Communicatie- En Jongerenkaravaan, Deel 1

EINDREDACTIE Alessandra Masullo - Diaconia Bart Vetsuypens - Volens Mathieu Orfinger - Volens/Gacc Osmar Rufino Braga - Visão Mundial REDACTIETEAM Alessandra Masullo - Diaconia, Arlene Freire - ABRAÇO SISAL, Bart Vetsuypens - Volens, Daniele Xavier - Conexão de Saberes, Fernando Filho - ACOPAMEC, David Junior - CCJ, Gerinelson Lima Gonçalves - REFAISA-BA, Maria Micinete - ESCUTA, Mathieu Orfinger - Volens/Gacc, Osmar Rufino Braga - Visão Mundial, Sandro Silva de Lima - Conexão de Saberes LAY-OUT Karine Raquel FOTOGRAFIE - LAY-OUT José Cleiton (Carbonel) REVISIE Gerson Flávio FOTO’S Carlos Alberto, David Junior, Gilmar Raimundo, José Cleiton (Carbonel), Francisco Boony e Bart Vetsuypens. VERTALING Katrien Vandepladutse DRUK 8 de Março Gráfica e Editora PRODUCTIE CCJ - Communicatie- en Jeugdcentrum - Recife, Brazilië Grafische Begeleiding – Karine Raquel SITE VAN DE KARAVAAN www.caravanadecomunicacao.org.br SITE VOLENS www.volens.be www.volensamerica.org

We dragen dit werk op aan Dominee Arnulfo Barbosa, ex-directeur van Diaconia, overleden in augustus 2008, die meedroomde van de Communicatie- en Jongerenkaravaan en ons gestimuleerd heeft om ze uit te voeren. We bedanken hem hiervoor en denken met heimwee aan hem.

Het project van de Communicatie- en Jongerenkaravaan is verwezenlijkt dankzij veel handen... daarom bedanken we: Manzoni Luz, Graça Elenice, Verônica Maciel, Alexandre Botelho Merrem, Gerson Flávio, Erika Miguel de Jesus, Kris Fierens, Michel Lataer, Eric Gijssen, John Erbuer, Mara Leon e Martha Vetsuypens Vandiest, Daltro Paiva, Ilma Bitencourt, Kris Jansen, Francisco Dantas, Simão Neto, Maria Auxiliadora Cabral, Diglane Galvão, Christian Schoien, André Bilsen, Jefferson Vasconselhos, Gerard Vanderelst, Marc Storms, Dimas Galvão,Valdenio Sabino, Omar Rocha, Katrien Vandepladutse, Pedro Mendes, Alexandre Cardoso, Felix Guedes Aureliano da Silva, Raimundo Oliveira Cajá, Ita Porto, Nathan Kamliot, Maria Hortência Mendes, Socorrinha Silva, Professora Socorro, Thiago Esperandio, Cássia Bechara, Beatriz Tibiriçá, IRPAA, Sicoob – Pintadas e Valente, Sindicato dos Trabalhadores Rurais de Pintadas e Neuza Cadore, Tatiane dos Santos e Silva, Francisca Edvânia Freitas da Silva, Killvio Souza, Claudiney Souza de Arruda, Francisco Wandeberg, Joana D´arc da Silva Feitosa, Celene Maria da Costa Pereira, Francisco Cristiano Sabino Gabriel, Verônica Patrícia Pereira da Silva, Edcarlos Gonçalves Bezerra, Pablo Wanderson Andrade da Silva, Inácio Alves de Sá, José Willian Ferreira, Luiz Rufino da Silva Neto, Edgleison Vieira Rodrigues, Francisco Juan Araújo, Ana Paula Alves, Valcivania Oliveira Santos, Lucineide Vieira da Silva, Francisco Ricardo de Sousa, Francisco José da Silva Soares, Antonio Hélio Roque da Silva, Edenisio da Silva, Maria Micinete de Lima, Josineide Luz de Freitas, Charles Willian Farias Gomes, Jamieson Simões, Maria Pinheiro do Nascimento, Antonia Aurinelda da Silva, Osmar Rufino Braga, Mac Thiago Barbosa, Ramon Bonfim Barros, Thiago Silva de Santana, Alessandra Sávia da Costa Masullo, Francisco Cristiano Alves, Artur Rodrigues da Silva Santos, Gleyson Gonçalo de Oliveira, Francisco Danilo Silva Mariano, Elenilda Carlos de Melo (Elen), Mathieu Orfinger, Maria Wanderlúcia Lopes do Nascimento, Francisca Márcia Fernandes de Morais, Josivan Cosmo da Silva, Mateus Ferreira de Freitas, Lucas Pinheiro de Queiroz, Aurilene Pereira de Jesus, Claudeci Corpi Moraes, Sandro Silva de Lima, Danielle Xavier de Santana, David Carlos Silva Santos Júnior, Francisco da Silva Cruz, Bart Vetsuypens, Natália Lopes Wanderley, Carine Haesen, Carlos Alberto Gomes de Lima, Jailton Ferreira da Silva, José Caique Rago Ferreira, Raquel de Melo Santana, Joselito Coutinho Costa, Célio Meira Sá, Ethel Ramos de Oliveira, Martina Marzagalli, Talynne Lopes de Souza, Ingvild Lundeby Kirkebak, Einar Seilskjær, Juliana Joana da Silva, Josiclébio Bastos, Alexsandra Marinho da Silva, Marília Gabriela Guilherme Nascimento dos Santos, José Cleiton Severino de Lima, Zoé Maus e família, Leonildo de Moura Souza, Francisco Boony Pereira de Amorim, Anderson Agide Albuquerque Moura, Alexsandra Rodrigues de Lima, José Severino da Silva, Péricles Chagas Farias, Aldigleide Ferreira da Silva, Jessyka Alves da Silva, Paulo Ricardo do Nascimento, Robson Ramos dos Santos, Gilmar Raimundo da Silva, Emerson Patrício da Silva, Alexsandro de Oliveira, Jonas de Melo Silva, Johnatan Fernandes da Silva, Alcidésio Silva dos Santos Jr., Geovane Marcelino dos Santos, Gisele da Silva Falcão, Adriana Gomes de Freitas, Romário Henrique Silva de Almeida, Francilene Menezes dos Santos, Givanildo de Araújo Braz, André Nilton Carneiro da Conceição, Arlene Cristina Freire Araújo, Kivia Maria da Silva Carneiro, Alcione Bispo dos Santos, Silvano Manoel Oliveira dos Santos, José Valdo Santos de Pinho, Nilson Pereira de Souza Júnior, Miguel Elísio Teles Pereira, Jocivaldo dos Anjos, Evandro da Conceição Soares, Gil Brás, Osmário Daniel dos Santos, Cristovão de Jesus Santana, Antoniel da Silva Brito, Jucelino, Gerinelson Lima Gonçalves, Derivânio Pereira Lima, Ronivea Oliveira de Lima, Adriano Alves dos Santos, Fernando dos Santos Pinheiros, Pedro dos Santos, Sérgio Sildagio Cantor, Fernando Carneiro dos Santos Filho, Suemys Luize Tavares Pancene, Patrick de Menezes Brasileiro, Ronildo Sacramento dos Santos, Alessandro Chineles, Nayara, Dânica Silvana Teles Santos, Alessandra, Manuela Correia do Vale, Sirlene, Filipe de Morais Mota, Bruno Sousa Santos, Vanessa Sena de Almeida, Damiana e Flávio.

Op weg.......................................................................................................................................................7 Interview: een idee dat project werd...........................................................................................................9 De conditie van de jeugd in het Noordoosten.............................................................................................13 De sociale mobilisatie in het kader van de Communicatie- en Jongerenkaravaan: betekenissen, lessen en impact.......................................................................................................................................17 De wereld heeft de kleur die wij hem geven................................................................................................25 Sociale bewegingen en de democratisering van de communicatie.............................................................29 Workshops tijdens de Communicatiekaravaan.............................................................................. .......30/31 Flashes uit de workshops................................................................................................................... .......32 De kracht van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan................................................ .....33 Trajecten van de jongeren: Een reflectie over de perceptie en de ervaring van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan......................................................................................................35 De Kunst als Politieke en Culturele Mobilisering tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan ............ 46 De Communicatie- en Jongerenkaravaan: de verwezenlijking van een droom die geschiedenis werd.......................................................................47 Communicatie- en Jongerenkaravaan: brug tussen de jeugd en de wereld.................................................49 Het leerproces en de lessen van de politieke participatie en de resultaten...................................................51 Brief van de Communicatie- en Jongerenkaravaan aan de de autoriteiten van Crateús..............................53 Organisaties die meewerkten aan de realisatie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan...................55 Steun.........................................................................................................................................................56 Encaminhamentos van de Publieke Audiëntie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan.....................57 Cordel van de Karavaan.............................................................................................................................58 Bibliografie................................................................................................................................................59

De dag is aangebroken. De bagage staat klaar, de namen zijn gecontroleerd, er is veel gelach en plezier in de bussen en een hoge concentratie adrenaline! Eindelijk is iedereen klaar voor het vertrek. In een van de deelstaten vraagt een nog wat verlegen chauffeur: 'Alles ok?' 'Alles ok!' Iemand van de coördinatie beaamt: 'We kunnen vertrekken!'. Voor sommigen betekent dit veel verwachtingen en ongeduld, voor anderen zorg en aandacht, maar één gevoel deelt iedereen: vrolijkheid en zin om op weg te gaan, en onderweg de jongeren uit te nodigen om een andere reële wereld te bouwen voor het Noordoosten van Brazilië. In de koffer zit er van alles: persoonlijke spullen, boeken, teksten, opnames, recorders, fototoestellen, verkleedkleren, maquillage, folders van de organisaties, een dagboek om de gebeurtenissen en emoties bij te houden, computers, printers, videocamera's, liedjesteksten, gedichten, gitaar, trommel, tamboerijn, triangel en andere muziekinstrumenten, cd's, dvd's, spandoeken, stiften, plakband, posters, papier (veel papier – grote bruine vellen, A4, crêpe, cellofaan, krantenpapier, steekkaarten... ). Maar ook koekjes, fruitsap, snoepjes, fruit, water, kauwgom, borden, kopjes, rooster, croque-monsieurtoestel, thermos, waterkoker, zonnemelk, muggenmelk, verschillende geneesmiddelen, telefoonkaarten, walkietalkies, draagbare stereoketens, tenten, matrassen, en hangmatten! Er zat werkelijk vanalles in de koffers, zelfs een pluche beest, de Furão!

Geen enkel detail mocht over het hoofd gezien worden, maar als dat toch het geval was, dan was het de verantwoordelijkheid van de groep en werd het probleem door de groep opgelost. “Ieder voor zich” was niet meer van toepassing, iedereen was verantwoordelijk voor zichzelf én voor het collectief. Akkoorden werden afgesloten, verantwoordelijkheden gedeeld. De Communicatie- en Jongerenkaravaan ging van start vanuit verschillende steunpunten in Bahia, Pernambuco en Ceará, maar met deelnemers van alle staten van het Noordoosten en ook van andere delen van de wereld namelijk België en Noorwegen. De droom om de wereld te transformeren, die alle jongeren van alle deelnemende organisaties al koesterden in het dagelijks leven, ging op weg. Meer dan 4.000 km werden geanimeerd met optochten, educatieve workshops, culturele voorstellingen, feestjes, filmdebatten, mobilisatie, flyeren, seminaries, bezoeken aan de gemeenschappen, interviews, publieke audiënties, aanklachten, graffiti op de muren van de steden, audiovisuele opnames, getuigenissen, foto's... Op het einde, de laatste halte, is er het Wereld Sociaal Forum, in Belém, Pará. Het waren 18 dagen met veel zon en veel regen! Warme dagen en koude nachten! Momenten van vermoeidheid en van euforie. Momenten van reflecties, politieke debatten, vormingen, planningen, evaluaties, zoektocht naar financiële middelen, van het ontdekken van beperkingen en mogelijkheden, van angst en moed, van twijfels en zekerheden. Maar bovenal waren het momenten waaruit we veel geleerd hebben, kennis die we hier graag met jullie willen delen. Daarom stellen we dit tijdschrift voor, met artikels geschreven door deelnemers van de Karavaan. Op basis van een collectief systematiseringsproces zullen zij teksten, gedichten, foto's en illustraties verzorgen, maar ook theoretische bedenkingen over de Communicatie- en Jongerenkaravaan willen zij met u delen. We hopen dat dit tijdschrift inspirerend werkt, het potentieel van de jeugd goed weergeeft en dat de kennis opgebouwd tijdens deze ervaring, onze dromen en ons project voor een andere wereld mag blijven stimuleren. Editoriale commissie

9

Bart Vetsuypens is actiecoöperant voor de Belgische ngo Volens en werkte zeven jaar in Brazilië. Volens is al 40 jaar werkzaam in Brazilië en sinds kort in het Noordoosten, waar ze een tiental sociale organisaties als partners heeft. Het is een niet-gouvernementele organisatie die sociale projecten ondersteunt in twee actielijnen: aangepaste vorming en solidaire economie. Deze ngo en haar netwerkpartners lanceerden het voorstel van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Dat idee werd later ook opgenomen door andere organisaties, netwerken en jeugdbewegingen uit het Noordoosten. Hieronder kunt u een interview lezen met Bart, over hoe het idee is ontstaan en hoe het project van de Communicatie- en Jongerenkaravaan is geïmplementeerd en gerealiseerd in januari en februari 2009 met deelname van 200 jongeren uit zes staten van het Noordoosten. De Karavaan is een methodologie geworden voor sociale mobilisatie van jongeren van het Noordoosten.

Hoe is het idee van de Communicatie- en Jongerenkaravaan ontstaan? BART – Alles is begonnen in maart 2008, tijdens een planningsbijeenkomst van Volens en partners, in Fontainha, Aracati (CE). Het idee is daar voorgesteld. Beetje bij beetje werd het idee sterker en werd het steeds meer ondersteund door de partners. Het eerste voorstel is gelanceerd in het Centrum voor Communicatie en Jeugd (CCJ) van Recife (PE), en is gegroeid vanuit het idee om in de wijken een reizende markt te organiseren rond vorming en alternatieve communicatie om lokale inhoud te creëren. Dit is een nieuwe manier waarop Volens zich organiseert: werken in acties samen met een netwerk van Braziliaanse partnerorganisaties. We hebben het idee opgenomen in het programma van Volens en uiteindelijk is het uitgegroeid tot een bredere samenwerking, om later de verbinding te maken met het Wereld Sociaal Forum. Op die manier is de Karavaan een geïntegreerde actie geworden tussen de verschillende partners en groepen bij het begin van een nieuw programma.

Wat is de hogere doelstelling van de Karavaan? BART – In het begin was het doel de educatieve actie van de jongeren van CCJ te versterken, om het gehele communicatieplan te produceren. Dus een communicatieproject rond de Karavaan. Later is het een geïntegreerde actie geworden tussen de Volens-partners met als doel de verschillende soorten jongeren van het Noordoosten van Brazilië te mobiliseren in het vooruitzicht van het Wereld Sociaal Forum. De Karavaan heeft een actie gestimuleerd die verschillende werelden verbindt en dat is een goed begin voor toekomstige acties en netwerken.

10 Hoe was de ontvangst van het Project bij de andere organisaties? BART – Ik herinner me nog de eerste vergaderingen met lokale organisaties in Recife en in Fortaleza om het project van de Karavaan voor te stellen. We hoorden dingen als: 'Het is zo lang geleden dat we zo een brede sociale mobilisatie georganiseerd hebben, met verschillende organisaties uit verschillende staten'... Vanaf deze bevinding zijn veel organisaties beginnen meewerken aan het project, ze begonnen mogelijkheden toe te voegen en maakten van het project een actie in heel het Noordoosten. In het algemeen was iedereen gemotiveerd om zich te engageren en deel uit te maken van de Karavaan.

Hoe was de constructie/het uitwerken van het project van de Karavaan? Welke stappen hebben jullie gezet? BART – Eerst hebben we het initieel voorstel opgenomen in de planning van Volens. Dit betekende dat er een budget werd vrijgemaakt voor het project - als initieel eigen aandeel - en ook dat de coöperanten eraan meewerkten. In een tweede fase breidde het project zich uit naar organisaties van Recife, Fortaleza en nadien ook van Salvador. Deze staten hebben samen het politiek-pedagogisch en financieel project opgemaakt. De organisaties hebben bijgedragen tot het zoeken en de mobilisatie van partners.

Hoe hebben de jongeren zich geëngageerd in de Karavaan? BART – Het was een vereiste die al vanaf de eerste vergadering werd besproken: de jongeren moesten het voortouw nemen in de organisatie. De jongeren engageerden zich voor het collectief opbouwen van het pedagogisch project, ze kozen de thema's en de methodologie van de Karavaan en beslisten over de communicatiestrategieën, de fondsenwerving, de leefregels en de deelnamecriteria. De jongeren waren de protagonisten van het project via de organisaties die deel uitmaakten van de comités van de respectievelijke deelstaten.

Hoe is de fondsenwerving gebeurd? BART – Dat was een grote uitdaging, we waren erg bezorgd in het begin, vooral in de context van de crisis van de ngo's in Brazilië. We kunnen twee niveaus onderscheiden in de realisatie van de Karavaan: in de eerste plaats hadden we de technische steun, de infrastructuur en de netwerken met lokale steun; op de tweede plaats zijn we op zoek gegaan naar financiële middelen. Op het eerste niveau hadden we een groep referentie-ngo's, zoals Volens, DIACONIA, EQUIP, MST, SERTA, Visão Mundial, DISOP Brasil, Obra Kolping, GACC, die de voorbereiding van de groepen hebben begeleid en die contacten hebben gelegd, die op hun beurt de steun van de verschillende partners in de deelstaten kregen. Visão Mundial heeft contacten gelegd met Teresina (PI) en Crateús (CE) om de overnachting en de maaltijden te organiseren. DISOP heeft de partners van Bahia gemobiliseerd. Diaconia heeft de contacten met de NGO CAATINGA gelegd, in Ouricuri (PE), onze eerste stopplaats, met overnachting en maaltijden. GACC heeft ons de juiste contacten doorgegeven in Belém (PA), waardoor de overnachting in Belém georganiseerd werd.Goede contacten ontstonden met het Wereld Sociaal Forum via APACC Belém en CEPEPO. MST heeft bijgedragen tot het debatt waardoor de Karavaan ook een sterke politieke inhoud meedroeg op weg naar het Wereld Sociaal Forum. GAJOP heeft geholpen om een contract af te sluiten met de overheid van de deelstaat Pernambuco iom het transport van de jongeren tussen Pernambuco en Belém (PA) te bekomen. Ook het stadsbestuur van Crateús, de Boerenvakbond en de Parochies hebben hun bijdrage geleverd, net als de overheid van de deelstaat Piauí, die overnachting en maaltijden heeft aangeboden tijdens de doortocht van de Karavaan. In verband met de financiële steun willen we graag CESE-Bahia vernoemen en verschillende internationale organisaties: Volens, de hulp van de Kerk van Noorwegen, Christian Aid, DISOP, Tearfund en ZUIDDAG, de campagne van de leerlingen van middelbare scholen in België. EQUIP heeft de boekhouding en de financiële verslaggeving op zich genomen.

12

“Karavaan was een groot vormingsmoment waar ik bijgeleerd heb over verschillende thema's waarvan ik niet veel af wist en ze heeft ook goede opvoeders gevormd”. (Charles Gomes)

“ De Karavaan was een enorm goede vorm om te leren, om de realiteit van de jongeren te beleven in verschillende streken van de deelstaten en door de uitwisseling van ervaringen”. (Killvio Sousa)

“Ik heb een wereld van informatie leren kennen in de boeken die tentoon gespreid waren in de stands op het Wereld Social Forum”. (Alessandro Chinelles)

“Het beste wat me overkomen is op dit vlak, was de deelname aan het WSF, maar het was niet het WSF dat me gelukkig maakte, het was de C o m m u n i c a t i e - e n Jongerenkaravaan. We gaan eenvoudigweg niet toelaten dat de Karavaan hierbij ophoudt, we willen integendeel dat ze nog lang verdergaat”. (Arthur Rodrigues da Silva Santos)

11 Hoe ontstond de relatie tussen de Karavaan en het Wereld Sociaal Forum 2009? BART – In het begin vonden we dat de Karavaan enkel in de deelstaten moest plaats hebben. Daarna ontstond het idee om in Karavaan naar het WSF te gaan, en in de laatste etappe bedachten we dat het interessant kon zijn om van de Karavaan een soort reizend Wereld Sociaal Forum te maken door de thema's van het Forum naar enkele steden van het Noordoosten te brengen, en dat laatste idee is blijven hangen. Het was dat idee dat de “ogen deed blinken” van veel mensen en organisaties die de Karvaan steunden, ook van financierders, aangezien het Wereld Sociaal Forum een excellente ruimte is voor vorming van jongeren.

Wat waren de grootste moeilijkheden in de uitvoering van dit project? BART – We hebben moeilijkheden ondervonden in de communicatie tussen de comités van de deelstaten. Het comité van Pernambuco heeft uiteindelijk de communciatie gecentraliseerd waardoor de werkdruk verhoogde. Sommige deelstaten hebben het communicatiecomité niet georganiseerd. Een andere moeilijkheid die we ondervonden hebben, was het proces rond fondsenwerving, , er kwam maar geen geld binnen. De organisaties hadden andere prioriteiten. Op dat moment werd een persoon aangesteld om rechtstreeks contact op te nemen met de mogelijke financierders, met het vertrouwen van de organisaties. De totale kost was hoog, maar dankzij de inzet van de organisaties en partners hebben we een grote solidariteitsbeweging op gang gebracht en hebben we de Karavaan gerealiseerd. We zien dat, wanneer een actie samen wordt ondernomen, alles mogelijk is. De mobilisatie verliep vlot, we hebben geen problemen ondervonden tussen de organisaties. Maar het belangrijkste was de deelname van de jongeren, die hun kennis, talenten en potentieel ingezet hebben tijdens de voorbereiding en realisatie van de Karavaan:”Dat deed onze ogen blinken”.

(Osmar Rufino Braga)

Inleiding De Communicatie- en Jongerenkaravaan heeft gedurende 18 dagen tijdens de maanden januari en februari 2009 enkele steden van het Noordoosten doorkruist, om de situatie van de jongeren te leren kennen en hun problemen aan te kaarten door samen te dromen, toekomstprojecten te maken en op zoek te gaan naar oplossingen. Verschillende thema's en onderwerpen werden besproken zoals recht op onderwijs en gezondheid, jeugd en werk, gender, seksualiteit en etniciteit, duurzame ontwikkeling, politiek protagonisme en identiteit van de jeugd. Met deze tekst willen we graag informatie en reflecties delen over de situatie van de jeugd in Brazilië en in het bijzonder in het Noordoosten, in dialoog met academische onderzoeken, gegevens van overheidsinstellingen en van de organisaties van de burgermaatschappij, verbonden aan de jeugdorganisaties in de streek.

Wie zijn de jongeren die deelnamen aan de Karavaan? Er waren in totaal 200 jongeren, evenveel jongens als meisjes, tussen 16 en 29 jaar oud, afkomstig uit stedelijke en rurale gebieden van de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia, Alagoas, Rio Grande do Norte en Piauí. Alle jongeren zijn geëngageerd in sociale projecten, ngo's, bewegingen, netwerken en jeugdorganisaties.1 Het merendeel van de deelnemers van de Karavaan hebben hun hoger middelbaar afgewerkt of zijn het aan het afwerken. (1) De jongeren waarover we het hebben, behoren tot of zijn verbonden met Jeugdbewegingen – Groep Jonge Toekomst Generatie, Jongerengroep Fala Sério (Ceará), Netwerk van Jongeren van het Noordoosten-RJNE, Pastorale van de Jeugd van het Volkse Midden, Netwerk van Solidaire Weerstand, Volkscentrum van Cultuur en Communicatie (Fortaleza-CE), Collectie Gambiarra Imagens, IntegraSol, Project Crescendo no Morro, Project Peixearte, Groep Pé no Chão, Caranguejo Uca; met Milieu-organisaties en organisaties van de landhervorming – Landloze BoerenBeweging –MST; met niet-gouvernementele organisaties, Centra voor de Verdediging van de mensenrechten en organisaties van de Verdediging van het recht op communicatie – Vormingsschool Quilombo dos Palmares – EQUIP, Steungroep voor Arme gemeenschappen – GACC, Obra Kolping do Nordeste (Ceará en Piauí), Wereld Visie (Ceará, Alagoas en Rio Grande do Norte), Centrum voor Communicatie en Jongeren (CCJ), Diaconia (Ceará en Pernambuco), Volens, MSD/ASD; met Organisaties van de Professionele Wereld– Boerenvakbond (STR), Dienst voor Alternatieve Technologie – SERTA, met Sociale Netwerken – Netwerk van Jongeren van het Noordoosten, Netwerk van Solidaire Weerstand; met Vrouwenorganisaties en Organisaties voor de vrije sexuele orientatie – Beweging van de Vrouwen van het Platteland van het Noordoosten – MMTR/NE; met Overheidsorganismen verbonden met de volkssectoren – Programma Conexões de Saberes (project van de federale Universiteit van Pernambuco).

14

De omstandigheden van de jongeren in het Noordoosten2 Tijdens onze doortocht door de steden van het Noordoosten maakten we kennis met situaties van uitsluiting van jongeren en werden we er volledig in ondergedompeld. We leerden meer over de sociale omstandigheden waarin het overgrote deel van de jongeren van de periferie en het platteland in deze streek leeft en hadden de mogelijkheid om over die situaties te debatteren. Veel van de sociale problemen die typisch zijn voor de sociale omstandigheden van de jongeren, werden door de jongeren van de Karavaan als thema gekozen voor hun workshops, mobilisaties en activiteiten. In dialoog met enkele onderzoeken delen we graag met u enkele van de thema's en kwesties die tijdens de Karavaan aan bod gekomen zijn. We zijn het eens met Abad (2002) wanneer die verdedigt dat we in alle analyses over de jeugd, rekening moeten houden met het verschil tussen de omstandigheid en de situatie van de jeugd. De auteur legt uit dat we in de conditie van de jeugd veel manieren terugvinden waarop de maatschappij denkt over de levenscyclus die men 'jeugd' noemt. Vaak gaat men uit van uit een biologisch standpunt, zonder rekening te houden met de context van het “jong zijn”. Het is in de situatie van de jeugd dat we, volgens Abad, de specifieke kwesties terugvinden over het leven van de jongeren zoals de conflicten tussen de sociale klassen, de sociale constructie van de genderrelaties, de etnische specificiteit, de regionale context, de verschillen in levensstijl, ook tussen de jongeren van de stad en van het platteland. Volgens gegevens van PNAD/2005 bestaat de jonge bevolking in het Noordoosten, tussen 15 en 24 jaar, uit 10.511.736 personen, en vertegenwoordigt ze 21% van de bevolking van Brazilië. Als we ons baseren op de gegevens van IBGE/2000, die werkt met een leeftijdsklasse van 15 tot 29 jaar, dan zijn er in het Noordoosten 13.916.033 jongeren, 49,5% jongens en 50,5% meisjes. De meerderheid van deze jonge bevolking woont in stedelijke gebieden, slechts 29% van de jongeren woont in rurale gebieden. Het Noordoosten wordt beschouwd als de meest 'ongelijke' streek van het land, volgens recente gegevens van het Onderzoek van Familiebudgetten (POF). In deze streek verdienen de rijken 11,8 keer meer dan de armen, wat zelfs boven het gemiddelde van Brazilië ligt dat 10 keer meer is. Deze realiteit heeft gevolgen voor de omstandigheden en de situatie van de jongeren, waar 5% behoort tot de socio-economiche klassen A en B; 16% tot de klasse C, en de overgrote meerderheid (79%) tot de klassen D en E, wat wil zeggen dat 11 miljoen jongeren tot de klassen D en E behoren.

De sociale segregatie van de jeugd van het Noordoosten De sociale segregatie van de jongeren van het Noordoosten heeft een grote invloed op het jong zijn en bepaalt de socio-economische, politieke en culturele omstandigheid en situatie van de jongeren. Een van de constataties is dat de jongeren hun houding aan het veranderen zijn door nieuwe waarden en referenties te zoeken en door nieuwe trajecten op te bouwen, alhoewel deze autonomie geen totale onafhankelijkheid betekent, want de jeugd blijft langer bij de familie wonen. De gezondheid van de jeugd baart zorgen en betreft een reeks van relaties en rechten: seksuele en reproductieve rechten, medische rechten en ziekenhuisassistentie, situaties van geweld, ontspanning, sport, zorg voor het lichaam, risicopraktijken, alcohol- en tabaksconsumptie en andere drugs, en andere. Er bestaan echter geen officiële studies die al deze situaties met elkaar in verband brengen. Een belangrijk en specifiek aspect is dat van de seksuele en reproductieve gezondheid. Men constateert een verhoging van de vruchtbaarheid bij jongeren in het Noordoosten in vergelijking met die van het land, wat zich manifesteert in een stijging van het aantal tienermoeders in de leeftijd van 15 tot 19 jaar. Analfabetisme is een van de grote problemen van de Braziliaanse jeugd: 11,1% van de bevolking ouder dan 15 jaar is analfabeet. In het Noordoosten is dit cijfer zelfs tot vijf keer hoger, in vergelijking met andere streken van het centrum-zuiden van het land. In totaal zijn er ongeveer 550.000 analfabete jongeren, waarvan de overgrote meerderheid in de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia en Maranhão woont. Gegevens tonen aan dat deze jongeren op het platteland wonen en behoren tot analfabete families met weinig financiële middelen.

2. PNAD/2005 – Nationaal Onderzoek op basis van Staafmetingen

15 In de leeftijdscategorie tussen 15 en 24 jaar gaat meer dan de helft (53,1%) van de jongeren niet naar school, en als ze al naar school gaan, komt hun onderwijsniveau niet overeen met hun chronologische leeftijd. In het Noordoosten onderbreekt 55% van de jongeren hun middelbare studies en hernemen die niet. Een ander zorgwekkend feit is dat de jongeren van het noorden en noordoosten, anders dan die van het zuiden en zuidoosten, een laag gemiddeld aantal studiejaren kennen. Gegevens tonen aan dat blanke jongeren gemiddeld langer studeren dan zwarte jongeren en dat het aantal studiejaren afneemt naargelang de jongere afkomstig is van een familie met minder of meer financiële middelen. De slechte kwaliteit is misschien het grootste probleem op het vlak van het onderwijs in Brazilië. Brazilië staat op dit moment zo goed als op de laatste plaats of zelfs op de laatste plaats wanneer men vergelijkt met andere landen. Meer dan 90% van de leerlingen hebben geen adequate opleiding gehad in wiskunde en Portugees. Ook hier zijn de resultaten van blanke jongeren beter dan die van zwarte. De inkomsten van de jongeren is de laatste jaren gedaald en minder dan 50% heeft een eigen inkomen. In de regio's Zuid, Zuidoost en Centrumwest zijn de inkomsten van de jongeren hoger. In het Noordoosten zijn de jongeren die toegang hebben tot de arbeidsmarkt, ingeschakeld in hachelijke omstandigheden: de meerderheid heeft geen enkel voordeel voorzien in de sociale wetgeving. De helft van de jongeren van het Noordoosten is op zoek naar werk, wat een alarmerende situatie is. En dan hebben we het nog niet over de vereisten om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt namelijk ervaring en een goed studieniveau, vereisten die de jongeren van het Noordoosten in een nadelige positie brengen. Studies tonen aan dat de gezondheid van de Braziliaanse jeugd verslechtert, niet op natuurlijke wijze, maar omdat de jeugd het slachtoffer is van ongevallen, moord en zelfmoord. De dood van de jeugdsegmenten staat dus in verband met geweld (gewapende conflicten), zelfmoord en verkeersongevallen. Deze oorzaken verklaren 72,8% van de jeugdmortaliteit tussen 15 en 24 jaar in het land. In het Noordoosten sterven de jongeren door externe oorzaken, vooral als gevolg van moord, verkeersongevallen en vuurwapens. Maar ze sterven ook door interne oorzaken die in verband staan met de slechte levenskwaliteit (woonomstandigheden, gebrek aan basissanering en riolering), de hachelijke stituatie van de assistentiemechanismen in de gezondheidszorg, ongelijkheid in de toegang tot de diensten, een gebrekkige preventie of de afwezigheid ervan, de gebrekkige educatie rond gezondheid e.a. 3 Gegevens van het InformatieSysteem over Mortaliteit (SIM), beheerd door het Secretariaat voor Toezicht van de Gezonheidszorg van het Ministerie voor Gezondheidszorg (2005).