Genel Yetenek 4-www.sozelciyiz.net

-TÜRKÇE-

TURKÇE | Paragraf

PARAGRAFIN KONUSU Konu; hakkında söz söylenen olay.düşünce ya da durumdur. "Anlatılan nedir?" sorusunun cevabı bize konuyu verir.

2005 KPSS Ünlü sözdür, bilinir: "Yalanın azı olmaz." Bu demektir ki en küçük, en zararsız yalanı söyleyen, sırasında en büyük, en zararlı yalanı da söyleyebilir. Küçük, zararsız yalanlar söylediklerine, ona buna iyilik yapmak için gerçeği sakladıklarına kendilerini inandıranlar, bu söze iyice kulak versinler. Yaşayarak, tanık olarak biliriz ki tek yalanla kalınmaz, yalan yalanı çağırır. Ben hiç bir zaman yalan söylem^dim, diyemeyiz. Yalancı kendi yalanı altında 9zilir, batar o yalanın içine; vicdan dediğimiz şey varsa onda. Bu parçada yalanla ilgili olarak asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS) A) Yalanın er geç ortaya çıkacağı B) Her türünün kişiye zarar verdiği C) Dürüst davranılarak önlenebileceği D) Kişinin özeleştiri yapmasını sağladığı E) Atasözlerine bile giren ahlaksal bir yönü bulunduğu

Ana düşünce soruları aşağıdaki soru kökleriyle karşımıza çıkabilir: Parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir? Parçada anlatılmak istenen düşünce aşağıdakiierden hangisidir? Bu parçada anlatılmak istenenle aşağıdaki yargılardan hangisi arasında yakınlık vardır?

2005 KPSS NİC9 evrensel konulardan kötü yapıtlar yaratan, sıkıcı, tatsız romanlar ortaya koyan yazarlar az mıdır? Aynı düşünc9 ya da duyguyu anlatan iki şairden birinin güzel, ötekinin sevimsiz bir şiir meydana getirdiği çok görülmüştür. Buna benzer gözlemler, kimi eleştirmenleri bir tür biçimciliğe iter V9 onları, "önemli olan ne söylendiği değil, onun nasıl söylendiğidir." Sonucuna götürür. Doğrudur bu. Çünkü sanatsal yaratıyı değerli kılan, üzerinde durulan olay, olgu, durum değil; onun işlenişidir. Bu parçada aşağıdaki yargılardan hangisi vurgulanmaktadır? (2005 KPSS) A) Aynı konu, birçok sanatçı tarafından seçilip işlenebilir. B) Sanat yapıtlarını biçim yönünd^n değertendirme, bir eleştiri yöntemidir. C) Bir sanat yapıtını söylenen şey bakımından değerlendirenler içeriğe, söyleniş bakımından değerlendirenler biçime yönelirler. D) Sanat yapıtlarının konularını iyi-kötü, güzelçirkin diye nitelendirmek yanlıştır.

Parçada anlatılmak istenen; yalanın hiçbir türüne bulaşmamak gerektiği, her türünün insana zarar verdiğidir.

E) Bir sanatsal yaratıyı değerli kılan, içeriğinden çokonunyansıtılışıdır.

................................................. (CeyapB)

PARAGRAFIN ANA DÜŞÜNCESİ Ana düşünce, konunun işlenmesindeki amaçtır. Yazarın yazıyı yazma amacı ana düşünceyi oluşturur. Bir paragrafta ana düşünce başta, ortada, sonda V9ya paragrafın bölümlerine dağıtılmış halde olabilir.

Bu tür sorularda anahtar cümlelere ve anlam akışına dikkat edilmelidir. Parçanın tamamında anlatılmak istenen, bir es^rin değerini onun konusu değil; anlatış biçimi belirler.

(CeyapE)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

PARAGRAFTA BAŞLIK

2005 KPSS

Üzerinde durulan konunun, belirtiimek istenen ana düşüncenin kısaca anlatımıdır. Başlık, konuyu ya da bakış açısını ilk görüşte bize anımsatacak nitelikte bir söz V9ya söz grubudur.

Kanımca ülkemizdeki çocuk kitabı yazarlarının büyük çoğunluğu başarılı. Günlük hayatla ilgili eğitici öykülerden tutun da tarihe, doğaya ilişkin ya da ansiklopedik bilgilerle donatılmış çocuk kitaplarının çizimleri ve sunumları da çarpıcı ve göz aiıcı; çocukların ilgisini canlı tutacak nitelikte. Bir çocuk kitabında çizimler ve renkler neredeyse kitabın içeriği kadar önemlidir. Çünkü ilk bakışta çocuğun ilgisini bunlar çek^r; çocuk önc9 bakar, sonra okur. Bütün bunlar göz önüne alındığında bizdeki çocuk kitaplarının başarılı olduğunu söyleyebüiriz.

ÖRNEK: Edebiyatta, düşüncenin ardında bir düşünce daha olması, onun ardında yine bir düşünce olması iyidir. Böyle olmazsa edebiyat bir plastik masaya benzer; dümdüz olur. Oysa bir tahta masaya benzem^si gerekir; Tahtanın altında başka damarlar, başka biçimde görünümler vardır. Tahtanın derinine indikçe insan başka biçimlere rastlar.

Bu parçada üikemizdeki çocuk kitaplarıyla ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (2005 KPSS)

Bu paragrafa en uygun başlık aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Yaşama ilişkin yol gösterdiğine

A) Anlatımda Çeşitlilik

B) Çeşitli konularda aydınlatıcı olduğuna

B) Anlam Yoğunluğu

C) Eîkileyici bir yönünün bulunduğuna

C) Anlamda Kalıplaşma

D) İçeriğtnin tek boyutiu olduğuna

D) Anlatım Derinlîği o <£>

E) Düşünc9İerdeki Değişme

E) Şekilteri V9 renkleriyle iigi çektiğine

Q UJ

to

Bir edebi metinde görülen düşüncenin altında başka düşüncelerin olması gerektiği vurgulandığı için, yazının yoğun bir aniam taşıması gerektiği sonucuna ulaşılabilir. (Cevap B)

PARAGRAFİN YARDIMCI DÜŞÜNCELERİ Yardımcı düşünce; ana düşünceyi açıklayan, geiiştiren, somutlaştıran, ikinci dereceden yargılardır. Yardımcı düşüncelerin bulunmasını isteyen soruiarda soru kökieri genellikle olumsuz yüklemlerle düzenlenir.

Çocuk kitaplarınsn içeriğinin tek boyutlu olduğuna değinilmemiştir.

.................................................. (ÇevapD)

-TÜRKÇE-

ÇOZUMLU KAVRAMA

1. Bu özellik yazı hayatımın ilk yıllarından beri var. Bugüne kadar da bunu kendime iike edindim. Bu, uzun yazmayı, aynı düşünceyi değişik cümlelerle anlatarak sözü uzatmayı beceremediğim anlamına gelmez. Ancak ben gevezeliği sevmem. Kimi yazarların, üç cümlede anlatılabilecek bir düşünceyi paragraflarla anlatarak okuyucunun sabrını nasıl taşırdıklarını çok iyi bilirim. Bunun için de kısa ve yoğun yazanm,

3. (I) Anılarımı yazmaya başiarken seksen beş yaşıma bastım. (II) Bu işi tamamlamaya ömrüm yeter mi bilmem. (III) Ama bunu muîlaka deneyeceğim. (IV) Bir düşünür; amlar yaşamın elinden tutmaktır diyor. (V) Geçmişe baktığımızda bunun gerçekten böyle olduğunu görüyoruz. (V!) Anıiar yazilmamış olsaydı bugün birçok tarihi olaydan habersiz olacaktık. (VIi) GeIecek kuşakları bugünden habersiz bırakmamak için anılaryazılmaîıdır. Bu parça iki paragrafa ayrılmak istendiğinde ikinci paragrafın numaralanmış cümlelerden hangisiyle başlaması uygun olur? A)ll

B)ll

C) IV

D)V

E) V!

Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine verilmiş bir yanıt olabilir? A) Neden basit bir dil kullanıyorsunuz? B) Genellikle yalnızken mi yazarsınız? C) Yazılarınız neden uzun değil? D) Hep aynı konularda mı yazıyorsunuz? E) Belli bir yaştan sonra yazmanın zorlukları neier- 75 dir? |

2. Kimi şairlerin şiirlerinin yapısı, çeviriye hiç mi hiç ==■ gelmez. Yapi aktarılmadıkça da çeviri hiçbir şeye >f benzemez. Başka dillere çevrilebilen şiirler genellikle, yazıldığı dille başka dillerdeki ortak yapılara dayanıla-rak oluşturulan şiirlerdir. Bunlar, kendine özgü yapılar değillerdir. Özgün bir yapı içinde oluşturulan şiirleri bir dilden başka bir dile çevirmek olanaksızdır. Bu, onla-rın yazarı için belki talihsizliktir; ama aynı zamanda bir onurdur da. Bu parçada aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir?

4. Gerçek şiirin, sınırsız özgüriük içinde bile ölçülü olduğunu biliyoruz. Şiir, doğadan kopmuştur; bu nedenle her türlü parmaklık ve prangadan uzaktır. Onun kanatları, duygu ve fikir denizi üzerinde ufuktan ufuğa uçar. Şiirdeki bu özeliiğe rağmen gerçek şiir, yine de ağırbaşlıdır, ölçülüdür. Bu nedenle bu şiir, asla yolunu kaybetmez, uçtuğu denize düşüp boğulmaz. Yukarıdaki parçada sözü edilen gerçek şiirle ilgili olarak anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bazı şiirlerin yapı bakımından çeviriye uygun olmadığına

A) Her şartta ölçülü olması

B) Çevrilebilen şiirlerin kendine özgü olmadıklarına

C) Tüm sınıriarı kaldırmış oîması

C) Şair için şiir çevirisinin olumlu ve olumsuz yönlerinin olduğuna

D) Hep daha fala özgürlük istemesi

D) Edebiyatımızdaki şiirlerin çoğunun çeviri olduğuna E) Çevirinin aniamlı olabilmesi için yapının aktarılmas! gerektiğine

B) Herkes tarafından beğenilmesi

E) Milli duyguları yansıtması

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI5. (I) Biçimin içerikten ayrı olarak düşünülmesi olanaksız bir şeydir. (II) Eski edebiyatımızda belli kalıplar biçimi belirlerdi. (III) Yani yalnız biçimde yeniük düşünülemez. (IV) Her yeniliğin biçimle biriikte içerikte de aranması gerekir. (V) İyi sanatçı bu ikisi arasındaki ilişkiyi doğru saptayabildiği kadar iyi sanatçıdır. (VI) Bu ölçütü göz önüne aldığımızda bugün iyi sanatçı diyebileceğimiz çok az insan vardır.

7. Divan şiirinin ustalarmdan Nef'i, I. Ahmet'e sunduğu kasidede şair Bakî'yi överken, Kanuni'yi kıyamete dek yaşatacak şeyin kazandığı görkemü zaferler değil de, onun ölümü üzerine Baki'nin yazdığı şiir olacağını söylerken neydi asıl amacı? "Senden kat kat üstün, uzun yıllar dünyanın gözünü kamaştıran atan bile, öldükten sonra yaşayabilmek için şairine muhtaç olduğuna göre, benim değerimi bilmeye bak, çünkü bu dünyaya gözlerini yumduktan sonra senin adın ancak benim sayemde anılacak." demek istediği besbelli değil mi? Boş bir övünme değildir bu, köklü, evrensel bir gerçeği dile getirmektedir şair. Bu parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

Yukanda numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır? A)ll

B)lll

C) IV

D)V

E) V!

A) Divan şairleri, o dönem siyasetçileri hakkında geniş bilgi vermektedir. B) Kanuni kazandığı şöhret ve ünü aslında Bâki saygsinde elde etmiştir. C) Kişinin öldükten sonra hatırlanması için, onun hakkında yazılanlar önemlidir. D) Yapılanlar, yazılıp vesikalaşmadığı sürece her zaman için yok olmaya mahkumdur. 2E

o

E) Padişahlar bile kıyamete dek var olmak için şairleri koruyup kollamışlardır.

ço

'o tu

6. Ben denemelerimi şiir yazar gibi yazarım. Boyuna sözcüklerle, cümlelerle boğuşurum. Bir y^rde, yazının iplerini çekenin ben olmadığımı, benim yerim9, den^menin yapısına karışmış sözcüklerin karar verdiğini, buyruklar savurduğunu görürüm. Kimi zaman da belirli bir cüml^ye denem^mde yer vermek istediğim halde, bunun üstesinden gelemem. Denemenin yapısı, denemedeki öteki cümlelerin yapısı buna engel olur. Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir?

Medeniyeî değerterindeki gelişme ve ileriemeye manevi değerlerin uymada sürekli olarak güçlük çekmesi, yani bir çeşit kültürel gecikme, sosyal ilişkilerde sorunlara yol açmıştır. Değişmenin daha yavaş yaşandığı dönemterde manevi değerler, toplumu daha yönlendirici ve belirleyici bir konumdaydı. Çağdaş dünyada ise maddi değerier manevi değerlere karşı hükmedici bir üstünlük içindedir. Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?

A) Deneme yazmak şairlere zevk verir.

A) Manevi değerler, maddi değerlerle paralellik gösterememektedir.

B) Denemeye yazar yön veremez, ona denemenin yapısı yön verir.

B) Maddi değişimin yavaşladığı dönemlerde manevi d9ğer toplumda yönlendirici oiamamıştır.

C) Yazar den^mede kendi düşüncelerini dile getirir.

C) Yaşadığımız bu zamanda maddi değerler manevi değerlere hükmetmektedir.

D) Deneme yazmak diğer edebi türlere oranla daha zordur. E) Şairler ayni zamanda deneme de yazabilirler.

D) Maneviyatın ve maddiyatın birlikte ilerlemeyişi birtakım problemlere neden olmuştur. E) Kültürel gecikme manevi değerlerin daha yavaş ilerlemesinden kaynaklanmaktadı r.

-TÜRKÇE9. Fotoğraf merceğine zerre kadar güvenim yoktur. Bundan dolayı, fotoğraf makinesinin keşfiyle portre ressamının görevine son bulmuş gözüyle bakanlara hak vermek bence çok zordur. Şekil ve madde, ışığın akislerine göre her an değişir. Bunun için hiçbir çehrenin, vasıfiarı belirli, bir tek görünüşü yoktur. Fırça sanatçısı, resmedeceği çehre üzerinde, uzun süre hayatın iniş ve çıkışını gözlemek ve onu birçok değişikliğini tespit etmek suretiyle, nihayet gerçek kimliğin gizli hatlarını sezmeye ve görmeye muvaffak olur. Fotoğraf, bu zihinsel tahlil ve birleştirme kudretine sahip değildir. Onun için hassas cam üzerinde beiiren şekle bir kıymet yüklenemez. Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisine cevap olarak söylenmiş olabilir?

11. Maddi imkansızlıklar ve hayat şartlarının düzensizliği yüzünden huzursuzluk içinde kıvranmış bulunan Moliere, istediği imkanların hepsine sahip olsaydı bile, yine başka yollardan giderek imkansızlıkla düzensizliğin doğurduğu huzursuzluğu bulacaktı. Çünkü hiçbir büyük sanatçı içindekileri bir bütün halinde meydana çıkarmak için geliştirecek olan bu araçtan kendisini yoksun bırakamaz. 6u parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Büyük sanatçılar hep imkansızlıklar içinde yaşamışlardır. B) Sanatçıiarı büyük yapan asıl şey yaşadıkları huzursuzluklarıdır. C) Moliere, imkansızlıklardan dolayı hayatını yazarak kazanmışîır.

A) Fotoğrafın icadı insanlık için ne gibi faydaiar getirmiştir?

D) Düzensizlik bir yazar, bir sanatçı için çok büyük huzursuzluk demektir.

B) Fotoğraf makinesi niçin portre ressamlığını sona erdirmiştir?

E) Her sanatçı zorluk çektikten sonra ün yapmış ve hayatını kazanmıştır.

C) Siz ressamı, niçin fotoğraf makinesinden üstün görüyorsunuz? D) Fotoğraf maddeyi aktarmada ne gibi eksiklere m o sahiptir? cr uu E) Ressamın gördüğünü aktarmadaki becerisi neye
Q Ui

10. Gerçek şudur ki, biz hayatta ne istersek onu görürüz. Eğer çirkinlik ararsanız, bol bol bulabilirsiniz. Amacınız çevrenizdeki insanlarda, işinizde, bütün dünyada kusur bulmaksa, hiç zorluk çekmeden bulursunuz. Ama bunun tersi de geçerlidir. Eğer olağan şeylerde olağanüstüyü ararsanız, bunu görmeyi de öğrenebilirsiniz. Yukarıdaki parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakiierden hangisidir? A) İnsanlar istedikten sonra her şeyde kusur bulabilir. B) İnsan çevresindeki her şeyi kendi isteğine göre görür. C) Olağan şeylerde olağanüstülüğü aramak boş bir uğraştır. D) İnsanın çevresinde çirkinliği buiması güzelliği bulmasından daha zordur. E) İnsanın çevresinde güzellik görememesi kendisinden kaynaklanan bir durumdur.

12. Türk Edebiyatına Batı'dan gelen roman, yeni bir düşünüş biçimini, yeni bir tekniği de birlikte getirir. Batı'da gelişen roman, güçlü fikirlerden, aydınlık getiren gerç^klerden yararlanır. Doğulu yazarlar bol bol masal yaratırken Batılı yazarlar fikrin kuvvetini gerçeklerden alırlar. Bizim romanda geri kalmamızın başlıca nedenlerinden biri bu olmuştur. Yukarıdaki parcaya göre romanda geri kalmamızın nedeni nedir? A) Romanın bize uygun olmayan bir düşünüş ve duyuş yapısına sahip olması B) Batı'nın tekniğini uygulamada zorluklarla karşılaşılması C) Bizim masallarımızın Batı'nın romanından daha iyi olduğuna inanılması D) Baîı yazarlarının yapıtlarmda konudan çok bilgi vermeyi amaçlaması E) Yaşanmış ve yaşanabilir olana değer vermemesi

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ13. Bir daha kendinizi kötü hîssetîiğiniz zaman buna karşı mücadele etmeyin ve kendinizi serbest bırakın. Bakalım, paniğe kapılmadan, ılımlı ve sakin kaiabiliyor musunuz? Unutmayın ki, olumsuz duygularınıza karşı savaşmayıp, sakin kalabiiiyorsanız, o karamsar anınız da nasılsa geçecektir. Hiç kuşkunuz olmasın.

15. Çoğu insan için hayatın en hüsran verici yanlarından biri, diğer insanların davranişlarını anlayamamaktır. Onları "masum" yerine "suçlu" görme eğilimimiz vardır. Başkalannın sadece bize sinir bozucu geİ9n davranışlarına, yorumianna, cimrilikierine V9 bencüliklerine odaklanmaya pek hevesliyizdir; o zaman da çok bozuluruz. Eğer davranışlara fazla odaklanırsak, insaniar bizi mutsuz sdiyormuş gibi görünebiür, Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemistir?

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki parçada anlatıimak istenen düşünceye en yakındır? A) Olumsuzluklar karşısında mücadeleci davranan insanlar mutlu olabilirler. B) İnsaniar bazı zamanlarda kendiierini olduklarından daha kötü hissedebüir.

A) İnsan davranışlannı anlayamamanın çoğu insan için hüsran verici bir durum olduğuna

C) Olumsuz duyguiarı karşısında sakin kaiabiien insan karamsarlıktan çabuk kurtulur.

B) İnsanların diğer insanları masum olarak görmeme eğilimi olduğuna

D) Bazı insanlar her zaman ılımlı ve sakin kalabilmeyi başarabilir.

C) İnsan davranışlarına fazla odaklanmanın onların bizi mutsuz ediyormuş gibi gösterebildiğine

E) Hayatın her anmda kendine bir çıkış yolu araması insanın kişiliğini mükemmeiieşîirir.

D) Karşısındaki insanları suçlu olarak görmeyenlerin iyi niyetli insanlar olduğuna E) İnsanların başkalarının benciüiklerine odaklanmaya çok hevesü olduklarına

2S

o 14. Özellikle üetişimin ve teknoiojinin hızla gelişîiği günümüz dünyasında uluslararası pazara sunulan her ürünün üzerinde taşıdığı kültürel kodlar vardır. Bu kodlar girdiği toplumun yapısında önemli değişikliklere neden oiacak kadar etkiü ve onun kendi kendine dönüşmesini bek!emeyecek kadar da acelecidirler. Eğer dünyaya bizden bir renk katmak ve insanlığın ortak değerler kümesine kendi kültürümüzden de bazı motifler taşımak istiyorsak, kültürün taşıyıci unsuru olan diii dış etkilere karşı canlı tuîmamız gerekir. Yukarıdaki parçada asıl vurguianmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Her teknoloji ürünü, üretildiği kültürden izler taşımaktadır. B) Teknolojik gelişime açık olmak kendi kültürümûzü oiumsuz etkiier. C) Uluslararası platformda yeni ürünler oluşturan küitürler üeri sayılır. D) Dil, kültürümüzün dışa açılmasında en önemli etken sayılır. E) Dünyaya kültürümüzden bir şeyler katmak için dJümizi korumalıyız.

UJ

16. Korkunun, gerek çocuğun ve gerekse yetişkinin hayatmda önemii bir yeri vardır. Akıl dışı korkular organizmayı harap ederken, akla uygun korkular organizmayı korumaya yönelik bir işlev yüklenmekte ve normal karşılanmaktadır. Korku doğuştan getirdiğimiz bir yetenektir. Akla uygun korku ile tehlikeleri algılamış oluruz. Bu tehlikelere karşı önlem alma da sağlıklı blr insanın özelliğidir. Yukarıdaki parçada 'korku" ile ilgili aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? A) Akia uygun korkularla îehtikeiere karşı önlem aldığımıza B) Korkunun doğuştan getirilen bir özeilik oiduğuna C) Bütün korkuların norma! karşilanabildiğine D) Bazı korkulann akıl dışı olmadığına E) Korkunun insan hayatında önemli bir yeri oiduğuna

-TÜRKÇE19. Serbest şiire göre ölçülü şiir düşünceyi ve duyguyu okuyucuya daha fazia hissettirmektedir. Bir hapishanenin küçücük penceresinden, yataîak bir hastanın hastahanenin en ücra köşesindeki yatak odası penceresinden görülen bir küçük buiutun en yüksek tepelerde seyrediien manzaradan daha fazla sonsuziuk fikri verdiğini şiirle uğraşan herkes bilmektedir. Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?

17. Başkalarının bakış açılarını ve saviarım anladiğimız zaman birçok güzel şey olmaya başiar. Önce, çoğu kez yeni bir şey öğrenmiş olursunuz ve ufkunuz genişler. İkincisi karşınızdaki kimse sizin onu dinlediğinizi fark edince bunu takdir edecek ve size hemen tartışmaya daldığınız durumunuzdan çok daha fazla saygı gösterecektir. Bu parçada asıl vurgulanmak istenen aşağıdakiierden hangisidir? A) Başkalarını aniamaya çalışan insan karşısındakilerden saygı görür.

A) Şiir, kafiyeli olduğu zaman düşünceler önem kazanır.

B) Tartışmak insanların yeni fikirler kazanmasım sağlar.

B) Küçük bir pencereden gökyüzü daha güzel görünür.

C) Sağlıkiı bir toplum oluşturmak için herkesi dinlemeliyiz,

C) Düşüncenin düzen içinde verilmesi açısından ölçülü şiirler daha uygundur.

D) Küçük büyük demeden herkesin düşüncelerine önem vermeliyiz,

D) Serbest şiir düşünceleri verme açısmdan yetersizdir.

E) İnsanların dinlendiklerini bümeleri onları mutlu eder.

E) Ölçü düşünce ve duyguyu aktarmada çok önemlidir.

eo "o cc UJ

2 o UJ

18. Bir dilin yok olması demek, bir kültürün, dahası bir ulusun yok o!ması demektir. Dilini kaybeden bir ulusun bireylerinde genlerin birkaç kuşak daha yaşayacağı, ulusların biyolojik oiarak varlıklarını sürdürebileceği ileri sürülebilir. Ulusu oluşturan en önemli öge di! olduğuna göre dili yeryüzünden silinmiş bir uiusun varlığınm da siiinmiş olacaği bir gerçektir. Geçmişte bu durumun örnekleri vardır. Yukarıdaki parçada aşağıdaküerden hangisine deginilmemiştir? A) Diiini kaybeden uluslarm da kayboiacağına B) Ulus olmanın en önemü şartının dil olduğuna C) Geçmişte dilini kaybeden ulusların hala var olduğuna D) Yeryüzünden dilleri ve kendileri silinmiş uiuslar olduğuna E) Diiini kaybeden ulusların birkaç nesil bedenlerinin yaşayabiieceğine

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

8ÇOZUMLER

1. Parçanın son cümlesinden bu parçanın; "Yazılarınız neden uzun değil?" sorusuna cevap olduğu açıktır. (Cevap C) 2. A: Kimi şiirlerin yapısı çeviriye B: Bir dilden başka bir dile Ç9virmek olanaksızdır C: Bu onların yazarı için belki bir talihsizliktir; ama E: Yapı aktarılmadıkça da çeviri

(Cevap D) 3. IV. cümleye kadar bir kişinin anılarını yazmasıyla ilgili bilgiler vardır. IV. cümled^n itibaren ise g^nel anlamda anı yazmak üzerinde durulmuş yani yeni bir konuya girilmiştir.

9. Bu soruları cevaplamadan önce parçanın ilk cümlesini tüm dikkatinizle okuyun. Siz olsanız böyle bir girişi hangi soru karşısında yaparsınız, parçanın devamı sizi daha doğru yönlendirecektir. Sonra şıklara bakıp sizce en uygun olanı işaretleyin. Bu parçadan anlatılanlar "Siz ressamı, niçin fotoğraf makinesinden üstün görüyorsunuz?" sorusuna verilen bir yanıttır. (Cevap C)

10. Paragrafın ilk cümlesi parçanın ana düşüncesidir. "Gerçek şudur ki, biz hayatta ne istersek onu görürüz." cümlesi "İnsan çevresindeki her şeyi kendi isteğine göre görür." yargısıyla örtüşür. Aradığımız C9vap B'dir. (Cevap B)

(Cevap C) 4. Parçanın genelinde anlatılmak istenen, gerç^k şiirin her şartta ölçülü olduğu gerçeğidir. (Cevap A)

11. Bu soruyu çözerken yine yardımcı düşüncelerd^n sıyrılıp ana düşünceye varmamız g9r9kmektedir. A, C, D, E'de yer alan cümleler B'yi açıklamak için anlatılan birer yardımcı düşüncedir. (Cevap B)

5. Üçüncü cümle kendisinden önce gelen ikinci cümle- § nin değil; birinci cüml^nin açıklamasıdır. Yani ikinci .ço cümİ9 anlam akışını bozmuştur. £ 12. "Doğulu yazarlar bol bol masal yaratırken Batılı yazarlar fikrin kuvvetini gerçeklerden alırlar." cümlesi ro(Cevap A) manda geri kalmamızın nedeni olarak verilmiştir. Biz E seçengğinde ifade edildiği gibi yaşanmış ve yaşa6. Paragrafın konusu parçada yer alan cümlelerin hepnabilir olana değer vermeyip realizmden (gerçekçiliksinden yola çıkarak oluşturacağımız en genel yargıten) uzaklaşmışızdır. dır. Buradaki en genel yargı B seçeneğinde yer al(Cevap E) maktadır. A, C, D ve E seçenekleri konu olamayacak kadar dar anlamlı ve eksik ifadelerdir. (Cevap B)

7. "Parçada vurgulanmak istenen düşünce" şeklinde sorulan "ana düşünce"dir. A, B, C ve E seçeneklerinde yer alan cümleler anadüşünceyi destekİ9y9n yardımcı düşüncelerdir. (Cevap D)

8. A ve D seçenekleri —»■ medeniyet değerindeki ... cümlesinden C —> man9vi değerlere karşı hükmedici E seçeneğindeki yargı parçanın genelinden çıkarılabi-lir. B S9çeneğindeki ifadenin parçada karşılığı yoktur. (Cevap B)

13. Parçada "unutmayın" yargısından sonra ifade edilenler C seçeneğinde anlatılanı hemen hemen karşılar niteliktedir. (Cevap C) 14. Parçanın ana düşüncesini bulmamız isteniyor. Parçayı dikkatli okursak cevabın E olduğu açıktır. Parçanın ana düşüncesini yazar sonuç bölümünde vermiştir. Son cümle ana düşünceyi anlatır. (Cevap E) 15. D seçeneğine en yakın ifade "Onları masum yerine suçlu görme eğilimimiz vardır." cümlesidir. Bunun dışında bir ifade yoktur. Bu cümleden de kesinlikle D seçeneğine varılamaz.

(Cevap D)

-TÜRKÇE16. Parçada "bütün korkuların normal karşılanabüdiğine" değinilmemiştir. Yorumla bu düşünceye varabileceğinizi düşünebilirsiniz; ama paragraf sorularını çözerken yorum yapamayız.

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

(Cevap C) 1. (I) Yaklaşık yirmi beş sene önce hızlı tren için İstanbul-Ankara demiryolu yapımına başlandı. (II) Bu yolun en çetin noktası olan Ayaş Tüneli ise bir türlü bitirilemedi. (III) Bitirilmiş olsaydı, iki kent arasında karayolu ya da havayolunu kullananların çoğu bu yolla gitmeyi yeğlerdi. (IV) Böylece d^miryolunu tercih edenler, karayolunun verdiği yorgunluktan kurtulmuş olurdu. (V) Hava-yolunu tercih ed^nler de hem fazla masraftan kurtulur h9m d9 hava alanıyla k9nt arasındaki zor ulaşım koşullarıyla karşılaşmazlardı.

17. Parçanın giriş cümlesinde "Başkalarının bakış açılarını ve savlarını anladığımız zaman güzel birçok şey olmaya başlar." deniyor. Parçanın son cümlesinde de, göreceğiniz bu güzelliklerin başında başkalarından saygı görmenin geldiği açıklanmıştır. (Cevap A)

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde hızlı treni kullanmanın sağlayacağı yararlar belirtilmiştir? (99 DMS OÖ)

18. Parçayı anlayarak okuduğumuzda C seçeneğinde yer alan cümlenin paragraftan çıkarılamayacağı açıktır. (Cevap C)

A) 1. ve III. C) II. ve IV. E)IV.V9V. 19. Paragrafın konusu şiirde ölçüdür. Yazarın asıl anlat- g mak istediği, v^rmeye çalıştığı Ş9y, düşüncenin dü- S Z9n içinde verilmesi açısından ölçülü şiirlerin daha $> uygun olduğudur. * .sl (Cevap C) 'g

B)ll. ve III. D)lll .ve V

IV. cümled9 yer alan "yorgunluktan kurtulmak" V. cümlede y9r alan "zorluklarla karşılaşmamak" ifadeleriyle hızlı treni kullanmanın sağlayacağı yararlar belirtilmiştir.

'Q LU 3-

(Cevap E)

2.

(I) Yakın zamana değin her türlü sebze ve m^yveyi her mevsimde bulmak olanaksızdı. (II) Bu yüzden mevsiminde çok bulunan S9bze ve meyveleri, bulunmadığı mevsime saklama yollarına başvuruldu. (III) Bu yolların başında konserve yapmak gelir. (IV) Son yıllarda konserveler fabrikaların dışında, evlerde de yapılmaktadır. (V) Meyve ve domates gibi asitli besinlerde mikropların çoğalması güçtür. (VI) Evİ9rde yapılan, konservelerin, uzun süre bozulmaması için titizlikle hazırlanması gerekir. Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisi anlatım akışını bozmaktadır? (99 DMS OÖ) A) II.

B)lll.

C) IV.

D)V.

E) VI.

10-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Anlatım akışını bozan cümleyi, aradan çıkarttıktan sonra bir önceki ve bir sonraki cümle art arda okunduğunda anlam bütünlüğü yeniden sağlanmalıdır. (Cevap D)

4. Aynı olayı, iki ayrı kişinin anılarından okuyun, anlatılanların birbirini tutmadığını görürsünüz. Kimi değiştirerek gönlüne göre anlatır, süsler, tatlılaştınr; kimi işine geldiği gibi anlatır, kendine yontar; kimi, yanlış değerlendirmeler yapar. Çok nesnel davranmak isteyenler bile birtakım şeyleri unutmuş oiabilirler. Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS OÖ) A) Kimileri, yaşadığı her olaydan bir ders alır. B) Anıların okuyucuların hoşuna gidecek biçimde anlatılması doğaldır. C) İnsanlar yaşadıkiarını kendilerine göre yorumlarlar. D) İnsanlar geçmişi zamania unuturlar. E) Okurlar anıları hoşgörüyle değerlendirmelidir.

3. Çocuklarıma kendi filmlerimi izlettirmiyorum. Bundan, olumsuz yönde etkileneceklerini düşünüyorum. Film setine gelip beni perukla gördüklerinde bile yeterince sarsılıyorlar. Bir gün büyük kızımla bir filmimi izliyorduk. Filmin sonunda benim göründüğüm sahne o donuyor ve yüzüm yavaş yavaş yok oluyordu. Kızım ■§ avaz avaz bağırarak ağlamaya başladı. Halbuki ya- ^ nındayım ama anlayamadı. Ona göre gerçek, perde şş de gördüğüydü. <= Bu parçadan aşağıdaki genellemelerin hangisine varılabilir? (99 DMS 00)

Ana düşünceyi bulmamız isteniyor. Parçada her insanın yaşantısını kendine göre yorumlandığı anlatılmaktadır. (Cevap C) Kimi insanlar çok övünür, böbürlenir. Şöyle bir ucundan tuttukları ya da kendilerinden daha büyük bir gücün başardığı işleri, kendileri gerçekleştirmiş gibi davranırlar. Aşağıdaki öziü sözlerden hangisi, bu açıklamaya uygundur? (99 DMS OÖ)

A) Çocuklar gerçekle kurmacayı birbirinden ayıramazlar.

A) Üne kapılıp şımaranı, kendi kazdığı kuyuya düşüp bağıranı, kimse kurtarmaz.

B) Çocukların. yalntzca çocukluk fümlerini izlemelerine izin verilmelidir.

B) Sineği baila yakalamak, sirkeyie yakalamaktan daha kolaydır.

C) Günümüzd9 çocuklara uygun filimler yapıimamaktadır.

C) Ünü hor görmek üstüne kitap yazanlar, baş sayfaya kendi adlarını koyarlar.

D) Filmlerde düş gücüne fazla yer vermemek gerekir.

D) Sineğin biri araba tekerleğinin dingiline konmuş; "Amma da tozuttum ha!" demiş.

E) Çocuklar, büyüklerini iş yaşamından uzak tutulmalıdırlar.

E) Arıdan korkulur; "Bai var" deyince koşulur.

Parçayı anlatan yazar kendi çocuğundan yola çıkarak çocukların fiiimle gerçeği ayıramadıkiarını ifade etmiştir.

Açıklamada aniatılan böbürlen^n varlık olarak sembolleşen "sinek'iir. Kendi gerçekleştirmiş gibi davranmak anlamını da "amma da tozuttum" söz gurubu karşıiar.

(Cevap A)

(Cevap D)

11

-TÜRKÇE-

6.

Ege kıyılarından bir vapura binip yolculuk yaptığınızda hangi yaşta olursanız olun, cildiniz nemlenir, gözleriniz parlar, kaslarınız gevşer, öfkeniz diner. Güverteden denizi seyrettiğinizde kafanızın içi temizlenir, duygu ve düşünceleriniz belirginleşir. Geçmişinizin olumsuz izleri suya gömülür; suya dalıp havalanan bir martıyla size umut oiarak döner.

8. Bu sanatçımızın "İzmit'i Aramak" adlı sergisi açıldı. Sanatçı, Kocaeli Sanayi Odası'nın parasa! yönden desteklediği bu sergiyi İzmitli öteki fotoğraf sanatçıiarının arşivlerinden de yararlanarak açtığını belirtiyor. Serginin adını taşıyan bir kitaptaki toplam 160 fotoğrafın 6O'ı sergide yer alıyor. 1890'dan günümüze, İzmit'teki gelişimi yansıtan sergi, bir ay açık kalacak.

Bu parçaya göre, aşağıdaküerden hangisi Ege'de deniz yolculuğunun insan üzerindeki etkilerinden biri degildir? (99 DMS OÖ)

Bu parçada, sözü edilen sergiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine deqinilmemistir?(99 DMS OÖ)

A) Geleceğe güven duygusu uyandırma B) Duygu ve düşüncelere açıklık kazandırma C) Yapılan yanlışların fark edilmesini sağlama D) Olumsuz duygulardan arındirma

A Konusuna ) Kapsamına C ) Etkisine E )

B) Süresine D) Adına

E) Bedenselcanlılıkkazandırma Serginin kimi ya da kimleri etkilediğine değinilmemiştir. (Cevap E)

Yapılan yanlışların fark edilmesini sağlama Ege'de deniz yolculuğunun insan üzerindeki etkilerinden biri olarak verilmemiştir. (Cevap C)

7. Çikolata, içindeki kakao, kakaoyağı, şeker ve süt tozuyla besleyici, enerji değeri yüksek bir besindir. Kakao çekirdeği kavruiup öğütüldükten sonra öteki maddelerle karıştırılır. Çikolata yapımında, kullanılan maddeler ve bunları işleme tekniği büyük önem taşır. Pahalıya mal olan gelişmiş bir teknik donanımının yanı sıra kaliteli malzeme ve işçilik de gereklidir. Bu parçada, çikolata ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemistir? (99 DMS OÖ) A) Karışımda hangi maddelerin bulunduğuna

Dünyanın VIII. harikası olarak nitelendirüen Nemrut Dağı anıtlarıyia ilgili belge, bilgi ve fotoğraflar, 'Tanrılar Dağı Nemrut" adlı kitapta toplandı. Kitapta, koruma altına alınmadığından, bu anıtların doğa koşultarı ve insanlar tarafından tahrip edildiği beiirtiliyor. Bu kitabın tanıtımı için Devlet Opera ve Balesi sanatçılan bir gösteri sundular. Gösteride anıtiarı yaptıran Krai Antiokhos'un ünlü vasiyetnamesi de bir oyuncu tarafından bugünkü dille okundu. Bu parçada, sözü edilen anıtlarla ilgili aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (99 DMS OÖ)

B) İlk kez ne zaman üretildiğine

A) Bir kitap yayımlandığına

C) Yapılırken nelere dikkat etmek gerektiğine

B) Kitapta nelerin yer aldığına

D) Yapımında nasıl bir teknoloji kullanıldığına

C) Neden hayranhk uyandırdığına

E) Enerji verdiğine

D) Kim tarafından yaptırıldığına E) Zaman içinde yıprandığına

Karışımında hangi maddelerin bulunduğuna, yapılırken nelere dikkat edildiğine, nasıl bir teknoloji kullanıldığına, enerji verdiğine değinilmiş; ama ilk kez ne zaman üretildiğine değinilmemiştir. (Cevap B)

Yan düşüncelerin her biri A, B, D, E seçeneklerinde verilmiştir. Parçada anıtlarm neden hayranlık uyandırdığına değinilmemiştir. (Cevap C)

-GENEL YETENEK GENEL KULTÜR DERGİSİ-

12-

10. Sürekii olarak zeytinyağı kullananlar, katı yağlarla beslenenlere oranla, kanserin beürli türlerine yakalanma açısından yarı yarıya daha az risk altında. Yemeklerimizde mümkün oiduğunca az miktarda ve sıvı yağ kullanmalıyiz. Ayrıca etlerden de yağsız olanları tercih etmeliyiz. Fırınlanmış ya da işlenmiş kimi besinler yoluyla aldığımız görünmez yağlar konusunda dikkatli olmalıyız.

12. Çocukluğumuzda ova kadar geniş sandığımız bir oyun alanı, oraya kırk-elli yaşımızda gittiğimizde avuç içi kadar küçük, daracık gelmez mi bize? Çocukluğumuzda bir yarım gün, bitip tükenmek bilmezmiş gibi gelirken, kırk-elli yaşından sonra yıllar göz açıp kapayıncaya kadar geçmiş gibi gelmiyor mu? Yaş kavramı da öyle işte. On sekiz yaşındayk^n elli, altmış, yetmiş yaş öyle uzaklarda sanılıyor ki... Bu parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL)

Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisi çıkartılamaz? (99 DMS OÖ) A) Zeytinyağı yemenin faydaları vardır.

A) insan yaşlandıkça kötümserleşir.

B) Kimi kanser türlerine daha az rastlanmaktadır.

B) Zamanı ve mekanı algılayışta yaş önemli bir etkendir.

C) Katı yağlar sağlık için sıvı yağlara göre daha zararlıdır. D) Yağlı et yememek gerekir.

C) Gençlik yıllarının olumsuz yanlarından çok, olumlu yanları anımsanır.

E) Beslenmede, yağa az yer vermek gerekir.

D) Yaşlılar, ilerde olacakları tahmin 9tmed9 yanılırlar.

ÇÖZUM:

E) İnsan giderek bilinçlenir.

Parçada kanserin türlerinden hiç söz edilmiyor, sadece yağ türleri anlatılmaktadır. (Cevap B) •2Z. O

eo "o LU

11. Ülkemizin denizleri, antik çağların uygarlıklarını birbirine bağlayan yollar üzerinde bulunduğundan göz kamaştırıcı bir tarihsel zenginliğe sahiptir. 1970'li yıllarda bir sünger avcısının keşfettiği Serçe Limanı atığından, çok sayıda cam eşya çıkarıldı. Binlerce parçaya ayrılmış bu cam eşya, genç kızların da bulunduğu bir ekip tarafından tam yirmi yılda birleştirildi. Bu parçada, sözü edilen tarihsel kalıntılarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemist[r? (99 DMS 00)

İnsanların bulunduğu yeri, yaşadığı çağı algılamalarında yaşın çok ön.emli bir etken olduğu asıl anlatılmak istenen şeydir. (Cevap B)

13. Tarihin en eski yerieşim biriminin üzerinde bulunduğumuzu hissetmek, insana oldukça garip geliyor. Hele söz konusu yer, 9 000 yıl önce kurulmuş ve binlerce yıl varlığını sürdürmüş, aynı anda yaklaşık 10 000 kişinin bir arada yaşadığı tahmin edilen Çatalhöyük İS9... Burada insanın içini, tarihin gizlerinin hemen yanıbaşında olduğu duygusu kaplayıveriyor. Hemen ardından da belki bugünkü uygarlığımızın anahtarı olabilecek bu gizlerin peşinde hafiyelik yapma isteği beliriyor. Bu parçanın bütününde anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL)

A) Hayranlıkuyandırdığına B) Çok eski dönemlere ait olduğuna

A) Tarihsel kalıntıların insanlığın geçmişini yansıttı-

C) Rastlantıyla bulunduğuna D) Uzun çalışmalar sonunda onarıldığına E) Onarıldıktan sonra nerede saklandığına

B) Eski yaşam biçimlerinin günümüz insanına ned9n çekici geldiği C) Tarihsel değeri olan bir bölgede bulunan insanın neler hissettiği

Tarihsel kalıntıların onarıldığı söyleniyor; fakat sonra nerd9 saklandığı söylenmemiş. (Cevap E)

D) Eski uygarlıkların, bugünkü yaşamın temelini oluşturduğu E) Tarihsel değeri olan yerlerin ön^minin nasıl anlatılacağı

-TÜRKÇE-

13

Parçanın tümünü okuduktan sonra yorum yapmadan, tarihsel bölgede bulunan insanların neler hissettiğinin anlatıldığını anlayabiliyoruz.

"Yakınmak" şikâyetçi olmaktır. Kişileştirme (intak) yapılarak kelaynak konuşturulmuştur. Kelaynak, soyunun tükenmekte olduğundan yakınmaktadır.

(Cevap C)

(Cevap E)

14. Foklar ve beyaz ayılar üzerine belgesel hazırlamak üzere, Kuzey Kutbu yakınlarına giden üç kişiük ekip, bir adada haftalarca mahsur kaldıktan sonra kurtarıldı. Bölgede hava sıcaklığının -20°C olmasının kurtarma çalışrnalarını güçleştirdiği bildirildi. Kurtarılanlardan biri, gözlerinin bozulduğunu, kilo kaybettiklerini, ayrıca yakıtlarının ve yiyeceklerinin bitmek üzere olduğunu söyledi.

16. Suskun birsızı gibidir Güz sonu tüten ocaklar Türkiye büyük ve sonsuz İçimdeki hasret kadar Türkiye bir uzak pınar Her gece uykuma akar

Bu parçada anlatılan olayla iigili olarak aşağıdakilerden hangisine deginilmemiştir? (99 DMS ÖL)

Bu şiirin konusu aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL) A) Yurtözlemi C) Ülke B) Aile sevgisi D)

A) Ekibe gerekii olan malzemelerin azaldığına B) Belgeselin konusuna C) Kurtarma sırasında neler yapıldığına

sorunları E)

D) Hava koşullarının kötülüğüne

Yalnızlıkacısı

Doğal güzellikler

E) Ekiptekilerin sağlıklarının bozulduğuna S2 "o cc UJ

o

Kurtarma sırasında neler yaşandığına değinilmiş ve g> -20-C'de verilen yaşam mücadelesi anlatılmış; fakat * nasıl kurtarıldıklarına, neler yapıldığına değinilme- ■§ miştir. :==

Şiirin konusu açık bir şekilde yurt özlemidir. Şair: "Türkiye bir uzak pınar, her gece uykuma akar." diyerek özlemini dile getirmektedir. (Cevap A)

(Cevap C) 15. Ben kelaynağım. Kimileri çirkin bir kuş olduğumu söyler. Sanırım tüylerimin güneşte nasıl parladığını görmedi bunu söyleyenler. Aldırmıyorum güzelliğime, çirkinliğime. Benim derdim bambaşka. Ailem dünyadan silinip yok olmak üzere. Bir zamanlar Asya'da, Avrupa'da, Afrika'da sayılamayacak kadar çok akrabam vardı. Oysa bugün sayımız 50-60 kadar. Yakın akrabalarımdan bir grup Fas'ta yaşıyor. Ben ve ailem ise yazları Fırat Nehri kıyısındaki bir kasabada, Urfa'nın Birecik ilçesinde yaşıyoruz. Daha doğrusu ölmemeye, yok olmamaya çalışıyoruz. Bu parçada kelaynak neden yakınmaktadır? (99 DMS ÖL)

17. Uyuşturucu bağımlılığı kadar zararlı olan sigara bağımlılığı, içilen ilk sigarayla başlayabiliyor. İçiien tütünün ortatama üçte birini nikotin oluşturuyor ve her sigarayla insan vücuduna 1-2,5 mg nikotin giriyor. Nikotin, insanı sakinleştiriyor ve vücutta oluşturduğu hormon değişikliğiyle insanda dikkati topiama gücünü artırıyor. Açlık duygusunu da sınırlandırdığı için yeme içme gereksinimi eskisine oranla azalıyor; fakat sigara içme isteği beliriyor. Böylece, başlayan bağımlılık zinciri sağlamlaşırken zehirlenme de artıyor. Bu parçada, sigarayia ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (99 DMS ÖL)

A) "Çirkin" olarak nitelendirilmesinden

A) Bağımlılığının nasıl oiuştuğuna

B) Akrabalarından ayrı yaşamasından

B) Alışkanlığın hangi yaşlarda başladığına

C) Asya'da yaşamasınm zorlaştığtndan

C) Hangi zararlı maddeyi içerdiğine

D) Yaşadığı yerlerin olumsuz özelliklerinden

D) Vücudumuzdaki etkilerine

E) Soyunun tükenmekte olduğundan

E) İştahı olumsuz yönde etkilediğine

14-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ19. Marmaris-Aksaz yoiu üzerin.de bir alanda çıkan yangında on hektardan fazla kızılçam ormanı yandı. Çevredeki kampiar ve oteller, insanların rüzgarla büyüyen yangından zarar görmemesi için boşaltıldı. Çevre il ve ilçelerden yardım istendi. Bilinmeyen bir nedenle çıkan yangın, görevlilerin müdahalede gecikmesi yüzünden büyüdü. İlgililer yangının aynı gün söndürüldüğünü biidirdiler.

Sigara bağımlılığının içilen ilk sigarayla başladığına, hangi zararlı maddeyi içerdiğine, bizdeki etkilerine (sakinieştiriyor), iştahı olumsuz etkilediğine değinümiş ama kaç yaşlarında başladığına ilişkin bilgi verilmemiştir. (Cevap B)

Bu parçada yangınla ilgili olarak aşağıdakiierden hangisine değinilmemiştir? (99 DMS ÖL) A) Çıktığı yere B) Yanan ağaçların türüne C) Çevresinde alınan önlemlere D) Yöre halkının tutumuna E) Ne kadar sürdüğüne

18. Benimle olan ilişkilerinizde hep siz ağır basıyorsunuz. Yalnızca yetişkin olmanız, yetişmem için emek harcamanız ve benim için kimi özverilerde buiunmamz, her zaman sizin haklı oiduğunuzu kabul etmem için bir gerekçe oîamaz. Çünkü böyle bir durum, hem size kızgınlık duymama hem de tepkise! davranışlarda buiunmama yoi açar, Öyleyse haklarımı beiirlememiz ve sınırlarını karşılıklı olarak çizmemiz gerekir. Bunlara anlayışîa uyarsak aramızdaki sorunların tümüyle kalkacağını bilmiyor musunuz? Bir gencin anne ve babasına söylediği bu sözlerde aşağıdakiierden hangisine değinilmemistir? (99 DMS ÖL)

Marmaris - Aksaz yolu civarında çıkan yangınla ilgili parçada söylenmeyen şey, yöre halkımn tutumudur. (Cevap D)

o

A) Gençlerin, kendüeriyle iigili kararlarda görüşlerine başvurulmasını istediklerine B) Fedakarca davranışîarının anne ve babaları her zaman haklı kılamayacağına C) Baskıcı ve dayatmacı tutumun, gençlerde tepki uyandırdığına D) Gençlerin davranış ükelerinin her iki tarafça birlikte saptanmasına E) Gençleri kararlarında ve davranışlarında özgür bırakmanın gerekli olduğuna

A, B, C ve D seçeneklerindeki ifadelere parçada değiniimiştir. E seçeneğindeki ifadeyi de yorum yoluyla bu paragraftan çıkarabiliriz. Ancak paragraf sorularını cevaplarken yorum yapmamaya dikkat etmeliyiz.

20. (I) Süper iletkenliğin bulunması, elektronun bulunmasının ortaya çıkardığı en önemli sonuçlardan biridir. (II) Elektronların akışı, yani elektrik akımı, iletken kablolar yardımıyla sağlanır. (III) Kablolarm elektriksel direnci, akış sırasında elektrik enerjisinin bir bölümünü ısıya dönüştürür. (IV) Oysa süper iletkenlerde neredeyse hiç elektriksel direnç yoktur. (V) Dolayısıyla bir süper iletken, elektrik akımını, elektrik enerjisinde hiç kayıp olmaksızın iletebilir. Yukarıdaki parçada, numaralanmış cümlelerin hangisinde bir kavram, başka bir biçimde yinelenerek açıklanmıştır? (99 DMS L) A)l.

B)ll.

0) III.

D) IV.

E) V.

(Cevap E) II. cümlede "Elektroniarın akışi" kavramı "elektrik akımı" şeklinde yineienmiştir. (Cevap B)

-TÜRKÇE-

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

15

Son cümiede anadüşünce net bir şekilde veriimiştir. Şiirinin ancak zaman geçtikten sonra olgunlaştığını vurgulamıştır.

1. Arabamız, dağların arasında kıvrıla kıvrıla akan Yeşilırmak'ın suladığı verimli(l) ovada hızla ilerliyor. Ovanın iki yanını saran vüksek(ll) dağların bitiş noktalarındaki kavakları izliyoruz. îlerideki sapaktan döndükten sonra, Yeşilırmak'ın suiarımn yıpratamadığı bûvûk(lll) köprüden geçiyoruz. Artık tarihi(IV) Kra! Yolu'ndayız. Yüzyıllardan beri kervanların dinlenme noktası(V) oiarak kulianılan, 1238'de yapılmış Mahperi Haîun Kervansarayı'da hemen karşımızda.

(Cevap C)

Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi, kendisinden sonra gelen sözcüğü çeşitli yönlerden niteleyen ya da belirten bir sözcük de^ gildir? (99 DMS L) A)l.

B)ll.

C)lil.

D) IV.

E)V.

I. cümiede "verimli" kelimesi ovayı, II. cümiede "yüksek" kelimesi dağlan, III. cümlede "büyük'5 kelimesi köprüyü, IV. cümlede 'iarihi" kelimesi Kral Yolu'nu •& nîtelemektedir. V. cümiede ise "noktası" kelimesinin ğ nitelediği herhangi bir sözcük yoktur. Yani bu kelime g sıfat değildir. Doğru cevabımız V. cümlenin yer aldı- g> ğı "E" seçeneğidir. ■* (Cevap E)

J

Yaşamımın çok değişeceğini sanmıyorum. Bir yaşam biçimim var, kurduğum bir düzen var, okuyarak, yazarak... Gerçekte yaşamın çok içindeyim ben. İnsanlarla çok kolay ilişki kuranm, komşularımia, esnaflarla... Ama ondan sonra gelip kendi kabuğuma çekümeyi, onun içinde yaşamayı seviyorum. Yaşamımı bir yere kadar başkalarına açabiliyorum; ondan ötesini asla... Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık olarak söylenmiş olabilir? (99 DMS L)

2, Şiiri yazıp bitirdikten sonra bir süre bekletmek gerektiğini bilmeyen yok sanırım. İnsan yeni yazdığı şiirde kusur göremez, Yaratma duygusunun verdiği sıcakhk engeldir buna. Bir ozan kendi yapıtına ne denli yansız ve yabancı bir gözle bakarsa baksın, yansız bir yargıya varamaz. Yazdığım bir şiirin üzerinden olabildiğince uzun bir süre geçtikten sonra şiiri yeniden okurken, bu olgunlaşmamış dizeleri nasıl yazmışım diye şaşar, yeniden yazarım. Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS L) A) Kusursuz şiir yazmanın kendine özgü yollarının bulunduğu

A) Kendinizi toplumdan soyutlamış gibisiniz; bu, iş yaşamınızı olumsuz yönde etkilemiyor mu? B) Uğraşınızla özel yaşammız arasında bir denge kurabildiğinize inanıyor musunuz? C) İnsanlardan uzak bir yaşama biçimi seçmenizi neye bağlıyorsunuz? D) Yaşamınızda değişiklik yapmayı, zamanınızın tümünü okumaya, yazmaya ayırmayı düşündünüz mü? E) Yapımcıîığa yeni başlamış biri olarak özel yaşamınızı özenle koruyorsunuz; ama tanındığınızda bunu sürdürebilecek misiniz?

B) Şiirin, anlaşıidıkça değer kazandıği C) Şiirin zaman içinde olgunlaştığı D) Kimsenin etkisinde kalmadan düzeltilen şiirlerin özgün oiduğu E) Şiirin, değişiklik yapmaya uygun bir îür olduğu

Parçayı okuyup önce siz, en uygun soruyu sorun ve sorunuza en yakın şıkki işaretleyin. E şıkkı giriş cümlesiyle de paragrafla da anlam ve sentaks (söz dizilimi) bakımından uyumludur. (Cevap E)

164.

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİKitabımın bu bölümü, öteki bölümlerinden içerik ve nitelik bakımından farklıdır. Bu bölümde sosyal psikoloji araştırmalarını, psikolojik, sosyolojik v.b. araştırmalardan, ayırmakta güçlük çektim. Bu yüzden sınırlayıcı olmak yerin9 kapsayıcı olmayı yeğledim. Yeni bölümde başlığın dışına taşarak Türkiye'de sosyal psikolojiyi kapsamayan bazı sosyal bilim gelişmelerinedeyerv^rdim.

Paragraf dilin yapısı üzerin^ yazılmıştır. Düşüncelerimizi anlatmak için bir sürü araç olduğundan söz edilmemiş ki başında dil gelsin. (Cevap C)

Bu parçaya göre, kitabın söz konusu bölümü için aşağıdakilerden hangisi sövlenemez? (99 DMS L) A) Yazılırken zorluk çekilmiştir. B) Öteki bölümlere göre daha niteliklidir. C) İçeriğiyle başlığı arasında yer yer uyumsuzluk vardır. D) Sosyal psikolojiye yakın bilim dallarıyla ilgili bilgiler de içermektedir. E) Sosyal psikoloji araştırmalarının dışındaki araştırmalara da yer verilmiştir.

Açıklamada kitabın söz konusu bölümü içerik V9 nitelik bakımından farklıdır denilmiş. Fakat kesinlikle "daha niteliklidir" denilmemiştir. Bu çok farklı bir anlamdır. Parçada yazmayan hiçbir Ş9ye yorum yaparak varamayız. (CevapB) §

5. Bir dilin yapısı, onu konuşan topluluğun yüzyıllar boyunca oluşan yaşantılarının biçimine bağlıdır. 0nun içindir ki düşüncenin gidiş yolunu gösteren söz dizimi, bir dil grubundan bir başka dil grubuna geçince büyük ölçüde değişime uğramaktadır. Çünkü her insan topluluğu düşüncelerini anlatırken, yaşantılarındaki farklılıklardan dolayı başka başka öğelere önem vermektedir. Bu parçada aşağıdaki yargılardan hangisine değinilmemistir? (99 DMS L) A) Dilin yapısında, zamanın ön^mli bir etk9n olduğuna B) Söz diziminin, ulusların düşünce biçimlerine göre değişkenlik gösterdiğine C) Düşüncelerimizi anlatmaya yarayan araçların başında dilin geldiğine D) Düşünme biçimiyle cümlelerin kuruluşu arasında bir ilişki bulunduğuna E) Dilde, bir topluluğun önemli saydığı bir öğeyi başka toplumun önemsemeyebileceğine

6. (I) 12-16 yaşları arasındaki gençler, ergenlik döneminde kabul edilir. (II) Bu dönemde, erişkinliğe geçm9k isteyen genç, ailesiyle çatışır; onlara kendini yönetebileceğini kanıtlamak ister. (III) İşin güç yanı gencin kendisini nasıl yöneteceğini bilmemesidir; bu da onun farkında olduğu ama kabul etmekte zoriandığı bir durumdur (IV) Bunun sonucunda genç arkadaşlarına sığınır, onların ölçütlerini benimsemeye çalışır. (V) Bu dönemde ailesi onu yalnız bırakırsa bunalıma düşmesi çoğu zaman kaçınılmaz olur. Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde, gencin ikilem içinde olduğu belirtilmektedir? (2000 DMS) A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

İkilem, durumun farkında olmak; fakat bunu kabullenmemektir. III numaralı cümled9 ifade edilen bir ikilemdir. (Cevap C)

(I) Sanatsal serüven, ona gönül verenler için yaşam boyu sürüyor. (II) Bu sevgi, giderek bir tutkuya dönüşüyor. (III) Daha çocukken başlayan ilgi tohumu, her geçen gün içimizde kök salıyor. (IV) İnsan yaşlandıkça, dallanıp budaklanan bir ulu çınar haline geliyor. (V) Sonunda, bizden her şeyle ilgimizi kesmemizi hatta tüm yaşamımızı istiyor. Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde, sanatla uğraşmanın özveri gerektirdiği anlatılmaktadır? (2000 DMS) A) B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

"Özveri" kişinin Özünden-k9ndind9n bir şeyler vermesidir. V. cümlede "Sonunda bizden her şeyle ilgimizi kesmemizi istiyor, tüm yaşamımızı istiyor." cümlesi özverinin kapsamına girer. (Cevap E)

17

-TÜRKÇE-

8. Kasaba bumumuzun dibinde. (İ) Suyu var, elektriği var. (II) Evimiz pazar yerine bakıyor. (!!!) Akşamları kuşların cıvıltısını dinliyorum. (IV) Yaz yağmurlarının telaşlı serinliğinde çevredeki dağları seyrediyorum. (V) "Bir hayli gelişmiş bir yer." sözü yukandaki parçada numaralanmış yerlerden hangilerine getiriiebilir? (2000 DMS) B ) l .y a da lll . A) l . y a d a l l . C) D)!!!.yada!V. l l .y a d a l l l . E)

10. (!) Hat sanaîı, güzel yazı yazma sanatîdır, (II) Bu aianda, Osmanlılar döneminde pek çok ünlü hattat yetişmiştir. (!!!) Fakat günümüzde bu sanaî eski önemini yitirmiş, hatta unutulmaya yüz îutmuştur. (IV) Hat sanatı bir ustanın yanına çırak girilerek öğreniliyor. (V) Bu sanatın unutuimasına üzülenler, bu sanatın bir deniz, sanatçıiarın ise bu denizde bir damla olduğunu söylüyorlar. (VI) Bu aîanda başarılı olmanın temel ko'şulunun, sanatçının bilgisi ve deneyimi olduğunu belirtiyorlar. Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır? (2000 DMS)

IV.yad aV.

A) ii.

B)lll.

C) IV.

D)V.

E) VI.

Akşamları kuş cıvıltılarını dinlemek gelişmiş olmakla ilgili olamayacağına göre cevap A'dır.

(Cevap A)

Paragrafta hat sanatı ve bizdeki yeri ve öneminden söz edilirken sadece IV numaralı cümlede bunun dışına çıkılarak nasıl öğrenildiği anlatılıyor; ama sonra sanata geri dönülüyor. (Cevap C)

LU

o

"5 9. Sanatsal ürünierin, izleyiciler üzerindeki etkisi gelip geçici değüdir. (!) Duvara astığımız resme her gün bakıyoruz. (II) Bir ezgiyi tekrar tekrar dinliyoruz; ama bıkmıyoruz. (III) Okuduğumuz romandan, şiirden de bıkmamalıyız. (IV) Merakla okuduğumuz bir öyküyü bir daha okuyamazsak okuma isteği duymazsak ondan aldığımız zevk bilin ki sanat zevki değildir. (V) Sanat eseri bir işe yarasın diye değil, zevk versin diye yapılmış, insanı bıktırmayan bir üründür. Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce. nurnaralanmış cümlelerden hangisinde en kapsamli biçimde verilmiştir? (2000 DMS) A)l.

B)ll.

0) III.

D) IV.

E) V.

LU

11. Fotoğraf bir anıdır. Bir oiayı, bir durumu yansıtır. Ama herhangi bir an fotoğraf değildir. Fotoğrafın içinde soluk soluğa bir yaşam, kalp çarpıntısı, rüzgârın kıpırtısı, denizin çırpıntısı vardır. Bu parçada anlatılmak istenenle aşağıdakilerden hangisi arasında anlamca bir yakınlık vardır? (2000 DMS) A) Bır fotoğrafın, herkesi farklı biçimde etkilemesini, herkeste farklı duygular uyandırmasını isterim. B) Cansız varlıkların fotoğraflarını da canhiarınki kadar ilgi çekici bulurum. C) Yaşanan her anın, anımsanmaya değer olduğunu düşünürüm. D) Doğa beni çok etkiier; onu iziemekten, görüntülemekten büyük bir tat alırım. E) Görüntülenmek istenen şey biçimsel açıdan çok güze! de olsa ruhsuz fotoğraflar çekmek istemem.

Ana düşünce beş numarali cümlede veriimiştir. Önceki cümleierin tamamı V. cümlede beiirtilen ana düşünceyi açıklayan cümleferdir. (Cevap E)

"Yakınlık" derken anlamların benzeşmesi ve birbirini karşılaması gerekir; aynı olması gerekmez. Paragraftaki gibi E seçeneğinde de fotoğrafiarın bir ruh bir caniılık taşıdığı anlamı vardır. (Cevap E)

18-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

14. İnsan organizması, dış ortamdaki değişikliklere duyarlı çok sayıda alıcıyla donatılmıştır. Deri başta olmak üzere gözler, burun gibi organlarımızdaki alıcılar, dış ortamdaki değişiklikleri saptar. Havadaki sıcaklık, basınç, nem vb. değişimlerini algılayarak beyn9 iletir. Beyin, bu iletileri değerlendirerek gerekli yanıtları ilgili organlara ulaştırır. Bu iİ9tiler sayesind9 vücutta bazı kimyasal maddeler salgılanır. Bazen de vücudun sıvılarının bileşiminde değişiklikier olur. Bu oluşum, organizmanın, dış ortamdan algıladıklanna yanıt vermesidir. Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir? (2000 DMS) A) İnsan vücudundaki organlar ve bunların nasıl çalıştığı B) Vücutta salgılanan kimyasal madd9İerin neler olduğu C) Atmosf^r olaylarıyla ruh sağlığı arasındaki ilişkiler D) İnsan vücudunun çevred9ki değişikler karşısında tepkileri E) Vücut üzerindeki etkili olan hava değişimlerinin neden kaynaklandığı

12. Akademilerde, resim atölyelerinde ressam olacak kişiye boya kullanması, fırça tutması öğretilir. Bütün büyük ressamlar, adı bilinmeyen öbür ressamlaria birlikte önce bu bilgileri edinirler. Fakat r^sim sanatında yapıtları üstünde konuşulan ressamların bu bilgilerini hiç d9 öğrendikleri şekilde, genel kurallara sadık kalarak kullanmadıkları görülür. Van Gogh'un kabartma sayılacak fırça vuruşları israf sayılır. Monet'nin tablolarında ise çok az boya vardır. Bu sanatçıların boya ve fırça kullanmadaki teknikleri, birinin Van Gogh, birinin Monet olmasını sağlamıştır. Aşağıdaki yargılardan hangisi bu paragrafın ana düşüncesine ters düşmektedir? (2000 DMS) A) Her sanatçının k^ndine özgü bir tekniği vardır. B) Teknik, sanatçının söylemek istediğini, en iyi biçimde söyleyebilmek için başvurduğu yoldur. C) Sanatçının başarısı, kendisine öğretilen kuralları bilmesine ve eksiksiz uygulamasına bağlıdır. D) Sanatçı, benzerlerinden ayrılabildiği ölçüde özgün olur. E) Van Gogh ve Monet, resim sanatının kurallarına bağlı kalmamış ustalardır.

Paragraf, sanatçının başarısının kendisine öğretilen kuralları bilmesine ve eksiksiz uygulamasına bağlı olduğu anlayışına tamamen ters düşmektedir. (Cevap C) 13. Sevm9diğimiz, bize kötülüğü dokunmuş bir kimsede her türlü kusuru, suçu bulmaya kalkarız. Bir yapıt mı koymuş ortaya? Güzelliğini görameyiz onun. Eksikleri, çirkinlikleri hemen gözümüze çarpar. Bir eksiklik bulamazsak, ararız. Arayan da bulur elbette; bulamazsak da uydururuz. Aşağıdakilerden hangisi bu parçanın ana düsüncesi olabilir? (2000 DMS) A) İnsan, kendisine yapılan kötülüğü kolay kolay unutamaz. B) Kin ve öfke kişinin yargılarını etküer. C) Bir yapıtta, kusurları bulmak daha kolaydır. D) Güzel bir yapıtta kusur arayan kişinin sanat zevki gelişmemiştir. E) Uygar kişi yansız davranmasını bilir.

zo
Parçada insan vücudunun çevred9ki değişikliklere gösterdiği tepkiler çeşitli örneklerle anlatılmıştır. (Cevap D)

15. Burası, otuz iki ahşap yapının sıralandığı bir sokak. Kentin tarihsel dokusu içinde, bu sokağın sahip olduğu özelliklerin farkına varan halk, tümüyle gönüllülerin desteklediği projenin uygulanabilmesi için yetkililerin kapısını aşındırıyor. Halkın bu projeye sahip çıkma ned^nlerinden biri, birkaç yıl öncesine kadar yüz elli milyon liraya alıcı bulamayan bu evlerin, bugünkü değerinin milyariarla ölçülmesi. Bu sokaktaki restorasyon çalışmaları şimdilik kesintiye uğramış da olsa, gönüllülerin amacı projeyi tüm kente yayabilmek. Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki parçaya göre, kent halkının söz konusu evlerle ilgili olarak girişimlerde bulunmasının bir nedenidir? (2000 DMS) A) Evlerin tarihi değer taşıması B) Projesinin ev sahiplerince desteklenmesi

Parçada kin ve öfke kelimeleri doğrudan kullanılmamış. Kin ve öfke kelimeleri kullanılmadan kin ve öfkenin yargılarımızı etkilediği anlatılmış. (Cevap B)

C) Çok sayıda gönüllünün bir araya gelmesi D) Yetkililerden yardım görmeleri E) Projed9 çalışmanın ün sağlaması

19

-TÜRKÇE

17. Eğitim, insana sağiam bir kişilik kazandırmalıdır. İnsan çok bilgili olabilir; ancak bilgiyi tutarlı bir dünya görüşüyle bütünleştirememişse, davranışlarına duygusallıktan çok, akılcılığı egemen kılamamışsa; eylemiyle düşüncesi, söyledikleriyle yaptıkları arasında uyum yoksa onun, iyi bir eğitimden geçtiği söylenemez.

Parçada 5. satırdan başlayarak nedeni açıklıyor gibi görünse de aslında paragrafın girişinde kentin tarihi dokusunun bozulmak istenmediği belirtilmiştir. (Cevap A)

Bu parçada, eğitilmiş olmanın koşulları arasında aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (2000 DMS) A) Güncel sorunlara eğilme B) Olayları algılayış ve yorumlayışta öğrendiklerini kullanma C) İçiyle dışı bir olma D) Dengeli bir bakış açısına sahip olma E) Sadece bilgi ile yetinmeme

tn

16. Ünlü kişilerin yaşamlarını, yaptıklarını, yaşadıkları "o döneme katkılarını anlatan yazı ve kitaplara yaşa- £T LU möyküsü denir. Yaşamöyküsü belgelere dayanır. Ko- Q nu olarak alınan kişilerin mektuplarından, günlükle- to a. rinden, anılarından, yapıtlarından yararlanarak yazılır. Bu türe, Tanzimat Dönemi'nde Namık Kemal "Evrak-ı Perişan", Edebiyatı Cedide'de Süleyman Nazif "Fuzuli", yirminci yüzyılda Yakup Kadri "Ahmet Haşim" adlı eseri ile katkıda bulunmuştur. Türk ünlüleriyle ilgili olarak, İ. Alaattin Gövsa ve edebiyat tarihçisi Fuat Köprülü'nün de yapıtları vardır. Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtı yoktur? (2000 DMS) A) Yaşamöyküsünün özellikleri nelerdir?

Sağlam bir kişilik için, olayları algılayış ve yorumlayışta öğrendiklerini kullanma, içiyle dışı bir olma, dengeli bir bakış açısına sahip olma, sad9C9 bilgi ile yetinmemenin gerekli olduğu belirtilmiştir. Belirtilmeyen A'dır. (Cevap A)

18. Bir komedide, gülmekle ağlamanın iç içe oluşu, seyirciye gerçek yaşamı yansıtır. Yaşamın içindeki renk tonlarıdır bunlar. Bir komedide rol alan sanatçı iyi komedyense, gerçekten iyi güldürüyorsa, iyi de ağlatır. İşte o zaman ustalığını kanıtlamış olur. Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine varılamaz? (2000 DMS)

B) Edebiyatımızda yaşamöyküsü türünde yazılmış ilk eser kimindir?

A) Yaşamda, üzüntü ve sevinç birbirlerinden ayrılmaz.

C) Fuat Köprülü kimdir?

B) Komedyenin başarısı yaşamı çeşitli yönleriyle yansıtmasındadır.

D) Edebiyatımızda, yaşamöyküsü türünde yazılmış önemli eserier hangileridir? E) Yaşamöykülerinde hangi kaynaklardan yararlanılır?

Edebiyatımızda yaşam öyküsü türünde yazılmış ilk eserin kimin olduğu parçada cevaplanmamıştır. (Cevap B)

C) Komedilerden, sıkıntısı olanlar hoşlanır. D) İyi bir komedi, yalnızca güldürmeyi amaçlamaz. E) Komedyen gereğinde hem üzer hem de güldürür.

Sıkıntı sözcüğü parçada hiç kullanılmamıştır. C'deki yargı sizce doğru olsa bile paragrafta değinilmeyen bir düşünceye varılamaz. (Cevap C)

20-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI—

19. Cenevre'de 1989 yıîında toplanan fizikçüer, atomun yapısı üzerinde îartışırken, hiç akıllarında olmadığı, hiç düşünmedikieri halde orîaya bir ürün çıkardılar. Bu ürün, kısa sürede, her kişi ve kurumun vazgeçilmez iletişim aracı oluverdî. Dünya onunla, gerçekten küçüldü. Dünyanın farklı yerlerindeki insanlar her isîedikierini onda buldular. Bilim, sanat, tarih, spor...Bu ürünün ne olduğunu hemen anlamışsınızdır. www kısaltmasıyla gösterilen Dünya İletişim Ağı, yani İntemet. Yukarıdaki parçada internetle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulasılamaz? (2001 KMS) A) İnternetten her alanda biigi edinmek olasıdır. B) Başka bir amaca ulaşmak isterken ortaya çıkmıştır. C) Kullanımı kolaydır.

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ Yurdumuzda deri endüstrisi hem üretim değeri, hem de dışsatım potansiyeli açısından Türkiye'nin önemli sektörlerinden biridir. Sahip olduğu deneyim, rekabet gücü ve yüksek üretim kapasitesi iie dış pazarlarda hak ettiği yeri aimıştır. Bunlardan başka, bu sekîör teknoiojik açıdan kendisini geüştirmiş; dünya devletleriyle yarışabilecek düzeyde teknik bilgi ve donanıma erişmiştir. Yukandaki parçada Türk deri endüstrisiyle ilgili olarak aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemistjr? (2001 KMS)

D) İleîişim alanında büyük kolaylıklar sağlamıştir.

A) Dışsatımdaki artıştan

E) Kısa sürede dünya çapinda benimsenmiştir.

B) Dünyada rakipsiz olduğundan C) İleri teknoloji kuilanıidığından D) Türkiye için öneminden

Parçada interneîin ne kadar çabuk yayıldığından ve iletişim alanında sağladıği büyük koîayiıktan bahsedilmiştir. Nasıl kulianılacağından ve kulianımının zor ya da kolay olduğundan söz edilmez. (Cevap C) 20. Chicago, çok eski bir tarihte Amerikan yeriilerinin kurduğu bir yerleşim merkezidir. Michigan gölü kıyısında kurulmuş o!an bu küçük ticaret merkezinin halkı, kürk ticareti yapıyordu. 1852'de demiryolunun buraya ulaşmasıyia kent, hızlı bir gelişme sürecine girdi. Bölgede kurulan sanayi işletmeleriyle, dünyanın her tarafından geien göçmenlerin yerleştiği ve kendi kültürlerini yaşattığı kozmopoiiî bir kente dönüştü. Yukarıdaki parçada Chicago ile ilgili asıl anlatılmak istenen nedir? (2001 KMS) A) Tarihteki önemi B) Geçmişten günümüze gelişimi

E) Üretimdeki artıştan

Parçayı dikkatîe okuyup bulduğumuz şıkları parçayla eşleştirelim. Türk deri endüstrisinin dünyada rakipsiz olduğundan söz edilmemiştir. (Cevap B) Resimli kitaplardaki resimler, metnin daha iyi anlaşılmasını sağlayan ya da metni bezeyen, çizim ya da baskı gibi görsel öğeler olarak tanımlanmaktadir. Çocuk kitaplarının resimlenmesinde ise görseüik kavramı, bu tanımın daha da dışında bir aniam taşır. Çocuk kitapiarındaki resimler, metindeki kavramların anlaşılmasının yanı sıra amaçlanan anlam bütünlüğünü sağiama görevini de üstlenir. Ayrıca, ona yeni yorumlar da ekler.

C) Bugünkü özellikleri D) Ne zaman kurulduğu

Yukarıdaki parçada kitap resimleriyle ilgiii olarak aşağıdakilerden hangisinden söz edilmemiştir? (2001 KMS)

E) Kuruiduğu bölgenin özeilikieri

A) Metinlere değişik boyutlar kazandmldığından Çok eskiden başlanarak bugüne geiinmiş. Bu süreçte Chicago'nun geliştiği açıklanmış. A olamaz, tarihi bilgi yetersiz, C olamaz dünün bllgiieri fazla, D için paragraf îazla ayrıntılı, E ise faz!a coğrafi bilgi istiyor. (Cevap B)

B) Değişik amaçlarla hazırlandığından C) Kavramiarın göz önünde canlandırılmasını sağladığından D) Kitapları iiginç kıldığından E) Çocuk kiîapiarındaki işlevinden

21

-TÜRKÇE

3.

'İlginç" sözcüğü parçada hiç kullanılmamıştır. Parçada yer aimayan bir yargıya da yorumla varamayız.

Sanırım sözcüğüyle başiayan cümie bir sonuç cümlesidir, bir bağlaçia başiayıp bir neden bildirmeiiyiz.

(Cevap D)

(Cevap E)

Kahramanmaraş'ta dondurma elde değil fabrikada, modern yöntemlerle üretiliyor. Bu üretimde, hem dondurmanın rakipleriyle yarışacak kalitede olmasına hem de geleneğin yaşatılmasına özen gösteriliyor. Satıcıların dededen kalma giysileri, yörenin kilimi, terin silinmesi için boyuna sarılan mendil, dondurma dövme kazanları eskiyle bağları koparmamak için kullanılıyor. Burada dondurma, emek ve sabırla yoğrulmuş bir geleneğin adı olmuş.

Tarihi Romalılar dönemine kadar uzanan Köln, yalnız Almanya'nın değil, Avrupa'nın merkezinde, kara ve demir yollarının kesiştiği yerde bulunuyor. Ren Nehri'nin en işlek bölgesinde yer aldığı da düşünülünce, Almaniarın Köln'e niye "Batmın Yol Kavşağı" dediğini daha iyi anlıyoruz. Bulunduğu yörenin en büyük kenti olan Köln,13.-14. yüzyıllardaki güçlü ticaret merkezi olma özeiliğini ha!a sürdürüyor.

Yukarıdaki parçaya göre, Maraş dondurmasıyla ilgili. aşağıdaki yargılardan hangisine varılmaz? (2001 KMS)

Yukarıdakt parçada Köln'le ilgiü olarak aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemistir? (2001 KMS)

A) Satışîarında büyük artış görülmektedir B) Geçmişi eskilere dayanmaktadır.

A) Turistik açıdan öneminden

C) Yeni üretim yöntemleri kullanılmaktadır.

B) Kavşak olarak nitelendirilme nedeninden

D) Yaşatılması için çaba harcanmaktadır.

C) Kentin içinden nehir geçtiğinden

E) Özel giysiler giymiş kişilerce satıimaktadır.

D) Bölgedeki diğer kentlerden büyük olduğundan £2

E) Avrupa'daki konumundan

"CJ cc Q Dondurmanın rakipleriyle yarışacak kalitede oluşun- UJ co dan satışların artış gösterdiğine asla varamazsınız.

(Cevap A)

Turist", 'Turizm" sözcükleri ya da bunları çağrıştıracak başka sözcük ve anlatımlar parçada kullanılmamıştır.

o

(Cevap A)

ili >

4.

Deneme için kendimizi anlatmaya yönelik yazılar demek yeterli değüdir. İnsan her duyumsadığını, düşündüğünü yazarsa deneme olur mu? Kendimizden yola çıkmak, denemeye daha çok yakışan bir söz, sanırım. Sanırım, demek de öyle kimi zaman belirsizlik, kesinlikten daha iyi iz bırakır... Yukarıdaki parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirümesi anlamca daha uygun olur? (2001 KMS) A) Yazar, denemede doğrudan kendini anlatır gibi görünse de bu bir kurgulamadır. B) Başkalarını anlatırken biraz da kendimizi anlatmıyor muyuz? C) Oysa hangi yazıda kendimizden yola çıkmayız ki... D) Şiirde, romanda da kendimizden yola çıkarız. E) Çünkü yorumlamalarla artan bir derinliği vardır belirsizliğin.

6. Birinci Dünya Savaşı, Yıl 1918. Alman mareşali L.Von Sanders, Mustafa Kemal Paşa'ya: "Paşam savaş para meselesidir. Paranız yok." Mustafa Kemai "buiunur" diye yanıtlar. Alman Mareşali ekler "ama ordunuz da yok." Mustafa Kemai'in yanıtı kısadır "kurulur." Alman mareşali biraz da şaşkınlıkla sorar "peki parayı buldunuz, orduyu kurdunuz diyelim ama düşman çok". Mustafa Kemal'in gözleri alev alev yanarak yanıt verir "Yenilir." Yukarıdaki parçada Mustafa Kemal'in verdiği yanıtlardan hangisi çıkarılabilir? (2001 KMS) A) Karşısındakine güvenmediği B) Öfkesini gizlemek istediği C) Sorunları küçümsediği D) Sanders'i şaşırtmaya çalıştığı E) Ulusuna ve kendisine güvendiği

22-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Maddi olanaksızlıklara karşın güçlü bir düşman ordusuna karşı, Mustafa Kemal'e bu cesareti veren şey, onun ulusuna ve kendisine duyduğu güvendir.

Bizim aradığımız yargı Piri Reis'in haritasıyla ilgili olacak. Yazar, haritanın yapılış amacıyla ilgili tahminlere bulunuyor. En doğru V9 en öz ifade A şıkkıdır.

(Cevap E)

(Cevap A)

7. (I) Türk mutfağınm dünyanın en iyi mutfakları arasında olduğunu biliyoruz (II) Onu oluşturan öğeler, Orta Asya bozkırlarındaki göçebe yaşamından süzülerek günümüze gelmiş. (III) Türk mutfağı, Osmanlı sarayını en seçkin ömeklerine ulaşmış, muhteşem bir mutfak. (IV) Zengin ve eski tarih boyunca, çok farklı kültürlerden etkilenmiş V9 onları etkisi altına almış (V) Kültürler bileskesi olan Türk mutfağı Anadolu'nun günlük yaşamında bugün de varlığını sürdürüyor. (VI) Pizzalara, hamburg9rİ9r9 karşın yaşamaya devam ediyor.

Şiir kolay ya da zor, açık ya da kapalı, fark etmez; anlaşılır olmalıdır. Kimi zaman işlenen ana duygu gereği olarak bir takım göndermel^r gerekliyse d9 yaşamda mutlaka bir karşılığı olmalıdır yazılanların. Aksi halde okurun şiiri yorumlarken yeniden üretmesi, anlamlandırması, oluşturulan imgelerin yaşamsal karşılıklarının bulunması zorlaşacağından şiir, işlevini yitirir; şair de amacına ulaşamamış olur. Bu parçada şiirle ilgili olarak anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS)

Yukarıdaki parçanın V. cümlesinde Türk mutfağına "kültür bileşkesi" denmesinin sebebi kaçıncı tümcede açıklanmıştır? (2001 KMS) A)l

B)ll

O> III

D) IV

A) Şiirde bilgi yer almalıdır B) Yaratılan hayaller yaşamdan kopuk olmamalıdır C) Okurların eğitimleri dikkate alınarak yazılmalıdır

E)V

D) Konu, okurların ilgisini çekecek türden olmalıdır "Kültür bileşkesi" kültürlerin birieşmesi anlamındadır. Bu da D'de açıklanmıştır.

25 O

(Cevap D)

UJ

4. Piri Reis tarafından yapılmış bu haritanın bir dünya haritası olduğu düşüncesi doğru değildir. Haritanın kimi bölümleri kaybolmuştur. Kaybolan bölümlerdeki alanlar, büyük olasılıkla güneyde Antarktika, doğuda İS9 Istanbul'u kapsamaktadır. Bizce Piri Reis bu haritayla Osmanlı başkentiyle yeni dünyayı bir arada göstermek istemiştir. Başka bir amacı da 1513'te saraya sunduğu haritadaki bilgiteri yeni keşifler ışığında günC9llemek olabilir. Bir diğer olasılık ise Amerika kıtasındaki yeni keşiflere ilgi duyan Osmanlı sarayının, bu haritayı çizmek için onu görevlendirmiş olmasıdır. Bu parçada Piri Reis'in haritasıyla ilgili olarak anlatılanlar için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? (2001 KMS) A) Yapılış amacıyla ilgili tahminlerde bulunulduğu B) Hangi aşamalardan geçerek son biçimini aldığının belirtildiği

E) Anlamca birbirini çağrıştıran sözcükler kullanılmalıdır

ua

Paragrafın ikinci cümlesinde yazar anlatmak istediği şeyi (düşünce) açıkça belirtmiş ve sonraki cümlelerde bunun nedenlerini sıralamıştır. (Cevap B) R^ngarenk tahta kepenkli pencereleri olan evlerin içine girdiğimizde gördüklerimizden çok etkileniyor, şaşkınlığımızı gizleyemiyoruz. Oda, dolap ve yüklük kapıları, tavanlar, raflar, sarı ya da gümüş renkli yaldızlarla bezenmiş. Bu ahşap süsleri yapan usta, kendinden sonra bu işleri yapacak ustaların yetişmediğini üzülerek anlatıyor. Odaları çepeçevre saran raflarda b9yaz kanaviçe örtüler, üzerlerinde de sıra sıra kalaysız bakır taslar, tencer9İ9r... Yin9 odanın bir köşesinde asılı duran işli mendiller... Bu parçada anlatıcı, evlerin hangi yönünü şaşırtıcı bulmaktadır? (2002 KPSS)

C) Önemini ortaya koyacak kanıtların sıralandığı

A) Malzem9 olarak ahşabın kullanılması

D) îçerdiği bilgilerin kesinlik derecesinin sorgulandı-

B) Ustanın üzüntülü olmasını

ğı E) Nasıl kullanılması gerektiği konusunda öneriler sunulduğu

C) Çok süslenmiş olmasını D) Pencerelerin kepenkli olmasını E) Çok fazla rafın bulunmasını

23

-TÜRKÇE

Evlerin çok süslenmiş olması yazara değişik gelmektedir. Yazar bunu şaşırtıcı bulmaktadır. (Cevap C)

İnsanoğlu isterse inanılmazı inanılır kılar, insanoğlu isterse aklıyla bilinmezlikleri bilinir kılar. Parçada anlatılmak isten^n düşünce budur. (Cevap D)

10. Acı deneyimlere yol açan pek çok sorunun kökeninde, insanların birbirini anlamaması yatmaktadır. Çünkü sad8C8 söyİ8nen sözcükleri duymak, sözcüklerin arkasındaki duygu dolu mesajları alamamak, yanıtların da yüzeyde kalmasına yol açar. Bu durum ise iletişimin 8ngellenm8si anlamına gelir. Önem verdiğimiz insanlarla ilişkilerimizin onarılmaz yaralar almasını önlemenin tek yolu, doğru iletişim kurmayı bilmektir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi üzerinde durulmaktadır? (2002 KPSS) A) Söyİ8nen sözlerd^n farklı anlamalar çıkarmanın yanlışlığı

12. "Hafta sonunda ne yapacağız?" d8m8yin. Abant'tan, Asos'a, Ayvalık Cunda Adası'ndaki Rum evlerinden Safranbolu Türk evlerine kadar bir çok güzel yeri gezme olanağınız var. Dilerseniz, çadır kamplarına katılıp kent gürültüsünden uzak doğayla baş başa huzurlu saatler geçirebilirsiniz. Yürüyüş yapmak isterS8niz, Erikli Yaylası, Sülüklü Göl, Çal Deresi ve Menteşe yaylası gibi yerleri seçebilir, ormanlardaki patikalarda V8 dere boylarında yürüyebilirsiniz. Bu parçada Türkiye'yle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine deginilmemiştir? (2002 KPSS)

B) İnsanlarla iletişim kurabilmenin önemli olduğu

A) Tarihin çok eskilere dayandığına

C) İnsanların birbirine karşı hoşgörülü olması gerektiği

B) Değişik yapılara sahip olduğuna

D) İki kişinin iletişiminde araya başkasının girmesinin doğru olmadığı 'M o E) Yabancılarla olan ilişkilerimize aşırı ÖZBİİ göso £5 termey8 g^rek olmadığı

İnsanlarla iletişim kurmanın önemli olduğu, bunun i- -M çin d8 doğru iletişim kurmayı bilmenin ön^minden S söz edilir.

C) Doğal ortamlarda tatil yapma olanağı bulunduğuna D) Tatil seçeneklerinin çeşitiiliğine E) Yürüyüş yapabilecek yerleri olduğuna

Tarih k8İimesinden sadece tarihi evler denilirken yararlanılmıştır. Parçada tarihin çok eskilere dayandığından söz edümemiştir.

(Cevap B)

(Cevap A)

11. İlginç ve karmaşık beynimiz , durmadan h8m kendini araştırıyor h8m de kendi Üz8rind8 egemenlik kuruyor; dünyayı evreni kucaklamaya çalışıyor. Şimdiden binlerce kilometreye uzandı kolları. Gelecekte daha da bilinmeyenler üz^rine kurduğu düşler, aydınlığa kavuşacak. Her şey bilimin büyüteci altında kristal tuz parçaları gibi incelenip görülecek. Kavranması güç nesn8İ8r, resmi yapılacak kadar belirginleşecek.

13. Piri reis, denizcilik üstadı olmasının yanı sıra, Osmanlı d8niz tarihinde iz bırakmış bir kaptandır. Kesin doğum tarihi bilinmemesine karşın 1465-1470 yılları arasında Gelibolu'da doğmuştur. Osmanlı deniz tarihinde isim yapmasını, 15. yüzyılın son çeyreğinde yaşayan amcası Kemal Reis'e borçludur. 1492'ye d8k onun yanında batı Akd^niz ve İspanya kıyılarında korsanlık yapan Piri Reis, II. Beyazıt'ın davetiyle, korsanlığı bırakıp Osmanlı Devletinin hizm^tine girmiş ve İnebahti, Navarin, Midilli, Rodos seferlerine katılmıştır.

Bu parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS) A) B^ynin yapısının araştırmalara konu olduğu B) Bilimsel gelişmelerle düş kurma arasında ters bir ilişki bulunduğu C) Bilimsel araştırma sonuçlarının kanıtlanabilir nitelikte olduğu

Bu parçada ne anlatılmaktadır? (2002 KPSS) A) Tanınmış Osmanlı kaptanları B) Osmanlı döneminde denizcilik C) Piri Reis'in buluşları

D) İnsanoğlunun, aklıyla bilinmezleri bilinir kılacağı

D) Osmanlı dönemindeki deniz savaşları

E) Soyut kavramları somutlaştırmanın zorluğu

E) Piri Reis'in denizcilik yaşamı

24-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Bu parçada Piri Reis'in anlatıldığı zaten açıktır. Doiayısıyia A, B ve D seçeneklerini hemen eleyebiliriz, Ayrıca parçada Piri Reis'in herhangi bir buluşundan söz edilmediği için C seçeneğini de eleyebiliriz. Parçada kısaca, Piri Reis'in denizciiik yaşamı anlatılmıştır. (Cevap E)

15. (I) Bu adanın ekonomik gelişmesinde öne çıkan sektörlerin başında turizm, tarım ve elişi sanatçılığı geüyor. (II) Turizm çalışmaları 20. yy.'ın başında başlamış. (III) 1960'ların ilkyıllarında uluslararası havaalanının yapılmasıyla bir hayli hareketlenmiş. (IV) Bundan sonra turizme yönelik yatırımlara önem verilmiş. (V) Büyük ve lüks oteiler yapılmaya başlanmış. Bu parçadaki numaralanmış cümleierin hangisinde, sözü edilen adada turizmin hız kazanmasına öncülük eden bir etkenden söz edilmektedir? (2003 KPSS) A)l

B)ll

0) III

D) IV

E) V

Turizmdeki canlanmaya öncülük eden etkenden (uluslar arası hava alanı) ile bağlacı kuilanılarak (.,. yapılması ile...) üçüncü cümlede söz edilmiştir. (Cevap C)

14. Günümüzde, sinema endüstrisi alanında büyük harcamaiar yapıldığından, oyunculara büyük sorumluluklar yükleniyor. Bu yüzden oyuncular yoğun bir baskı V9 korku hissediyorlar. İşe korkuyla başlamanın, başarıyı olumsuz yönd9 etkilediğini söylemeye gerek yok. Film yapımcıları ise bir filmin başarısını, izleyicilerin izlenimlerinden çok, gişe getirisiyle ölçüyorlar. Oysa, bana göre bir filmin başarısı, yıllar sonra bile bizi etkileyebilmesindendir. Bu parçaya dayanarak, sinemayla ilgiü aşağıdaki yargılardan hangisine vanlamaz? (2002 KPSS)

16. Ne kitaplar ne müzeler ne de başka bir şey, bir uygarlığı özüyle tanımaya yetebilir. Özellikle müze gezilerinden sonra bir algılama eksikliği duyarım. Beş duyumla duyumsayabiidiğim bir mesneyi görmüş, koklamış da dokunamamış gibi olurum. Mutlaka gidip o uygarlığın doğup geliştiği yerleri görmeli, o topraklarda yürümeli, oranın havasını solumalı, göğünü seyretmeliyim. Bu parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS) A) Bir yeri tüm özellikleriyle tanımanın zorluğu B) Uygarlıkları özüyle tanımada birçok yol bulundu-

A) Yapımcılarla izieyiciierin beklentilerinde farklar vardır

C) Geçmişi öğrenmenin insana mutluiuk verdiği

B) Başarılı her film, farklı bir niteiik taşır

D) Kalıcı biigilerin duyu organları aracılığıyia kazanılabileceği

C) Çekim sırasında oyuncuları zorlamak, onlarda sıkıntı yaratır

E) Uygarlıkları daha iyi kavrayabilmek için onların oluştuğu ortamîarda bulunmak gerektiği

D) Filmin kaiıcı olması, çok kar getirmiş olmasından daha önemiidir

Bu parçada bir fümin başarısını öiçmekle ilgili yaklaşımlardan söz edilmiştir. Oysa B seçeneğinde belirtiien, başarılı her filmin farklı bir nitelik taşıdığından söz edilmemiştir.

Ana düşünce uygarlıkları daha iyi tanıyıp, kavrayabilmek için onların oluşturduğu ortamlarda bulunuimasının gerektiğidir. Parçada, kitapların ya da müze gezilerinin bir uygarlığı doyasıya tanıtmadığını, doyum için müzelerdeki tarihi varlıkların oluştuğu yerleri görmek, oraların havasını solumak gerektiğini söylüyor yazar. Bu anlam E'deki tümcede verildiğinden

(Cevap B)

(Cevap E)

E) Günümüzde masraflı bir sanat daiı olmuştur

25

-TÜRKÇE-

17. Eylülü biraz rahat geçiriyoruz. Ekim ayında başlıyoruz bir sonraki yılın programı için çalışmaya. Ocak ayında konserlerimiz devam 9derken biz g^lecek yılın projelerini hazırlıyoruz. Nisan ayında bunların ancak ön hazırlıklarını tamamlamış oluyoruz.

19. Öğrendiklerimizi unutmamanın tek yolu, bir müzisyenin ya da ressamın kesintisiz alıştırma yapması gibi, bilgilerimizi sürekli olarak tazelemektir. Bu n^denle bir yandan okuyarak bilgi birikimimizi artırmaya çalışırken bir yandan da edindiğimiz bilgileri kullanmamız gerekir. Bu durum, öğrendiğimiz yabancı dil için de geçerlidir.

Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık söylenmiş olabilir? (2003 KPSS)

Bu parça düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle sürdürülebilir? (2003 KPSS)

A) Bu yılın programını n9 zaman tamamladınız? B) Projelerinizin kesinlik kazanması hangi koşulları gerektiriyor?

A) Anadili, en doğru biçimde en küçük yaşta öğrenilmelidir.

C) Konser düz9nlem9 hazırlıklarına ne zaman başlıyorsunuz?

B) Çünkü öğrendiğimiz yabancı dil de kullanılmadıkça unutulabilmektedir.

D) Konserleriniz sırasında ne gibi zorluklarla karşılaşıyorsunuz?

C) Anadilimizin dışında bir başka dil her yaşta öğrenilebiiir.

E) Konserlerinize gösterilen ilgiyi artırmak için neler yapıyorsunuz?

D) Çünkü öğrenme her y^rde, her zaman gerçekleştirilebilecek bir etkinliktir. E) Bu gerçeği göz önünde bulunduran müzisyen ve ressam sayısı her geçen gün azalmaktadır.

Parçada geleceğe yönelik bir programlamadan söz ediliyor. Buna göre bu parça C seçen^ğindeki soruya yanıt olmaktadır. (Cevap C) «2 CD

LÜ 18. Öykülerin konularını niçin yaşamdan almıyorsun da cc Q kendini zorlayarak masa başında uydurmaya çalışıyorsun? Kahvaltıdan sonra çık sokağa, her hangi bir kahved9 otur, tanımadığın insanları dinle. Herhangi bir k9nt içi otobüsüne bin. Yollarda yürü, parklarda otur, onunla bununla konuş. Bir gezgin köftecide kar- o nını doyur. Bir arkadaşının işyerine git. Böyle bir gün yaşarsan göreceksin ki on b9ş, yirmi konu kendiliğinden seni bulacak. Konuları yazmaya zaman bulamayacaksın.

Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir? (2003 KPSS) A) Gündelik yaşam gerçekleriyle beslenen öyküler sevilerek okunur. B) Düş ürünü öyküler, okuru daha çok etkiler. C) Öykücünün konuyu işlemek için birtakım ön çalışmalar yapması gerekir.

Parçada, öğrenilenlerin unutulmaması için hem birikimin artırılması hem de bilginin kullanılması gereği müzisyen V9 ressamın çaiışmalarıyla örneklenmiş. Ardından bu durumun yabancı dil için de geçerli olduğu söylenmiş. Bu akışa gör9 B seçeneğindeki tümc9 paragrafın sürdürülmesi için uygundur. (Cevap B)

20. 30 000 es9iin sergilendiği Louvre Müzesi'nin girişinde şemsiy^, paket, çanta gibi fazlalıkları bırakacağınız bölümler var. Ayrıca paltolarınız için vestiyerler d9 bulunuyor. Saatİ9rce kalınabilecek olan müzede keyifle dolaşabilmeniz için her şey düşünülmüş. Hastanız ya da bebeğiniz varsa onlar da unutulmamış. Tekerlekli arabalar ve bunları çıkarıp indirebileceğiniz asansörler hizmetinizde. Bütün bu hizmetterin ücretsiz olduğunu da söylemek gerekir. Bu parçada Louvre Müzesi'yle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (2003 KPSS)

D) Yazarlar halkın arasına karışarak p9k çok öykü konusu bulabilir.

A) Gezip görmenin uzun zaman aldığına

E) Başarılı öyküler her zaman değerini korur.

B) Elinizdeki küçük eşyaları koyabilmeniz için sağlanan kolaylıklara C) Sergilenen yapıtların sayısına

Parçada, yaşamdan yararlanarak, halkın arasına karışarak pek çok öykü konusu bulunabileceği konu

D) Bakım gerektiren insanlarla ilgili düzenlemeİ9re

edilmiştir.

E) Yapıtların bulunduğu bölümlere (Cevap D)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

26-

"...Saatlerce kalınabilecek olan müzede..." ifadesiyle

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

A seçeneğine, "...şemsiye, paket, çantaları bırakacağınız bölümler var..." ifadesiyle B seçeneğine,

1. Portekiz'deki bu kentin giriş kapısının içi 18.yy. çiniieriyie süslü. Buradaki Sanîa Maria Kilisesi başlangiçta tapınak olarak yapıimış; ama sonra camiye, daha sonra da kiliseye dönüştürülmüş. Kilisenin içi, dışından çok daha etkileyici; çünkü tavanında boyama sanatının en güzel örnekieri var. Duvarlarından süsleme amacıyla kullanılan renk mavi. Kentin 13. yy.'dan kalma kalesi, 16.yy.'da saray olarak kuüanılmış. Bugün ise konaklama tesisi durumunda. Turizm danışma bürosunun karşısında heykel müzesi var. Müzede dinsel tablolara da yer verilmiştir.

"...30 000 eserin sergilendiği..." ifadesiyle C seçeneğine, "...hastalar, bebekler için tekerlekli arabalar, asansörler..." ifadesiyle D seçeneğine değinümiştir. Yapıtiarın bulunduğu bölümlerle ilgili bilgi verümemiştir. (Cevap E)

Bu parçada, sözü edilen kentle ilgili aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? (2003 KPSS) A) Tarihsel yapıtların bakımsız olduğuna B) Kalesinin geçmişte farklı amaçla kullanıldığında C) Müzesinde bulunan yapıtların türüne D) Kiiisesinin tarihte geçirdiği işlevsel değişikliklere E) Kalesinden bugün nasıl yararîanıldığına o
Parçada, kilisenin önceleri tapınak daha sonra cami olarak kullanılmasına D seçeneğinde, Müzede heykellerin, dinsel tabloların bulunduğuna C seçeneğinde, Kalesinden 16.yy.'da saray olarak kullanilmasına B seçeneğinde, Kalesinden bugün konaklama tesisi olarak yararianıldığına, E seçeneğinde değinilmiş. A'daki tümceyle ilgili bir bilgi verilmemiştir. (Cevap A)

27

-TÜRKÇE 2.

Oyunda ünlü bir yazarla bir kadın arasındaki, oyun sırasında tanışacağınız bir başka kişinin de içinde olduğu bir aşk öyküsü anlatılmaktadır. Bir başka anlatımla oyun, bir aşk çemberi içinde yer alan, aralarında farklı ilişkiler olan insanların ve onların yaşadıkları çeşitli gerçekleri sergilemektedir. Başka bilinmeyen bu gerçeklerin ortaya çıkması, oyunun merak öğesini oluşturmaktadır, Taşıdığı sürprizlerle gelişen oyun, böyl^ce bir devinim kazanıyor ve bittiği yerde yeniden başlıyor. Bu parçada sözü edilen oyun, aşağıdakilerden hangisiyle nitelendirilemez? (2003 KPSS)

Parçada sözcüklerin gereksinm^lerden doğduğu, yabancı sözcük kullanmadan önce Türkçesini düşünmemiz gerektiği, anlamadığımız sözcüklere Türkçe karşılıklar aramamız gerektiği dile getirilmiş. 0 nedenle A, B, C, E yargıları çıkarılabiliyor; ama Türkçe'nin sözcük hazinesinden söz edilmemiştir. (Cevap D)

A) Şaşırtıcı öğeler taşıyan B) Çapraşık gönül ilişkileri içeren C) Yoğun tartışmalara neden olan D) İzleyicilerin ilgisini diri tutan E) Oyun içinde oyun izlenimi veren

Sözü ediien oyunun, içindeki kimi gerçeklerin merak ögesi oluşturması, oyunun sürprizlerle gelişmesi (A) ile, iki kişi arasındaki aşka üçüncü bir kişinin de ka-tılması (B) ile, devinim kazanılması, bittiği yerde ye-niden başlıyor olması (D) ile, bir yazarla bir kadının "ö £T arasındaki, oyun sırasında tanıyacağınız bir başka kişinin de içinde olduğu bir aşk öyküsü (E) ile nitelendirilebileceğini gösterir. Oyunun tartışmalara neden olacak bir durumundan söz edilmemiştir. s " _ j

(Cevap C) -\ UJ >-

Filipinler'deki bu adada, MÖ 3500 yılına ait kaya tapınağı, burada yerleşim tarihinin ne kadar eski olduğunun göstergesi. Bu tapınağın, Mısır piramitlerinden hemen hemen 1000 yıl önce yapılmış olması dikkat çekiyor. Son yıllarda önemli onarım çalışmaiarının yapıldığı kale içindeki müzeler ve katedral de görülmeye değer. Katedralin düz tavanında, perspektiften yararlanılarak oluşturulan sanal kubbe gerçekten şaşırtıcı. Bu parçada, sözü edilen adadaki yapıtlarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine deginilmemistir? (2003 KPSS) A) Tapınağın nasıl bir önem taşıdığına

3.

Dillerin sözcükleri gökten inmemiştir, bir gereksinmeden doğmuştur. H9r ulus, dilini işleyerek kendine gerekli kavramları yaratmıştır. Biz de artık iyice düşünmeden yabancı sözcüklere sarılmayalım. "Buna Türkçe'de ne denir?" diye düşünelim. Anlamadığımız sözcüklerin büyüsüne kapılıp alacakaranlık içinde dolaşacağımıza, onların ne demek olduğunu araştıralım; ondan sonra kullanalım. Türkçesi yoksa onlara Türkçe karşılıklar arayalım. Bunu, anadili bilinciyle yapalım. Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? (2003 KPSS)

B) Kimlertarafından yaptırıldıklarına C) Bakımı yapılanların hangileri olduğuna D) Katedralin mimari özelliğine E) Tapınağın ait olduğu döneme

A seçeneğine "tapınağm yerleşim tarihinin n9 denli eski olduğunun göstergesi" ifadesiyle, C'ye "restorasyonun kale içindeki müzeler ve katedralde görüldüğü" ifadesiyle,

A) Diller ihtiyaçları karşılayacak biçimde gelişir. B) Türkçesi varken yabancı sözcük kullanılmamalıdır. C) Anlamını bilmediğimiz sözcükleri kullanmaktan kaçınmalıyız. D) Türkçe geniş bir sözcük haznesine sahiptir. E) Yabancı sözcüklere Türkçe karşılıkiar bulmak ulusal bir görevdir.

D'ye "katedra! düz tavan, sanal kubbeden oluşturulmuş" ifadesiyle, E'ye "M.Ö.3500 yılına ait" ifadesiyle değinilmiştir. Parçada, yapıtları kimlerin yaptığına ilişkin bir bilgi verilmemiştir. (Cevap B)

28-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

5. Sabah uyanıp perdeyi araladığında gökyüzünün benim gibi kararsız olduğunu hissettim. Gökyüzü, yağmuru yağdırıp yağdırmamakta kararsızdı. Bense, bu sessiz ve erken sabah saatlerinde dışarıda özlemini duyduğum eski mahallelerin sokaklarında dolaşıp dolaşmamakta kararsızdım. Sonunda dışarı çıktım, nasıl olsa yapacak başka işim yoktu bu sonbahar gününde. Yağmur yağarsa da sığınacak bir yer bulurum elbet.

Bu parçada anlatılmak istenen şey (ana düşünce) parçanın son cümlesinde ifade edilmiş, önceki cümlelerdeyse bu düşünceyi açıklayacak çeşitli örnekler verilmiştir. (Cevap A)

Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sövlenemez? (2003/2 KPSS) A) Öznellik söz konusudur. B) Kişileştirme vardır. C) İç konuşmaya yer verilmiştir. D) Karşılaştırma yapılmıştır. E) Deyimler kullanılmıştır.

Parçanın içinde deyim kullanılmamıştır. (Cevap E)

o ÛO

Q 7 co

6. Sahneye çıkmadan önce sanatçıları görmelisiniz. Canlılıkları birden artar, gözleri parlar, yerlerinde duramaz olurlar. Bütün enerjileri seferber olmak için sahne zilini bekler. Perde açılıp binlerce mumluk spotların ve yüzlerce çift gözün üzerlerine çevrilmesi ile enerjileri büsbütün artar. Nabızları yüzün üstünde atmaya, tansiyonları normalin üstüne çıkmaya başlar. Sahneden salona aktarılan büyünün sırrı işte bu yoğun duygulardadır. Bu duygular, yaptığı işten mutluluk duyan herkes için geçerlidir. Bu parçada aşı] anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2003/2 KPSS) A) Severek yapılan işin kişiye mutluluk ve heyecan verdiği B) Sanatçıların sahneye çıkmadan önce nasıl hazırlandığı C) Tiyatro sanatçılarının özveriyle çalışması gerektiği D) Tiyatronun, kişinin psikolojik yapısını etkileyen, heyecan verici bir sanat olduğu E) Oyuncularla seyirciler arasında duygu alışverişi yaşandığı

Bilgi ve beceri kazanma ömür boyu sürse de en yoğun bilgi edinme dönemi, okulöncesi yaşlardır. Bu yaşlardaki çocuklar, edindikieri bilgi ve izlenimlerin etkisini uzun yıllar korurlar. insan beyni üzerinde yapılan araştırmalara göre, öğrenme sırasında beyin hücreleri arasında yeni ve uzun süreli bağlantılar oluşmakta, beyin hücreleri biyokimyasal değişime uğramaktadır. Bu nedenle, öğrenmenin en yoğun olduğu okul öncesi döneme gerçekdışı bilgiler verümesinden kaçınmak, yanlış öğrenmenin etkilerinden sakınmak gerekir. Bu parçada vurguianmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2003/2 KPSS) A) İnsan beyninin çalıştığı B) Bilgi ve beceriierin hangi yolla kazanıldığı C) Yaşamın ilk yıllarının öğrenme açısından önemi D) Beyinle ilgili araştırma sonuçlarının ilginçliği E) Yaşamın her döneminde öğrenmeye duyulan gereksinim

Bu parçada istenen şey (ana düşünce) okul öncesi yılların öğrenme konusundaki önemidir. Yazar bunu ilk cümlede ifade etmiştir. Sonraki cümlelerdeyse bu ana düşünceyi açıklayacak bilgiler vermektedir.. (Cevap C)

29

-TÜRKÇE8. Anılar, onları anlatanların damgasını taşır. Tarihsel gerçekler gibi okunmamaları gerekir. Ayrıca anıları özellikle çarpıtanlar da çoktur. Ben dürüst davranan bir anı yazarıyım; ama bilgi yetersizliklerim yüzünden birtakım yanlışlar yaptığımı seziyorum. Araştırsam doğrularını bulabileceğim bazı şeyleri aklımda kaldığı gibi aktarmakta sakınca görmüyorum. Çünkü bunlar doğrusuyla yanlışıyla benim anılarım.

Parçanın konusu söz dağarcığının gelişimi ve değişimidir. (Cevap B) 10. Roman eleştirisi denince akla ilk gelen eleştirmen odur. Sözünü asla sakınmaz. Okuru, onun kişisel yargılarını hiç kimseden çekinmeden ortaya koyduğunu bilir. Yargılarına değer veren, ona güvenen bir okur kitlesi vardır. Eleştirilerinde övgüyle söz ettiği romanlar ilgiyle okunur. Bir kitabın arka kapağında onun yapıta yönelik olumlu düşünceleri varsa okuyucu o kitabı duraksamadan alır.

Bu parçada söylenenler aşağıdaki sorulardan hangisinin karşılığı olabilir? (2003/2 KPSS) A) Anıların etki gücünün, gerçekleri yansıtmasına bağlı olduğunu söyleyebilir misiniz? B) Yazdıktan sonra "Keşke bunları yazmasaydım." dediğiniz anılarınız oldu mu?

Aşağıdakilerden hangisi sözü edilen eleştirmenin bu parçada değiniien özelliklerinden biri degildir? (2003/2 KPSS)

C) Tarihsel olayların anı niteliği de taşıdığını söyleyebilir misiniz? D) Anıların, yaşananlardan farklı biçimde anlatılması sizce doğru mu?

A) Açık sözlü olma B) Etkileyici olma

E) "Anılara güvendiğimi söyleyemem." sözüyle neyi anlatmak istiyorsunuz?

C) Düşüncelerinde inandırıcı olma D) Söylediklerini kanıtlama E) Tanınmışolma

Parçada anlatılanlar, "Anıların, yaşananlardan farklı biçimde anlatılması sizce doğru mudur?" sorusunun cevabıdır. (Cevap D)

tn

C/3

Sözü edilen eleştirmenin söylediklerini kanıtladığından söz edilmemiştir.

«İ

(Cevap D)

'Ö m

9. Yapılan araştırmalara göre, iki yaşında bir çocuk ortalama 227 sözcükle konuşabiliyor. Dört yaşında 1540, altı yaşında 2500 sözcüğe ulaşıyor. Bunlar çocuğun kullandığı, yani etkin sözcüklerdir. Belleğinde, bunun beş, altı katı kadar da anlamını bildiği fakat kullanamadığı, edilgen sözcükler bulunur. Bu birikim yoğunlaştıkça, beynin sağ ve sol yarımküreleri arasındaki iletişim artıyor, beyin hareketlenerek bütünsel bir işlev görmeye başlıyor. Başka bir deyişle çocuk büyüyüp tam bir yetişkin oluyor ve dilsel olgunluğa erişiyor. Bu parçada aşıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2003/2 KPSS) A) Dil gelişimine eğitimin katkısı B) Söz dağarcığının gelişimi ve değişimi C) Sözcüklerin konuşmadaki yeri ve değeri D) Dil yeteneğini geliştirme yolları E) Anadilinin öğrenmedeki etkisi

11. İş yaşamına ilişkin ilk kitabım 1990'da yayımlanmıştı. Bu kez çocukluk ve gençlik dönemime ilişkin anılarımı yayımlıyorum. Bu çalışmayla, artık kaybolmaya yüz tutmuş folklorik değerlerden kimilerini saptamayı amaçladım. Eski günleri yeniden yaşama, bundan buruk bir tat alma özlemi de beni yazmaya yönelten etkenlerdendir. Anılarımda, okurların, yakın tarihimize iiişkin kimi bilgi kırıntılarına da rastlayacaklarını sanıyorum. Yazarın bu sözlerine dayanarak, kendisiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz? (2003/2 KPSS) A) Toplumun geçmişe yönelik yaşantılarından söz etmiştir. B) Belirlediği bir hedefi vardır. C) Halk kültürüne özgü özellikleri yansıtmıştır. D) Başından geçenleri anlatmıştır. E) Her türlü eleştiriye açıktır.

30-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Anlatıcının her türlü eleştiriye açık olduğunu söyleyemeyiz. (Cevap E)

Parçada asıl anlatılmak istenen düşünce E seçeneğinde verilmiştir. Paragrafın tümünde başarılı çevirilerin anlam ve anlatım bakımından aslını yani ilk yazıldığı dildeki değerini büyük ölçüde koruduğu anlatılmıştır. (Cevap E)

12. Bana gelen öykülerin kimilerinde öykücüler, iç konuşma yöntemine başvurarak kenciileriyle bitip îükenmez bir hesaplaşma içine giriyorlar, kendilerini anlaîıyorlar uzun uzun. Kimi öykücüler de düşünce adına, yaşama ilişkin olduğunu varsaydıkları düşünce kırtntıları sunuyorlar. Bu tutuma bir de yerli yerinde olmayan sözcüklerle, özentili cümleler eklenince öyküler iyice anlamsızlaşıyor. Aşağıdakilerden hangisi bu parçanın yazarının öykücülerle ilgili yakınmalarından biri degildir? (2003/2 KPSS) A) Doğallıktan yoksun bir anlatıma başvurmaları B) Eskimiş sözcükleri kullanmaya çalışmaları C) Yapıtlarına düşünsel bir boyut kazandıramayışları D) Kişilerin iç dünyalarını aniatmayla sınırlı kalışları E) Kendi yaşamlarına ağırlık vermeleri

sz: o >■§ Eskimiş ya da yeni sözcüklerden söz edilmez. Sa- ^ dece yerli yerinde kullanılmayan sözlerden söz edilir. § — (Cevap B) ^

13. Bir çeviri, bir dilde söyleneni anlam yitimine uğratmadan öbür dilde de söyleyebiliyorsa yetkindir, başarılıdır. Çeviriler, değerlendirilirken özellikle buna bakmak gerekir. Oysa, değerlendirme işine çoğu kez nesnellikien yoksun öznel ölçütler karışmaktadır. Bununla çevirinin, tümüyle nesne! bir eylem olduğunu söylemek istemiyorum. Elbette beğeniye dayanan yönleri de vardır; ancak asıl olan anlamı ve anlatımı olabüdiğince aslına yakın biçimde verebilmektir. Bu parçada çeviriyle ilgili olarak asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS) A) Çeviri her bakımdan zor bir iştir. B) Her yapıt çeviriye uygun değildir.

14. Resim, üç boyutlu düşünmeyi, görmeyi sağlayan bir sanat dalı. Bu konuda az da olsa bügi sahibi olan bir çocuğun, ileride resim bilgisine dayalı bakış açısıyla hangi mesleği seçerse seçsin, iş yaşamında başarılı olacağına inanıyorum. Bu sözler, aşağıdaki soruiardan hangisinin karşıhğı olabilir? (2004 KPSS) A) Resimle ilgilenmek isteyeniere bir öneriniz var mı? B) Resim sanatının çocuk üzerinde nasıl bir etkisi olduğunu düşünüyorsunuz? C) Çocukların resimle ilgilenmesi için neler yapılabilir? D) Resim yapmak isteyen çocuk, nasıl yönlendirilmelidir? E) Çocuğun yetenekli olması, resim alanında başarıiı olması için yeterli mi?

C) Çevirinin değerini belirleyen, değişmez ölçütler vardır. D) Çevirmenin başarısı, dillerin zenginliğine bağlıdır. E) Başarılı olan çeviriler, ilk yazıldığı dildeki değerini büyük ölçüde korur.

Bu parça B seçeneğindeki sorunun karşıiığı olarak söylenmiş oiabilir. Çünkü parçada resmin çocuk üzerinde nasıl bir etki yarattığı anlatılmıştır. (Cevap B)

31

-TÜRKÇE15. Bu bölgenin yarıdan fazlasını kapîayan ormanlar heyecan verici görüntüler yaratıyor. Sonbaharda pencerelerin yanında kurutulan biberlerin, yağmurun ardından her yanı dolduran mantarların yerini ilk baharda, kışın yorgunluğunu atmak için çiçekierin üzerinde dinlenen böcekler alıyor. Kışın, dalgalarıyla mendirekleri aşan Karadeniz, yaz güneşiyle kayaların altına sokuluyor. Çay bahçesi, akşam üstü altın bir top gibi ufukta yitip giden güneşi seyredenlerle doiuyor.

C seçeneğinde verilen yargı bu parçadan çikarılmaz. A ve B seçenekîeri".. metnin yorumlanması biraz da kendi benliğimizin yorumlanışıdır." cümlesinden, D ve E seçenekleri "Okuriarın, bir edebi metni anlamaları, kendi yaşantılarının zenginliğiyle, özellikle de dil yetilerini kullanma güçleriyle doğru orantılıdır." cümlesinden çıkarılabilir.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? (2004 KPSS)

(Cevap C)

A) Bir doğa olayı, benzetme yapılarak anlatılmıştır. B) İnsana özgü nitelikler doğaya aktarılmıştır. 17. Dünya, güneş çevresindeki bir yıilık yolculuğu sırasında yaklaşık kırk bin ton uzay tozu topluyor. Teknik açıdan birer göktaşı olan uzaydaki toz parçacıklarının çapı, saç telinden bile küçüktür. Bu parçacıklardan kimileri saatte 240 bin km hızla hareket edebiliyor. Toplu iğne başı büyüklüğündeki bu toz tanecikleri bir uyduya ya da astronota çarptığında çok yakından ateşlenen bir tabanca mermisi etkisi yapıyor. Bu nedenle uzmanlar, uzay giysilerini ve uzaya gönderilen araçları binlerce göktaşı darbesine dayanıklı olabilecek biçimde tasarlıyor.

C) Öznel anlatıma baş vuruimuştur. D) Görme duyusuyla ilgili ayrıntıîara yer verilmiştir. E) Tahmine yer verilmiştir.

Tahmin, gerçekleşmemiş durumların, nasıl sonuçlanacağını önceden kestirebilmektir. Parçada tahmine yer verilmemiştir. (Cevap E) C5

cc UJ

o m
Bu parçada aşağıdakiierden hangisine deginilmemiştir? (2004 KPSS) A) Uzay tozlarının nasıl oluştuğuna B) Uzay tozlarının boyutlarına C) Uzay tozlarının hızlarına

'ö UJ

16. Okurların bir edebi metni anlamaları, kendi yaşantılarının zenginliğiyle, özellikle de dil yetilerini kullanma güçleriyle doğru orantılıdır. Bu bakımdan bir metnin yorumlanması biraz da kendi benliğimizin yorumlanışıdır. İşte bu anlamda okuma, bir metinden her seferinde değişik tatlar almaya yönelik bir gezi, yaratıcı bir etkinliktir.

D) Uzay tozlarının çarptiğında ne gibi bir etki yarattığına E) Uzay araçlarının yapımında alınan önleme

Bu parçada A seçeneğine "uzay tozlarının nasıl oluştuğuna" değinilmemiştir.

Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? (2004 KPSS)

B seçeneğine "uzaydaki toz parçacıkiarının çapı, saç telinden bile küçüktür." cümlesinden,

A) Bir metinden her okur farklı yorumlar çıkarabilir.

C seçeneğine "Bu parçacıklardan kimileri saatte 240 bin km hızla hareket edebiliyor" cümlesinden,

B) Okurlar metne yazarın düşünmediği anlamlar yükleyebilirler. C) Edebi metnin ölçütü, okura her okuyuşta aynı tadı vermesidir. D) Metinlerin anlaşılmasında okurlarm küitür birikimi önemli bir etkendir. E) Bir metinden tat alma, okurun bazı niteliklere sahip olmasıni gerektirir.

D seçeneğine "toz tanecikleri bir uyduya ya da astronota çarptığında çok yakından ateşlenen bir tabanca mermisi etkisi yapıyor" cümlesinden, E seçeneğine "... uzaya gönderilen araçları binlerce göktaşı darbesine dayanıklı olabiiecek biçimde tasarlıyor." cümlesinde değinilmiştir. (Cevap A)

32-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

18. Ünlü sözdür, bilinir: "Yalanın azı olmaz." Bu demektir ki en küçük, en zararsız yalanı söylgyen, sırasında en büyük, en zararlı yalanı da söyleyebilir. Küçük, zararsız yalanlar söylediklerine, ona buna iyilik yapmak için gerçeği sakladıklarına kendilerine inandıranlar, bu söze iyice kulak versinler. Yaşayarak, tanık olarak biliriz ki tek yalanla kalınmaz, yalan yalanı çağırır. Ben hiç bir zaman yalan söylemedim, diy^meyiz. Yalancı kendi yalanı altında ezilir, batar o yalanın içine; vicdan dediğimiz şey varsa onda.

Bu tür sorularda anahtar cümlelere ve anlam akışına dikkat edilmelidir. Parçanın tamamında anlatılmak istenen, bir eserin değerini onun konusu değil; anlatış biçimi belirler. (Cevap E) 20. Bir kadının, bir kimse ve özellikle bir yuva için çok büyük bir özveri göstermesi, büyük sıkıntılara katianması, uzun sür9 çeşitli zorluklara göğüs germesi Türkçe'de "saçını süpürge etmek" deyimiyle anlatılır.

Bu parçada yalanla ilgili olarak asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS)

Bu deyimin oluşturulmasında aşağıdakilerden hangisinin söz konusu olduğu savunulamaz? (2005 KPSS)

A) Yalanın er geç ortaya çıkacağı B) Her türünün kişiye zarar verdiği C) Dürüst davranılarak önlenebileceği

A) Yoğunlaştırarak anlatma

D) Kişinin özeleştiri yapmasını sağladığı

B) Somut duruma getirme

E) Atasözlerine bile giren ahlaksal bir yönü bulunduğu

C) Karşılaştırmaya başlama D) Sözcükleri gerçek anlamı dışında kullanma E) Benzetmed9n yararlanma

Parçada anlatılmak istenen; yalanın hiçbir türüne bulaşmamak gerektiği, her türünün insana zarar verdiğidir.

"Saçını süpürge etmek" deyiminde bir karşılaştırma yoktur. Diğer seçeneklerdeki ifadeler deyimin oluşumunda kullanılmıştır.

(CevapB) >; o

(Cevap C)

UJ

21 19. Nice evrensel konulardan kötü yapıtlar yaratan, sıkıcı, tatsız romanlar ortaya koyan yazarlar az mıdır? Aynı düşünce ya da duyguyu anlatan iki şairden birinin güzel, ötekinin sevimsiz bir şiir meydana getirdiği çok görülmüştür. Buna benzer gözİ9mİ9r, kimi eleştirmenleri bir tür biçimciliğe iter ve onları, "önemli olan ne söylendiği değil, onun nasıl söylendiğidir." Sonucuna götürür. Doğrudur bu. Çünkü sanatsal yaratıyı değerli kılan, üzerinde durulan olay, olgu, durum değil; onun işlenişidir. Bu parçada aşağıdaki yargılardan hangisi vurgulanmaktadır? (2005 KPSS) A) Aynı konu, birçok sanatçı tarafından seçilip işlenebilir.

Kanımca ülkemizdeki çocuk kitabı yazarlarının büyük çoğunluğu başarılı. Günlük hayatla ilgili eğitici öykülerden tutun da tarihe, doğaya ilişkin ya da ansiklopedik bilgilerle donatılmış çocuk kitaplarının çizimleri ve sunumları da çarpıcı ve göz alıcı; çocukiarın ilgisini canlı tutacak nitelikte. Bir çocuk kitabında çizimler ve renkler neredeyse kitabın içeriği kadar önemlidir. Çünkü ilk bakışta çocuğun ilgisini bunlar çeker; çocuk önce bakar, sonra okur. Bütün bunlar göz önüne alındığında bizdeki çocuk kitaplarının başarılı olduğunu söyleyebiliriz. Bu parçada ülkemizdeki çocuk kitaplarıyla ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisine değinilmemistjr? (2005 KPSS) A) Yaşama ilişkin yol gösterdiğine

B) Sanat yapıtlarını biçim yönünden değerlendirme, bir eleştiri yöntemidir.

B) Çeşitli konularda aydınlatıcı olduğuna

C) Bir sanat yapıtını söylen^n şey bakımından değerlendirenler içeriğe, söyleniş bakımından değerlendirenler biçime yönelirler.

D) İçeriğinin tek boyutlu olduğuna

D) Sanat yapıtlarının konularını iyi-kötü, güzel-çirkin diye nitelendirmek yanlıştır. E) Bir sanatsal yaratıyı değerli kılan, içeriğinden çokonunyansıtılışıdır.

C) Etkileyici bir yönünün bulunduğuna

E) Şekilleri ve renkleriyle ilgi çektiğine

Çocuk kitaplarının içeriğinin tek boyutlu olduğuna değinilmemiştir. (Cevap D)

33

-MATEMATIK-

MATEMATIK

Özdeşlikler ve Çarpanlara Ayırma

A(x) ifadesi B(x) ve C(x) in çarpımına eşit ise B(x) ve C(x)'e A(x)'in çarpanları adı verilir. A(x)'i B(x) ve C(x)in çarpımı biçiminde yazma işlemine d9 çarpanlara ayırma denir.

b.7 - a.7 = 7(b-a) = 7(+4) = 28 dir. (Cevap E)

ORTAK ÇARPAN PARANTEZİNE ALMA

ORNEK:

1) ax+ay = a(x+y)

(x-yf {z-x)+(x-zf (x-y) ifadesinin çarpan-

2) 4x+4y-8z = a(x+y-2z)

lara ayrılmış hali nedir?

3) 3a3 -6a2 +18a=3a(a2-2a + 6) 4) 5xy 2 -10x 2 y=5xy (y - 2x)

(x-yf(z-x)+(x-z)2(x-y)

5) a4 b3 +a5 b-a2 b4 =ab(a3 b2 +a4-ab3) ?2

o er

6) (a-b)x + (a-b) = (a-b)(x+1)

= (x -y) 2 (z-x )+ (z-x ) 2 (x -y)

UJ O

m tn a.

7) 3x(a + b) + 4xy(a + b)-5yx3(a + b) 3

= (x-y) (z-x)[(x-y) + (z-x)] =

=(a + b)(3x + 4xy-5yx )

(x-y) (z-x) (z-y)

2

=(a + b)x(3 + 4y-5yx )

*5

ÖRNEK:

UJ

= x.(a + b).(3 + 4y-5yx2) 3

2

x - x + 2x - 2 ifadesinin çarpanlarından birisi aşağıdakilerden hangisidir?

2

8) (x -2xf+(x-2)=[x(x-2)J+(x-2)

2

=x2.(x-2)2 + (x-2)

A) x + 2 B) x+2 D)x-1

=(x-2)[x2.(x-2)+iJ

-2 = X2(X-1)+2(X-1) = (x-i)(x2 +2)

x3 -x2

=(x-2)[x3-2x2+ij

C) x-2 E) x 2-1

(Cevap A)

KURAL 1)a-b = -

ÖRNEK:

2

(b-a) 2) (a-b) = (b-

a+b=5

2

a)

a.b=1 A)4

2

2

olduğuna göre, a(3b -1)+ b(3a -1) ifadesinin değeri kaçtır? B)6

C)8

D) 10

ÖRNEK: x+ =7

y b= -4

A)-28

olduğuna göre b(x+y)-a(x+y) kaçtır? aB)-14

C)7

D) 14

E)28

a(3b 2 -i)+b(3a 2 -i) =3ab 2 -a + 3a 2 b-b

E) 12

34-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ3

= (3ab2 + 3a2b) _ (a+b)

2

7) a -1 = (a-i)(a +a + i

=3ab(b + a)-(a + b) =(a+b)[3ab-i] =5.[3.1-1] =5.2=10

KURAL: (CevapD)

Tam Kare İfadeler:

İki Kare Farkı

(a + bf=a2 +2ab + b2 (a-b) 2=a 2-2ab +

a 2 -b 2 -(a-b)(a+b)

b 2 (a + b + c)2 =a2 + b2 + c2 + 2(ab + bc +

İki Küp Toplamı ya da Farkı

ac) (a + b - c)2 =a2 + b2 + c2 + 2(ab - ac -

a 3+b 3=(a+b)(a 2-ab+b 2) a 3-

bc)

3

2

2

b =(a-b)(a +ab+b )

ÖRNEKLER:

ÖRNEKLER: 2)

1) 64a2 - 36b2 = (8a)2 - (6b)2 = (8a - 6b)(8a + 6b)

=(2x-i)

'Tî

2

(x+3)

3 1 3 1 -x — y . —x+-y 1

4

2 JU

2+3=5 2.3=6

J

2

2

4) x -7x+12= (x-4) (x-3)

x\/-4 ■z

A-3

o

tJO Q UJ

3)

►(x+2)

=0

KURAL: 2

i) x + bx + c üç terimlisini, o

x2 + bx + c = (x+m) (x+n) biçiminde yazabilmek için,

C3

4)

b=m+n ve c=m.n koşuilarını sağiayan m ve n reel sayılarını bulmak gerekir.

=[5(x + 3y)-(2x + y)][5(x + 3y)+(2x + y)]

x2 + bx + c

=(5x + 15y-2x-y).(5x + =(3x + 14y)(7x +

= (x+m) (x+m) x.m + x.n=x.(m+n) = x.b b = m+n

2

2

ii) ax +bx+c üç terimlisini,

2

5) a -b =(a-b)(a + b) özdeşliğinden yararlanarak 3950x3944 çarpımı nasıl ifade edilir?

3950-3944 6

o

.. .

.

------------- =—=3 olduğundan 2

ax2+bx+c = (mx+n) (px+q) biçiminde yazabilmek için a=mp, b=mp+nq ve c=nq koşullarıni sağlayan m,n,p ve q reel sayılarını bulmak gerekir.

2

3950 = 3947 + 3 =3944 = 3947 - 3 olur.

ÖRNEK:

1-2

1)

Buradan,

3950 x 3944 = (3947+3) (3947-3)

5x(-2)+x.1 =g

=(3947)2-(3)2olur. 2

- >5 X -9 X -2 =

6)

-MATEMATIK-

2)

35 ORNEK:

fltîfa-7 6x'

a2-ab_a(a-b)_a-b ac-a2 a(c-a) c-a

3 ÖRNEK:

x(-1)+2x(7)=fîîx] 6X2+11X-

-a 2 -ab+2a + 2b_a(-a-b) + 2(a

7=(3X + 7)(2X-1)

a+b

-a(a + b) + 2(a+b) (a + b)(2-a)

Özdeşliklerden Yararlanarak Sayı Değeri Bulmak

a+b

3 » a 3 + b 3 = (a+b) -

ÖRNEK:

3ab(a+b) » a -b = (a+b) + 3ab(a-b) 3

ÖRNE K: a+b = i

3

3

a.b = 2 olc

= 2 -a

a+b

2 » a 2 +b 2 = (a+b) -2ab 2 2 2 » a + b = (a-b) +2ab

3

a+b

a3b-2aV +ab 3 _ab(a2 -2ab + b 2) a3b-ab3 ab(a 2-b 2) (a-bf

luöuna qöre

a-b

(a - b)(a + b) a + b ÖRNEK: O cc

(a+b) = 9->(a+b)2 = 92 a2+b2+2ab=81 -

UJ Q üî CO D_

m bir tamsayıdır. kesri sadeleştirile-

► a2+b2 = 81-2ab =81-2.2 = 81-4 = 75

x +mx + 6

O UJ

bilir bir kesir olduğuna göre, m kaçtır?

ÖRNEK: 3 9 2 -=7+5x olduğunagöre —+25x kaçtır?

x2-x-12 = (x-4)(x+3) x2+mx+6 = (x-xi) (x-X2) x 2 - x-1 2

( x-4)( x + 3 )

->-5 --------------------=7^ ----------- rr----------'-r

den biri 4 veya -3 olmaiıdır. xi.X2 = 6 olduğundan xi ve X2 den biri 4 olamaz.; -3 olabilir.

- _ 5 x= 7 - > - ! x lx

Xi=-3,X2 = -2dir. Buna göre

=49 2

6 = (x+3) (x+2) = x2 +Ğx> 6

2

4-+25x -30 = 49->-^+25x =49 + 30=79

Rasyonel Kesirlerin Sadeleştirilmesi Rasyonel bir kesrin payı ve paydası ayrı ayrı çarpan-

mx = 5x m = 5olur.

ÖRNEK: m pozitif bir tamsayıdır.

larına ayrılır. Ortak çarpanlar sadeleştirilir. A(x)_C(x).D(x) _D(x) B(x)~C(x).E(x)~E(x)

x2 -mx + 10 .. . . . o

_,....

^.

-----w ----- r ıfadesının en sade bıçımı nedır? ( x- 3) ( x- 5)

T

36-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİÖrnek:

x2-mx + 10 . ifadesinin sadeleştirme olması için, (x-3)(x-5)

(x-3)(x-5)

n

n

Vm

ifadesi

aşağıdakilerden hangisine eşittir?

2

x -mx+10 = (x-xi) (x-X2) şeklinde çarpanlara ayrılmalı ve xi ve X2 de biri 3 veya 5 olmalıdır. xi ve X2 nin çarpımı 10 olduğu için xi ve X2 sayıları 3 olamaz. xi = 5 olmalıdır. xi-X2 = 10 olduğuna göre X2 = 2 olmalıdır. Buna göre

(x-3)(x-5)

m

B) m n D) m +n

x-3

C) 4(m + n) m-n

Örnek: a.b çarpımının her çarpan 2 artırılırsa çarpım ne kadar artar?

fVm+Vn [Vm-Vn Vm+Vn J l (Vm+Vn) (Vm-Vn) a.b=k olsun. (a+2) (b+2) = ab+2a+2b+4 -» 2(a+b)+4 = 2(a+b+2) zo kadar bir artış olur. >-

(Vm+Vn)r-(Vm-Vn[

Q

-> k+2ja+b)+4,

aı

m

artış miktarı o cş

fa + ab Va-ab ■ ., , . . , . .... . --------- a : -------- + a ıfadesının sadeleştırılmış

U+b

JU + b

Vm n m + n + 2V^m-n+2V^ n m + n (m-n)

(m-n)" Vmn

fa + ab

} (a-ab

--------- Q • ---------------■ + a l= a+b ) ^a+b a + ab - a (a + b) \f a - ab + a(a + b) a+b a+b ?

a + ab - a - ab

X

a+b

a+b

a-ab+a +ab

_fa-a 2 V a + b "|_a(1-a) a + b _ 1 - a l a 2 + b l\a + a j a + b "a(i + a) 1 + a olur.

Vmn

4A/mn (m + n) 4(m + n)

biçimi nedir?

vn

_ (m+n+2Vm Vn)-(m+n-2Vm Vn) m+n

(m-n)

Örnek:

f

Vm Vn V n

(m-n)

37

-MATEMATIK2

ifadesinin sadeleşmiş biçimi 4a-

8ab-4a-4b +2b .

ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ

5. 2b aşağıdakilerden hangisidir?

a-b A) b

A) 4a-2b C) 2a-b

a2b—ab2 1. ------------- işleminin sonucu nedir? B)ab

C)a+b

D)a-b

2

D) 2a-1

E) 2b +1 E)a

ifadesinin sadeleşmiş biçimi

2. 2

2

2

ab -2a b

6.

16a -16ab + 4b aşağıdakiierden 2 2 16a -4b hangisidir?

ifadesinin sadeleşmiş biçi2ab3-8a3b mi aşağıdakilerden hangisidir?

11

A) A) a + 2b

D

B)

2a + b

B) 2ab

(b-2a)

4(b-2a)

2a- b

E)

B) 2b-1

C)

a+b

D) b-2a b + 2a

b-2a b-a 1 2(b + 2a)

E) a- 2b a + 2b o oc LU O

tn

7. (y - x) (b - a) + xa - x(a - b) - a(x - y) 2

_ vx_x + v 3.-------------------X _y x

S ifadesinin sadeleşmiş biçimi ^"

ifadesinin en sade biçimi aşağıdakilerden hangiSjdj r9 OIUM

-

aşağıdakilerden hangisidir?

A)-xy

B)ba E)xa

C)x-y

A) x - 1

B) xy

D) x + 1

E)x + y

3

D)ax

3

a -b 2 (a + b) -ab dakilerden hangisidir?

8.

4.

C)yb

x 4-2x x + 2 x2-4

2

2

A) a + b

II O

oucı c

B ab ) E a+ ) b

D) a2-b2

işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir? A) 0

B)2

C)1

D)x-2 E)x + 2 2

2

9. 123 -120 = 3m olduğuna göre m kaçtır? A)81 D)197

B) 85 2

C)243 2

E)43 + 40

C) a- b

38-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ2

10.

ifadesinin sadeleştirilmiş şekli 2 2 ab+b a +ab aşağıdakilerden hangisidir?

a-b a+b

aC) A b B)ab )D)ab

3

x -3x + 2. x -x

14.

x 2 -2x ' 2x

ifadesinin sadeleştirilmiş şekii aşağıdakilerden hangisidir? B) x-

A x+1 ) 2 x(x+1) E 2 ) 2 x -1

E)a-b 11.

3 D) 2x x

(63)2-(37) 103 olduğuna göre, bu kesrin sonucu kaçtır? A) 20,6

B) 2,3

D) 27

E) 2,4

C) 37,3

a

a

a

15.x= — +----- + ------- + ......

10 100 1000 25

o

olmak üzere;

Q UJ

(9x + 1)2 = 7a + 1 ifadesindeki a değerlerinin toplamı kaçtır?

12. n= J8+2VÎ2 m= V8-2Vİ2 A) 5

B) 0

C) 6

D) 8

olduğuna göre, n -m" ifadesinin değeri kaçtır? nm

2V3 5

A) V3

3V3

olduğuna göre, a değerinin çarpımı kaçtır?

A)

£

13. Herhangi iki doğal sayının kareleri toplamı 22 ve bu iki doğa! sayının çarpımı ise 7 olduğuna göre bu iki sayının toplamı kaçtır? A)6 B)5

C) 12

D)7

E)8

E) V3 +1

B)3

E) -

-MATEMATIK-

39

ÇÖZÜMLER +

2

a b-ab _ab(a-b) ı• --------------- — a-b ------------------- ■— — ao

c 6

c 6

2

a(a-b)

2

2

olduğuna göre, a - d + 4 = 0 ifadesindeki a değe-ri aşağıdakilerden hangisidir? B)4

A)-3

C)0

(Cevap B)

D)2 16a2-4b2 16a2-16ab + 4b2

2.

2a+1

2

2

4(4a -b )

_ 4(2a-b)(2a + b) _ (2a + b)

2

olduğuna göre, m aşağıdakilerden hangisine eşittir?

2

4(2a-b) 2

4(4a -4ab + b ) " 2

2

" (2a-b) 4a2

2

- b = iki kare farkından a -b = (a-b)(a + b) 2

2

4a - +ab + b ifadesinde özdeşliklerden yararlanılır. 2

2

2

(a-b) = a -2ab + b

(Cevap C)

B)4

A)3

U

D)-4

ö

x - y x- x + y

3.

x( x-

x-y y) - ( x- y) x-y

Q o cc Ui O


(x-y)

(Cevap A)

19. a2 + 2b2 + 10b + 2(10 - ab) + 5 = 0 ifadesini sağlayan a ve b değerlerinin toplamı kaçtır?

A)-10 B)20

C)-15

D)7

E)8

Q UJ >

4. x

4-2x

x + 2 X2-4 (x-2) 2

x(x-2)-(4-2x) x 2 -4

x - 2x - 4x + 2x 4

(1) 2

x -x 2 - =1 (Cevap C)

20. 2n2t + tnm + 6nm - 3m2 ifadesinin çarpanlarından birisi aşağıdakilerden hangisidir? A) (n + 3m) B) 2n + m C) 3m +1 D) nt + 3m E) 2n - 3m

5. 8ab - 4a - 4b2 + 2b ifadesini gruplayarak çarpanlarına ayırdığımızda; 4a(2b-1)-2b(2b-1) (2b-1).(4a2b)olur. 8ab-4a-4b 2 -2b (2b-1).(4a 7 2b) 4 a - 2 b te/%

„,

.

(Cevap B)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

406. ab2 - 2a2b ifadesini ab (b - 2a) 3

3

2

2

12. n= 8 + 2 12

m= 8-2 12

V 6 2

V 6 2

2ab - 8a b ifadesini 2ab(b - 4a ) onu da 2ab(b - 2a) (b + 2a) diye çarpanlarına ayırdığımızda 2

2

ab -a b

ab(b-2a)

2ab3-8a3b

n = -s/ö + V2

1

2ab(b-2a)(b + 2a)

2

m = Vö-

2

n -m (n - m) (n + m) nm nm

2(b+2a) (Cevap E)

7. (y - x) (b - a) + xa - x (a - b) - a (x - y) = = yb - ya^ xjy+ xX+ x^-xa4 v$/~ aX+ a

2V2.2V6

= yb

28^3 = 2^3

6-2

(Cevap C)

(Cevap C)

8. a3 - b3 ifadesini özdeşliği (a - b) (a2 + ab + b2) (a + b)2 2

2

2

2

ab ifadesini a + 2ab + b - ab = a + ab + b şeklinde

2

yazalım. 3

a -b

2

13.a +b =22

a.b=7

a2+b2=(a+b)2-2ab=22 3

2

2

_( a- b)( a + a Kb ) (a +

2

(a+b)2-2.7=22

(a 2+jatf+b2)

b) -ab

(a+b)2=36 a+b=6

(Cevap C)

9. 1232-1202 = 3m a2 - b2 = (a - b) (a + (Cevap A)

b) 1232-1202 = 3m (123+ 120). (123-120) = 3 m 243 . 3 = 3 m 243

2x

=m

14. (C9vap C)

x2-3x + 2 x3-x x2-2x 2x 2

X(x

-1) 2 x(x + 1)

10.

ifadesinde paydayı eşitlersek 2

ab + b

(Cevap C)

2

a +ab

a

b

15. x =

b(a + b) a(a + b) (a) 2

(b) a -b

2

_ (a ab(a + b)

10 100 1000 0,a

a-

x=

b

_

0,0a

0,00a

a

(C^vap A)

= 7a + l

(63-37)(63 + 37)

ÎÖ

2

a +2a+1-7a-1=0ise

5

a=5 a=0 (Cevap E)

ise

a 2-5a=0 5+0=5 (Cevap A)

-MATEMATİK-

41

2a2 + 3V3a + 3-0 16. i i

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ 2

I/• I

~ _ ı _ " II

I

c

a

_ı_

I

d

C

-+.

I

c

dAc

a

—

c

d

D) 12

E) 10

x2 = 202-162

/

a2-d2+4=0 a 2 4a+ 4 = 0

C)24

a2 - b2 = (a - b) (a + b) şeklindeydi.

d2=4a d

B)36

İki kare farkının açılımı;

I

d

2

A)144

(Cevap B)

17 1 " * + "

2

1. x = 20 - 16 olduğuna göre, x in değerlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir? (1999 DMS OÖ)

a = ->

a = ■

=>x2 = (20-16) (20 + 16)

U ise a=2

22 (Cevap D) (Cevap D) ço

"otc UJ

a-1

18

2a

o to cn

2a+ 1

D_

ma-3

_

2a+ 1

Q UJ

2a - 2 _ 2ma - 6 2a + 1 ~ 3 2a-2=2ma-6 a=1 için

2a+1=3 =>a=1

0=2m-6 =>m=3 (Cevap A)

A)

19.a2+2b2+10b+20-2ab+5=0

a-b=0

b+5=0

a=b

b=-5

2x+7a

B)2 x- 7a D) x - 7a

E) 2 x- 3 a

(b+5)2=0

):

2

C) x + 7a

a2-2ab + b2 +b2+ 10b + 25 = 0 (a-b

2

2. 2x + 5ax - 7a ifadesinin çarpanlarından biri aşağıdakilerden hangisidir? (1999 DMS 00)

-5+(-5)=-10 (Cevap A)

20.2n2t + tnm + 6nm-3m2 n .

2x2 + 5ax - 7a2 = (2x + 7a) (x - a)

i

i

2x x

+7a -a

t (2n-m) + 3m(2n-m) (2nm) (3m+nt)

(Cevap A) (Cevap D)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

42-

2x -7x + 6 5. —z---------- ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi x -5x + 6 aşağıdakilerden hangisidir? (1999 DMS ÖL)

3. x > 0 olmak üzere; x-4 = V8x~ olduğuna göre, 16 x ., x+— ifadesinin değeri kaçtır? (1999

A) 12

A) 2x-3 2x-2 x-2 DMS OL) B) 13

C) 16

D) 17

2x-3

E) 20 C)

x-4=

x-4

x-2

x-3 2x-2 2x-3 D) x-3 B)

E)

Vx Her iki tarafın karesini

2

2x -7x + 6 _{x-2)(2x-3)_2x-3 x-3 x 2-5x + 6 ~ (x-2)(x-3) 2x2

alırsak,

- 7x + 6 = (x - 2) (2x - 3) Vx

2x^-3

1fi

x + -----2.Vx. x+— = 16 olur. x x (Cevap C)

(Cevap D)

o > UJ

6

4. x, y pozitif tamsayılar ve x 2 - y 2 = 17 olduğuna göre, y kaçtır? (1999 DMS ÖL) A)5 B)6

C)8

D) 10

-

3xy(4x-5y)-x(8y ifadesinin sadeieştix3y - xy3 rilmiş biçimi aşağıdakiierden hangisidir? (1999 DMS ÖL) A)

E) 11 D)

x-y x +

x + y x-

B)

y 23 x-y

y

C)

23x + y

E)

İkikarefarkınınaçılımı; 2

2

a - b = (a - b) (a + b) şeklindeydi. x2 - y2 = 17 => (x - y) (x + y) = 17 ve 17 asal sayı olduğu için çarpanları 1 ve 17 olmalıdır. x-y = 1

2x = 18

+ x + y = 17_______

2

3xy(4x-5y)-x(8y -11xy) 12x2y x 3 y-xy 3 -15xy 2 8xy32 +11x 2 y x y - x) 23x 2 y-23xy 2

23xy(x-y)

23

X 3 y-xy 3

xy(x -y )

2

x+y

2

9 - y = 1 (Cevap C) (Cevap E)

x 2 -y x + 2 y

43

-MATEMATIK-

_ 6x 3 -9x 2 +2x-2xy + 3y-3 .. . . . 9.------------------------------------- ıfadesının sadeleş-

7. x = 1565 y = 782 olduğuna göre, xy - (x-2) (y+1) ifadesinin değeri kaçtır? (1999 DMS L) A)-3

B)-2 D)3

3x2-y + 1

E)4

*

tiriimiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? (1999 DMSL) B)3x- 1 E)2x

A)2x-3 D) + 3 x MüJMs

xy - (x - 2) (y + 1) işleminde önce çarpma işlemi yapılırsa;

C

xy - (x - 2) (y + 1) = xy - xy - x + 2y + 2

w = 2y - x + 2 mı nı

x=1565,y=782ise

2y-x + 2 = 2.782-1565 + 2

C) -3 x

-9x24-2x-2xyn ^3y-3 ifadesinde pa kısy 3x2-y + 1 gruplandırırsak,

3x 2(2x-3) + (2x-3)-y(2x-3) 3x2-y + 1

= 1564-1565 + 2 = 1 (Cevap C)

(2x-3)(3x2+1-y) = 2x-3 3x2-y + 1 (Cevap A)

x — 40x + 300 ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi o

x 2 -22x-240 aşağıdakilerden hangisidir? (1999

8.

DMS L) A)

2x + 10 x + 8 x + 8

7^3

B)

2x-10 x-3 '5

x- 1 0

x-3 C) x +8

LU

o

D) x + 8

E)

x2 - 40x + 300 = (x - 30) (x - 10) şeklinde çarpanla-rına ayırırsak,

10. 9x2-a ifadesinin

çarpanlarından

birinin

olabilmesi için, a sayısı kaç olmahdır?

3x + (2000 DMS)

"30 10

A)

1

12

2

x - 22x - 240 = (x - 30) (x + 8) şeklinde de bu ifadeyi yazarsak, 30 +8

3x4--=0=e>3x=— 2 2

x2 -40x + 300 _ (x-30)(x-10) __ x-10 x222x-240~ (x-30)(x + 8) ~ x + 8

n 1 — \ -a=0=> 9 - — -a = 6J

(Cevap D)

1

-=a 4

36

(Cevap B)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

44-

11.-----------= - olduğuna göre, x kaç olabilir? 3x -6x 2 (2001 KMS) A)-8

B)-4

6x 2 -24_3 2 3x -6x~2

C)2

D) 4

E)8

6(x 2 -4) ^3 2 3(x -2x)~2

14.-------------- -^---------------- ifadesinin sadeleşxy x + xy y + xy tirilmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS) A) x + 1y B) x + y C)x -y xy D) xy

2(x-2)(x + 2 ) _ 3 x(x-2) ~2

y 2

x +y xy

4(x + 2) = 3x = 4x + 8 = 3x = x = -8 olur. (Cevap A)

B)-2y

C)2y

D)-y

____ x(x + y) y(x + y)

(x+y)

(y)

x 3 + x 2 y-y 2 x + y 3 -y 3 -x 3 xy(x + y)

E) y

xy(x + y) = 1 olur. xy(x + y)

o çn

x2 + 5xy + 6y2 = 0

(x)

x 2 (x + y) + y 2 (x + y)-y 3 -x 3 xy(x + y)

12. x2+5xy=-6y2 denklemindeki x'in y türünden eşiti aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KMS) A)-6y

2

(Cevap E)

(x+3y) (x+2y) = 0 x+3y = 0 x=-3y x+2y = 0

11

8f _g 9" -3 x=-2y olur. --------:-------- ifadesinin Cevap B) sadeleştirilmiş biçimi 9*+3 3 ? * v aşağıdakilerden hangisidir? (2002KPSS)

. _

1 o

27

A) 1

13. A)3x

B)9x

C)9

B)2

9

-

C)3

D)4

3U 3A2 3 ~9

x

8 ~9 9 ' +X 3 "

2İ2

3

!

x)2_32

3

9x+3

9 x -3

X

•■

.. ~

D)3 3 4

( 9

11

X

( -3)(9 9

(9x+3)(9x-3)

3

2 3J x

+ 3)-3

2

11

9 x

,

— + — = —=> —= 1 3 9 9 3

= 3 olur.

(Cevap C)

(Cevap D)

....

1 5 . — ----- Y~ = — olduguna gore, x aşagıdakıler— x- — 4 6 den hangisidir? (2003 KPSS) E) 5

45

-MATEMATIK-

(2.) eşitliği (1.) denkl^mde yerine koyarsak

işleminin sadeleştirilmiş

16.

2

şekli aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS) x+3

A

2

2y + 2(2y) = (2y). y => 2y + 4y = 2y => 6y = 2y

)"

x ve y paydada bulunduğundan sıfırdan farklı d9ğer almalı, her iki tarafta y ile sadeleştirilince

B)

x-3

x + 3 D) x-3 y y x = 6 bulunur.

C) x + 3 E) x+3

(Cevap B)

(x2 - 5x + 6)(x 2 - 9)"1

(x2 5x + 6)(x + 3) 2

( <+ (x-2) (x 2 -9)(x-2) 2 ) 3)" . =>x - 5 x - = (x-2) (x-3) 2 6 X X

Çarpımları 6'yı, toplamları -5'i, veren sayılar-2 ve -3'tür.

[a2-b2 = (a-b)(a + b)] x 2-9 = (x-3)(x

to

cn a. " _ j

'5 UJ

kuralından

(x-3)(x + 3)(x-2) (Cevap E) 18. x = 429 2 2 17. —+— = 1 ve x-2y=0 ise x aşağıdakilerden hangix y sidir? (2004 KPSS) A)7

B)6

C)4

D) 3

Payda eşitlersek 2

2

x y (y) (x)

„

2y + 2x

sayıları veriliyor. Buna göre; (x+y)2 - 4xy değeri kaçtır? (2005 KPSS) A)65

B)60

C)40

D) 25

E) 15

(x+y)2 - 4xy = x2 + y2 + 2xy - 4xy

=1

xy

= x2 - 2xy + y2 = (x-y)2 olur.

içler - dışlar çarpımı yapılınca 2y + 2x = xy

E) 2

y = 424

(1) bulunur.

x = 429 y = 424 yerlerine yazatım.

(x-y)2 = (429-424) 2 = 52 = 25 o!ur. x-2y = 0=>x = 2y... (2)

(Cevap D)

46-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

19

_4

x-2

CEVAPLI KONU KAVRAMA TESTİ

x+2

olduğuna göre; x kaçtır? (2005 KPSS)

A)2

B)4

C)-4 D)-2

E) 5

x= V 5 +2 y = V 5 -2

X x2-31 3 2 x - 4 ' x - 2 (x x + 2 + 2) (x-2)

x2-31 3(x + 2) 2 x

-4

x 2 -4

olduğunagöre —— farkıkaçtır? A)

x(x-2)

1 D)

C) 2V5

B) V5 E) 8^5

x 2 -4

x2-31 + 3x + 6

x 2 -2x

x 2 -4

x 2 -4

2. 20062 - 20052 farkı kaç basamaklıdır?

x2 + 3x - 25 = x2 - 2x

A)3

B)4

C)5

D)6

E) 7

3x + 2x = 25 5x = 25

o >-

x = 5 olur.

S 3. 4 X + 2 X+3 -128 = 0 (Cevap E)

o

^ >

ise x'in değeri aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) 1

B)2

2

C)3

2

D)4

2

E) 5

2

4, x+y = 125 ve x - y = 625 ise x + y - 2xy işleminin sonucu kaçtır ? A) 25

a

5.

B) 15

C)5

D) 1

E) 0

1-a a+1 a a 1-a •+-

a+1

a

ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) 0 D) 2a 2-1

B) 1 E) a

C) a 2 -1

47

-MATEMATIK2

c —2x—

6.

2

- x^-2x-15

3

+ 2x-35 x +125

2x^-98

3X"

21

x^

—-1 2 x + 4x 2

2

"x -5x +

x-4

10.

25 ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? B) 1

A

ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

x-4

o^

C) x

x + 4 B) x-4 E) 1 D) -x

A) 0 D) x+5 3 ( x + 5)

7. 11. x-

5

1

1

olduğuna göre x sayısının değeri aşağıdakilerden hangisidir? 2

A) 5x D) 3x + 5

B) 5x + 3 E) 3x-5

olduğuna göre, 9x + — kaçtır?

C) 5x -3

mo

ec UJ o

D)3

E)9

D) 15

E) 11

w co CL

8. a2-b2 = 36,

1

1

a-b

a+b

12. 9992-6662 =

9

olduğuna göre, aşağıdakilerden hangisi a nın değeridir?

olduğuna göre, x kaçtır? A)90

A)

9.

Vİ3

B)2VÎ3C)4

D)1

0,2777

2005 2 -2006 2

olmak üzere (a-b)2 + 4ab ifadesinin sonucu kaçtır?

işleminin sonucu kaçtır? 1 4011

B) -1 E) 2

C)30

13. a = 0,7223 b =

2005 2 +2006 2 -2006.4010

A ) - D) 1

B)45

E) 0

C)

B)0 4011

D)2 E)4

48-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

14. ------- =- vex-y = -2ise x y 3

2

2

x + y işleminin sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A)4

72

B)6

8

C)8

D) 12

E) 16

4^3

ise x aşağıdakilerden hangisidir? A)36

B) 18

C)9

D) 3

■ZL

o V) Q UJ

2

16. abx + ax - 2bx = 2

denkleminin x'in a türünden eşiti aşağıdakilerden hangisidir? A) a

B)-a

C) 2

D) a

E) a

CEVAP ANAHTARI 1.E

2.B

3.C

4.A

5.D

6. E

7.C

8. B

9.A

10. D

11.E

12. B

13. C

14. E

15. D

16. D

49

-TARIH-

Osmanlı Devleti Kuruluş ve Yükselme Dönemi

I. Kuruluş Dönemi: 1299 -1453

bağımsızlılığını ilan ederek Osmanlı Beyliğini kurdu. (1299)

II. Yükselme Dönemi: 1453 -1579

OSMAN BEY DÖNEMİ

III.Duraklama Dönemi: 1579 -1699

» Bizans'tan Karacahisar, İnegöl, Yarhisar, Bilecik, Mudurnu ve Yenişehir'i aldı.

Osmanlı Tarihinin bölümleri:

IV. Gerileme Dönemi: 1699 -1839 V. Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemleri: 1839 1918

KURULUŞ DÖNEMİ: 1299-1453 XIII. yüzyılda Anadolu'da; Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlılar, Bizans İmparatorluğu ve Trabzon Rum Pontus Devleti gibi devletler bulunuyordu. -

-

Anadolu'da bu dönemde siyasal birlik yoktu. XIV. yüzyıl başlarında hiçbir siyasi güç tek başına Anadolu'ya sahip olacak durumda değildi. İç ve Doğu Anadolu Bölgesi Moğollar ile onların etkisindeki Anadolu Selçukluların elinde idi. Batı Anadolu'da Türkmen boyları bağımsız beylikler haline gelmeye başlamışlardı. Osmanlı Beyliği'nin kurulduğu sırada Balkanlar da siyasal birlikten yoksundu. Devletlerarası birlik yoktu, din ve mezhep kavgaları sebebiyle sürekli mücadele vardı. Bizans, İstanbul dışında Anadolu ve Rumeli topraklarındaki etkinliğini kaybetmişti.

Osmanlılar, Oğuzların Kayı boyundandır. Babası Ertuğrul Gazi yönetimindeki aşiret, I. Alaeddin Keykubad (1220-1236) zamanında Ankara'nın batısındaki Karacadağ yöresine yerleştirilmişti. Aşiret, daha sonra uç bölgesine kayarak Söğüt Domaniç bölgesini elde etti ve buraya yerleşti. Ertuğrul Bey, ölünceye kadar Bizanslılarla savaşarak, Selçuklulara hizmet etmiştir. Ertuğrul Gazi'nin ölümü üzerine aşiretin yönetimi oğlu Osman Bey'e geçti. Osman Bey

» Başkenti Bilecik'etaşıdı. » Bizans'a karşı Koyunhisar Savaşı'nı kazandı. Koyunhisar ilk Osmanlı- Bizans Savaşıdır. » İlk Osmanlı parasını bastırdı. Osmanlı Beyliği'nin Gelişmesinin Nedenleri » Zayıflamış olan Bizans'a komşu olmaları ve özellikle bu ülkeye karşı sürekli cihat yapmaları » Devlet yönetiminde üstün niteliklere sahip olmaları »

Doğudan gelecek Türkmenlerin Osmanlı topraklarına yerleşerek devleti siyasi ve askeri açıdan güçlendirmeleri

» Aldıkları bölgel erde yaşayan halk etnik özelliklerine dokunulmaması » Ahilik, Bektaşilik ve Mevlevilik gibi tarikatların desteğini almaları »

Merkezi otoritenin sağlanması

ORHAN BEY DÖNEMİ (1324 -1362) » Toprak kazançlarını hızla sürdürdü. İznik yeniden kuşatıldı. İznik alındı. 1337'de İzmit'in de alınmasıyla bütün Kocaeli Yarımadası Üsküdar kıyılarına kadar Osmanlı Beyliği'nin eline geçti. >>

Karesioğulları Beyliği ele geçirilmiştir. (Karesioğulları Beyliği fethedilen ilk beyliktir.)

» Orhan Bey döneminin en önemli olayı Rumeli'ye geçiştir. Çimpe Kalesi alınıp Rumeli'ye geçiş sağlanmıştır. Böylece fetihler kolaylaşmış fethedilen yerlere Türkmenler yerleştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da Yerleştirme Politikasımn Amaçları: -

Çok fazla sayıda Türkmen'e yurt bulmak

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

50-

-

Türkmen göçebelerinden fetihlerde yaralanmak Fethedilen bölgelerin Türkleşmesini sağiamak ve İslamiyet'i yaymak Fethedilen yerlerdeki egemenliği sürekîi hale getirmek.

» Orhan Bey döneminde devlet örgütü açısından önemli gelişmeler sağlanmıştır. İlk medrese İznik'te açıldı. İlk divan örgütü oluşturuldu.

Rumeli beylerbeyliği kuruldu. Topçu Ocağı kuruldu. İlk maü düzenleme yapıldı. İlk veziriazam tayin edildi. YILDIRIM BAYEZİD DÖNEMİ (1389-1402) » Yıldırım Bayezid İstanbui'u karadan ve denizden kuşattı. (Osmanlı döneminde ilk kez İstanbu! kuşatılmıştır.) » Niğbolu Savaşi yapıldı.

İlk donanma kuruldu. -

Yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu oluşturuldu. İlk vezir ve kadı tayini yapıldı.

Niğbolu Savaşı ve Sonuçları » Niğbolu önlerinde yapılan savaşta Haçlı Ordusu kesin biryenügiye uğratıldı. >> Niğbolu Savaşı'nın sonuçları şöyle sıralanabilir.

I. MURAT DÖNEMİ (1362-1389) » Orhan Bey'in öiümü üzerine yerine oğlu Murat Bey (I. Murat) geçti. » I. Murat ilk önce Ankara'yı daha sonra ise Çorlu'yu geri aldı. » İlk beylerbeyliği Rumeli'de kuruldu. » Türklerin Avrupa'dan atılması amacıyia oluşturulan Haçlı Ordusu Sırpsmdığs savaşı sonucu yenildi. » Germiyanoğulları Beyliği'ne ait bir kısım topraklar çeyiz yoluyla Osmanlı'ya katılmışlardı.

» Bu savaşın kazanılmasıyla, Osmanlı askeri üstünlüğü kanıtlandı. Anadolu Türk birliği için Osmanlı üstünlüğü güç kazandı. Yıldırım Bayezid, bu kez de zaferin olumiu etkisini değerlendirmek amaciyla, hemen Anadolu'ya yöneldi. » Yıldırım Bayezid, Candaroğulları, Germiyanoğulları, Menteşeoğulları ve Samanoğulları beyliklerine son verdi. (Yıldırım Bayezid Döneminde Anadolu Türk siyasi birliği

geniş ölçüde sağlandı.)

» Karamanoğulları beyliği ile ilk savaşlar yapıldı. »

» Anadolu Beyierbeyliği kuruldu.

I. Kosava Savaşı yapıldı.

» Ankara Savaşı yapıldı.

Birinci Kosova Savaşı ve Sonuçlan

Ankara Savaşı Neden ve Sonuçları

I. Kosova Savaşı, Osmanlıların Rumeii egemenliğinin gerçek bir sınavdan geçtiği önemü bir çarpışmadır. I. Kosova Savaşı'nın sıralanabilir: -

-

sonuçları

şöyle

Osmanlı Devleti bu zaferle, Balkanların en güçlü devleti olduğunu, buraya yerleştiğini kanıtladı. Sırp Krallığı Osmanlı Devleti'ne bağlandı.

» I. Murat döneminde devlet ve ordu teşkilatlanmasında yapılan yenilikler; Yeniçeri Ocağı kuruldu. Devşirme sistemi uygulanmaya başlandı. Tımar sistemi uygulanmaya başlandı.

Temel Neden: İslâm dünyasında üstünlük kurma savaşıdır. Ankara Savaşı'nın Sonuçlan: ? Osmanlı Devleti'nin Avrupa'daki ilerleyişini ve Osmanlı İmparatorluğu'nun oluşumunu geGİktirdi. ? Yıldırım Beyazıd'ın kurduğu Anadolu Türk birliği dağıldı. ? Yıldırım Beyazıd'ın oğulları arasında "sultanlık" savaşı başladı. Osmanlı tarihinde "Fetret Dönemi" diye anılan bu dönem 1402'den 1413'e kadar sürdü. Bu mücadeleleri kazanan Çelebi Mehmeî, tek başına Osmanlı tahtına çıkıp, devletin yeniden toparlanmasını sağlamıştır. Bu nedenle Çelebi Mehmet Osmanlı Devieti'nin ikinci kurucusu sayılır.

-TARIH-

Osmaniıların Fetret Dönerni'nde Balkanlar'da önemli toprak kayıpları yaşamamasında, şu nedenler etkili olmuştur. Adaletli ve hoşgörülü yönetim anlayışını benimsemesi Devletin sağlam temelier üzerine kurulması Bizans ve Balkan devîetlerinin güçsüz olması ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ (1413-1421) » Anadolu Türk birliğini yeniden kurmaya yöneldi. » Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı ve Seiânik alındı. » Şeyh Bedreddin ayaklanması bastırıldı. (Şeyh Bedreddin Ayaklanması Osmanlı tarihinin i!k îoplumsai ayaklanmasıdır.) İKİNCİ MURAT DÖNEMİ (1421-1451) » II. Murat, Mustafa Çelebi olayı nedeniyle İstanbul'u kuşattı. » Batı Anadolu'da Osmanlı egemenliği yeniden kuruldu. » Sırp ve Eflak beylikleri Osmanlı'ya bağlandı. » Macaristan'la yapılan mücadeleler sonunda geçici antlaşmalar imzalandı. » Belgrad kuşatma altına alındı ama başarılı olunamadı. Edirne (Segedin) Anlaşması ? Osmanlı Devleti Balkanlar'da Haçlı ittifakı ile ilk defaanlaşmaimzaladı. ? Anlaşma ile ilk defa Osmanlılar ve Haçlılar arasında sınır kavramı doğdu. Sulîan II. Murat döneminde Anadolu Türk birliğini sağlamak için savaşiar sürdürüldü. VarnaSavaşı(1444) II. Murat'ın tahtı bıraktığını öğrenen Macariar antlaşmayı bozarak saldırıya geçtiler. Haçlı ordusu Varna'da karşılandı. Savaşı Osmanlı Ordusu kazandı. İkinci Kosova Savaşı (1448) Kosova'da yapılan savaşı da Osmanlılar kazandı. Bu iki savaş, Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'daki kazanimlarının kalıcı olduğunun yeni bir kanıtı oldu. Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'dan çıkarılamayacağını gösterdi.

51

OSMANLI DEVLETININ KURULUŞ DONEMINDEKI PADIŞAHLAR VE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (ÖZET TABLO) OsmanBey (1261-1326)

» 1302 Koyunhisar Savaşı » Bizans tekfurlarıyla mücadele edildi. » Güney Marmara'da önemli fetihler yapıldı » İlk Osmanlı parası bastırıldı.

OrhanBey (1326-1364)

» Karasioğulları Beyliği alındı » Bizans'ız Palekanon Savaşı yapıldı. » Çimple kalesi alındı » İlk vezir ve kadı tayini yapıldı. » İlk düzenli ordu kuruldu. » İlk medrese açıldı.

I.Murat (1364-1389)

» Edirne alındı. » Haçlılarla 1364'da Sırpsındığı ve 1389'da I. Kosova Savaşı yapıldı. » Germiyanoğulları ve Hamitoğulları Osmanlı'ya bağlandı. » Devşirme ve Tımar sistemi uygulandı. » Rumeli Beylerbeyliği kuruldu. » Veziri-i Azamı Kazasker, Defterdarlık makamları oluşturuldu. » Ülke padişah oğullarının malıdır anlayışı benimsendi.

Yıldırım 1402)

Beyazıt

(1389-

» Anadolu Türk siyasi birliği kuruldu. » Niğbolu Savaşı(1396) yapıldı. » Ankara Savaşı (1402) yapıldı. » Anadolu Beylerbeyliği kuruldu.

ÇelebiMehmet:(1413-1421)

» Anadolu birliği sağlanmaya çalışıldı. » Şeyh Bedrettin isyanı bastırıldı. » Venediklilerle deniz savaşı yapıldı.

II. Murat (1421-1451)

» Edirne Segedin Anlaşması yapıldı. (1444) » Haçlılarla 1444 Varna ve 1448II. Kosava Savaşları yapıldı. » Balkanların Türk yurdu olduğu kesinleşti.

53

-TARIH-

YÜKSELME DÖNEMİ

» Boğdan Beyliği de Osmanlı Devletine "Bağlı Beylik" haline getirildi. »

II. MEHMET (FATİH) DÖNEMJ (1451 -1481) » İstanbul'u fethederek Kuruluş Dönemi'nden Yükselme Dönemi'ne geçişi sağiamıştır.

BosnaveHersekalındı. » Amavutlukalındı.

İstanbul'un Alınışı (1453)

Anadoiu'da Alman Yerler » Cenevizlilerden Amasra alındı.

Sebepleri:

» Candaroğulları Beyliğine son verilerek Sinop

? Osmaniılar Anadolu ve Rumeli'de geniş topraklara sahip olmuşlardı. Coğrafi bütünlüğün sağlanması için Bizans'a son verilmesi gerekliydi.

alındı. » Trabzon Limanı alındı. >> Konya ve Karaman alındı. » Fatih, Otlukbeli Savaşı'nda (1473)

? İstanbul, Asya-Avrupa kara yolu ile Karadeniz'den Akdeniz'e ulaşan su yolunun kesiştiği önemli birticaret merkeziydi.

Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ı yenilgiye uğrattı.

• Osmanlı ordusu Anadolu'dan Rumeli'ye, Rumeli'den Anadolu'ya geçmede güçlüklerle karşılaşıyordu.

Denizlerde Gelişmeler

Hıristiyan kışkırtıyor, kavgalarını

Devleti'ne "Bağlı" hale getirildi. (1475)

? Bizans sürekli olarak dünyasını Osmanlılara şehzadeler arasında kızıştmyordu.

Avrupa karşı taht

» İmroz, Taşoz, Bozcaada, Limni ve Midilli gibi Ege adaları alındı. » Kırım Hanlığı Osmanlı

Hilgi Notu /

| Kırım'ın alınmasıyla Karadeniz Osmanlı gölü I | haline geldi. Karadeniz ticaret yolları denetim | I altına alındı.

? Hz. Muhammed'in İstanbul'u fethedecek komutan ve askerleri öven hadisi de manevi açıdan fethi gerektiren nedenler arasındadır. tn a.

Fethin Sonuçları: II. Mehmet'e FATİH ünvanı verildi.

İstanbul başkent yapıldı.

l Fatih dönemindeki fetihlere ve seferlere bakılınca, belirgin amaçlar görülür:

Yükselme Dönemi başladı. Devlet

• Ticaret yollarının denetimini sağlamak

İmparatorluk haline geldi.

• Anadolu'nun siyasal birliğini sağlamak • Doğu Roma ve Batı Roma İmparatorluklarının mirasına sahip olarak büyük bir Akdeniz İmparatorluğu kurmak.

Dünya tarihindeki önemi nedeniyle Ortaçağ sona erdi, Yeniçağ başladı. Rilgi Notu /

İstanbul'un fethinden sonra Ortodoksların himayesini üstlenmiş, böylece Osmanlıların hoşgörüsünü göstermeyi, Hristiyan dünyasındaki ayrıhkların sürmesini ve Ortodoksların desteğini hedeflemiştir. ? Osmanlı Devleti'nin coğrafi bütünlüğü ve güvenliği sağlandı. Türklerin Rumeli'deki varlığı Avrupa tarafından kabullenildi. ? Avrupa'da Rönesans ve Coğrafya keşiflerinin oluşumu hızlandı. Rumeli'de Alınan Yerler » Belgrat dışında Sırbistan alındı (1459). Mora yarımadası alındı.

» Fatih "Rönesans"ı gerçekleştirmek için İtalyan ressam Centile Bellini'ye kendi portresini çizdirmiş, İstanbul'la ilgili tablolar yaptırmıştır. » Bugünkü İstanbul Üniversitesi'nin temeli sayılan ilk yüksek okul olarak "Sahn-ı Seman" medresesini açtırmış. » İlk altın parayı bastırmıştır. » Devletin düzenli işlemesi için Osmanlı Devleti'nin anayasası niteliğinde olan "Kanunname"yi çıkarmıştır. » Ortodoks Patrikliğinin açılmasına izin vererek hoşgörülü bir imparator olduğunu kanıtlamıştır. II. BAYEZID DÖNEMİ (1481 -1512) II. Bayezıd zamanı "Yükselme dönemi durgunluk dönemi" olarak adlandırılmıştır.

içinde

54-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISİ-

Bu dönemin duraklama olarak adlandırılmasında iki teme! etken vardır. Bunlar li. Beyazıd'ın din işlerine devlet işlerinden daha fazla değer vermesi ve Cem olayıdır. CEM OLAYI

OSMANLI - VENEDİK SAVAŞLARI Venedikiiler denizlerde Türklere yenildi ve Ege hakimiyeti Türklere geçmeye başladı.

? Dulkadiroğulları Osmanlıya katıldı. (Türk biriiği tamamen sağlanmış oldu.)

Akkoyunlu Devleti'nin yıkılmasından sonra Safavi Devleti'nin hükümdarı Şah İsmail'in Anadolu'yu eie geçirmek için Şii propagandasını uygulayarak Anadolu'da kanşıklıklar çıkarması. - Anadolu'da iç karışıklıklar güçlükle önlenmiştir. - II. Beyazıd'ın oğulları ayaklanmışlardır.

babaiarına

- Türk İslam dünyasınm lideri olma mücadelesi ? Fatih'ten beri süregelen anlaşmazlığın kesin bir biçimde çözümlenmesi gereği. ? Yavuz'un Baharat Yolu'nu ele geçirerek devletin ekonomik gelirlerini arttırmak istemesi. Mısır Seferi'nin sonuçları; ? Suriye, Filistin, Mısır, topraklarına katıldı.

I.

» Yavuz Sultan Selim yeniçerilerin desteği ile tahta geçen ilk Osmanlı padişahıdır.

» Halife unvanını alarak Osmanlı padişahlarının siyasi otoritesini güçlendirmiştir. » Çaldıran seferi yapıldı.

SÜLEYMAN (1520-1566)

(KANUNİ)

DÖNEMİ

» Belgrat'ı Macarlardan aldı (1521). Macarlarla yapılan savaşı Osmanlılar kazandı. Sonuçları ? Macaristan Devleti yıkıldı. ? Budin Osmanlı Devletinin eline geçti. Kapitülasyonlar: Orhan Bey zamanında Raguza Cumhuriyeti'ne, Fatih zamanında Venediklilere verilmiştir. Kanuni döneminde Fransa'ya tanınmıştır.

» Anadolu'da Türk siyasi birliği sağlanmıştır. » Kardeş katli yasasının içeriği genişletilmiştir.

Osmanlı

Fatih'in yaptığı kanunlara önemli ekler yaptığı için "Kanuni", "Büyük", "Muhteşem" lakaplarıyla tanınır.

DÖNEMİ

Yavuz Sultan Selim kısa süren padişahlığı sırasında Osmanlı Devleti'ni doğu yönünde genişletrne siyaseti izlemiş, çeşitli İslâm toplumlarını imparatorluk sımrları içine katmıştır.

Hicaz

? Halifelik Abbasilerden Osmanlı padişahlarına geçti.

karşı

Yavuz Selim mücadeleyi kaybetmesine rağmen Yeniçerilerin isteği üzerine tahta geçmiştir. SULTAN)

Mısır Seferi Nedenleri

? Memluk Devleti'ne son veriidi.

OSMANLI - İRAN SAVAŞLARI

SELİM (YAVUZ (1512-1520)

? Şii sorunu geçici olarak çözümlendi.

» Mısır seferi yapıldı.

Osmanh Devleti'nin bir iç sorunu olan bu olay Cem'in Rodos şövalyeleri tarafından papaya götürülmesi ile dış sorun haline gelmiştir. Bu da sonuç olarak Osmanh Devleti'nin iç işlerine karışmasına yoi açmıştır.

I.

• Doğu Anadolu'nun güvenliği sağlanmış oldu.

ftilgİ Notu /

Osmanh Devleti Fransızlara kapitülasyonlar | vererek Hıristiyan birliğini bozmayı, Akdeniz | ticaretini canlandırmayı gümrük gelirlerini artırmayı | hedeflemiştir.

Çaldıran Seferi (1514)

I

Sebepleri

» Azerbaycan ve Bağdat alındı.

? Safevüer'in Anadolu'da Şiiliği yaymak istemeleri.

» Kanuni Osmanlı deniz gücünü de kara ordusu kadar güçlü hale getirmek için Cezayir'e egemen olan Barbaros'a Kaptan-ı Deryalık verdi. Barbaros Cezayir'i Osmanlı padişahına armağan etti. (1533)

? Safeviler'in Anadoiu'da isyanlar çıkarmalan.

Sonuçları " Osmanlı ordusu savaşı kazandı.

55

-TARIH-

» Akdeniz Osmanlı gölü haline getirildi. Kanunu Sultan Süleyman Dönemi'nde İran üzerine üç sefer yapıldı. Kanuni'nin bu seîerleri ile Irak fethedilmiş, İsiâm dünyasının en önemü merkezlerinden biri olan Bağdat Türklerin eline geçmiştir. II. Selim Devri: Kanuni'nin öiümünden sonra tahta çıkan oğlu II. Selim Dönemi'nde devletin genişlemesi devam eîti. II. Selim devletin idaresini Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'ya bırakmıştır. Bunun için bu döneme "Sokullu Dönemi" adı verilir. Bu dönemin önemli olaylan; - Yemen yeniden alındı. - Sakız Adası alındı. - Kıbrıs fethedildi. - İnebahti Deniz Savaşı yapıldı. Kıbrıs'ın Osmanlılar tarafından alınması Haçlıları harekete geçirdi. İnebahtı'da demirlenmesi olan Osmanlı donanması Haçlılar tarafından yakıldı. - Lehistan Osmanlı Himayesine alındı. - Kapitülasyonlar yaygınlaştırıidı. - Bu dönemde ilk kez İngilizler'e kapitülasyonlardan yararlanma hakkı verildi. - Fashimayealtınaalındı. Sokullu Mehmet Paşa'nın Süveyş Kanalı Projesi ve Don Volga Kanalı projesi gerçekleştirilmemiştir. Sokuliu Mehmet Paşa'nın öldürülmesiyle Osmanlı tarihinin "Yükselme Dönemi" sona ermiş, "Duraklama Dönemi" başlamıştır.

OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ ENLER VE İLKLER » Çelebi Mehmeî Döneminde Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı. » Osmanlı Devleti'nde görülen ilk dini ve sosyal nitelikli isyan Şeyh Bedrettin isyanıdır. » Edirne Antîaşmass Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da Haçlı İttifakı ile imzaiadığı ilk antlaşmadır. Edirne Antlaşması ile ilk defa Osmanlıiar ve Haçlılar arasında sınır kavramı doğdu. » İlk Memlük-Osmanlı savaşı Cem Sultan himayesi sebebiyle yapılmıştır. » Avusturya ile Osmanlı Devleti arasındaki ilk antlaşma 1533 yılında imzalanan İstanbul Antlaşmasıdır. »

İnebahtı Deniz Savaşı, Osmanlı donanmasının ilk büyük bozgunudur.

OSMANLI DEVLETİNİN YUKSELME DONEMİNDEKİ PADİŞAHLAR VE MEYDANA GELEN GELİŞMELER Fatih Sultan Mehmet (1451-1481)

» İstanbul fethedildi. (1453) » Venediklilere imtiyazlar verildi. » Akkoyunlularla Otlukbeli Savaşı yapıldı. » Eflak, Boğdan, Sıbistan, Bosna Hersek ve Mora alındı. » Kırım fethedildi. » Ege adalarının büyük bölümüm fethedildi. » Topkapı sarayı inşa edildi. » Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı. » İlk altın para bastırıldı. » Kanun name-i Al-i Osman çıkarıldı

II. Bayezıt (1481-1512)

» Cem Sultan olayı yaşandı. » Memlüklerle savaşıldı. » Venedikten önemli limanlar alındı. » Fetihlerde duraklama yapıldı.

Yavuz Sultan Selim (1512-1520)

» Dulkadiroğulları Beyliği alındı. » Çatdıran Savaşı (1514) yapıldı. » Mısırı Suriye Hicaz alındı. » Türk- İslam birliği sağlandı. » Halifelik Osmanlı padişahlarına geçti

Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566)

» İç isyanlar bastırıldı » Belgrad alındı. » Mohaç Savaşı ile Macaristan alındı(1526) » I. Viyana kuşatması yapıldı. (1529) » Fransaya kapitülasyonlar verildi. (1535) » Avusturya ile İstanbul, İran'la Amasya Antlaşması yapıldı. » Rodos alındı. » TrablusgarpveCerbealındı. » Hint Deniz seferi yapıldı. » Önemli kanunlar hazırlandı. » Denizlerde büyük zaferler kazanıldı. » Süleymaniye medreseleri kuruldu.

-TARIH-

57

4. Aşağıdakilerden hangisi İmparatorluğu'nun Yükselme gerçekleşen bir durum değildir?

ÇOZUMLU KAVRAMA

Osmanlı Devrinde

Osmanlı Devleti'nin batıdaki en geniş sınırlarına ulaşması B) Sadrazamları Divanı Hümayuna başkanlık etmesi C) Osmanlı Devletinin çağın en güçlü devletlerinden biri haline gelmesi D) Fransa'ya kapitülasyonlar verilmesi E) Osmanlıların ilk kez Avrupa'ya geçmesi A)

1. I. Tekfurlarla savaşılmıştır. II. Beyliklerin gücünden faydalanılmıştır. III. Düzenli iskan politikası uygulanarak Balkanlar Türkleştirilmeye çalışılmıştır. Yukarıdakilerden hangileri Orhan Bey'in Bizans ile mücadelesi sırasında Bizans'ın Anadolu'daki otoritesinin sarsılmasında etkili olmuştur?

B) Yalnız D) I ve III

A) Yalnız I C) Yalnız II! E) II ve III

5. Osmanlı Devleti'nde ilk vezir ve kadı tayini hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?

2. I. Yeniçeri ocağının kurulması GIS!

II. Tımar sisteminin uygulanması

ec Ui 00

III. İlk mali bütçenin hazırlanması

L J Ü

o_

Yukarıdaki gelişmelerden hangisi I. Murat ,«i döneminde meydana gelmiştir? Q

A) B) C) D)

Orhan Bey Yıldırım Bayezıt 1. Murat Fatih Sultan Mehmet Yavuz Sultan Selim

UJ

A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II E) I, II, III

C) Yalnız III

3. I. Önemli bir ticaret merkezinin, Türklerin eline geçmesi ve Coğrafi keşiflerin başlaması II. Surları yıkabilecek topları feodaliteyi olumsuz etkilemesi

yapılmasının

III. İstanbul'u terk eden bilim adamlarının Rönesans'a etki etmesi, İstanbul'un fethinden sonra yaşanana yukarıdaki gelişmeleri siyasal, kültürel ve ekonomik sonuçlar şeklinde eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) B) C) D) E)

Siyasal Kültürel

Ekonomik

III I I III I

I I III I III

I III I I I

6. I. Askeri güç II. Ekonomikzenginlik III. Halifelik makamı Osmanlı Devletinin yükselme döneminde Avrupa karşısında üstünlük kurulmasında yukarıdaki faktörlerinden hangilerinin etkisi olmamıstır? A) Yalnız B) Yalnız II E) I, II ve III C) Yalnız III D) I ve II

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

58-

7. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra Ortodoks patrikhanesinin varlığına son vermemiş ve bu patrikhanenin devam ettirilmesini istemiştir. Fatih Sultan aşağıdakilerden hedeflemiştir? A) B) C) D) E)

Mehmet bu davranışıyla hangisini gerçekleştirmeyi

Ülkedeki azınlıkların ayaklanmasını önlemek Hıristiyan dünyasındaki ayrılıkların sürmesi ve Ortodoksların desteğini sağlamak Osmanlı esirlerinin Rumlar tarafından geri verilmesini sağlamak Baharat Yolu'nun zenginliğine sahip olmak Balkanlardaki mezhep savaşlarına son vermek.

ÇOZÜMLER 5 UJ

1. i ve III. öncüde verilen bilgiler Bizansla yapılan mücadelede Bizansın Anadolu'daki otoritesinin sarsılmasında etkiii olmuştur. (Cevap D) 2. Verilen bütün gelişmeler I. Murat döneminde m^ydana geimiştir. (Cevap E) 3. Veriien gelişmelere baktığımızda; I.

Ekonomik

II. Siyasal III. Kültürel olduğunu görürüz.

(Cevap B) 4. Osmanlı Devletinin ilk kez Avrupa'ya geçmesi, Kuruluş Döneminde Orhan Bey zamanında olmuştur. (Cevap E)

8. Osmanlı devleti'nde, I. Fatih Venediklilere bazı ayrıcalıklar vermiştir II. Kanuni Fransa'ya kapitülasyonlar verilmiştir. Uygulamaiarı daha çok aşağıdaki hangi amaca yöneliktir? A) B) C) D) E)

Haçlı birliğini bozmak Toprak bütünlüğünü sağlamak Balkanlarda egemenlik sağlamak Ticareti canlandırmak Ekonomiyi geliştirmek

9. Devşirme ve tımar sistemi aşağıdaki hangi padişah döneminde uygulanmaya başlanmıştır? A) B) C) D) E)

Fatih Sultan Mehmet Orhan Bey Kanuni Sultan Süleyman I. Murat II. Murat

10. Aşağıdaki hangi olaydan sonra Osmanlı padişahları Halifelik görevini de üstlenmişlerdir? A) B) C) D) E)

İstanbul'un Fethi Kırım Seferi Prev^ze Deniz Zaferi Memlük Devietinin yıkılması Abbasi Devletinin yıkılması

5. İlk vezir ve kadı tayini Orhan Bey zamanında yapilmıştır. (Cevap A) 6. Hallfelik makamının Osmanlı Devletine geçmesi islam dünyasında üstünlük kurulmasına neden olmuştur.

(Cevap C) 7. Fatih İstanbu'un fethinden sonra Ortodoksların himayesini üstlenmiş böylece Osmanlının hoşgörüsünü göstermeyi, Hristiyan dünyasındaki ayrılıkların sürmesini ve ortodoksların desteğini sağlamayı hedeflemiştir (Cevap B) 8. Fatih dönemind9 Venediklilere, savaş tazminatı ve yıllık vergi ödemeleri karşıhğında, Osmanlı sularında ticaret yapma ve İstanbul'da elçi bulundurma hakları tanınmsştır. Böylece Hristiyan birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmayı, gümrük gelirlerini arttırmayı hedeflemiştir. (Cevap A) 9. Devşirme ve tımar sistemi uygulaması i. Murat zamanında başlamıştır? (Cevap D) 10. Memlük Devleti'nin yıkilmasiyla Mısır ele geçirilmiştir. Yavuz Sultan Selim ile beraber Halife unvanı da kullanılmaya başlanmıştır. (Cevap D)

-TARIH-

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ 1. Osmanlı padişahlarından I. Süleyman'a "Kanuni" unvanı verilmesinin nedeni, aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS OÖ) A) B) C) D)

E)

Önceki padişahlar zamanında oluşan törelere uyulması Yönetim, askerlik ve toprak düzeni ile ilgili kanunnamelerin hazırlanması Kanun üstünlüğünün kabu! edilmesi Müslüman olmayanların ceza davaları dışındaki anlaşmazlıkların kendi kurallarına göre çözülmesi Müslümanlar ile Hıristiyanların kanun önünde eşit sayılması

Fatih Sultan Mehmet'in yaptığı kanunlara önemli ekler yaptığı için I. Süleyman "Kanuni", "Büyük", "Muhteşem" unvanları ile îanınır. (Cevap B) « o ec Ui Q C/5 C/3

a.

Q UJ >■

2.

XVI. Yüzyıl denilmektedir.

"Türklüğün

büyük

yüzyıh"

Osmanlı Devleti'nin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin, bu nitelendirmeye katkısı olduğu savunulamaz? (99 DMS ÖL) A) İmparatorluk dönemi içinde olması B) Osmanlı Devleti'nin bir Avrupa devleti sayılması C) Kanun yapma işlerine önem vermesi D) Mimarlık alanında ölmez eserler ortaya koymas! E) Yeni fetihlerle Türk egemenliğini genişietmesi

XVI. yüzyıla Türklüğün büyük yüzyılı" denmesinin nedeni Osmanlı Devleti'nin askeri, ekonomik, hukuki ve sanat alanında çok başanlı olmasıdır. Osmanlı Devleti'nin bir Avrupa Devleti sayılmasmm bu niteiendirmeye katkısı olmamıştır. (Cevap B)

59

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

60-

İÇ ANADOLU BÖLGESİ

COĞRAFYA |

Türkiye'nin Coğrafa Bölgeleri (İç Bölgeleri)

Yerşekilleri sade bir yapıya sahiptir. Bu nedenle ulaşım kolaydır.

YERI İç Anadolu Bölgesi, kuzeyde Karadeniz, batıda Ege, güneyde Akdeniz ve doğuda Doğu Anadolu ile sınırlanmıştır. Bölge, Türkiye'nin iç kesimindedir ve adını da buradan alır. İç Anadolu Bölgesinin Tanıtıcı Özellikleri Kuzey ve Güney Anadolu dağ sıraları ile kuşatılmış olması

Kırsal kesimdeki konutlarda yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılır. Ülk^mizde nadasa ayrılan toprakların en fazla olduğu bölgedir. Düzlüklerin geniş yer kaplaması tarımda makine kullanımına olumlu etki yapmıştır.

Platoların geniş yer kaplaması V8 platolar arasında çukur düzlüklerin varlığı

Bölgede hayvancılık gelişmiştir. En çok koyun ve tiftik keçisi beslenir. YERŞEKİLLLERİ

Karasal iklimi, yağışın en az olduğu bölgemiz olması

Etrafı dağlarla kuşatılmış, ova ve platolardan oluşan bölge çanak biçimindedir.

Tahıl ekim alanlarının geniş yer kaplaması ve kuru tarım yönteminin yaygın olması Yüzölçümü bölgemizdir.

bakımından

ikinci

büyük

61

-COGRAFYA-

Dağlar kuzeyde; Sündiken, Elmadağ ve Akdağlar, güneyde; Karadağ, Karacadağ, Hasan dağı, Melendiz ve Erciyes volkanik dağları sıralanır. Cihanbeyli, Haymana, Obruk, Kızıiırmak ve Uzunyayla bölgenin platolarıdır. Platolar üzerinde alçak ovalar ve havzalarda bulunur. Bunlar; Ankara, Çubuk, Eskişehir, Kayseri, Ereğli, Aksaray ve Konya ovalarıdır. Yerşekilllerinin başlıca etkileri şunlardır: -

Tarıma elverişli arazi oranı fazladır.

-

Toplu yerleşim tipi yaygındır.

-

Etrafındaki dağlar yüzünden nemli hava kütleleri böigeye sokulamamaktadır. Bu yüzden bu bölgeye düşen yağış miktarı azdır. AKARSU VE GÖLLERİ

Bölgenin başlıca akarsuları Sakarya, Kızılırmak ve Porsuk'tur. Bölgede akarsular sel rejimine sahiptir. İlkbaharla birlikte sıcaklıkların yükselmesi ile karların erimesi, artan yağışlar akarsuların akımlarının hızlı bir şekilde artmasına neden olur. Yaz mevsimi ile birlikte sıcaklıkların daha da artmasıyla buharlaşmanın fazlalaşması, buna karşın yağışlarda meydana gelen ; azalma akımın düşmesine yol açar. Bölge göl g bakımından zengindir. Güneyd9ki kapalı havzanın çukur Q yerinde Türkiye'nin ikinci büyük gölü olan Tuz gölü $ bulunur. S

-

Bozkır ve steplerin geniş yer tutması küçükbaş hayvancılığın yaygın olmasını sağlanmıştır.

-

Yaz kuraklığının erken başlaması sebze üretimini olumsuz etkilemiştır.

-

Don olayları çok görüldüğü için meyve çeşitliliği azalmıştır. NÜFUS VE YERLEŞME

Bölgenin 2000 yılı nüfusu 11,5 milyonu aşmıştır. Hem nüfus, hem de yüzölçümü bakımından bölgeler arasında ikinci sırada yer alır. İç Anadolu Bölgesi'ndeki nüfus, ovalarda ve alçak platolar üzerinde toplanmıştır. Konya Ovası, Ankara, Kayseri ve Eskişehir ovaları bölgenin başlıca sık nüfuslu yerleridir. Buna karşılık bölgede çok seyrek nüfuslu yerler de vardır. Tuz gölü çevresindeki verimsiz topraklardan oluşan ve yarı kurak iklime sahip olan alçak düzlükler ile onların çevresindeki platolar (Cihanbeyli, Obruk ve Haymana platoları) seyrek nüfuslu yerlerdir. İç Anadolu Bölgesi nüfusunun çoğu, verimli tarım alanlarında ve akarsu boylarında yoğunlaşmıştır. Bunların başında Ankara ve Konya gelir. Bu iki ilin nüfus toplamı, bölge nüfusunun yarısını oluşturur. Bölgede toplu yerleşme hakimdir. Kırsal kesimlerde kerpiç yapı malzemesi olarak kullanılır. EKONOMİK ÖZELLİKLERİ

Tarım Diğer önemli gölleri Akşehir ve Eber gölleri (tektonik 'ğ o Yerşekillerinin genelde ova ve platolardan oluşması, göller), Eymir ve Mogan (alüvyon set gölü) gölleridir. Ui >- tarım alanlarının daha geniş olmasını sağlamıştir. Fakat İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ yaz mevsiminin kurak geçmesi nedeniyle toprakların büyük bir kısmı nadasa bırakılır. İklim Tarım ürünleri içinde tahıllar başta gelir. Türkiye Bölgede yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı genelinde tahıla ayrılan toprakların yarıya yakın bölümü olan karasal iklim görülür. Bu durum etrafın dağlarla bu bölgededir. Düzlüklerin geniş yer kaplaması makineli çevrili olması nedeniyle, nemli hava kütlelerinin iç tarımı kolaylaştırmış, ilkbahar yağışı ve yaz kuraklığı kısımlara girememesinin sonucudur. tahıla uygun ortamı oluşturmuştur. Yağış en çok ilkbaharda, en az yazın düşer. Yağış Tahıldan sonra meyveler, Ş9ker pancarı ve baklagiller konveksiyon tipindedir. önemli tarım ürünleridir. İÇ ANADOLU BÖLGESİ TARIM ÜRÜNLERİ

ftilgi Notu J İç Anadolu Bölgesi yıl içinde Türkiye'nin en az yağış alan bölgesidir. Bitki Örtüsü Yarı kurak iklim nedeniyle bitki örtüsü bozkırdır. Yağışın fazla olduğu dağ yamaçlarında ormanlar görülür. İklim ve Bitki Örtüsünün Bölgeye Etkileri -

Nadasa bırakılan toprak oranının en fazla olduğu bölgemizdir.

Ürün

Türkiye %'si

Çavdar

%92 %70 %

Y.mercimek

50 %45

Patates Şeker

En Çok Yetiştiği Yer Konya Kuzey Kısım Orta Kızılırmak Bölümü ' Sulak Yerler

pancarı Elma

%40

Orta Kızılırmak

Arpa

%36

Konya

Nohut

%30

Kuzey Kısım

Fasulye

%30

Buğday

%29

s Konya

Üzüm

%14

j Orta Kızılırmak

Sulak Yerler

62-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Hayvancılık

Yukarı Sakarya Bölümü

Bozkır ve steplerin yaygınlığı, düzlüklerin geniş yer kaplaması, küçükbaş hayvancılığı öne çıkartmıştır. Tiftik keçisinin yarıdan fazlası bu bölgededir.

İÇ ANADOLU BOLGESI HAYVANSAL ÜRÜNLERİ Ürün

Türkiye %'si

En çok Üretildiği Yer

Tiftik keçisi

%86

Ankara, Çankırı, Yozgat

Koyun

0/ OO 70 İ.O

Platolar

Bölgenin kuzeybatı kısmını rrreydana getirir. Orta Kızılırmak boylarından İç Batı Anadolu'ya kadar uzanır. Ulaşım yolları üzerinde bulunması nedeniyle bölgenin en geiişmiş bölümüdür. İklim ve ulaşım koşuilarının elverişli olması nedeniyle bölgenin en yoğun nüfuslu yeridir. Bölgede şehirleşme oranının en fazla olduğu bölümdür.

Yeraltı kaynakları Niğde ve Sarayönü - Konya~>Civa Kayseri-» Krom, çinko, demir B^ypazarı, Çayırhan-* Linyit Kırşehir—> Mermer SeyitgaziEskişehir—>■ Bor Tuz gölü—> Tuz Çankırı-» Kaya tuzu Sivas-> Jips Eskişehir—>Lüle taşı Endüstri Eskiş9hir-> Lokomotif, uçak, motor, tekstil Ankara-H> Şeker, çimento, besin, mobilya, mühimmat, içki ve tarım aletleri Kayseri-» Dokuma, et ürünleri, meyv9 suyu, mobilya

Orta Kızılırmak Bölümü İç Anadolu'nun Çankın'dan Toroslara kadar uzanan ve içine Kızılırmak yayını alan kısmıdır. A!an bakımından bölgenin en büyük bölümüdür. Bölgede kırsal nüfus yoğunluğunun 9n fazla olduğu bölümdür. Bölümün en büyük şehri Kayseri'dir. Bunun yanında Niğde, Nevşehir, Ürgüp ve Bor önemli merkezleridir. Yukarı Kızılırmak Bölümü Bu bölüm Kızılırmak'ın, Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu arasına sokulan yukarı kısmını kaplar. İç Anadolu Bölgesi'nin en küçük, en engebeli bölümüdür. Bölgenin nüfus yoğunluğu en az, 9n dağlık ve en karasal bölümüdür.

Konya-» Çimento, tarım araçları, besin Sivas->

Bölgenin tarım alanları 9n dar olan, yükselti etkisiyle yağışı en çok olan, en geri kalmış bölümüdür.

Demiryolu rayları, çimento

Bölümün en örremli şehri Sivas'tır.

Kırıkkale—> Silah, mühimmat ve çelik fabrikaları ile rafineri Aksaray-»

Otomotiv

Çankırı—>

Etürünleri

Kırşehir—> Lastik, mermer Turizm; Bölgenin önemli turistik değerleri; peribacaları, Ihlara Vadisi, Kapadokya, M^vlana türbesi. Ayrıca bölgede Hitit, Bizans, Roma, Selçuklu ve Osmanlı devirlerine ait eserler gönümüze kadar ulaşmıştır. BÖLÜMLERİ Konya Bölümü İç Anadolu bölgesinin güney ve güneybatısını içine alır. Bölümd9 önemü bir fay hattı olmadığından deprem riski azdır. Bölüm Türkiye'nin 9n büyük kapalı havzasıdır. Türkiye'nin en kurak yerleri bu bölümdedir. İç Anadolu'nun en tenha yerleri buradadır. En çok tahıl üretilen bölümdür.

63

-COGRAFYA-

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

YERJ Anadolu'nun güney doğusunda yer alan bölge, Güneydoğu Torosların eteğinden başlayarak Suriye sınırına kadar girer. Bölgenin batısında Akdeniz Bölgesi yer alır. Güneydoğu Anadoiu Bölgesinin Tamtıcı Özelükleri tQ

-

Yüzölçüm bakımından Türkiye'nin en küçük C3 tc UJ bölgesidir. o <*> Güneydoğu torosların güneyind9 orta yükseklikte cn (500-800) geniş plato düzlükleri yerşekiilerinin hakim karakîerini oluşîurur.

-

Bölgenin en yüksek dağı sönmüş volkanik bir dağ olan Karacadağdır.

-

Bölgede yerşekillerinin sade olması yol yapımını kolaylaştırmıştır.

-

G.D.A yurdumuzda orman varlığının en az oiduğu bölgedir.

-

Bölgedeki yerşekilleri doğal göllerin oluşumunu engeliemiştir.

-

Bölgenin batısı Akdeniz ikliminin etkisi altmdadır. Burada yer yer maki topluluklarına rastlanır. Doğuya doğru gidildikçe iklim karasallaşır ve stepier yayflfş gösterir.

-

Bölgede halkın en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.

S

-

Uiaşımın kolay oimasında

-

Tarım alanlarının geniş olmasında

-

Güneyden gelen sıcak ve kuru çöl rüzgarlarına açık olmasında

-

Tarımda makine kullanımını kolayiaştırmasında

-

Bölge içinde farkiı iklimlerin oluşmasında eîkili olmuştur.

AKARSU VE GÖLLERİ Fırat ve Dicle bölgenin önemli akarsuiarıdır. Bunlar ülkemizin en çok su taşıyan akarsularıdır. Bu nehirler dar ve derin vadiler içerisinde akış gösterdiklerinden tarımda sulamada kolayca yaralanmak mümkün değüdir.Bu nedenle ancak üzerlerinde baraj yaparak bölgedeki akarsulardan faydalanılabilir. Bölged9 yer şekillerinin yapısı göl oluşumunu engellemiştir. İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ İklim Bölgenin batısı Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Doğuya doğru Akdeniz ikliminden karasal iklime geçilir. Yazları uzun, çok sıcak ve kurak geçer. Buharlaşma fazladır. Bölgede hüküm süren iklimin sonucunda; -

Buharlaşma şiddetli, kuraklık belirgindir.

■ Tarımda sulama sorunu önemlidir. YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ Orta yüksekükteki platoların geniş yer tuttuğu bir bölgedir. Gaziantep ve Urfa platoları en geniş platolardır. Diyarbakır yakınlarındaki Karacadağ sönmüş volkanı bölgenin en yüksek yeridir. Bölgenin ovaları daha çok güneydedir. Harran, Suruç, C^ylanpınar ve Birecik önemli ovalarıdır. Böîgedeki yerşeküleri;

-

Mercimek gibi kuraklığa dayanıklı ürünlerin tarımı yaygındır.

-

Toprağın nemlilik derecesi düşüktür.

-

Akdeniz ikiimi etkili olduğu için iç bölgelerimiz arasında ürün çeşidi en fazla olan bölgemizdir. Zeytinin yetiştiği tek iç bölgemizdir.

64-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Yaz sıcaklığının fazlalığı yüzünden buharlaşmanın şiddetii olması nedeniyle kuraklıktan en çok etkilenen bölgemizdir. c)

Bitki Örtüsü

d)

Bölgenin hakim bitki örtüsü bozkırdır. Maki türü bitkilere Orta Fırat Bölümünd9 sadece Gaziantep, Adıyaman arasında rastlanır. Doğuya doğru gidildikçe iklim karasallaşır, bitki örtüsü de bozkır olur.

e) f)

Bölgede üretilen başlıca tarım ürünleri: pirinç, zeytin, Antep fıstığı, üzüm, pamuk, tütün, ket9n, mercimektir. Türkiye'nin elektrik üretimi öneımli ölçüde artacaktır. Yeni iş olanaklarıyla birlikte ekonomik hayat canlanacaktır. Geür ve refah seviyesi yükselecektir. Nadas uygulanmayan azalacak, topraktan her yıl yararlanılacak.

NÜFUS VE YERLEŞME Nüfus V9 yüz ölçümü olarak en küçük coğrafi bölgemizdir. 2000 sayımına göre 6.6 milyon nüfusa sahiptir. Bölgedeki en sık nüfuslanmış il Gaziantep'tir. Bu iiin yoğun nüfuslu olmasındaki 9n büyük etk9n, sanayi kuruluşlarının fazla olmasıdır. Gün^ydoğu Anadolu Bölgesi'nde GAP çerç9V9Sinde Fırat V9 Dicle ırmakları üzerinde planlanmış olan barajların tamamlanması ve Şanlıurfa tünellerinin hizmete girmesiyle çok geniş bir alan sulamalı tarıma geçecektir. Bundan dolayı bu bölgeye dışardan göç gelm9V9 başlayacak, böyİ9ce nüfus sayısı V9 nüfus yoğunluğu hızla artacaktır.

GUNEYDOGU ANADOLU BOLGESİ TARIM URUNLERI Ürün

EKONOMİK ÖZELLİKLER

Tarım

g

Türkiye %'si

| En Çok Yetiştiği Yer

Kırmızı Mercimek

%97

Dıcle Böliımü

Antep fıstığı

%90

Siirt, Urfa, Gaziantep

Pamuk

%20

Urfa

Üzüm

%20

İ Gaziantep

Karpuz

%14

I Diyarbakır

>■

Bölgede, tarıma elverişli olan düz arazilerin geniş bir yer ~ Hayvancılık kapladığı görülür. Ancak bölgenin yağış rejimi tarımsal |JJ faaliyetleri olumsuz olarak etküemektedir. § Bölgenin kuraklığından dolayı oluşan stepler büyükbaş hayvanların yetiştiriimesine elverişli değildir. Buna bağlı Bölgeye düşen yağışların kış ve bahar aylarında g olarak burada küçükbaş hayvancılık yaygındır. toplanmış olması buharlaşmanın şiddetli olması ve yaz > Yeraltı Zenginlikleri aylarında şiddetli kuraklık görülmesi tarımsal çalışmaları sınırlandırmaktadır. GAP projesi ile bu sorun Bölgenin en ön^rnli yeraltı kaynağı petroidür. Türkiye'de kaldırılacaktır. üretilen petrolün hemen hem^n tamamı bu bölg9d9n çıkarılır. Başlıca petrol çıkarım sahaları; Raman, Garzan, GAP Projesi Batman, Kurtalan, Ulaşlı, Diyarbakır, Nusaybin ve Tem9İ hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi halkının gelir Adıyaman Kâhta'dır. düzeyi ve hayat standardını yükselterek, bu bölge ile Mardin Mazıdağı -> Fosfat diğer bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını ortadan Siirt -> Linyit kaldırmak, kırsal alandaki verimliliği V9 istihdam flilgİNotu/ imkanlarım artırarak, sosyal istikrar, ekonomik büyüme gibi milli kalkınma hedeflerine katkıda bulunmak olan | Bölgenin Türkiye 9konomisin9 en ön^mli katkısı petrol I GAP, çok sektörlü, ent9gr9 ve sürdürülebiljr bir kalkınma i çıkarımı alanındadır. Türkiye'de h9m petrol çıkarılan anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. | Proje alanı Fırat V9 Dicle havzaları iie yukarı M^zopotamya ovalarında yer alan 9 ili kapsamaktadır (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziant9p, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak). Bu proje ile; a) Toplam tarımsal üretim V9 tarım gelirlerînde büyük artış olacaktır. b) Tarım ürünü çeşidinde artışlar olacaktır.

İ

hem

de

işlenen

tek

yer

Batman'dır.

| Endüstri Bölgede tarıma dayalı ve hayvan ürünlerini işleyen çeşitli endüstri kolları gelişmiştir. Et kombinaları, süt endüstrisi, hayvansal yağ fabrikaları, zeytinyağı fabrikaları V9 benz^ri endüstri kolları bölgenin çeşitli illerinde bulunmaktadır. Sanayinin en çok geliştiği m9rk9z Gaziantep'tir. Diyarbakır -> B9sin içki, dokuma, el sanatları

-COGRAFYABatman -> Petrol arıtma tesisi Mazıdağı -» Fosfat işleme tesisleri Turizm Bölgedeki başlıca turizm merkezleri şunlardır; •

Nemrut Dağı milli parkı, Hasank9yf

•

Kommagene krallığına ait anıt kalıntılar

•

Halilü'l Rahman gölü, Ayn-ı Zilha gölü; (Şanlı Urfa)

•

Diyarbakır surları

BÖLGENİN BÖLÜMLERİ Dicle Bölümü Güneydoğu Anadolu'nun doğu yarısını içine alır. Diyarbakır havzası ve Mardin eşiği bu bölümdedir. Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin bölümün merkezleridir. İklim daha karasaldır. En önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancıhktır. Petrol üretiminin büyük bir kısmı bu bölümden sağlanır. Orta Fırat bölümü Karacadağ'ın batısından Akdeniz BöSgesi'ne kadar devam eder. Bölümde Gaziantep, Urfa platoları geniş yer kaplar. Harran Birecik, Suruç ve Ceylanpınar ovaları da önemli düzlükleridir. Fırat nehri üzerinde kurulan Atatürk Barajı bu bölümdedir. Adıyaman'da (Kâhta) petrol yatakları bulunur. Gaziantep, Şanlıurfa ve Adıyaman bölümün önemli merkezleridir.

65

66-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

N YERİ Doğu Anadolu Bölgesi ülkemizin yükseltisi en fazia olan bölgesidir. Kuzeyde Doğu Karadeniz, batıda iç Anadolu, güneyde Güneydoğu Anadolu ve doğuda da İran ile çevrelenmiştir. Doğu Anadolu Bölgesinin Tanıtıcı Özellikleri

tf,

\|

l

8r

""c.~> '*"

BilgiNotu/ | Bu bölgede Türkiye'nin sıradağlar üzerindeki en yüksek I doruk noktası olan buzui dağındaki Uludoruk bulunur. Bölgede Van Gölü'nün batısında kırık bir hat boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı volkanik dağları uzanır,

-

Yüzölçümü olarak ülkemizin en büyük bölgesidir.

-

Yurdumuzun en yüksek ve dağlık bölgesi olması

-

Volkanik yapının yaygın olması

-

Yükselti ve denizden uzaklık etkisiyle karasal iklimin daha da belirgin hale gelmesi

Bölgenin kuzeyinde; Erzincan, Tercan, Pasinler ve Iğdır ovaları yer alır.

-

Kış sıcaklıklarının en düşük, yıllık sıcaklık farkmın en fazla olduğu bölgedir.

Güneyinde; Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Malazgirt ovaları vardır.

-

Kar yağışlı ve donlu günler sayısının diğer bölgelerimizden fazla olması

nilgi Notu /

-

Ekonomik etkinlikierin sınırlı olması

-

Ulaşımın zor olması

-

Nüfus yoğunluğunun düşük olması

YERŞEKİLLERİ Türkiye'nin ortalama yükseltisi en fazla olan bölgesidir. Genel olarak dağlar doğu-batı doğrultusunda üç sıra halinde uzanır.

Bilgi Notu / Ağrı Dağı Türkiye'nin en yüksek noktasını oluşturur.

Hakkari çevresinde bölgenin ve Türkiye'nin en yüksek ovaları olan Yüksekova ve Başkaİ9 ovaları bulunur. bölgenin Erzurum-Kars ve Ardahan platoları kuzeydoğusunda yer alan yüksek platolardır. Yerşekillerinin başlıca etkileri şunlardır:

Kuzeyde; Köse, Kop, Allahuekber dağları bulunur.

Bölgenin yükseltisi fazla olduğu için ülkemizin en soğuk yeridir.

Ortasında; Tahtalı, Munzur, Karasu ve Aras sıradağları bulunur.

Ulaşım imkaniarının en sınırlı olduğu bölgemizdir. Bu yüzden sanayi gelişmemiştir.

Güneyde; Güneydoğu Toroslar uzanır.

Bölge yüksek olduğu için dik yamaçlar çoktur.Bu yüzden bölge akarsularının akış hızları fazla, enerji potansiyelleri yüksektir.

67

-COĞRAFYA-

-

Tarım alanları oranının en düşük olduğu bölgemizdir. Bu yüzden sanayi geüşmemiştir.

-

Akarsuların aşındırma gücü fazladır.

-

Kapalı havzaiar oluşmuştur.

-

Karasalhk derecesi artmıştır.

-

Kış sporları ve kış turizmine yönelik potansiyeiin fazla olmasını sağlamıştır.

AKARSU VE GÖLLERİ Bölgenin başlıca akarsuları; Dıcle. Fırat, Kura ve Aras'tır. Akarsuların özellikleri -

Türkiye'nin en çok su taşıyan akarsularıdır.

-

Vadilerindeki bol su ve akarsu yatakları kuvvetli eğimleri nedeniyle hidroelektrik açısından en elverişli bölgemizdir.

-

Bölgenin kuzeyindeki akarsularda debinin en çok düştüğü mevsim kış, en çok yükseldiği mevsim isi ilkbahar ve yaz mevsimidir.

Bitki örtüsü Yağışın az olmasının etkisiyle hakim bitki örîüsü bozkırdır. bölgede tahribat nedeniyle orman alanı azalmıştır. NÜFUSVEYERLEŞME Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en geniş yüz ölçümüne sahip böigesidir. Buna karşılık çok az nüfusa sahiptir. 2000 sayımına göre nüfusu yaklaşık 6 milyondur. Nüfus yoğuniuğu en düşük olan bölgedir. Bölgede nüfusun az olmasının temel nedeni olumsuz coğrafi koşullardır. Şiddetü karasal iklim, yüksek dağların geniş alanlar kaplaması, tarım alanlarının azlığı, sanayi kuruluşlarının yetersizliği gibi sebepler bölgede insan yaşamını zorlaştıran çevre koşullarıdır. Bölgede nüfusun nispeten sık olduğu yerler, dağlar arasındaki ovalardır. Bunlar; Erzurum, Erzincan, Pasinler, Elazığ, Iğdır, Malatya, Muş, Bulanık ovalarıdır. Bölge nüfusunun % 9O'ı bu ovalarda ve ovaları birbirine bağlayan vadilerin tabanındaki tarım alanlarında toplanmıştır.

EKONOMİK ÖZELLİKLE Türkiye'nin en büyük gölü olan Van gölü bu bölgededir. Van gölünün denize bağlantısı olmadığından çevresinde _ Tarım büyük bir kapalı havza oluşmuştur. Aynı nedenden dolayı M sulan sodalıdır. Bölgede bulunan diğer göller Hazar, gc Doğu Anadolu Bölgesi'nde yükseltinin fazla olması ve Q Nemrut, Nazik, Çıldır, Balık ve Bulanık gölferidir. dağlık alanların geniş yer kaplaması tarıma elverişli düz arazilerin çok az oimasına yol açmıştır. İKLİM VE BİTKÎ ÖRTÜSÜ Başlıca tarım ürünieri buğday, yüksek kesimlerde arpa, çavdar alçak ovalarda pamuk, (Malatya, Elazığ, Iğdır İklim ovalarında) tütün, (Bitlis, Muş, Hakkari) şeker pancarı Bölgede karasal iküm görülür. Yazları sıcak ve yağışlı, >- (Erzurum, Erzincan Malatya, Elazığ)dır. kışları uzun ve kar yağışlıdır. Ülkemizin en sert ve en ailgiltotu/ uzun kışları bu bölgede yaşanır. Bölgede yaşanan bu olumsuz iklim şartlarının temel nedeni, ortalama yükseltinin fazlalığı ve böigenin deniz etkisine kapalı olmasıdır. Bölgede yağışın dağılışı farklıdır. Kuzeydoğuda maksimum yağış yaz mevsiminde, Hakkari Bölümü'nde kış mevsiminde, Yukarı Fırat ve Murat-Van Bölümü'nde ise ilkbahar mevsimindedir. Bölgede görülen sert karasal iklim; -

Kışların çok uzun ve sert geçmesi nedeniyle sebze üretiminin en az olduğu bölgemizdir. Türkiye'de tahıl ürünleri hasadının en geç yapıldığı bölge Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Bunun nedeni yükseltinin sıcakhğı düşürmesidir. DOĞU ANADOLU BÖLGESİ TARIM ÜRÜNLERİ

Tarım ürünü çeşidi az

-

Tarım yapabilecek süre kısa

-

Tarım ürünlerinin geç olgunlaşmas!

-

Akarsularda en düşük akının kış ayiarında görülmesi

-

Halkın hayvancılığa yönelmek zorunda kalması gibi sonuçlar üzerinde etkili olmuştur.

Ürün

i Türkiye %'si

En Çok Yetiştiği Yer

Kayısı

% 67

Malatya

Arpa

% 23

Erzurum - Kars Platosu

Şeker pancarı

%10

Erzurum - Kars Platosu

Çavdar

%8

Hayvancılık Hayvancılık faaliyetleri bölgenin en önemü geçim kaynağıdır. Bölgede, yerşekillerinin elverişsizliğinden dolayı tarıma eiverişli olan düz arazilerin çok sınırlı olması ve yaz yağışlarının fazlahğına bağlı olarak meraların geniş yer kaplaması hayvancılığın geiişmesine neden olmuştur.

68-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

BilgiNotu ' Yaz yağışının fazlalığına bağlı olarak çok gür otlakların bulunduğu Kars yöresi büyükbaş hayvancılığın en önemli merkezi durumundadır. Yer altı Kaynakları

çöküntü hendeği boyunca Erzincan ve Tercan ovaları güneydeki kırıklar boyunca da Elbistan Malatya, Elazığ ve Muşovaları yer alır. Sıcaklık bakımından bölgenin en elverişli bölümüdür. Tarım alanlarının verimli olması ve iklim koşulları nedeniyle bölgenin en sık nüfuslu bölümüdür. Yukarı Fırat Bölümü yer altı zenginiikleri ve çeşitleri bakımından Türkiye'nin en zengin yeridir.

Türkiye'nin yer altı zenginliği en fazla olan bölgesidir. Divriği- Hekimhan -> Demir

Bu bölümde; demir (Divriği Hekimhan) linyit (Elbistan), bakır (Ergazi) kurşun ve çinko (Keban) çıkartılmaktadır.

Elazığ- Maden -> Bakır Guleman- Palu -> Krom Keban- Çinko -> Kurşun Elbistan- Afşin -> Linyit Endüstri Bölgede sanayi fazla gelişmemiştir. Et kombinaları, deri ve süt ürünleri, Ş9ker, pamuklu dokuma, sigara, gübre ve yem fabrikaları başlıca endüstri kollarıdır. Afşin, Elbistan termik santralinden ön^mli miktarda elektrik elde edilir.

ftilgi Nohı /

Erzurum Kars Bölümü Doğu Anadolu'nun kuzey kesimind9 Türkiye'nin çatısı olarak adlandırılan yüksek bir bölümdür. Bu bölümde yüksekliğin fazla olması nedeniyle kışlar çok şiddetli V9 uzundur. Yükseltisi fazla olan bölümde yaz yağışları, gür otlakların oluşmasını sağlamıştır. Bu otlaklara bağlı olarak bölümde büyükbaş hayvancılık çok gelişmiştir. Iğdır'da oluşan mikroklimadan dolayı pamuk üretimi yapılmaktadır.

Bilgi Notu / Türkiye'de üretilen elektrik enerjisinin büyük bir bölümü bu bölg^den elde edildiği halde yurdumuzun ekonomik o ço olarak en geri kalmış bölgesidir. Bunun başlıca Q UJ nedenleri; - Yüksek ve engebeli olması - İklimin elverişsiz olması - Ulaşımın yetersiz olması Turizm Doğa güzellikleri ve tarihi değerleriyle büyük bir turizm potansiyeline sahiptir.

Iğdır ovasının ortalama yükseltisi yaklaşık 800-900 m olup etrafı dağlarla çevrili önemli bir mikroklima alanıdır. İklim oldukça ılımandır. Mikroklima; çok dar alanda etkili olan ve bulunduğu bölgenin ana iklim özelliklerinden belirli özellikleriyle ayrılan iklimlere denir. Yukarı Murat-Van Bölümü Murat Irmağı'nın yukarı kısmını V9 Van Gölü havzasını içine alır. Son d^rece dağlık olan bu bölüm, bölgenin seyrek nüfuslu yerlerindendir.

Türkiye'd volkanik alanların en geniş yer tuttuğu e Hakkari Bölümü

•

Ağrı Dağı; dağcılık

•

Palandöken (Erzurum); kayak merkezi

•

Van Gölü, Van Kalesi

•

Ahlat'ta mezar taşları ve kümbetler

•

Nemrut dağı V9 N^mrut krater gölü

Bölgenin güneydoğusundaki yüksek yerleri içine alır. Türkiye'nin 9n inişli çıkışlı, sarp, yüksek, dağlık ve buzulların oluştuğu V9 ulaşımın çok zor yapıldığı bir yerdir.

•

Doğu Beyazıd yakınındaki İshak Paşa Sarayı

Türkiye'de buzul vadisinin bulunduğu bölümdür.

•

Çifteminare, Yakutiye Medres^leri (Erzurum)

Bölümün ekonomisi hayvancılığa dayanır.

BÖLGENİN BÖLÜMLERİ Yukarı Fırat Bölümü Bu bölüm, Doğu Anadolu Bölgesi'nin batısını içine alır. Burası bölgenin en gelişmiş bölümüdür. Yüzey şekilleri dağlar, platolar ve ovalardan meydana gelir. Kuzeyde Çimen, Kop, ortada Munzur dağları, güneyde ise Güneydoğu Toroslar bulunur. Kuzeydeki

69

-COĞRAFYA-

4.

Aşağıdakilerden hangisi Orta Kızılırmak Bölümünün özelliklerinden biri değildir?

ÇOZUMLU KAVRAMA TESTİ

A) 1. İç Anadolu Bölgesi'nin yüzey şekilleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) B) C) D) E)

B) C)

Yeryüzü şekilleri itibariyle sadelik arz eder. Aktif fay hatları bölgede bariz bir şekilde görülmektedir. Bölgenin orta kesiminde geniş düzlükler yer alır. Bölgenin kenar kesimlerinde düzlükleri çevreleyendağlarvardır. Türkiye'deki en fazla platoların bulunduğu bölgedir.

D) E)

Bu kısım, Kızılırmak'ın yukarı çığırını ve çevresini içerisine alır. Bu bölümde dağlık alanlar geniş yer kaplar. Bu bölümün iklimi, Konya bölümüne göre daha nemiilik arz eder. Bölümün en büyük şehri Kayseri'dir. Niğde, Ürgüp, Nevşehir ve Bor da önemli merkezlerdir.

- İç Anadolu Bölgesinin sıcaklık değerini Ankara karakterize eder. 2.

23.2° C

- Batı Anadolu'yıı iç bölgelere bağlayan yolların geçtiği çok önemli bir yerdir. -

İç Anadolu Bölgesi'nin en yoğun nüfuslu bölümüdür. Çalışan nüfusun %60'ı tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır.

Yukarıda verilen bilgiler aşağıdaki bölümlerden hangisini ifade etmektedir? A) B) C) D) E)

Yukarı Kızılırmak Orta Kızılırmak Konya Bölümü Yukarı Sakarya İç Batı Anadolu Bölümü

T 0.2° C e

tr UJ o

mmuz

V)

Ocak

t/

Yıltık sıcakhk farkı 23°C - Ortalama yağış 300-400 mm civarındadır. Yukarıda verilen bilgilere dayanarak İç Anadolu Bölgesi iklimi için ne söylenebilir? A) B) C) D) E)

3. Aşağıdakilerden hangisi Konya özellikleri arasında ver almaz? A) B) C) D) E)

Yağışlar yaz mevsimindedir. Genelde yağışlar oroğrafiktir. Sıcaklık farkı fazla olan kurak bir iklimi karakterize eder. En çok yağışı bölgeye Fön rüzgarları getirir. Dağlar yağışların oluşması için önemli bir potansiyeldir.

Bölümü'nün

Son derece geniş bir kapalı havza görünümündedir. Ovalar ve plato düzlükleri önemli yer tutar. Karadağ, Karacadağ gibi tek dağlar yer yer yükselir. Türkiye'nin en kurak yeri bu bölümdedir. Köy nüfusu oranı bölgede en fazla olan bölümdür.

6. İç Anadolu Bölgesi'nin tarımını aşağıdakilerden hangisi olumsuz yönde etkiler? A) B) C) D) E)

Bölgede düz alanların oldukça fazla olması Makineli tarımın kolaylıkla yapılabilmesi Kuru tarım sisteminin yaygın olması İklimin sert ve kışların uzun sürmesi Tarımı destekleyen sanayi tesislerinin olması

70-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

7. Aşağıdakilerden hangisi İç Anadolu Bölgesi'nin genel özellikleri arasında değildir? Türkiye nüfusunun en kalabalık olduğu böiümler buradadır. B) Türkiye'nin en büyük ikinci bölgesidir. C) Bölgenin yüksek dağları sönmüş volkanlardır. D) Düz alanları oldukça geniştir. Bu bakımdan 1. sıradayeralır. E) Tabii bitki örtüsü bozkırdır. A)

10. - Doğu Anadolu'da nüfusun en yoğun olduğu yerdir. -

Ülkemizin maden bakımından en zengin yerlerinden biridir.

-

Doğu Anadolu Böigesinin endüstri ve kültür merkezi durumunda olan şehirlerimiz bu bölümdeyeralmaktadır.

Yukarıda sözü edilen bölüm aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Yukarı Fırat Bölümü Erzurum - Kars Bölümü Yukan Murat - Van Bölümü Hakkari Bölümü Dicle bölümü

8. - Türkiye'de tahılın en çok yetiştiriidiği bölgedir. -

Türkiye'nin ormanlarının sadece %9'u bu bölgede bulunur.

-

Türkiye'de platoların en fazla yer aldığı bölgedir.

Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen bilgilerin sahibi bölgedir? A) B) C) D) E)

Doğu Anadolu Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Marmara Bölgesi Ege Bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi

11. - Kışları uzun ve kar yağışlıdır. -

Ülkemizin en uzun kışları bu bölgede yaşanır.

-

Kış sıcaklıkiarı yer yer -35°C ye kadar düşer.

Bu gibi olumsuz kış şartlarının yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi etkilidir? A) Türkiye'nin en kuzeyinde yer alması B) Kuzey rüzgarlarına açık olması C) Ortalama yükseltinin fazla olması ve bölgenin deniz etkisine kapalı olması D) Dağ vadi arasındaki hava akımının az olması E) Dağ vadi arasındaki yükselti farkının az olması

12. - Türkiye'de yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu yerdir.

9. Aşağıdak ilerde n ha ngisi Doğu Ana dolu Bölgesi'nin yüzey şekillerinin özeltikleri arasıda sayılmaz? A) B) C) D) E)

Ortalama yükseltisi fazladır. Dağlar çok geniş bir a!an kaplamaktadır. Tarıma elverişli düz araziler çok azdır. Tarım yükselti sınırı en yüksek bölgemizdir. Ortalama yükselti 2000 m civarındadır.

-

Mera alanlarının en fazla bulunduğu bölgedir.

-

Büyük baş hayvan sayısının en fazla olduğu bölgedir.

Yukarıda sözü edilen bölge aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

İç Anadolu Bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi

71

-COGRAFYA-

17. Aşağıdaki yer altı zenginliklerinden hangisi Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nde değildir? A) Petrol B) Fosfot D) Doğal gaz C) Linyit E)Bor

13. Aşağıdakilerden hangisi Doğu Anadolu Bölgesi'nin ikiim özelliklerinden degildir? Yer yer kış sıcaklıkları -35°C'ye kadar düşmektedir. B) Donlu gün sayısı yöreden yöreye değişmektedir. C) Yerşekillerinin kısa mesafede büyük değişikükler göstermesi yağış miktarlarında yöreden yöreye farklılıklar yaşanmasına neden olur. D) Yağışlar ilkbahar ve yaz aylarında toplanmaktadır. E) Türkiye'nin çatısı konumunda bulunması A)

14. m rn 3 cö

LLJ

A ) B C) D) )

İlkbah Yaz

2 01 0-

. CÖ

18. Aşağıdakilerden hangisi Orta Fırat Bölümü'nün Dicle Bölümüne göre daha çok nüfuslanmasının nedenlerinden biri değildir? A) B) C) D) E)

Yanda verılen yagış grafiği aşağıdaki hang ım coğrafi bölüm 11*7£ jmuz aittir?

_CO Q

cz o

- Dicle Bölümüne göre kışları daha ılık geçer.

Ege Bölümü Batı Karadeniz Konya Bölümü Hakkari Böiümi j Erzurunr (ars Bölümü

m 19C5

LU Q

Q UJ

15. İndirgenmiş izoterm haritalarında enleme bağlı en fazla bölge içi sıcaklık farkı görülen bölgemiz aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Doğu Anadolu Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi Karadeniz Bölgesi

16. Ülkemizin topoğrafyası göz önüne aiındığında hidroelektrik potansiyelinin en fazla olduğu bölgemiz aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Çeşitli endüstri kuruluşlarının olması Tarım gelirlerinin yüksek olması Çeşitli turistlik yerlere sahip olması Ticaretin gelişmiş olması GAP'ın merkezi konumunda olması

Akdeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi

-

Yazları sıcak ve kurak geçer.

-

Kış yağışları Dicle Bölümü'ne göre daha fazladır.

Maki türü bitkiiere rastlanır.

Yuka rıda Orta Fıra t Bölüm ünün iklim özelliklerinden bazıları verilmiştir. Bu bilgelere göre aşağıdakilerden hangisi sövlenemez? Orta Fırat Bölümünde Akdeniz iklimine yakın bir iklim görülür. B) Dicle bölümüne göre daha sıcak ve yağışlıdır. C) Dicle Bölümünde kışlar şiddetli soğuk geçmektedir. D) Akdeniz bitkilerine rastlanır. E) Batıdan doğuya doğru bitki örtüsüne makiden bozkırlara doğru geçiş vardır. A)

Dicle Bölümü'nün 20. Aşağıdakilerden hangisi özellikleri arasında deöildir? A) Şiddetli karasaliık hüküm sürer. B) Bitki örtüsü tümüyle bozkırdır. C) Diyarbakır bu bölümün en çok nüfuslu ve en gelişmiş şehridir. D) Küçükbaş hayvancılık gelişmiştir. E) Petrol üretiminin büyük bir kısmı bu bölümden sağlanır.

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

72-

ÇÖZÜMLER

21. Yaklaşık aynı enlemde bulunmalarına rağmen Doğu Anadoluda tarım ürünleri Ege Bölgesine göre daha geç olgunlaşır.

1. Depremsellik açısından Türkiye'nin en güvenilir yeridir. B şıkkı ise bu durumla çelişmektedir. (Cevap B)

Bu durum Doğu Anadolunun hangi özelliğinden kaynaklanır? A) B) C) D) E)

2. Soruda verilen bilgiler D şıkkının özelliklerindendir. Ayrıca !ç Anadolu Bölgesi'nin en yoğun nüfuslu illeri Ankara ve Eskişehir bu bölümde bulunmaktadır.

Daha yağışlı olmasından Yağış rejiminin düzensizliğinden Yüzölçümünün büyük olmasından Toprak özelliğinden Yükseltinin fazla olmasından

(Cevap D) 3. İç Anadolu Bölgesi'nde kırsal nüfusun en fazla olan bölümü Orta Kızılırmak bölümüdür. Konya Bölümü değildir. Nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölüm Yukarı Kızılırmak Bölümü'dür. (Cevap E)

22. Erzurum-Kars Bölümü'nde büyükbaş hayvancılığın gelişmesinde bölümün aşağıdaki hangi özelliği daha çok etkili olmaktadır? A) Dağlık ve yüksek olması Kışların soğuk ve B) sert geçmesi Yem bitkilerinin fazla C) üretilmesi Yaz yağışlarının otlak verimini D) z artırması Tarım alanlarının az olması o E) >-

çn o LU

23. Iç Anadolu Bölgesinin iklimi hakkında aşağıdakilerden hangisi sövlenemez? A) En az yağış alan bölgemizdir. B) Yaz kuraklığı belirgindir. C) Kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. D) Step iklimi görülür. E) En yağışlı mevsim kıştır.

4. Bu kısım, Kızılırmak'ın yukarı çığırını ve çevresini içine almaz. Bu bölüm, Çankm'dan Toroslar'a kadar uzanarak Kızılırmak yayını içine alan kısımdır. (Cevap A) 5. Soruda verilen bilgilerden sıcaklık farkının 23° olduğunu, 300-400 mm yağış aldığını görüyoruz. !ç Anadolu Bölgesi ülkemizin en az yağış alan bölgesidir. Doğal olarak kuraklık da buna paralel bir tutum sergileyecektir. (Cevap C) 6. İç Anadolu Bölgesi'nin ikliminin karasal olması, kışların uzun sürmesi ve yağışların yetersizliği nedeniyle kuru tarım sistemi yaygındır. Yani başka bir altematifin olmaması kuru tarım yöntemini en yaygın hale getirmiştir. (Cevap D) 7. B, C, D, E şıkları İç Anadolu Bölgesi'nin genel özellikleri arasındadır. Türkiye nüfusunun en kalabalık olduğu bölümler Marmara Bölgesi'nde yer alır. (Cevap A)

24. Aşağıdakilerden hangisi İç Anadolu Bölgesinin en tenha ve ensık nüfuslaşmış bölümleridir? A) B) C) D) E)

Konya-Yukarı Sakarya Yukarı Kızılırmak - Yukarı Sakarya Yukarı Kızılırmak - Konya Konya - Orta Kızılırmak Orta Kızılırmak-Yukarı Kızılırmak

8. Verilen özellikler İç Anadolu Bölgesi'nin özelliğini yansıtmaktadır. (Cevap B) 9. Tarım yükselti sınırının en yüksek olduğu bölge Akdeniz bölgemizdir. Yüksek olması için daha güneyde yer alması gerekmektedir. (Cevap D)

-COĞRAFYA10. Verüen bilgiier Yukarı Fırat Böiümüne aittir. Bu bölümde demir (Divriği, Hekimhan) linyit (Elbistan), bakır (Ergani), kurşun ve çinko (Keban) çıkartıtmaktadır. Malatya ve Elazığ bölgenin endüstri ve kültür merkezi konumundadır.

73

18. A, B, D, E şıkları nüfusun Orta Fırat Bölümü'nde fazla olmasında önemli etkenlerdir. Ancak çeşitli turistik yeriere sahip oiması Orta Fırat Bölümü'nün çok nüfusiu olmasında önemli bir etken değildir. (Cevap C)

(Cevap A) 19. Verilen bilgüerden Dicle Bölümünde kışiarın sert olduğu anlaşılmaz. Zaten Dic!e Bölümünde kışlar çok soğuk bir özellik göstermemektedir.

11. Ortalama yükseitinin fazla olması ve bölgenin deniz etkisine kapalı olmas! nedeniyle Doğu Anadolu Böigesi'nde sert ve uzun kışlar yaşanmaktadır. Erzurum ovasının 1950 m yükseklikte olduğunu düşünürsek bunu daha iyi anlayabiliriz.

(Cevap D) 20. Şiddetli karasalhk hüküm sürmez. Sadece Orta Fırat Bölümü'ne göre kışlar daha karasaidır ve daha soğuk geçer.

(Cevap C)

(Cevap A)

12. Verilen bilgilerde Doğu Anadolu Bölgesi'nden söz edilmektedir.

21. Yükselti fazlalığı Doğu Anadoluda ürünlerin geç olgunlaşmasına neden olur.

(Cevap D)

(Cevap E) 13. Türkiye'nin çatısı konumunda bulunması ortalama yükseltisinin fazla olmasından dolayıdır. 22. Erzurum-Kars Bölümü'nde büyükbaş hayvancılığın çok geiişmesinin nedeni; yaz yağışları nedeniyle otlakların gür ve verimü olmasıdır.

(Cevap E) 14. Yaz yağışlarının en fazia olduğu bölüm Erzurum-Kars Bölümüdür.

'o ec

(Cevap D)

(Cevap E) g 23. 15. Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Bunun sebebi ise yükselti ve karasallığın fazla olmasıdır. (Cevap A) 16. Dağlık alanlardan akarsular yüksek bir enerjiyle yere düşeceklerinden topografyası en dağlık olan bölgeye bakmamız gerekir. Yüzey şekilleri en dağlık olan bölgemiz ise Doğu Anadolu Bölgesidir. (Cevap B)

17. Petrol -> Adıyaman - Kahîa Baîman, Roman, Garzan, Siirt Kurtalan, Uiaşlı ve Diyarbakır. Fosfot -> Mardin - Mazıdağı Linyit -»Silopi ve Cizre Doğal gaz-> Mardin - Çamurlu Bor ise geneilikle G. Marmara ve İç Batı Anadolu bölümünden çıkartılır. (Cevap E)

İç Anadolu bölgesinin en yağışlı mevsimi ilkbahardır. Bu nedenle E seçeneğinde verilen cevap İç Anadolu Bölgesinin iklim özelliği ile bağdaşmaz (Cevap E)

24. Bölgenin en tenha bölümü, yükselti, engebe ve iklim koşullarının olumsuzluğu gibi nedenlerle Yukarı Kızılırmaktır. Yukan Sakarya Bölümü ise, ulaşım yollarının kavşağında yer alması, Ankara, Eskişehir gibi önemli merkezlerin varlığı nedeniyle yoğun nüfuslanmıştır. (Cevap B)

74-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİDoğu Anadolu Bölgesi'nin maden çeşitliliği ile bölgenin hangi özelliği arasında ilişki olduğu söylenebilir? (99 DMS L)

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

A) B) C) D) E)

Aşağıdakilerden hangisi, İç Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Kızılırmak Bölümü'nün bir degildir? (99 DMS OÖ) A) B) C) D) E)

İklimin karasal olması Bitki örtüsünün bozkır olması Nüfus yoğunluğunun az olması Arazinin engebeli olması Endüstrinin gelişmiş olması

Jeolojik yapısı Bitki örtüsü Bulunduğu enlem Dağların yükseltisi İklim koşulları

Yer altı zenginlik kaynakları olan madenler, jeolojik yapıya ve bu yapının oluştuğu jeolojik zamana bağlıdır. Ülkemizde 1. jeolojik zamandan 4. jeolojik zamana kadar oluşmuş araziler vardır. Volkanik faaliyetlerin sık olduğu 3. jeolojik zaman oluşumlu arazinin çok olması volkanik oluşumlu madenlerin daha çok ve çeşitli olmasına yol açmıştır.

Yukarı Kızılırmak Bölümü'nün özellikleri:

(Cevap A)

Kızılırmak'ın yukarı kısmını kapsar.

-

- Bölgenin yüzölçümü en küçük, nüfus yoğunluğu en az olan bölümdür. -

Bölgenin en dağlık ve en karasal bölümüdür.

-

Yükselti etkisiyle yağışı en çok alan bölümdür.

-

En geri kalmış bölümdür.

-

Büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.

o ç/3

'o

Endüstrinin gelişmiş olması Yukarı Bölümü'ne ait bir özellik değildir.

Kızılırmak (Cevap E)

2. Aşağıdakilerden hangisi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde Atatürk BarajYnın kurulmasından sonra görülen değişikliklerden biri değildir? (99 DMS ÖL) A) B) C) D) E)

İç balıkçılığın artması Küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşması Su sporlarının yapılması Tarımın geniş alanlara yayılması Eğitim ve kültür alışverişinin artması

GAP projesiyle sulamalı tarıma geçilmesi bu bölgede gelişmeyi hızlandıracağı için mera hayvancılığının yerini ahır ve besi hayvancılığı alacaktır. Aynı zamanda tarım alanlarına geniş yer ayrılacağı için küçükbaş hayvancılık da azalacaktır. (Cevap B)

UJ «3

Türkiye'nin büyük hidroelektrik santrallerinin üzerinde bulunduğu akarsu kaynakları aşağıdaki coğrafi bölgelerin hangisinde yer almaktadır? (99 DMSL) A) B) C) D) E)

Güneydoğu Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Akdeniz Bölgesi Ege Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi yurdumuzun akarsu potansiyeli yönünden en zengin bölgesidir. Bölgedeki akarsular taşıdıkları su yönünden başta gelir. Vadilerdeki bol su ve kuvvetli eğim hidroelektrik potansiyelini arttırır. (Cevap B) 5. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Konya Ovası Sulama Projesi (KOP) günümüzde Türkiye'de yürütülen büyük projelerden ikisidir. Bu iki proje tamamlandığında, ilgili yörelerde aşağıdakilerin hangisinde artış olması beklenemez? (99 DMS L) A) B) C) D) E)

Nüfusta Ulaşım olanaklarında Tarımsa! üretimde Endüstri kuruluşları sayısında Yeraltı zenginliklerinde

75

-COĞRAFYA-

6.

GAP ve KOP projeleri devreye girdiğinde sulanabilen alanlar artacağı için tarımda, ulaşımda, nüfusta, endüstride artışlar ve değişmeler görülecektir. Yer altı zenginlikleri ise jeolojik yapı ile

Erzurum-Kars Bölümü'nde yaz yağışlarının görülmesi, otlak ve çayırların geniş yer kaplamasına yol açtığından büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.

(Cevap E)

Aşağıdakilerin hangisinde Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki bir yer burada çıkarılmayan bir yer altı zenginliği ile verilmiştir? (2000 DMS)

Aşağıdakilerden hangisi Yukarı Kızılırmak Bölümü'nün özelliklerinden biri degildir? (2000 DMS) A) B) C) D) E)

Önemli kavşakların bulunması Kışların çok soğuk ve yağışlı olması Kentleşmelerin az olması Ortalama yükseltinin az olması Nüfus yoğunluğunun az olması

(Cevap A)

A) Tercan-Tuz B) Ergani-Bakır C) Elazığ-Demir D) Elbistan-Linyit E) Guleman-Krom

Elazığ - Demir eşleştirmesi yanlıştır. Yukarı Kızılırmak Bölümü'nün özellikleri; Bu bölüm, Kızılırmak'ın Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu arasına sokulan yukarı kısmını kapsar.

Demir -> Divriği (Sivas), Hekimhan, Hasan Çelebi (Malatya), Eymir, Edremit, Ayazmana (Balıkesir), Torbalı (İzmir), K.Maraş, Hatay, Adana, Kayseri'den çıkarılmaktadır. (Cevap C)

İç Anadolu'nun en küçük, en engebeli bölümüdür. Engebeli olduğu için tarım alanlarının oranı düşüktür. İç Anadolu Bölgesi'nin kışın en soğuk bölümü burasıdır. Bölgenin yükselti etkisiyle yağışı en çok alan bölümüdür. İç Anadolu Bölgesi'nin en geri kalmış bölümüdür. Bölgenin yüzölçümü küçük nüfus yoğunluğu en az olan bölümdür. Seçenekler incelendiğinde A seçeneği hariç, diğer seçenekler Yukarı Kızılırmak Bölümünün özelliklerindendir. (Cevap A)

7.

Erzurum-Kars bölümünde ekonominin hayvancılığa dayalı olmasının nedenlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir? (2000 DMS) A) B) C) D) E)

Çayır ve meraların geniş yer tutması Kışların soğuk geçmesi Yer altı kaynaklarının az olması Yağışların düzensiz olması Nüfus yoğunluğunun az olması

Yer şekilleri göz önüne alındığında, aşağıdaki bölümlerin hangisinde karayolu yapımında birim maliyetin en fazla olması beklenir? (2000 DMS) A) Konya B) Ergene C) Dicle D) Yukarı Murat-Van E) İç Batı Anadolu

Verilen seçeneklerden: Yukarı Murat-Van Bölümünde karayolu yapımında birim maliyetin en fazla olması beklenir. Çünkü, Yukarı Murat-Van Bölümü Doğu Anadolu Bölgesinin bir bölümüdür. Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en dağlık, en yüksek ve en büyük coğrafi bölgesidir, Bu da ulaşımı ve yol yapımını zoriaştırır. (Cevap D)

7610.

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Aşağıdakilerden hangisinin Güneydoğu Anadolu'nun kimi yerlerinde yetiştirilebilmesi, bu bölgede Akdeniz iklimi görüldüğünün bir kanıtıdır? (2001 KMS) A) B) C) D) E)

12. Aşağıdaki beş bölgemizden hangisinde yaz aylarında coğrafi konum dikkate alındığında buharlaşma en fazla olur? (2001 KMS) A) B) C) D) E)

Mercimek Buğday Kayısı Zeytin Üzüm

Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi

Güneydoğu Anadolu Bölgesi yaz mevsimi çok sıcak geçtiği için, buharlaşmanın en şiddetli olduğu bölgedir.

Zeytin Akdeniz ikiimine uyum sağlayan bir bitkidir. Sıcaklığın sıfırın altına düşmesjnden etkiiendiğinden don olayiarının görülmediği yerlerde yetişir. Zeytin yetişebilen bir yörede Akdeniz iklim özellikleri

(Cevap A) 13.

(Cevap D)

11. Ulaşım ve endüstri yönünden ötekilerden daha az gelişmiş olan bölüm aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KMS) A) Yukarı B) Kızılırmak Güney C) Marmara İç Batı Anadolu Ege Adana E)

Yukarıda verilen haritada taranmış platoların hangisinde, yaz mevsimi sıcak ve kurak gecmez? (2001 KPSS)

Verilen bölümler içerisinde Yukarı Kızılırmak Bölümü ulaşım ve endüstri yönünden daha az geiişmiştir. Yukarı Kızılırmak Bölümü'nün özellikleri; - Bu bölüm, Kızılırmak'ın Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu arasına sokulan yukarı kısmını kapsar. - İç Anadolu'nun en küçük, en engebeli bölümüdür. - Engebeli olduğu için tarım alanlarının oranı düşüktür. - İç Anadolu Bölgesi'nin kışın en soğuk bölümü burasıdır. - Bölgenin yükselti etkisiyle yağışı en çok alan böiümüdür. - İç Anadolu Bölgesi'nin en geri kalmış bölümüdür. - Bölgenin yüzölçümü küçük nüfus yoğunluğu en az olan bölümdür. (Cevap A)

A) B) C) D) E)

Haymana Gaziantep Erzurum-Kars Obruk Bozok

Erzurum - Kars platosunda yükselti fazla olduğu için yazlar yağışlı geçer. (Cevap C)

14. Aşağıdakilerden hangisi İç Anadolu Bölgesi'nin iklim özelliklerinden biridir? (2002 KPSS) Nem oranının yol boyunca yüksek olması Gece ve gündüz sıcaklık farkının birbirine yakın olması C) Yaz ve kış mevsimi arasında sıcaklık farkının fazla olması D) En çok yağışın sonbaharda olması E) Yılda altı ay süreyie sıcaklığın 0°C'nin altında olması A) B)

77

-COĞRAFYA-

17. Doğu Anadolu Bölgesi'nin buğday tarımını "İç Anadolu Böigesi yarıkurak iklimin etkisindedir.

sınırlayan başlıca doğal etmen aşağıdakilerden

Gece ve gündüz arasında sıcaklık farkı çoktur.

hangisidir? (2003/2 KPSS)

Doğuya gidildikçe sıcaklık farkı artar. Yağış en çok ilkbaharda, en az yazın düşer. Yağış konveksiyon tipindedir. Yıllık yağış miktarı bölgenin kıyı kesimlerinde daha fazladır. (Cevap C)

A)

Yıllık yağış tutarının az olması

B)

Yaz sıcaklıklarının düşük olması

C)

Kar yağışının fazla olması

D)

Donlu gün sayısının fazla olması

E)

Bulutlu gün sayısının fazla olması

Buğday; yetişmek için orta derecede yağış (300-400 15. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin ekonomisinde, aşağıdakilerin hangisinden eide edilen gelirin payı

mm) ve bo! güneş ister. Büyüme döneminde serin ve nemli ortam, olgunlaşma ve hasat döneminde ise

diğerlerinden daha azdır? (2002 KPSS)

sıcak ve kurak hava ister. Ekim döneminden sonra k ar y ağ ış ı n d an f az l a z ar ar g ör m ez . Yaz

A) Petrol üretimi C) B) El sanatları D) Enerji üretimi E) Tarım ürünieri

sıcaklıklarının düşük olması buğday üretim miktarını azaltır.

Hayvansal ürünler

(Cevap B)

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde hayvancılık pek geüşmemiştir. Bu nedenle hayvansal ürünlerden fazla gelir elde edilemez. (Cevap E)

S S D

C5 CE LU

1 %7 ' 9

16.

vı &47||||§

111w |

Q_

, III 3%9 /IV %12

18. Doğu Anadolu Bölgesi'nin hidroelektrik enerji potansiyelinin yüksek olmasında aşağıdakilerden

o

hangisi etkili degildir? (2003/2 KPSS)

UJ

>-

%16 Yukarıdaki grafikte Türkiye'de şekerpancarı üretiminin

A) Akarsuların rejimlerinin düzensiz olması B) Akarsuların taşıdığı su miktarının çok olması C) Akarsu ağının sık ve geniş olması Akarsuların

bölgelere göre dağılımı yüzde olarak gösterilmektedir.

D) yatak eğimlerinin ve akış hızlarının fazla olması

Grafikte

E)

Akarsu vadileri boyunca boğazların yer alması VI

numarayla

gösterilen

bölge

aşağıdakilerden hangisi olabiiir? (2003 KPSS) A)

Karadeniz Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi'nin akarsuları;

B)

Güneydoğu Anadolu Bölgesi

-

C)

Marmara Bölgesî

D)

İç Anadolu Bölgesi

E)

Doğu Anadolu Bölgesi

Türkiye'nin en çok su taşıyan akarsularıdır. Vadilerdeki bol su ve akarsu yataklarının

kuvvetli eğimleri nedeniyle potansiyelleri fazladır.

hidroelektrik

enerji

Akarsu rejiminin düzensiz olması hidroelektrik llıman kuşağın nemli ve serin yerleri şeker pancarı tarımına en uygun yerlerdir. Yetiştirme döneminde çok nem ister. Olgunlaşma döneminde fazla yağış istemez. Daha çok iç bölgeierimizde üretilir. İç Anadolu Bölgesi, üretimin % 45'ni karşılar. (Cevap D)

potansiyeli üzerinde etkiü değildir. Yağış rejimi ile Jir. (Cevap A)

78-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

19. Aşağıdakilerden hangisinin İç Batı Anadolu Bölümü'nün ekonomisindeki yeri en azdır? (2003/2 KPSS) A) B) C) D) E)

21. Aşağıdakilerden hangisi Güneydoğu Anadolu Bölgesinin özelliklerinden degildir? (2004 KPSS)

Halıcılık Madencilik Çinicilik Hayvancılık Turfanda sebzecilik

A) Ham petrolün tamamına yakınının üretildiği yerdir. B) Yükseltisi kuzeyden güneye doğru azalır. C) Nüfus bölge içinde düzenli dağılmıştır. D) Tarımda sulamaya gereksinim vardır. E) Orman örtüsünün en az olduğu bölgedir.

İç Batı Anadolu Bölümü, Asıl Ege Bölümü'nden yüksek olduğu için daha soğuktur. Bu durum tarım ürünlerinin farklılaşmasına yol açmıştır. Turfanda sebzecilik Asıl Ege Bölümü'nde yapılır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde en sık nüfuslanmış il Gaziantep'tir. Nüfus bölge içinde düzenli dağılmıştır.

(Cevap E)

(Cevap C)

2:

o
co

s CM O

cö

20. Coğrafi konumları göz önüne alındığında aşağıdaki bölümlerin hangisinde en sıcak ay ile en soğuk ay arasındaki farkın en fazla olması beklenir? (2004 KPSS) A) B) C) D) E)

Orta Karadeniz Bölümü Kıyı Ege Bölümü Güney Marmara Bölümü Antalya Bölümü Yukarı Murat-Van Bölümü

22.1. Ovaların uzanması

dağların

iç

kısımlarına

kadar

II. Tarıma dayalı endüstri kuruluşlarının fazla olması III.

İklimin elverişli olması

IV.

Sulama olanaklarının yeterli olması

Ege Bölgesi'nde endüstri ürünlerinin bol olmasında yukarıdakilerden hangisi etkilidir? (2005 KPSS) C) A) II B) III ve IV ve

Sıcaklık farkı denize uzak yerlerde daha fazla deniz kıyılarında daha azdır. Verilen seçeneklere bakıldığında Yukarı Murat-Van Bölüm'ünde sıcaklık farkı en fazladır. (Cevap E)

D) IV E)

I

Endüstri kuruluşlarının fazla olması ürünlerinin bol olmasının sonucudur.

endüstri (Cevap B)

79

-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ

TEMEL YURTTAŞLIK BILGISI

Anayasa Hukukuna Giriş 1 B. MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ1921 ANAYASASI

TÜRKİYE'DE ANAYASAL GELİŞME A. OSMANLIİMPARATORLUĞU DÖNEMİ Osmanlı imparatorluğu döneminde anayasal gelişmenin ilk adımı olarak 1808 yılında imzalanan "Senedi İttifak" gösterilir. Bu senet merkezi hükümetin temsilcileri ile ayan temsilcileri arasında kabul edilip imzalanmıştır. Bu senetle, devlet işlerine resmi sıfatı haiz memurlardan başkasının karışamayacağı, iktidarın kullanılmasına sadrazamın katılacağı ve bundan dolayı kendisinin sorumlu olacağı gibi hükümler yer almış, buna karşılık ayan temsilcileri içlerinden birinin devlete karşı ayaklanması halinde bunun bastırılmasına yardımcı olmayı taahhüt etmişlerdir. Osmanlı'da anayasal gelişmenin ikinci aşaması, 1839 tarihli Tanzimat Fermanı'dır. Bu fermanda devletin bütün uyrukları için can, mal ve ırz güvenliği vaat edilmiş, vergi ve askerlik işlerinin de bir düzene bağlanacağı söylenmiştir. Bu vaatler 1856 Islahat fermanı ile de doğrulanmıştır. Ancak ferman hükümlerine uyup uymamak padişahın takdirine bağlıdır. İlk Osmanlı Anayasası (Kanun-u Esasi) 1876 yılında ilan edilmiştir. 1876 Anayasası, "Meclis-i Umumi" adını alan bir parlamento kurmuştur. Bu parlamento, iki meclisten meydana gelmektedir. Heyet-i Ayan adını taşıyan meclisin bütün üyeleri, padişah tarafından atanmaktadır. Diğer meclisin (Heyet-i Mebusan) üyeleri ise, halk tarafından iki dereceli seçimle seçilmektedir. Anayasa parlamentonun yetkilerini hayli dar tutmuştur. 31 Mart Vakası'nın ardından 1909 yılında Anayasa daha demokratik bir pariamenter sistem yönünde önemli değişikliklere uğradı. Bakanlar kurulunun mebusan meclisine karşı sorumlu olduğu açıkça belirtildi. Padişahın meclisi fesh etme hakkı Ayan meclisinin onayı ve üç ay içinde yeni seçim yapılması şartlarına bağlandı. Kanun teklif etmek için padişahın izninin alınması zorunluluğu kaldırıldı.

TBMM hükümetinin dayandığı ilkeler 20 Ocak 1921 tarihinde Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile ortaya kondu. 1921 Anayasası'nın en önemü yeniliği, milli egemenlik ilkesidir. Aynı anayasa, yasama ve yürütme kuvvetlerinin TBMM'de toplandığını göstermektedir. Nihayet 1921 Anayasası, il ve nahiyelerde halk idaresi, yani yerinden yönetim ilkesini benimsemiştir. 1921 Anayasası'nın kurduğu hükümet sistemi meclis hükümeti olarak adlandırılır. Kuvvetler birliği prensibini benimseyen 1921 Anayasası, yasama ve yürütme kuvvetlerini yasama organına vererek meclis hükümeti ilkesini benimsemiştir. Genel Özellikleri •

Yeni Türk Devletinin ilk anayasasıdır.

•

Egemenlik Kayıtsız Şartsız Milletindir.

•

Yasama, yürütme, yargı (Güçler Birliği) yetkileri TBMM'ye aittir.

•

TBMM yargı, yetkisini İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması ile kullanmaya başlamıştır. Türkiye Devleti TBMM tarafından yönetilir ve hükümeti 'Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" adını alır. Seçimler 2 yılda bir yapılır.

•

• •

Şeriat hükümlerinin uygulanması, savaş ve banşa karar verilmesi, seçimlerin yapılması gibi yetkiler TBMM'ye aittir.

•

TBMM Hükümeti ülkeyi seçtiği vekiilerle yönetir, TBMM Başkanı, bakanlar kurulunun da başkanıdır.

•

Bakanlar kurulu içlerinden birini hükümet başkanı seçer.

•

Bir anayasa kabui etmiş olması, TBMM'nin "kurucu" niteükte olduğunu gösterir. 1924ANAYASASI

1924 Anayasası, meclis hükümeti ile parlamenter rejim arasında karma bir sistem kurmuştur. Bu sistem "kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı"

80-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

sistemi olarak adlandmlabilmektedir. 1924 Anayasası, parlamenter sistemin temel ilkelerinden biri olan hükümetin koiektif sorumluluğu ilkesini açıkça kabul etmişîir. Yani Bakaniar kurulu hükümetin genel politikasından birlikte sorumlu tutulmuştur. 1924 Anayasası sert bir anayasaydı. Anayasa değişikliği nitelikli çoğunluklara bağlanmış, değiştirilemeyecek (1. madde) maddeler getiriimiştir. Ayrıca hiçbir kanunun anayasaya aykırı olamayacağı anayasada yer almıştır. Ancak aykırılığı denetleyecek bir yargısal mekanizma ön görmemiştir. 1924 Anayasası, hürriyetler konusunda 'İabii hak" anlayışını benimsemiştir. Demokratik bir anlayışa sahip olmakla beraber, bir çoğuicu demokrasi değil, 1924 Anayasası çoğunlukçu demokrasi anlayışını yansıtmaktadır. Genel Özellikleri •

Devletin dini İslam, diii Türkçe ve başkenti Ankara'dır.

•

Türkiye bir Cumhuriyettir.

•

1921 Anayasasındaki "Milli egemenlik", "Tek Meclis", "Meclis üstünlüğü" ve "Güçler Birliği" ilkeleri devam ettirilmiştir.

•

Cumhurbaşkanı, TBMM içinden 4 yılda bir seçilecek. Aynı kişi ikinci defa Cumhurbaşkanı seçilebilecek. TBMM üyeleri 4 yılda bir seçilir. Seçme ve seçilme hakkı yalnız erkeklerle verilmiştir.

"Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkiü organiar eliyle" kullanacağı belirtilmiştir. Böylece TBMM egemeniiğinin kullanılmasmı anayasada belirtilen diğer devlet organları ile paylaşır olmuştur, 1961 Anayasası tamamen, anayasanın üstünlüğü ilkesi üzerine inşa ediimiştir. Anayasaya uygunluğun denetiminde yargısa! mekanizma iik olarak 1961 Anayasası ile getirilmiştir. 1961 Anayasası kuvvetlerin yumuşak ayrılığmı benimsemiş ve bu doğruituda yargı bağımsıziığını bütün güvenceleri ile gerçekieştirebilmiştir. 1961 Anayasası'nm yeniliklerinden biri de yasama organının (TBMM) Millet Mecüsi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclise bölmüş olmasıdır. Başka bir yeniük ise özerk statüye sahip olan kamu kuruluşları yaratilmış olmasıdır. Bunlar, üniversiteler ile radyo ve televizyon idaresidir, 1961 Anayasası, yerinden yönetim ilkesi bakımından da bazı yenilikler getirmiş ve devlet iktidarmm dikey düzeyde de paylaşılmasını sağlamaya çalışmıştır. Ayrıca yerei yönetimlerin genel karar organlarının halk tarafından seçilmesini bir anayasa ilkesi haline getirmiştir. Genel özelükleri; •

Güçier ayrılığı prensibinin getirilmesi

•

Yasama TBMM'ye

•

Yürütme Hükümete

•

Yargı Bağımsız Mahkemelere aittir

•

Anayasa Mahkemesi kurulmuştur

•

Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu'ndan oluşan iki meclisli parlamento oiuşturulmuştur.

•

Nisbi temsil sistemi getirilmiştir.

1924 Anayasası'nda Yapılan Değişiklikler •

1928'de "Devletin dini İslam'dır" maddesinin çıkanlması

•

Seçmen yaşının 18'den 22'ye çıkarılması

•

Toprak reformunun yapılması

•

Ormanların devletleştirilmesi

•

1934'de kadınlara seçme ve seçilme hakkının veriimesi

•

1937'de Atatürk ilkelerinin anayasaya girmesi

1961 ANAYASASI'NIN TEMEL NİTELİKLERİ 1924 Anayasası'nın millet egemenliğini tek başına temsil eden üstün yetkili Meclis anlayışına karşıiık, 1961 Anayasası egemenliğin kullanılışı bakımından hayli farklı bir formüi benimsemiştir. Egemenliğin kayıtsız şartsız Türk milletinin olduğu yolundaki ifade korunmakla birlikte, milletin egemenliğini

"Cumhuriyetin nitelikleri, resmi dil, Türk bayrağı ve İstiklal Marşı değiştirilemez" hükümleri anayasada yer almıştır. 1982ANAYASASI •

1982 Anayasası 1961 Anayasası'na göre daha kazuistik bir yöntemle hazırlanmıştır. Bir tepki anayasasıdır.

•

1982 Anayasası daha kaîı niteüktedir.

•

1982 Anayasası bir geçiş dönemi öngörmüştür.

•

1982 Anayasası otorite-hürriyet dengesinde otoritenin ağırlığım artırmıştır.

•

1982 Anayasası devlet yapısı içinde yürütme organını güçlendirmiştir.

81

-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ

•

1982 Anayasası mekanizmalarındaki hükümler getirmiştir.

siyasal karar alma tıkanıklıkları giderici

•

1982 Anayasası 1961 Anayasası'na oranla daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir.

•

Cumhuriyet senatosu kaldırılmıştır.

•

Seçme ve seçilme yaşı arttırılmıştır. (Günümüzde seçmen yaşı 18'dir)

•

Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu birleştirilmiştir.

•

TBMM üyeliğine 5 yıl, Cumhurbaşkanlığına 7 yıl için seçilme şartı getirilmiştir.

•

Meclis 400 üyeli olmuştur. (Günümüzde üye sayısı 550'dir)

•

Cumhuriyetin nitelikleri, devietin bayrağı, dili, marşı, başkenti değiştirilemez hükümlerdir. (Anayasanın 1,2,3. md.) DEVLETİN TEMEL NİTEÜKLERİ

I. CUMHURİYETÇİLİK Cumhuriyetçilik hem bir devlet şekli hem de bir hükümet şeklidir. Cumhuriyet, egemenliğin bir kişiye veya bir zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu bir yönetimi ifade eder. II. ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLILIK Anayasamızın benimsediği milliyetçilik anlayışının, ırk, dil ve din gibi objektif benzerliklere değil, kader, kıvanç ve tasa ortaklığına ve birlikte yaşama arzusuna dayanan "subjektif milliyetçilik" anlayışı olduğunda şüphe yoktur. III. LAİKLİK a. Resmi bir devlet dininin olmaması b. Devletin bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması c. Din kurumları ile devlet kurumlarının ayrılmış olması din kurallarından d. Devlet yönetiminin etkilenmemesi IV. DEMOKRATİK DEVLET Serbest Seçimler Genel oy: Servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır. Eşit oy: Bu ilke her seçmenin bir tek oya sahip olması anlamına gelir.

Seçimlerin serbestliği: Bu ilke, vatandaşların hiçbir baskı ve zorlama olmadan oy kullanabilmelerini ifade eder. Tek dereceli seçim: Seçimler seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya seçip seçmemeleri bakımından, tek ve iki dereceli olmak üzere ikiye ayrılır. Tek dereceli seçimde seçmenier, temsilcilerini doğrudan doğruya seçerler. Oyun gizliliği: Seçmenin iradesini serbestçe ve her türlü baskıdan uzak bir biçimde kullanabilrnesidir. Türkiye'de 1950 yılında kabul edilmiştir. Açık sayım ve döküm: Oyların sayımının ve dökümünün kamuya (herkese) açık olarak yapılmasıdır. Bu ilke de 1950 yılında ülkemizde uygulanmaya başlanmıştır. Seçimlerin yargı organlarının yönetim ve denetiminde yapılması: Yüksek Seçim Kurulu. V. İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın özüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkelerine aykırı olamaz. HUKUK DEVLETİ Vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu bir sistemi anlatır. Hukuk devletinin gerekleri: Yürütme İşlemlerinin Yapısal Denetimi; Anayasamıza göre, idarenin her türlü işlem ve eylemine karşı yargı yolu açıktır. Ancak bunun bazı istisnalarını yine Anayasa koymuştur. Yüksek Askeri Şura kararları, Hakimler ve Savcılar Yüksek Üst Kurulu kararlarına karşı idari yargıya başvurulamaz. Yasama İşlemlerinin Yargısal Denetimi; kanunlar, Anayasa'ya aykırı olamaz. Anayasa yargısınm başlıca görevi kanunların, Anayasaya uygunluğunu denetlemektir. Yargı Bağımsızlığı; Yargının, yasama ve özellikle yürütme organından bağımsızlığını anlatır. Kanuni Hüküm Güvencesi; Hiç kimse kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma

82-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. Ceza Sorumluluğu İlkesi; Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezaiandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza veriîemez. Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yoida delil göstermeye zorlanamaz. Hukuk Genel İikelerine Bağlıltk; Bunlar hukuku bilinen ve tüm uygar ülkelerin benimseyip uyduğu ükelerdir. VI. SOSYAL DEVLET Devletin sosyal barış ve adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini meşru ve gerekli gören bir devlet anlayışıdır. VII. EŞİTLİK 1982 Anayasasının 10. maddesinde düzenlenmiştir. Eşitiik, her yönüyle aynı hukuki durumda olaniara aynı muamelenin yapılmasıdır. Yani eşitlerin eşitliğidir. Farklı durumlara farklı muamele edilmesi eşitliğe aykırı değildir. KURUCU İKTİDAR: ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ Bir devletin anayasasını yapma veya değiştirme yani o devleîin temel siyasal yapısını belirieme iktidarına kurucu iktidar veya kuruculuk fonksiyonu adı verilir. Kuruimuş iktidar ise, kurucu iktidarın anayasada belirlediği sınırlar içinde devletin çeşitli hukuki yetkilerini kullanma iktidarıdır. Kurulmuş iktidar hukukiliğini kurucu iktidarm iradesine uygunluğundan alır. Asii kurucu iktidar bir ülkenin siyasal rejiminde ihtilal, hükümet darbesi, işgalin sona ermesi gibi kesintiler nedeniyle bir hukuk boşiuğunun doğması durumlarında ortaya çıkar. Bu durumlardan fiili iktidarı ellerinde bulunduran sosyal güçler, yeni devletin veya yeni rejimin anayasasmı meydana getirirken, kendilerini bağlayan hiçbir pozitif hukuk normu yoktur. Bu anlamda asli kurucu iktidar sınırsizdır ve hukuk dışı bir olaydır. Tali kurucu iktidar ise, bir ülkenin anayasasının, o anayasada belirlenmiş usuliere uyulmak suretiyle değiştirilmesidir. Burada bir anayasanın tümden yeniden yaratılması değil, mevcut bir anayasanın bazı hükümlerinin değiştirilmesi söz konusudur.

Türk Anayasaları, 1876 Kanun-i Esasi'den bu yana sert anayasa sistemini benimsemişlerdir. Kanun-i Esasi'de değişiklik için üçte iki çoğunluk ve padişahın onayı gerekmekteydi. Asli kurucu iktidar niteliğindeki meclisin oluşturduğu 1921 Anayasası, anayasayı değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm îaşımamakîadır. Daha sonra bu Anayasada yapılan değişiklikler normal kanunlardaki usullere göre gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle 1921 Anayasası, Osmanlı-Türk anayasa tarihinin tek yumuşak anayasasıdır. 1924 Anayasası anayasa değişiklikieri için üçte bir îeklif üçte iki kabul çoğunluğu öngörmüştür. Ayrıca bir onay safhasına yer verilmemiş hatta anayasa değişikliklerinin kanunlar gibi Cumhurbaşkanınca veto edilmesi de söz konusu değildir. Ayrıca birinci maddesinin (cumhuriyet) değiştirilmesi ieklif dahi edilemez. 1961 Anayasasına göre anayasa değişikliği teklifi TBMM'nin üçte birinin yazılı îeklifi iie olur. Bu değişiklik teklifi ivedilikle görüşülmez. Değiştirme teklifinin kabulü, meclislerin ayrı ayrı üçte iki çoğuniuğunun oyuyia mümkündür. Aynı şekilde birinci maddenin değiştirilmesi teklif dahi edilemez. a) Teklif: Anayasanın değiştirilmesi, TBMM üye tam sayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. b) Görüşme: Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin Genel Kurulda iki defa görüşüleceği belirtümiştir. İkinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırk sekiz saat geçmeden başlanamaz. İkinci görüşmede, sadece maddeler üzerinde verilmiş olan değişiklik önergeleri görüşülür. c) Karar: Yapılan değişikükle üye tam sayısının beşte üçü ve üçte ikisi olmak üzere, iki değişik karar yeter sayısı ortaya çıkmıştır. Ayrıca oylamanın gizli olrnasi zorunludur. d) Onay: Anayasa değişikliği teklifi, beşte üç veya daha fazla fakat üçte ikiden az oyla kabul edildiği takdirde Cumhurbaşkanınm kanunu tekrar görüşülmek üzere Meclise iade etmesi veya kanunun halk oyuna sunulması gibi iki ihtimal ortaya çıkar, Cumhurbaşkanının iadesi halinde anayasa değişikliği sürecinin devam edebilmesi için, meclisin bu k an un un üy e ta m s ayısın m en az üçte iki çoğunluğu ile aynen kabu! etmesi gerekir. Bu durumda Cumhurbaşkanı kanunu ya halk oyuna sunabilir, ya da onayiayarak kesinleşîirebilir. Cumhurbaşkanı beşte üçle üçte iki arasında oyla kabui edilmiş bir anayasa değişikliğini iade eîmezse halk oyuna sunulması zorunludur.

-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-

Anayasa değişikliğine dair kanun meclisteki oylamada üçte iki veya daha büyük bir çoğunlukla kabul edildiği takdirde ise üç ihtima! ortaya çıkmaktadır. Halk oyuna sunmak, onaylayarak kesinleştirmek, meclise iade etmek.

sistemini benimsediği. bu açıdan iki anayasa arasında önemli fark olduğu görüşü yaygındır. Olağanüstü hal ve sıkı yönetim kanun hükmünde kararnameleri çıkarma yetkisi bir yetki kanunundan değil, doğrudan doğruya anayasadan doğmaktadır. Bu anlamda olağanüstü hal veya sikıyönetim kanun hükmünde kararnameleri, bir alans doğrudan doğruya düzenleyebilir (asli olarak). Ayrıca Cumhurbaşkanlığı genei sekreterliğinin kuruiuş, îeşkilat ve çalışma esasları ile personei atama işlemlerinin, doğrudan doğruya Cumhurbaşkanlıği kararnamesi ile düzenlenebilmesi de yürütmenin asli düzenleme yetkisinin başka bir örneğini oiuşturmaktadır.

Anayasa değişikliği halk oylaması, ilgili Anayasa değişikliği kanununun Resmi gazetede yayımını takip eden yüz yirminci günden sonraki ilk Pazar günü yapılır. Eğer Anayasa değişikliği îeklifi beşte üçle üçte iki arasında bir oyla kabul edümişse, Cumhurbaşkanının iade yetkisi güçleştirici veto niteliği alır. Buna karşılık teklif üçte iki çoğunlukla kabul edilmişse, Cumhurbaşkanının iade yetkisi, sadece geciktirici veto niteliğindedir. Bilgitloto/ Nukuki işlemler maddi mahiyetlerine göre kural-j jişlem, subjektif işlem ve yargı işlemi olmak üzere| iüce avrılır.

YASAMA FONKSİYONU Yasama yetkisinin genelliği, kanunla düzenleme aianının konu itibariyle sınırlandırılmamış olduğunu, Anayasaya aykırı olmamak şartıyla her konunun kanunla düzenlenebileceğini ifade eder. Yasama yetkisinin genelliği, aynı zamanda yasama organını bir konuyu dilediği ölçüde ayrıntılı olarak düzenleyebileceği anlamına da gelir.

ANAYASA DEĞİŞİKÜKLERİNİN DENETİMİ Anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluğunun denetimi şekil ve esas olmak üzere iki düzeyde söz konusu olabilir. Şekil yönünden anayasaya uygunluğun denetimi, bu değişikliklerin anayasada ön görülen usul ve şekil kurallarına uygun olarak yapılıpyapılmadıklarının incelenmesini içerir. o_

1982 Anayasası'na göre Anayasa Mahkemesi Anayasa değişikliğini sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ayrıca şekli denetim de sınırlandırılmıştır. Buna göre anayasa değişikliklerinde şekil yönünden denetim teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Bir başka değişiklik de anayasa mahkemesince ipta! kararı verilebilmesi için, üçte iki oy çokluğunun şart koşulmuş olmasıdır. Anaya değişikliklerinin denetlenmesi, Cumhurbaşkanı veya TBMM'nin beşte biri îarafından istenebilir. Anayasa değişikliklerini yayınlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra şekil bozukluğuna dayalı iptai davası açılamaz. Şekil bozukluğu defi yoluyla da ileri sürüiemez. KUVVETLER AYRIUĞI Kuvveîler ayrılığı, devlet iktidarının çeşitli fonksiyonlarının, aralarında bir işbirliği mevcut bulunan değişik organlarca yerine getirilmesidir. Türkiye'de 1924 Anayasasfnm kuvvetler birüği ve görevler (fonksiyonlar) ayrılığı, 1961 Anayasasfnın ise yumuşak kuvvetler ayrılığı

83

Yasama yetkisinin ilkelliği (asilliği) ise, yasama organının bir konuyu doğrudan doğruya yani araya her hangi bir başka işlem girmeksizin düzenleyebilmesidir. Türkiye'de yasama ve yürütme fonksiyonları arasındaki en önemli fark da burada görülür. Yürütme organı, kural olarak, doğrudan doğruya hukuki işiemler yapmak yetkisine sahip değildir. Yürütme organının işlemleri, ister subjektif ister düzenleyici işlemler olsun, daima o alanı önceden düzenlemiş olan bir kanuna dayanmak zorundadır. Kanun ise, anayasayı uygulayıcı bir işlemden ibaret değildir. Kanun bu anlamda anayasaya dayanması zorunlu olmayıp, anayasa aykırı oimaması yeterlidir. Sadece yasama organı bir konuyu ilkel, yani özerk ve serbest olarak düzenleyebilir. Yasama organı her konuyu doğrudan doğruya düzenieyebilir. I. KANUN Türk hukukunda kanun, maddi anlamda değii, ancak şekli anlamda tammlanabiür. Şekli anlamda kanun, kanunun mutlaka bir kural-işlem olması gerekmediği anlamına gelir. II. ÖZEL NİTELİKLİ KANUNLAR a. Bütçe Kanunu: Hukuki mahiyeti bakımından bir kural işlem değil, devlete ve diğer kamu tüze! kişilerine kamu harcamalarında bulunmak ve kamu

84-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

gelirlerini toplamak hususunda belli bir süre için (yıllık) yetki veren bir şart işlemdir. Bütçe kanunu tasarısı ve raporu, mali yıl başından en az yetmiş beş gün önce, bakanlar kuruiu tarafından, TBMM'ye sunulur. Bütçe tasarıları ve rapor 40 üyesi buiunan bütçe komisyonuna sunulur. TBMM üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında gider arttırıcı veya gelir azaltıcı önerilerde bulunamazlar. Bakanlar kuruluna KHK ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez. flilgiNotu/ Bütçe kanununu Cumhurbaşkanının yeniden görüşülmekj (üzere meçlise gönderme yetkisi yoktur. Ancak bütçej ikanununun esas ve şekil yönünden Anayasaya aykırılığıi l, Anayasa Mahkemesine başvurulabilir. I

ve çalışmaları hakkında dilediği kararı alabilir. Şüphesiz, bu kararların bir içtüzük düzenlemesi niteliği taşıması ve içerik yönünden de Anayasaya aykırı olması halinde, Anayasa Mahkemesince iptal edilmeleri mümkündür. Anayasamız parlamento kararlarını genel bir kategori olarak yargı denetimine tabi tutmuş değildir. Sadece, bu kararlardan iki türünün Anayasa Mahkemesince denetlenebileceği Anayasada açıkça belirtilmiştir. Bunlar, yasama meclisi içtüzükleri ile, yasama dokunulmazlığmın kaldırılmasına veya üyeliğin düşmesine ilişkin kararlardır. Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya üyeliğin düştüğüne meclisçe karar verilmesi hallerinde, bir hafta içinde, ilgili üye veya TBMM üyelerinden herhangi biri, Anayasa Mahkemesi'nde iptai davası açabilir. Mahkeme, iptal istemini on beş gün içinde karara bağlar. IV-İÇTÜZÜK

b. Kesin Hesap Kanunu: Bütçe denetimi, kural olarak TBMM adına Sayıştay tarafından yapılır. TBMM'nin denetimi ise kesin hesap kanunu tasarılarını kabul etmek sureti ile olur. Bu kanun tasarıları, ilgiii oldukları mali- yılın sonundan başlayarak en geç yedi ay sonra Bakanlar kurulunca TBMM'ye sunulur. c. Milletlerarası Antlaşmaların Uygun Bulunması: Anayasa antlaşmaların onaylanması yetkisini yasama ve yürütme organları arasında paylaştırmıştır. Antlaşmaların onaylanması Cumhurbaşkanının onay yetkisini kullanabilmesi, kural olarak, TBMM'nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. İstisna olarak, bazı durumlarda yürütme organına, önceden bir kanunla uygun bulması zorunluluğu olmaksızın, antlaşmaları yürürlüğe koyması yetkisini vermiştir. Cumhurbaşkanının onaylama yetkisi, Bakanlar Kurulu karamamesi biçiminde kullanabileceği bir yetkidir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletler arası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. III- PARLAMENTO KARARLARI Kısaca, parlamento kararları, TBMM'nin kanun dışındaki bütün işlemleridir. Yasama meclislerinin iç örgütlerine ve çalışmalarına ilişkin kararlar, parlamento kararlarının önemli bir bölümünü oluşturur. Mesela TBMM'nin kendi içtüzüğünü yapması ve değiştirmesi, meclisin tatile girmesi, seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gibi kararlardır. Meclis kural olarak, kendi iç örgütlenişi

Yasama meclislerinin kendi iç çalışmalarını düzenlemek amacıyla koydukları kurallara "içtüzük" adı verilir. Kural olarak sadece yasama meclisi üyelerini bağlar ve meclis dışında bir uygulama alana sahip değildir. İçtüzüklere, meclis çalışmalarıyla ilgili olmayan hükümler konulamaz. Anayasa Mahkemesi'nin yargısal denetimine tabidir. İçtüzükte değişiklik yapılmasını öngören tekliflere, kanun teklifleri hakkındaki hükümler uygulanır. İçtüzük değişikliğinin Resmi Gazete'de yayımlanmasının anayasal bir zorunluluk olduğu sonucuna varmak gerekir. Bunun TBMM başkanı tarafından yapılması doğrudur. Cumhurbaşkanlarının değişikliği meclise geri gönderme yetkisi yoktur. Buna karşılık Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabiiir.

-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSU

5. Aşağıdakilerden hangisi ilk defa 1961 Anayasası ile getirilen yeniliklerden biri degildir?

ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ

Kanunların Anayasaya uygunluğunun denetlenmesi B) Çalışanlara sendika kurma hakkının tanınması C) Yüksek Öğretim Kurulunun kurulması D) İşçilere toplu sözleşme ve grev hakkının tanınması E) Herkese önceden izin almaksızın dernek kurma hakkının tanınması A)

Osmanlı imparatorluğunda anayasal gelişmenin ilk adımı olarak gösterilen metin aşağıdakilerden hangisidir?

1.

85

A) Tanzimat Fermanı B) Islahat Fermanı C) Sened-i İttifak

D) Kanun-u Esasi E) 1921 Anayasası 6. 1924 Anayasası temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasında aşağıdakilerden hangisini benimsemiştir?

1921 Anayasası'nın getirdiği en temel yenilik aşağıdakilerden hangisidir?

2.

A) B) C) D) E)

Milli Egemenlik Demokratik seçimler Laiklik Çok Partili Demokrasi Meclis Hükümeti Sistemi

3. Aşağıdakilerden hangisi 1924 Anayasası'nda sonradan yapılan değişikliklerle Anayasaya girmiştir? A) B) C) D) E)

Hükümetin kolektif sorumluluğu Kanunların Anayasa'ya aykırı olamayacağı Tabi hak anlayışı Laiklik ilkesi Hükümetin meclisi feshetme yetkisinin olmaması

4. 1924 Anayasası'mn aşağıdaki sistemlerden hangisini benimsediği söylenebilir? A) B) C) D) E)

Kuvvetler Birliği Kuvvetler Birliği ve görevler ayrılığı Kuvvetler Ayrılığı Çoğulcu Demokrasi Hiçbiri

A) Tabıı hak B) Hakkın özü C) Sınırlamanın anayasanın ruhuna ve uygun olması D) Milletlerarası antlaşmalardan yükümlülükler Demokratik toplum düzeninin gerekleri

^ tr

1co

sözüne doğan

E)

7. 1961 Anayasası temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasında aşağıdakilerden hangisini benimsemiştir? A) B) C) D) E)

Tabii hak Hakkın özü Demokratik toplum düzeninin gerekleri Ölçülülük ilkesi Milletlerarası antlaşmalardan doğan yükümlülükler

8. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi ilk defa aşağıdakilerden hangisi ile tanınmıştır? A) B) C) D) E)

1921 Anayasası 1924 Anayasası 1961 Anayasası 1971 Anayasa değişiklikleri 1982Anayasası

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSU

86-

9. Aşağıdaki 1961 Anayasası ile 1982 Anayasası arasındaki farklılıklardan hangisi yanlış verilmiştir? 1982 Anayasası daha kazuistik bir yöntemle hazırlanmıştır. B) 1982 Anayasası yürütme organını güçlendirmiştir. C) 1982 Anayasası daha katı niteüktedir. D) 1982 Anayasası daha katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir. E) 1982 Anayasası devlet otoritesini güçlendirmiştir. A)

10.1982 Anayasası bir tepki olarak siyasaf karar alma mekanizmalarındaki tıkanıkları giderici hükümler getirmiştir. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biri değildir? A) B) C) D) E)

Meclis Başkanının seçimi Cumhurbaşkanının seçimi Tek meclisü sistem Cumhurbaşkamna TBMM seçimlerini yenileme yetkisi verilmesi Bir kişinin iki kez cumhurbaşkanı seçilememesi

13. Aşağıdakiierden hangisi laikliğin unsurlarından biri değildir? A) B) C) D) E)

Resmi bir devlet dininin olmaması Devletin bütün dinlere eşit mesafede durması Dini kurumlaria devlet kurumlannın ayrılması Din eğitiminin devlet eüyie verilmesi Devlet yönetiminin din kurallarından etkiienmemesi

14. Türk Anayasa tarihindeki tek yumuşak anayasa hangisidir? A) 1921 C)1961 B)1924

D) 1982

E) Kanunu Esasi

15. Aşağıdaki meclis kararlarından hangisi yargısal denetime tabidir? Usulüne göre yürürlüğe konulmuş mületlerarası andlaşmalar B) TBMM seçimlerinin yenilenmesi kararı C) Meclisin tatile girmesi yönündeki kararı D) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı E) Hiçbiri A)

11. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası'na göre değiştirilemeyecek hükümler arasında degildir? A) B) C) D) E)

Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. Milli marşı istiklal Marşıdır. Başkenti Ankara'dır. Dili Türkçe'dir. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.

16. Yasama dokunulmazlığmın kaldırılması ve üyeliğin düştüğüne dair meclis kararının iptali Anayasa Mahkemesi'nden ne kadar süre içinde istenebilir? A) Bir hafta C) 20 gün E) B) 15 gün D) 30 gün 45 gün

12.1982 Anayasası temel hak ve hürriyetlerin sınırlamasında aşağıdakilerden hangisini dikkate almamıştır? A) Milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükterin ihlal edilememesi B) Ölçülülük ilkesi C) Tabii Hak ilkesi D) Demokratik toplum düzeninin gerekleri E) Sınırlama anayasanın sözüne ve ruhuna aykırı olamaz

17. Aşağıdakilerden hangisi Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenemez? A) Bütçe B) Temel haklar Kişi C) hakları Siyasi haklar D) Sosyal haklar E)

-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-

18. I.

Devletin resmi dininin olmaması

II.

Vatandaşlann inanç özgürlüğüne sahip olması

III. Hukuk kuralları hazırlanırken din kurallarının gözetilmesi İV.

87

7. 1961 Anayasası 11/2 gereğince Kanun, temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz. Bu esasla yapılan 3.10.2001 tarihinde yapılan değişiklikle 1982 Anayasası'na da alınmıştır. (Cevap B)

Mutlak bir ibadet özgüriüğünün olması

V. Devletin, bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması Yukarıdakilerden hangileri laiklik ilkesi için varlığı gerekli unsurlardır? A) B) C)

!, II, III I, II, IV I, II, V

D)

II, II!, IV

E)

III, IV, V

8. 1961 Anayasası'nın getirdiği hürriyetçi rejimin kargaşaya yol açtığı ve yürütmeyi güçsüz bıraktığı kabui edilmektedir. İşte 1971 değişikliği ile KHK çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna verilmiş böylece yürütme güçlendirilmeye çalışılmıştır. (Cevap D) 9. 1961 Anayasası otorite-hürriyet dengesinde hürriyete ağırlık vermîştir. 1961 Anayasası döneminde ortaya çıkan kargaşalığı Anayasaya bağlayan kurum iktidar otoriteye ağırlık vermiş ve daha az katılımcı bir demokrasi anlayışını benimsemiştir. (Cevap D)

ÇÖZÜMLER 1. Osmanlı imparatorluğunda anayasal ilk gelişme Sened-i İttifak'tır.

10. Bir kişinin iki kez cumhurbaşkanı seçilmesinin sebebi tıkanıkların giderilmesi değil, Cumhurbaşkanının tarafsızlığının sağianmasıdır. Bu nedenle cevap E (Cevap C) ^ seçeneğidir. kayıtsız şartsız 2. 1921 Anayasası, "egemenlik, (Cevap E) o!an milli miüetindir." diyerek en önemli egemenlik ilkesini belirtmiştir. 11. Anayasanın 4. maddesinde ilk 3 maddenin değiştirilemeyeceğini belirtmiştir. Egemenliğin kayıtsız (Cevap A) o şartsız millete ait olması ilkesini ise 6. madde UJ düzenlemiştir. 3. 1924 Anayasası'nın ilk şeklinde Devletin dininin İslam (Cevap E) olduğu belirtilmişîir. Bu 1928 yılında yapılan değişlikle Anayasadan çıkarılmış ve 1937 yılında yapılan değişiklikle laiklik ilkesi anayasa girmiştir. 12. Tabii hak ilkesi 1924 Anayasası'nda benimsenmiştir. (Cevap D) 4. 1924 Anayasası, kuvvetler birliği ve kuvvetler ayrılığının özelliklerini gösterir. Bu nedenle doktrinde buna kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı denmiştir. (Cevap B)

5. Yüksek Öğretim Kurumu 1980 ihtilalinin sonrasında 1982 Anayasasıyla kurulmuştur. (Cevap C)

6. 1924 Anayasası, hürriyetler konusunda "tabii hak" anlayışını benimsemiştir. (Cevap A)

Oysa ki temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında sımrlanmanın seçeneklerde verilen diğer ilkelere uygun olması gereklidir. (Cevap C) 13. Laik bir devletle din eğitimi devlet eliyle verilmez. Ancak anayasamıza göre Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu derstir. Bu ise laiklik ilkesine açıkça terstir. (Cevap D) 14. 1921 Anayasası, anayasa değiştirme sorunu ile ilgili bir hüküm taşımaz ve bu Anayasada yapılan değişiklikler normal kanun gibi değiştirilir. Bu nedenle 1921 Anayasası, Osmanlı Türk Anayasa tarihinin tek yumuşakanayasasıdır. (Cevap A)

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ15. Anayasa md. 85 gereğince yasama dokunulmazlığının kaldırılmasma karar verilen milletvekili veya bir diğer milletvekili kararın, Anayasaya, kanuna ve iç tüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkem^sine başvurabilir. (Cevap D) 16. Anayasa md. 85 gereğinc9 bu süre Meclis Genel Kurulu kararının aldığı tarihten başlayarak yedi gündür. (Cevap A) 17. Anayasa md.163 gereğince Bakanlar Kuruluna kanun hükmünd9 kararnam^ ile bütçede değişiklik yapma yetkisi vermez. (Cevap A) 18. Laik Devletin unsurları; - Resmi bir devlet dini olmaz. - Devlet bütün dinlerin mensuplarına eşit davranır. -Din kuralları ile d^vlet kurulları ayrıdır. - Devlet yönetimi din kurallarından etkilenmez. Anayasamıza göre 14'üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir. Yani laik devletle mutiak bir ibadet özgürlüğü tanınmaz. (Cevap C)

-GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI-

89

Türkiye'de Kurulla rve Kurumlar Başbakanlık Müfettişi ve Maliye Müfettişinden oluşan bir komisyon tarafından denetlenmesi uygun bulunmuştur.

Türkiye'de "bağımsız idarî otoriteler", "bağımsız düzenleyici kurullar" ya da "üst kuruliar" gibi farklı adlarla anılan idarî ve malî özerkliğe sahip dokuz adet kurum bulunmaktadır. Bu kurumlar;

5- Kurumlarda, karar organı olarak oluşturulan Kurulların üye sayıları da farklılık göstermektedir. Telekomünikasyon Kuruiunda 5 üye bulunurken; Tütün Kurulu, Sermaye Piyasası Kurulu, Şeker Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ye BDDK'da 7 üye, Radyo ve Televizyon Üst Kurulunda 9 üye, rekabet Kurulunda 11 üye bulunmaktadır.

1. Sermaye Piyasası Kurulu 2. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 3. Rekabet Kurumu 4. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 5. Telekomünikasyon Kurumu

6- Yasalarda, kurum çalışanlarının mali haklanyla ilgili olarak, kurul üyelerinin aylık ücretlerinin 7. Şeker Kurumu Bakanlar Kurulunca, kurum personelinin ise Kurulunca belirlenecek esaslar 8. Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkilerg Bakanlar çerçevesinde kurullarca belirleneceği, yönünde UJ Piyasası Düzenleme Kurumu g düzenlemelere yer verilmiştir. 6. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

9. Kamu Ihale Kurumu &

cn

Kurumlar ve Kurulların Bazı Özellikleri Ulkemizde çeşitli yasalarla özerk olarak kurulan UJ kurum ve kurullarla ilgili müşterek bazı hususlar aşağıda belirtilmiştir. 1- Kurumlar ve kurulların hukuki dayanağı, yasal düzenlemelerdir. İlk olarak 1981 yılında çıkarılan Sermaye Piyasası Kurulu oluşturulmuş ve daha sonra çıkarılan çeşitli yasalarda da kurumlar ve kurullara yer verilmiştir. 2- Kurumlar, kamu tüzel kişiliğine haiz ve idari ve mali özerkliğe sahip olarak kurulmuşlardır. 3- Yasalarla, kurumlara özel bazı gelirler tahsis edilmiş veya gerektiğinde bütçeden ödenek tahsisi öngörülmüştür. 4- Yasalarla kurumların denetimiyle ilgiii farklı hükümlere yer verilmiştir. örneğin Şeker Kurumu ve Tütün Kurumunun Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurumunun denetimine tabi olduğu belirtilirken, Telekomünikasyon Kurumu ile Rekabet Kurumunun Sayıştay denetimine tabi olması öngörülmüştür. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun hesap ve işlemlerinin ise Sayıştay Denetçisi,

7- BDDK, Rekabet Kurumu Telekomünikasyon Kurumu gibi bazı kurumların kanunlarında, Kurumun 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olmadığı, yönünde hükümlere yer verilmiştir. 8- Tütün Kanunu ve Bankalar Kanununda kurumun ilişkilendirildiği bakanlık, ilgili Devlet Bakanlığı olarak belirlenirken, Şeker Kanunu ve Rekabetin Korunması Hakkında Kanunda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Doğalgaz Piyasası Kanununda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Telekomünikasyon Kurumunda ise Ulaştırma Bakanlığı olarak belirlenmiştir. Özerk Kurumların Denetimi Özerk kurumların denetimleri halen 4743 sayılı Kanunun 7'nci maddesi uyarınca Başbakanlık tarafından belirlenen Başbakanlık Müfettişi, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Denetçisi ve Maliye Müfettişinden oluşan üç kişilik bir komisyon tarafından yürütülmektedir.

90-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Karar Organlarının Oluşumu, Atama Usulleri, Görev Süreleri Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Bakanlar Kurulu taraîından, diğer kuruliarın üyeleri Bakanlar Kurulu tarafından seçilmekte ve/veya atanmaktadırlar. Başkan ve ikinci başkanlar dahil olmak üzere, Rekabeî Kurulu 11 üyeden, Kamu İhale Kurulu 10 üyeden, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 9 üyeden, Teiekomünikasyon Kurulu 5 üyeden oluşurken diğer kurullar 7'şer üyeden oluşmaktadır. Seçilen veya atanan üyelerin görev süreleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunda, Sermaye Piyasası Kurulunda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunda ve Rekabet Kurulunda 6 yıl, Telekomünikasyon Kurulu, Şeker Kurulu, Kamu İhale Kuruiu ve Tütün, Tütün Mamulleri vs Alkoilü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulunda 5 yıl, Radyo ve Televizyon Üst KuruSunda 4 yıl olarak düzenlenmiştir. Rekabet Kurulu üyelerinin üçte biri, Sermaye Piyasasi Kurulunun Başkan dışındaki üyelerinin üçte biri iki yılda bir yenilenmektedir. Görev süreleri biten üyelerin tekrar aynı göreve gelebilmeleri hususunda, Kamu İhale Kurulu dışında bir kısıtlama getirilmemiştir.

Kurumlara yöneltilen eleştiriler Kurum ve kurulların sayısında özellikle 2001 yılmda görülen artış, bu kurumları kamuoyunun gündemine daha fazla taşımıştır. Kurumlara yöneltilen eleştiriler aşağıda özetlenmiştir: 1. Hükümetin elindeki birçok yetkinin kurullara devredilmesi, 2. Kurulların hukuki yapılarındaki boşluklar 3. Kurulların yetki alanlarınm geniş oiduğu ancak sorumluiuklarının olmadığı 4. Yapısal bozukiuklara neden olacağı 5. Bu kurumlarda çaiışanlara önemli mali ayrıcalıklar yaratıldığı, bu kurumlarm kaynaklarını gereksiz harcamalara tahsis ettikleri

1. SERMAYE PİYASASI KURULU Sermaye Piyasası Kurulu, 1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yeîkilerini kendi sorumiuluğu aitında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici bir kamu kurumudur. İlgili olduğu bakanlık, Başbakan tarafından görevlendirilen

Devlet Bakanlığî'dır. Merkezi Ankara'da oian kurulun İstanbul'da birtemsilciliği bulunmaktadır.

Kurulun temel görevi; Sermaye piyasasmm güven, açıkiık ve karariıhk içinde çalışmasını, Tasarruf sahiplerinin yani yatınmcılann hak ve yararlarmın korunmasını sağlamaktır. Kurul, Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oiuşur. Bakanlar Kurulu, adaylardan birini başkan olarak atar. Kurul, Başkanın teklifi ile üyelerden birini ikinci başkan olarak seçer. Kurul başkan ve üyeleri resmi ve özel başka hiç bir görev alamazlar. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri bitenler yeniden seçilebilirler. Başkan dışındaki üyelerin üçte birl iki yılda bir yenilenir.

KURULUN TEMEL AMAÇLARI Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını beürlemek, Piyasadan fon kulianan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, Sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarmı korumak, Piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır. Kurul bu hedeflere Kanun, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlemeler yaparak, piyasaların gözetim ve denetimini sağlayarak ulaşmaya çalışmaktadır. Sermaye piyasası faaliyetinde bulunacak kurumlarm Kuruldan izin almaları zorunludur. Kurul, Yatırım ortaklıkları ve yatınm fonları, Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, Portföy yönetim şirketleri, yatırım danışmanhğı şirketleri, Aracı kurumlar, Derecelendirme şirketleri,

Genel finans ortaklıkları, Bağımsız denetleme kuruluşları, Risk sermayesi yatirim fonu ve ortaklıklarının

91

-GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARIkuruluşuna ve faaliyete geçmesine izin verir.

Hakkında Kanun ile düzenlenmişîir.

2. RADYO VE TELEVİZYON ÜST KURULU

İlgili (İlişkili) Olduğu Bakanlık: İlişkili olduğu Bakanlık Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır.

1994 yılında iletîşim alanının yeniden düzenlenmesi sonucu Radyo ve televizyon faaliyetlerinî düzenlemek amacıyla, özerk ve tarafsız bir kamu tüzelkişiiiği niteliğinde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu kurulmuştur. Üst Kurul, TBMM tarafından seçilen 9 üyeden oluşur. Üst Kurul üyelerinin görev süresi a!tı yıldır. Üst Kurul üyeleri, kendi aralarından bir başkan ve bir başkan vekili seçer. Başkanlık süresi iki yıldır. Görevleri: a) Yayın izni ve lisans vermek, kana! ve frekans bandları tahsis etmek, b) verici tesisleri kurma ve işletme iznini vermek ve denetlemek, c) Telekomünikasyon tesisler kurma ve işletme izni vermek ve denetlemek, d) Zaman paylaşımlı program kanallarının tahsisinde bölgese! dengeleri gözeterek, kuruiuşlan ülkenin değişik bölgelerinde yayın yapmaya teşvik etmek, e) Radyo- televizyon yayınlarını izleme sistemleri kurarak, yaymların Türkiye'nin taraf olduğu milletierarası andlaşmalara uygunluğu açılarından denetlenmesini yapmak, f) Yurt içinde, yaymların ulaşamadığı yerlerde, yere! imkânlarla radyo ve televizyon vericisi kurulmasına izin vermek, g) Uydu aracılığı ile yurt içinden veya yurt içine yapilacak yayınların uiusa! ve uluslararası ilke ve esasiara uyguniuğunu gözetmek, bu amaçla diğer üikelerdeki yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmak, h) Radyo ve teievizyon yayınları ile ilgili olarak kamuoyunda doğan tepki, beğeni ve hassasiyetîeri sürekli olarak izlemek ve gerekii yönlendirmelerde bulunmak amacıyia gerekii kamuoyu araşîırmalarını yapmak ve yaptırmak,

Hukukî Statü: Kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahiptir. Kuruluş Amacı Ma! ve hizmet piyasaiannın serbest ve sağlıkh bir rekabet ortamı içinde teşekkülünün ve gelişmesinin temini ile 4054 sayılı Kanunun uygulanmasını gözetmek ve bu Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirmektir. Kurum Personelinin Statüsü ve Atanma Usulleri:

Rekabet Kurulu biri Başkan, biri İkinci Başkan olmak üzere top!am 11 üyeden teşekkül eder. Üyeleri ve başkanı Bakaniar Kurulu seçer ve atar. Rekabet Kurulunca gösterilecek adayların en az yarısının Rekabeî Kurumunun uzmanlık sıfatms kazanmış mesiek personeü arasından seçilmesi zorunludur. Bakanlar Kurulu, Kurulun göstereceği üç aday arasmdan birisini Başkan olarak göreviendirir. İkinci Başkanı Kuru! üyeleri kendi aralarından seçer. Kurul Başkanı, İkinci Başkanı ve üyelerin görev süreleri altı yıldır. Süresi biten üye yeniden seçilebiür. Kurul üyelerinin üçte biri iki yılda bir yenilenir. 4.

BANKACILIK

DÜZENLEME

VE

DENETLEME KURUMU

Hukukî Statü: Bankacıiık Düzenleme ve Denetleme Kurumu kamu îüzei kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahiptir. Kuruluş Amacı

4389 sayıiı Kanun ve ilgili diğer mevzuatın, kanunda gösterilen yetkiier çerçevesinde düzenlemeler de yapmak suretiyle uygulanmasını sağlamak, Uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak, Tasarrufiarın güvence altma almmasını temin etmek

Denetim: Üst Kuru!, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulunun denetimine tabidir.

Kanunla verüen diğer görevleri yapmak ve yetkilerl kuiianmak.

3. REKA6ET KURUMU

Kurum tasarruf sahiplerinin haklarını ve bankaların düzenli ve emin bir şekilde çalışmasını tehükeye sokabüecek ve ekonomide önemli zararlar

Kuruluş Kanunu: Rekabet Kurumunun kuruluşuna ilişkin esasiar 4054 sayılı Rekabetin Korunması

92-

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

doğurabilecek her türlü işlem ve uygulamaları önlemek, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamakla yükümlü ve yetkilidir. Kurumun merkezi Ankara'dadır. Kurum gerekli gördüğü yerlerde teşkilat kurabilir. İlgiü Bakan, Fon dahil olmak üzere Kurumun yıilık hesapları ile harcamalarına ilişkin işlemlerini Sayıştay denetçisi, Başbakanlık müfettişi ve Maliye müfettişinden oluşan bir komisyona denetletir; denetleme sonuçlarıyla ilgili gerekli tedbirleri alır. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri biten üyeler yeniden seçilebilirler. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan görevlerine son verilemez. Kurum Per s oneli ni n Sta tüs ü v e At anm a Usulü

fîilgiNotu/ fTASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONU (TMSF)

|

İBankalardaki mevduatın sigorta edilmesi ile, hisselerij |ve/veya yönetim ve denetimi kendisine intikal eden] [bankaların maü bünyelerinin güçlendirilmesi, yenidenl (yapılandırılması ve üçüncü kişilere devri ve kendisine! jverilen diğer işleri de yapmakla görevli ve yetkili o!mak| lüzere kamu tüzel kişiliğine haiz olarak kurulmuştur. | |Fonun yıllık hesapları 4743 sayılı Kanunun 7 nci maddesi) iuyarınca Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurului |denetçisi, Başbakanlık mûfettişi ve Maliye müfettişindenj |oluşan bir komisyon tarafından denetlenmektedir. | Görev ve yetkilerinden bazıları şöyledir: j

Kurumun karar organı olan kurul, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur. Kurul Başkanı Kurumun da başkanıdır.

|-Bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek, sigorta| |kapsamındaki mevduatı izlemek, fon mevcudunu! |yönetmek ve değerlendirmek,

Bakanlar Kurulu, üyelerden birini başkan birini de ikinci başkan olarak görevlendirir.

|

Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri biten üyeler yeniden seçilebilirler. Kurul üyelerinin aylık ücretleri Bakanlar Kurulunca belirlenir Denetim: Kurumun yıllık hesapları ile harcamalarına ilişkin işlemlerini Sayıştay denetçisi, Başbakanlık müfettişi, ve Maliye müfettişinden oluşan bir komisyona denetletir; denetleme sonuçlarıyla ilgili gerekli tedbirleri alır.

[-Bankacılık işlemleri yapma ve/veya mevduat kabul etmel |izni kaldırılan bankaların; yönetim V9 denetiminil İüstlenmek, m^vduat sahiplerine sigorta kapsamında| |bulunan mevduatı doğrudan veya ilan edeceği bir banka) jaracılığı ile ödemek. j j-Hisseleri kısm^n veya tamamen kendisine intikal eden| jbankaların mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden| jyapılandırılması, devri, satışı veya tasfiyesi ile ilgilj |çalışma!arı yapmak. | prkiye'de faaliyet gösteren V9 mevduat kabulüne yetkili| [bulunan bankaların, yurt içi şubelerinde gerçek kişüeıj jtarafından açılmış olan Türk Lirası cinsinden tasarrufl (mevduatı ile tasarruf mevduatı niteliğine sahip altın depol |ve döviz tevdiat hesapları mevduat sigortasına tabidir.i (Türkiye'de yalnızca kıyı bankacılığı faaliyeti göstermek) |üzere kurulan bankalarda bulunan mevduat, mevduat| İsigortasına tabi değildir. | İYurt dışında yerleşik kişilerin Türk Lirası |cinsinden mevduat hesapları mevduat |kapsamındadır. Türkiye'deki bankaların jşubelerindeki tasarruf mevduatı hesapları, jgüvencesi kapsamı

ve dövizi sigortasıj yurtdışı| mevduat| dışındadır.

| İTürkiye'deki bankaların Serbest Bölge şubelerindeki| jtasarruf mevduatı hesapları, mevduat güvencesil |kapsamındadır.

| İTürk Lirası cinsinden tasarruf mevduatı ile tasarruf| |mevduatı niteliğini haiz altın depo ve döviz tevdiat| |hesaplarının anapara ve faiz tutarları toplamının;| | - 0 5 T em m u z 2 0 0 4 t a r i h i n e k a d a r t a m am ı j |-05 Temmuz 2004 tarihinden itibaren 50 milyar TürkJ İLirasına (50 bin YTL) kadar olan kısmıj

93

-GUNCEL: TURKIYE'NIN SOSYO-EKONOMIK KONULARI-

ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ

Fonun yıllık hesapları Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu denetçisi, Başbakanlık müfettişi ve Maliye müfettişinden oluşan bir komisyon tarafından denetlenmektedir.

1. Bankaların açılmasına aşağıdaki kurumlardan hangisi izin verir? (2005 KPSS) A) B) C) D) E)

TBMM Bakanlar Kurulu Serbest Piyasalar Kurulu Maliye Bakanlığı TC Merkez bankası

Türkiye'de bir bankanın kuruiması ya da yurtdışında kurulmuş bulunan bir bankanın Türkiye'de bir şubesinin açılmasına Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun en az 5 üyenin olumlu oyuyla aldığı karara dayanarak yapacağı öneri üzerine Bakanlar Kurulu tarafından izin verilir. Kuruluş ya da Türkiye'de şube açılmasına ilişkin izinler izin tarihinden itibaren 1 yıl içinde faaliyete geçilmemesi durumunda geçersiz olur." (Prof. Dr. İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, s.114-115) __ 'tn (Cevap B) g

2. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, aşağıdaki mali :Ö kurumlardan hangisinin gözetim ve denetimi > altında çalışır? (2002 KPSS) A) B) C) D) E)

Maliye Bakanlığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Hazine Müsteşarlığı TC Merkez Bankası Türkiye Bankalar Birliği

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 31.08.2000 tarihinden itibaren Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından temsil ve idare olunmaya başlanmıştır. Sınavın yapıldığı 2002 yılı itibariyle sorunun cevabı BDDK'dır. 1983 yılından itibaren tüzel kişiliği haiz olan Fonun idare ve temsili önce TCMB, sonra BDDK tarafından yerine getirilmiştir. 12.12.2003 îarihinde (5020 sayılı Kanun ile) Fonun karar organının Fon Kurulu olduğu ve Fonun genel yönetim ve temsili ıle Fon Kurulunca alınan kararların yürütüimesinin Fon Kurulu Başkanma ait olduğu hükme bağlanmıştır. Yani TMSF özerk bir kurum olmuştur.

3. Aşağıdakilerden hangisi, para piyasalarının işleyişini yasalara uygunluk açısından denetleyen organlardan biri değildir? (2003 KPSS) A) B) C) D) E)

Devlet Denetleme Kurulu Rekabet Kurulu Bankalar Yeminli Murakıplar Kurulu Hesap Uzmanları Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu

Gelir kanunlarının emrettiği ödevliler hesaplarını incelemek ve Maliye Bakanı tarafından lüzum görülecek etüdleri yapmak üzere merkezde bir başkanın idaresi altında Müşavir Hesap Uzmanı, Hesap Uzmanı ve Hesap Uzman Muavinlerinden toplu bir (Hesap Uzmanları Kurulu) kurulmuştur. Hesap Uzmanları Kurulu para piyasalarını değii, vergi ile ilgili işleri yapar. (Cevap D)

94-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ4. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, aşağıdaki mali kurumlardan hangisinin gözetim ve denetimi altında çalışır? (2002 KPSS)

CEVAPLI KONU KAVRAMA TE5Tİ

A) Maliye Bakanlığı

1.

Halka açılmak isteyen, yani halka hisse senedi ihraç etmek isteyen bir şirket aşağıdaki kurumların hangisinden izin aîmak zorundadır? A) B) C) D)

B) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu C) Hazine Müsteşarlığı D) TC Merkez Bankası E) Türkiye Bankalar Biriiği

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Sermaye Piyasası Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Türkiye Odalar ve Borsalar Biriiği

E) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

2.

Radyo ve televizyon yayınlarının Türkiye'nin taraf olduğu milletler arası andlaşmalara uygunluğunu aşağıdaküerden hangisi denetler?

Fonu

A) Hazine Müsîeşarlığı

B) Maliye Bakanlığı

A) Dış İşleri Bakanlığı B) Türkiye Radyo Televizyon Kurumu C) Telekomünikasyon Kurumu

C) TCİşBankası D) TC Ziraat Bankası E) Özerk bir kurumdur

D) Radyo Televizyon Üst Kurulu E) Devlet Denetİ9me KuruLu

3. Aşağıdakilerden hangisi, yaşanan ekonomik krizlerden önce uygulanan ekonomik program çerçevesinde tasfiye edilen foniardan biri değildir? A) Kooperatifçüik Tanıtma ve Eğitim Fonu B) Yükseköğretim Kurulu Öğrenci S9çme Yerleştirme Merkezi Fonu C) Turizmi Geliştirme Fonu D) Çevre Kirliliğini Önteme Fonu E) Tasarmf Mevduatı Sigorta Fonu

Banka Tasarruf Mevduatı ve Sigorta aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

ve

6. Aşağıdakilerden hangisi özelleştirilmesiyle ilgili değildir? A) Fiyatların düşürülmesi B) Siyasilerin müdahalelerini engellem^ C) Devletin yükünü hafifletme D) Mal ve hizmetlerin daha nitelikli olması E) Zarar eden kuruluşları devretme

KİT'lerin

95

-GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI7. 2001 yılının Şubat ayı başında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından faaliyetine son verilen öze! finans kurumu aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D)

Faisal Finans İhias Holding AIBarakaTürk Jeî-Pa

E) Asya Finans

'o cc UJ

Q UJ

8. Bankacılık sistemine saydamlık sağlamak, sisteme giriş ve çıkışları karara bağlamak amacıyla çalışan kuruluş aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasi Bankacıiık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Bankalar Birliği Sermaye Piyasası Kurulu Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu

CEVAP ANAHTARI

1 .B

2 .D

3. E

4. B

5 .E

6 .A

7.B

8. B

DERSANELERE OZEL

EGİTİM BİLİMLERİ DENEME SINAVI SETÎ

Bu ürün dersaneler için özel olarak hazırlanmıştır. Kitapçılarda bulunmaz. Soru kapsamından soruların zorluk derecesine, kağıt kalitesinden sayfa mizampajına kadar tüm aşamaları ÖSYM standartlarında! Optik Formlu!

KPSS Eğitim Bilimleri Dergisi yazar kadrosu tarafından hazırlanmış YENİBİR ÇALIŞMA.,

YEDİİKLİM SERİSİ

Bu ürün dersaneler için özel olarak hazırlanmıştır. Kitapçılarda bulunmaz. Soru kapsamından soruların zorluk derecesine, kağıt kalitesinden sayfa mizampajına kadar tüm aşamaları ÖSYM standartlarında! Optik Formlu!

DERSANELERE OZEL

GYGK DENEME SINAVI SETİ

Genel Dağıtım

DERSANENİZDENISRARLA İSTEYİNİZ... Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti. Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82

e-posta: [email protected] intemet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net I ^M www.asilyayin.com.tr I ^M www.yediiklim.com.tr I