Cikel Me Poezi

VULLNET MATO Poet dhe prozator, lindi në Sarandë në vitin 1937. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes. Pasi i burgosën babanë për agjitacion dhe propagandë u la disa vite pa punë. U detyrua të largohet nga Saranda në moshë të re dhe punoi kinomekanik në kinematë e sharrave Hotolisht e Stravaj e më pas në qytetin e Librazhdit. Aty mbaroi me korrespondencë Liceun Artistik të Tiranës për pikturë dhe studimet e larta në Fakultetit Filologjik të Universitetit të Tiranës në degën gjuhë-letërsi shqipe. Punoi drejtor në shtëpinë e kulturës dhe në muzeun e këtij qyteti. U pranua anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë në vitin 1970. Botoi publicistikë dhe letërsi artistike në disa organe të shtypit. Bëri disa skenarë filmash dokumentarë dhe kronika të TVSH. Mori pjesë në festivalet kombëtare të Radiotelevizionit shqiptar ku fitoi disa çmime për tekstet. Dy tregime të tij u botuan në frëngjisht. Disa cikle me poezi të tij u inskenuan të recituara nga aktorë të Tetarit Popullor. Pasi u bë i njohur me krijimet e tij u tërhoq nga redaksia e Revistës “YLLI” ku u emërua redaktor. Por një vit më pas, u vërtetua mungesa e garancive të nevojshme politike dhe me urdhër nga lart e kthyen sërish në Librazhd, ku u dërgua disenjator në repartin e pikturës. Më tej, punoi mësues në gjimnazin e qytetit. Dhe në vazhdën e keqtrajtimit klasor u dërgua mësues në shkollën e mesme të fshatit Qukës. Me ndërrimin e sistemit u emërua shef në drejtorinë arsimore të këtij rrethi dhe u zgjodh kryetar i degës së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Librazhdit. Vitet e fundit jeton e punon në Tiranë. Romani i tij “Lakmia” U nderua me çmim në konkursin e Ndërmarrjes Botuese “Gjon Buzuku” të Kosovës. I janë përkthyer jashtë shtetit tregime dhe poezi të ndryshme. Revista “ADMET” ne Greqi dhe Revista “Fjala e Lirë” në Londër kanë publikuar pjesë nga krijimtaria e tij në prozë dhe poezi. Disa nga romanet e tij janë tërhequr nga bibliotekat e mëdha të shteteve të huaj. Ka faqe të veçantë në internet me: “vullnetmato.tripod.com” Kryen detyrën e kryeredaktorit të gazetës periodike “Domosdova”. Është autor i vëllimeve poetike: “Tinguj malesh” (1969), “Krahët e erës” (1972), “Ninullat e hekurit” (1984), “Dritaret e prillit” (1994), i vëllimit me poema “Katër plagë të Shqipërisë” (1999) dhe i poemës “Nënëmadhe Fterra” (2007). Ka botuar vëllimet me tregime “E fshehta tronditëse” (1999) “Klithmat e mishit të bardhë” (2006). Romanet: “Ujësinor” (1976), “Era e kësaj kohe” (1984), “Lakmia” (2000), “Maturantët” (2002), “Damkosja e engjëjve” (2004) “Marrëzia e madhe” (2008), “Matura e paharruar” (2009). Vullnet Mato

POEZI TË ZGJEDHURA LETËR NËNËS Mbetur pa botuar nga censura e kaluar.

Këtë letër për ty, moj Nënë e shtrenjtë, po e nis nga thellësitë e pyjeve Lindorë, ku kam gjetur të drejtën për të punuar. Po e nis për në Sarandën e Jugut fundor. ku të kam lënë si një ëndërr të paharruar. Po e nis gjethe pas gjethesh, erë pas erërash, mjegull pas mjegullash rrugë pas rrugësh, brigje pas brigjesh, largësi pas largësish. Po e nis të lagur me rrëketë e çiltra të lotëve, të qullur me pikat e gjakut të tronditur të zemrës, të zbutur me bulëzat e djersitjes pa gjumë, të njomur me sekrecionet e artikulimit të frazës kryesore: “Oh, për ty më ka marrë malli shumë, shumë !”… Po e nis bashkë me kujtimet e largëta, tok me drithërimet e fëmijërisë, tok me një gotë të mbushur me lot për ty, dhe me urrejtje për ata që më ndanë nga ty. Për të ardhur aty, te rëra e deteve, te gurët e zallit, te lulet e pranverës, te buzëqeshjet e njerëzve, te puthjet e vëllezërve, te dhimbjet e të mjerëve. E dashura nëna ime, ta dish mirë se nga malli për ty shumë herë kam vdekur, dhe kur kam kujtuar dashurinë tënde, shumë herë jam ringjallur përsëri… Pres me padurim të kthehem, më ka marrë etja për pak tinguj nga zëri yt, për pak dallgë nga Joni, për pak ujë nga Bistrica, për pak rërë nga Limjoni. Në valët e kripura të zhvishem, në gjoksin tënd të ëmbël të kridhem.

Plagët e zemrës t’i shëroj, të gris një pëlhurë të zezë që dekada me radhë nga njëri-tjetri na ndau me urrejtje dhe t’ju përqafoj të gjithëve kështu siç jam i përmalluar për vdekje… Stravaj 1957 .

KRYERRUGA Ka një rrugë, ku dhe zogu nuk lodhet shtigjeve të padukshme të qiellit të natës. Ka një rrugë, ku të përcjellin jonet e një kënge të heshtur në ajrin e kaltër. Ka një rrugë, ku bëhesh erë, Si maratonomaku drejt qëllimit. Ka një rrugë, ku dhe dëshpërimi i thellë, mund të bëhet shpresa e gëzimit. Ka një rrugë, ku vrapon krahëhapur, dhe s’të ndalin as mijëra milje. Ka një rrugë, që të ndez gjakun: kryerruga që na çon në familje. PYLLI DHE DETI Më shkoi fëmijëria mes detit me vërshime Dhe më mbetën dallgët brenda gjoksit. Më erdhi burrëria mes pyjeve me valëzime Dhe më mbeti në gjak stuhia e motit. Ndaj kur jam në det shoh pyllin e blertë Dhe kur jam në pyll shoh detin aty. Sa herë kam vrarë mendjen të gjej Ç’kanë të përbashkët këta të dy. Si deti dhe pylli më rrëmbyen thellësive Me frymëmarrjen e gjerë shushurimat, valët, Me kafshët që sillen përbrenda tyre Me bilbilat, qukapikët, - çafkat, pulëbardhat. Më magjepsën tregimet e ashpra të detarëve Kur ktheheshin me rrjeta të rënda në muzgje Dhe më mahnitën kallëzimet e druvarëve Kur zbrisnin me kamionët e stivuar plot trungje.

Tani më kanë mbetur në sytë e kujtesës E veçanta e tyre dhe ngjasimi i përbashkët, Por mbi të gjitha bota e madhe e njerëzve, Që ndeshen pareshtur me drurët dhe dallgët. Ç’MË THUA Sa shpejt më ikën dita me ty! Dielli më fluturon si zog i verdhë... E dashur, mbeta në dashuri, si nën hijen e këndshme të fikut në verë. Degë të ëmbla më ke zgjatur, Sa lash nën hije dhe detyrat... Të rri?... Të rri?... Ç’më thua, ç’më thua? Ç’më thotë fiku i çarë i buzëve të tua?... NDONËSE JAM BURRË Ndonëse jam burrë i rritur tani, kur vjen vjeshta e zverdhen portokallat, kur verdhojnë kopshtiet e vendlindjes së artë, më pushtojnë vetiu kujtimet e viteve të para. Kur vjen vjeshta çdo mot, e di çdo më thotë: Për fëmijërinë dhe nënockën që më rriti me halle, me vjetërsia varfërie të pluhurosura prej lufte, një këmbë me këpucë, një me sandale. Dilja i trishtuar të prisja vjeshtën Dhe me thëngjij vizatoja një zog. Në shtëpinë tonë të vjetër te porta. “Ç’është ai zog? “ më thoshte nëna. “Jemi vëllezër të dy, “ i thosha. Ndonëse jam burrë Dhe shumë vjeshtra më vonë, Vjeshtën e hershme Do ta kujtoj gjithmonë. SHTEGTIME Unë punoj në Veri. Tani në tetor këtu është dimër.

Në qytetin tim të Jugut tani deti ka marrë ngjyrën e përhimët. Banorët jugorë i mbajnë hapur të dyja kanatat e gjera të dritareve, ndërsa këtu në biseda me shokët, fjalët e ngrohta në dalin mes avujve. Atje në shëtitoren buzë shkumës, kundërmimin e peshkut sjell era e detit. Dritën e neonit që bie mbi ujëra, si thika të bardha e presin peshqit. Këtu morsi i pikave të shiut, ardhjen e dimrit njofton telegrafisht. Era e ftohtë që vjen nga malet, fjalë në gjuhën dimërore çuçuris. Atje tani vilen portokajtë, prej tyre zverdhon gjithë tregu, thua mbrëmjet e kthjellëta me yje, të gjitha aty janë mbledhur. Këtu shkunden gështenjat me shufra, kokrrat e tyre zhvishen prej lëvozhgës dhe në thasë të leshtë, ngarkuar mbi mushka, sillen nga larg si sekrete të vjeshtës . Atje vajzat me fustane të ndezura Dhe djemtë me këmisha të bardha, bojë qielli, i sheh të nxirë, sikur kanë ngrënë të gjithë çokollatën e madhe të diellit. Unë tani jam kthyer në Veriun e largët, Pasi kam ngrënë nga çokollata pjesën time. Por gjithmonë lëpi buzët padashur Si shtegtar i etur i klimave dhe stinëve. NË VEND TË LETRËS SË PARË Tungjatjeta Neri , Neri... Tungjatjeta shoqe e largët. T’i numërova buzëqeshjet dhe t’i mblodha gjithë fjalët. Asaj dite qeshe shumë, atë ditë shumë fjalë fole. Gazin ma derdhe në gjoks, fjalët në mendje m’i mbolle. Mbolle jargavanë të kuq,

manxuranë e rozmarinë. Gjithë ç’mbolle atë ditë zunë një nga një të mbijnë. Sot tek po vështroj të mbjellat, rashë në hall me artë ditë... Ti i mbolle kollaj fare, Po unë s’di si ti vadit !... PENDIM Eja, të tëra janë siç i ke lënë ! Pasqyra dhe krehri me pak fije floku, pantoflat me push, si dy kotele që flenë dhe rrobëdëshambri me një degë të vyshkur borziloku. Porcelanet dhe gjysmëduzinat e qelqta i mori malli për një tingëllimë. Kapëset e shumta që thajnë ndërresat kanë mbetur në tela si zogj të ngrirë. Rrobat, raftet dhe shtrati i ri ruajnë erën tënde të mirë. Perdet kanë mbetur mbyllur që, pa ty as buzët e verdha të hënës të mos hyjnë. Eja, sillu dhomave atë zërin tënd si këngë ! Sill jetën në këtë apartament, moj grua! Eja, të tëra jenë siç i ke lënë, vetëm unë kam ndryshuar!... SARANDA Kreshta e murrme jug-veri. Beteja e heshtur që flet tek qafa. Rruga që zbret e dredhon nëpër pisha. Të rënët - ngritur në piedestalet e larta. Vurgu i blertë dhe Joniku i kaltër dy dete që ndan Qaf’ e Gjashtës. Lindja e gjerë me valë grunjërash, vozitje autokombajnash, makinashirëse mbytur në kapicat e kashtës. Fshatarët punëdashës përveshur arave. Bistrica e zbutur me nanurisje gurgullonjëse. Fshatrat si fjolla të bardha nëpër fushë Tok’ e Vurgut e begatshme, gjelbëroshe. Riviera me plazhet dhe muzgjet ngjyrë alle,

ku theken njerëzit mbi rërë e nën hije. Ku dielli i madh perëndon si portokalle. Dhe kodrave shkundet shiu i ullinjve. Saranda, e bukura e dheut të artë, ku nga Himara, te “Qafa e Botit” vjeshta kundërmon vaj e mjaltë, dhe ndjehesh si bir i përkëdhelur i Zotit. Anëdeti pakufi, me puhizën e kaltër, me anie të rënda, motoskafë, lundra. Shtëpi dhe palma që dridhet sipër valëve. Brigje që ndritin e zbardhëllejnë nga shkuma. Tallaze të kripur që lëpijnë bulevardet. Silueta që humbasin në thellësinë e kaltër. Peshkatarë ngjyrëbronzi që kthehen mbi ujëra. Fustanebardha që i presin shkallëve si amfiteatër. Ç’më thotë kështu buzëqeshja e valës, që shkrihet e përmalluar te këmba ime? Të erdha o vendlindje si çafka e detit, Të ngjyej krahun në kaltërsinë e përhime. NUSJA E RE DHE DETARI Pas dasmës ai iku me sytë nga toka. Ajo e përcolli me sytë nga deti. Dallgët venin e vinin të forta, Si puthjet e bardha të njëri-tjetrit. Dita mori ngjyrën blu Sapo deti u hyri në mes. Dielli i saj tani lindte në muzg dhe perëndon sërish në mëngjes. Që nga ai çast për secilin Toka dhe deti u personifikua, U bë sinonim i njëri-tjetrit: Deti - burrë e toka - grua. GJYSHI DIÇKA KËRKONTE Gjyshin e pata sevdalli të pushkës Dhe ai s’pati si ndonjëri dy gra.

Po tek humbte larg mbi samar të mushkës, Me dy pushkë kishte shtënë sevda. Shkoi i bleu tutje në Selanik Dy pushkët si nuse të stolisura me sërma, Dy nuse vetullzeza që të shtinin frikë, Njëra “Martinë” dhe tjetra “Dogra” Gjyshi vdiq në vitin dyzetë Dhe sytë nga oxhaku i mbetën dy ditë. S’kuptohej, mustaqet e ngrehura përpjetë, Apo çarqet e dyfekëve tërhiqte me sy. Kur e panë syhapur njerëzit thanë: “Kërkon diçka dhe asgjë s’kërkon !” Njërën nga pushkët me vete ia dhanë. Vetullzeza tjetër polli më vonë. O KRISHT, O MUHAMET ! Duke menduar për ju O idhuj të njerëzimit, U ndala tek një pyetje që kërkon shpjegim: Edhe sa kohë Mund të çajnë me padrejtësi të liqtë Dhe prej tyre Të mirët e të drejtët Të flaken në zjarr, të mbërthehen në kryq?... Sepse prej njëzet shekujsh, Para biblës dhe kuranit të shenjtë Mallkojmë kryqëzimin dhe lëngatat Që pësuat ju nga farisenjtë. Por harrojmë Se të liqtë çdo ditë na shkelin mbi kokë Dhe gozhdojnë shpirtrat tanë mbi tokë. TAKIM I PAPRITUR Takova Atë, që kam dashur dikur, Në moshën e bardhë ku të dehin lulet. Tani ajo është grua Dhe unë jam burrë. Fëmijët na ka kanë rrëmbyer të gjitha puthjet. Por ajo prapë më bëri të mendohem Me vështrimin e saj thellësisht të menduar Thonë se dashuria e parë rizgjohet, Dhe ika me kujdes... Si nga një shteg i minuar. SHTËPIA E PRINDËRVE Shkallët e vjetra nga u nisa për hapësira dhe fiku i vjetër, si gjysh xhepashkundur.

Nëna s’është më. Duart e saj të shtrira dhe buzagazi te pragu kanë humbur. Brenda babai, si ulli i kërrusur plot rrudha lexon me kujdes gazetën e ditës. Vëllezërit me nuset shpërndarë nëpër punëra, fëmijët te oborri zgjasin degët e fisit. Nëpër mure fotografitë e të gjithëve ngjasojnë si frutat e një pjeshke. Dhe në mes, tryeza e madhe e mikpritjes, ku çdo kafshatë ëmbëlsohet nga buzëqeshjet. Kam çdo çast një vërshim gjaku në zemër dhe një rrëke lotësh gati në sy, kam një detyrim të shkruar në mbiemër dhe kurdoherë një rrugë për te kjo shtëpi... BRIGJE TË VENDLINDJES Si kam duruar kaq kohë pa bredhur brigjet e dashur të vendlindjes sime, pa thithur aromën e cfakës së çelur, pa u prehur nën palmën degëjeshile; Si kam duruar pa u kërleshur me valën, që kërcen e thyhet pas gurëve të bardhë, pa ndjellë me thërrime pulëbardhën, pa peshkuar krapin kur lëshon larvë; Si kam duruar pa zërin e mëllenjës, që çukit te pishat boçen me rrëshirë, pa ngrënë fikdetin e pjekur rrëzës, pa shkërmoqur dafinën erëmirë; Si kam duruar peshën e mallit për vendlindjen time në këtë jetë? Më mirë se unë, e di mërgimtari, që thinjet larg, në kurbet...

DASHURI E HABITSHME Është koha, kur me mundësitë elektronike, njeriu dashuron edhe tej largësive gjeografike; femrat më të bukura dhe meshkujt më të rrallë që ka planeti ynë i gjallë. Mund të duash një partner tjetër, pa tradhtuar aspak kurorën e vjetër. Sepse ndryshe nga dashuria për gruan dhe burrin,

mund të dashurosh vetëm trurin. Dhe kjo dashuri s’bën dallime në moshë, je adoleshent, apo thinjosh. Por të krijon një ndjenjë shumëdimensionale, që të lidh me dete, fusha e male, nga brigjet që lag Adriatiku, deri ku përplas dallgët Atlantiku. Ky lloj i ri i dashurisë platonike, mund të quhet: “Dashuri tejet fisnike”. Dhe ka vlagë emocionale aq të fortë, sa të lë pa gjumë në një tjetër botë. Kur mendjen e tij apo të saj ke përqafuar, ngazëllehesh sikur gjen një thesar të çmuar. Si shumë të tjerë, më ndodhi dhe mua. Po kush është ajo, që mendjen ia dua?… TË FALEM O DIELL Shokët më bënë fotografi kur dielli më qëndroj mbi ballë. E pashë dhe bëra çudi, dukesha një goxha djalë... Krijuesi i jetës mbi tokë më bëri transformimin e vet, duke e mbajtur përmbi kokë, më zbriti nja njëzet vjet. Të falem, ty o diell, thashë, mbi gjithë ç’ka rruzullimi, m'i jep zemrës dhe pak zjarr, të më ngrohet frymëzimi, Se do shkruaj një poemë për rrezet e arta të tua, që ua dërgon pa pagesë, varfanjakëve që vuajnë... SYRI Syri sa një sferë e vogël prej qelqi të butë Pasqyra gjigante që vëzhgon botën gjithkund. Mikroplaneti ynë që na rrotullohet te koka. Fuqia më e madhe ku merr vrull truri dhe dora. Fokusi i pandryshuar për afër dhe larg. Kamera me precize dhe më e saktë. I mahnitshmi në tejpamje, mprehtësi dhe qartësi. Ndjeshmëria që loton në dhimbje e gazmon në lumturi. Simboli i bukurisë së gruas dhe burrit.

Korrësi i dritës për hambarin e trurit. Shënjestra e plumbit, sinjali i dashurisë. Siguria e jetës dhe vjelësi i mençurisë. Arkivi fantastik që ruan në skeda të rralla pafundësi vizionesh dhe figura të gjalla. Syri me atë gjuhën e vet të fshehtë, flet pa zë dhe na e bën jetën më të lehtë. Pa syrin jeta jonë do të ishte vetëm natë. Pa syrin do kishim mbetur më pak se kafshë. Kryesori në çdo vepër të sotme e të nesërme. I pazëvendësueshëm me asgjë më të vlefshme. O njerëz të mirë, që aq shumë ju dua, dritën e syrit mos e fikni për mua ! ËNDËRR E FRIKSHME Gjumë i thellë. Natë e errët. Truri bënte akrobaci, nga njëri vegim në tjetër, pashë një ëndërr llahtari. Pashë një panoramë tmerri, si i lindur mes Afrikës, tërhiqja një deve për freri, beduin i shkretëtirës. Përqark rëra det i murrët. Asnjë pemë, asnjë zog. As një pikë ujë për buzët. Sahara më kish zënë rob. Deveja lëpinte jargët, Kobra rrëshqiste ngadalë, Më pickoi te damarët dhe u zgjova me llahtarë. Te dritarja pashë blerimin. Peizazhi gdhihej në hare. Zogjtë po këndonin himnin e agimit të ditës së re. Në çast më shkoi gjaku në zemër dhe ëndrra u fshi bashk’me natën. Shqipëri
‐
oaz
i
gjelbër,

 s’të ndërroj as me parajsën...