Donau City En De Overkluizing Van De A22 Te Wenen

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 1 / maart 2001 / 18

ervaringen omtrent meervoudig ruimtegebruik in het buitenland

Donau City Frank van der Hoeven Redactie Nova Terra

Sinds het midden van de jaren ’90 zijn in Nederland jaren tal van plannen ontstaan voor een betere benutting van de ruimte boven en langs grootschalige infrastructuur, waaronder auto(snel)wegen. Omdat zulke wegen nogal wat hinder veroorzaken is het nodig om ze af te schermen van hun omgeving. Het is vaak ook nodig om de doorsnijdende werking van het tracé te ondervangen. Daarom gaan relatief veel van de voorstellen voor de verdichting van snelwegzones uit van een verdiepte inpassing, liefst afgedekt met een overkapping. Nu zijn de kosten van het maken van ondertunnelingen in de slappe en natte (West-)Nederlandse bodem relatief hoog terwijl de dichtheden die men in de plannen nastreeft aan de lage kant zijn. Bij het eerste plan dat aan de hand van zo’n verdiepte inpassing gerealiseerd wordt, Sijtwende, is de dichtheid slechts 30 woningen per hectare. En dat is niet veel. Het mag dan ook weinig verbazen dat de opbrengsten van het meervoudig gebruik van de zone langs de weg (bouwen bóven Rijksweg 14 is taboe) de kosten maar in beperkte mate afdekken. Wellicht is het goed om te kijken naar projecten elders in Europa, projecten waar nadrukkelijk wél boven de weg gebouwd wordt, projecten waar men niet terugschrikt van hoge dichtheden en waar de kosten en baten elkaar wél in balans houden. De Donau-City te Wenen is zo’n project.

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 1 / maart 2001 / 19

overkluizing A22 In het midden van de jaren ’90 heeft men in Wenen de Donauuferautobahn, de A22,

gelaagd masterplan De Donau-City zal in 2002 uitgegroeid zijn tot een centrumgebied met een programma

overkluisd. Daarbij had men de ontwikkeling

van zo’n 500.000 m2 bvo (bruto vloeropper-

van de Donau City en het nieuwe Wohnpark

vlak) op een bruto oppervlak van 17,4 hectare.

Neue Donau op het oog. De Donau City is

Het programma is nadrukkelijk gemengd en

een nieuw centrumgebied in het noorden

omvat wonen, werken en voorzieningen.

van Wenen. Het ligt tussen de Neue Donau

Er worden 1.800 woningen gebouwd naast

en de zogenaamde UNO City, het reusachtige

een kantoor- en voorzieningenvolume dat

kantorencomplex van de Verenigde Naties en

plaats biedt aan 10.000 arbeidsplaatsen en

het Vienna-Center, het bijbehorende congres-

2.500 studenten.

centrum. Het Wohnpark Neue Donau ligt tussen de Donau-City en de Lärmschutztunnel die al in

Het Wohnpark Neue Donau ligt direct naast

de jaren ’80 was aangelegd over diezelfde A22.

het Donau-Cityproject. De nadruk ligt hier bij de woonfunctie. Het programma omvat

via expo 95 naar donau-city Het project om de A22 te overkluizen is

de bouw van circa 600 woningen (inclusief een parkeergarage voor 1.000 auto’s) met

ontstaan in samenhang met de plannen voor

daarnaast een kantoortoren, winkels en een

de EXPO 95. De verkennende studies naar die

megabioscoop, bij elkaar een programma

wereldtentoonstelling onderstreepten het

van 100.000 m2 bvo.

nut van de overkluizing. Het zou de barrière tussen de locatie en de Neue Donau opheffen,

In de eindtoestand vormt de overkluizing van

de geluidshinder verminderen, evenals de

de Donauuferautobahn een integraal onder-

lokale luchtverontreiniging. Bovendien nam

deel van een gelaagd stadsdeel dat zich uit-

het te benutten gebied aanzienlijk toe.

strekt van de rivierdijk van de Neue Donau tot aan de UNO City. Om de mogelijkheden

Deze positieve bevindingen leidden tot een

van het gebied te verkennenis door

haalbaarheidstudie waarin een aantal poten-

Krischanitz + Neumann een Masterplan

tiële problemen en conflicten tegen het licht

gemaakt voor het Donau-Cityproject.

gehouden werden. Dat waren onder andere de verhouding tussen het verhoogde dek en

Het onderscheidt vier lagen:

zijn omgeving, de bodemgesteldheid, de

– de onderste laag wordt ingenomen door

dichte opeenvolging van de op- en afritten

de wegen, de autosnelweg en de parkeer-

van de A22, en de vereiste doorstroming van

garages

het verkeer gedurende de werkzaamheden aan de constructie. De haalbaarheidsstudie wees uit dat de problemen op te lossen waren en dat baten opwogen tegen de kosten. Maar in een ontwikkeling hier los van stemde een meer-

– het holle dek herbergt de ruimte voor kabels, leidingen en bergingen

Masterplan Donau-City In het masterplan werd een

onderscheid gemaakt naar een viertal lagen: het verkeer op maaiveldniveau (a), de technische infrastructuur als

kabels, leidingen, stadsverwarming in het holle dek (b), het voetgangersgebied op het dek (c) en de bebouwing

daarboven (d). Onder is één en ander weergegeven in de dwarsdoorsnede. Bron: Krischanitz + Neumann, 1993.

– de ruimte op het dek is exclusief ingeruimd voor voetgangers – daarboven is de ruimte bestemd voor woon-, werk- en voorzieningengebouwen.

derheid van de Weense bevolking in een referendum tegen het houden van EXPO 95. Opmerkelijk genoeg heeft dit geen grote

stadsvloer De inpassing van de autosnelweg en de

gevolgen voor het project gehad. De overklui-

ontsluitende wegen zijn voorafgaand aan

zing was vooral gericht op het gebruik na de

de bouw van de Donau-City gerealiseerd.

wereldtentoonstelling. De EXPO heeft de

Kenmerkend zijn drie wegprofielen: de A22,

planvorming versneld. Toen die tentoonstel-

de Donau-City-Straße en de UNO-Straße.

ling niet meer doorging, kon men de plannen voor de Donau City weer versneld uitvoeren.

Alle drie zijn afgedekt met een stadsvloer.

De overkluizing en de reeds bestaande

De stadsvloer van de snelweg zal overbouwd

Lärmschutztunnel vormen nu een verkeers-

worden. Hij is voorzien van volle wandliggers

bouwwerk van 2,2 km lang.

van ten minste 2,2 m hoog en een onderlinge Y

Donauufer Rivierfront van de Donau-City na de overkluizing van de Donauuferautobahn.

De ontwikkeling van het nieuwe centrumgebied is reeds in volle gang. Bron: WED, 1999.

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 1 / maart 2001 / 20

afstand van 3,6 m. Op deze wijze ontstaat een

de weg is relatief laag, maximaal zes tot acht

zeer solide constructie die voldoende draag-

bouwlagen. De kantoor- en woonkolossen

kracht bezit om een bebouwing van zes

worden bewust náást de overkluizing

verdiepingen te kunnen dragen. Onderzoek

geplaatst.

heeft uitgewezen dat de stadsvloerconstructie bestand is tegen zéér extreme calamiteiten (zoals een explosie van stoïcheometrisch

Donau-City-Straße De Donau-City-Straße loopt parallel aan

brandbaar gasmengsel, verspreid over de

de A22 en telt 2x2 rijstroken. De wegconstruc-

volle lengte van de tunnel). Het vervoer van

tie is gebouwd in het vrije veld en wordt aan

LPG is door de overkluizing is op grond van

beide zijden ingebouwd tussen een tweetal

deze bevindingen toegestaan:

parkeerlagen met daarbovenop een bouwlaag voor installaties en dergelijke. De toegang tot

‘Aufgrund der vorstehenden Analysen kann

de parkeergarages van de bebouwing is langs

daher zusammenfassend festgestellt werden,

deze onderdekse straat gesitueerd.

daß für die üblichen Beanspruchungen eines Bauwerks bzw. dessen Fundierung eine rd.

UNO-Straße

60%ig höhere Sicherheit als für ein Objekt

De UNO-Straße staat haaks op de A22 en

‘auf der grünen Wiese’ besteht und daß die

de Donau-City-Straße en telt eveneens 2 x 2

Versagenswahrscheinlichkeit zufolge

rijstroken. Anders dan bij de Donau-City-

Explosion eines Tankwagens im Tunnel gerin-

Straße is de UNO-Straße aan één zijde

ger als für ein Bauwerk in einem solchen

slechts half ingegraven. De bovenste helft is

Fall im sonstigen Stadtgebiet ist.

semi-transparant uitgevoerd met geetst

Darüberhinausgehende extreme Ereignisse,

groen glas zodat de visuele referentie blijft

wie z.B. der hypothetische Lastfall des

bestaan met het Donaupark. De andere zijde

Kanonenrohreffekts, liegen im bereich der

zal geheel ingebouwd worden.

Donauufer-Autobahn en de aansluitende wegen Het dwarsprofiel van de A22-snelweg telt tien rijstroken: 2x3 door-

gaande stroken en 2x2 stroken voor de ontsluiting van de

centrumlocatie. De Donau-City-Straße en de UNO-Straße zijn direct aangesloten op de parallelle rijbanen van de

A22 en hebben de taak om de Donau-City en de UNO-City ondergronds te ontsluiten. Bron: AXIS, 1993.

Versagenswahrscheinlichkeit zufolge des Absturzes eines Flugzeuges auf die betreffende Bebauung.

Kosten De totale kosten van de autosnelweg

Aufgrund der umfassenden Risikoanalyse

overkluizing bedragen ongeveer 145 miljoen

und dem darauf aufbauenden Konzept für

euro. Dat bedrag heeft dan betrek-king op

den konstruktiven Entwurf und Dimensio-

1 kilometer snelweg inclusief de extra uit-

nierung kann unter Bezugnahme auf diese

rusting van de reeds bestaande Lärmschutz-

Risikoanalyse entsprechend dem Stand der

tunnel. Deze kosten worden terugverdiend

Techniek von einem Bauwerk ausgegangen

met de ontwikkeling van de Donau-City en

werden, welches trotz erhöhtem Risiko des

het Wohnpark Neue Donau. De grondprijzen

Auftretens außergewöhnlicher Einwirkungen

in dit deel van Wenen komen grofweg overeen

ein gegenüber sonstigen Bauwerken

met de benodigde investeringen per vierkante

erhöhtes Sicherheitsniveau aufweist.’

1

meter constructie. Zo bedragen de kosten voor het tunneldeel voor het Wohnpark

A22

Neue Donau 30,5 miljoen euro voor 25.000 m2

De A22 telt 2x3 doorgaande rijstroken

woningbouwlocatie, hetgeen neerkomt op

met parallel daaraan 2x2 in- en uitvoegende

een prijs van 1200 euro per vierkante meter.

rijstroken. Deze extra rijstroken vangen de vele aansluitingen op. De tunnel is in totaal 65 m breed. Aan de zijde van de Neue Donau

1

Gevaarlijke stoffen mogen er doorheen Het project voor de Donauufer-Autobahn

is hij opgenomen in de waterkering. Aan de

is voorlopig nog een van de weinige project

andere zijde wordt de tunnel aangevuld met

en in Europa waarin de ruimte van een

de parkeerlagen en kelderverdiepingen van

autosnelweg herkend is als verdichtings-

de centrumbebouwing. De overbouwing van

ruimte. De strategische ligging in de stad

Conclusie van de rapportage over de veiligheid van de bebouwing boven de Donauuferautobahntunnel te Wenen: A22 Überdeckung Wohnpark Neue Donau, Statisch-konstruktive Bearbeitung Außergewöhnliche Einwirkungen, Gutachterliche Stellungnahme, Ingenieurleistungen Friedreich & Partner, 1995

Wohnpark Neue Donau Maquette van de woningbouw

bovenop de overkluizing van de A22. Bron: Harry Seidler, 1994.

NovaTerra / Jaargang 2 / Nummer 1 / maart 2001 / 21

Donau-City in wording Luchtfoto van de situatie in 1999 met daarin gemonteerd de bouwprojecten die toen reeds op stapel stonden. Het westelijk deel van de snelwegtunnel is al overbouwd met relatief lage voorzieningengebouwen. De bedoeling is dat de hele lengte van de overkluizing een dergelijke overbouwing krijgt. De wolkenkrabbers komen vervolgens net naast de overkluizing te staan. Bron: WED, 1999.

vertaalt zich in een grondprijs waarbij het

constructie kan men transporten van ex-

Tunnels and underpasses in the Netherlands

mogelijk wordt om de snelweg kostendek-

plosiegevaarlijke stoffen toestaan in de

are relatively expensive to build because of

kend in te passen.

tunnel.

the unstable soil conditions and the low

Om de locatie naast de weg optimaal te

density of the surrounding built environment.

kunnen gebruiken, heeft men een bijzon-

Voor Nederlandse begrippen is dit uitzon-

Safety regulations and guidelines present

dere gelaagdheid ontwikkeld. Er ontstaat

derlijk te noemen. Natuurlijk moet hier een

further difficulties. Dutch planners can learn

een kunstmatige ondergrond die ruimte

zekere terughoudendheid gehanteerd

from the way these problems have been

biedt aan een ontwikkeling die vergelijk-

worden omdat een voorbeeld niet zonder

solved in the Danube City project in Vienna.

baar is met de Zuidas, zij het dat het pro-

meer van toepassing is op een willekeurig

gramma in Wenen bescheidener is.

andere situatie. Maar dat neemt niet weg dat wanneer dergelijke voorbeelden bestaan

Op zich zijn dit allemaal al aspecten die

en functioneren de kans reëel is dat er bij

de inpassing van de A22 tot een opmerke-

ondergrondse weginpassingen veel meer

lijk project maken. Maar dat de overkluizing

mogelijk is dan we tot nog toe bereid zijn

openstaat voor het vervoer van explosie-

om aan te nemen in Nederland.

gevaarlijke stoffen is pikant te noemen, temeer daar er gewoond wordt directboven

Eventuele reacties kunnen gestuurd worden

de weg. Door de stabiliteit van de stadsvloer-

naar: [email protected]

Z