Tempos Novembro 08

Eloxio da distancia de Julio Llamazares e Felipe Vega: unha carta dende o futuro. A endémica fraxilidade da nosa industria cinematográfica –e por extensión do cinema español e de calquera cinematografía coa consabida excepción- propicia cada tanto a irrupción de filmes atípicos, flores raras que van compoñendo o xardín segredo dun cinema inusitado, poñamos por caso El cielo gira de Mercedes Álvarez. Pezas fílmicas que rachan coas costuras xenéricas –documental/ficción- e reclaman desde a súa condición insólita un lugar de interlocución sen prexuicios cos espectadores. Eloxio da distancia, recén estreada no Festivas de Cine de Ourense –o OUFF-, é unha desas pezas á procura do seu lugar nas pantallas. Vou seguir a recomendación de Jonathan Rosenbaum e atenderei a esa función tan importante que por veces os críticos –é un dicir- esquecemos: dar información, simple información sobre os filmes. Imos alá. Por concretar algúns deses trazos que contribúen a forxar a condición insólita de Eloxio da distancia cómpre suliñar que foi un proxecto nacido na Dirección Xeral de Turismo a partir dunha idea de Mario Crecente e que logo foi desenvolvida da man de Pepe Coira –productor executivo da película- por Julio Llamazares e Felipe Vega no seo de Bren. Ese xerme institucional, que normalmente constitúe un corsé –de formas e contidos-, acabou convertíndose nun filme realizado con toda a libertade a que se pode aspirar tratándose unha obra cinematográfica. Unha libertade que probablemente, nos tempos que corren, vai poñer as cousas difíciles á hora de distribuila, pero que conforma un dos riscos distintivos e, se cadra, convertirase nunha ferramenta da súa posta en valor. Polo de agora cómpre debullar outros deses riscos que caracterizan o filme de Julio Llamazares –que ingresa no eido da dirección cinematográfica- e Felipe Vega. Resulta superfluo informar nesta reseña do que conta Eloxio da distancia, pero convén facer fincapé nas ferramentas empregadas polos seus directores á hora de compoñer a película, eses úteis de escritura cinematográfica que permiten facerse unha idea, cando menos, do que non é. Julio Llamazares e Felipe Vega, animados por Pepe Coira –unha das almas deste filme, que alentou e protexeu a libertade dos seus autoresoptaron por deixar que o paso do tempo pesponte un mundo –o das Terras de Burón nas fronteira nordesías de Galicia- que se dá a ver sen impoñer un discurso sobre as imaxes, sen someter esas imaxes ao dictado dun argumento predeterminado, sen consumir o potencial significante do que vemos e oímos no curso do tempo nunha mera funcionalidade narrativa. Trátase de imaxes e sons que sementan tempo para medir unha distancia. Unha distancia, irreductible a magnitudes físicas, que vai callando no ánimo do espectador coma unha chuvia mansa que seguimos sentindo máis alá da duración da película. Máis alá e máis fondo. E xa que falamos de imaxes e sons cómpre referirnos ao primoroso traballo de cámara de Alfonso Parra –eses interiores vermerianos, esas xanelas que sobreencadran os exteriores, esas estradas que van a ningures, esas paisaxes onde palpita a terra e o tempo, ese sentido do lugar e do estar (resistente) das xentes-, á riqueza sonora que Eva Valiño foi quen de sementar na pantalla mesturada por Nacho Royo Villanova, o cuidado con que Quique Batet abeirou as localizacións e ao equipo. Un traballo delicado que merece suliñarse. O resultado de darlle ás cousas da vida o tempo que precisan, na montaxe de Ángel Hernández Zoido, para convertirse en memorables. O tempo. Agardar polo tempo que pasa, sen apuralo, dicía Mercedes Álvarez a propósito de El cielo gira. O respeto polo tempo do outro, comentaba Guerín diante das imaxes de Nanook. E engadía: a espera como unha actitude moral, coma un tempo que non se pode violentar. Botando man das palabras de Gonzalo de Lucas a propósito de Olmi, un cineasta vén sendo un campesiño que sementa as cousas que ama –rostros, paisaxes, obxectos- pero sen esquecer preservalas coa pel do filme que as mantén quentes para

que non perezan. Ou coma un artesán que cando usa unha ferramenta aprópiase do tempo para darlle forma coas súas mans. Velaí faces dunha descripción bastante exacta do traballo fílmico de Julio Llamazares e Felipe Vega en Eloxio da distancia. Coma ese vello ferreiro que conxura o lume no prólogo do filme, preñado polo suspense das preguntas que realmente importan: ¿que trae ese home entre mans? A distancia é tempo para pensar asegura Pilar, a veterinaria, un dos personaxesbisagra da película. Hai unha certa fruición errante, un goce na demora, un deleite nos silencios. Se cadra, por poñerlle unha chata a este Eloxio da distancia, reclamaba unha dilatación dese tempo melancólico de quen presinte o irremediable. Porque é imposible que non percibamos na textura fílmica o arrecendo dunha despedida. Hai unha sombra inevitable que asexa nos bordes de cada plano, coma un contracampo lírico e telúrico cun aquel testamentario. Ningunha estación do ciclo anual se libra dunha rima de imaxes que deletrean un adeus. Esa mesma condición de resistentes que os directores suliñan nas presencias do filme remite, dunha forma ou outra, a unha lúcida anticipación da derrota que agarda na última revolta do camiño. Por iso, tantas veces no trancurso do filme, un evoca as palabras de John Berger: “imaxinar que miles de anos de cultura campesiña non deixan unha herdanza para o futuro, simplemente porque esta case nunca tomou a forma de obxectos perdurables; seguir mantendo, como se mantivo durante séculos, que é algo marxinal á civilización; todo iso é negar o valor de demasiada historia e de demadiadas vidas. Non se pode tachar unha parte da historia coma quen traza unha raia sobre unha conta saldada”. Eloxio da distancia pode lerse ou imaxinarse coma unha carta dende o futuro, poñamos que dentro de cincuenta ou cen anos, cando as presencias coas que convivimos no filme deveñan pegadas dunha ausencia, fantasmas ou mesmo sombras dun mundo desaparecido. Daquela este Eloxio lerase en clave de elexía e os espectadores percibirán entón a orfandade dun tempo perdido. Pero, hoxe por hoxe, estamos diante dun fermoso filme onde latexa o paso do tempo cun vívido sentido do lugar a través dunha elocuente caligrafía de luces e sombras, de camiños onde o vento zoa cando quere, da intimidade dunha mirada enmarcada cara unha paisaxe que conxuga as catro estacións cos catro elementos punteada pola música do birimbao. Daniel Domínguez