Paraja, Banka Dhe Krediti -kap. 1,2,3,4,5,6.

• 5 Principet baze te parave dhe bankes • Koha ka vlere • Risku kerkon kompenzim • Informimi eshte baza per vendimet • Tregjet I percaktojne cmimet dhe I alokojne resurset • Stabiliteti permireson mireqenien

• Shkrirja e tregut te huadhenies • Impakti ne tregjet e huadhenies • Impakti ne institucionet financiare • Impakti ne tregun e aksioneve • Impakti ne ekonomi

• Dollari amerikan

• Pariteti me dollarin Kanadez! • Rivleresimi I yenit kinez?

• Kryetari I Rezervave Federale Ben Bernanke •Reduktimi I normave te fondeve federale • Me e madhja qe nga viti 1984

•Ri – emergjence e stagflacionit?

• $100 sot vs. $100 pas nje viti • A jeni ju indiferent?

• Ekonomiksi parashikues • Vlera e instrumenteve fianciare mvaret nga MADHESIA dhe KOHA e pagesave

• Cfare vlere ka shtepia ime ? • Vlera e blerjes se shtepise ne vitin 2001: $225,000 • Vlera e renovimeve gjate 5 viteve: $41,000 • Vlera aktuale e perllogaritur : $350,000 • Profiti: $84,000…..Realisht? • JO! Jo ne realitet!

• Risku vjen per shkakt te pasigurise • Risku eshte I pashmangshem • Ne nuk e pelqejme.

• Qe te ndermaim riskun ne kerkojme kompenzim • Subprime (subkryesore) normat e huase > prime (kryesore) normat e huase

• Ne paguajme qe ti shmangemi riskut te caktuar • Makina, sigurimi jetesor • Norma te ulta kontrolli, llogari kursimi

• Vlera e aseteve financiare mvaret nga • madhesia, • koha, dhe • SIGURIA E pagesave.

• Vendimet racionale I perdorin te gjitha informacionet e disponueshme • Informacioni asimetreik eshte pengese e tregjeve • Institucionet fianciale luajne nje rol te madh ne mbledhjen e informacioneve

• Eco 101! • Tregjet percaktojne nje cmim qe arsueton resurset e rralla • Cmimet dergojne sinjal

• Tregjet financiare allokojne fonde

• Kthehemi tek #2— ne nuk e duam pasigurine • Stabiliteti financiar ushqen ritjen ekonomike dhe standardet e jetes • Roli I institucioneve, Rezervat Federale

• Kuptimi I parasemeaning of money • Funksionet e parase • Format e parase • Matja e parave

• Cfardo qe zakonisht eshte e pranueshme per shkembimin e te mirva/sherbimeve • Shume objekte pergjate historise

•gjallesat •metalet •cigaret •misri •guacat

• paraja • Qe eshte e pranueshme si pagese

• Te ardhurat • Fitimet gjate nje periudhe kohore (vit)

• pasuria • Asetet e akumuluara gjate kohes

• Paraja, pasuria jane REZERVA • Vlera ne nje pike kohore

• Te ardhurat jane RRJEDHE • Vlera gjate nje periudhe kohore

• Une posedoj 2 milione dollare ne diamante. • Une jam I pasur • Une nuk kam para

• Une fitoj 25 milione dollare ne llotari • I vendos ato nen shtrat • Jap dorehoqje nga puna • Une jam I pasur • Kam shume para • Te ardhurat e mia jane zero

• Inxhinjer per software • Te ardhuitrat $100,000/vit • Shpenzon te gjitha, cdo cek rroge • Te ardhura te larta • Pa pasuri

• Paraja eshte mjet pagese • (mjet shkemibimi) -- e pranueshme si pagese per te mirat dhe sherbimet

--funksuin kryesor I parase

• Shkembim natyror per gjesendet -- nevoje per “koincidence te dyfishte te deshirave ” -- jo eficiente: me shume kohe per blerje, me pak kohe per prodhim

• Une kam provimin 2, deshiroj ta shkembej me sode

Ti duhet ta deshirosh provimin & te jesh I gatshem te heqish dore nga soda DHE Une duhet ta deshiroj soden & te jem I gatshem te hjek dore nga provimi

• • • •

matet ndahet Pranohet gjeresisht Jete e qendrueshme

• Paraja eshte njesi perllogaritese -- paraja perdoret pe te matur vlera

• Nese dicka kushton $5, nuk eshte aq e vlefshme • Nese dicka kushton $500, eshte e vlefshme

• Paraja eshte magazine e vlerave

-- perdore parane per te kursyer,per te akumuar pasuri, per te blere gjesende me vone

--

paraja eshte aset likuid

• Paraja nuke eshte gjithmone magazine e mire e parave -- jostabiliteti politik -- ekonomi e varfer -- inflacioni I larte

Historikisht dollari ka qene magazine e mire e vleres • 70% e valutave te dollarit amerikan mbahe jashte SHBA-ve • Por ne rast se dollari vazhdon te bie kjo mund te ndryshoje…

• Malli para ka vleren e vet si e mire -- monedha te arit& argjendit

•fiat money -- asnje vlere tjeter pervec faktiti qe eshte e pranueshme per shkembim te te mirave dhe sherbimeve

• NUK eshte mbuluar nga ari qe nga viti 1934 • Monedhat nuk permbajne argjend

• Malli para ka kosto oportune : ti mund ta perdoresh edhe per dicka tjeter

• Nuk jane para • Mekanizma pagese qe hyjne ne grupin para

• Agregate e parase •Vlera ne kesh POR •Edhe form ate tjera te parase poashtu

valuta ne qarkullim + kerkesa per depozita + depozita te kontrollueshme + ceqe ushetimi $1.4 trilion =

= M1 + depozita kursimi + depozita per kohe te shkurte + parate e tregtueshme ne tregune e depozitave $7.3 trilion

• Te zmadhohet • M1 < M2

• I shton asete me me pak likuiditet vlerave me te medha

Components of M1 23%

currency traveler's checks demand deposits other checkable

48% 28% 1%

money market 19%

savings 39%

Components of M2

M1 22%

small CDs 20%

• Levizin bashke ne pergjithesi • POR sjellja mund te ndryshoj ene afatshkurte • M2 me e mbikqyrur

• Instrumentet fianciare • Tregjet Financiare • Institucionet financiare

• Personat qe kane nevoje per fonde • Huamaresit/issuer/shitesit

• Personat qe kane fonde per te dhene • huadhenesit/kursyesit/bleresit

• Financimi indirekt

• Huadhenesit dhe huamarresit takohen permes ndermjetesit fianciar ( psh banka) • Borxhi eshte borxh i huamaresit, dhe aset per banken

• Financimi direkt

•Huamaresit shesin securities direkt nga huadhenesit •Psh. Bonot e korporatave dhe te trezorit

aka. securities, asete financiare

definimi (p. 36 (1st) ose 41 (2nd)) = obligim I shkruar ligjor i njeres pale te trasnferoje dicka me vlere, zakonisht para, pales tjeter ne nje date te ardhshme, nen kushte te caktuara a security eshte nje aset per bleresin/ huadhenisen,

• Aksione ne Time Warner, Inc.

• Aksione pronesie ne TW • Kerkese pe fitimet/asete te TW • Borxh per Time Warner • Nje aset per mua

• Huaja ime

• Une jam huamarresi (borxh) • Banka eshte bleresi/mbajtes (aset) • Banka ka kerkese per shtepine time

• Mjet pagese • Por me pak likuide se paraja • store of value • Me mire se paraja gjate kohes, por poashtu me shume risk • Transferi I riskut • Blersi ia transferon riskun

• Vlera, koha&siguria e cash flow te premtuara • Vlera: sa eshte premtuar? • Sa me e madhe vlera e cash flow, aq me e madhe vlera • Timing: kur eshte premtuar ? • Sa me shpejt qe te pranohet cash flow, aq me e madhe eshte vlera

• Siguria:sa ka mundesi qe te kryhet pagesa ? • Sa me e madhe mundesia aq me e madhe vlera • Ne cilat kushte? • Psh sigurimi, derivatet • Sa me shume nevoje qe kemi per pagesat aq me te vlefshme jane

• • • • •

Hua bankare stoqe bono Hua vendore Sigurimet e mbuluara nga asetet • Opsionet dhe kontarta e ardhme • Polisat e sigurimeve

• Vendi ku instrumentet finaciare blehen dhe shiten • Keta tregje perfshijne • Likuiditet per blerje/ shitje • Informimi permes cmimeve • Ndarja e riskut mes bleresve dhe shitesve

• Klasifikohen ne menyra te ndryshme …

• Tregjet primare

• Sigurimet te emetuara koheve te fundit -- investment banking

• Tregjet sekondare • Brokeret i takojne shitesit me bleresit • Dileret veprojne si bleres dhe shites

• Te sigurtat e borxhit • cash flows jane fikse • bonot, huate

• Aksione te sigurimeve

• cash flow variabile, gabimi • Stoqe te perbashketa

• kembimi

• Blerja dhe shitja e te sigurtave ne nje lokacion fizik • NYSE

• OTC (over-the-counter)

• Dileret blejne dhe sheshesin te sigurta ne shume lokacione

• Tregu I parave

• Te sigurtat e borxhit –afatshkurta (deri ne 1 vit) • Likuiditet te larte, risk i vogel

• Tregjet e kapitalit • Borxh afatgjata • aksione

Money Market 3% 0%

9%

39%

4%

U.S. Tbills CDs

20%

25%

Commercial Paper Banker's Acceptances Repos Federal Funds Eurodollars

Capital Market 4%

Stock

8%

11%

Mortgages U.S. bonds

18%

59%

Municipal bonds Loans

aka. Ndermjetsuesit financiar Perse ti kemi? • Shpenzime transakcioni • Kosto kerkimi per te gjetur huamares&huadhenes • Kosto kontrate • Ekonomi shkalle

• Ndarja e riskut • Ndermjetsuesit jane eksperte ne mbartjen e riskut

• Transformimi I aseteve • Afatshkurte deri ne afatgjate • Jolikuide deri ne likuide

• Institucione per depozitim • “banka” • Pranojne depozita, japin hua

• Bankat komerciale • Me e madhja ne totalin e aseteve • Me pak te kufizuara • Kursimete & huate • Te kufizuara ne kursime depozita dhe hua(kredi) • Me pak te kufizuara sot • Unione krediti • Hua te konsumatoreve • Joprofitabile, te organizuar rreth nje grupi

• Institucione qe nuk marin depozita

• Kompanite sigurimi • Fonde pensionali • Kompani financimi •kredi, makina, mjete pune • Firma te sigurimeve • Ndermarje te sponzoruara nga qeveria (GSEs)

• Bien disa lloje te institucioneve financiare : • Kompani te financave • Mbarekombetare

• Firma te sigurimeve • Citigroup, Merrill Lynch

• GSEs • Fannie Mae, Freddie Mac

• Vlera e ardhme • Vlera e tashme • Aplikacione • IRR- Internal rate of return (norma e brendshme e kthimit) • Bono me kupon

• Normat reale dhe nominale te interesit

• Vlera ne kohe e parase • $100 sot vs. $100 pas 1 viti • Nuk eshte indiferente! • Paraja ka interes gjate kohes, • Dhe ne preferojme ta konsumojme sot

• $100 sot • Norma vjetore e interesit 5% • Pas1 viti: 100 + (100 x .05) = 100(1.05) = $105 • Pas 2 viteve: 100 + (1.05)2 = $110.25

• $100 ne n vite nese norma vjetore e intersit eshte i: = $100(1 + i)n • Me FV, ne perllogaritim cash flow e sotshme per te ardhmen

• Tabela 4.1 Llogaritja e vleres se ardhme te 100$ me norme vjetore interesi 5%

• Sa gjate duhet qe $100 te dyfishohen ne $200? • rreth 72/i • me 5%, $100 do te dyfishohen ne • 72/5 = 14.4 • $100(1+i)14.4 = $201.9

• Punon mbrapsht • Nese mer $100 per n vite, sa e kane vleren sot?

PV =

$100 (1+ i)n

• pranon $100 per 3 vite • i = 5% • Cka eshte PV?

PV =

$100 (1+ .05)3

=

$86.36

• Me PV, e skontojme cash flow te ardhme • Pagesat te cilat I presim kane me pak vlere

• i = norma interesi • = norma e skontimit • = rendimenti • Baza vjetore

n

PV

i

PV

• Duke e pasur PV, FV, kalkuloni i shembull: • CD • Investimi fillestar $1000 • Ne fund te 5 viteve $1400 • Sa eshte i?

• A eshte 40%? • eshte 40%/5 = 8%? • Jo…. • i zgjidhet

$1400 $1000 = 5 (1 + i )

i = 6.96%

• Norma e mbrendshme e kthimit –Norma e brendhshme e kthimit (IRR) • Bono me kupon

• Norma e interesit • Ku PV e cash flows = koston

• I mesuar te vlersoje investimet • Krahasoni IRR me koston e kapitalit

• Kurs kompjutori • Kostoja $1800 • Bonusi mbi 5 vitet e ardhshme per $500/vit

• Ne duam ta dijme i ku PV bonus = $1800

Zgjidh per i? • Trial(prova) & error(gabimi) • Spreadsheet ( llogaritje ne excel) • Kalkulim

Pergjigjia? • 12.05%

• Bonus: 700, 600, 500, 400, 300 $700 $600 $500 $400 $300 • Zgjidh 1800 = + + + + 1+ i

(1 + i )

i = 14.16%

2

(1 + i )

3

(1 + i )

4

(1 + i )

5

• Bonus: 300, 400, 500, 600, 700 $300 $400 $500 $600 $700 • Zgjidh 1800 = + + + + 1+ i

(1 + i )

i = 10.44%

2

(1 + i )

3

(1 + i )

4

(1 + i )

5

• zgjedhje: • $10,000 sot • $4,000/vit per 3 vite

• cila? • Norma e skontimit e zbatuar ?

$4,000 $4,000 $4,000 10,000 = + + 2 3 1+ i (1 + i ) (1 + i ) i = 9.7%

• Cmimi bleres , P • E premtuar per nje seri pagesash deri ne maturitet • Vlera e emertuar ne maturim , F (principali, vlera e emertuar) • Pagesat me kupon (6 muaj)

• Madhesia e pageses me kupon • norma vjetore me kupon • Vlera e emertuar • 6 mo. pmt. = (norma me kupon x F)/2

• Vlera, koha & siguria e pagesave te premtuara • Supozoni sigurine

P=

PV e pagesave

• i ku P = PV(pmts.) eshte e njohur si rendimenti deri ne maturim (YTM)

• • • •

Tnote 2 vjecare, F = $10,000 Norma me kupon 6% Cmimi i $9750 Cilat jane pagesa interesi? (.06)($10,000)(.5) = $300 • cdo 6 muaj.

• • • • •

6 muaj $300 1 vit $300 1.5 vite. $300 ….. 2 vite $300 + $10,000 Nje total pre 4 pagesave semivjetore.

• YTM zgjidh ekuacionin

• i/2 eshte norme skontimi 6-mujore • i eshte rendimenti deri ne maturitet

• Si te zgjidhet per i? • • • •

trial-and-error ( provo dhe gabim) Tabela e bonove* Kalkulatori finaciar Spreadsheet ( llogaritje ne excel)

• Cmimi ndermjet $9816 & $9726 • YTM eshte ndermjet 7% dhe 7.5% (7.37%)

• P = F atehere YTM = normen me kupon • P < F atehere YTM > normen me kupon • Bono te shitura me skontim

• P > F atehere YTM < normen me kupon • Bono te shitura ne premium

• P dhe YTM levizin ne drejtime te ndryshme • Normat e interesit dhe vlera e te sigurtave te borxhit levizin ne drejtime te ndryshme • Nese normat riten, cmimi I bonove bie • Nese norma bie, cmimi I bonove ritet

• YTM ritet prej 6 ne 8% • Cmimi I bonove bie • Por cmimi I bonove 10- vjecare me shpesh bie

• Cmimet jane me volative per maturitet me te gjate • Bonot afatgjata kane risk me te madh te normave te interesit

• Pse? • Bono afatgjata “kycen” ne norma me kupon per nje periudhe me te gjate • Nese norma e intersit ritet -- ngecet me norme kuponi nen cmimin e tregut • Nese normat e interesit bien --pranojne norme kuponi me cmim mbi ate te tregut

• Gjer me tani e kemi kalkuluar normat nominale te interesit • Injoron efektin e inflacionit ne ritje • Inflacioni ndikon ne fuqine blerese te pagesave te ardhshme

• • • •

$100,000 hua(kredi) 6% fiks, 30 vite $600 pagesa mujore me 2% inflacion vjetor,deri ne 2037 • $600 do te bleje pergjysme me pak se sa mund te bleje sot $600/(1.02)30 = $331

• Pra interesi I detyruar nga huadhenesi reflekton humbjen nga inflacioni gjate jetes se huase

Norma nominale e interesit =i Norma e pritur e inflacionit = πe rreth: i = ir + πe • Ekuacioni I Fisher-it

• Matja e normes reale te interesit eshte kosto e vertete e huase • pse? • Perderisa inflacioni ritet, vlera reale e pagesave te huase bie, • Pra kosotja reale e huase bie

• Nese inflacioni eshte I larte … • Huadhenesit kerkojne norme me te larte nominale , vecanerisht per hua afatgjata • i afatgjate mvaret SHUME nga pritjet e inflacionit

Kapit ull i 5

Kuptimi mbi rriskun

5-117

Kuptimi mbi rriskun : Pyetjet e medha 1. Cka eshte rrisku? 2. Si mund ta matim rriskun ? 3. Cka ndodh kur sasia e rriskut ndryshon?

5-118

Kuptimi mbi rriskun : Udherefyes • Definimi i rriskut • Matja e rriskut • Shkembim ( tradeoff) rriskkthim • Burimet e rriskut • Reduktimi i rriskut

5-119

Rrisku: Definimi Rrisku eshte matja e pasigurisë per pagesat e ardhshme te nje investimi, i matur gjate nje horizonti kohor dhe ne krahasim me piken e referimit. 5-120

Rrisku: Elemente te definimit • Matja : pasigurite qe nuk mund te maten nuk mund t’iu vendoset cmim • Pas iguria p er te ar dhm en : e ardhmja eshte nje nga serite e rezultateve te mundshme

• Pages a: liste e pagesave te mundshme • In ves tim i: gjeresisht i definuar • Horiz ont i k ohor : Zakonisht per

5-121

Matja e rriskut 1. Liste e te gjitha rezultateve te mundshme 2. Radhitni probabilitetin e seciles ngjarje

5-122

Matja e riskut Shembull: Hedhja e monedhes

Radhitni te gjitha mundesite, njeras nga ata duhet te ndodh Shuma e probabiliteteve eshte 1.

5-123

Matja e rriskut: Rasti 1 Investim 1000$ 2. Rritje ne vlere ne $1400 3. Renie ne vlere ne $700 Te dy mundesite jane te mundshme

5-124

Matja e rriskut: Vlera e pritur

Vlera e pritur = ½ ($700) + ½ ($1400) = $1050

5-125

• A kurseni mjaft per pensionim ? • Planifikuesit e penzionit mund te ndihmojne per ta ditur • Kini kujdes • Investime me kthim te larte kane rrisk • Rrisku nenkupton se mund te perfundoni me me pak se kthimin e pritur

5-126

Matja e rriskut: Rasti 2 Cka nese investimi prej $1000 2. Rritet ne vlere $2000 3. Rritet ne vlere $1400 4. Bie ne vlere $700 5. Bie ne vlere $100

5-127

Matja e rriskut: Rasti 2

Vlera e pritur = 0.1x($100) + 0.4x($700) + 0.4x($1400) +0.1x($2000) = $1050

5-128

Matja e rriskut: Krahasimi i rasteve 1 & 2 • Vlera e pritur eshte e njejte : $1050, ose 5% ne investim prej $100 • A eshte rrisku i njejte ? • Rasti 2 sic duket ka me shume rrisk • Pse? 5-129

Matja e rriskut : Definimi i nje aseti pa rrisk Aset pa rrisk eshte nje investi vlera e ardhme e te cilit dihet me siguri dhe kthimi i te cilit eshte norma e kthimit pa rrisk.

5-130

Matja e rriskut : Krahasimi i rasteve 1 & 2 • Shqyrtoni nje investim pa rrisk $1000 rendimenton $1050 me siguri. • Krahasoni rastin 1 dhe investimin pa rrisk • Perderisa gjeresia e pagesave potenciale rritet, rrisku rritet. 5-131

Matja e rriskut : Varianca & Devijimi standard • Vari anca: Mesatare e devijimit ne katror i rezultateve nga vlerat e pritura, llogaritur nga probabilitet. • De vij imi sta nda r d: Rrenja katrore e variances (Njesi te njejta si pagesa )

5-132

Matja e rriskut: Rasti 1

1. Llogaritni vlerat e pritura: ($1400 x ½) + ($700 x ½) = $1050.

2. Zbritni kete nga te gjithe pagesat e mundshme : $1400 – $1050= $350 $700 – $1050= –$350 3. Ngritni ne katror te gjtiha rezultatet: $3502= 122,500(dollars)2 dhe (–$350)2=122,500(dollars)2 4. Shumezoni cdo rezultat me probabilitin e vet dhe mblidhni rezultatet : ½ [122,500(dollars)2] + ½ [122,500(dollars)2] =122,500(dollars)2 5. Devijimi standard =

Variance

a=

122,500dollars

2

=$350

5-133

Matja e rriskut :Rasti 2

5-134

Matja e rriskut : Krahasimi i rasteve 1 & 2 Rasti 1: Devijimi Standard =$350 Rasti 2: Devijimi Standard =$528 Sa me i madh devijimi standard aq me i madh rrisku .

5-135

Matja e rriskut : Krahasimi i rasteve 1 & 2

Rasti 2 ka deivjim strandard me te madh sepse ka shtrirje me te madhe

5-136

• Sigurimi i veturave eshte vecanerisht i shtrejte per vozitesit e ri • Ju duhet te keni pergjegjesi sigurimi • Cka me perplasjet • Shikoni a duhet te merni zbritje te medha 5-137

• Leva: Duke marr hua nw anwn financiare tw njw investimi • Invest • $1000 qw i zotroni + $1000 tw huazuara • Cifti i pritur i kethimit • Cifti i devijimit standard 5-138

Pa le ve

No rma e le ves= 2 1000$ 1000$ 2000$

Investimi juaj +shuma e huazuar = Investimi total

1000$ 0 1000$

Mundesi te pagesave Ripagesat neto Vlera e pritur ( ripagesat neto)

1400$ ose 700$ 1400$ ose 1050$ 700$ (5%)

2800$ ose 1400$ 2800$ ose 1400$

Devijimi standard

350$ (35%)

700$ (70%)

1100$ (10%)

Leva e rit vleren e pritur dhe devijimin standard .

5-139

Matja e rriskut: Vlera me rrisk (VaR) • Nganjeher jemi me pak te preokupuar me shtirjen se sa me rezultatin e mundshem • Shembull: ne nuk duam qe nje banke te deshtoje i • VaR: Mundesia me e keqe e humbjes per nje horizont te caktuar me nje probabilitet te dhene

5-140

• Lotarite jane nje investim shume i rrezikshem • Pse luajne njerezit? • Humbja e $1 nuk eshte konsekuence (pasoje) krahasuar me mundesine per te fituar miliona 5-141

Averzioni ndaj rriskut • Nje investitor avers ndaj riskut : preferon nje investim me nje kthim te caktuar krahasuar me kthimin e njejte te pritur por me sasi pasigurie • Nje person avers ndaj rriskut kerkon kompenzim per rriskun • Nje person avers ndaj rriskut paguan qe ti shmanget rriskut

5-142

Premiumi i rriskut Sa me i rezikshem nje investim aq me i larte kompenzimi qe e kerkojne investitoret per ta mbajtur ate, aq me i larte premiumi i riskut.

5-143

Shkembimi (Tradeoff) rrisk-kthim

Me shume rrisk → me i madh premiumi i rriskut → me e larte pritja e kthimit

Rrisku kerkon kompenzim 5-144

• Sa rrisk duhet te toleroni ? • Beni nje kuiz rrisku (f. 117): • Cka do te beni nese pas nje muaji qe keni investuar vlera bie ne 20%?

• Me mplakjen toleranca e juaj ndaj rriskut me siguri do te bie 5-145

Burime te rriskut 1. Rr isku Idi osinkr ati k ose uni k: Afekton nje person apo biznes te caktuar. 2. Rr isku Si stema tik ose r risku gj ithp erf shi r es ne ek onomi : Afekton te gjithe

5-146

Rrisku Idiosinkratik dhe Sistematik •

•

Id io sinkratik : GM humb aksionet e tregut nga ndertues tjere makinash Sistema tik : I tere tregu i makinave

5-147

Reduktimi i rriskut me diverzifikim • •

Shmangi a e r ri skut : Beni investimi me tejkalim te modelit te pagesave Perha pja e r riskut: Beni in ves time m e m odel te pa var ur te pa ges ave

5-148

Reduktimi i rriskut: Shmangia Reduktimi i riskut te pergjitshem duke bere dy investime me risk te kundert. • Kur njeri eshte i dobet tjetri eshte mire dhe ansjelltas • Perderisa pagesa e nje investimi eshte e luhatshme, pagesat e tyre bashke jane te qendrueshme 5-149

Reduktimi i rriskut: Shmangia Krahaso: 1. Investo $100 ne GE 2. Investo $100 ne Texaco 3. Investo ½ ne secilen: $50 ne GE + $50 ne Texaco

5-150

Reduktimi i rriskut: Shmangia

Shmangia ka eliminuar rriskun ne teresi. 5-151

Reduktimi i rriskut: perhapja • Nuk mund gjithmone te shmangim • Alternativa eshte te perhapim rriskun • Gjeni invetsime pagesa e te cilave nuk eshte e nderlidhur

5-152

Reduktimi i rriskut: perhapja Shqyrtoni tre strategji investimi : 1. vetem ne GE , 2. vetem neMicrosoft dhe 3. ½ ne GE + ½ ne Microsoft.

5-153

Reduktimi i rriskut: perhapja

5-154

5-155

Reduktimi i rriskut: perhapja Sa me te pavarura burimet e rriskut ne portofolion tend aq me i ulet rrisku ne pergjithesi.

5-156

• Diversifikimi eshte shyme domethenes per kursimet e pensionimit • Shume punetore te Enron investojne kursimet e pensionimit ne aksione te Enron • If the company you work for goes bankrupt, you will lose your job. Don’t lose your savings, too.

5-157

• Kapi tull i 5

• Fundi i ka pi tul lit

5-158

Kapitull i 6 Bonot , çmime t e bono ve dhe për cakt imi i nor ma ve të inter esi t

Bonot dhe normat e interesit: pyetjet të rëndësishme 1. Cila është marrëdhënia në mes çmimit të bonove dhe normave të interesit ? 2. Si percaktohen çmimet e bonove ? 3. Pse bonot kanç rrisk? 6-160

Bonot dhe normat e interesit : Udhërëfyes • Llojet e bonove dhe çmimet e tyre • Matja e rendimentit të bonove • Oferta dhe kërkesa në tregun e bonove • Pse bonot kanë risk

6-161

Llojet e bonove 1. Bon o me Z er o-kup on os e bon o e z brit ur

• Premtim i një pagese të vetme në një datë në të ardhmen • Llogaria e pasurisë

2.Hu a m e pa ge sa fi kse

• Sekuenca e pagesave fikse • Kredi ose hua për makinë

3. Bon o me kup on

• Pagesa periodike te interesit + ripagesa e principalit në maturim • Bono të pasurisë së SHBA dhe shumica e bonove të korporatave

4. Con sol

• Pagesa periodike e interesit e pagur përgjithmonë, principali nuk paguhet kurrë • Qeveri a Mbretërisë së Bashkuar

6-162

• Kreditë mund të jenë shumë të komplikuara • Disa gjera që duhen ditur

• Deri në sa mund të ndryshojnë pagesat e juaja ? • Sa shpesh mund të pershtaten pagesat ? • A është pothuajse e sigurtë se norma e interesit do të rritet ? • Sa lartë mund të shkojë pagesa ? • A mund ta ndërroni nga një normë e 6-163

Çmimet e bonove: Bono me Zero-kupon ose bono e zbritur Çmimi fillestar 100$ i një bono $100 = me zero kupon n

(1 + i)

Ku i është nor ma e in ter esit në for me deci male dhe n është koha d er is a p agesa t ë kr yhet në të n jëjtët nj ësi k ohe s i nor ma e i nt er esi t

6-164

Bond Prices: Bono me Zero-kupon ose bono e zbritur Supozoni i=5% Cmimi i një llogarie një vjeçare 100 = = $95.24 (1 + 0.05)

Cmimi i një llogarie 6 mujore 100 = = $97.59 1/ 2 (1 + 0.05) 6-165

Çmimet e bonove: Bono me Zero-kupon ose bono e zbritur Nëse është dhënë maturiteti (n), cmimi i bonove dhe norma e interesit lëvizin në drejtime të kundërta

6-166

Çmimet e bonove: Pagesa fikse të huave Vlera e pagesave fikse te huasë

=

Pagesafikse Pagesafikse Pagesafikse + ++ 2 (1 + i ) (1 + i ) (1 + i ) n Vlera është shuma e vlerës së tashme të pagesave .

Norma e interesit rritet dhe vlera e pagesave fikse të huasë levizin në drejtime të ndryshme.

6-167

Çmimet e bonove: Bono me kupon Çmimi i bonos me kupon = Vlera e tashme e pagesave me kupon + Vlera e tashme e vleres fillestare  Pagesamekupon Pagesamekupon Pagesamekupon  PCB =  + + ...... +  1 2 n ( 1 + i ) ( 1 + i ) ( 1 + i )   +

Vlerafillestare (1 + i ) n

Norma e intersit rritet dhe çmimi i bonos me kupon lëviz në drejtim të kundërt. 6-168

Çmimet e bonove: Consols

PConsol

Pagesa vjetore me kupon = i

Norma e interesit rritet dhe çmimi i consol lëvizin në drejtime të ndryshme .

6-169

Rendimenti i bonove: Rendimenti deri në maturim $5 $100 + çmimi i bonos me kupon1vit (1 +5%= i ) (1 + i )

Rendimenti deri në maturim: Vlera e i që e zgjidh ekuacionin. 6-170

Rendimenti i bonove: Rendimenti deri në maturim •

Nëse çmimi i bonove =$100 (par), rendimenti deri në maturim= normën e kuponit

•

Nëse çmimi i bonos >$100 (par), Rendimenti deri në maturim <norma e kuponit

•

Nëse çmimi i bonove <$100 (par), rendimenti deri në maturim >normën e kuponit Çmimi i bonos ↑ ⇒ R endim enti

6-171

Rendimenti i bonos: Rendimenti aktual

Rendimenti aktual =

Pagesa vjetore me kupon Cmimi i paguar

Rendimenti aktual = Pjesë nga kthimi që rrjedh vetëm nga pagesat me kupon.

6-172

Rendimenti i bonos: Rendimenti aktual Shembull: 1vit, 5% bono me kupon shitet për $99 5 = 0.0505

99 Rendimenti aktual=

ose 5.05%

,

$5 $100 + = $99 (1 + i ) (1 + i )

Shënim: Rendimenti deri në maturim:

= 0.0606, or 6.06%

,i 6-173

Rendimentet e bonove: Krahasime Marrëdhënia në mes: Normës me kupon, rendimentit aktual, & rendimentit dei në maturim:

6-174

Rendimentet e bonove : Mbajtja e periudhave të kthimit Periudha e mbajtjes së kthimit është kthimi nga mbajtja e bonove dhe shitja përpara maturimit. Kthimi i periudhës së mbajtjes mund të ndryshojë nga rendimenti deri në maturim

6-175

Rendimentet e bonove : Mbajtja e periudhave të kthimit Shembuj: • • • •

Bono 10 vjeçar 6% normë kuponi Blerja me vlerë fillestare, $100 Mbaje për një vit dhe mandej shite

6-176

Rendimentet e bonove : Mbajtja e periudhave të kthimit Çka nëse norma e intersit bie në 5%

$6 $107 .11 − $100 $13 .11 1vit mbajtje e periudhës së kthimit = + = = 0.1311 $100

$100

$100

1vit mbajtje e periudhës së kthimit = 13.11% 6-177

Rendimentet e bonove : Mbajtja e periudhave të kthimit Çka nëse norma e interesit rritet në 7% 6 $93.48e− periudhës $100 − $0.52së kthimit = 1vit $mbajtje + = = −0.0052 $100

$100

$100

1vit mbajtje e periudhës së kthimit = −0.52%

6-178

Rendimentet e bonove : Mbajtja e periudhave të kthimit Mbajtja e periudhës së kthimit =

Pagesa vjetore me kupon Ndryshimi ne cmimin e bonos + Cmimi i paguar Cmimi i bonos

= Rendimenti aktual + Mbledhje kapitali (si %)

6-179

• Nje fond i perbashkët i bonove raporton kthime të mëdha, shumë më të mëdha se sa ishin normat e interesit • Çka ndodh? • Shanset janë që normat e interesit ka rënë keshtuqë mbajtja e periudhës së kthimit >norma e interesit

6-180

Tregu i bonove: Përcaktimi i normës së interesit Shqyrtoni: Bono me zero-kupon ( e zbritur) $1100 vjecare $100 − P P=

1+ i

ose i =

P

E dime P ⇒ llogaritni i. Fokusoheni se si tregu e percakton P. 6-181

Tregu i bonove : Oferta Kurba e ofertës së bonove është marrëdhënia në mes çmimit dhe sasisë së bonove që njerëzit janë të gatshëm ti shesin, duke mos ndryshuar gjerat tjera.

6-182

Tregu i bonove :Oferta

• In ves titor i: Sa me i lartë çmimi aq më sfiduese është shitja e bonos që e mbajnë aktualisht . • Komp anit ë kër kojnë t ë financ ojnë një pr oje kt : Sa më i lartë çmimi që mund të shesin bono, aq më lirë është të huazosh.

Konklu zion: Kurba e of er tës ka pj er r tësi po zi tiv e.

For a $100 one-year zero-coupon bond, the supply ëill be higher at $95 than it6-183

Tregu i bonove:Kërkesa Kurba e kërkesës së bonove është marëdhënie në mes çmimit dhe sasisë së bonove që investitorët kërkojnë, duke mbajtur gjërat tjera të pandryshuara (konstante). 6-184

Tregu i bonove:Kërkesa • In ves titor ët: Sa më i ulët çmimi që mbajtësit e bonove duhet ta paguajnë për një pagesë fiks dollari në një kohë të ardhme, aq më e madhe mundësia që të blejnë bonon. Konk luz ion : K urba e kër kes ës ka pjer tës i ne ga tiv e

Për nje bono prej 100$ një vjeçare me kupon zero, kërkesa do të jetë më e lartë në 90$ se sa që do 6-185 ishte në 95$, duke mbajtur konstante gjërat

Tregu i bonove: ekuilibri Ofer ta: ka pjertësi pozitive Kër kesa: ka pjertësi negative Ekui libri: oferta=kërke sën 6-186

Tregu i bonove: Zhvendosja e kurbës së ofertës Këto të gjitha e lëvizin ofertën në të djathtë: • Rritja në huatë qeveritare . • Në përmirësimin në kushtet e biznesit • Rritja në inflacionin e pritur

Secila nga këto zvoglon çmimin e

6-187

Tregu i bonove: Zhvendosja e kurbës së ofertës

Kur huadhënësit dëshirojnë rritje të fondeve, kurba e ofertës zhvendoset djashtas.

Kjo zvoglon çmimin e bonove, normat e intersit rriten .

6-188

6-189

Tregu i bonove: Zhvendosja e kurbës së kërkesës

Këto të g jitha e zh vendos in kër kes ën në të d ja thtë : • Një rritje në pasuri • Reduktim në inflacionin e pritur • Zbritja në normat e të ardhmes të intersiti të pritura • Rritja në pritjet e kthimit të bonove në krahasim me alternativat . • Rënie në rezikshmërinë e bonove në krahasim me alternativat • Ritje në likuiditetin e bonove në krahasim me 6-190 alternativat

Tregu i bonove: Zhvendosja e kurbës së kërkesës Kur bonot bëhen më atraktive për investitorët kurba e kërkesë zhvendoset djathtas.

Kjo rrit çmimin e bonove, norma e intersit zbret.

6-191

Faktorë që zhvendosin kërkesën e bonove në të djathtë (I)

6-192

Faktorë që zhvendosin kërkesën e bonove në të djathtë(II)

6-193

Tregu i bonove: Shembuj • Rritja në inflacioni e pritur • Rënie në ciklin e biznesit

6-194

Tregu i bonove: Rritje në pritjet për inflacion 1) Zhvendos S djathtas 2) Zhvendos D djathtas çon P poshtë, norma e intteresit rritet

6-195

Tregu i bonove: Rënie në ciklin e biznesit 1) Zhvendos S majtas 2) Zhvendos D majtas Çon P lartë, i zvoglohet

6-196

Ka kohë kur investitorët:

• Iu ikin bonove me risk • Blejnë bono të thesarit

Vjeshtë 1998:

• Rusia nuk pagoi • Investitorët u brengosën për të gjitha bonot me rrisk • Kërkesa për bono

6-197

Pse bonot kanë rrisk • Risku i mosshlyerjes Mund të mos bëhen pagesat e premtuara • Rrisku për inflacion Inflacioni mund të jetë më i lartë se sa që pritej.

• Rrisku i normës së interesit

Norma e intersit mund të rritet prej kohës kur blihet bonoja deri kur shitet. 6-198

• Huatë për studentët në një shkolle vozitjeje kamionësh kanë rrisk. • Huadhënësit ballafaqohen me një rrisk të lartë mosshlyerjeje . • Si ju duken huamarësit që ndërpresin pagesat? 6-199

• Inflacioni formon rrisk se kthesa nominale do të jetë më e vogël se sa që keni pritur. • Nëse i=6% dhe π=6% ⇒ r=0! • TIPS: Sigurime të mbrojtjes së inflacionit të pasurisë (Treasury Inflation Protection Securities) • Paguani normë reale interesi • Plus ndryshimi në CPI

6-200

• Virtualisht cdo gjë mund të jetë bono. • Kjo përfshin edhe të ardhurat në të ardhme nga shitja e muzikës së David Boëie.

6-201

Kapit ull i 6 Fundi I ka pi tul li t