Forward Opener - Oost-europa: 20 Jaar Later, Is De Muur Gevallen?

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

28/10/09

11:42

Oost-Europa: 20 jaar later

OPENER

32 SWOT-analyse van het voormalige Oostblok

Gunstig investeringsklimaat?

35 Ommezwaai naar het Westen De teleurgang van de onderlinge betrekkingen tussen de Staten

36 “We waren het grootste bedrijf ter wereld”

Gesprek met André Leysen over het privatiseringsproces van Oost-Duitse bedrijven na 1989

38 Is het erg, dokter? Impact crisis op Polen, Hongarije, Roemenië, Tsjechië en de Baltische Staten. Hoe wisten ze stand te houden en wat zijn hun economische vooruitzichten?

42 De stap naar het oosten Vier bedrijven blikken terug op hun aanwezigheid in Centraal- en Oost-Europa.

30

•

Page 30

NOVEMBER 2009

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

28/10/09

11:42

Page 31

Oost-Europa: 20 jaar later

OPENER

Businessopportuniteiten in Centraalen Oost-Europa

Gaat de zon altijd op in het oosten?

9

november 1989 staat voor de dag waarop de Berlijnse Muur viel, maar ook voor het einde van het IJzeren Gordijn en het ineenstorten van het ideologisch monolithisch blok met de landen van het Pact van Warschau. De Duitse hereniging was ook de aanzet voor een geleidelijke hereniging van Europa en heeft de totstandkoming van één groot Europa versneld, met als hoogtepunten, in 2004, de toetreding van Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije en Slovenië, gevolgd door Roemenië en Bulgarije in 2007. De val van de Berlijnse Muur was ook het vertrekpunt van een investeringswedloop in Oost-Europa, wat heeft bijgedragen tot de economische ontwikkeling van deze landen. Vanaf het begin van de jaren '90 leek nog maar weinig de groei van een aantal Oost-Europese landen te kunnen stoppen. Dat was echter buiten de economische crisis gerekend, die in deze regio van de wereld hard heeft toegeslagen. Het is moeilijk om te voorspellen hoe elk van deze landen van deze slag zal herstellen, maar het lijkt er wel op dat het optimisme blijft voortbestaan, in het bijzonder bij buitenlandse investeerders. Een studie van Ernst & Young van juni van dit jaar geeft aan dat 39% van de ondervraagde bedrijven Centraal- en Oost-Europa blijft beschouwen als een van de meest veilige en aantrekkelijke regio’s om er hun activiteiten te vestigen. De belangrijkste troef van de landen uit OostEuropa zijn ongetwijfeld de bijzonder goed opgelei-

de arbeidskrachten. De lonen zijn inmiddels flink gestegen, maar hun kennis is een belangrijke troef voor wie wil uitbreiden in deze regio van Europa en nieuwe markten wil betreden. Markten waar beetje bij beetje de Europese regelgeving haar intrede doet en waar ook het investeringsklimaat sterk evolueerde, zelfs al durven bepaalde administratieve of gerechtelijke hervormingen nog aanslepen. Op twee decennia is ook de mentaliteit sterk gewijzigd. Toch blijft het soms nog moeilijk om te laveren tussen, enerzijds, denkwijzen waarop de communistische erfenis nog lijkt te drukken en, anderzijds, opstoten van ultraliberalisme. Verder in dit dossier verduidelijken we dat het voor een avontuur in het oosten niet nodig is om nogmaals betonnen muren af te breken, maar dat men toch maar beter kan beseffen dat er nog heel wat obstakels en specifieke problemen zijn overgebleven. Je doet er niet altijd op dezelfde manier zaken als bij ons. In dit dossier bekijken we daarnaast de investeringsmogelijkheden in vier belangrijke landen, nog aangevuld met de verschillende maatregelen die elk van hen heeft genomen om de crisis aan te pakken. Het voormalige Oostblok wordt immers nog al te vaak gezien als een homogeen blok, terwijl elk land zijn eigen economische en culturele entiteit heeft. Ten slotte beschrijven een aantal Belgische bedrijven hun ervaringen in deze landen, waar tot nog toe maar een klein aantal strategische beslissingen voor desinvesteringen werden genomen. 

NOVEMBER 2009

•

31

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 32

Oost-Europa: 20 jaar later

Gunstig investeringsklimaat?

SWOT-analyse van het voormalige Oostblok De door de economische crisis sterk verzwakte markten van Oost-Europa dwingen investeerders tot voorzichtige keuzes. De dalende koopkracht en stijgende werkloosheid krijgen bij de lokale regeringen momenteel de hoogste prioriteit. Toch ontbreekt het deze markten niet aan troeven. Goede opleidingen, geschoolde werknemers, dalende vastgoedprijzen, grote infrastructuurbehoeften… het zijn maar enkele van de factoren die op termijn zullen bijdragen tot de groei in deze landen.

“D

e voorbije tien jaar was Oosthet bedrijf uit. De Poolse markt deed dienst Europa voor ons de grootste als springplank voor filialen in onder meer groeimarkt. Niet alleen in terTsjechië, Hongarije, Kroatië, Roemenië, men van marges, maar Bulgarije, Rusland en de Baltische ook inzake marktpenetraStaten. “Soudal wil ter plaatse produceren voor de lokale markt.” Drie tie en merkbekendheid”, jaar geleden wilde het bedrijf nog zo begint Dirk Coorevits, een stap verder gaan en opende het algemeen directeur van Soudal. Dit Turnhoutse in Warschau een regionale hoofdzebedrijf, met wereldwijd tel voor Oost-Europa. “Een 25-tal 30 filialen en 1.100 werkmensen is er verantwoordelijk voor nemers, is gespecialiseerd de marketing, boekhouding, logisin de productie van onder tiek en informatica voor al onze meer siliconen, mastiek, filialen in de regio.” schuim, lijm, afdichtingsSoudal koos voor producten en technische Polen, onder meer sprays. “Deze regio van omwille van de goeEuropa is goed voor 20% de werkkrachten, de van onze omzet, in 2008 operationele comwas dat 64 miljoen euro.” Dirk Coorevits (Soudal) Soudal deed al ruim vóór petenties en meerhet vallen van de Muur intaligheid van hun spanningen om deze markten te verovePoolse directeur. Troeven die gelden voor ren, met vallen en opstaan. Door de kennis meerdere landen uit dit deel van Europa, van het terrein kon het bedrijf in 1996 een beklemtoont ook Eric Baart, vennoot bij eerste filiaal in Oost-Europa openen, in PoRoland Berger Strategy Consultants. “Je vindt er gemakkelijker geschoolde manalen. Soudal, dat in eerste instantie produgers. Temeer omdat er door de crisis in cent is, heeft er door het ontbreken van geheel wat bedrijven kostenbesparingsproschikte structuren, ook de rol van distribugramma’s werden opgezet.” Qua salaris teur opgenomen. Stap voor stap breidde

Wij produceren ter “plaatse voor de lokale markt”

Wanbetalingen baren bedrijven zorgen In deze crisistijden krijgen ondernemers uit Oost-Europa, net als elders in de wereld, af te rekenen met een kleiner aantal bestellingen en prijzen die onder druk staan. Toch zijn het vooral de wanbetalingen die bedrijven zorgen baren. Deze markten hebben flink wat koopkracht verloren en betalen hun facturen niet meer. Ook bij

Roland Berger is men voorzichtig: “Betalingen zijn momenteel een groot aandachtspunt voor een westerse investeerder in deze regio. Je moet goed weten wie je klanten zijn, en je vergewissen van hun kredietwaardigheid. Het is immers steeds moeilijker om voor dit deel van de wereld een kredietverzekering te nemen. Wij

zijn er wel verschillen van stad tot stad, en tussen de stad en het platteland, maar u moet er toch van uitgaan dat de lonen min of meer gelijk lopen met die van ons. “Het is belangrijk om het lokale management goed te omkaderen, zodat de verantwoordelijken zo snel mogelijk de fakkel overnemen en hun eigen netwerk mobiliseren. Dit draagt zeker bij tot succes.” Dat eigen netwerk kan van onschatbare waarde zijn bij het leggen van contacten, bijvoorbeeld met klanten of de plaatselijke administratie. Ondertussen roept de bedrijfscultuur almaar minder herinneringen op aan het communistische verleden. Het is steeds meer ‘ieder voor zich’ en ook de sociale regelgeving is steeds liberaler. “Voor een Belgische ondernemer heeft dat voor- en nadelen”, preciseert Baart. “Herstructureren is er bijvoorbeeld minder gecompliceerd dan bij ons. Daarnaast hebben wij de naam om zorg te dragen voor onze werknemers en daarmee scoort men wel bij wie in deze markten op zoek is naar een baan.”

Iets minder bureaucratie Lange tijd werd Oost-Europa geassocieerd met begrippen als ‘zwakke administratie’ en ‘bureaucratie’. Hoe zit dit ondertussen? Ofschoon men moeilijk kan veralgemenen

gaan ervan uit dat het nog twee of drie jaar zal duren voor de situatie zich herstelt.” Tot nog toe zagen we in de regio maar weinig desinvesteringen. Binnen de bedrijven werden er heel wat acties ondernomen op operationeel niveau, maar slechts weinig op strategisch vlak. Heel wat lokale managers volgen nog steeds het ‘wait and see’-principe. Buiten problemen voor de betaling van facturen, speelt ook de moeilijke toegang tot finan-

Page 33

Oost-Europa: 20 jaar later

naar een hele regio en men elk geval afzonderlijk moet bekijken, toonden de bedrijfsleiders die we contacteerden zich optimistisch: de bureaucratie is de voorbije twintig jaar stelselmatig afgenomen. “Dat is vooral het geval voor grote projecten door buitenlandse investeerders”, verduidelijkt Eric Baart. “Maar men moet wel beseffen dat bepaalde sectoren zoals hightech, defensie, grondstoffen en energie meer afgeschermd zijn dan andere.” Daarnaast zien we in deze landen ook een positieve evolutie op het vlak van corruptie en rechtszekerheid. “Voor juridische aspecten is er zeker veel goede wil vanwege regeringen, maar de implementatie van hun beslissingen in de dagelijkse praktijk vraagt tijd. Zeker nu men in de huidige omstandigheden wel andere katten te geselen heeft.” De EU-lidstaten werken aan een harmonisatie met de Europese normen, maar ook dat vergt tijd. In februari 2009 beklemtoonde de Europese Commissie deze vertraging

Evolutie van de uitvoer van goederen en diensten België-Oost-Europa (in miljoen euro; bron: NBB)

nog in haar rapport ‘Five years of an enlarged EU’. “De Commissie stelde een zekere hervormingsmoeheid vast”, verklaart Diane Struyven, directeur van het Europees departement van het VBO. “Op deze landen rust de grote uitdaging om hun economie te blijven moderniseren en de inspanningen voor rechtszekerheid en een vlottere overheidsadministratie te handhaven.” Het vooruitzicht op toetreding tot de eurozone zou hierbij een goede drijfveer kunnen zijn. “De eenheidsmunt heeft de gevolgen van de crisis voor de landen van de eurozone kunnen verzachten. Dit zou de landen die nog geen deel uitmaken van deze zone kunnen aanmoedigen om de voorbereiding van hun economisch en financieel systeem voor toetreding te versnellen.”

Oekraïne

Slovakije

Roemenië

Hongarije

2008

Tsjechische Republiek

2008

Rusland

2005

Polen

2005

Slovenië

Litouwen

Oekraïne

Roemenië

Slovakije

Bulgarije

Hongarije

Tsjechische Republiek

Polen

Rusland

Evolutie van de invoer van goederen en diensten Oost-Europa-België (in miljoen euro; bron: NBB)

OPENER

Bulgarije

11:42

Litouwen

28/10/09

Slovenië

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

De opeenvolgende uitbreidingen van de Europese Unie naar het oosten, in 2004 en 2007, hebben de interne markt versterkt en waren positief voor de Unie in haar geheel, maar hebben ook in grote mate bijgedragen tot de economische ontwikkeling van de nieuwe lidstaten. Volgens de Europese Commissie is het bbp per inwoner in de nieuwe lidstaten tussen 1999 en 2008 met 12%

“Wanbetalingen zijn een groot aandachtspunt voor westerse investeerders in deze regio”

ciering heel wat bedrijven parten. “Voor het toekennen van kredieten gelden nog striktere regels en hogere rentevoeten dan bij ons. Dat is vooral het geval in Kroatië, Servië, Hongarije en in zekere mate ook in Polen, hoewel dat land iets minder getroffen is door de crisis”, stelt Eric Baart. Bij Soudal is men zich bewust van de risico’s door de politieke instabiliteit van bepaalde landen, maar ook van de schommelende wisselkoersen. Dirk Coorevits: “Vorig jaar ondervonden we heel wat problemen door de devaluatie van bepaalde munten. De roebel en de Poolse zloty verloren 30% van hun waarde. Daarnaast is ook de Hongaarse forint zeer sterk gedaald en werd de Roemeense lei met tientallen procenten gedevalueerd. In december 2008 noteerden we meer dan 3 miljoen euro verlies door de muntdevaluatie in Oost-Europa.”

Eric Baart (Roland Berger Strategy Consultants)

gestegen. Tijdens de 5 jaar na hun toetreding bedroeg de gemiddelde jaarlijkse bbp-groei in deze landen 5,5%, terwijl dat tijdens de 5 jaar voor de toetreding maar 3,5% was. Ten slotte werden er in deze landen tussen 2003 en 2007 3 miljoen banen gecreëerd. “Deze cijfers gaan gepaard met een hogere koopkracht en nationale rijkdom dan voorheen”, beklemtoont Struyven. “Het zijn allemaal elementen die deze landen interessant maken voor onze bedrijven en hun investeringen motiveren.”

NOVEMBER 2009

•

33

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 34

Oost-Europa: 20 jaar later

Maar waar investeren? Infrastructuur, de voedingsnijverheid en het ecotoerisme worden vaak aangehaald als interessante sectoren. Bij Roland Berger raadt men vooral aan ook de sector van de grondstoffen niet uit het oog te verliezen. “De mondiale vraag naar grondstoffen heeft de bodem bereikt. Er is een reële kans dat men nu in deze sector mooie kansen kan grijpen, tegen een relatief gematigde prijs.” Meer voorzichtigheid is geboden voor de automobielsector, de bouw, ICT, telecom en media, waarvoor men de zaken beter op langere termijn kan aanpakken. “Polen en Oekraïne - zeker waar het grondstoffen betreft - zijn volgens mij de meest interessante markten om te verkennen”, stelt Eric Baart. “Net als Rusland, met een grote concentratie aan mensen met

meen biedt ook de huidige daling van de vastgoedprijzen kansen voor wie zich ter plaatse wil vestigen.

Grotere verscheidenheid dan verwacht Gelet op het gemeenschappelijke communistische verleden van de regio, is het verleidelijk om al deze landen op dezelfde manier te benaderen. “De ervaring heeft ons echter geleerd dat deze markten wel degelijk verschillen, vandaag nog meer dan gisteren”, vertelt Dirk Coorevits (Soudal). Elk land heeft zijn eigen specifieke aandachtspunten, zowel voor organisatie als managementstijl. “Een structuur waarin een persoon aan meerdere managers rapporteert, bijvoorbeeld bij het moederhuis en bij een plaatselijke chef, werkt in bepaalde landen niet. In Polen en Tsjechië kan het wel, in Rusland bijvoorbeeld niet. Ze willen eenheid in de structuur en één enkele chef. Wie wil slagen, kan met die mentaliteit best rekening houden.”

Op deze landen rust de grote “uitdaging om inspanningen te

blijven leveren voor meer rechtszekerheid en een vlottere overheidsadministratie” Diane Struyven (VBO) een hoge koopkracht van zodra de crisis opnieuw achter ons ligt. Of Tsjechië, dat weliswaar de kleinste markt is, maar wel stabieler en minder volatiel dan Rusland.” Voor Tsjechië blijft het wel de vraag op welke manier het land zal herstellen van de val van de automobielsector. In het alge-

Verscheidenheid in mentaliteit, maar ook verscheidenheid in de manier van reageren op de economische en financiële crisis. “De initiatieven van de lokale regeringen verschillen van land tot land”, analyseert Eric Baart. En voor een ondernemer is het niet altijd eenvoudig om terug te vinden welke maatregel in welk land werd aangekondigd. “Men moet ook beseffen dat er in die landen meestal veel minder crisismaatregelen

Ondernemingsgeest vaak ver te zoeken “Sommigen hebben het principe goed begrepen, maar in het algemeen is de ondernemingsgeest nog ver te zoeken in de landen van OostEuropa”, stelt Eric Baart, Roland Berger Strategy Consultants. “In die landen is men nog verder verwijderd van volwassen management dan bij ons. De mensen zijn er sterker uitvoeringsgericht, hebben minder de neiging om risico’s te nemen. Ik denk dat dit nog een overblijfsel is uit de communistische tijd. Dit is zeker niet meer het geval bij de jongere generaties, maar wel bij 50-plussers, en misschien zelfs al bij 40-plussers, die nog onderwijs genoten binnen het systeem van een planeconomie. Het is een handicap, waar je vooral buiten de steden rekening mee moet houden. Het is wat overdreven om te beweren dat de Muur nog niet echt gevallen is, maar toch. We zien een duidelijke evolutie, maar misschien niet zo alom als we 20 jaar geleden durfden te hopen. Alles heeft zijn tijd nodig.”

werden genomen. En zelfs wanneer er maatregelen zijn, is er nog een groot verschil tussen de aankondiging ervan en de implementatie. We hebben al vaker gezien dat er concreet niet veel van is gekomen, of dat dit heel lang heeft geduurd.”

Ondanks al het voorgaande, nog aangevuld met een hoger risico op wanbetalingen (zie inzet), waren alle geïnterviewden het eens over één In 2008 kreeg Soudal op de Poolse markt de titel van ‘Construction brand of the year’. punt: de landen van het voormalige Oostblok blijven concurrentiële markten met reële mogelijkheden voor wie ze wil grijpen, erop anticiperen én het initiatief neemt.  Florence Delhove

34

•

NOVEMBER 2009

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

28/10/09

11:42

Page 35

Oost-Europa: 20 jaar later

OPENER

De teleurgang van de onderlinge betrekkingen tussen de Staten

Ommezwaai naar het westen

© Belga

Door de gebeurtenissen van 1989 spatte het Europees geografisch landschap uiteen. De val van de Muur lag niet alleen aan de basis van de nieuwe Europese landkaart, maar ook van de ontbinding van de politieke en economische banden die de Staten van het Oostblok hadden verenigd.

M

et de benaming ‘Oost-Europa’ worden doorgaans de Staten bedoeld die eenpartijstelsels kenden van het sovjettype. Hiermee worden de Baltische Staten, de landen van Centraal-Europa in de strikte zin van het woord, die van de Balkan, van ex-Joegoslavië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland bedoeld. En dan hebben we het nog niet over het omstreden Rusland... Deze landen in categorieën onderbrengen heeft weinig zin. “Binnen de Bal-

tische Staten zelf is er Litouwen, een katholiek land dat zich sterk op Polen richt, en Estland, dat protestants is en vooral bij Finland aanleunt. Van de landen van ex-Joegoslavië is alleen Slovenië lid van de Europese Unie. Roemenië beschouwt zichzelf niet als een Balkanstaat, enz.”, zegt Jean-Michel De Waele, hoogleraar en politicoloog aan de ULB en auteur van talrijke werken over Centraal- en Oost-Europa, die hem begin oktober de titel van Doctor Honoris Causa van de Universiteit van Boekarest bezorgden.

gevoel sterk teruggelopen. Ik heb de indruk den met de Derde Wereld. “Ten tijde van het dat ze de geschiedenis herschreven hebben communisme bestond een beleidsplan voor en dat ze vinden dat ze door Moskou verontwikkelingshulp in de Afrikaanse landen. In plicht zijn geweest met elkaar betrekkingen Mozambique en Madagascar werken nog te onderhouden. Vandaar dat er na ‘89 bij de steeds artsen die in Roemenië werden opgeondernemingen, maar ook bij de bevolking, leid, maar die geen enkel contact meer hebeen soort van wedren naar het Westen ontben met dat land. Onder impuls echter van stond en dat welke markt dan ook van het EU-beleidsmensen zijn een aantal Staten er Oosten, door de Centraal- en Oost-Europese zich nu bewust van geworden dat ze daar een landen werd verwaarloosd. Vanuit economarkt zijn kwijtgespeeld.” misch oogpunt was dit niet rationeel. Het was De slechte toestand van de wegeninfrastrucveeleer een ideologische beslissing. We kuntuur is eveneens een duidelijk bewijs van de nen hier nog aan toevoegen dat de terugpovere samenwerking tussen de Oost-Eurohoudendheid van sommige landen om weer pese landen. met elkaar samen te werken ook wordt ver klaard door etnische spanningen. Deze drastische koerswijziging naar het Westen uit zich FD in een ‘economische tsunami’. De economische spelers van Aantrekkelijkste regio’s voor de komende deze landen werden in een redrie jaar* cordtijd geprivatiseerd en talrijke belangen kwamen terecht in Centraal- en Oost-Europa westerse handen. De interneChina marktreglementeringen hebben natuurlijk de commerciële uitIndia wisselingen tussen de bij de EU Rusland aangesloten Oostbloklanden verWest-Europa eenvoudigd en gestimuleerd, maar toch is dit beperkt gebleBrazilië ven. Zo ook blijft de wisselwerZuidoost-Europa king op academisch niveau erg Noord-Amerika zwak.”

Volgens de politicoloog heeft de Duitse hereniging het einde aangekondigd van de politieke en handelsbetrekkingen tussen de Oostbloklanden. “Deze betrekkingen zijn naar mijn

Jean-Michel De Waele wijst ook op de verwaarlozing door de Oostbloklanden van de betrekkingen die ze destijds onderhiel-

Deze drastische koerswijzi“ging naar het Westen uit zich in een ‘economische tsunami”

Noord-Afrika Japan Oceanië *Met aantrekkelijkheid wordt hier de mix bedoeld van imago, investeerdersvertrouwen en perceptie van de capaciteit van een gebied om de meest competitieve voordelen te bieden voor de uiteindelijke investeringsbeslissing.

Bron: Ernst & Young

Midden-Oosten

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 36

Oost-Europa: 20 jaar later

André Leysen, de enige niet-Duitser die actief meewerkte aan het privatiseringsproces van Oost-Duitse bedrijven, getuigt:

“We waren het

grootste bedrijf ter wereld”

Na de hereniging kwamen de Oost-Duitse bedrijven en terreinen die voorheen tot het communistisch regime behoorden, beetje bij beetje in handen van de privésector. Een titanenopdracht die werd toebedeeld aan de Treuhandanstalt, de officiële instantie die belast was met de privatisering van het bedrijfsleven in de voormalige DDR. André Leysen, toenmalig voorzitter van Agfa-Gevaert, was lid van het permanent comité binnen de raad van bestuur van de Treuhandanstalt. Een flashback.

W

© Photonews

anneer heeft Helmut Kohl, kanselier van het herenigde Duitsland, de Treuhandanstalt opgericht? “Er verliepen precies 329 dagen tussen de val van de Muur en de overname van de economische markt van Oost-Duitsland door de regering van het verenigde Duitsland. Door mijn ervaring op deze markt, in het bijzonder via Agfa, vroeg Helmut Kohl me om lid te worden van het beperkt comité van de raad van bestuur van de Treuhandanstalt, die bestond uit twee Staatssecretarissen, een financieel specialist uit de Duitse administratie en mezelf. We werden in onze taak begeleid door een raad van bestuur, met onder meer Horst Köhler, die later president geworden is. Ik moest een overzicht maken van alle ondernemingen die nog leefbaar waren en ervoor zorgen dat ze door konden werken.” Hoe groot moeten we die taak zien? “We kregen een lijst met daarop 8.000 namen van Oost-Duitse ondernemingen. Nadat we deze bedrijven hadden opgedeeld en vervolgens geklasseerd naar rentabiliteit, groeipotentieel en vermogen om zich aan te passen aan hun nieuwe economische omgeving, hadden we een lijst met 14.000 namen. Het was de bedoeling om deze in de beste omstandigheden te verkopen. Na 18 maanden werk hebben we de regering laten weten dat de som van 600 miljard DM, de geraamde waarde van de eigendommen van de Treuhandanstalt, zou volstaan om de lasten en werkingskosten te dekken. Dat was een

36

•

NOVEMBER 2009

enorme taak. Tijdens de vier jaar van mijn mandaat heb ik 80 keer het vliegtuig tussen Brussel en Berlijn genomen. Met 4 miljoen werknemers waren we in zekere zin het grootste bedrijf ter wereld. Na afloop van mijn mandaat bleven er nog 140 bedrijven over...” Waarom zo weinig? “In feite waren deze bedrijven bijna niets meer

We hebben de Oost“Duitse bedrijven zo goed als weggegeven” waard. Oost-Duitsland had laten uitschijnen dat het wereldwijd de 10de meest krachtige industriële natie was, maar bleek sinds 1970 niet meer geïnvesteerd te hebben in het eigen industriële weefsel. Enkele groepen hebben een goede prijs betaald voor de hotels en persorganisaties. Maar voor het grootste deel hebben we deze ondernemingen zo goed als ‘weggegeven’. We hebben ook zeer snel ingezien dat de verliezen groter zouden zijn dan de Duitse regering had geraamd (600 miljard DM). Uiteindelijk is ongeveer 20% van de belangen van het land in buitenlandse handen terechtgekomen. Bij de Belgische bedrijven heeft vooral Solvay zich actief getoond en er een belangrijke fabriek gekocht.”

pervlakte groter dan Nederland. We hebben alles tegen redelijke voorwaarden verkocht, maar het ging wel moeizaam. Een van de belangrijkste problemen was het feit dat de gronden die in 1949 waren geconfisqueerd - vóór de ondertekening van het verdrag tussen Oost-Duitsland en Rusland - niet aan hun oorspronkelijke eigenaar mochten worden verkocht.” Bij dit privatiseringsproces daalde het aantal Oost-Duitse werknemers met 30% of 1,2 miljoen mensen. Deze werden ingeschakeld voor overheidsopdrachten. Of vluchtten ze naar het Westen? “Om te voorkomen dat Oost-Duitsland zou leeglopen, hebben we hen premies gegeven, waardoor ze aan hun geboortegrond waren gebonden. Dat verklaart waarom de Duitsers blijven denken dat Duitsland indirect de werkelijke kost voor de hereniging van Europa heeft betaald. En dan is er nog een dubbele frustratie, ontstaan bij de hereniging. De beslissing van Helmut Kohl dat een Oost-Duitse mark evenveel waard was als een WestDuitse, heeft geleid tot een verhoging van de koopkracht in de ex-DDR, maar ook tot een substantiële verarming van de bevolking in het westen. Bij de twee kanten ontstonden er toen frustraties. Aan de ene kant meenden ze dat ze 45 jaar hard hadden gewerkt en waren ze nu ontevreden dat ze de mensen in het westen moesten steunen. Die meenden dan weer dat ze met de jaren verdrukking de prijs voor de Duitse nederlaag hadden moeten betalen. Het is opmerkelijk dat er na 20 jaar hereniging nog steeds zo’n groot mentaliteitsverschil blijft bestaan.”  Florence Delhove

U was ook verantwoordelijk voor de verkoop van de gronden… “De gronden vertegenwoordigden een op-

Naar aanleiding van de 20e verjaardag van de val van de Muur verschijnt er op 9 november een uitgebreider interview met André Leysen in De Tijd en L’Echo.

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 38

Oost-Europa: 20 jaar later

Impact crisis op Polen, Hongarije, Roemenië, Tsjechië en de Baltische Staten

Is het erg, dokter? Tot aan het uitbreken van de economische en financiële crisis zagen we in de meeste landen van Oost-Europa een stevige dynamiek. Meerdere landen kregen echter rake klappen. Hoe hebben ze weten stand te houden? Is er intussen sprake van een herstel? Wat zijn hun economische vooruitzichten? Vijf landen geanalyseerd.

Polen Groei van het bbp in 2009: 1% Overheidsschuld in 2008 (% van bbp): 47,1% Werkloosheidspercentage in augustus: 8% Bevolking (in miljoen): 38,1

Polen houdt goed stand

N

a 2000 heeft de Poolse markt zich geprofessionaliseerd en gestabiliseerd door het vooruitzicht op toetreding tot de Europese Unie. “Dat betekende tegelijkertijd minder risico’s en dus minder winst. Hierdoor zijn een aantal investeerders vertrokken, maar het bood wel meer kansen voor westerse kmo’s”, meent Tillo Mestdagh, vennoot bij het advocatenkantoor Monard-D’Hulst, dat in 1992 een samenwerking met het Poolse kantoor Karniol-Malecki opzette. Polen is momenteel een van de meest stabiele regio’s, zowel economisch als politiek. Het land onderhoudt ruime handelsbetrekkingen met België, wij zijn de 9e Europese handelspartner. En met 3,6 miljard euro investeringen op de Poolse markt, bekleedt België de 10e plaats bij de belangrijkste buitenlandse investeerders.

de tien nieuwe lidstaten. Een bedrijf zou naar Polen moeten trekken om zijn markt uit te breiden, maar niet meer omdat het op zoek is naar goedkope arbeidskrachten zoals bij de gold rush aan het begin van de jaren ‘90.” Toch moet men binnen de Poolse markt nog rekening houden met grote onderlinge verschillen, want hoewel Polen wordt gekenmerkt door een eenheid op het vlak van etnie, religie en taal, vertonen de drie grote Poolse regio’s een aantal eigenheden. Silezië, in het zuiden, is bijvoorbeeld de mijnregio van het land. “Wie er rondwandelt heeft de indruk dat er een zwart-

grote kracht van Polen “is De de enorme binnenlandse markt”

Met nog steeds een positieve groei doet Polen het beter dan zijn buurlanden. Tillo Mestdagh ziet hier twee redenen voor. “Ten eerste werd het land later dan West-Europa getroffen door de crisis.” De Poolse regering heeft haar relanceplan trouwens pas op 22 augustus bekendgemaakt. “Anderzijds denkt men vaak dat Polen leeft van de export, maar dat klopt niet. De grote kracht van Polen is precies zijn enorme binnenlandse markt: het land telt niet minder dan 38 miljoen consumenten, dat is een derde van

38

•

NOVEMBER 2009

Tillo Mestdagh (Monard-D’Hulst)

witfilm voorbijtrekt. Dat wordt al minder, maar Polen blijft toch een land met twee snelheden, met grote verschillen tussen de stad en het platteland.” Het is ook een markt die men in theorie kan benaderen zoals om het even welke markt binnen de Europese Unie, maar het naleven van bepaalde gewoonten kan doorslaggevend zijn voor het welslagen van een project. “Soms zijn het de details die het verschil maken. Voor de openingsreceptie van een kantoor nodigt een bedrijf zoals bij ons klanten uit, maar daarnaast ook een priester en de burgemeester, zelfs al was deze niet betrokken bij

het project. Wie dit niet doet, loopt het risico frustraties te creëren. In een stad als

Warschau neemt dit wel af, maar het blijft toch een vorm van respect die als volledig normaal wordt beschouwd.” Ook de kwaliteit van de opleidingen en de geografische ligging maken van Polen een aantrekkelijk investeringsland. “Het is een brug naar Rusland en Oekraïne, een geïnteresseerd bedrijf kan hier zijn mogelijkheden voor de regio aftasten.” De aanwezigheid van momenteel onderbenutte Europese fondsen zou ook heel wat investeerders kunnen aantrekken. “Men zou deze fondsen bijvoorbeeld kunnen aanwenden voor infrastructuurprojecten. Hiervoor rekent het land sterk op het EK Voetbal van 2012.” Andere sectoren met mooie investeringskansen zijn de biotechnologie, elektronica, IT, ijzer en staal en zoals overal hernieuwbare energie. Op termijn is ook de omgekeerde beweging niet ondenkbaar. “Recent merkte Bepolux, de Belgisch-Poolse kamer van koophandel in Brussel, interesse vanwege Poolse bedrijven voor de Belgische markt. Misschien het begin van interessante synergieën!” 

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

28/10/09

11:42

Page 39

Oost-Europa: 20 jaar later

OPENER

Hongarije Groei van het bbp in 2009: -6,7% Overheidsschuld in 2008 (% van bbp): 73% Werkloosheidspercentage in augustus 2009: 9,6% Bevolking (in miljoen): 10,1

Hongarije blijft kwetsbaar

H

ongarije kruipt uit het dal van de economische crisis, maar blijft kwetsbaar voor negatieve financiële invloeden vanuit andere Centraal- en Oost-Europese lidstaten in moeilijkheden, verklaarde de Hongaarse Premier Gordon Bajnai in een recent interview met de Financial Times. Bij de val van het communisme werd Hongarije voorgesteld als een van de Oost-Europese landen met een florissante economische toekomst. Beetje bij beetje werden echter de superlatieven afgezwakt. Ondanks de toetreding tot de EU in 2004 leidden de politieke en economische moeilijkheden in 2006 tot een overheidstekort van 9,2% van het bbp. Eind 2008 werd ook Hongarije zwaar getroffen door de crisis. Daar kwam nog bij dat er flink gespeculeerd werd met de munt - de forint die toen 25% van zijn waarde ten opzichte van de euro verloor. Dit kwam hard aan in een land waar heel wat leningen aan de bevolking en de bedrijven in euro werden toegekend. “De door de crisis zwaarst getroffen sectoren zijn de landbouw, de bouw, de automobielsector en vastgoed”, beklemtoont Péter Vadász, covoorzitter van MGYOSZ, de Hongaarse werkgeversorganisatie, en lid van het Europees Sociaal en Economisch Comité.

“Net als in andere regio’s van de wereld is ook de arbeidsmarkt getroffen, de consumptie gedaald, wordt het lastiger om leningen terug te betalen en krijgen bedrijven moeilijker toegang tot krediet, hoewel het vertrouwen stilaan een beetje heropleeft.” Als reactie hierop heeft de regering een reeks maatregelen genomen om de stabiliteit te bewaren en een verdere toename van het overheidstekort te voorkomen. Dit bedraagt momenteel 3,9% en wordt

regimewijzigingen aan het eind van de jaren ‘90 en de vooruitzichten op toetreding tot de EU, nam het aantal buitenlandse investeringen pijlsnel toe. Ze spitsten zich vooral toe op de banksector en de producerende nijverheid. 50 à 70% van de goederen voor het buitenland wordt ook door buitenlandse investeerders geproduceerd.” De industrie, maar ook de farmaceutische nijverheid, de chemie en de voedingsnijverheid blijven beloftevolle sectoren. Net als de geothermie, een sector waarin heel wat Hongaarse kmo’s actief zijn. “Er zijn verschillende punten die Hongarije aantrekkelijk Péter Vadász (Hongaarse werkgeversorganisatie) maken voor investeerders, onder meer onze geschoolde werknemers, lage vastgoedprijzen en vooral de van nabij opgevolgd door het Ineerder lage kapitaalinbreng om in Hongarije ternationaal Monetair Fonds (IMF), dat vooreen bedrijf op te starten.” De ogen van het waarden gesteld heeft voor de ‘standby loan’ land zijn nu definitief op de euro gericht. 80% van 20 miljard euro die het eind 2008 aan van de Hongaarse handel gebeurt met landen Hongarije heeft toegekend. “Om Hongarije op weg te helpen naar duurzame groei, zulvan de Unie. “We hopen dat ondanks de crisis onze toetreding tot de eurozone niet al te len onze fiscale en sociale herverdelingssyslang wordt uitgesteld. We rekenen er ook op temen grondig herzien moeten worden”, preciseert Vadász. dat we tijdens het Hongaarse EU-voorzitterschap, tijdens de eerste helft van 2011, onze De gevolgen van de algemene recessie van capaciteiten van vandaag voor de uitdaginhet land werden nog versterkt door de afhangen van morgen kunnen tonen”, besluit Péter Vadász. kelijkheid van buitenlands kapitaal. “Door de 

In Hongarije is de kapitaal“inbreng voor het oprichten van een bedrijf eerder laag”

Roemenië Roemenië zet zich schrap

S

inds Roemenië in 2000 zijn eerste stappen naar een Europese toetreding zette, kende de economie van het land een constante groei van ongeveer 6%. De mondiale recessie heeft hier bruusk een einde aan gemaakt. Vandaag kampt Roemenië met een stijgende werkloosheid, een moeizame kredietverlening en een ongemeen sterke terugloop van het aantal investeringen door het gebrek aan vertrou-

Groei van het bbp in 2009: -8,5% Overheidsschuld in 2008 (% van bbp): 13,6% Werkloosheidspercentage in augustus 2009: niet beschikbaar Bevolking (in miljoen): 21,5

wen en de credit-crunch in het land. De Roemeense minister van Kmo’s, Handel en Bedrijven, Constantin Nita, is zich sterk bewust van de noodzaak om de kredietverlening aan de bedrijven te ondersteunen. In juli kondigde hij, specifiek voor kmo’s, de oprichting aan

van een fonds voor Staatsgaranties, ten belope van 80%. “De Roemeense regering heeft zich sterk geëngageerd, maar de concrete realisatie van de crisismaatregelen laat soms lang op zich wachten. We hebben proble-

NOVEMBER 2009

•

39

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 40

Oost-Europa: 20 jaar later

men om voldoende snel op de crisis te reageren”, meent Stefan Varfalvi, lid van het Europees Sociaal en Economisch Comité en voorzitter van Imsat, een belangrijke indus-

Tsjechië Groei van het bbp in 2009: -4,3% Overheidsschuld in 2008 (% van bbp): 29,8% Werkloosheidspercentage in augustus 2009: 6,9% Bevolking (in miljoen): 10,5

Tsjechië rekent op heropleving van buitenlandse vraag

“We hebben problemen

om voldoende snel op de crisis te reageren” Stefan Varfalvi (Imsat) triële onderneming in Roemenië. “De situatie is onrustwekkend. De werkloosheid neemt snel toe en ook de zowat 3 miljoen Roemenen die in het buitenland actief zijn, worden door de crisis getroffen. Ze zijn niet meer zoals voorheen in staat om de consumptie te stimuleren.” De Roemeense relance wordt ongetwijfeld gestuwd door de grote infrastructuurwerken die voor het land gepland zijn. “In die sector zit ongetwijfeld het grootste groeipotentieel. Zodra die opnieuw vertrokken is, volgen heel wat andere, complementaire bedrijfstakken en mogen we ons verwachten aan een herstel van het consumentenvertrouwen, wat vervolgens een reëel effect op de consumptie zal hebben.” De Roemeense regering heeft ook het probleem van de administratieve logheid in het land aangepakt. Met betrekking tot gerechtelijke hervormingen en de strijd tegen de corruptie meende de Europese Commissie recent dat er een aanzienlijke, maar toch nog onvoldoende grote vooruitgang werd geboekt. Daarnaast werd het land ook dooreen geschud door heel wat politieke strubbelingen. In oktober nam de centrumrechtse regering ontslag. Volgens de Nationale Delcrederedienst bemoeilijkt deze instabiliteit de kansen van Roemenië voor het naleven van de IMF-voorwaarden voor het toekennen van het totale noodkrediet van 20 miljard euro. Stefan Varfalvi hoopt dan weer dat deze hulp niet gebruikt zal worden voor het betalen van lonen, maar voor een relance van de investeringen. 

40

•

NOVEMBER 2009

T

wintig jaar na de val van de Muur is Tsjechië het Oost-Europese land dat zich het best uit de slag trekt. Yannick Simon, analist bij de Nationale Delcrederedienst: “De binnenlandse vraag blijft stabiel. De verwachte daling van het bbp hangt samen met de sterke afhankelijkheid van het land van de buitenlandse handel, in het bijzonder met de rest van de Europese Unie. Door de crisis is de handel immers sterk teruggelopen.” Dit heeft zich vertaald in een vertraging van de automobielnijverheid, een van de belangrijkste sectoren van het land. “De lagere inkomsten door de recessie en de toename van de overheidsuitgaven door de crisismaatregelen hebben het overheidstekort van het land verder uitgediept. Er wordt verwacht dat het tekort dit én volgend jaar ongeveer 6% van het bbp zal bedragen.” Met als gevolg een uitstel van de toetreding van het land tot de eurozone, die initieel voor 2010 was voorzien. “Uiteraard blijft het overheidstekort

van het land een bedreiging voor de toekomst op lange termijn. Anderzijds blijft deze bedreiging relatief beperkt omdat men mag aannemen dat de vraag vanuit

de Europese Unie (de belangrijkste handelspartner) zal herstellen. Bovendien is de buitenlandse schuld eerder bescheiden”, preciseert Simon. Het blijft wel afwachten hoe het huidige politieke klimaat zal evolueren en diepgaande hervormingen mogelijk zal maken; in 2010 vinden er immers nieuwe wetgevende verkiezingen plaats.  FD

Baltische Staten betalen een hoge tol Sinds het begin van de jaren ‘90 kenden de Baltische tijgers – Litouwen, Estland en Letland – een fenomenale groei, onder meer dankzij de soepele consumentenkredieten door de Zweedse banken die in de regio sterk vertegenwoordigd zijn. Deze ontwikkeling werd echter niet in dezelfde mate gedragen door de groei van de reële economie. Bovendien werden deze economieën uiterma-

te zwaar getroffen door de crisis. Voor 2009 verwacht het IMF een daling van het bbp met -18,5% voor Litouwen, -14% voor Estland en -18% voor Letland. Vooral de Letse situatie baart zorgen. De werkloosheidsgraad liep er op tot het recordniveau van 18,3%, en dan hebben we het nog niet over de catastrofale gevolgen voor de bevolking indien de regering de Letse lats zou devalueren zoals hardnekkige geruchten beweren. 80% van de leningen aan Letten is immers in euro gesteld.

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

OPENER

28/10/09

11:42

Page 42

Oost-Europa: 20 jaar later

Bedrijven getuigen

De stap naar

het oosten

Vier bedrijven blikken terug op hun vaak al jarenlange aanwezigheid in Centraal- en Oost-Europa. Zouden ze zich vandaag opnieuw aan het avontuur wagen?

KBC Groep: rationalisatie en segmentatie

D

e financiële groep KBC is aanwezig in Tsjechië en Slowakije (1999), in Hongarije (2000), in Polen (2001), in Rusland, Bulgarije en Servië (2007). Daarnaast bezit de groep ook ongeveer 30% van de Sloveense bank NLB (2002), een participatie die KBC wil verkopen. De overname van financiële instellingen die jaren in handen van de overheid waren geweest, stelde de Vlaamse bankgroep voor specifieke uitdagingen. Er was behoefte aan een bijsturing van de managementmethodes en -structuur en er moesten normen voor audits en risicomanagement worden opgelegd. Daarnaast wilde KBC haar bankverzekeringsmodel invoeren, maar tegelijkertijd de plaatselijke identiteit bewaren. Soms bleek het pad vol kuilen te zitten. “In Polen hebben we bijvoor-

beeld in 2002-2003 verliezen geleden, deels omdat we te maken kregen met kredietdossiers waarvoor de normen die Brussel stelde, niet werden nageleefd”, stelt John Hollows, CEO Central and Eastern Europe and Russia.

Resultaten volgen

“zouDenuovernameprijs 5 tot 6 keer

Na 10 jaar aanwezigheid in Centraal- en Oost-Europa is de toegevoegde waarde van deze immense markt voor de KBC-groep beduidend toegenomen. KBC zou zich dergelijke mooie overnames nu niet meer kunnen veroorloven. “De overnameprijs zou nu 5 tot 6 keer hoger liggen dan tussen 2003 en 2006”, geeft de Britse CEO aan. De aangeboden producten zijn in de diverse landen verschillend geëvolueerd. Dit

hoger liggen dan tussen 2003 en 2006”

Miko Groep: minder stempels nodig!

M

iko Groep is al een tiental jaar actief in Oost-Europa. De kunststofverwerkingsafdeling produceert hoogwaardige kunststofverpakkingen voor cultuur- en smaakverde voedings- en cosmetische nijverheid, en schillen. We zijn in beschikt zowel in België als in Polen over een Oost-Europa actief in productieonderneming. De koffieserviceafhet bedrijvensegment. deling heeft eigen Koffie wordt er echter verkoopsorganisanog vaak als een kost geties in Polen, Tsjezien in plaats van een serchië en Slowakije. vice aan medewerkers en “Onze productieplant in Polen kent klanten. Maar ook daar Frans Michielsen een jaarlijkse groei zien we het tij keren, zij van 30 à 40%. De koffieactiviteiten groeien het iets trager”, zegt Frans Michielsen, gedelegeerd bestuurder van Miko Groep. iets minder snel. Dat is vooral te wijten aan

productieplant “inOnze Polen kent een jaarlijkse groei van 30 à 40%”

42

verklaart de huidige strategie, met een rationalisatie van de bankverzekeringsproducten, meer opleiding voor de adviseurs bij de bank en een andere ‘branding’ al naargelang het land en het type klanten. Voor KBC overstijgen de activiteiten in Centraal- en Oost-Europa de gewone overdracht van westerse financiële technologie. “We hebben deze expansie altijd in het teken geplaatst van het multilateraal uitwisselen van beste praktijken.” En de resultaten liegen er niet om: de Tsjechische dochter heeft dit jaar de beste winst/kostenratio van de groep. Om in elk van de landen een miniJohn Hollows maal marktaandeel van 10% te verwerven, mikt KBC op organische groei. Eind september heeft de groep haar strategisch plan aan de Europese Commissie voorgelegd die zich hierover nog niet uitgesproken heeft. 

•

NOVEMBER 2009

Uitbreidingsmogelijkheden Over de stap naar Oost-Europa is Michielsen zeer tevreden. “Vooral sinds Polen, Tsjechië en Slowakije in 2004 toetraden tot de Europese Unie is het zakendoen er veel gemakkelijker geworden. Vroeger gebeurde het al eens dat een vrachtwagen met koffie enkele weken geblokkeerd stond aan de grens. Telkens vond de douane wel een reden om de vrachtwagen tegen te houden. Wellicht hoopten de douaniers op enkele pakjes koffie, maar daar hebben we nooit aan toege-

FORWARD_nov09_NL.qxd:FORWARD fr

28/10/09

11:42

Page 43

Oost-Europa: 20 jaar later

geven. Ook de administratieve rompslomp is sindsdien flink verminderd. Voordien had je voor elk document ontelbare stempels nodig. Aanvankelijk dienden we in Polen maandelijks een balans neer te leggen, nu is dat jaarlijks.”

Frans Michielsen ziet nog uitbreidingsmogelijkheden in Oost-Europa, zowel in het koffiesegment als in de kunststofverpakking. “De WestEuropese markt geraakt verzadigd, terwijl er in het Oosten nog veel groeimogelijkheden zijn. Uitbreiding naar Zuidoost-Europa dringt zich

OPENER

om logistieke redenen op. Onze klanten breiden uit in deze richting en om de transportkosten onder controle te houden, moeten wij hen volgen. Door de crisis nemen we veeleer een afwachtende houding aan, maar als er zich opportuniteiten voordoen, bekijken we die zeker.” 

Groep H. Essers: marktleiderschap nog verder versterken

D

e transport- en logistieke Groep H. Essers telt 26 vestigingen in 12 Europese landen, waaronder Roemenië, Polen en Moldavië. “De uitbreiding van onze activiteiten naar Oost-Europa is het resultaat van de overname van een Nederlands transhet ondernemingsklimaat grondig veranportbedrijf in 2004. Dit bedrijf was toen al 15 derd. De voormalige Oostbloklanden staan jaar actief in de regio”, schetst Ivo Marechal, open voor nieuwe activiteiten en investeringedelegeerd bestuurder van Groep H. Esgen. Ook de kwaliteit van de arbeidskrachten sers. “De voorbije 20 is er zeer goed. Je vindt er jaar is het zakenkliDe voormalige Oost- zowel goede technisch gemaat er enorm veranschoolde medewerkers als bloklanden staan open medewerkers derd. Vooral de uitmet een stervoor nieuwe activiteiten ke talenknobbel.” breiding van de Europese Unie naar het en investeringen” Verder groeien Oosten en daarmee Ivo Marechal Mocht Marechal opnieuw het wegvallen van de kunnen beginnen, zou hij veel sneller en ook grenzen maakt het veel gemakkelijker om er intensiever geïnvesteerd hebben in Oost-Euzaken te doen. De administratieve rompropa. “Zeker vandaag zijn er veel opportunislomp is flink geslonken. Bovendien is ook

“

teiten voor transport- en logistieke bedrijven. We zijn marktleider in Roemenië, waar we over 5 logistieke centra beschikken. En deze positie willen we in de toekomst nog versterken. Vanuit een sterke positie is het immers gemakkelijker om nog verder te groeien. Volume trekt immers volume aan.” In het uitbreiden naar andere Oost-Europese landen is H. Essers iets voorzichtiger. “De voorkeur gaat daarbij naar de buurlanden van Roemenië zodat we onze actieradius geleidelijk kunnen uitbreiden en blijven steunen op ons bestaande netwerk.” 

Liebrecht & Wood: meer juridische zekerheid

D

e Gentse bouwpromotor Liebrecht & Wood is al 15 jaar actief in Oost-Europa en specialiseert zich in het bouwen van kantoorgebouwen, retail parken en outlet centra in Polen (sinds 1994), Roemenië (sinds 1999) en sinds vorig jaar ook in Rusland. “Onze plannen om ook in Oekraïne gronden aan te kopen, hebben we echter uitgesteld. Het land is te zwaar getroffen door de economische crisis”, zegt Marc Lebbe, managing director. Aanvankelijk bemoeilijkte het gebrek aan duidelijke wetgeving inzake grondregistratie en bouwvergunningen de lokale werking. Lebbe: “In het begin was het zeer moeilijk te weten te komen wie eigenaar

was van een bepaalde grond. Er waren imde financiering van bouwprojecten aanmers veel restitutieclaims en geen systemazienlijk.” “Vooral in Polen is van corruptie zo goed als tische registratie van eigendommen. Hetgeen sprake meer. De voorbije jaren is de zelfde geldt voor de voorwaarden om een overheid daar zeer hard tegen opgetreden. bouwvergunning aan te vragen. Ook hieroZo hard zelfs dat de slinger naar de andere ver bestond er aanvankelijk weinig wetgekant overhelt: zodra een aanvraag voor een ving. Maar door de toetreding van Polen tot de Europese Unie in bouwvergunning een af2004 en Roemenië wijking vraagt, durft niein 2007, hebben demand het dossier goedze landen hun wetkeuren. Ook in Roemenië geving aangepast zien we dezelfde trend. aan de Eu ro pese Anderzijds stellen OostMarc Lebbe wetgeving en is er Europese overheden vaak bijkomende voorwaarden zo meer juridische zoals het heraanleggen van de wegeninfrazekerheid.” Een ander voordeel van de toetreding tot de Europese Unie is dat ook structuur in de nabije omgeving van een retail park of outlet center”, stipt Lebbe aan.  andere dienstenaanbieders, zoals Europese financiële instellingen, de weg naar het Oosten vonden. “Dit vergemakkelijkt Hilde Vereecken

in Polen is “vanVooral corruptie zo

goed als geen sprake meer”

NOVEMBER 2009

•

43