od 10 cm do 1m,. Na pojedinim mjestima iz ledenog profila koji je dostupan za obilazak sa sjeverne strane, vire horizontalno zale|eni trupci drveta. Zavr{na dvorana Ova dvorana se nastavqa na ulaznu dvoranu. Centralno mjesto zauzima veliki, impresivan, ledeni stalagmit, koji se kao malo ledeno brdo uzdi`e visoko prema stropu dvorane. Visina ledenog stalagmita je 15 m, a {irina 10 m. Po svojim dimenzijama ovo je jedan od najve}ih ledenih stalagmita u ledenim speleolo{kim objektima Republike Srpske. Pored wega dvoranu upotpuwuju velike ledene naslage oblika nadstre{nica, balkona i tunela. Ledana zavr{ava su`enom pukotinom zatvorenom pijeskom koji je voda donijela iz vi{ih dijelova jame. To je i najni`a ta~ka jame Ledana, -72 metra ispod nivoa jamskog otvora.

^OVJEK I PRIRODA Uvidom u stawe na terenu, ne zapa`aju se fizi~ki, ili drugi vidqivi indikatori neposredne ugro`enosti. Neposredna okolina jame Ledana nije zahva}ena antropogenim uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, a nema ni industrijskih i privrednih postrojewa ili uslu`nih i sli~nih objekata. U u`oj zoni pe}ine, nisu primje}eni direktni uticaji ~ovjeka. U {iroj zoni jame od degradacionih faktora prime}eno je ostavqawe ogranaka i grana poslije sje~e {ume i bacawe otpadaka. Iznijeto stawe ukazuje da nisu naru{ene prirodne vrijednosti jame Ledana, ali ukazuje da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi poslovima ure|ewa i za{tite prirodnog dobra.

Spomenik prirode Jama Ledana

12

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

III

Spomenik prirode Jama Ledana

VREDNOVAWE

13

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU Jama Ledana predstavqa relativno malen ali prostran ledeni podzemni objekat. Odlikuju je {iroke dvorane i najve}e ledene naslage u Republici Srpskoj. Pomenuti skup vrijednosti speleolo{kog objekta jame Ledana daje joj svojstvo prirodnog dobra u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02). Determinisawe istra`nog podru~ija kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslova za za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potreba i ciqeva za{tite prirode i `ivotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao: ƒ

Izvornost (autohtonost) – stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca, elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim uticajem ~ovjeka,

ƒ

Reprezentativnost – pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra u okviru grupe srodnih pojava,

ƒ

Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojave ili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

ƒ

Raznolikost - izra`ena bogatstvom prirodnih pojava i procesa,

ƒ

Cjelovitost-koja izra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre\enog prostora ili pojave i wihovih sadr`aja,

ƒ

Esteti~nost-po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota prirodnog dobra.

raznovrsnih,

me|usobno

kombinovanih,

Ispuwenost uslova za za{titu ocewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tih funkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqaju nau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~korekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovu izvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepen me|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije. Prilikom valorizacije postojalo je vi{e problema, a jedan od va`nijih je svakako bio nedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e iz ~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne mogu egzaktno iskazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrednosti vr{i na iskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Ozbiqan problem je predstavqalo i nepostojawe prethodnih istra`ivawa, tako da je valorizacija vr{ena na osnovu vi{egodi{wih terenskih istra`ivawa Gorana Dujakovi}a. Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti jame Ledana imaju sna`nu argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u navedene kriterijume. Jama Ledana po svojim dimenzijama i karakteristikama spada u petnaest najzna~ajnijih speleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no vrednovanih u okviru radne grupe za speleologiju pri Nacionalnom savjetu za geonasle|e Republike Srpske, odnosno u Inventaru objekata geonasle|a.

Morfohidrolo{ke pojave Jama Ledana po svojim dimenzijama i karakteristikama predstavqa od svih ledenica najzna~ajniji speleolo{ki objekata ove vrste u Republici Srpskoj, nau~no vrednovan u okviru radne grupe za speleologiju pri odboru za Inventar geonasle|a Nacionalnog savjeta za geonasle|e Republike Srpske. Kao pojedina~ne vrednosti ove speleomorfolo{ke pojave izdvojeni su: ¾ karakteristi~an “vre}ast” oblik jame Ledana; ¾ velika mo}nost ledenih naslaga i ledenog nakita; Spomenik prirode Jama Ledana

14

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A ¾ jasno izra`en sedimentacioni ciklus klimatskih promjena na profilu leda; ¾ specifi~ni mikroklimatski uslovi.

OCJENA VRIJEDNOSTI Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovu kvalitativne analize obiqe`ja podru~ja jame Ledana po zastupqenim prirodnim komponentama.

Izvornost Jama Ledana je potpuno sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, koji pokazuje razvoj ledenih naslaga i nakita u ledu nastalih usled specifi~nosti morfolo{kih i klimatskih uslova. O~uvane su tako|e i prirodne karakteristike povr{inskog okru`ewa koje pokazuju ambijent i uticaj ~oveka pri nekada{wem kori{}ewu ledenih naslaga.

Reprezentativnost Reprezentativnost Jame Ledana i izdvojenog predijela ogleda se u: ƒ ƒ

jedinstvenosti skupa geomorfolo{kih i spelomorfolo{kih obiqe`ja koje karakteri{u vre}astog oblika jama i bizarne forme ledenih struktura velike mo}nosti. jedinstvenom prirodnom spomeni~kom nasle|u, zbog ~ega je jama Ledana svrstana u objekte geonasle|a Republike Srpske

Rijetkost Zna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojava objekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ili kvantitativno izra`avawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kao vrijednost sebi, koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{tite i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i re`ima za{tite) za ostvarivawe tog ciqa. S obzirom da pojedini elementi reqefa i oblici leda predstavqaju rijetkost svojom pojavom i na~inom izra`enosti koja je obiqe`ena kao geonasle|e, zakqu~uje se da je podru~ije jama Ledana izuzetno.

Raznolikost Spomenik prirode Jama Ledana pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih sadr`aja, prije svega elemenata geodivirziteta, s obzirom na analizirane vrijednosti. Kategorija "raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesa fizi~kogeografskih ~inilaca (elemenata), i mo`e se ocjewivati kao zasebna vrijednost ili kao estetska vrijednost koja proisti~e iz obiqe`ja predeonog lika i uklopqenosti speleolo{kog objekta.

Cjelovitost Cjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednica prostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom na izuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosno ekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nim disciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svega sa prakti~nog stanovi{ta kao skup realnih mogu}nosti da se granicama za{tite obuhvate su{tinske vrijednosti jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledi~no povezane i time obezbjede uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje se da je skup osnovnih vrijednosti jame Ledana veoma homogenozovan i prostorno uobli~en, odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite. Spomenik prirode Jama Ledana

15

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Estetika pojave Ambijentalne vrijednosti jame Ledana se visoko rangiraju i pored subjektivnosti do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju na izuzetnoj raznolikosti ledenih oblika i nenaru{nosti direktnim efektima mawih individualnih privrednih aktivnosti. Estetika pojave osobito dolazi do izra`aja zbog mogu}nosti {iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji su oni dio. Skrovitost prirodnog dobra i o~uvanost predijela uticali su da se o~uva estetika pojave i predijela i pored dobre pristupa~nosti objektu.

PRIJEDLOG KATEGORIJE Na osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnog savjeta za geo-nasle}e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasle}a (Pro geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja jame Ledana po ve}ini kriterijuma imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa, i da ovo podru~je mo`e uspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predla`e se svrstavawe Jame Ledana u zna~ajna prirodna dobra, odnosno prirodna dobra III kategorije.

Spomenik prirode Jama Ledana

16

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

IV

Spomenik prirode Jama Ledana

KONCEPT ZA[TITE

17

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OPTIMALNI MODEL ZA[TITE Koncept za{tite Spomenika prirode "Jama Ledana" se zasniva na dosada{wim iskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su bazirani na: - o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrednosti, - o~uvawu predeonih odlika, - uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa, ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radom stvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude sa~uvano kao objekat geonasle|a regionalnog zna~aja u Republici Srpskoj.

CIQEVI RAZVOJA Op{ti ciqevi Prostorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe 10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni program razvoja, postavqa slede}i op{ti ciq razvoja: "postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovog

kori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim vrednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a pre svega sa za{titom `ivotne sredine. Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti: ƒ

funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

ƒ

saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i boqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.

Polaze}i od opredeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazi motiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz: ƒ ƒ ƒ

ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala, ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje obezbije|uju pripremu podru~ja, logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.

Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskim odredbama i stru~nim postulatima, primewuju se ciqevi upravqawa u skladu sa me|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e se usvajawe me|unarodne kategorije III,

"Upravqawe podrazumeva: ƒ za{titu vrednih i o~uvanih prirodnih celina i wenih elemenata; ƒ plansko i programsko usmeravawe i uskla|ivawe za{tite, delatnosti i aktivnosti; ƒ o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predela i/ili marinskih predela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~ina gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija; ƒ podr{ka na~inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice; ƒ o~uvawe diverziteta predela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema; ƒ eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih aktivnosti; Spomenik prirode Jama Ledana

18

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A ƒ ƒ ƒ

mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim kvalitetima podru~ja; podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprineti dugoro~noj dobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja; i doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbe|ewe prirodnih proizvoda ({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqevi S obzirom na status i funkcije Jame Ledana kao za{ti}enog prirodnog dobra, djelimi~nu ure|enost i ve}inom zapu{tenost okolnog prostora, neophodno je planirati i sprovesti niz mijera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su: ƒ ƒ ƒ

obiqe`avawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in; postavqawe informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu uspostavqenog reda i re`ima; ogra|ivawe otvora jame re{etkastom metalnom ogradom napravqenom tako da onemogu}uje slobodan pristup qudi; pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca.

ƒ

Istra`iva~ki radovi Program istra`ivawa jame Ledana podrazumijeva slede}e: • • • •

nastavak speleomorfolo{kih istra`ivawa u jami i istra`ivawa speleolo{kih objeketa u okolini; organizovawe klimatolo{kih istra`ivawa; uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini; istra`ivawe pe}inske faune.

Rezultate planiranih istra`ivawa jame Ledana i planove sanacije i ure|ewa potrebno je na programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i razvoja. Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, i posetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE Proceduralni aspekt za{tite Na osnovu odredaba Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02) zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu jame Ledana u statusu i pod nazivom Spomenik prirode "Jama Ledana". Aktom o za{titi treba ustanoviti wen za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata Jamu Ledana sa neposrednom okolinom {to predstavqa jedinstvenu cjelinu. S obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao zna~ajno prirodno dobro dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade Republike Srpske, na prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju i Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske.

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite Za za{titu u svojstvu spomenika prirode osim Jame Ledana predla`e se i prostor u wenoj neposrednoj okolini obuhva}en dijelom katastarske parcele 19/225-1 na Spomenik prirode Jama Ledana

19

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A katastarskoj op{tini Gorwi Ribnik, Skup{tine op{tine Gorwi Ribnik, prikazane na prilogu br. 3.

RE@IM ZA[TITE Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno je uspostaviti re`im za{tite úú stepena koji }e biti regulisan pod zakonskim aktima. U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode "Jama Ledana" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno ograni~ene posjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog re`ima neophodno je aktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-administrativne mjere, kao {to je navedeno. Delatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog prostora za koje se osnovano predpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne posledice za za{ti}eni Spomenik prirode "Jama Ledana", podlije`u proceduri dobijawa saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima za koje se provodi procjena uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedena procedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta. Bli`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posetilaca na za{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim uslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske.

MJERE ODR@AVAWA, URE\EWA I RAZVOJA PRIRODNOG DOBRA Na podru~ju Spomenika prirode "Jama Ledana", u smislu odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mere se propisuju: 9 Nau~na istra`ivawa; 9 Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu. 9 Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i {ibqacima, ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije. 9 Intenzivna konverzija postoje}ih sastojina u izdana~kim {umama i wihovo prevo|ewe u visoki uzgojni oblik. Na mestima gde je to mogu}e treba i}i pre svega na restituciju, dok supstituciju vrsta treba izbegavati, uz iskqu~ivo primewivawe autohtonih vrsta sa ovog podru~ja. 9 Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije i za{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom ure|ewe saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskim aktom spomenika prirode. 9 Izgradwa objekata prema urbanisti~kim projektima, odnosno urbanisti~kim dozvolama, uz obaveznu izradu detaqnih analiza uticaja, na osnovu uslova nadle`nih institucija i Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske. 9 Izgradwa pomo}nih objekata na parcelama u privatnom vlasni{tvu prema navedenim arhitektonskim uslovima, izdatim od nadle`nih organa. 9 Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvideti i asfaltirawe iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranog parkinga kako bi se omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebne namene. 9 Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknu uslovi za wenu rekonstrukciju u celini ili delovima uz obavezno kablirawe. 9 Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mestima gde se naru{ava ambijentalna celina. 9 Da se planovima obezbedi racionalizacija elektromre`e podru~ja i provo|ewe kablova du` saobra}ajnica. Spomenik prirode Jama Ledana

20

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A 9 Javno osvetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivo pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svetlosnih tela. 9 Individualno vodosnabdevawe objekata iz bunara, s tim {to }e se odgovaraju}im urbanisti~kim planovima omogu}iti javno vodosnabdevawe za pojedine grupacije objekata, a prema posebnim tehni~kim uslovima i uslovima Republi~kog zavoda. Na podru~ju spomenika prirode Jama Ledana, u ciqu odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite úú stepena zabrawuje se: ƒ ƒ

Svaki vid eksploatacije leda i ledenih naslaga; Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na celom podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosi nadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu. ƒ Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{kog interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine. ƒ Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i drugog otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju. ƒ Gradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugih objekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promene kvaliteta zemqi{ta, voda, vazduha, `ivog sveta, lepote predela, kulturnih dobara i wihove okoline. ƒ Promena namena povr{ina, izuzev promena koje proisti~u iz programskih dokumenata Staraoca. ƒ Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava i vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim i urbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednih doma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih dokumenata. ƒ Razgradwa i drugi vidovi uni{tavawa objekata koji po arhitektonskogra|evinskim odlikama i vremenu nastanka i nameni predstavqaju spomenike narodnog graditeqstva. ƒ Prosecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im prostornim ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene sa re`imima i merama za{tite podru~ja. ƒ Svaka promena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog u drugi vodotok, i izmena hidrodinami~nih karakteristika i re`ima vodotoka bez saglasnosti nadle`nih institucija. ƒ Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Zavoda i Staraoca; ƒ Izgradwa vodozahvata, dubokih bu{otina ili posebno izdvojenih za potrebe pojedina~nih doma}instava. ƒ Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...), ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka. ƒ Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka. ƒ Izgradwu septi~kih jama (otvorenog tipa) kao i formirawe deponija bilo kog otpada. ƒ Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta. ƒ Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materija svih vrsta van mesta odre|enih za tu namenu. ƒ Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim materijama u prirodi. ƒ Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe. ƒ ^ista se~a i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomerno kori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa {umama u za{ti}enom podru~ju. ƒ Preoravawe zemqi{ta i obavqawe drugih radwi na mestima na kojim se mogu izazvati procesi jake i ekscezivne erozije. ƒ Sadwa, zasejavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni `ivi svet ovog podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta. ƒ Sakupqawe, kori{}ewe i uni{tavawe divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta za{ti}enih kao prirodne retkosti ili druge zakonski regulisane kategorije. ƒ Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svet ovog podru~ja, u slobodnom prostoru. ƒ Uznemiravawe ptica. ƒ Lov. Spomenik prirode Jama Ledana 21

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

UPRAVQAWE ZA[TITOM Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe jame Ledana za za{ti}eno prirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enim prirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumeva efikasno planirawe, pra}ewe stawa, preduzimawe mera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i kori{}ewu prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima za{tite. U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnih vrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirode treba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu. Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa u Programe razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca spomenika prirode Jama Ledana" odredi Skup{tina op{tine Gorwi Ribnik. Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi, neophodno je regulisati ugovorom koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog trajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu obustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawem mera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewa radova na za{titi potrebno je obezbediti iz izvora u skladu sa ~lanom 44. Zakona o za{titi prirode. Tako|e treba deo radova koji se odnose na turisti~ku prezentaciju lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`i ode|ene olak{ice nosiocu razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg odr`avawa za{ti}enog prirodnog dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se delom iz sopstvenih sredstava Staraoca, a delom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz namenskih fondova Republike, i delom iz naknada koje }e na zakonom propisan na~in davati glavni korisnici ovog prostora, odnosno prirodnih resursa.

SMJERNICE U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i re{avawa mogu}ih konfliktnih interesa, neophodno je odmah pristupiti: ƒ

Obezbe|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi podrazumevalo izradu slede}ih dokumenata: o sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra; o prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Gorwi Ribnik. ƒ

Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumeva: o utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih postoje}ih objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovaraju kriterijumima iz ovog elaborata; o uspostavqawe katastra instalacija; o revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na poqoprivrednim povr{inama.

ƒ Organizaciji za{tite na podru~ju i to: o formirawe slu`be nadzora; o organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim slu`bama iz urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne izgradwe; o u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasle|a Republike Srpske i zavi~ajnim muzejima napraviti programe istra`ivawa za{tite etnonasle|a na za{ti}enom prostoru, i drugo. Spomenik prirode Jama Ledana

22

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

V PRILOZI

Spomenik prirode Jama Ledana

23

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Polo`aj jame Ledana 1:100 000 (Topografska karta l. Glamo~, 1984)

Spomenik prirode Jama Ledana Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i Nadmorska visina

X – 4918,950 N Y – 6398,950 E

950 m

Prilog 1 Spomenik prirode Jama Ledana

24

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Polo`aj jame Ledana 1:25 000 (Topografska karta l. Glamo~ 1-2,1977)

Spomenik prirode Jama Ledana Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i Nadmorska visina

X – 4918,37 N Y – 6398,37 E

950 m

Prilog 2 Spomenik prirode Jama Ledana

25

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Kopija katastarskog plana Katastarska op{tina Gorwi Ribnik (Busije) Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove Podru~na jedinica Ribnik

Prilog 3

Spomenik prirode Jama Ledana

26

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Popis i povr{ine katastarskih ~estica

broj ~estice

dio ~estice

19/225-1

povr{ina ( hektara ) 28,26

Prilog 4

Spomenik prirode Jama Ledana

27

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite

Prilog 5 Spomenik prirode Jama Ledana

28

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Geolo{ka karta podru~ja planine Bobija 1:100 000 (OGK Kqu~, list 33-130, 1977)

Legenda

vapnenci sa algama

Granica osmatrana i aproksimativna ili pokrivana Eroziona ili tektonsko – eroziona granica

Ooliti~ni i pizoliti~ni vapnenci

Osa sinklinale

Tamnosivi vapnenci sa ro`wacima i dolomiti Trakasti, slojeviti i bankoviti dolomiti

Osmatran rasjed

Polo`aj jame

Fotogeolo{ki osmatran rasjed

Slojeviti vapnenci sa proslojcima dolomita Svijetlosivi i sivi mikrokristalasti,

Pokriven rasjed

Prilog 6 Spomenik prirode Jama Ledana

29

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE “JAMA LEDANA” Profil jame Ledana

Prilog 7

Spomenik prirode Jama Ledana

30

REPUBLIKA SRPSKA MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

LITERATURA Vrhov~i},J., Moji}evi},M.,(1983): Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100000, list Kqu~ L 33-130,, Savezni geolo{ki zavod, Beograd Vrhov~i},J., Moji}evi},M., (1983): Osnovna geolo{ka karta SFRJ, list Kqu~, L 33-130, 1:100 000, Savezni geolo{ki zavod, Beograd Dujakovi} G. (2004): Pe}ine i jame Republike Srpske - Zavod za uxbenike i nastavna sredstva, Srpsko Sarajevo, Dujakovi} G. (1998): Bajkovito nestvarne ledenice, “Novi prelom“ br. 68, Bawa Luka.

Katastar speleolo{kih objekata i arhiva Speleolo{kog dru{tva “Ponir“, Bawa Luka

Spomenik prirode Jama Ledana

31