Intelligence 13

17 19

Fatma Yaprak Bunyan Anatolian High School Kayseri, Turkey [email protected]

Intelligence and Intelligent

Zeka Ve Zeki İnsan

İnsanlar asırlar boyu insan zekasının akıl almaz People have made an effort to untie the limitless power of man’s intelligence for ceturies. Capacity of gücünü çözmek için çaba harcamışlardır. İnsan zekasının kapasitesi, yaptıkları ve people’s intelligence have been an investigation yapabilecekleri bilim dünyası için hep bir merak ve subject for scientists. They are curious about what the intelligence had araştırma konusu olmuştur. En iyi makinelerden bile iyi çalışan insan done and what it can do. So why what is the intelligence working better beyninin mucizesi olan zeka nedir peki? Nasıl çalışır, nasıl gelişir? Çeşitleri nelerdir? than the best machine? How does it work and how does it develop? Zeka ile ilgili What sorts of birçok tanım intelligence are yapılmakta there? ama There are a lot of yinede kesin bir definitions of s o n u c a intelligence but there ulaşılamamaktadır. isn’t a certain one. Bu tanımlardan The most ençok kabul acceptable of them is görenlerden birisi ise the ability of şöyledir: establishing relation Kavramlar ve between abstract and algılar yardımıyla, concrete object with soyut ya da somut the help of concepts nesneler arasında and perception; ilişki kurabilme; soyut abstract thinking, düşünme, muhakeme judging and using the etme ve bu zihinsel mental treatment işlemleri uyumlu cordantly. şekilde bir amaca Although it is the yönelik olarak SCHEMA general definition of kullanabilme mental; there are a lot yetenekleridir. of different definitions made by various scientists. Bu, zekanın genel bir tanımı olsa da; değişik One of them is made by Prof. Howard araştırmacılar tarafından zekanın çeşitli tanımları Gardner. yapılmıştır. Prof. Gardner has a different point of view Bu tanımlardan biri Prof. Howard Gardner about the intelligence and he is adopting a different tarafından yapılmıştır. Prof. Gardner zekaya farklı

epm

44

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

bir açısı getirmiş ve zekayı yeniden tanımlamıştır. definition of intelligence. Gardner’a göre zeka; değişen dünyada Intelligence according to Gardner is the whole ability which is proper to each person with the aim yaşamak ve değişimlere uyum sağlamak amacıyla, of living in changing world and adapting to her insanda kendine özgü bulunan yatenekler ve change. It’s the capacity of being beneficial for our beceriler bütünüdür. Yaşadığımız topluma faydalı society. Each person have the ability of solving şieyler yapabilme kapasitesidir. Her insan sahip olduğu zekalarla birlikte farklı problems, learning in a different way and öğrenme, problem çözme ve iletişim kurma communicating with their intelligence. As far as these definitions are concerned we can yöntemine sahiptir. Bu tanımları göz önünde bulundurursak şunları say that: söyleyebiliriz. Intelligence is an Zeka soyut bir kavramdır abstract object, there is no ve kafatası ile ilgisi yoktur. connection between Zeki olmak yetenekli intelligence and skull. olabilmeyi gerektirir. It’s necessary being Zeka insana özgüdür ve skillful for being intelligent. It’s special for every insanların kapasitesiyle person and there is a ilgilidir. connection between ability Zekanın tanımından and intelligence. sonra merak edilen diğer bir After defining konu ise; zekanın biyolojik intelligence, scientists are temelleri dir. curious about its biological Bu anlamda beyin-zeka base. ilişkisi göz önünde To understand this, it is bulundurulmalıdır. necessary to take into Zeka ile beyin arasında consideration the relation of çok yakın bir ilişki vardır. brain and intelligence. Zekanın beyinde olduğu There is a close relation kabul edilir. Bir insan HOWARD GARDNER between brain and eyninde on milyardan fazla intelligence. beyin hücresi bulunmaktadır. It is accepted that intelligence is centered in the Her bir hücre on bin hücre ile bağlantı içindedir. brain. Bir kısım bilim adamları belirli işlerden beynin There are 10 billions cells in a person’s brain. belirli bölgesindeki hücreleri sorumlu tutmaktadır. Each cell has a connection with the all other cells. Fakat ünlü nörolog Karl Pribram Hologram Some scientists hold certain part of Teorisi nde şu sonuçlara ulaşmıştır: responsibility for certain work. Beyin bilgileri sınıflandırmaz, bilgiler But famous neurologist Karl Pribram attains karmaşıktır. this results in his theory of hologram: Alınan bu bilgileri dalgalar halinde holografik The brain doesn’t classify the information, olarak kaydeder. information is complex. Bilgileri zamana ve mekana bağlı olarak The brain enrolls the information as a wave. düzenler.

epm

45

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

Peki zekanın yaşa ve çevreye göre ilişkisi nasıl olur? Yaş ve çevre zekayı nasıl etkiler? Şimdi bu soruların cevaplarını verelim; Zekanın yaşa göre gelişimi. Zeka, yaşamın ilk on yılında büyük gelişme kaydeder. Bu süre içrisinde en hızlı gelişme ilk iki yıl içerisinde olur. Sembollerle düşünebilme on bir yaşında başlar. On iki yaşından sonra zekanın hızında azalma olsa dagelişme devam Development of eder. intelligence as a function of Gelişmenin en üst düzeyi 14 age: -18 yaş arasında görülür. Intelligence enrols much Zihinsel güç 30 yaşına kadar bu development in the first 10 years of life. düzeyde kalı. Bundan sonra Much more development is yeni bir şey öğrenme zorlaşır seen in the first 2 years of this ama hafıza güçlenir. INDIVIDUAL period. Zekanın çevreye göre Thinking with symbols gelişimi. starts at the age of 11. Çevrenin zeka üzerinde çok önemli bir etkisi In spite of the decrease in the development of vardır. Bilim adamları tarafından yapılan bazı intelligence after the age of 12, it still goes on. araştırmalara göre her insan zeka seviyesi olarak The highest level of decelopment occurs eşit doğmaktadır. between the ages 14 and 18. Sonraki dönemlerde insan Mental power is fixed until zekasını etkileyen en önemli a person is 30 years old. unsurun çevre olduğu After 30, memory grows bilinmektedir. İnsanların sosyal stronger, while learning durumu, ekonomik durumu, becomes more difficult. eğitim durumu, aile yaşantısı başlıca çevresel etkenlerdir. Örneğin; bebeklerin eline Development of t a kı lan eldivenlerin ve intelligence according to üzerlerine örtülen örtülerin environment Environment has got a bebeğin zekasını olumsuz great effect on intelligence. yönde etkilediği bilinmektedir. Tek yumurta ikizleri According to the birbirlerinden ne kadar farklı investigations done up to now, everyone is born with equal çevrede yetişirlese SOCIAL level of intelligence. zekaseviyelerindeki farkta o It is proved that the most important subject kadar artar. The brain organizes the information according to time and place. If so, what are the connections between intelligence, eye and environment? How do age and environment effect the intelligence? Now, here are some answers:

epm

46

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

İstatistiklere göre ana-baba evi zihinsel which effects the intelligence is environment. Social situation, economical conditions, gelişmeyi etkilemektedir. Çeşitli eğitim educational conditions are thought as environmental seviyesindeki ailelerin çocuklarının bir arada okuduğu bir okulda yapılan araştırmada, yüksek factors. For instance, if a person wear glove when she/he eğitimli ailereden gelen çocukların daha başarılı is a baby his/her intelligence is negatively affected oldukları saptanmıştır. 1700-1910 yılları arasında yapılan araştırmada by this. The more single spawn twins grow up in 4421 başarılı ve zeki kişinin % 83 ‘ünün üstün different environment, the more different tabakadan ve % 17’sinin alt tabakadan geldiği ortaya çıkmıştır. intelligence level they acquire. According to statistics, parent Çevre etkisiyle kaygılı ve korkak olan çocuklar başarı house effects mental gösterememektedir; dolayısıla bu development. çocukların zeka testleride düşük An investigation was done in çıkmaktadır. En düşük sosyoa school in which there were students from different families ekonomik çevre ile en yüksek who had different level of sosyo-ekonomik çevre arasında education. 20 puan fark vardır. The results showed that the Zeka testlerinde bulunan sözel students coming from highbölüm sayesinde ; eğitim seviyesi educated families were more yüksek olanlardaha yüksek puan LINGUAL succesfull than the others. almaktadır. Sonuç olarak; bu The investigations performed durumda yetişme tarzından gelen from 1700 to 1910 proved that 83 % of intelligent bir avantaj söz konusudur. people are in upper classes and only 17 % of them Zekayı etkileyen diğer unsur ise soya çekimdir. are in lower classes. Kalıtımla zeka arasındaki ilişki birbirinden Children who were afraid of their environmetnt ayrılamaz. Çoğu fiziksel faktör gibi zekada got lower marks in their intelligence tests. genetiktir. There are 20 points between the top class and Bebekken evlat edinen çocukların zekaları doğal the lower class. üvey anne babalarıyla karşılaştırılmıştır. Bu Thanks to the verbal part of the intelligence tests çocukların zekalarının doğal anne babalarına daha people who have higher çok benzediği görülmüştür. level of education got Bu deneyden şöyle bir higher marks in the tests. sonuç çıkarabiliriz; Kalıtım Another factor affecting zeka gelişiminde çok intelligence is heredity. önemli bir rol oynar. The relation between heredity and intelligence ÇEŞİTLİ ZEKA can be examined seperately. VISUAL ALANLARI The intelligence in Günümüzde en yaygın genetic such as many physical factors. testler olan Stanford-Binet ve Wais-R testlerinde The level of intelligence of the people who are zeka ölçümü için Binet’in geliştirdiği yöntem

epm

47

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

adopted were compared with their own parents and their step parents. It wasseen that the level of adopted people’s intelligence are more similar to their own parents that their step parents. We can conclude that there is a great relationship between intelligence and heredity.

kullanılmasına karşın zekanın tanımında eksiklikler bulunmaktadır. Binet ekolüne göre zeka, kişinin test sonucunda aldığı derece ile ölçülmektedir. En çok merak edilen sorulardan biride zekanın nasıl oluştuğudur. Zeka tek faktörden mi yoksa birden çok faktörden mi oluşmuştur? İlk psikologlar, zekanın gVarious intelligence fields Although Stanford- Binet and faktörü denilen mental bir faktörden Wais-R tests are used to measure oluştuğunuvar sayıyorlardı. intelligence level, there are Daha sonraki araştırmacılar, important deficiencies in the zekanın akıcı zeka ve kristalize definition of intelligence. zeka olarak iki türlü olduğunu ileri There is another question worth sürdüler. LOGICAL of further research: how is Akıcı zeka; yeni problemleri ve intelligence formed? It is formed durumları ele alabilme yeteneğini, either by single factors or by groups of factors. Kristalize zeka ise; bilginin saklanması, beceriler Previous psychologists claimed that intelligence ve tecrübeler elde edilmesiyle ilgilidir. had two forms: fluid and crystallized intelligence. Bir grup bilim adamı dazekanın daha çeşitli Fluid intelligence is about the ability of solving bölümlerden oluştuğunu ileri sürmüştür. problems and situation, crystallized one is about the Örneğin, Howard Gardner, üstün zekalı ability of experience and evaluation of the insanlar üzerinde yaptığı araştırmada yedi çeşit zeka information. olduğunu ileri sürmüştür. A group of scientists claimed that intelligence Bu zekalar bazı durumlarda aynı anda has more that two sub-kinds. çalışabildiği gibi, ayrı ayrı da çalışabilmektedir. For instance, Prof. Gardner made an Prof. Howard’a göre zeka çeşitleri şunlardır: investigation on the intelligence of superior • Sözel ve Dilsel Zeka: intelligent people and he asserted that intelligence is - dili etkili biçimde kullanabilme; formed by 7 parts. - kelimelerle ve seslerle düşünebilme; These parts and the properties of them are: - dildeki karmaşık anlamlarıkavrayabilme; • Verbal-lingual intelligence: - İnsanları ikna edebilme; - using the language effectively; - yeni yapılar oluşturabilme; - thinking with words and sounds; - yeteneklerini içerir; - understanding the complex concept; • Bu tür zekaya sahip olan insanlar şu - persuading people; becerilere sahiptir: - forming new structure; - etkili Okuma; - effective reading,speaking,writing and - kendini ifade edebilme; listening; - etkin dinleme; - expressing oneself; - etkili konuşma ve yazma; • Mathematical-logical intelligence: • Matematiksel-Mantıksal Zeka:

epm

48

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

- sayılarla Çalışma; - working with numbers; - problem Çözebilme; - solving problems; - muhakeme edebilme; - judging; - bu tür zekaya sahip insanlar neden-sonuç - establishing reason-result connection; ilişkileri kurarlar; - ranging; - miktar tahmininde bulunabilirler; - commenting on an information in a - sıralama yaparlar; table,graph..etc.; - grafik ve şekillerdeki bilgileri • Visual-residencel intelligence: yorumlarlar; - thinking the Picture and the • Görsel-Mekansal Zeka: shape; - resimlerle ve şekillerle - finding the direction easily; düşünebilme; - creating objects in mind; - kolaylıkla Yön bulabilme; - creating models and painting; - kihinselobjeler üretebilme; • Social-individual intelligence: - bu zekaya sahip olan insanlar; - communicating with people who - çizmek, resim yapmak, boyamak has different characteristics; ve model oluşturmaktan zevk alırlar; - persuading people, directing and working with people; • Kişiler arası-Sosyal Zeka: - working in groups and teams; çok farklı karakterdeki insanlarla MUSICAL - being curious about different kolay iletişim kurabilme; cultures and lives; - İnsanları yönetme,ikna edebilme ve insanlarla - cracking a joke; beraber çalışabilme; • Kinetic-corporal intelligence: - grup ve takım çalışması yapabilme; - using brain and mind effectively; - farklı kültürlere ve yaşamlara meraklı olma; - being puncture about physical work; - güçlü espri yeteneği; • Kinetik-Bedensel Zeka: - making role; - zihin ve beyni etkili şekilde kullanabilme; - maving ability of dancing and athlethics; - fiziksel işlerde; zerafet, maharet ve dakiklik - remembering visual activities,not the audial gösterme; one; - ra yapma, atletizm, dans alanlarında - organizing; yeteneklidirler; • Personal- instinctive intelligence: - söylenenden çok yapılanı hatırlarlar; - shaping the emotion and reflection about - organizasyon yapabilirler; oneself; - forming the life philosophy; • Kişisel-İasel Zeka: - forming desire and dreams; - kendimiz hakkında duygu ve düşünceleri - expressing oneself in different ways; şekillendirebilme; • Musical-rhytmical intelligence: - hayat felsefesi oluşturabilme; - thinking with sounds and pictures; - İstek ve hayaller oluşturabilme; - knowing different sounds and creating new - kendilerini farklı tarzlarda ifade edebilme; sounds; - sesler, notalarve rsimlerle düşünebilme; - being sensible for different sounds of - fraklı sesleri tanıma ve yeni sesler üretebilme; environment; - çevreden gelen seslere,enstrümanlara duyarlı

epm

49

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

- learning to play easily; - creating original; - musical compositions. What can we do in order to improve intelligence? All people can improve different kinds of intelligence. Because of this, it should be known what kind of intelligence people improve most. Here are some methods applied to improve different intelligence fields: • Verbal-lingual intelligence: - listen to other people and discuss ideas; - learn and use new words; - keep diary; - subscribe a magazine; • Mathematical-logical intelligence: - make persuasive talks about silly subjects; - be involved in projects that require scientific effort; • Visual-residencel intelligence: - use esthetic tools to connote ideas; - dream consciously; - prepare paintings, graphs, posters and models; - work on topics that improve creativity; - make creations; • Social-individual intelligence: PHYSICAL - improve listening; - communicate without speaking; - work in teams; - guess the mimics; • Kinetic-corporal intelligence: - act in a dramatic play; - examine modern and daily topics; - make folk dance, walk, run;

epm

olabilme; - orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilme. Zekayı Geliştirmek için yapılması gerekenler: Her insan farklı zeka alanlarında gelişmiş olabilir. Bu yüzden insanların özellikle de gençlerin hangi alanda gelişmiş olduğu tespit edilip bu alanda gelişmesi gerekir. Zeka alanlarında gelişmek için şu yöntemler uygulanmalıdır: • Sözel ve dilsel zekayı geliştirmek için: - başkalarının fikirlerini dinlemek ve tartışmaya girmek; - yeni ve ilginç kelimelerin anlamlarının öğrenipkullanmak; - günlük tutmak; - bir dergiye abone olmak; - İlgilendiğimiz bir konuda söylev vermek; • Matematiksel-Mantıksal zekayı geliştirmek için: - saçma konularda ikna edici konuşmalar yapmak; - bilimsel yöntem kullanımı gerektiren projelerde yer almak; • Görsel-Mekansal zekayı geliştirmek için: - fikir ve düşünceleri ifade etmek için estetik araçlar kullanmak; - bilerek hayal kurmak; - resim, maket, grafik veya posterler yapmak; - hayal gücünü geliştirecek çalışmalar yapmak; - çeşitli tasarımlar geliştirmek; • Bedensel zekayı geliştirmek için: - dramatik bir oyunda görev almak; - güncel ya da modern olayları incelemek; - halk dansı, koşma, yürüme, yüzme gibi fiziksel aktiviteleri arttırmak; • Kişiler arası zekayı geliştirmek için: - bir projede farklı görevler almak; - dinlemeyi güçlendirmek; - konuşmadan iletişim kurabilmek; - takım aktivitesi yapmak; - mimikleri tahmin etmek; • İçsel zekayı geliştirmek için:

50

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

• Personal- instinctive intelligence:

- concentrate carefully; - answer the questin Who am I? using 25 or less words; explain uncertain situations with known examples; •M u s i c a l r h y t m i c a l intelligence: - listen different kinds of music; - compose a simple song about your family; - play casettes that contains different sounds of nature. According to Gardner’s theory, applying this ways show us which kind of intelligence we have. What is the relationship betweeen these fields and people of high intelligence? How many people are super intelligent and why? Here are the answers of these questions: According to the researches done, only 2% of the people in a community have IQ level of 130 or more. Super intelligents are known as shy, unfriendly and sakar; but they are good, friendly and loved peole, in fact. The research of Levis Terman on this topic is still going on. He has followed 1500 super intelligent who have IQ level of 140 and more for 60 years. These people are one step forward than the people at the same age as themselves. It is obseved that they are more powerful, more

epm

- yoğun dikkat göstermeye çalışmak Ben Kimim? sorusunu 25 kelimeyle ya da daha kısa cevaplamak; - belirsiz durumları bilinen örneklerle açıklamak; •MüzikselRitmik zeka: - farklı türde müzikler dinlemek; - ailenizle ilgili basit bir şarkı bestelemek; - doğadan farklı sesler içeren kasetler çalmak. Prof. Gardner’ın teorisine göre bu tür y ö n t e m l e r i uygulamak hangi zeka alanında geliştiğimizi öğrenmek için etkilidir. Peki üstün zekanın tüm bunlarla alakası nedir? İnsanların kaçı, niçin üstün zekalıdır? İşte bu soruların cevabı: Yapılan istatistiklere göre toplumu oluşturan kişilerin ancak %2’lik bölümü 130 ve üzerinde IQ derecesine sahiptir. Üstün zekalı insanlarsakar, utangaç ve uyumsuz olarak bilinse de, aslında onlar iyi, uyumlu ve sevilen kişilerdir. Levis Terman’ın bu konudaki araştırması hala devam etmektedir. Bu çalışmada IQ derecesi 140’ın üzerinde olan 1500 üstün zekalı insan 60 yıl boyunca takip edilmiştir. Başından beri bu kişiler akranlarına göre hep ileride olmuşlardır. Genellikle daha sağlıklı, daha uzun, daha ağır ve daha kuvvetli oldukları

51

epm

17 19

EPM

History of Science and Technology

healthy, heavier and taller. They are more succesful at school. These people, on avarage, wrote 50 books, 375 plays and short stories, 2000 articles. Also, they had more than 200 patents. This research also showed that super intelligents don’t always perform succesfull life. There are sometimes great failures. High IQ level never means success everytime. But super intelligents show special performs on some areas. What is IQ (Intelligence Quotient)? IQ is an intelligence index measured by a test prepared by Alfred Binet. The aim of this test was to educate children who had low level of intelligence. Binet applied this test on children and found the difference between them. By then, a lot of different tests to identify the level of IQ was prepared. In Binet tests, the intelligence age of children was found, too. For example, if a 10 - yearold child gets 45 points and if this result is the same with 8 - year - old children, then his intelligence age is 8, not 10. As the time passed, intelligence age was left and IQ started to be used. The formulae of IQ was as this: IQ = (intelligence age / real age) x 100. Later on, more complex formulas were used. Prof. Gardner abandoned IQ concept. According to him, every field of intelligence is a way for people to live, learn and become a human. This explanation arises this question: What is Multiple Intelligence Theory? Multiple intelligence theory is philosophy that is oriented to finding and improving child’s natural and hidden powers, potentials and talents. Finally, I believe that the secret of intelligence will be revealed by the help of science and technology. Bibliography and Iconography http://www.brain-salad.com http://coe.sdsu.edu/eet/articles/multiintell/ http://prosites-vickyo81.homestead.com/files Howard Gardner: http://www.infed.org/images/people/gardner.jpg

epm

gözlenmiştir. Bu insanlar okulda daha başarılı olmuşlardır. Örneğin bu gruptaki kişiler 40 yaşına geldiklerinde toplam olarak 50 kitap, 375 oyun ve kısa hikaye, 2000 makale yazmışlardır. 200 ve üzerinde de patente imza atmışlardır. Bu çalışma üstün zekalıların her zaman başarılı bir grafik çizmediğini de göstermiştir. Yüksek IQ derecesi her konuda başarılı olmak anlamına gelmez. Fakat, üstün zekalılar her konuda olmasa da bazı konularda özel yetenek gösterebilirler. IQ NEDİR? ( Intelligence Quotient ) IQ Alfred Bred tarafından hazırlanan bir zeka testidir. Bu zeka testinin başlangıçtaki amacı zeka seviyesi düşük olan çocuklara daha iyi bir eğitim verebilmekti. Binet bu testi çocuklara uyguluyor ve onlar arasındaki farkı belirliyordu. Böylece aynı yaştaki ileri ve geri seviyedeki grupları ayırt etmek üzere birçok sorudan oluşan testler elde edilmiş oldu. Binet testlerinde çocukların zeka yaşları belirleniyordu. Örneğin; 10 yaşındaki bir çocuk testten 45 aldıysa ve bu şu an 8 yaşındaki çocukların ortalama puanına karşılık geliyorsa bu durumda bu çocuğun zeka yaşı 8’dir. Zamanla zeka yaşı yerine IQ kullanılmaya başlandı. Budeğeri elde etmek için şu formül kullanılıyordu: IQ = ( Zeka Yaşı / Gerçek Yaş) x 100 Zamanla bu formülün yerini daha karmaşık formüller aldı. Prof. Gardner IQ denilen zeka anlayışını kırmıştır. Ona göre insanların sahip olduğu çoklu zekadan herbiri yaşamak, öğrenmek ve insan olmak için kullanılan etkin birer araçtır. Bu açıklama aklımıza şu soruyu getirebilir: Çoklu Zeka Teorisi nedir? Çoklu Zeka Teorisi, bütün çocukların sahip olduğu doğal ve gizli güçleri, potansiyelleri ve yetenekleri bulmaya ve onları geliştirmeye yönelik felsefedir. Son olarak şunu söyleyebilirim ki; tüm zeka türleri bilim ve teknoloji sayesinde açıklığa kavuşacaktır.

52

epm