Tempos Maio 08

Rafael Azcona, in memoriam. Era da familia. Da familia de elección, quero dicir, da cinefilia. Azcona é dos que sempre están, por máis que se teñan ido. Dos que nutren a nosa memoria e confortan a nosa vida. Dos que sempre nos miran dende a pantalla. Dos que deixan ás costas inmorredoiras sombras iluminadas en blanco e negro. Durante os anos que impartín guión na EIS de A Coruña, o momento central do curso consistía no visionado e comentario de El verdugo (1963), a película de Luis G. Berlanga escrita por Rafael Azcona. Horas e horas a debullar de vagar un filme maxistral, a disfrutar da ardentía de momentos inesquecibles con fervor, ata acadar algunha vez ese estado no que esas imaxes urdidas por Azcona, alentadas por Berlanga, filmadas por Tonino Delli Colli e encarnadas polos sublimes Pepe Isbert, Emma Penella e Nino Manfredi, que tamén se teñen ido, conforman unha única respiración armónica coa dos meus alumnos e a miña propia. Sobra dicir que se trata dun guión perfecto. Igual non, igual cómpre suliñalo, porque só algúns dos guións de Azcona acadan ese estado de excelencia e gracia, como Plácido (1961), poñamos por outro caso. Tampouco debemos esquecer que traballaba por encargo, como esas costureiras que fan traxes a medida e, claro, non é o mesmo quen elixe o modeliño e quen vai lucilo. E o peor que se pode facer cun guionista de dilatada traxectoria profesional como Azcona é poñer todos os seus guións ao mesmo nivel. É, simplemente, inxusto. O mellor Azcona é o mellor retratista do franquismo. Dentro de cen ou douscentos anos bastará volver a ver Plácido, El verdugo, El cochecito (1960) ou El pisito (1959) para decatarse da asfixia moral dun tempo, da loita pola supervivencia nun país, da podremia dunha dictadura, mesmo que ese espectador futuro sexa un extraterrestre. Azcona ficará na estela do realismo español que, con fasquías diversas, enfía ao Arcipreste de Hita, a novela picaresca, Goya, Solana ata o seu amigo Aldecoa. Un realismo que conxuga autopsia social e piedade polos seres humanos, nesa encrucillada aboia o humor de Azcona: unha mirada que descobre personaxes recoñecibles en situacións que provocan a risa e que acaban cun regate de amargura e iluminación. Velaí a clave da comedia de Azcona que inspirou os filmes de Ferreri, a quen tanto quería, e de Berlanga. Velaí El verdugo, o modelo perfecto: aquel xantar campestre que acaba cun baile sen música de José Luís e Carmen, onde o futuro verdugo pregúntalle, ¿E a ti, Carmen, como che gustaría morrer?, aí conxelamos a risa e entramos no universo mental do protagonista revelado polo xenio de Azcona, un guionista que non escribía frases brillantes, senon liñas tan exactas, tan verdadeiras que iluminaban. Como esa frase final, Iso mesmo dixen eu a primeira vez, que descobre no último momento a verdadeira historia que acabamos de contemplar: a historia de El verdugo non conta en realidade a peripecia de José Luis, senón de Amadeo, un home que tampouco quería ser verdugo pero que acabou convertido nunha verdadeira autoridade na materia, nun profesional namorado do seu oficio. En definitiva, como lle comentara Rafael Azcona a O’Rivas, El verdugo conta a historia dun home que non foi quen de dicir non, a cerna de tantas historias, como O apartamento, o filme de Billy Wilder, outro mestre no aquel do guión, que acompañaba ao de Berlanga naquelas clases da EIS. Lembremos a Azcona, pois, volvendo a ver algún dos seus mellores filmes, poñamos por caso cada 14 de abril. Lady Chatterley, un filme de Pascale Ferran Nunha conversa con Pepe Coira e Eloy Enciso durante o último Play-Doc en Tui, lembraba eu aqueles anos setenta cando nos cines de Vigo, por ejemplo, podía un ver Gritos e susurros (1972) de Bergman, Casanova (1976) de Fellini ou O discreto

engado da burguesía (1972) de Buñuel. Eloy, un cineasta ben novo, espetou: Vigo daquela debía ser a hostia! Custa crer nos tempos que vivimos que naqueles tempos escuros os mellores filmes eran exhibidos con normalidade. Agora, para ver nun cine este fermoso filme de Pascale Ferran, un ten que facer números. Tempos. Pero vale a pena para disfrutar de Lady Chatterley que, pronto, aparecerá en edición dixital. Unha película de dúas horas e corenta minutos que pasan voando. Pascale Ferran adapta a segunda versión da novela de D.H. Lawrence titulada Lady Chatterley e o home dos bosques, mentres que a coñecida O amante de Lady Chatterley é a terceira vesión , que o seu autor considerou definitiva e editou pola súa conta en marzo de 1928, uns meses antes de morrer. A cineasta francesa leva á pantalla o texto literario cunha escritura cinematografica inspirada sobre a aprendizaxe dunha lingua común de dous seres á intemperie, Constante e Parkin, que descobren os seus corpos e inventan unha forma de confianza e de abandono. Lady Chatterley conta como inventarse unha nova vida é un proceso que pode empezar con dous seres que se aman. Porque iso é o filme de Pascale Ferran, unha historia de amor, a historia dunha trasformación que acontece diante dos nosos ollos durante o tempo en que se proxecta o filme na pantalla, algo que o cine amósanos mellor que calquera outro medio. Unha viaxe dende a tenrura dos corpos ata a intimidade das palabras con que os amantes toman nas súas mans o peso da alma do outro e acadan un espacio propio. Ten razón Carlos F. Heredero no fermoso texto que lle adicou: un filme conmovedor dunha cineasta imprescindible. Sobre Fritz Lang e Robert Bresson, filiación e iniciación Acaban de chegar ás librerías dous textos cobizosos que representan achegas de fasquía diversa á obra e misterios de dous cineastas que representan o clasicismo – Lang- e a modernidade cinematográfica –Bresson-. Unha sondaxe nos universos de dous artistas fundadores do cinema do presente. El sitio de Viena. Huellas de Fritz Lang de Carlos Losilla lese coma unha novela de intriga arredor do enigma do director de Os contrabandistas de Moonfleet, a película máis fermosa da cinefilia en palabras de Serge Daney. Porque trata dunha busqueda, dunha filiación, dun tal Carlos Losilla na procura dun pai de elección na oscuridade dunha sala de cine. La joven de Anne Wiazemsky conta a historia da iniciación dunha actriz, a autora, da man do seu director –e mentor- Robert Bresson durante a rodaxe de Au hasard Baltasar: mentres asistimos á maduración dunha adolescente, mergullámonos a través da mirada fascinada da protagonista no método de traballo do cineasta. Unha experiencia fundacional, esa primeira película, que a autora agardou corenta anos para compartila con nós, aquel primeiro amor. Daniel Domínguez