Herman Van Rompuy Over De Economische Crisis

FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr

25/02/09

11:08

Page 28

I UITGESPROKEN

Premier Herman Van Rompuy over de crisis en de manieren om ze te bestrijden, over pragmatisme en moraliteit

“Ik doe niet mee aan ideologisch debat over de rol van de Staat” Een politicus in hart en nieren, en al heel zijn leven lang. Zo omschrijft Premier Van Rompuy zichzelf, en kijkt enigszins verbaasd als we hem vragen hoe hij aan het imago van de ‘technicus’ komt. Als gediplomeerd economist schreef hij 7 boeken, waarvan er geen enkele over Staatshuishouding gaat. Maar zijn filosofische, poëtische en literaire belangstelling moet de laatste tijd wijken voor de meer acute beslommeringen van een Premier die een klein land met een open economie als België door de crisis moet leiden. Over budgettaire tekorten, Staatshulp aan bedrijven, anticrisismaatregelen en een België dat dringend moet uitzoeken wat het met zichzelf aan wil.(*)

D

len, niet zelf een economische speler zijn. e consumptie stimuleren of invesAan de andere kant heb je een groep die teringen aanmoedigen? Welke repleit voor een actievere rol van de overheid lancestrategie lijkt u op dit moen die nu aan een soort ideologische revanment het meest efficiënt?(1) che werkt. Ik houd me afzijdig van dit ideo“Er is eerst behoefte aan financiële stabililogische debat, ik ben hiervoor te pragmateit. We hebben sinds de liquiditeitscrisis tisch. Maar in de huidige omstandigheden van september-oktober veel vooruitgang meen ik dat de overheid de meest aangegeboekt, maar de economie zal zich maar wezen speler is om conherpakken op het motrole te krijgen over de De overheid moet ment dat er weer sprake is van duurzame finan- beperkingen opleggen bankensector, juist omdat de omstandigheciële stabiliteit, de eni- aan de marktwerking, den zo bijzonder zijn. ge garantie voor een als bewaker van het Maar dat wil niet zeghernieuwd vertrouwen algemeen belang gen dat deze nieuwe rol bij consumenten en invan de overheid in de financiële sector zich vesteerders. Deze crisis is ook een vertroumoet uitbreiden naar andere domeinen, wenscrisis. Zodra er weer vertrouwen is, kan met een toename van de fiscale druk en de rest snel volgen.” een explosie van de overheidsuitgaven.” Op het moment dat er een ware financiële tsunami over ons land raasde, merkte u Meent u dat de politiek deze rol van moop dat de overheid haar belangrijke rol ralist binnen de financiële omgeving kan als ‘lender of last resort’ heeft kunnen spelen? U uitte zeer zware woorden ten aantonen. Maar u voegde eraan toe dat aanzien van een “minderheid van mensen de regering ook haar limieten als finanwaarvan de hebzucht en de roekeloosheid ciële speler moet kennen. Welke zijn deze de financiële wereld gegijzeld houden”. limieten? “Niemand heeft het monopolie op ethiek. “Een gesprek over de rol van de overheid De politiek moet de anderen niet de les mondt al snel uit in een ideologische disspellen. Anderzijds kunnen we niet ontkencussie met twee kampen. We hebben aan nen dat er heel wat is misgelopen. En wande ene kant een groep die pleit voor een neer een systeem er niet in slaagt om zichbescheiden rol van de overheid en de markt zelf te corrigeren door zelfregulering, is er meer mogelijkheden wil laten. Volgens hen maar een partij die deze rol van moralist en moeten de overheden de rijkdom herverderegulator kan opnemen: de overheid. Deze

“

”

28

MAART 2009

moet beperkingen opleggen aan de marktwerking, als bewaker van het algemeen belang ten opzichte van het private belang.” U zetelde in de raad van bestuur van Dexia. Meent u dat de aandeelhouders in de financiële wereld, maar ook elders, inzake rentabiliteit minder hoge eisen zullen gaan stellen? “Ik meen dat er binnen de financiële wereld een bewustzijn groeit dat er een evenwicht nodig is tussen rendement en risico. Op dit moment slaat de balans duidelijk over in de richting van risico-aversie. Deze angst voor risico mag zich echter niet vertalen in een inperking van de kredietvoorziening, die zeer nadelig zou zijn voor de economische groei. Ik geloof niet dat men nog rendementen van 18 à 20% zal zien. Dergelijke percentages hadden trouwens iets absurds: het rendement van financiële activiteiten lag twee tot drie keer hoger dan dat van de reële economie!” Volgens het Zwitserse onderzoeksbureau KDF is België voor de zesde maal op rij het meest geglobaliseerde land ter wereld. Betekent dat een opportuniteit of dat we harder dan wie ook door deze crisis worden getroffen? “Hoe kleiner het land, hoe opener en globaler de economie. Grote landen hebben sneller genoeg aan zichzelf. Bij ons is de ver-

FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr

25/02/09

11:08

Page 29

UITGESPROKEN I

Marketing kan de “werkelijk heid nooit

© Th. Strickaert

vervangen. Het beste verkoopsargument zijn stabiele oplossingen, zowel institutioneel als economisch”

houding export-bbp 87%, voor de hele EU en voor de VS is dat 10%. Gewoon omdat ze groter zijn. Het is vooral belangrijk de juiste conclusies te trekken uit deze vaststelling. Een relancebeleid heeft bij ons niet veel zin, want van elke euro die we spenderen, vloeit de helft naar het buitenland. Het betekent ook dat we meer dan anderen moeten letten op onze concurrentiepositie. En een open economie houdt vooral opportuniteiten in als de economie groeit. Maar als de markten krimpen, dragen we daar ook de gevolgen van.” Ook al omdat de crisis koren op de molen is van protectionisten. Obama viel bijna in de val, maar ook voor Angela Merkel en pakweg de Franse president Sarkozy is de verleiding groot… “Ik vind het terecht dat men waarschuwt voor protectionisme, maar op dit ogenblik zijn daar niet zoveel bewijzen van. Barack Obama haalde enkele problematische bepalingen uit de wet. En met betrekking tot gevoelige sectoren als de autosector, trof enkel Frankrijk maatregelen die genotificeerd zijn bij de Europese Commissie. Daar

zijn trouwens veel problemen rond. Laat ons niet vergeten dat het grootste protectionisme in de jaren ’30 wisselkoersmanipulaties waren. Die zijn er nu niet in Europa, we hebben de euro. We hebben vrij verkeer van goederen, van kapitaal en van mensen: voor het allergrootste deel van de activiteiten is daar niets aan veranderd. In een aantal sectoren bestaat een dreiging of de vrees voor Staatssteun die tot oneerlijke concurrentie kan leiden.” Er zijn heel wat sectoren die overheidsinterventies vragen om de gevolgen van de recessie te verzachten. De zakken van de Staat zijn natuurlijk niet oneindig diep. Welke selectiecriteria zult u toepassen voor steunmaatregelen voor deze of gene sector? “Elke hulp moet bij de Europese Commissie worden gemeld. Wij hebben dat moeten doen voor onze tussenkomsten bij Fortis, Dexia, KBC en Ethias. Europa doet dienst als waakhond inzake overheidssteun. Dat bestond nog niet in de jaren ’70 toen de Belgische regering meerdere sectoren in moeilijkheden te hulp schoot. Ten tweede

vragen de sectoren zeer uiteenlopende hulp, soms zijn zelfs de gevraagde hulpmaatregelen binnen eenzelfde sector zeer verschillend. Sommige hebben behoefte aan garanties voor kredietlijnen, andere pleiten voor economische werkloosheid voor bedienden. En sommige vragen helemaal niets, omdat ze niet willen dat de overheid zich met eventuele beslissingen zou kunnen bemoeien. Sinds de Staatshervorming zijn ten slotte de Gewesten bevoegd voor alle micro-economische steun aan bedrijven, bijvoorbeeld in de vorm van bankgaranties. De Gewesten zijn trouwens ook tussengekomen in de financiële sector.” Verdedigt u, net als Obama en Sarkozy, het idee om na een overheidsinterventie engagementen te eisen voor de verloning van directieleden? “U weet dat we een wetsontwerp hebben ingediend om de opstapvergoedingen van toplui te beperken. Juridisch moet er nog aan gesleuteld worden (nvdr.: de Raad van State heeft een negatief advies uitgebracht), maar de regering is dus al tussengekomen. Na de excessen die we bij Fortis gezien

MAART 2009



29

FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr

25/02/09

11:08

Page 30

I UITGESPROKEN



hebben, konden we niet anders dan regels opstellen.” Maar we hebben het hier over verloning, niet over ontslagpremies... “De overheid heeft het recht om eisen te stellen. Met het geld van de belastingbetaler doet men niet wat men wil. De komst van publieke aandeelhouders bij Dexia ging gepaard met de aanstelling van nieuwe bestuurders. Daarnaast hebben we de bezoldiging van de leden van de raad van bestuur van Fortis aanzienlijk verminderd. Het is een kwestie van geloofwaardigheid. Iedereen zal wat moeten matigen.” Verbindt u nog andere engagementen aan Staatshulp? “Ja, soms willen we garanties over het personeel, alles binnen een realistische economische context. De ondernemingen moeten hun rendabiliteit terugkrijgen, en daar gaan wellicht herstructureringen mee gepaard. Wat we tevens ook gevraagd hebben aan de banken is dat men de kredietkranen naar het bedrijfsleven openhoudt. Dat lijken me legitieme vragen gezien de enorme kapitalen die met de interventies zijn gemoeid. Het gaat over ongeveer 19,9 miljard euro! Mocht men enkele jaren geleden hebben gezegd dat we ons op korte tijd voor zoveel geld zouden engageren… We deden er op enkele weken liefst 5% in schuldstijging bij.” De staalsector is zo’n sector die niet verlegen zit om wat Staatshulp. U sprak onlangs in Davos nog met Lakshmi Mittal. Wat vroeg hij u? “Dat was een vertrouwelijk gesprek. Ik geloof dat de staalsector en zeker de groep Arcelor Mittal zoveel mogelijk de problemen wenst op te lossen zonder een beroep te doen op de overheid. Uiteraard zijn ze niet tegen algemene maatregelen die ook voor hen positief kunnen zijn. Zo vragen ze

concreet dat we optreden tegen dumpingpraktijken van andere landen en respect voor de regels van de faire concurrentie. Daarnaast zijn voor hen ook bepaalde infrastructuurwerken van belang voor het transport, bv. aan het kanaal Gent-Terneuzen en de zeesluizen.” Er komt geen algemeen tweede herstelplan. U heeft wel een aantal kwalitatieve maatregelen aangekondigd, o.a. met betrekking tot de arbeidsmarkt. Kunt u daar wat concreter over zijn? “We denken na over de mogelijkheid van sociale werkloosheid op tijdelijke basis voor bedienden. Maar dat is een delicate materie en we kunnen dat niet doen zonder het advies van de sociale partners in te winnen. Het zou ook een serieuze budgettaire inspanning zijn, dus daar moet over worden nagedacht. Er leven ook ideeën over een kredietverzekering naar Frans voorbeeld. Ideeën genoeg, maar het mag allemaal niet veel kosten, we hebben geen budgettaire ruimte. We proberen het wel allemaal in het kader van de 3 T’s van Europa te houden, dus zoveel mogelijk ‘timely, temporary and targetted. We zullen dus zeker nog een aantal initiatieven nemen. De crisis zal zwaarder zijn dan velen denken. Jammer genoeg bleek mijn buikgevoel daarover te kloppen.”

De prijs van de politieke crisis Premier Herman Van Rompuy geeft ons overschot van gelijk als we hem erop wijzen dat het weggegooid geld is om aan het imago te werken van een land dat zelf niet goed weet hoe het zijn toekomst ziet. “Marketing kan de werkelijkheid nooit vervangen. Het beste verkoopsargument zijn stabiele oplossingen, zowel institutioneel als economisch.” Maar jammer genoeg zijn we daar nog even van verwijderd. Hoeveel heeft die politieke onbeslistheid ons inmiddels gekost? Van Rompuy: “Dat valt tot nu toe goed mee. Onze economische groei

Een andere maatregel die bedrijven meer zuurstof moet geven, houdt in dat de overheid voortaan de eigen facturen sneller betaald… Hoe concreet is die belofte? “Tijdens de vorige regering sprak men af om facturen versneld te betalen ten belope van 400 miljoen euro. Dat is een indrukwekkend bedrag! Via een follow-up zullen we zien of

loopt gelijk met die in de eurozone. De vorige regering is voorzichtig geweest met het relancebeleid wegens onze kwetsbare budgettaire situatie, en ook qua budgettaire tekorten lossen we het EU-peloton niet. Het is wel zo dat we de laatste 18 maanden weinig structurele maatregelen hebben kunnen treffen. Maar dat is in wel meer landen zo. In Brussel zijn er zowat 1.400 journalisten geaccrediteerd bij de Europese Unie. Die volgen Europa, maar zien intussen ook van nabij wat er in de Europese hoofdstad en in België gebeurt. We worden nu veel nauwlettender in de gaten gehouden dan 40 jaar geleden. Dat we een half jaar zonder regering zaten, heeft bijna existentiële angsten doen ontstaan in het buitenland, en die zijn nog niet bedwongen, al hebben we intussen

FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr

25/02/09

11:08

Page 31

UITGESPROKEN I

er genoeg vordering in wordt gemaakt.” U hebt uitgelegd dat een conjunctureel tekort aanvaardbaar is, maar dat we het structurele tekort van ons land (dat u op 3,5 miljard euro raamt, hetzij ongeveer 1% van het bbp) moeten aanpakken van zodra de eerste tekenen van herstel zich aandienen. Maar kunnen we het ons veroorloven om de saneringsmaatregelen tijdelijk in de koelkast te stoppen? “We kunnen niet tegelijkertijd een relance- en een saneringsbeleid voeren. We moeten een gulden middenweg bewandelen en de gevolgen van de conjunctuur op de uitgaven en de inkomsten van de Staat dragen, en tegelijkertijd leren leven met een hoger begrotingstekort door de relanceplannen, zoals in alle landen. Maar voor het overige respecteren we de budgettaire limieten die bij het opstellen van de begroting voor 2009 werden uitgezet. Die begroting voorzag weliswaar in een evenwicht, terwijl er nu waarschijnlijk een overheidstekort ten belope van 3% van het bbp zal zijn. De gulden middenweg houdt dus in dat we de geldkraan niet zomaar mogen openzetten, en eventuele laksheid vervolgens ‘relanceplan’ noemen.”

En de overgang naar de volgende fase… “Zodra de activiteit herneemt – voor 2010 is er sprake van 0,2 à 0,3% – zullen we het structurele overheidstekort geleidelijk kunnen aanpakken. We mogen daar niet te lang mee wachten.”

naar van de theologie was, zo is de overheid nu geen dienaar van de sociale partners… Maar het is alleszins wel de bedoeling om het IPA zo maximaal mogelijk uit te voeren.” Het debat over de uitstap uit de kernenergie komt weer op het voorplan. Hoe staat u hier tegenover? “Aangezien de regering zich hier niet over heeft uitgedrukt, kan ik hier enkel een persoonlijk standpunt geven. Persoonlijk meen ik, en dat is ook het standpunt van mijn partij, dat men bepaalde reactoren langer moet openhouden omdat er geen andere manier is om onze energievoorziening veilig te stellen.”

Het zal wel niet bepaald makkelijker worden om aan mensen te vertellen dat ze de buikriem moeten aantrekken net als het wat beter gaat… “Het is nog moeilijker om te zeggen dat men de buikriem moet aantrekken als het slecht gaat! We mogen echter in geen geval de les uit de jaren ’80 vergeten: als mensen een deficit zien, hebben ze de neiging aan voorzorgssparen te doen. Ze redeneren dat U verwijst regelmatig naar de veranter vroeg of laat toch hogere belastingen of woordelijkheid van anderen. Welke mauitgavenbeperkingen komen. In België zijn noeuvreerruimte heeft u nog als Eerste de statistieken duidelijk: de spaarneiging minister? “Ik doe niet mee aan de machocultuur en ik daalt en de consumptie stijgt vanaf het ogenoverschat mijn eigen rol niet. België is een blik dat de verhouding schuld-bbp afneemt. kleine, open economie, beDat heet de ricardiaanse equivalenIk meen dat tegen stuurd door een regering die tietheorie. We móehet einde van het jaar uit vijf partijen bestaat en die voor elke maatregel een conten dus aan schuldde eerste tekenen sensus moet bereiken. Daarafbouw doen zodra van herstel zichtbaar naast deelt de politiek de het wat beter gaat.” zullen worden macht met overlegstructuren, U hebt niet nagelasociale partners, de regio’s – die ten om in de laatste regeringsverklaring nu al een vierde van de overheidsuitgaven opnieuw te wijzen op het belang van het voor hun rekening nemen. Ik overschat de interprofessioneel akkoord dat in decemimpact van de Eerste minister dus niet, maar ber tussen de sociale partners werd gedat betekent niet dat je die rol niet perfect sloten. Kunnen we van de regering vermoet invullen: het is een rol van initiator, stiwachten dat ze alle gesloten akkoorden mulator, soms ook een morele rol.” snel doet uitvoeren? “We voeren dit akkoord maximaal uit, maar Hebt u een boodschap voor de bedrijfsdat sluit niet uit dat de overheden ook enkeleiders die dit blad lezen? Ziet u een lichtle ideeën hebben. Er werden al een paar puntje? onderhandelde aanpassingen doorgevoerd. “Het lichtpuntje is dat deze crisis ook een verDe regering Leterme heeft zo de invoering trouwenscrisis is. Ik meen dan ook dat het van bepaalde maatregelen uitgesteld. Het is herstel sneller en krachtiger kan zijn dan men best mogelijk dat het IPA de komende verwacht. De overheden doen er alles aan weken op een aantal punten nog verbeterd opdat dit vertrouwen terugkeert, in België en wordt. Zoals vroeger de filosofie geen diein de omliggende landen. 2009 zal heel moeilijk zijn, maar ik meen dat tegen het einde van het jaar de eerste tekenen van herstel zichtbaar zullen worden.” 

een meerderheid die al meer dan een jaar standhoudt. Dat we op dat jaar drie Eerste ministers hadden, gaf ook niet meteen een sterke indruk. Men zit eigenlijk vooral op resultaten te wachten. Vandaar dat het zo belangrijk is dat men een institutioneel akkoord kan sluiten. En dat deze regering én de Premier stabiliteit uitstralen. Een slecht imago kan je alleen bekampen door feiten.” Dat het net België is dat aandringt op Europese oplossingen voor de crisis, komt bij critici dan ook wat belachelijk over. België kan nog geen twee kampen

“

”

op dezelfde lijn krijgen, laat staan 27, hoor je wel eens. Van Rompuy is het daar niet mee eens. “Het is veel moeilijker met twee dan met 27. In een spel van twee weet men steevast wie geeft en wie ontvangt. De andere is altijd de vijand. Met 27 is het een spel van wisselende allianties. Dat is veel gemakkelijker. Voor homogene landen met één taal en cultuur is het makkelijk praten. Alle voorbeelden van landen met twee partijen zijn desastreus, kijk maar naar Noord-Ierland, Cyprus, Tsjechoslovakije. We doen het nog zo slecht niet.”

Olivier Fabes en Sofie Brutsaert

* Het interview vond plaats op 9 februari. (1) Dit economisch debat vormt eveneens het thema van de rubriek ‘Tegenspraak’ pag. 20.

MAART 2009

31