Newsletter Issue 11

Volume 1, Issue 11

October 26, 2009

Our Words Weekly Issue “ SP E CIA L P O IN T S O F IN T E RE ST :

N

E

W

L

I

F E

”

J E

T

A

E

R E

ARTIS TI XHEJMS BELUS HI TANI ME PAS HAPORTE S HQIPTARE

James Belus hi receives Albanian Citizenship No Sided articles and no restriction for our members, our guest and our friends. Latest needs for our community and the latest resolutions Our Free Voice throug h our words.

IN SIDE T H IS ISSUE :

Xhejms Belushi merr Faqe Nenshtetesine Shqiptare 1 Festivali Folklorik Shqiptar ne Gjirokaster

Faqe 1-2

Festivali I V enecias

Faqe 2-3

Cmi mi Osc ar

Faqe 3

Onufri nga Shyqri Nimani

Faqe 4-6

Adresa

Faqe 6

Anetaresimi

Faqe 6

Artisti Xhejms Belushi I cili eshte nje artist me origjine shqiptare tani ka ne dore dokumentin e identitetit shqiptar.Per artistin e Hollivudit starin Xhejms Bellushi marrja e nenshtetesise shqiptare ishte vertet nje rilindje.T ani ai gezon te gjitha te drejtat si cdo shqiptar. Nderi qe Presidenti I Shtetit Sh qiptar zoti Bamir T opi I akordon atij aprovimin si nenshtetas shqiptar ishte vertet nje nder dhe respect I madh.Kombi shqiptar eshte nje komb me tradita telashta historike kulturore.Ai ka nxjerre artiste te medhenj qe interpretojne ne te gjithe boten.Megjithate bijte e ketij kombi kudo qe kane qene dhe kudo qe kane interpretuar e punuar asnjehere se kane mohuar origjinen e tyre qe jane SHQIPT AR.Megjithate te gjithe shqiptaret kudo qe jane ne bote e kane apo jo nenshtetesine e gjakut te tyre , asnjehere se kane mohuar ate por perkundrazi ka qene proud per gjakun e tyre , ku e kane reflektuar ate qe jane me gjak shqiptari.ME GJAK JAM SHQIPT ARE ………………NENE T ERESA OSLO KUR MORI

CMIMIN NOBEL Populli shqiptar , bijte e saj kudo ku kane qene ua kane vlersuar punen e tyre .Sado lart qe ka shkuar puna e tyre dhe sa lart eshte vlersuar , ata gjithmone e kane mbajtur lart frymen e patriotizmit JAM

James Adam Belushi SHQIPT AR.NDER DEJET E MIA RRJE DH GJAK SHQIPT ARI. Kudo neper bote , shqiptaret I kane ruajtur vlerat e kombit te tyre.Ne dhomat e pritjes (ose oda e miqve si I thone ata )mbahet busti I heroit legjendar GJE RGJ KAST RIOT I SKENDERBEU SI DHE FLAMURI SHQIPT AR

KUQ E ZI ME SHQIPONJEN DYKRENARE NE ME S. Kudo qe jane dhe kudo qe jetojne syte e tyre jane nga kombi I tyre, por dhe kombi asnjehere s‟I harron bijt e saj qe jane shperndare si zogjte e korbit ne te gjithe boten.Ai I hapi dyert e shtepise qe at ate mblidhen ne shtepine e tyre Sh qiperi , te kene ne kuleten e tyre dokumentin e nenshtetesise se gjakut , te kombit te tyre. Fjala e artistit Xhejms Belushi QE JAM SHQIPT AR e cila ju mohua per me se 50 nga diktatura SOT NE KET O DIT E T ET ORI ZYRT ARISHT BEHET REALIT ET .Tani ai eshte zyrtarisht bashkeatdhetari yne. “T ANI JAM VERT ET SHQIPT AR , JAM NJELLOJ SI T E GJIT HE JU , DO T E PAGUAJ DHE T AXAT SI JU SE JAM SHQIPT AR”Xh.Belushi.Dhe kombi eshte krenar per kete bir , per kete artist te madh qe I rriti nderin dhe lavdine me interpretimet e tij kombit nga ai rrjedh SHQIPERI! Jeta e re AACO Inc.

ZHVILLOHET FES TIVALI FO LKLORIK KOMBETAR S HQIPTAR N E GJIROKAS TER Qyteti Folklorik iGjirokastres qe eshte dhe qyteti ku ka lindur I madhi Kadare,pret sot mysa firet nga te gjithe trevat e kombit tone shqiptar. Ky qytet eshte QYTETI I GURTE keshtu ia ka vene emrin , shkrimtary Is mail Kadare .P or sot ne kete dite shtatori guret e tij jane veshur me petkun e bukur te ngjyrave te ylberit dhe se bashku hedhin vallen e tyre shekullore ne kete qytet historiK. P ra sot ai eshte zgjuar me heret se cdo dite tjeter , ne shtepine e tyre po vijne dasmoret per te ber e das men shqiptare. Ne kete mengjez shtatori ne dritare dalin nenat gjirokastrite qe japin te parat lajmin e festes (te dasmes se madhe shqiptare).Ata presin gjakun e tyre per t‟ u mbledhur ne sofren e madhe te tradites sone kombetare “ NE FESTI VALIN FOLKLORIK KOMBETAR

Kengtaret ne Festival

TE GJIROKAS TRES”.Ne kete dite te bukur dhe me diell,mengjezi do te ndryshonte sepse ne qytet sapo mberriten mysafiret e pare te dasmes.Daullet gjemonin ne cdo rrugice per te pritur te porsaardhurit.Qyteti gumezhinte nga zhurma e festes.Eshte nje feste qe vec ky qytet e ka cdo shtator.Eshte festa e bukur e cila nxjerr ne pah vlerat etno kulturore artistike , koreografike te kombit tone .Eshte festa e FES TI VALIT FOLKLORIK KOMBETAR SHQIP TAR , I cili zhvillohet cdo vit ne kete qytet te lashte me vlera historike.Rrugicat e kalldremta te tij jane mbushur nga mysa firet e ardhur nga shume treva shqiptare .Te veshur me costumet tradicionale folklorike kombetare ata ecin te gezuar ne keto dite shtatori.Gjirokastra Va zhdon ne f aqen 2

P a ge 2

O u r

Wor ds

ZHVILLOHET FES TIVALI FPRKLORIK KOMBETAR S HQIPTAR N E GJIROKAS TER

feston.Aty konkurojne te gjithe ngjyrat e ylberit, te gjithe cicerimat e zogjve , te gjitha blegerimat e bagetive .Ne keto mo mente nuk mund ta quajme me qyteti I gurte por qyteti I folklorit , ku artistet sjellin nga gurra shekullore pasurine e kombit shqiptar. Ne jemi nje popull me tradita te lashta historike .Jemi ai popull qe I ke mi rezistuar luftrave mijevjecare dhe asnjehere se kemi mohuar apo huazuar traditen , vlerat kulturore te kombit tone.U kemi rezistuar Luftrave te gjata dhe diktaturave te tmerrshme .Asnjehere , dhe ne asnje kohe populli yne nuk lejoi qe okupatory ti mohonte gjuhen dhe vlerat e kombit te tij.Ai I ruajti me fanatizem fla murin e qendisur per diten e pavarsise nga vasha shqiptare, apo dorshkrimet e shkrimtareve te medhenj si At Gjergj Fishta,

apo MIgjeni.Nje popull qe I eshte besnik kombit te tij mund te mbijetoi dhe te mposhte me mencuri cdo pengese qe I del para.Shqiptari si natyre eshte paqedashes , por ashtu sic permendem me lart dhe kur eshte perplasur me diktaturat ai I ka ruajtur vlerat e trashegimise shpirterore , etnokoreografike, etnografike te kostumeve popullore, veglave muzikore traditave zejeve, etj te cilat u krijuan nga populli yne mendjendritur prej shekujsh. P er t‟ u bere ky festival edhe me I lar mishem si dhe per te shkembyer folklorin e cdo treve me njeri tjetrin ne mynyre te shkelqyer u zhvillua P anairi ku gjithsecili aktivist pjesmarres do te merrte me vehte ate cka ishte ruajtur prej shekujsh dhe ne kete mynyre do t‟ a dergonte ne zonen e tij ku do t‟ishte vlera historike qe do t‟u lihej brezave qe do te vijne.Ky P anair ishte nje panair artizanati , kostumografipopullore, karakteristike per zonen e tij, pra do te paraqiteshin vlerat kulturore dhe tradicionalenga I gjithe territory yne . Dhe ja sot ai feston festen e bukur te tij , folklorin e tij qe e ruajti me shekujte paprekur.Mbi 900 bartes artiste do te ngjiteshin ne skene. FESTI VALI FP LKLORIK KOMBETAR I G JIROKASTRES U ZHVILLUA NE KALANE E GJIROKASTRES NE QENDREN HISTORIKE TE TRASHEGIMISE SE TIJ.

Mbyllet festivali i filmit në Venecia Ndërkohë, ka zhgënjyer filmi italian “ Baaria” me regjisor Xhuzepe Tornatore. Ky film cilësohej si më i avantazhuari për të fituar trofeun. Ndërkohë, juria, e kryesuar nga Ang Li, votoi që “ Luani i Artë” si aktorja më e mirë ta marrë Ksenia Rapoport, kurse për meshkujt Kolin Firth.

Në festivalin e këtij viti u prezantuan gjithsej 25 filma , të cilët konkurronin për çmi min e madh. Konkurrenca ishte e lartë, por ai që bëri diferencën ishte filmi “ Libani”, i regjisorit izraelit Sa muel Maoz, që fitoi edhe ç mi min “ Luanii Artë”. Filmi bazohet mbi ngjarjet e pushtimit të vendit nga Izraeli në vitin 1982. Ky film nuk ngjalli interesin e gazetave libaneze. Vetë m gazeta filo-hezbollahe “ al Akhbar” ka reaguar, duke thënë se Maoz i cilëson ushtarët izraelitë si “ pëllumba të paqes në një tank”. Në fjalën e tij pas marrjes së ç mi mit, regjisori tha se kinemaja izraelite tregoi edhe një herë se është kthyer në institucionin qendror të kulturës vendase.

THE HOLE – JOE DANTE THE INFORMANT – STE VEN SO DERB ERG H THE MEN WHO STARE A T GOATS – GRAN T HESLOV NAPOLI NAP OLI NAP OLI – ABEL FERRARA L‟ ORO DI CUBA – GUILIANO MONTALDO P ROVE P ER UNA TRAGEDIA SICILIANA Lista JOHN TURTURRO/ROMAN PASKA AARIA – GUISEPPE TORNATORE (O PENING FILM) REC 2 – JAUME BALAGUERO/P ACO PLAZA 36 VUES DU P IC SAINT LOUP – JACQUES RIVETTE SCHEHERAZADE TELL ME A STORY -YOUSRY ACCIDENT – CHEANG P OU SOI NASRALLAH BAD LIEUTENANT: P ORT OF CALL NEW ORLEANS SOUTH OF THE BORDER – OLI VER S TONE – WERNER HERZOG YONA YONA P ENGUIN – RINTARO BETWEEN TWO WORLDS – VIMUK THI JAYASUNCHENGDU, I LOVE YOU – FRUIT CHAN/CUI DRA JIAN (CLOSING FILM) CAP ITALISM: A LOVE STORY – MICHAEL MIDNIG HT MOVIE S MOORE GULULAAL – ANURAG KASHYAP LA DOP P IA ORA – GUISEPPE CAP OTONDI DEV D – ANURAG KASHYAP IL GRANDE SOGNO – MICHELE P LACIDO B ROOKLYN’S FINEST – ANTOINE FUQ UA LEBANON – SAMUEL MAOZ DELHI 6 – RAKEYSH O. MEHRA LIFE DURING WARTIME – TODD SOLONDZ VALHALLA RISING – NICOLAS WINDING LO SP AZIO BIANCO – FRANCESCA COMENCINI REFN LOURDES – JESSICA HAUSNER G OLDEN LION FOR LI FETI ME ACHIEVEMR. NOBODY – JACO VAN DORMAEL MENT P ERSECUTION – P ATRICE CHEREAU JOHN LASSETER & THE DISNE Y/PI XAR P RINCE OF TEARS – YONFAN DIRECTORS THE ROAD – JOHN HILLCOAT TOY STORY 3D (NEW VERSION) – JOHN LASA SINGLE MAN – TOM FOR D SETER SOUL KITCHEN – FATIH AKIN TOY STORY 2D (NEW VERSION) – JOHN LASSURVI VAL OF THE DEAD – GEORGE ROMERO SETER/LEE UNKRICH/ASH BRANNON TETSUO THE BULLET MAN – SHINYA TSUKAHORIZONS MOTO FRANCESCA – BOBBY P AUNESCU (OPENING THE TRA VELER – AHMED MAHER FILM) WHITE MATERIAL – CLAIRE DENIS ONE ZERO – KAMLA ABOU ZEKRI WOMEN WITHOUT MEN – SHIRIN NESHAT BURIED SECRETS – RAJA AMARI OUT O F CO MPETITION TENDER P ARASITES – CHRIS TIAN BECKER/ ANNI LUCE – FRANCESCO MASELLI OLIVER SCHWABE Va zhdon ne f aqen 3

V ol u me 1,

Issu e 11

P a ge 3

V a z h d i m i ADRIFT – BUI THAC CHUYEN CRUSH – P ETR BUSLOV/ALEKSEI GERMAN JR./BORISD KHLEBNIKOV/ KIRILL SEREBRENNIKOV/IVAN VRYP AYEV REP O CHICK – ALEX COX ENGKWENTRO – P EP E DIOKNO THE MAN‟ S WOMAN & OTHER STORIES – AMIT DUTTA P ARAISO – HECTOR GALVEZ IO SONO L‟ AMORE – LUCA GUADAGNINO COW – GUAN HU JUDGE – LIU JIE P EPP ERMINTA – P IP ILOTTA RIS T TRIS DI DONNE E ABITI NUNZIALI – MAR TINA GEDECK INSOLACAO -DANIELA THOMAS/ FELIP E HIRSCH 1428 – DU HAIBIN I TRA VEL BECAUSE I HAVE TO, I COME BACK BECAUSE I LOVE YOU – MARCELO GOMES/KARIM AINOUZ ONCE UPON A TIME P ROLETARIAN: 12 TALES OF A CENTURY – GUO XIAOLU VILLALOBOS – ROMUALD KARMAKAR IL COLORE DELLE P AROLE – MARCO SIMON P UCCIONI THE ONE ALL ALONE – FRANK SCHEFFER

I

l i s t e s

TOTO – P ETER S CHREINER HORIZONS E VENTS PROG RAM 1

s e

F i l m a v e

HOTEL COURBET – TINTO B RASS THE DEATH OF P ENTHEUS – P HILIP HAAS FACES OF SOUL – GINA KIM LA BOHEME – WERNER HERZOG MUDANZA – P ERE P ORTABELLA PROG RAM 2 DESERTO ROSA – LUIGI GHIRRI/ ELISABETTA

SGARBI READING BOOK OF BLOCKADE – ALEKSANDER SOKUROV ARMANDO TESTA – P OVERO MA MODERNO – P APP I CORSICATO LA DANSE – LE BALLET DE L‟OPERA DE P ARIS – FREDRICK WISEMAN HUGO EN AFRIQUE – STEFANO KNUCHEL VIA DELLA CROCE – SERENA NONO CONTROCAMPO ITALIANO P OETI – TONI D‟ ANGELO NEGLI OCCHI – FRANCESCO DEL GROSSO IL COMP LEANNO – DANIELE ANZELLOTTI/ MARCO FILIBER TI DIECI INVERNI – VALERIO MIELI COSMONAUTA – SUSANNA NICCHIARELLI HOLLYWOOD SUL TEVERE – MARCO SP AGNOLI IL P ICCOLO – MAURIZIO ZACCARO CONTROCAMPO ITALIANO EVENT S GUISEPP E DE SANTIS – CARLO LIZZANI CONTROCAMPO/RETROS PECTI VE E VENTS LOLA – GIULIO QUESTI

“Gjallë” përfaqëson Shqipërinë në çmimet “Oscar” Tiranë - Filmi “ Gjallë” i regjisorit Artan Minarolli do të përfaqësojë Shqipërinë në festivalin e madh të ç mi meve “ Oscar” në kategorinë "Best foreign Film Award" ( Filmi më i mirë i huaj). Në të njëjtën kohë, Komisioni P ërzgjedhës pranë Ministrisë së Turiz mit, Kulturës, Rinisë dhe Sportevee ka përzgjedhur filmin "Gjallë" për të marrë pjesë edhe në festivale të tjera të fil mit si “ P usan IFF” në Korenë e Jugut, “ Antalya Film Festival” në Turqi, si dhe në festivale të tjera në Indi, Norvegji, Francë dhe Serbi.

tivalin Veror Ndërkombëtar të Filmit në Durrës, ndërsa prezantimin e parë zyrtar e pati në mbrë mjen e 4 shtatorit në kinemanë “ Imperial” në kryeqytet. Në qendër të tij është një histori gjakma rrjeje, e cila kalon nga gjyshi tek nipi për një hark kohor prej 60 vitesh. P ër të përcjellë tek publiku këtë subjekt interesant të trajtuar ndryshe nga herët e tjera, ku gjithçka vjen e veshur me nor malitet dhe diku me nota humori, regjisori ka zgjedhur një kast aktorësh si Nik Xhelilaj, Nijada Saliasi, Besart Kallaku, Xhevdet Feri, Arqile Lici, Bruno Shllaku, Luljeta Bitri, Tinka Kurti, Reshat Arbana, Slejman Dibra, etj.

"Gjallë" është një fil m i realizuar nga bashkëpunimi i “ WILDart FILM” në Vjenë, “ Art Film” në Tiranë dhe “ Agat Films & Cie” në P aris.

Në qendër të këtij subjekti është Koli, një djalë 22 vjeçar i cili është student në Universitetin e Tiranës. Jeta e tij rrjedh normalisht deri në çastin kur ai mëson se mbi fa miljen e tij vazhdon të zbatohet kanuni i Lek Dukagjinit për shkak të një vrasjeje të bërë nga gjyshi i tij 60 vjet më parë.

Ky film u prezantua për herë të parë në Fes-

Mes aventurave në kërkim të shpëtimit, Koli

largohet nga shtëpia e tij për tu transferuar në një fshat. P or jeta që bënte më parë ia vështirësonte përshtatjen dhe ndaj ai rikthehet sërish në Tiranë pranë njerëzve dhe jetës së tij të mëparshme. Ndërsa në mo mentet të fundit të fil mit e shohim atë tek hipën në një anije të vjetër emigrantësh ilegalë për t`u larguar njëherë e për gjithnjë nga Shqipëria. Por ironia e fatit bën që personazhi që tenton ti largohet vrasjes nga gjakësi, gjen vdekjen në mes të detit. Kjo pjesë e subjektit është huazuar prej regjisorit nga tragjedia e Otrantos ku njëri prej të mbyturve, kishte hipur

P a ge 4

O u r

Wor ds

Vepra e Onufrit nga Shyqri Nimani VITI 1554, Cikli i diellit 12, cikli i hënës 3 Fshati Selcan. P astaj Valshi. Shtëpitë karakteristike. Rrënoja të vjetra. Janë gjurmët e një qytetërimi të hershëm. Një qytezë ilire e shekullit IV. Ecim mes r rënojave dhe kërkojmë, kërkojmë gjurmët e një kulture të vjetër. Shenjat e këtij qytetërimi të lashtë. Shfletojmë libra, harta, gravura. 1. O Zot ndjemë dhe mëshiromë mua, të paditurin, guximtar i padenjë për të realizuar trishtueshëm dhe pa fantazi hyjnore diçka të thjeshtë dhe të papërfillshme për piktor ONUFRIN, duke ravijëzuar diçka, që vetëm mund t„ i afrohet trishtueshëm së vërtetës, por që mund të jetë gjithsesi tërë e Vërteta. Është më e ndërlikuar të flasësh për të thjeshtën, për atë që ka qenë dhe është më e lehtë të flasësh për të ndërlikuarën, për atë si duhet të ketë qenë. Ky është paradoksi midis realitetit dhe përfytyrimit. Në këto dy skaje shndërrit përralla pikturike e jashtëzakonshme dhe e pabesueshme e Onufrit. Ndjemë o Zot dhe qofsh Ti, i ndërmjetmi i madh midis meje dhe Onufrit, për të larguar çdo sherr dhe moskuptim midis nesh, çdo mospërputhje që pati është e pashmangshme, kokëfortë dhe absolute. P engu i anonimatit për Onufrin nuk është i papërfillshëm: katër shekuj. Gjatë kësaj kohe anonimati pati të drejtat e tij mospërfillëse. Ishte një këputje e vrazhdë e shekullit të artistit me shekujt pasardhës. Ka shumë arsye dhe shpjegime pse ndodhi kështu me Onufrin. Ai nuk është aspak i vetmi me një fat të tillë paradoksal. A s„ ka ndodhur kështu edhe me BUZUKUN? Një vështrim më i përgjithshëm të rrënqeth: a s„ ka gllabëruar anonimati qytetërime të tëra të lashta? Statujat e thyera arkeologjike nuk ruajnë emrin e krijuesve të tyre. Ato mbeten për fundimisht anonime. Të mos harroj më: Onufri është zbulimi i madh i kohës sonë. Më 1908. Teodor Ipen, konsulli perandorak i Austro-Hungarisë në Shqipëri, boton studimin "KRAHINA E SHP ATIT NË SHQIP ËRINË E MESME" sipas vëzhgimeve të tij në këtë zonë. Në studim ai përshkruan me hollësi kishat në fshatrat e Shpatit e ndër të tjera edhe të Shelcanit dhe Valshit. Konsulli austro-hungarez gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri, përveç diploma cisë merret edhe me studimin e kishave të vjetra. P o në Shelcan dhe në Valsh ai nuk e zbuloi Onufrin. Fotografi. Dokumente të një ekspedite shkencore, relike të vjetra. Skica, dorëshkrime. Kishat e Valshit dhe Shelcanit.

Ndoshta, për një rastësi krejt të pakuptimtë dhe të llahtarshme, unë ka m lindur në qershor të vitit 1949, vit kur një ekspeditë shkencore kërkonte në malësitë e Shpatit dhe pikërisht në Shelcan dhe Valsh gjeti afresket e Onufrit, duke u mahnitur me një varrezë kaq shumëshekullore. Vetë Onufri ka lindur gjithashtu në qershor, më saktë më 12 qershor, sepse kjo është data në kalendarin e shenjtorëve për asketin princ dhe vegimtar. Shën Onufrin e Tebës së Egjiptit të shekullit IV. Sipas zakonit, apo ciklit ritual të pagëzimit të krishterë ortodoks, fë mija i lindur, ndoshta në fillim të shekullit XVII , është pagëzuar dhe për të respektuar 12 qershorin është zgjedhur emri i stërlargët i Shën Onufrit. Anonimati u mund. P orta e mbyllur e enigmës së tij u hap. Duke publikuar këtë zbulim, Aleks Buda theksonte: "Kush njeh krahinën e Shpatit, nuk do ta besonte të ishte e mundur atje ekzistenca e një arti kaq të zhvilluar, siç është ai i piktorit ONUFRI". Shpati është krahina që ruan kryeveprat më të shumta të ONUFRIT. Shelcani dhe Valshi janë binomi i tij i pakrahasueshëm. Kisha e Shelcanit. Af resket. Shën Onuf ri. Në kishën e Shelcanit kam parë a freskun e Shën Onufrit, pikturuar nga piktor Onufri, me kuriozitetin titanik për të kuptuar mbase piktori ka ravijëzuar tiparet e tij te portreti; asketit të para dymbëdhjetë shekujve. Asketi Onufër jetoi në shpellë gati lakuriq dhe mjekra e tij arrinte në tokë e thinjur, kishte një madhështi të zymtë dhe lebetitje të shenjtë. Asketi Onufër zgjodhi palëvizshmë rinë. P iktori Onufër zgjodhi lëvizshmë rinë, odiseadën e tij të pikturimit të kishave në Ballkan e Shqipëri. ANKETË Berati. Shkëlqimi i arkitekturës së këtij qyteti. Mangalemi, labirintet e rrugicave. Monumenti i Onufrit në bronz në kështjellën e Beratit. Ecim nëpër rrugët e kalldrëmta. Kisha e Shën Todrit. Në muret e saj shtatë afreske të periudhës më të hershme. Le xojmë fir mën e Onufrit. Më vonë u zbuluan krijime të Onufrit edhe në dy monumente brenda Kështjellës së Beratit. P ikërisht në Berat zbulimi i të atit çoi edhe në zbulimin e të birit. Është fjala për piktor NIKOLLA I ONUFRIT. Këtë herë ishte arti që ndihmoi në pasurimin e biografisë së jetës vetjake të Onufrit. Afresket e kishës ku pikturoi NIKOLLA I ONUFRIT. Gjithashtu emri i Onufrit shërben si simbol ndërlidhës në historikun e pikturës mesjetare të piktorëve të tjerë të Shqipërisë si filli i Arianës në labirintin e kësaj trashëgimie të kuptimit e të lidhjes së etapave e të shkollave të saj. Qyteti i Kosturit në Greqi. Kisha e Shën Apostujve. Afresket e saj të mrekullueshme. Le xojmë një mbishkrim "B azilika

u pikturua prej ONUFRIT të ardhur kohët e fundit nga qyteti i shumëshkëlqyer i Beratit". Viti 1547. Më 1938ën një studiues grek, Orlando, boton një libër, ku përmend edhe pikturat murale me vlera të veçanta të një piktori me emrin Onufër në qytetin Kostur. Kush ishte ky Onufër? Pyetja është e menjëhershme e logjike. Orlando thotë se afr esket e Onufrit kanë zbukuruar muret e brendshëm të një bazilike të vogël në një lagje të Kosturit. Gjithsej janë 31 afr eske. Orlandoni shënon se në mes të murit verior ndodhet edhe mbishkrimi, ku ndër të tjera thuhet: "1547korri 23 u pikturua prej Onufrit të ardhur kohët e fundit nga qyteti i shumëshkëlqyer... Orlandoni e lexon BENETION d.m.th. Venetik. Ai thekson se gati një shekull më parë një tjetër studiues i quajtur Kristidh e ka lexuar e mrin e mësipër m GREBENION d.m.th. Grebeneja. P or Orlandoni thonë se leximi Grebenion është gabim. Ai argumenton se në Mesjetë qytet shumë i shkëlqyer ishte Venetiku dhe jo Grebeneja. Si argument më vendimtar ai ngre lart nivelin artistik të pikturave dhe konkludon se Onufri me siguri është ndikuar nga mënyra e teknikës perëndimore. Si qëndron e vërteta? Onufri i Kosturit është në mënyrë të padiskutueshme Onufri ynë. Ze f Valentini thotë se emri i qytetit të shënuar nuk është BENETION, por Beration, pra është emri i qytetit shqiptar Berat. P or, identifikimi i Onufrit nuk mbështetet vetëm në saktësinë e lexi mit të e mrit të qytetit të Beratit, por në krahasimin e pikturave të Kosturit me ato në Shqipëri. Megjithatë jemi ende larg, shumë larg zbulimit dhe njohjes së vërtetë të piktorit ONUFËR.Më 1547-ën, Onufri pikturon në Kostur. Këtu, në mbishkrimin e tij shënon se ka ardhur nga qyteti i shumëshkëlqyer, Berat. Konkretisht e quan qytetin shqiptar LLAMP RATAT P OLI. Berati e me riton plotësisht epitetin. Nuk kemi të bëjmë me një lavdërim euforik. B erati është një metropol i arteve mesjetare. Në këtë qytet Onufri ka jetuar. Ndoshta edhe ka marr ë mësi met e par a. Në Kostur ai është mjeshtër i for muar. P adyshim është i fa mshë m dhe i prefe ruar edhe në vise të tjera larg Beratit. Kosturi është qyteti ku Onufri bën afirmi min e dytë. Zërza e P rilepit në Maqedoni. Një fshat mes maleve. Kisha e Gjon Theologut. Ikonostasi i një mjeshtërie të rrallë. Ikonat e mrekullueshme. Më 19 qershor 1992 isha në Manastir, Maqedoni dhe bëra një vizitë në Metropoli. Hirësia e tij, Metropoliti P jetër më çoi në katin e sipërm të M etropolisë për të parë një koleksion të veprave të artit kishtar. Be fas pashë me sytë e mi dy ikona të mëdha të Onufrit. Njëra, Shën Mëria me Krishtin fë mijë dhe tjetra Krishti. Metropoliti P jetër më informoi se ato i kishin sjellë në manastir

para ca kohe nga një kishë e fshatit Toplicë e manastirit. Rëndësia e këtij zbulimi nuk kaloi pa jehonë. Mustafa Ibrahimi ka gjetur të dhëna për vepra të tjera të Onufrit në fshatin Zërzë të P rilepit. P ikërisht në dy kisha, por pa na dhënë numrin e ikonave. Kisha i përket manastirit Zërze. Ndërtimi i kishës i takon viteve 1400. "Kisha e Shpërfytyrimit është ripikturuar në vitet 1535-1540 nga Onufri ynë. Këtu shpaloset koleksioni i kompozimeve në a fresk me pasionet e Krishtit. Disa nga këto subjekte nuk janë përsëritur më nga Onufri. P ra, viti 1535 saktëson përfundimisht se Onufri ndodhet në P rilep, ku punon pesë vjet rresht. Ky është mo menti jetësor i tij. Kur lidhjet me P atrikanën e Ohrit forcohen derisa bëhen të karakterit zyrtar kishtar. P as vitit 1540 duhet të ketë ardhur për të punuar në Berat. Nga një logjikë e hamendësuar mund të them se qëndrimi në Berat i Onufrit duhet të përfshijë harkun kohor 1540-1547. Tash më ne e di më me siguri se më 1547-ën Onufri ka punuar në Kostur, ku me krenari përmend se ka a rdhur prej Beratit. P rej kohësh kam shprehur mendimin se mund të gjenden krijime të Onufrit në Italinë e Jugut. Ja m nisur nga një logjikë e thjeshtë, meqenëse Onufri, siç e ka shkruar vetë në një mbishkrim të tij, ka qenë P ROTOP AP Ë, titull ky i lartë intelektual fetar, ç„ ka tregon që në P atrikanën e Ohrit, e cila në shekullin XVI mbulonte në juridiksionin e saj tërë kishat ortodokse të Italisë së Jugut.Onufri ka zhvilluar veprimtari dhe ka inspektuar jo vetëm kishat në Shqipëri, Maqedoni dhe Greqinë e Veriut, por edhe në jugun italian. Kështu, studiuese G. Ferrari boton më 1964 -ën studimin "Greci e Albanesi in Calabria nei secoli XVI-XVII ", duke treguar që piktorët shqiptarë kanë afreskuar dhe kanë dekoruar kishat në Kalabri. Më befasues është studiuesi M.S. Calo Mariani, i cili ndalet te një cikël ikonash që kanë figurën e Virgjëreshës. Në shkrimin "La vergine Odigitria di Torre M aggiore e la pittura postbizantina in P uglia", 1991 flet konkretisht për një ikonë të Shën Mërisë që ai e quan "la M adona del Rito" të realizuar prej piktorit Onufri. Ky studiues nuk e bën lidhjen e kësaj ikone të fa mshme me krijimtarinë e Onufrit të Shqipërisë. Kjo ikonë është botuar edhe në librin "P uglia e Albania". Va zhdon ne f aqen 5

V ol u me 1,

Issu e 11

P a ge 5

Vepra e Onufrit nga Shyqri Nimani Në të njëjtin libër botojmë edhe një ikonë të Onufrit, që sot ndodhet në Berat po me figurën e Marisë. Vështrimi krahasimtar midis të dy ikonave bën të qartë faktin se ikona që ndodhet në Torre Maggiore të P uglias është vepër e të njëjtit ONUFËR. Kështu, e mri i ndritur i Onufrit nuk shkëlqen vetëm në hinterlandin e Ballkanit, por edhe në Apenine. Këto pika dëshmojnë për aktivitetin e Onufrit brenda dhe jashtë vendit tonë. Në mbishkrimet e monumenteve të mësipër me spikasin datat e jetës së Onufrit. Janë dy data të shkruara prej vetë atij. Viti 1547 i Kosturit dhe viti 1554 i Valshit. Janë dy të njohura në ekuacionin me shumë të panjohura të jetës së piktorit. Këto dy data bazë vërtetojnë se Onufri ka lindur dhe ka jetuar në shekullin XVI. P o nga mbishkrimet e tij ne mësojmë edhe të dhëna të tjera plotësuese. Në të Kosturit theksonte se bazilika "u pikturua prej Onufrit të ardhur kohët e fundit nga qyteti i shumëshkëlqyer i Beratit. Epiteti superlativ për qytetin e njohur të Shqipërisë është certifikatë krenarie e mburrjeje, njëkohësisht na mëson për pikturat e Onufrit në Berat edhe përpara vitit 1547. Në mbishkrimin e Valshit të vitit 1554 piktori nuk nënshkruan thjesht si piktor, si një njeri laik (si në rastet e mbishkrimeve të Kosturit, Beratit e Shelcanit), por si i përfshirë në hierarkinë kishtare si protopapë i Neokastrës. Ky titull i lartë u jepej klerikëve për merita të shquara intelektuale dhe flet për një periudhë të dytë të jetës së Onufrit. P rotopapë është quajtur në shekullin XVIII edhe rektori i Akademisë së Re të Voskopojës, iluministi i ditur, Teodor Kavalioti (1718-1789). Një datë e tretë, që do të na ndihmonte në rikonstruktimin e jetës së Onufrit është ajo e mbishkrimit të të birit, më 1578-ën, i cili thekson se është Nikolla i Onufrit. Tërthorazi ky fakt le të kuptohet se Onufri më 1578-ën nuk jetonte më dhe se i biri vinte në shprehje të ruajtjes së kujtimit të tij, të fa mës, fa më që e gëzonte që në të gjallë. Sqarojmë se Onufri më 1578-ën nuk jetonte më . Kur ka lindur Onufri? Në mënyrë hamendësore mund të themi se ka shumë mundësi që Onufri të ketë lindur nga fundi i dekadës së parë ose në dekadën e dytë të shekullit XVI. Më 1547-ën ka qenë në moshë të rritur. Më 1554-ën ishte në moshë të pjekur ose të thyer. Në distancën 7vjeçare në jetën e Onufrit ka dy ngjarje: ndërfutja me organizimin kishtar dhe ma rtesa e tij. Nuk e dimë sa fë mijë pati, ç„ u bënë pinjollët e kësaj fa miljeje... Dimë vetëm për birin më të shquar të Onufrit, Nikollën. Kjo do të thotë se pas 1554-ës, Onufri nuk do të ketë rrojtur shumë. Të gjitha këto janë hipoteza. Berati me shtëpitë e Mangalemit. Labirintet e rrugicave. Monumenti i tij në kala. Elbasani, lagjja brenda kalasë, kisha e vjetër e Shën Mërisë, Shelcani, Valshi. Ku ka lindur Onufri? Cila është vendlindja e tij? Tradicionalisht nga disa studiues të nisur nga mbishkrimi i Valshit, ku Onufri e

quan veten "piktor e protopapë të Neokastrës" (Elbasanit) pranohet se piktori është elbasanas. Ka shumë mundësi të jetë kështu. Ky mendim nuk hidhet pa argumente. Si shtesë plotësuese jepet fakti i pikturimit nga Onufri i bazilikave në dy fshatrat e Shpatit, krahinë e Elbasanit. Mbishkrimi më i hershë m i Onufrit, ai i Kosturit, flet për ardhjen e piktorit nga Berati. P se ai thotë pikërisht nga Berati dhe nuk përmend qytet tjetër? Në Kostur, Onufri është larg trojeve të Shqipërisë së Mesme . Ky është fakti që shpjegon se piktori për të sqaruar e vënë në dukje identitetin e tij në mjedisin e huaj krenohet pikërisht me qytetin shqiptar të Beratit, për të cilin shprehet me një epitet poetik. Mos Onufri ka qenë nga Berati? Kjo duhet dokumentuar. Vetë m një gjë është e sigurt: Berati ka qenë një qytet që Onufri e ka njohur mirë. Ka jetuar në të. Ber ati ka një peshë të veçantë në jetën dhe veprimtarinë e piktorit. Në shekullin XVI Ber ati ka qenë metropoli dhe qendra e madhe e artit mesjetar në Shqipëri. Aq sa shkolla artistike që krijon piktori do të klasifikohet nga studiuesit si "shkolla beratase". Ka një problem ako ma të pastudiuar në Shqipëri. P or shkenca nuk mund ta mohojë apo të heshtë për këtë problem. Dihet që ikonat dhe dorëshkrimet e Kostandinopojës, filluan të mbarten dhe të largohen nga Kostandinopoja shumë më përpara se sa të pushtohej nga osmanët. Ka dokumente që flasin qartë për ra fgimin e thesareve historike dhe liturgjikë të Bizantit drejt Ballkanit e sidomos drejt Italisë. Një nga këta njerëz, që e kanë realizuar këtë rol shpëtimtari të kulturës, ka qenë dhe i dituri BASARION. P roblemi i hapur shkencor ka të bëjë jo vetëm me dorëshkrimet e lashta mesjetare të Shqipërisë, por edhe me atë koleksion ikonash që mund ta ketë origjinën pikërisht nga metropoli i Bizantit, Kostandinopoja. Është fakt që pas shekullit XV, Shqipëria përjeton një fuqizim të artit të shkëlqyer bizantin. Si shpjegohet kjo dukuri e pazakontë? Si mund të kuptohet fakti që një shekull më vonë, të for mëzohet dhe të shkëlqejë Onufri dhe të tjerë piktorë bashkëkohorë të Shqipërisë? Shqipëria në shekullin XVI është krejtësisht e pushtuar. Por arti bizantin jo vetëm nuk ka vdekur, por në mënyrë disa herë të shpjegueshme ky art është ringjallur. Në shekullin XVI Shqipëria duhet të ketë qenë plot "substancë bizantine" të artit të ikonave dhe të dorëshkrimeve. Shqipëria brenda trupit të saj futi dhe ruajti shpirtin perandorak bizantin si asnjë vend tjetër në Ballkan. Ajo u bë shtëpi e thesareve të njerëzimit, më saktë e mrekullive të Bizantit. Në kisha jo të mëdha dhe më modest e të Shqipërisë, mund të zbuloje dorëshkrime nga më të rrallat në botë, mund të gjeje ikona madhështore dhe të papërsëritshme. Kjo dukuri duhet të hulumtohet, sepse në fund të fundit aty do të gjejmë edhe vetë kyçin e artë të enigmës së ONUFRIT. Midis ikonave magjike, mes dorëshkrimeve i mpresionuese dhe të pavdekshme, piktorët shqiptarë u krijuan vetë si intelektualë të mëdhenj dhe u bënë kështu artistë të pavdekshëm. Kështu lindi ajo që quhet "Shkolla beratase". Onufri ka lindur në Shqipërinë e Mesme . E mri, datëlindja dhe jeta e tij qenë të lidhura me viset dhe hapësirën, me dy qytetet më të mëdha të Shqipërisë së Mesme: me Elbasanin dhe Beratin. Onufri ka qenë jashtëzakonisht i ditur jo vetëm në njohjen e sekreteve të pikturës dhe të estetikës së stërholluar ikonografike, por dhe përgjithësisht në shkrimet biblike. Ai ka njohur shkëlqyeshëm personazhet biblikë, të cilët i ka pikturuar. Onufri hyri tek intelektualët e mëdhenj të kishës lindore me traditë bizantine në një etapë të re që quhet pasbizantine. Ne nuk dimë kush kanë qenë mësuesit e tij dhe mentorët e

tij që e kanë udhëhequr në for mi min intelektual dhe artistik. VAL MËT - MO TIVI ETNOG RAFIK Krahina e Shpatit është mbretëria e Onufrit. Në Shelcan dhe në Valsh ka pjesën më të madhe të krijimtarisë pikturike. Afresket e mrekullueshme me motive biblike. Monumenti i Valshit është me sa duket përmendorja e tij artistike para vdekjes. Në mbishkrimet e a freskeve ai na jep disa të dhëna me interes të madh. Mbishkrimi i kishës së Shën P remtes mban datën 1554. Aty Onufri përmend fisin e Val mëve në vendin e "Valshëve". P o këtu shënon "...ky tempull i shenjtë ... është ngritur me dëshirën e këtij katundi..." Kuptohet që kemi të bëjmë me një toponim popullor origjinal, që lidhet me fisin shqiptar të valmëve, të fshatit me peshë zotëruese në mjedis, aq sa edhe vetë Marin Barleti qytetin e Elbasanit e quan "qyteti i Val mit" (Urbus Val maru m) . Këtu Onufri pa dyshim ka jetuar disa kohë. Ose dhe shumë kohë. Kështjella e Elbasanit, muret, kullat... Topa... topa... grumbuj gjylesh, h eshtash të vjetra. Treva e Shpatit është treva e Gjergj Arianitit të fa mshë m, një nga luftëtarët më të mëdhenj të epokës skënderbejane. Më 1432-shin ai shkatërroi ushtritë e sulltanit në Bushek. Kronikat flasin se në vitet „ 60 të shekullit XVI populli i Shpatit është në kryengritje. Në Elbasan, i quajtur aso kohe me e mrin NEOKASTËR më 1596-ën një shqiptar Dhimitri udhëheqës i masave, është kaq i fuqishëm sa në korrespondencën me a mbasadorët e Evropës premton se mund ta çlirojë Shqipërinë nga Durrësi në Butrint. Në Valsh bën pikturën e tij më të shquar, më të lirë, më pasionante. P ërfytyrimet e tij pikturike ai i lëviz, i përplas me njëra-tjetrën, i fikson në mënyrë për fundimtare duke krijuar një lidhje logjike të figurave, kronologjive, simboleve. Në a fresket ai jep përpara shekujve spektaklet e tij që të kujtojnë filmin, vetëm se u mungon kolona zanore. DIALOG U SHQ IPËRI - RILINDJE EVRO PIANE Onufri nuk është një enigmë e vet muar. Ai është më vete dhe njëkohësisht në lidhje me të tjerët. Onufri nuk mund të kuptohet dot pa piktorin Theofan i Kretës, pa Fran Katalanin, gjithashtu piktor i çuditshëm nga Kreta, që nuk dihet ç„ prejardhje ka pasur, pa piktorin shqiptar Eustath Jakovin nga Gjakova, një tjetër gjeni të shekullit, Longinin e P ejës në Kosovë, që ka pikturuar deri në Bosnjë, si dhe piktorin Mihal i Vlorë që ka pikturuar në Akuila të Italisë. Të gjitha këto shpërthime talentesh janë brenda shekullit. Historia jonë deri tek epoka e Gjergj Kastriotit Skënderbeut është natyrisht rezultat, është kulm historik i një piramide që ka bazë mijëvjeçarët e kaluar. Arti i Onufrit shkëlqen në një kohë kur Evropa përjetonte epokën e shkëlqyer të Rilindjes. Trojet shqiptare nuk mbeten jashtë kësaj rilindjeje. Nga trevat veriore dolën shumë artistë shqiptarë që kontribuuan në Rilindjen Dalmate. Mjeshtri nga Tivari, Andrea Shkodrani, Arkitekti Bosa, Andrea Aleks Durrsaku, nxënës i Donatelos. Lufta e popullit shqiptar kundër invazionit otoman mbrojti për artin e Rilindjes Evropiane që lulëzonte. Nuk mund të kuptohet arti i MONA LIZËS pa rrethimet e fa msh me të Vranjës dhe peneli i Leonardo da Vinçit pa shpatën e Skënderbeut. Rilindja shqiptare vazhdon me poetin Mikel Marulin, astronomin Gjon Gazul, me hu manistin Marin Beçikemi nga Shkodra. Në shekullin XVI, kur Shqipëria është nën ferrin tragjik "të errësirës egjiptiane" të P erandorisë Osmane , pikërisht në këtë shekull kultura shqiptare e shekullit XVI zhvillohet në kushte të reja, ajo nuk i shkëput lidhjet me Rilindjen. Kjo kulturë përfaqësohet nga yllësia e denjë e e mrave BARLET - ONUF ËR - BUZUK. Trinomi i mësipërm na bën ta lexoj më më mirë gjendjen e statusin e atdheut tonë, në këtë shekull. Arti i Onufrit lidhet me veprën e Barletit dhe të Buzukut. Va zhdon ne f aqen 6

WE ARE ALSO ON THE WEB WWW.NEWL IFEAACO.ORG

Non Profit Charitable Organization

“ N E W

L I F E ”

J E T A

1774 - 76 street Suite D3 Brooklyn, New York 11214 Phone: 718-594-0511 Fax: 201-795-4795 E-mail: [email protected]

E

R E

Cdo njeri mund te behet anetare dhe te bashkoet me misionin tone per te krijuar nje shtet te vogul ketu ne kete continent te madh. Te ndihmojme njeri tjetrin qoft dhe me nje keshille te thjeshte. Kjo eshte nje thirrje per te informuar njeri tjetrin plus dhe per projekte te ardhshme qe jane ne pune e siper. Se shpejti nje Shkolle Shqipe Anglishteje dhe nje vend ku te gjith njerezit te gjejn nje strehim nga cdo hall apo nevoje. Bashkimi ben fuqi dhe Zemra e Vullnetarit nuk ka cmim.

Building a Future One Person At a Time...

NE S IATEL TE IZRAELIT ZBULOHET NJE GUR I CMUAR ME FYTYREN E ALEXANDRIT TE MADH TE MAQEDONIS E Studenty Amerikan duke bere ger mime ne bregun veriperendimor te Izraelit zbulon oase me mire te themi gjeti nje Gur Te C muar ku ishte gdhendur Fytyra E Alexandrit Te Madh Te Maqedonise. Ky zbulim u be nga studentia amerikane Mogan Web e cila studion Universitetin e Washingtonit. Guri I gjetur eshte nje kalcedon I kuq qe ka nje gjatesi nje centimeter .Supozohet qe ky gur te kete qene pjese e nje unaze.P or ajo qe eshte thelbesore tregon se unaza eshte e perpunuar pas vitit 332(p.e.s) Nga konkluzioni I experteve mari m te dhena se perpunimi I unazes eshte shume I mire per kohen.

Vazhdimi nga faqa 5 Vepra e Onufrit nga Shyqri Nimani Të mos harroj më që në Shqipëri akoma zotëronte stili paleolog bizantin, ikonografia lindore. Të mos harrojmë se edhe një kryemjeshtër i madh siç qe Onufri gjenial, në shekullin XVI vazhdon të pikturojë sipas stilit paleolog bizantin, ndonëse me një art dhe mjeshtëri të habitshme. Af resku Lindja e Krishtit... Ikona po me këtë emë r LINDJA E NJERIUT Krishterimi është nga dukuritë më të përbotshme, një botëkuptim planetar, që për njëzet shekuj zotëron idetë e njerëzve dhe të popujve. Ai nuk mund të mohohet siç nuk mund të mohohet historia njerëzore. Shqipëria është një nga vendet me krishterim nga më të lashtët, pra ka një krishterim gjenetik, një fer mentim të brendshëm historik, aq sa i mençuri i madh, Milan Shuflai, ka thënë se dy qendra ilire, Salona dhe Durrës,i janë djepe nga më të vjetrit të krishterimit në Evropë. Një nga temat më të parapëlqyera biblike është LINDJA E KRISHTI T. A fresku i Onufrit me këtë te më është tronditës. Gjithashtu edhe ikona, e cila përbën miniaturat më të shkëlqyera të tij. Lindja e Krishtit nga Onufri është konceptuar si legjendë e madhërishme popullore. Në qendër të kompozimit është Maria lehonë. Mbi foshnjën, brenda në shpellë është lopa dhe gomari, kafshët shtëpiake të njerëzve të thjeshtë. Në peizazhin shkëmbor ndrit ylli, drejt të cilit i kanë sytë tre Kalorësit Magë... E veçanta e skenës është fryma e optimiz mit. E festës. Mjedisi shqiptar! Lindja e Krishtit për Onufrin në këtë mënyrë është jo aq lindja e P erëndisë sesa lindja e një njeriu. Është fjala për çdo njeri. P a e ditur se do të bëhet Mbinjeri. Është fjalapër vetë fë mijën Onufër . Ashtu siç është fjala për vetë fë mijët e një populli të tërë. Madje dhe të njerëzimit. SAKRIFICA E ABRAHAMIT Kostur. Kisha e Shën Apostujve. Afresket... Këtu Onufri ka pikturuar një skenë nga më tërheqëset dhe mbresëlënëset. SAKRIFICËN E ABRAHAMI T. P erëndia i kërkoi Abrahamit që për të treguar dashurinë ndaj tij, të therte djalin e vetëm. Abraha mi i devotshëm rrë mbeu thikën. E ngriti mbi djalin. Ndërkohë, një engjëll ndërpret veprimin e skajshëm. Na duket për një mo ment se po jetojmë eposin homerik. Aga me mnoni e çoi në altarin e vdekjes dhe të flijimit vajzën e tij të dashur Efigjeninë. Miti grek thotë se Artemisa, në çastin e fundit e zëvendësoi vajzën me një sorkadhe. Riti i sakrificës ka sunduar dhe torturuar në shekuj mendjet e ndërgjegjet e popujve. Skena onufriane është plot trazime me një thjeshtësi, por dhe me një dhimbje të madhe për gjestin e Abrahamit. Është vërtetimi i devotshmërisë ndaj hyjnores dhe i vuajtjes së llahtarshme ndaj ndjenjave njerëzore. Në mitin e Roza fës shqiptare bëjnë të kundërtën me një krenari të pabesueshme, blasfe muese. Legjenda muros një fe mër të gjallë e krejtësisht të pafajshme. Ndaj kombi shqiptar vuan kompleksin eskilian të "Rozafës" në shekuj, një tjetërsim kuptimor i sakrificës. Ndonëse si jehonë biblike mbetet edhe proverbi "shqiptari kur jep fjalën, ther djalën", proverb thjesht patetik. KALORËSIT VALSH. Kisha e Shën P remtes. A fresket. Skena me kalorës. IKONA. Skena me kalorës. Shën Gjergji. Dhimitri me Kironin. Në pikturat e kryemjeshtrit kalorësit janë motive të parapëlqyera. S„ është e vështirë të kuptojmë. Onufri ka figuruar tipa të afë rt me bashkëkohësit apo paraardhësit heroikë të shekullit kastriotas. Të bëjnë përshtypje kuajt e hakërruar. Në lëvizje me jelet e ngritura. Qëndrimi i hijshëm dhe elegant i kalorësit. Të kujtojnë deri diku tablotë me kalorës të P aolo Uçelos. Mjeshtëria e Onufrit këtu është tronditëse. Heshtja e humbet pushtetin mbi pikturën.