Communicatie- En Jongerenkaravaan, Deel 2

16

Bijna 80% van de jongeren zijn uitgesloten als het gaat om de toegang tot communicatie- en informatietechnologie, zoals computer, tv, gsm of internet. Onderzoeken tonen ook aan dat in Brazilië, en vooral in het Noordoosten, de jongeren geen toegang hebben tot ontspanning en vrijetijdsbesteding. Er bestaan punctuele acties, vooral in de kusthoofdsteden van de streek, maar de ruimten zijn betrekkelijk precair en voldoen niet aan de eisen van de jongeren. “De Karavaan was een heel positieve ervaring, zowel op het vlak van de methodologie als op het vlak van de beoogde doelstellingen. Waar ze voorbijkwam, heeft de Karavaan een grote impact gehad door haar groot mobiliseringspotentieel. De kracht van de Karavaan is de verbinding tussen artistieke (provocerende) taal en politieke discussie”. (Mathieu Orfinger – ) “Tijdens de workshop over Jeugd en Werk heb ik gezien dat de jeugd veranderingen wil, maar vaak niet weet hoe ze die kan bereiken. De Karavaan was een aansporing die deze jongeren nodig hadden om die veranderingen te verwezenlijken”. (Thiago Silva – PDA Novo Chão)

Conclusie In dit werk hebben we geprobeerd om op een betrekkelijk korte manier een voorstelling en reflectie te brengen van de levensomstandigheden van de jeugd in Brazilië en in het Noordoosten, door informatie en analyses van de sociale problemen van de jongeren van het Noordoosten te socialiseren en te delen, op basis van de recentste onderzoeken over de kwesties en interesses van deze segmenten. Tijdens de Jongeren- en Communicatiekaravaan hebben we de gelegenheid gehad om de situatie en de hier voorgestelde problemen te leren kennen en te delen. Door middel van debat en analyse van deze situaties en problemen met de jongeren van het Noordoosten, kunnen we enkele conclusies aangeven die de jongeren suggereren en trotseren (?): dat de segregatie waarin de jongeren leven schrijnend is, wat bewezen wordt door het hoge aantal analfabeten en jongeren die de school verlaten om te werken, door het stijgend aantal jonge werklozen, waardoor het niet mogelijk is voor de jongeren om een onafhankelijkheid op te bouwen, door de hoge geweldcijfers, wat niet alleen de jongeren criminaliseert, maar ook duidt op het bestaan van een 'rassenmoord 'van de arme jongeren van de periferie van de steden van het Noordoosten, en door de digitale uitsluiting. Ondanks deze situatie hebben we kunnen observeren dat de jongeren een politiek, creatief en artistiek-cultureel potentieel hebben, waardoor het mogelijk is om hun sociale conditie te veranderen en nieuwe levensprojecten (her) op te bouwen, en opnieuw de sociale relaties in de maatschappij uit te vinden, wat natuurlijk erg hoopgevend is. Door haar vernieuwende manier om de deelname van jongeren opnieuw te doen opleven, te promoveren en te mobiliseren, heeft de Karavaan aangetoond dat de jongeren de macht hebben om deze situatie te veranderen, door de verschillende dialoogvormen met de maatschappij en met de overheid te versterken en zo vooroordelen te boven te komen en te overwinnen, en dit door de rechten van de jongeren te bevestigen en door het opbouwen van een politiek beleid van/voor/door de jongeren.

17

Por Alessandra Masullo

De Sociale Mobilisatie (SM) was een van de belangrijke structurerende assen van de Communicatie- en Jongerenkaravaan en daarom is het belangrijk dat we erover reflecteren en het proces analyseren zodat we de betekenis en impact kunnen bevatten. Deze tekst wil graag die reflectie brengen over het proces van sociale mobilisatie van de Karavaan door de betekenissen te benadrukken om het idee en de praktijk te begrijpen. De tekst bestaat uit twee delen : in het eerste deel proberen we de sociale mobilisatie in en van de Karavaan te karakteriseren, door de theoretische en praktische aspecten aan te halen; in het tweede deel stellen we enkele van de impacts van de Karavaan voor, vooral in het leven van de jongeren en van de gemeenschappen die we hebben bezocht. In het besluit noemen we enkele betekenissen en lessen op, gebaseerd op de bedenkingen uit het eerste en twee deel.

Als we kijken naar de contexten, de processen, de activiteiten en resultaten van de voorbereiding en realisatie van de Karavaan, dan bemerken we dat de Karavaan eigenlijk een manier is om aan sociale mobilisatie te doen. Beetje bij beetje kwamen we tot de vaststelling dat ze de volgende punten inhield: mobiliserend/e thema/thema's: “Kom allemaal bijeen, mijn volk, een andere wereld is mogelijk.” principes: de jongere als protagonist, de waardering van de ervaringen, van de kennis en van de volkscultuur, het respect voor de specificiteiten en voor diversiteit, de dialoog als basis voor de educatieve actie. doel: jongeren van het Noorden en van het Noordoosten mobiliseren om te reflecteren en discussiëren over de sociale realiteit, met als doel de bouw van een andere mogelijke wereld;

18 mobiliseerders: jongens en meisjes van het Noordoosten, belangrijkste protagonisten van deze actie; sociale context: het potentieel vermogen en de situaties van sociale uitsluiting van de jongeren van de gemeenschappen van het Noordoosten; methodologie voor participatie van personen en gemeenschappen: “en en (?) voelen (luisteren naar de jongeren, naar de gemeenschappen, hun realiteit leren kennen, hun schreeuwen, ontevredenheden, problemen en hoop identificeren); analyseren en reflecteren ( de jongeren en de gemeenschappen helpen om de oorzaken van hun problemen te verstaan, te reflecteren en te analyseren); ingrijpen en voorstellen (de wegen en oplossingen opbouwen, richtingen aanwijzen voor een ander Brazilië en een andere wereld); vieren en communiceren (het leven, het creatief vermogen en de kracht van de jongeren, de gemeenschappen, de overwinningen en rechten vieren en communiceren)”; gevoel van eenheid in de diversiteit: de SM had eigen instellingen/vormen en dynamiek, aangezien de Karavaan collectief is opgebouwd, in een samenwerking tussen drie grote polen van de regio van het Noordoosten, geconcentreerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia. Toch werkten alle organisaties, netwerken en bewegingen aan dezelfde doelstellingen. In elke pool werd een mobilisatiecomité gevormd. Hierdoor verkregen de sociale mobilisatieacties eigen politieke en organisatorische configuraties en intenties, met de jongeren als belangrijke protagonisten van deze acties. Een basisbesluit in dit reflectief proces was dat de SM niet mag verward worden met publieke manifestaties, bezettingen van pleinen/straten en protestoptochten. De SM veronderstelt deze dimensie, maar is breder. We constateerden, tijdens de systematisering dat het concept en de praktijk van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan vijf belangrijke dimensies inhielden: 1) sensibiliseren en mobiliseren van jeugdorganisaties, netwerken en –bewegingen; 2) collectieve opbouw van het project rond fondsenwerving en politieke steun; 3) thematische en methodologische voorbereiding van de jongeren; 4) uitvoeren van de educatieve en mobiliserende acties, volgens de doelstellingen van de Karavaan, om af te sluiten in het Wereld Sociaal Forum; 5) evaluatie en systematisering van de ervaring. Hierna gaan we verder in op een van de dimensies, vanuit het standpunt van de jongeren zelf.

De sensibilisering en mobilisatie van jeugdorganisaties, -netwerken en –bewegingen bestond uit bezoeken, bijeenkomsten en vergaderingen met de organisaties, bewegingen en jeugdbewegingen die werken met deze segmenten van het Noordoosten, waar we de noodzaak van een brede mobilisatie en deelname van de jongeren bespraken, met als doel de interventie van de jongeren in lokale sociale kwesties, vooral die van de jeugd, met als grootse afsluiter het Wereld Sociaal Forum. Tijdens deze momenten en processen zijn we het thema en het onderwerp van de Sociale Mobilisatie beginnen opbouwen en begon de bewustwording. We bespraken de uitdagingen die we zouden moeten trotseren tijdens de organisatie en voorbereiding van de Karavaan. Op dezelfde manier werden de doelstellingen van de Karavaan meer gedefinieerd, en daardoor ook het proces van de sociale mobilisatie. Tijdens deze etappe werden de mobilisatiecomités georganiseerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia, die alle lokale activiteiten van deze actie op zich namen. De comités werden samengesteld door vertegenwoordigers van de jongeren en medewerkers van de organisaties, netwerken en jeugdbewegingen. Elk comité organiseerde zich in commissies (o.a. infrastructuur, methodologie, communicatie, systematisering, fondsenwerving), die zich verantwoordelijk stelden voor de organisatie- en voorbereidingsactiviteiten in elke staat.

19

Na de etappe rond sensibilisering en mobilisatie hebben we ons gestort in het avontuur rond het politieke project van de Karavaan en in de fondsenwerving om de Karavaan te kunnen realiseren. De comités in de deelstaten probeerden projecten te bespreken en te schrijven om fondsen te werven en politieke steun te verkijgen, zowel bij hun organisaties en netwerken als bij hun bewegingen, maar ook bij bedrijven, instituties en overheidsinstellingen. De discussie rond het politieke project van de Karavaan stelde, naast het financiële aspect, de politiekpedagogische en methodologische kwesties voorop. Op die manier werd een dynamiek opgebouwd rond de constructie en het collectieve debat van de thema's, de benadering van de thema's, de didactisch-pedagische

“De voorbereiding voor het uitvoeren van de activiteiten van de Karavaan begon in 2008, een jaar vooraf dus. Verschillende organisaties, ngo's, bewegingen e.a. sloten zich aan bij de ideologie van de Karavaan en steunden de actie. Tijdens de vormingsperiode van de jongeren die het voortouw zouden nemen tijdens de Karavaan, hebben we verschillende vergaderingen georganiseerd; we debatteerden over thema's die we zouden bespreken op de stopplaatsen (steden) en welke methodologie gebruikt zou worden. Daarnaast schetsten we het profiel van de jongeren en wat ze zouden doen voor hun effectieve deelname.” (Joana D'Arc)

De getuigenis van deze jongere is betekenisvol voor wat deze etappe van de sociale mobilisatie vertegenwoordigde. We zagen dat de deelnemende jongeren van de Karavaan wisten dat ze een missie hadden, een politieke en pedagogische taak: over de thema's en kwesties van de jeugd debatteren en de blikken, de schreeuwen en hoop van deze jongeren meedragen tot op het Wereld Sociaal Forum. In de deelstaten zijn verschillende momenten georganiseerd om over de volgende thema's te debatteren: protagonisme, politieke participatie en identiteit van de jeugd; jongeren en werk; seksualiteit, gender en etniciteit; recht op onderwijs; milieu en duurzame ontwikkeling; en andere. Op dezelfde manier hebben we verschillende voorbereidings- en inleefworkshops gerealiseerd in de gemeenschappen van de jongeren om de discussies uit te testen, om de pedagogie en methodologie te oefenen. Het was dus noodzakelijk om ons goed voor te bereiden om ons in de realiteiten en contexten van de steden van het Noordoosten waar de Karavaan zou stoppen, onder te dompelen en de discussies en reflecties in goede banen te leiden.

20

De educatieve acties, gerealiseerd op verschillende manieren en in verschillende uitdrukkingsvormen, waren het hoogtepunt van de Sociale Mobilisatie van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Deze dimensie van de Sociale Mobilisatie heeft met vier belangrijke aspecten gewerkt: de deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten, de politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context, het socialiseren en delen met de groep, en het overhandigen van een “product” aan de gemeenschap. De deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten De jongeren deelden zich in in groepjes en dompelden zich onder in de lokale context: ze bezochten families, andere jongeren, kinderen en organisaties. Het was een moment om “de realiteit te zien”, te luisteren naar de smeekbeden van de mensen, hun potentieel, hun organisatiekracht en zwakheden/problemen te identificeren. Het was een moment waarop de sluier van de realiteit werd opgelicht, om zich door de lokale cultuur te laten innemen en het leven van de jongeren en het volk van die plaats mee te beleven. De politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context De realiteiten die de jongeren leerden kennen en beleefden op dat moment, werden thema's van hun workshops. De thema's van de Karavaan werden in een context geplaatst door de problemen die geïdentificeerd werden door de jongeren tijdens hun inleefmoment in de gemeenschap. Een van de jongeren vertelt haar ervaring tijdens de workshops: Op 20 januari 2009 bezochten de groepen van de Karavaan de gemeenschappen en organiseerden hun workshops. 's Avonds kwam iedereen samen op het plein om de inhoud van de workshops met de anderen te delen. Op 21 januari, 's ochtends, hebben we de “muurschildering van de jeugd” gemaakt. De Karavaan liet een volledige muur met graffiti achter. Daarna hadden we afspraak met de plaatselijke autoriteiten en 's namiddags hebben we de Karavaan geëvalueerd. (Joana D'Arc)

Het was een moment van veel uitwisselingen en samen delen tussen de jongeren en de gemeenschappen. De Sociale Mobilisatie vervult hier een belangrijke taak: de mensen en gemeenschappen helpen om hun realiteiten te bespreken, om hun levensomstandigheden te problematiseren, om hun potentiëlen te waarderen en om het belang van hun bestaan in deze wereld te bevestigen. De getuigenis van deze jongere verklaart wat dit moment vertegenwoordigde: [...] is met groot succes onthaald. Het publiek dat we bereikten, was niet alleen de jeugd, maar ook kinderen, volwassenen, personen van de derde leeftijd,...En via deze workshops zijn we erin geslaagd om de problemen van de plaatselijke jeugd aan te kaarten. Na de workshop hebben we een boom geplant die “de ent van de verandering” vertegenwoordigde. 's Avonds hebben de jongeren de resultaten van de workshops op het Marktplein voorgesteld aan de stad, in de vorm van toneeltjes, teksten, gedichten, muziek en verslagen. De jongeren uitten wat ze voelden en beleefden in hun gemeenschappen. (Joana D'Arc)

Het socialiseren en delen met de groep De educatieve en mobiliserende actie veronderstelt dat de kennis, de ontdekkingen en de waardering van de bijeenkomst en van de dialoog tussen de personen en de groepen gedeeld worden. Dat is wat er op enkele plaatsen gebeurd is tijdens de Karavaan. De jongeren kwamen samen op het plein van de stad om hun ontdekkingen te socialiseren, hun bedenkingen en nieuwe kennis te delen en om hun voorstellen aan te kondigen.

21 Een product overhandigen aan de gemeenschap In de deelstaat Ceará was het hoogtepunt van de Karavaan een concrete interventie in de realiteit, in de vorm van de overhandiging van een “product” aan de gemeenschap. De mobiliserende actie van de jonge deelnemers aan de Karavaan kende haar hoogtepunt met de realisatie van een publieke audiëntie waarop de vertegenwoordigers van de lokale overheid werden uitgenodigd. De jongeren en de plaatselijke gemeenschapsleiders brachten een voorstelling over de uitsluiting van de plaatselijke bevolking en over de oplossing om die uitsluiting te trotseren. Een van de jongeren vertelt hoe belangrijk de Sociale Mobilisatie van de Karavaan was voor de gemeenschappen: We hebben een brief opgemaakt met de revindicaties van de jeugd, we namen deel aan een publieke audiëntie met de autoriteiten waar we de burgemeester van Crateús de revindicaties van de groepen van het platteland en van de stad voorlegden. (Hélio Roque)

De educatieve workshops door de jongeren uitgevoerd, waren erg productief in ideeën en voorstellen, opgebouwd door de groep en gesocialiseerd in de vorm van “producten”.

Dit is de vijfde dimensie van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Verschillende momenten werden voorzien om de activiteiten van de jongeren te evalueren. Naast het bespreken van de positieve en negatieve aspecten heeft de SM van en tijdens de Karavaan ook in een ander perspectief gewerkt: ze probeerde om aan de acties van de jongeren, aan de bijeenkomst en aan de intersubjectieve relaties door de jongeren opgebouwd en beleefd tijdens deze ervaring, een betekenis toe te schrijven. Tijdens de momenten van kritische reflectie over ieders deelname voelden we aan hoe belangrijk het is om tijdens een SM naar de mensen te luisteren, om ruimten te creëren waar ze hun subjectiviteit kunnen uitdrukken, hun moeilijkheden en hun opgedane kennis. Vooral tijdens de momenten van auto-evaluatie bemerkten we dat veel dingen het leven van de jongeren doorkruisten en onrust en conflicten creëerden, dat vooroordelen doorbroken en beperkingen overwonnen werden, en dat hierdoor de jongeren op menselijk en sociaal vlak rijper werden. We observeerden en leerden dat het uiterst belangrijk is om tijdens een educatief proces de mensen hun ontologische roeping te laten ontdekken, zoals Paulo Freire het zei: ' Wat is zijn, om alsmaar menselijker te worden en zich menselijker te voelen, in hun bijzonderheid en verscheidenheid.' Op die manier werd het evaluatieproces gekenmerkt door de opbouw en het beleven van intersubjectieve relaties en van belangrijke leerscholen/lessen. Enkele jongeren getuigen hierover:

22

Goed, ik kan bevestigen dat ik naar mijn stad een koffer vol met nieuwe ervaringen meeneem... Het heeft me de mogelijkheid gegarandeerd om nieuwsgierig te zijn, om meer informatie te zoeken, zelfs buiten de muren van de universiteit. Het was zonder twijfel erg goed voor mij. Ik heb ook mijn visie verbreed over jong zijn, en soms is de waarheid aanhoren en als persoon in vraag gesteld worden, erg onaangenaam. (Edcarlos Gonçalves) [...] Ik heb gedaan wat ik moest doen: ik heb de Karavaan gesteund en heb bijgedragen tot de menselijke en sociale ontwikkeling van het land van van de wereld (Cristiano Sabino) Ik heb geleerd om te luisteren, om te begrijpen en om andere meningen te respecteren, om jongeren ertoe aan te zetten te denken, hun weg te zoeken, en oplossingen voor te stellen voor de problemen van elke gemeenschap waar we langs gekomen zijn. In de gemeenschappen hebben we veel bijgeleerd en veel aan de mensen geleerd. Ik heb mijn ervaringen uitgewisseld en heb nieuwe kennis opgedaan (jongere van de Karavaan)

We hebben geleerd dat elke SM een of ander soort impact moet veroorzaken in het leven van de mensen en op de realiteit van de gemeenschap, kortom in het sociale leven. Het was niet anders met de SM tijdens en van de Karavaan. We kunnen stellen dat de mobilisatieprocessen van de Karavaan niet alleen op het leven van de jongeren impact hebben gehad, maar ook op de realiteit van de gemeenschappen waar de Karavaan is langsgekomen. De belangrijkste impacts waren: mobilisatie van ten minste 3.000 personen: het “ide por todo o mundo” was een dimensie die door de jongeren van Karavaan is beleefd. Een groep van 200 jongeren bereidde zich gedurende zes maanden voor en bracht 18 dagen door in de Karavaan, bezocht steden, mobiliseerde gemeenschappen en jongeren, luisterde naar hun smeekbeden en hun hoop, deelden kennis en ervaringen, zocht naar oplossingen voor hun problemen. Ongeveer 3000 mensen zijn bereikt door de activiteiten van de Karavaan. sociale opname: zes steden van het Noordoosten en van het Noorden zijn bezocht door de jongeren, waarbij de deelnemers van de karavaan zich onderdompelden in het gemeenschapsleven, en hun dynamiek en acties leerden kennen, hun problemen identificeerden en mogelijke oplossingen aanduidden. Vorming: ongeveer 100 workshops, cirkels voor dialoog en culturele en mobilizerende activiteiten zijn verwezenlijkt, zowel tijdens de voorbereiding als gedurende de Karavaan zelf. De jongeren leefden zich in in systematische situaties, beleefden vormingsdynamieken en –ruimten waar ze hun vaardigheden, kennis en competenties konden toepassen; de collectieve constructie; het nemen van beslissingen; de integratie; de diversiteit; de culturele creativiteit; de communicatie; de mobilisatie, onder andere ervaringen en kennis.

23 Invloed in de publieke sfeer: de Karavaan heeft ook bijgedragen tot een grotere invloed in de publieke sfeer, naar gelang de jongeren de belangrijkste problemen van de jeugd en van de gemeenschappen leerden kennen, bespraken en sistematiseerden en oplossingen aanbrachten. Een voorbeeld hiervan is de overhandeiging van het document “Biref van de Jeugd” aan het Stadsbestuur van Crateús (CE). Vrije communicatie: de Karavaan heeft bijgedragen tot de productie van veel kennis en informatie, gesistematiseerd en verdeeld via viedo's, internet, sites, foto's interviews, blogs en radio.

In deze tekst proberen we te reflecteren over de SM van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan door haar kenmerken, dimensies en impacten te beschrijven. De reflecties die we hier beschrijven, tonen aan dat de SM van en tijdens de Karavaan vele betekenissen, veel lessen en impacten meebrengt voor de jongeren, voor hun organisaties, netwerken en bewegingen. Als besluit wilen we graag de volgende puntjes oplichten: De SM heeft bijgedragen om het potentieel van de jongeren en de gemeenschappen aanwezig in de steden van het Noordoosten op te wekken en te versterken, zowel in de stad als op het platteland. We hebben gezien dat de jongeren de kracht hebben getoond van een jeugd die wordt beschuldigd van afwezigheid in debatten over de sociale problemen van ons land. De jongeren heeft aangetoond dat ze in staat zijn om sociale mobilisatieprocessen te organiseren en op gang te brengen met een sterke weerslag in de publieke sfeer en in de gemeenschap; De SM van de Karavaan heeft zich gevormd als een ruimte om de diversiteit van thema's, plaatsen, relaties en ervaringen in de praktijk om te zetten en te leren. Met de diversiteit als basis, aangebracht door de Karavaan, was het mogelijk om een sociopolitieke en cultureel brede interventie te bouwen en te ontwikkelen, verankerd in de kennis, de discussie en de problematisering van de realiteiten van de jongeren en van de gemeenschappen. Dit in politiek-pedagogische acties, in de bezetting van de publieke ruimte en in de opbouw van voorstellen en oplossingen; We hebben geleerd dat de SM niet enkel een evenement is, het is veel meer een permanent proces. Dit brengt ons de uitdaging om de op gang gebrachte acties in de steden waar de Karavaan is langsgegaan te begeleiden en op te volgen; We begrijpen dat de SM niet enkele afhangt van een groot aantal personen, organisaties en bewegingen, dat is erg belangrijk. Naast de mensen die deelnemen, moeten er ook de mensen zijn die zich ervoor inzetten. Zo heeft de SM nood aan kwaliteit in haar organisatie en planning, in de uitvoering, evaluatie en opvolging van de acties, in het delen en vieren van de resultaten;

24 We begrijpen dat de SM niet enkel lawaai mag zijn, niet enkel protest en kortstondige discussie van de sociale problemen. Het is noodzakelijk een project op lange termijn te definiëren, om de mystiek, het vuur en de volksstrijd te behouden, aangezien we strijden voor structurele transformaties en niet voor conjuncturele. De SM van en tijdens de Karavaan heeft ons geleerd dat, als we dat jeugd en de uitgesloten gemeenschappen willen bereiken, we naar hen moeten gaan, hun situaties moeten leren kennen en aanvoelen, hun potentieel moeten opwekken, hun problemen rond uitsluiting en laag zelfbeeld moeten bespreken en samen met hen oplossingen moeten opbouwen, door hun kennis en ervaring te valoriseren. Daarnaast begrijpen we dat om de massa te bereiken die in de grotten van de steden van het Noordoosten leeft, we gebruik moeten maken van communicatie, maar een opgewekte, creatieve, politizerende, informatieve, hoopgevende communicatie die de kennis, de symbolen en de herinneringen van de plaatselijke bevolkingen doet heropleven en update.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft het beeld van iets breder aangenomen en heeft ons in beweging gebracht en ons aangezet om een andere wereld te bouwen, heeft ons wakker gemaakt om op zoek te gaan naar nieuwe vormen van sociopolitieke en culturele interventie, heeft ons geleerd dat we dringend hoop moeten zaaien, energie en liefde moeten uitdragen naar de uitgesloten bevolking van ons land die onzichtbaar zijn voor de overheid en voor vele NGO's, bewegingen en organisaties. We besluiten deze tekst met een zin van een van de jongeren van de Karavaan, waarvan de inhoud ons de kracht en de macht van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan herinnert: “alleen zijn we zwak en breekbaar, maar samen zijn we de kracht en de beslissing van het land”. (Luis Rufino Neto)