250ebook Pl

Koszty Analiza inwestycyjna rozwiązań w dziedzinie jakości zasilania

2.5

Koszty

Koszty Analiza inwestycyjna rozwiązań w dziedzinie jakości zasilania Angelo Baggini & Franco Bua Università di Bergamo & Engineering Consulting and Design Lipiec 2004

Niniejszy Poradnik został opracowany jako część europejskiego programu edukacyjnego i szkoleniowego Jakość Zasilania Inicjatywa Leonardo (LPQI), wspieranego przez Komisję Europejską (w ramach Programu Leonardo da Vinci) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Miedzi. Dla uzyskania bliższych informacji odwiedź stronę LPQI www.lpqi.org.

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. (PCPM) Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. jest organizacją non-profit, finansowaną przez dostawców miedzi oraz producentów pragnących zachęcić odbiorców do stosowania miedzi i jej stopów oraz promujących ich prawidłowe i efektywne zastosowanie. Działalność Centrum obejmuje zapewnienie technicznego doradztwa i informacji tym, którzy są zainteresowani wykorzystaniem miedzi w jej wszystkich aspektach. Centrum również zapewnia łączność między jednostkami badawczymi a przemysłem wykorzystującym miedź w produkcji oraz utrzymuje bliską łączność z innymi organizacjami zajmującymi się rozwojem miedzi na całym świecie.

Europejski Instytut Miedzi (ECI) Europejski Instytut Miedzi jest spółką joint venture Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Miedzi (ICA) i IWCC. ECI, dzięki swoim członkom, zajmuje się w imieniu największych producentów miedzi na świecie i czołowych europejskich producentów - promocją miedzi w Europie. Powstały w styczniu 1996 roku Europejski Instytut Miedzi jest wspierany dzięki sieci dziesięciu Towarzystw Rozwoju Miedzi (CDA) w krajach Beneluksu, we Francji, w Niemczech, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce, Skandynawii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Towarzystwo rozwija swoją działalność podjętą przez CDA powstałą w 1959 roku oraz dzięki INCRA (Międzynarodowemu Towarzystwu Badań Miedzi) powstałemu w 1961 roku.

Zrzeczenie się odpowiedzialności Niniejszy projekt nie musi odzwierciedlać stanowiska Komisji Europejskiej ani nie nakłada na Komisję Europejską żadnej odpowiedzialności. Europejski Instytut Miedzi, Deutsches Kupferinstitut i Polskie Centrum Promocji Miedzi zrzekają się wszelkiej odpowiedzialności za wszelkie bezpośrednie lub pośrednie skutki jak również nie przewidziane szkody, które mogą być poniesione w wyniku użycia informacji lub nieumiejętnego użycia informacji lub danych zawartych w niniejszej publikacji. Copyright© European Copper Institute, Deutsches Kupferinstitut and Polskie Centrum Promocji Miedzi. Reprodukcja materiału zawartego w niniejszej publikacji jest legalna pod warunkiem reprodukcji w całości i po dania jej źródła.

Promocja LPQI w Polsce prowadzona jest w ramach Polskiego Partnerstwa Jakości Zasilania:

Politechnika Wrocławska

Akademia Górniczo-Hutnicza

Instytut Szkoleniowy Schneider Electric Polska

Medcom Sp. z o.o.

Koszty Analiza inwestycyjna rozwiązań w dziedzinie jakości zasilania Wstęp Niska jakość zasilania może w znacznym stopniu oddziaływać na ekonomiczne aspekty eksploatacji różnego rodzaju urządzeń. Istnieje szeroki wachlarz technologii, które umożliwiają łagodzenie lub rozwiązywanie problemów związanych z niską jakością zasilania. Korzyści finansowe wynikające z zastosowania tych technologii można określić poprzez oszacowanie poprawy osiągów urządzeń produkcyjnych i wynikającej stąd redukcji kosztów. Istotną rolę w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych odgrywa ocena ekonomicznych skutków niskiej jakości zasilania i porównanie ich z kosztami różnych sposobów poprawy. Inaczej mówiąc niezbędne jest wykonanie analizy kosztów i korzyści dla alternatywnych rozwiązań. W procesie oceny tego rodzaju inwestycji można wyróżnić cztery podstawowe kroki: !

charakterystyka jakości zasilania w istniejącym układzie,

!

oszacowanie kosztów związanych z niską jakością zasilania,

!

charakterystyka różnych rozwiązań pod względem ich kosztu i efektywności,

!

przeprowadzenie porównawczej analizy ekonomicznej dla różnych rozwiązań.

Celem niniejszego zeszytu jest dostarczenie wskazówek dotyczących tego procesu, a w szczególności stosowania właściwych narzędzi służących podejmowaniu decyzji przy porównywaniu różnych rozwiązań. Dla uproszczenia, inwestycje w technologie mające na celu ograniczenie lub rozwiązanie problemów jakości zasilania będziemy w następnych rozdziałach określać jako „inwestycje jakości zasilania”, lub w skrócie „inwestycje PQ”.

Analiza inwestycyjna Przedsiębiorstwa mają wiele możliwości wyboru w jaki sposób wydatkować kapitał w celu otrzymania zwrotu z inwestycji (zawsze istnieją przynajmniej dwie możliwości: zainwestować w projekt albo złożyć pieniądze na rachunku kapitałowym). W sytuacji deficytu kapitału każda opcja, włączając w to inwestycje jakości zasilania, musi konkurować z innymi możliwościami inwestowania. Analiza ekonomiczna inwestycji jakości zasilania powinna być zatem prowadzona w taki sam sposób jak analiza innych inwestycji kapitałowych tak, aby wszystkie opcje można było porównywać na jednakowej podstawie. Taki proces podejmowania decyzji jest określany jako przygotowanie budżetu nakładów inwestycyjnych albo budżetowanie nakładów kapitałowych. W inwestycjach jakości zasilania pojawia się szczególny problem, który jest typowy dla każdej inwestycji mającej na celu obniżkę kosztów. W procesie sporządzania budżetu nakładów kapitałowych pewne inwestycje są oznaczane jako „strategiczne”, tzn. niezbędne do przetrwania i wzrostu przedsiębiorstwa, i to one otrzymują priorytet. Do innej grupy należą inwestycje wymagane prawem. Ich rentowność jest niewielka lub są zupełnie nierentowne i według kryteriów ekonomicznych przedsiębiorstwo nigdy by ich nie podjęło. Typowym przykładem są inwestycje zmniejszające wpływ działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa na środowisko. Gdy potrzeby inwestycji strategicznych i wymaganych przez prawo zostaną zaspokojone, zwykle bardzo niewielka część budżetu nakładów kapitałowych zostaje na działania w kierunku redukcji kosztów, jak np. inwestycje związane z jakością zasilania. Inwestycje takie powinny być zatem podejmowane z dochodu przedsiębiorstwa a nie z kapitału. Daje to bardzo krótką perspektywę czasową, stąd wymagany okres zwrotu nakładów z inwestycji PQ wynosi 1-2 lat co odpowiada stopie zwrotu 50-100%, znacznie wyższej niż przeciętna rentowność zaangażowanych aktywów. Deficyt kapitału na inwestycje PQ oraz wymóg finansowania ich z dochodu przedsiębiorstwa prowadzą do rozwiązań sub-optymalnych i stwarzają sposobność do finansowania przez stronę trzecią. W niniejszym zeszycie podano krótką definicję zasad budżetowanie nakładów kapitałowych oraz krótki przegląd użytecznych definicji.

1

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Przygotowanie budżetu inwestycyjnego Podjęcie decyzji o akceptacji projektu zależy od analizy przepływów pieniężnych wynikających z projektu. Proces przygotowania budżetu inwestycyjnego powinien spełniać następujące kryteria: !

musi uwzględniać wszystkie przepływy pieniężne (łącznie z kapitałem obrotowym),

!

musi uwzględniać wartość pieniądza w czasie,

!

w sytuacji wyboru spośród wzajemnie wykluczających się projektów o różnych horyzontach czasowych inwestowania, musi zawsze prowadzić do podjęcia prawidłowej decyzji.

Cały proces przygotowania budżetu inwestycyjnego zależy od precyzyjnej estymacji przepływów pieniężnych. Dla podejmującego decyzję bardzo istotne jest uzyskanie możliwie najdokładniejszej prognozy. W tym celu musi on wykonać dwie czynności: !

zidentyfikować wszystkie zmienne mające wpływ na przepływy pieniężne i określić, które z nich są krytyczne dla powodzenia projektu,

!

sprecyzować żądny stopień dokładności prognozowania.

W następnych rozdziałach zostaną przedstawione najbardziej istotne zasady decyzji przygotowania budżetu inwestycyjnego z wyraźnym rozróżnieniem między metodami deterministycznymi i stochastycznymi. Metoda oceny jest uważana za deterministyczną jeżeli każdy przepływ pieniężny może być precyzyjnie oszacowany, natomiast będzie określana jako stochastyczna kiedy przepływy pieniężne zmieniają się w szerokim zakresie i wprowadzają pewien stopień niepewności. Przedmiotem rozważań będą metody deterministyczne, natomiast metody stochastyczne zostaną wyczerpująco przedstawione w innym zeszycie Poradnika.

Klasyfikacja projektów W odniesieniu do budżetu nakładów inwestycyjnych projekty można sklasyfikować jako niezależne lub wzajemnie wykluczające. Projekt niezależny to taki, w którym przepływy pieniężne nie zależą od decyzji typu „akceptuj – odrzuć” w żadnym z innych projektów. Zatem projekty niezależne, które spełniają kryteria budżetowania w przedsiębiorstwie, powinny być akceptowane. Projekty wzajemnie wykluczające stanowią zbiór projektów, z których tylko jeden zostanie przyjęty, np. zbiór projektów, w którym każdy projekt służy osiągnięciu tego samego celu. Zatem przy wyborze spośród wzajemnie wykluczających się projektów, kryteria budżetowania w przedsiębiorstwie mogą być spełnione przez więcej niż jeden projekt, jednakże tylko jeden z nich, tj. najlepszy projekt, może być przyjęty.

Koszt kapitału Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych, opisana w następnych ustępach, służy do mierzenia przepływów pieniężnych w kategorii żądanej stopy zwrotu (stopa progowa) w celu określenia ich akceptowalności. Za stopę progową można przyjąć koszt kapitału dla danego przedsiębiorstwa. Ale jak definiuje się koszt kapitału? Koszt kapitału jest to stopa dyskontowa którą należy zastosować w tworzeniu budżetu nakładów inwestycyjnych. Średni ważony koszt kapitału (WACC) odzwierciedla koszty pozyskania przez przedsiębiorstwo kapitału do zainwestowania w aktywa długoterminowe. Jest to średnia ważona kosztu zadłużenia (krótkoterminowego i długoterminowego) oraz kosztu kapitału własnego (akcje uprzywilejowane, akcje zwykłe). Innymi słowy, koszt kapitału reprezentuje koszt funduszy użytych do pozyskania sumy aktywów firmy. Ogólnie, odnosi się on do stóp zwrotu oczekiwanych przez strony uczestniczące w strukturze finansowej: udziałowcy posiadający akcje uprzywilejowane i zwykłe, oraz wierzyciele (kredytodawcy). Jest zatem obliczany jako średnia ważona kosztów związanych z każdym rodzajem zobowiązań (pasywów) zawartych w strukturze finansowej tego przedsięwzięcia W odniesieniu do budżetu nakładów kapitałowych, podstawową koncepcją definicji kosztu kapitału jest to, że przedsiębiorstwo musi zarządzać swoimi aktywami i dokonywać wyboru projektów kapitałowych mając na celu uzyskania wpływu wystarczającego co najmniej do pokrycia kosztu kapitału. Zarządzanie finansami oddziela decyzje inwestycyjne od decyzji finansowych. Struktura finansowa przedsiębiorstwa jest traktowana jako stała i daje w wyniku wartość WACC.

2

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Żądana stopa zwrotu dla różnych możliwości inwestycyjnych może być czasem korygowana ze względu na ryzyko, tzn. projekty o niskim ryzyku mają niższą stopę progową, podczas gdy projekty o wysokim ryzyku muszą wytworzyć zwrot znacznie powyżej WACC. Innym elementem branym pod uwagę jest wskaźnik zadłużenia odniesionego do kapitału własnego. Przedsiębiorstwa nie chcą obciążać się zbyt dużym długiem w porównaniu do kapitału własnego, gdyż to zwiększa ich narażenie na ryzyko. Może się więc zdarzyć, że projekty nie są podejmowane, nawet jeżeli zapewniają atrakcyjny zwrot, ponieważ firma musi ograniczać lub zmniejszać zadłużenie. Taka sytuacja, podobnie jak poprzednio, stwarza możliwość finansowania przez stronę trzecią.

Wartość pieniądza w czasie Określona kwota pieniędzy będąca dzisiaj do dyspozycji ma większą wartość niż ta sama kwota, która będzie do dyspozycji w przyszłości, ponieważ pieniądz dostępny dzisiaj może zostać zainwestowany i przynieść odsetki, dając w ten sposób więcej niż taka sama kwota w przyszłości. Pojęcie wartości pieniądza w czasie określa ilościowo wartość danej kwoty pieniędzy w czasie i oczywiście zależy od stopy zwrotu lub stopy oprocentowania, jaką można uzyskać z inwestycji. Pojęcie wartości pieniądza w czasie można podzielić na dwie kategorie: !

wartość przyszła - opisuje proces wyznaczania w jakim stopniu dzisiejsza inwestycja wzrośnie w przyszłości,

!

wartość bieżąca – opisuje proces wyznaczania ile wynosi, wyrażona w pieniądzu dzisiejszym, wartość określonej kwoty pieniędzy, która będzie do dyspozycji w przyszłości.

Przyszła wartość pojedynczego przepływu pieniężnego Przyszła wartość pojedynczego przepływu pieniężnego, dla pewnej chwili czasu w przyszłości, jest to kwota, do jakiej wzrośnie lokata zainwestowana obecnie, przy określonej stawce oprocentowania. Jeżeli na przykład, zdeponujemy dzisiaj 100 EUR na rachunku bankowym z oprocentowaniem 10%, płatnym i kapitalizowanym rocznie, to taka lokata wzrośnie po jednym roku do 110 EUR. Można to przedstawić następująco: 100 EUR (1 + 10/100) = 110 EUR

Rok 1

W drugim roku rachunek bankowy przyniesie oprocentowanie 10%, zarówno od kapitału początkowego 100 EUR jak i od 10 EUR odsetek zarobionych w pierwszym roku, dając po dwóch latach saldo 121 EUR: 110 EUR (1 + 0.10) = 121 EUR, lub

Rok 2

100 EUR (1 + 0.10) (1 + 0.10) = 121 EUR, lub 100 EUR (1 + 0.10)2 = 121 EUR Należy zauważyć, że lokata przyniosła w drugim roku 11 EUR, podczas gdy w pierwszym roku tylko 10 EUR ponieważ oprocentowanie w tym przykładzie jest oprocentowaniem składanym. Jeżeli pieniądze pozostaną na rachunku bankowym przez jeszcze jeden rok to procenty będą naliczone od kwoty 121 EUR i saldo rachunku na koniec trzeciego roku wyniesie 133,10 EUR: 121 EUR (1 + 0.10) = 133.10 EUR, lub

Rok 3

100 EUR (1 + 0.10) (1 + 0.10) (1 + 0.10) = 133.10 EUR, lub 100 EUR (1 + 0.10)3 = 133.10 EUR Przyszłą wartość kapitału początkowego, zainwestowanego na określony procent składany kapitalizowany rocznie, dla dowolnej chwili czasu w przyszłości, można wyznaczyć z następującego równania: FVt = CF0 (1+r)t

równanie (1)

3

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ gdzie : FVt = wartość przyszła na koniec roku t CF0 = wartość kapitału początkowego r = stopa procentu składanego kapitalizowanego rocznie t = liczba lat.

Wartość bieżąca pojedynczego przepływu pieniężnego i strumienia przepływów pieniężnych Wartość bieżąca określa ile wynosi, wyrażona w pieniądzu dzisiejszym, wartość przyszłego przepływu pieniężnego. Wartość bieżąca przyszłego przepływu pieniężnego oznacza zatem sumę pieniędzy, która, jeżeli zostanie dzisiaj zainwestowana na określony procent, wzrośnie tym czasie do tej samej wartości co przyszły przepływ pieniężny. Proces wyznaczania wartości bieżących jest nazywany dyskontowaniem a stopa procentowa stosowana do obliczania wartości bieżących jest nazywana stopą dyskontową. Dla przykładu, bieżąca wartość 100 EUR, która ma być otrzymana za rok od chwili obecnej wynosi 90,91 EUR jeżeli stopa dyskonta wynosi 10% przy kapitalizacji rocznej. Można to przedstawić następująco: 90.91 EUR (1 + 10/100) = 100 EUR, lub 90.91 EUR = 100 EUR /(1 + 0.10) Należy zauważyć, że równanie dla wartości bieżącej zostało zastosowane do opisania zależności pomiędzy wartością bieżącą i wartością przyszłą. Można zatem wykazać, że bieżąca wartość kwoty 100 EUR, która ma być uzyskana za dwa lata, wynosi w chwili obecnej 82,64 EUR przy stopie dyskontowej 10%: 82.64 EUR (1 + 0.10)2 = 100 EUR, lub 82.64 EUR = 100 EUR /(1 + 0.10)2 Do obliczenia bieżącej wartości przyszłego przepływu pieniężnego w chwili gdy przepływ ten nastąpi, przy założonej stopie dyskontowej i dla danej liczby lat, można wykorzystać poniższe równanie1: PV =

CFt (1 + r )t

równanie (2)

gdzie: PV = wartość bieżąca CFt = przyszły przepływ pieniężny, który wystąpi za t lat od chwili obecnej r = stopa procentowa lub dyskontowa t t = liczba lat. Wartość bieżąca strumienia przepływów pieniężnych jest równa sumie bieżących wartości indywidualnych przepływów pieniężnych T

CFt t t = 0 (1 + r )

PV = ∑

równanie (3)

gdzie: PV = wartość bieżąca strumienia przepływów pieniężnych CFt = przepływ pieniężny występujący na koniec roku t r = stopa dyskontowa t = liczba oznaczająca rok, w przedziale od zera do T T = ostatni rok, w którym występuje przepływ pieniężny. 1

Jak widać, równanie to można otrzymać algebraicznie z równania na wartość przyszłą.

4

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Deterministyczne podejście do inwestycji PQ Analiza ekonomiczna jest jednym z podstawowych kroków w każdym procesie decyzyjnym, szczególnie dla inwestycji PQ, których ponieważ głównym celem jest redukcja kosztów. Głównymi elementami inwestycji, która będzie przedmiotem badania są: !

koszty inwestycyjne lub kapitał początkowy,

!

koszt kapitału,

!

redukcja kosztów,

!

wydatki na eksploatację i konserwację inwestycji,

!

ekonomiczny czas życia inwestycji.

Można zastosować kilka metod oszacowania, stosownie do wewnętrznych kryteriów oceny inwestycji w przedsiębiorstwie. Stosowane metody mogą być mniej lub bardziej złożone, w zależności od znaczenia danej inwestycji. Należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy metodami oceny, które stosują kalkulację kosztów cyklu użytkowania oraz tymi, które jej nie stosują. Metody oceny, które stosują kalkulację kosztów cyklu użytkowania są oparte na konwersji inwestycji i rocznych przepływów pieniężnych w różnym czasie do ich wartości bieżących. Inaczej mówiąc, uwzględniony jest cały czas życia inwestycji. Typowymi przykładami metod kalkulacji kosztów cyklu użytkowania są aktualizowana wartość netto (NPV) i wewnętrzna stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych (IRR). Metody oceny, które nie stosują kalkulacji kosztów cyklu użytkowania to, np. analiza okresu zwrotu nakładów (PBT) i analiza progu rentowności. Nie uwzględniają one czasu życia inwestycji i zaledwie wskazują ile czasu zajmie odzyskanie pieniędzy wydatkowanych na dany projekt.

Metody zdyskontowanych przepływów pieniężnych Aktualizowana wartość netto (NPV) Aktualizowana (bieżąca) wartość netto (NPV) ukazuje przewidywany wpływ projektu inwestycyjnego na wartość przedsiębiorstwa. Projekty o dodatniej wartości NPV zwiększają wartość przedsiębiorstwa. Stąd też reguła decyzyjna NPV określa, że powinny być akceptowane wszystkie niezależne projekty, o dodatniej wartości NPV. Jeżeli wartość NPV jest większa od zera to projekt jest uzasadniony, gdyż przychody wystarczają na spłatę oprocentowania i odzyskanie kapitału początkowego przed upływem czasu życia inwestycji. Gdy NPV jest równa zeru, zbilansowanie następuje na koniec życia inwestycji i taka inwestycja jest mało atrakcyjna. W sytuacji wyboru spośród wzajemnie wykluczających się projektów, powinien zostać wybrany projekt o największej (dodatniej) wartości NPV. Aktualizowaną wartość netto NPV oblicza się jako bieżącą wartość dopływów pieniężnych projektu minus bieżąca wartość odpływów pieniężnych tego projektu. Zależność tę wyraża poniższy wzór: T

CFt CF1 CF2 CFT = CF0 + + + ... + 1 2 t + r + r + r + r )T ( 1 ) ( 1 ) ( 1 ) ( 1 t =0

NPV = ∑ gdzie:

CFt = przepływ pieniężny netto w chwili czasu t CF0 = kapitał początkowy r = koszt kapitału t = liczba lat T = czas życia projektu.

5

równanie (4)

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Przykład w tabeli 1 ilustruje obliczenie aktualizowanej wartości netto i pokazuje przepływy pieniężne uzyskiwane z projektów A i B w ciągu ich czasu życia. Koszt kapitału dla tych projektów wynosi 10%. Zatem, jeżeli projekty A i B są projektami niezależnymi, powinny zostać przyjęte obydwa projekty. Natomiast jeżeli są one projektami wzajemnie wykluczającymi, to należy przyjąć projekt A, jako posiadający większą wartość NPV. NPV uwzględnia wszystkie przepływy pieniężne danego projektu i wartość pieniądza w czasie. Projekty można także porównywać biorąc jako parametr stosunek bieżącej wartości projektu do związanej z nim inwestycji (NPV/I).

projekt A Przepływ pieniężny (EUR) -1000 500 400 200 200 100 121,89

Rok 0 1 2 3 4 5 NPV

Projekt B Przepływ pieniężny (EUR) -1000 100 200 200 400 700 103,92

Tabela 1 – Przykład ilustrujący obliczenie aktualizowanej wartości netto (NPV) (por. plik Excel [6])

Aktualizowana wartość netto (NPV) w skrócie Co to jest? NPV jest miarą wartości wytworzonej albo dodanej w chwili obecnej przez podjęcie inwestycji, tzn. jest to różnica pomiędzy wartością rynkową inwestycji i jej kosztem. Jak obliczyć NPV? Oszacować przyszłe przepływy pieniężne. Obliczyć bieżącą wartość tych przepływów pieniężnych minus koszt początkowy. Reguła NPV Dla projektów niezależnych: inwestycja powinna być zaakceptowana jeżeli aktualizowana wartość netto jest dodatnia, a odrzucona jeżeli wartość ta jest ujemna. Dla projektów wzajemnie wykluczających: Należy przyjąć projekt o najwyższej dodatniej wartości NPV. Wykonaj samodzielne ćwiczenie (jeżeli potrzebujesz pomocy – skorzystj z pliku Excel [6] Planujesz zakup UPS, którego koszt wynosi dzisiaj 20 000 EUR i wytworzy przepływy pieniężne 3 000 EUR każdego roku w ciągu 10 lat. Wartość likwidacyjna będzie równa zeru. Koszt kapitału wynosi 5%. Czy powinieneś zakupić UPS

Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) projektu jest to stopa dyskontowa, przy której NPV projektu równa się zeru. Reguła decyzyjna IRR określa, że wszystkie projekty niezależne z wewnętrzną stopą zwrotu IRR większą niż koszt kapitału powinny być akceptowane. W sytuacji wyboru spośród wzajemnie wykluczających się projektów, należy wybierać projekt o największej IRR, dopóki wartość IRR jest większa niż koszt kapitału. T

CF1 CF1 CF2 CFT = CF0 + + + ... + t 1 2 (1 + IRR) (1 + IRR) (1+ IRR)T t = 0 (1 + IRR )

NPV = 0 = ∑ gdzie:

CFt = przepływ pieniężny netto w chwili czasu t T = czas życia projektu.

6

równanie (5)

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Przykład w tabeli 2 ilustruje obliczenie IRR i pokazuje przepływy pieniężne uzyskiwane z projektów A i B w ciągu ich czasu życia. Koszt kapitału dla tych projektów wynosi 10%. Zatem, jeżeli projekty A i B są projektami niezależnymi, obydwa projekty powinny być przyjęte gdyż ich IRR jest większa niż koszt kapitału. Jeżeli natomiast są one projektami wzajemnie wykluczającymi, to należy przyjąć projekt A, jako posiadający większą wartość IRR.

projekt A Przepływ pieniężny (EUR) -1000 500 400 200 200 100 17%

Rok 0 1 2 3 4 5 IRR

Projekt B Przepływ pieniężny (EUR) -1000 100 200 200 400 700 13%

Tabela 2 – Przykład ilustrujący obliczenie wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) (por. plik Excel [6])

Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) w skrócie Co to jest? Wewnętrzna stopa zwrotu jest to stopa dyskontowa, dla której NPV projektu równa się zeru. Jak obliczyć IRR? Wstawić NPV równą zeru i wyliczyć stopę oprocentowania. Stopa oprocentowania, która daje zerową wartość NPV jest wewnętrzną stopą zwrotu IRR. Reguła IRR nwestycja jest akceptowalna jeżeli IRR przewyższa żądaną stopę zwrotu. W przeciwnym przypadku należy taką inwestycję odrzucić. Wykonaj samodzielne ćwiczenie (jeżeli potrzebujesz pomocy – skorzystaj z pliku Excel [6] Planujesz zainstalowanie filtru aktywnego, którego koszt wynosi dzisiaj 5 000 EUR i wytworzy przepływy pieniężne po 1 000 EUR w każdym z następnych 10 lat. Wartość likwidacyjna będzie równa zeru. Koszt kapitału wynosi 5%. Czy powinieneś zainstalować filtr aktywny?

Ekwiwalent roczny Jeżeli założymy taki sam przepływ pieniężny w każdym roku, tzn. CF0 = CF1 = … = CFT , to równanie (3) możemy uprościć do postaci: PV =

CF ⋅ ((1 + r )T − 1) r (1 + r )T

równanie (6)

Powyższe równanie można zastosować do obliczenia rocznych przepływów pieniężnych (ACF) wynikających z dokonanej inwestycji. Jeżeli, na przykład, zainwestujemy kapitał I w poprawę jakości zasilania, to inwestycja ta będzie efektywna jeżeli roczne oszczędności kosztów (ACS) będą wyższe niż ACF plus wydatki na eksploatację i konserwację (OME). ACF =

I ⋅ r ⋅ (1 + r )T (1 + r )T − 1

równanie (7)

Roczny koszt posiadania (ACO) dla tej inwestycji wynosi ACS – OME – ACF a decyzja inwestycyjna powinna być pozytywna jeżeli ACO > 0. Wariant tej metody został zastosowany w Zeszycie 5.5.1 niniejszego Poradnika, gdzie roczny koszt niskiej jakości zasilania jest sumowany z rocznymi nakładami oraz kosztami eksploatacji i konserwacji dla różnych sposobów ograniczenia skutków niskiej jakości zasilania. Zaproponowane rozwiązanie wybrano ze względu na minimum kosztów.

7

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Roczny koszt posiadania ACO można przekształcić na całkowity koszt posiadania (TCO) stosując powtórnie równanie (3): TCO =

ACO ⋅ ((1 + r )T − 1) r ⋅ (1 + r )T

równanie (8)

Porównanie metod analizy dyskontowej Reguły decyzyjne, zarówno NPV i IRR, uwzględniają wszystkie przepływy pieniężne projektu i wartość pieniądza w czasie. Reguły decyzyjne NPV i IRR różnią się między sobą pod względem ich założeń odnośnie stopy reinwestycji. Reguła decyzyjna NPV zakłada pośrednio, że przepływy pieniężne projektu mogą być reinwestowane po koszcie własnym kapitału przedsiębiorstwa, podczas gdy reguła decyzyjna IRR zakłada pośrednio, że przepływy te mogą być reinwestowane według wewnętrznej stopy zwrotu IRR projektu. Ponieważ stopa zwrotu może być dla każdego projektu różna, założenie leżące u podstaw reguły decyzyjnej NPV jest bardziej uzasadnione. Ogólnie rzecz biorąc, analiza techniczno-ekonomiczna przedstawia NPV jako najbardziej prawidłową metodę dla podejmowania decyzji inwestycyjnych. Z IRR wiążą się konkretne problemy: na przykład równanie (5) nie zawsze daje jednoznaczne rozwiązanie dla IRR. Ponadto, dla projektów o wysokiej stopie zwrotu, np. 40%, założenie, że przedsiębiorstwo zdoła uzyskać 40% zwrotu z przychodów z projektu jest błędne. W dzisiejszej erze informacji, dysponując mocą obliczeniową komputerów PC, niema powodu żeby unikać systematycznego stosowania NPV w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Metody nie zdyskontowych przepływów środków pieniężnych Okres zwrotu nakładów (PBT) Okres zwrotu nakładów jest to czas potrzebny na odzyskanie początkowego kosztu projektu. Zastosowanie PBT jako reguły decyzyjnej budżetowania inwestycyjnego określa, że wszystkie niezależne projekty z okresem zwrotu PBT mniejszym niż określona liczba lat powinny być akceptowane. W sytuacji wyboru spośród projektów wzajemnie wykluczających się, preferowany jest projekt z najkrótszym okresem zwrotu. Obliczenie PBT najlepiej ilustruje przykład. Rozważmy projekt A, który w ciągu pięcioletniego czasu życia daje przepływy pieniężne przedstawione w tabeli 3. Aby rozpocząć obliczenia dla projektu A, dodajmy do tej tabeli dodatkową kolumnę przedstawiającą dla tego projektu przepływ pieniężny netto (NCF) w każdym roku (tabela 4).

Rok Przepływ pieniężny (EUR) 0 -1000 1 500 2 400 3 200 4 200 5 100 Tabela 3 – PBT dla projektu A

Rok Przepływ pieniężny (EUR) Przepływ pieniężny netto(EUR) 0 -1000 -1000 1 500 -500 2 400 -100 3 200 100 4 200 300 5 100 400 Tabela 4 – PBT dla projektu A, przepływy pieniężne netto (NCF)

Należy zauważyć, że po dwóch latach przepływ pieniężny netto NCF jest ujemny (-1000 + 500 + 400 = -100), natomiast po trzech latach NCF jest dodatni (-1000 + 500 + 400 + 200 = 100). Zatem PBT, albo próg rentowności, pojawia się w ciągu trzeciego roku. Jeżeli założymy, że przepływ pieniężny występuje regularnie w ciągu roku to PBT można obliczyć z poniższego równania:  NCF (YLN )  PBT = YLN −   CF (YLN +1 ) 

równanie (9)

gdzie: YLN = ostatni rok z ujemnym przepływem pieniężnym netto (NCF) NCF(YLN) = przepływ pieniężny netto w tym roku CF(YLN+1) = całkowity przepływ pieniężny w następnym roku.

8

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ W powyższym przykładzie ostatnim rokiem z ujemnym przepływem pieniężnym netto jest rok 2; wartość przepływu w tym roku wynosi –100 EUR; całkowity przepływ pieniężny w następnym roku (rok 3) wynosi 200 EUR; zatem projekt zwróci kapitał początkowy w ciągu 2 - (-100/200) = 2,5 lat. Chociaż czas zwrotu nakładów jest szeroko stosowaną metodą, ma jednak szereg wad. Po pierwsze, PBT zakłada, że 200 EUR otrzymane za rok od dzisiaj jest równoważne 200 EUR, które będą do dyspozycji za 5 lat; inaczej mówiąc nie uwzględnia wartości pieniądza w czasie. Zagadnienie to można rozwiązać obliczając zdyskontowany czas zwrotu nakładów (DPBT), w którym przepływy pieniężne są dyskontowane do ich zaktualizowanej wartości w oparciu o stopę dyskontową, uzyskując w ten sposób zgodność DPBT z takimi metodami kalkulacji kosztów cyklu użytkowania, jak NPV i IRR. Drugim słabym punktem jest to, że czas zwrotu nakładów nie uwzględnia skutków różnic w okresach czasu funkcjonowania alternatywnych rozwiązań, dyskryminując tym samym projekty o dłuższym czasie funkcjonowania. Jeżeli weźmiemy pod uwagę dwie alternatywne inwestycje A i B, o identycznym koszcie 1 000 EUR i oszczędności 200 EUR rocznie, to dla obydwu czas zwrotu PBT wyniesie 5 lat powodując, że wydają się one jednakowo akceptowalne. Jeżeli jednak przewidywany czas użytkowania dla inwestycji A wynosi 5 lat a dla inwestycji B wynosi 10 lat, to inwestycja B będzie w oczywisty sposób lepszym wyborem. Trzecią wadą jest to, że kryterium akceptuj-odrzuć jest często arbitralnie krótkie. Na przykład, wiele organizacji, aby rozważyć projekt obniżki kosztów, wymaga okresu zwrotu nakładów 1 do 3 lat i nadaje wyższy priorytet projektom z krótszym czasem zwrotu. Metoda czasu zwrotu nakładów może zatem prowadzić do odrzucenia wielu interesujących możliwości inwestycyjnych a jednocześnie może nawet akceptować projekty, które zmniejszają wartość przedsiębiorstwa. Ze względu na prostotę obliczeń była szeroko stosowana w latach 60. i 70., poprzedzających erę komputeryzacji. Ostatni przegląd [7] wskazuje, że NPV jest daleko bardziej preferowanym narzędziem wśród 1000 firm z listy „Fortune”, przy czym 85% respondentów używa go zawsze lub często.

Okres zwrotu nakładów (PBT) w skrócie Co to jest? Okres zwrotu jest to czas potrzebny na odzyskanie kapitału początkowego. Jak obliczyć PBT? Założyć, że przepływy pieniężne są uzyskiwane równomiernie w ciągu roku. Obliczyć liczbę lat potrzebnych na to, aby przyszłe przepływy pieniężne zrównoważyły początkowy wypływ pieniężny. Reguła prostego okresu zwrotu (SPBT) Inwestycja jest akceptowalna jeżeli obliczony okres zwrotu nakładów jest krótszy niż pewna, uprzednio określona liczba lat. Wykonaj samodzielne ćwiczenie (jeżeli potrzebujesz pomocy – skorzystaj z pliku Excel [6] Planujesz zakup koła zamachowego, którego koszt dzisiaj wynosi 200 000 EUR, i które wytworzy roczny przepływ pieniężny 3 000 EUR. Przedsiębiorstwo akceptuje tylko projekty z okresem zwrotu czterech lat lub krótszym. Czy powinieneś zakupić koło zamachowe?

Analiza punktu rentowności Analizę punktu rentowności można stosować do projektów, w których z upływem czasu występuje stopniowe narastanie kosztów i korzyści. Na przykład zakład produkcyjny będzie potrzebował kilku lat inwestycji w obiekty, siłę roboczą, szkolenie i usługi. Po pewnym czasie produkcja zakładu zacznie stopniowo wzrastać wraz ze wzrostem doświadczenia i sprzedaży produktu na rynek. Punkt, w którym akumulowane koszty zrównają się z narastającymi korzyściami jest nazywany punktem rentowności. Typowym zastosowaniem tego rodzaju analizy są projekty złożone, natomiast jest rzadko stosowana do inwestycji PQ. Większość pakietów zawierających arkusze kalkulacyjne takich, jak OpenOffice, StarOffice i Microsoft Office, posiada funkcje i pliki pomocy ułatwiające wykonywanie tego rodzaju obliczeń.

9

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Stochastyczne podejście do inwestycji PQ Problemy związane z jakością zasilania powodują ujemny przepływ pieniężny, tzn. koszty, albo w sposób ciągły (jak np. nadmierne straty mocy wywoływane w transformatorach przez harmoniczne), albo jako zjawiska dyskretne, np. nie złagodzony zapad napięcia lub awaria transformatora spowodowana długotrwałym przeciążeniem cieplnym, wywołanym obecnością harmonicznych. Decydent powinien zatem zapoznać się z warunkami pewności, ryzyka lub niepewności, pomiędzy którymi można przeprowadzić następujące rozróżnienie: !

Pewność oznacza, że decydent zna wcześniej dokładne wartości wszystkich parametrów, które mogą wpływać na decyzję.

!

Ryzyko oznacza, że decydent wie o wszystkich możliwych stanach, jakie mogą wystąpić i w konsekwencji oddziaływać na parametry związane z decyzją oraz, że dla każdego z tych stanów może określić prawdopodobieństwo jego wystąpienia.

!

Niepewność oznacza, że decydent może nie wiedzieć o wszystkich możliwych stanach, które wpływają na decyzję i/lub nie mieć możliwości określenia prawdopodobieństwa wystąpienia każdego z nich.

Metody deterministyczne znajdują zastosowanie tam, gdzie istnieje pewność co do rodzaju i skali ryzyka. W sytuacji niepewności, pierwszym krokiem powinna być próba zebrania danych potrzebnych do poznania zakresu możliwości oraz ich prawdopodobieństwa, tak aby problem stał się problemem ryzyka. Uzyskanie danych zwykle pociąga za sobą dodatkowe koszty.

Długi okres

Deterministyczne

Rys. 1 Przykład zastosowania deterministycznych i niedeterministycznych kryteriów oceny projektu

Krótki okres

PBT

NPV

Stochastyczne

Postępowanie w sytuacji ryzyka wymaga dostosowania, opisanych wcześniej, deterministycznych metod oceny. Na przykład, jeżeli NPV i PBT były stosowane dla deterministycznych przepływów pieniężnych, to w analizie stochastycznej, gdzie przepływy są wyrażone poprzez ich wartość oczekiwaną, będą stosowane NPV^ i PBT^.

PBT^

NPV^

W warunkach ryzyka, aktualizowaną wartość netto NPV można przedstawić następująco: CF (t ) ∧ −I t t =1 (1 + t )

NPV ∧ = ∑

równanie (10)

gdzie symbole oznaczają wielkości opisane wcześniej. Dla opisania każdego pojedynczego przepływu pieniężnego można zastosować wyrażenie: CF^ = n p δ gdzie: n = częstotliwość zdarzenia (zaburzenia będącego przyczyną uszkodzenia) p = prawdopodobieństwo uszkodzenia δ = wysokość szkody.

10

Analiza inwestycyjna rozwiązań PQ Częstotliwość zjawiska można oszacować na podstawie norm (np. EN 50160), wyników z kampanii pomiarowych, lub z danych historycznych. Prawdopodobieństwo uszkodzenia można oszacować na podstawie literatury i doświadczenia; przykładem jest charakterystyka CBEMA dla urządzeń IT. Wysokość szkody jest to wartość strat powstałych z powodu rozważanego zaburzenia. Jego skutki mogą być różne i zależą od rodzaju przemysłu, zakładu, rodzaju produkcji, warunków rynkowych, itp.; średnie wartości można znaleźć w literaturze lub odpowiednich opracowaniach [8]. Typowymi stratami związanymi z zaburzeniami i jakością zasilania są na przykład: !

straty związane ze skróceniem czasu życia (trwałości) urządzeń,

!

straty energii,

!

przerwanie lub zmniejszenie wydajności produkcji,

!

utrata danych.

Przy tym podejściu: !

przepływy pieniężne są określane za pomocą procedury oceny ryzyka,

!

przepływ pieniężny nie jest już zmienną deterministyczną lecz zmienną stochastyczną, wyrażaną w kategoriach wartości oczekiwanej.

Element ryzyka w inwestycjach PQ można uwzględnić na dwa sposoby: !

Ustalając wysoką stopę progową: jeżeli np. średni ważony koszt kapitału (WACC) wynosi w przedsiębiorstwie 15%, można wymagać aby ryzykowne inwestycje dawały 20% zwrotu.

!

Żądając bardzo krótkiego okresu spłaty: wymóg 2-letniego okresu spłaty oznacza zwrot blisko 50% rocznie. Krótki okres spłaty zawsze pozwala przedsiębiorstwu na odzyskanie pieniędzy „zanim coś pójdzie źle”.

Są to jednak bardzo zgrubne techniki traktowania ryzyka. Nie uwzględniają one faktu, że aktywa operacyjne podlegają zarządzaniu w całym okresie ich użytkowania, a zarządzający mogą podejmować działania naprawcze.

ŹRÓDŁA I BIBLIOGRAFIA [1] D V Lindley: ‘Making Decisions’, Wiley, London, 1985 [2] J Clark, T Hindelag, R Pritchard: Capital budgeting, planning and control of expenditures, 3rd Edition, Prentice-Hall, 1989 [3] R Brearly, S Myers: Principles of corporate finance, 4th Edition, McGraw Hill, 1991 [4] Colli, Franzone: ‘Teoria generale dei processi decisionali’, Giuffrè, Pavia, 1992 [5] Cherubini, Dalla Lunga: ‘Matematica finanziaria’, Mc Graw Hill, Milano 2002 [6] www.lpqi.org library|application guide|Section 2: Costs|2_5-examples.xls [7] P Ryan: ‘Capital budgeting practices of the Fortune 1000: how have things changed’, Journal of Business and Management, Winter 2002 [8] CEIDS: The cost of power disturbances to industrial & digital economy companies, 2001

11

Notatki

12

Partnerzy główni i referencyjni European Copper Institute (ECI) www.eurocopper.org

ETSII - Universidad Politécnica de Madrid www.etsii.upm.es

LEM Instruments www.lem.com

Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) www.agh.edu.pl

Fluke Europe www.fluke.com

MGE UPS Systems www.mgeups.com

Centre d’Innovació Tecnològica en Convertidors Estàtics i Accionaments (CITCEA) www-citcea.upc.es

Hochschule für Technik und Wirtschaft (HTW) www.htw-saarland.de

Polskie Centrum Promocji Miedzi (PCPM) www.miedz.org.pl

Comitato Elettrotecnico Italiano (CEI) www.ceiuni.it

Hogeschool West-Vlaanderen Departement PIH www.pih.be

University of Bath www.bath.ac.uk

Copper Benelux www.copperbenelux.org

Istituto Italiano del Rame (IIR) www.iir.it

Università di Bergamo www.unibg.it

Copper Development Association (CDA UK) www.cda.org.uk

International Union for Electricity Applications (UIE) Utto-Von-Guericke-Universität Magdeburg www.uie.org www.uni-magdeburg.de

Deutsches Kupferinstitut (DKI) www.kupferinstitut.de

ISR - Universidade de Coimbra www.isr.uc.pt

University of Manchester Institute of Science and Technology (UMIST) www.umist.ac.uk

Engineering Consulting & Design (ECD) www.ecd.it

Katholieke Universiteit Leuven (KU Leuven) www.kuleuven.ac.be

Politechnika Wrocławska www.pwr.wroc.pl

EPRI PEAC Corporation www.epri-peac.com

Laborelec www.laborelec.com

Zespół redakcyjny David Chapman (Chief Editor)

CDA UK

[email protected]

Prof Angelo Baggini

Università di Bergamo

[email protected]

Dr Araceli Hernández Bayo

ETSII - Universidad Politécnica de Madrid

[email protected]

Prof Ronnie Belmans

UIE

[email protected]

Dr Franco Bua

ECD

[email protected]

Jean-Francois Christin

MGE UPS Systems

[email protected]

Prof Anibal de Almeida

ISR - Universidade de Coimbra

[email protected]

Hans De Keulenaer

ECI

[email protected]

Gregory Delaere

Lemkco

[email protected]

Prof Jan Desmet

Hogeschool West-Vlaanderen

[email protected]

Dr ir Marcel Didden

Laborelec

[email protected]

Dr Johan Driesen

KU Leuven

[email protected]

Stefan Fassbinder

DKI

[email protected]

Prof Zbigniew Hanzelka

Akademia Górniczo-Hutnicza

[email protected]

Stephanie Horton

LEM Instruments

[email protected]

Dr Antoni Klajn

Politechnika Wrocławska

[email protected]

Prof Wolfgang Langguth

HTW

[email protected]

Jonathan Manson

Gorham & Partners Ltd

[email protected]

Prof Henryk Markiewicz

Politechnika Wrocławska

[email protected]

Carlo Masetti

CEI

[email protected]

Mark McGranaghan

EPRI PEAC Corporation

[email protected]

Dr Jovica Milanovic

UMIST

[email protected]

Dr Miles Redfern

University of Bath

[email protected]

Dr ir Tom Sels

KU Leuven

[email protected]

Prof Zbigniew Styczynski

Universität Magdeburg

[email protected]

Andreas Sumper

CITCEA

[email protected]

Roman Targosz

PCPM

[email protected]

Hans van den Brink

Fluke Europe

[email protected]

Prof Angelo Baggini

Universita di Bergamo Via Marconi 5 I-24044 Dalmine Italy Tel: Fax: Email: Web:

00 39 035 2052353 00 39 027 00508311 [email protected] www.unibg.it

Dr Franco Bua

Engineering Consulting and Design Via Cardinal Maffi 21 I-27100 PAVIA Italy Tel: Fax: Email: Web:

00 39 03 82 538934 00 39 02 700508307 [email protected] www.ecd.it

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. 50-136 Wrocław pl. 1 Maja 1-2 Polska

European Copper Institute 168 Avenue de Tervueren B-1150 Brussels Belgium

Tel: Fax: e-mail: Website:

Tel: Fax: Email: Website:

00 48 71 78 12 502 00 48 71 78 12 504 [email protected] www.miedz.org.pl

00 32 2 777 70 70 00 32 2 777 70 79 [email protected] www.eurocopper.org