Bakar I Bronza Klk 2.docx

7.11.2018.

Evropa u bronzanom dobu Sredina III milenijuma B.C: Nastanak velikih kulturnih kompleksa. MAKO kultura- post Vucedolska- najranija bronzanodopska kulturna formacija

Bronzano doba Uvodjenje novog metala (bronza zatim gvozdje) kao katalizator drustvenih promena. Dublja unutrasnja stratifikacija Uspon stabilnih hijerarhija Razvoj kontakata sa udaljenim prostorima Novi regionalni trendovi- pogrebni rituali, kulturni materijal…

Hronoloski okviri za Jugoistocnu I srednju Evropu Paul Rajneke- nemacki arheolog. Podela bronzanog na A,B,C,D, Halstat na A,B,C.. Smatrao je das a 13tim vekom p.n.e. prestaje bronzano doba, ali to nije bilo tako. Muller-Karpe dodaje kasnom bronzanom dobu jos 2 faze- Halstat A I Halstat B- pocetak ranog Halstata. Halstat-sinonim za bronzano doba. Vaznost novog metala Bronza: Predemi za ornamentiku- nakit/dijademe/narukvice/ogrlice/torkvesi/ukrasi za kosu/saltaleoni Utilitarni predmeti- sekire sa cevastim nastavkom Prvi bodezi- trougaoni nozici sa organskom drskom a od njih nastaju duzi delotvorniji bodezi. Karpatska kotlina- resursi/rudogorje. Vojne sekire, urna sa zabelezenim bodezom na sebi, antropomorfne figurine sa predstavama nakita I aksesoara.

Taseg-Lapasholom Veliki tel na Tisi kod Solnoka. Kulturni sloj do 8m, I do 22 stambenih horizonata Toszeg A- kultura Nagyrev Toszeg B- kultura Hatvan Toszeg C- kultura Firesabonj Toszeg D- Koszider period Tel Tiszaug- kuca broj 28, kultura Nadjrev- osnova I idealna rekonstrukcija sa dekorativnim elementima fasade. Pravougaone kuce, visecelijske, sagradjene od pletera I lepa. Ostala je zidna dekoracija stuko. Naselja na lokalitetima Jardoza- Kapolnaholom I Tiszaug- rupe od kolja, podnice… Turkeve-Turehalom- tel naselje u srednjem Potisju. Otomani horizont. Pravougaone kuce, posude naslagane u kuci I okviri prozora.

Feudvar Nase Podunavlje, blizu usca Tise u Dunav. Titelska lesna ravan. Srednje bronzano doba- velike pravougaone kuce od pletera I lepa, dekorativna plastika. Najlepsi tel u juznom Banatu- Zidovar, u juznoj podunavskoj regiji. Zidovar I- Rano bronzano doba II- Sredje bronzano doba III I kasno bronzano doba Zidovar III-kasno bronzano doba Zidovar IIc- Vatin III Zidovar IIb- Vatin II Zidovar- Vatin I Kuce kasne faze vatinske kulture 1500-1300 g.p.n.e. Jug karpatske kotline- Kornesti-Jarkuzi Megastrukture kulture Belegis-Kruceni-Kornesti-Jarkuzi. Utvrdjenja su podizana kao pribeziste od opasnosti, I dimenzije utvrdjenja su ogromne.

Sahranjivanje Skeletni grob iz Nadjrev kulture, nekropole tipa sahrane Moriske kulture, I grob kulture Otomani- fiserabonj. Skeletni zgrcenci. Dva tipa spaljivanja: grob sa rasutim spaljenim kostima sa lomace I kosti polozene u urnu (Hatvan I Vaca kultura) *Bronzanodopski ratnik (Kovacs 1977) Jahaci su bili putnici, trgovci, ratnici… Rekonstrukcija konjske opreme od roga I kosti- tipicno za srednje bronzano doba Panonske nizije. Sa juga fajans, sa severa cilibar. Vazna lezista bakra, kalaja, antimona, zlata Regionalni trendovi Dupljajska kolica- Dupljaja Trundholm- suncana kolica “Zmijska boginja” iz Knososa- fajansna figura u palate. Stounhendz- 3 faze izgradnje. Pojava pisma I prvih civilizacija u Evropi- bronzano doba Juzna Evropa prelazi iz praistorijske kulture u civilizaciju. Civilizacija palata. Palata na Knososu Ogromni pitosi za cuvanje hrane Upravni centar, raskosnost Freskno polihromno slikarstvo.

14.11.2018.

Rano bronzano doba Srbije 2500/2400-1900/1700 b.c. Dezintegracija velikog Vucedolskog kulturnog kompleksa. Na podrucju od Jadrana do slovackih planina I od Slovenije do Potisja razvijaju se mnoge lokalne kulture I grupe koje su nastale na osnovama vucedolskog stila. Vinkovacka kultura (Šomođvar Vinkovci)- Hrvatska Moriška kultura- sever Banata Kultura Belotic- Bela crkva Kultura Bubanj-Hum III (Bubanj- Hum II-eneolit)

Šomođvar-Vinkovci kultura I.Bona 1964- Somodjvar kultura S. Dimitrijevic 1966- Vinkovacka kultura Iskopavanja na lokalitetu Trznica u Vinkovcima, I izdvajanje perioda Vinkovci A, Vinkovci B1 I B2. Pojava na prelazu iz kasnog bakasnog doba u rano bronzano doba sa produzenom tradicijom kasnog Vucedola. Postojanje manjih regionalnih grupa (Somodjvar), proto-Nadjrev, Somodjvar-Ada/Snekenberg Dolazi do pojave manjih regionalnih grupa. Apsolutni datumi- 2600/2500-2300 b.c. Zavrsava se prodorom kulture inkrustrovane keramike I Transdanubije I prodor _____________________ koja vrsi pritisak na juzne, zapadne I severne Transdanubije. Naselja Stara naselja: Vinkovci-Trznica, Belegis-Gradac, Dobanovci-Ciglana, Sarvas- Gradac, VrdnikPecine Nova naselja: Batrovci-Gradina na Bosutu, Pancevo-Donja Varos, Petrovaradinska tvrdjava. Napustena Vucedolska naselja- Gomolava, Vucedol, Vukovar. Na recnim terasama I dominantnim polozajima Utvrdjena naselja- tragovi fortifikacije- Belegis- Batrovci . Na uzvisenim pozicijama uz desnu obalu Dunava. Otvoreno naselje- nekoliko jama Oblici gradjevina su nepoznati. Nema nadzemnih gradjevina samo manje I srednje jame koje su mogle da sluze za stanovanje. Nekropole Inhumacija/kremacija Transdanubija, Slavonija I Srem- razlicite prakse- od cist grobova do zgrcenaca pod tumulima I sahrane u urnama. Nekropole: Beograd- Rospi Cuprija, Belegis- Gradac (2 inhumacije u zgrcenom polozaju I 2 kremacije u urni).

Kremacije u urnama: Beograd- Rospi Cuprija, Drljanovac kod Bjelovara, Selci- Djakova__Karnica, Vinkovci-Duga ulica Zemun- Sljunkara- inhumacija u zgrcenom polozaju, Orolik-nepublikovano. Keramika Razlicita zastupljenost odredjenih oblika u vinkovackoj I Somodjvar kulturi. Posude/bokali/krcazi sa jednom trakastom drskom. Posude/pehari sa konicnim vratom I jednom ili dve trakaste drske. “Flašoidne posude”- 2 male trakaste drske Zdele sa razgranutim obodom I 2-4 trakaste drske Posude/pitosi/lonci sa ogrubljenom donjom polovinom Uglacana keramika Uglavnom nema ornamenata. Ponekad urezivanje I bockanje u formi traka I polja Gruba keramika- posude sa trakastim drskama I obodom. Od gline izradjivani I prsljenci za vretena, tegovi za razboj, modeli tocka I kola, antropomorfne/zoomorfne figurine, amuleti Od kamena I kosti, seciva, kostane igle, sila I sekire. Gradina-Batrovci- ostava zlatnih predmeta u keramickoj posudi somodjvar-Vinkovci kulture. Zlatni pektoral, 70 narukvica, uvojak za kosu I zice od gvozdja. Ostava nije detaljno objavljena. Orolik kod Vinkovaca-zlatni nalaz iz groba zene, nije datovana ali postoje indicijeSomodjvar/Vinkovci kultura.

Moriška kultura Srbija, Rumunija, Madjarska Moriska/Mokrinska (Nekropola Mokrin)… Najpravilniji maziv je Moriska kultura. Ostali nazivi su za odredjene faze ili oblasti. Trougao izmedju reke Morisa-Zlatica-Tisa Najraniji datum: Kiszombor (Madjarska)- 2700 god.p.n.e. Kasna faza- 1700-1500 god.p.n.e. (Mokrin I Klarafalve Nekropola u Mokrinu- 2100-1800 god.p.n.e. Faze razvoja I rana faza- Biritualno sahranjivanje/strani elementi, Mako, Nadjrev, Vinkovci kultura. II razvijena faza- Stilska homogenost, bez stranih uticaja, obilje bakarnih I bronzanih predmeta III kasna fazaNaselja Viseslojna naselja na uzvisenjima uz velike reke: Pecika I Perijamos (Rumunija), Klarafalva? (Madjarska) Jednoslojna nazelja: Tisariet- Madjarska, Popin Paor- Banat

Kod nas malo podataka o ataru Morkina. Naselja su na uzvisicama, zemunice. Perijam- utvrdjeno naselje sa 4 horizonta naseljavanja, kuce od pletera I lepa pravougaonih osnova, poluukopane kolibe. Nekropole Ravni grobovi, pravougaone rake, pokojnici u zgrcenom polozaju na boku sa bogatim prilozima. U ranoj fazi spaljeni sahranjenici U kasnoj fazi deca u pitosima- Ostojicevo-Banat, kasna faza. Nekropole: Mokrin (312), Ostojicevo (200), Novi Knezevac (5), Pitvaros (42), Szogreg (229), Batanga (79), Obeba (18), Dezsk. Mokrinska nekropola- na lokalitetu Lalina humka, Milorad Giric vrsio iskopavanja od 19581960/1963-1967, a zajedno sa Smitsonijan muzejom- 1969 312 grobova u 11 redova. Pravougaone I elipsoidne rake. Orijentisane pravac sever/jug. Grobovi se retko seku ili dodiruju-imaju nadgrobna obelezja. 3 faze Grob sa spaljenim pokojnicima I grob sa nadjrevskim uticajima Najbogatiji grobovi Mali broj grobova Inhumacija-zgrcenci na boku sa rukama ispred I kremacija u urnama Pojedinacni grobovi, grobovi sa vise pokojnika I kenotafi Trepanacija- hirurska procedura busenja lobanje tada zivog coveka. Muskarci-glava na severu na levom boku Zene-glava na jugu na desnom boku Keramika Posude/pehari/krcazi- 1 trakasta drska/dvouhi pehari Konicne sa drskama Posude sa ogrubljenom povrsinom I metlicastim ornamentima Amfore sa vertikalno busenim drskama Tikvaste posude sa trakastim drskama Ornamentika- skromna, urezi I plasticna rebra. Oruzje/orudje Od kamena/metala- sekire od bronze/kamena, trougaoni bodezi samo u muskim grobovima. Nakit Od zlata/bronze/bakra Dijademe Torkvesi Kiparske igle sa petljicastom glavom od bronze u paru

Zlatni pektorali Ukrasavanje kose-marame I tkanine Na glavi-dijademe nekada kao deo kompozitnog nakita. Privesci-naocarasti, panova frula Perle od fajansa Nakit od puzica, morskih skoljki I zuba. Zlatni nalazi uglavnom na istocnoj strani. Ostojicevo-Banat Nekropola od oko 200 grobova. Skeletno sahranjivanje u zgrcenom polozaju. Deca u pitosima.

Bronzano doba u zapadnoj Srbiji Kroz 2 faze razvoja, sahranjivanje pod humkama I kontakti sa oblastima iz Podunavlja. Rano bronzano doba Belotic-Bela Crkva Tradicionlano datovanje- prvi vekovi II milenijuma Apsolutni datumi- druga polovina III milenijuma I pocetak II milenijuma Srednje bronzano doba- Zapadnosrpska varijanta vatinske kulture (M.Garasanin) Produzeno trajanje Belotic-Bela Crkva

Belotić-Bela Crkva Izdvojena na osnovu iskopavanja na lokalitetu Bandera-Cerik u Beloj Crkvi I Sumar u Beloticu-Milutin I Draga Garasanin. Mikroregionalne karakteristike- Dragocevska kultura nastala interakcijom pitaj boga cega Zapadna Srbija- Radjevina, Dragocevo, okolina Valjeva, najveca koncentracija u regiji Cacka Nema naselja, samo pojedinacne humke na______________________________________ Sahranjivanje Tumuli- 10-20m u precniku, 1-2m visine Kolote od ciste zemlje ili sa kamenom, postojanje kamenog venca I plasta Markovica-Nekrisori- skeletno sahranjivanje Belotic-Humka 12- kremacija bez urne, ostaci na spalistu Skeletno sahranjivanje/spaljivanje Skeletno sahranjivanje na boku Spaljivanje -Na lomaci sa ostacima prekivenih humkom -Lomaca fundirana kamenjem u kojoj je urna -Samo urna -Polaganje ostataka direktno u zemlju -Spaljeni pokojnici u jami na periferiji a keramika u centru. Cisto grobovi- Regionalne specificnosti okoline Cacka

Dragaceva grupa- kamene ciste u centru humke, skeletno sahranjivanje, spaljeni pokojnici, kenotafi. Veza sa Cetina kulturom Nalazi- Malobrojni, keramicki, kameni cekici, trougaoni bodezi, strelice. Keramika- trobusaste drske sa visokim cilindricnim vratom I jednom drskom, kruskasti suds a ubodima, neukrasena keramika.

Bubanj-Hum IV-Ljuljaci Pomoravlje I Sumadija Prva polovina II milenijuma sinhrono sa Paracin I- kulturom grobnih jama. Humke-nove ali I koriscenje starih. Paralele medju grncarijom vatinske, Belegis kulture I kulture grobnih jama. Pojava metalnog nakita- masivne grivne, jake veze sa kulturama severno od Save. 21.11.2018.

Kultura Bubanj-Hum III Izdvojio 1958 M. Garasanin na osnovu iskopavanja na Bubnju. Bubanj je viseslojno naselje na terasi iznad necega….. Teritorija: Jugoistocna I istocna Srbija. Kompleks Bubanj-Hum III-Pelince- Pernik (zapadna Bugarska, juzno Pomoravlje, istocna Srbija, severo-istocna Makedonija) Armenohori kultura Nalazista- Bubanj, Velika Humska Cuka, Cesma u Vrtistu Naselja na dominantnim polozajima uz reke Pavlovac-Kovacke njive- 7km juzno od Vranja Nekropole Ranutovac-Meaniste Kremirani pokojnici u plitkim jamama. Preko kamena konstrukcija veca od precnika jame. Keramika Gruba I brojnija Pehari sa 2 trakaste drske koje ne prelaze obod. Blago bikonicni pehari na niskoj supljoj konicnoj nozi. Ornamentika-oskudna

Srednje bronzano doba Srbije Vatinska kultura ca.2000-1500 g.b.c. u nekim regionima docekuje UF? Kulturni kompleks Hanselova hronologija koriscena.

Vatinska kultura

Bronzanodopska vatinska kultura poznata u arheologiji kao poseban kulturni fenomen najjuznijeg dela Panonske nizije I gravitirajucih delova Balkasnkog poluostrva izdvojen na osnovu specificne materijalne kulture-pocetkom XX veka. Felix/Bodog/Srecko Milleker 1858-1942-osnivac I kustos gradskog muzeja Vrsac, I istrazivac eponimnom I drugih lokaliteta u Juznom Banatu Milekerova istrazivanja, a narocito monografija (Milleker 1905) upotreba termina “Vatinska kultura” u arheoloskoj literaturi. Obim pojma vatinska kultura nekada je bio znatno siri nego sto je danas. Obuhvatao je nalaze opredeljene u kulture Zuto Brdo, Belegis I Szeremle-Bijelo Brdo (inkrustrovana keramika) Doprinos Miodraga Grbica Corpus Vasorum Antiquorum 1937-publikovana keramika pripisana stilu B (loncici/pehari sa 2 drske, ornament kanelure, girlande, vreze)-Lokalitet Omoljica I Pancevo. Praistorijsko doba Vojvodine 19393 kulture bronzanog dobaMokrinska/vatinska/vrsacka-srednje bronzano doba. Ansa lunata drske- polumesecaste drske (gleda se presek) Urezana dekoracija pracena udubljivanjem 1956-1958 teritorija prostiranja vatinske kulture obuhvatala je Banat, jedan deo Srbije, Slavonije I Bosne-materijal sa Ljuljaka predstavlja prevatinsku fazu u Sumadiji. Ova manifestacija srednjeg bronzanog doba nije u stvari jedna “panonska” vec jedna “Ilirska” Vojvodina- Oresac, Vatin, Bela Crkva, Mosorin, Titel, Kac, Omoljica, Gomolava (Hrtkovci) Blizu Beograda- dvouhi pehari, zecije uske koje nadvisuju obod Istok-Kornesti pehari, naglasena bikonija sa prstenastim stopama. Zanimljivi nacin modelovanja oboda. Zapad-(Sremsko-Slavonska)- uticaj Moriske kulture, drugaciji tipovi drski-ansa cornuta (rog)obod koji ne prelazi obod. Ograniceni poljima-urezana dekoracija. Keramika srednje bronzanog doba grupa Verbicioara I Crvenka-Kornesti u Juznom Banatugloburalne posude Slabije dekorisana- sa zapada Pancevo, Omoljica, Popov Salas, Vatin-Bela Bara-dvojne posude, elipsoidni camcici, cunaste posude I posude za ribu Duboke bikonicne posude sa razgranutim obodima, lonci, amfore sa poklopcima Kostani predmeti iz Vatina I ostava keramickih posuda sa Feudvara kod Mosorina.

Feudvar Viseslojno naselje iz bronzanog I starijeg gvozdenog doba. Pravougaone kuce. Luigi Ferdinando Marsigli 1658Dekorativna plastika Keramika- neornamentisana dominira, ansa cornuta drske, zecije uske, keramicki stocici Proces formiranja centralnog naselja na telu Feudvar I sistema satelitskih naselja. Stubalijanekropola

Zidovar Ismedju Vrsca I Bele Crkve. Naselja na tesnim uzvisenjima Dunav-Tisa-Dunav. Uzvisen plato, kao I Feudvar. Preko 5m stratigrafskog nasipa Deliblatska Pescara Zidovar I- rano bronzano doba Zidovar II-srednje bronzano doba-najmasivniji sloj Zidovar III-kasno bronzano doba Zidovar IV-halstat Zidovar V-kasni halstat? Zidovar III-kasno bronzano doba Zidovar IIc-Vatin III Zidovar IIb-Vatin II Zidovar IIa-Vatin I Keramika- metlicasti stil, tanki barbotin, Ocuvane podnice kuca, pregledni zidovi, rupe od kolja. Zidovar IIa- urezane girlande, spirale, trouglovi, ansa lunata drske, amfore sa kanelurama Zidovar IIc- prstenaste stope Depoi keramickih ostava Jame- 33- skelet jelena (otpadne jame), harpuni sa jezickom

Kultura grobnih humki (Tumulus kultura) Severna Backa- Hajdukovo- Peres, Vajska. Kraj srednjeg bronzanog doba Tip metalnih nalaza Kosider horizontal Inkrustrovana keramika juzne Transdanubije I ostava iz Lovasa u istocnoj Slavoniji sa vatikanskim sudom. Zlatni nalazi- rano/srednje bronzano doba Zlatni pektoral iz Mokrina Zlatne aplikacije iz Vatina Gradina na Bosutu-nalazi zlatnih ukrasa za kosu I kolotastih aplikacija

Srednje bronzano doba juzno od Save I Dunava Vatinska grupa tipa Ljuljaci, grupa Bubanj-Hum IV-Ljuljaci Zapadnosrpska varijanta vatinske- zapadnosrpska grupa srednje bronzanog doba ili brezjacka grupa Paracinska grupa Gamzigradska grupa Pogrebna praksa Vatinska kultura-Stubarilija?-ravan skeletni grob 2- spavac na boku Srednje bronzano doba Centralna Srbija-Tumuli

Grobni prilozi od metala Distribucija tipa Torkvesa sa spiralno uvijenim, Izdignutim krajevima

Kultura Paracin I Ravne nekropole sa spaljenicima Keramicke posude ceste kao grobni prilog, metalni predmeti su retki. Urne-kruskolike, blago bikonicne, jezicaste drske sa rupicom za konopac. Nekropole pod humkama na lokalitetu Mojsinji I Dobraca. Keramika- bodljikava, zapadnosrpska varijanta, ansa cornuta drkse-belegiska grupa Gamzigradska grupa- spaljivanje, kruskolike urne, trakaste drske, mali tumuli sa zemljanokamenom arhitekturom. Magura-brdo na Gamzigradu- nosioci lokalne pozno-srednje bronzanodopske kulture su tu sahranjivani 28.11.2018.

Kultura Bubanj-Hum III - rano bronzano doba Vs Kultura Bubanj-Hum IV-Ljuljaci - srednje bronzano doba Lepezasto izvuceni obodi Zdepasti pehari Trakaste drske-blago nadvisuju obod Keramika vatinskog tipa na lokalitetu Ljuljaci kod Kragujevca. Iskopavanja su vrsili D.Srejovic I M.Bogdanovic. Otkriveno je 30 manjih cetvrtastih kuca dimenzija 3.5x3.5 ili 4x4m sa podovima od nabijene gline, kolotastim pecima I skeletnom drvenom armaturom, na snaznim tubovima nosacima u uglovima kuca. Juzno od Save I Dunava u Srbiji se nalaze uglavnom neornamentisana keramika tipa Ljuljaci koja se proglasava vatinskom. Klasicni vatinski pehari su ornamentisani I jace profilisani.

Bronzano doba Madjarske Relativna hronologija na osnovu lokaliteta u samoj Madjarskoj. I.Bona 1992- Starije bronzano doba I-kulturni kompleks Mako Starije bronzano doba II Starije bronzano doba III Starije bronzano doba III/Srednje bronzano doba I (Nadjrev oko Dunava, Moris se rasirio, Istok-kultura Otomani) Srednje bronzano doba I Srednje bronzano doba II Srednje bronzano doba III Kultura grobnih humki

Srednje bronzano doba III Zavrsna faza

Apsolutna hronologija T. Kovacs 1977 Rano bronzano doba 2500/2300-1500/1450 b.c. Srednje bronzano doba 1500/1450-1200/1150 b.c. Kasno I finalno bronzano doba 1200/1150-800/750 b.c. Rano bronzano doba Vucedolske sekire Trogaoni bodezi Naocarasti privesci Kiparske igle

Ukrasi za kosu u vidu cevcica Saltaleoni Nausnice

Srednje bronzano doba Ugarske bojne sekire Kratki macevi Lunulasti privesci Naocarasti privesci

Spiralne narukvice Otvorene narukvice Ukrasne igle Srpovi

Kasno bronzano doba Mac sa antenama Suplje sekire-keltovi Plamenasta koplja

Srpovi Brijaci Ukrasne igle

Mako-Kosihy-Caka grupa Lokalitet Zoh-Varhedj Finalni eneolit ili rano bronzano doba o I. Boni Kremacije sa/bez urni, finalna faza-inhumacija Kalupi za bakarne sekire Kultura zvonastih pehara-glockenbecherkultur Cepel grupa na teritoriji Madjarske u oblasti oko Budimpeste. Za razliku od grobalja u zapadnoj Evropi, gde je inhumacija, u Madjarskoj su cesce kremacije. Grobni inventor-zvonasti pehari, bakarni deltoidni bodezi, nakit od kosti I zlata.

Somodjvar-Vinkovci kultura Na uzvisicama, kratkotrajna otvorena naselja. Velika raznovrsnost sahranjivanja: Inhumacija je cesca Pod humkom; Pod ravnim grobovima; U vidu cist grobova.

Nadjrev kultura

Rano bronzano doba II I III. Srednje Potisje I Dunav. Telovi u blizini Dunaca I Tise, I manja seoska naselja I zaseoci. Kuce od pletera I lepa. Nekropole u blizini naselja. Najcesca je kremacija bez urni, zgrcenci u orijentaciji istok-zapad. Posude tamnijih boja, dobre facture, uglacane povrsine. Pehari sa jednom drskom, “visece posude” sa bradavicastim drskama, ritualne posude…

Hatvan kultura Sever Madjarske, kasnije se spusta na jug. Na osnovama kulture Njisreg I Mako. Tel naselja na brdima. Kuce od drvenih greda, pletera I lepa, krovovi pokriveni trskom. Kuce deljene na prostorije, takodje prisutna I elipsoidna ognjista. Nekropole male I porodicne u blizini naselja. Kremacija bez urni. Keramicke posude jedini prilog u grobovima. Askos posude-mesina (decentrirani izlivnik u obliku ptice) Glineni modeli kola I antropomorfna figurina.

Kisapostag kultura Rano bronzano doba II I III u Transdanubiji. Kratkotrajna naselja, o gradnji se ne zna mnogo. Zgrcenci na boku, biritualno sahranjivanje (I kremacija I inhumacija) Jednouhi pehari.

Moriska kultura Teritorija Madjarske, Rumunije, Srbije (Mokrin, Ostojicevo)

Kulture inkrustrovane keramike Srednje bronzano doba I- srednje bronzano doba III Grupa inkrustrovane keramike severno od Balatona Juzna grupa izmedju Balatona I Drave Naselja na uzvisenjima u blizini vode, arhitektura slabo poznata- poluukopane kolibe pravougaonih osnova. Spaljivanje I sahranjivanje u urnama. Juznotransdanubijske forme- solje loptastog tela.

Kultura Vaca Nadovezuje se na kulturu Nadjrev. Njeno trajanje je podeljeno na faze Vaca I, II, III. Kremacije u urnama-keramicke posude u urnama. Urne levkastog vrata, ostro profilisana ramena I sa 2 drske, ukrasavanje plasticnim rebrima I sa otiscima prsta, urezane linije I vertikalni zljebovi. Trapezoidni bodezi, sekire sa cevastom drskom, igle sa kuglastom glavom, kiparske igle, spiraloidne narukvice. Kosider-Kosiderpodlas lokalitet. Radionice pronalazena u jugozapadnoj Slovackoj I juznoj Madjarskoj.

Kultura Otomani Kraj ranog bronzanog, pa sve do kasnog bronzanog doba. Naselja- tell tipa, podizana na prirodnim uzvisenjima- utvrdjivanje rovovima ili zemljanim nasipima. Sahranjivanje- pokojnici pretezno u zgrcencu (muskarci desni bok, zene levi). Manji broj kremacija sa urnom ili bez nje. Zdele I manji pehari sa niskim vertikalnim drskama, sa rozastim ukrasima I sirokim kanelurama, spiralna dekoracija. Iz naselja I nekropola poticu raznovrsni predmeti od bronze I zlata. Od kosti I roga izradjivani delom I alatke. Spirale-urezane I kanelovane Spiralna solja 5.12.2018.

Bakarno doba

Kasno bronzano doba Srbije Kasno bronzano doba pocinje u 13 vek BC - 8 vek BC (bronza D-Halštat B3)

Kultura Dubovac-Žuto Brdo-Grla Mare ⁃ kultura rane faze LBA: juzni banat, uski pojas srpskog Podunavlja, JZ Oltenija, SZ Bugarska ⁃ Lok u Srbiji: Dubovac, Dupljaja, Orešac, Kostol, Zuto Brdo, Kličevac, Mala Vrbica, Korbovo, Velesnica . ⁃ Izgled naselja i stambenih objekata nije dovoljno poznat, preko 100 istrazenih lokaliteta u srbiji ⁃ Pokojnici spaljivani i polagani u urne, poklopljene zdelama ⁃ Keramika ukrasena urezivanjem i zigosanjem, ornamenti ispunjeni belom bojom: trouglovi, kvadrati, girlande, kruzici, volute,... po celoj posudi ⁃ Antropomorfna plastika: najcesce prikazana zenska figura sa zvonolikom suknjom i stilizovanim gornjim delom tela, sa prikazanim nakitom i elementima odece ⁃ Keramika: pehari sa dve drske koje prelaze obod, solje sa jednom drskom ⁃ Urne sa cilindricnim vratom, levkasto rasirenim obodom, zaobljenim trbuhom i suzenim dnom. Etažne urne sa naglasenim, konveksno profilisanim ramenom. Urne imaju po dve ili cetiri vertikalne drske na trbuhu. Zele sa rasirenim ili uvucenim obodom. Suplja cilindricna postolja. ⁃ Kličevački idol - Prema nalazu sa nekropole kod Kostolca. Idol sa zvonolikom suknjom sa nesistematski istrazene nekropole spaljenih pokojnika sa urnama sa lokaliteta Stari Ludoš kod Vršca. Gornji deo plocastog idola. ⁃ Inkrustrovana keramika žutobrdskog tipa sa nekropola sa urnama ⁃ Nekropola Carna: figurine kao prilozi uz urne sa ostacima spaljenih pokojnika

⁃ Velika Vrbica u Djerdapu: ostava Au predmeta (perle, lunalasti privesci, spiralni prstenasti ukrasi sa urezanim girlandama), pripisana kultura zuto brdo

Kultura Belegiš ⁃ kultura LBA Srema, Banata, i uskog pojasa centralne Srbije ⁃ Naselja: Gomolava, Jakovo, Sančine u Belegišu ⁃ Nekropole: Stojića gumno u Belegišu, Jakovo, Surčin, Vojlovica, Kovačica, Karaburma - iskljucivo grobovi spaljenci pokojnka sa urnama, u koje su kao prilozi polagane keramicke posude i metalni predmeti ⁃ Osnovni keramicki oblici: velike bikonicne urne sa cilindricnim vratom i ostro profilisane posude sa 1 ili 2 drske ⁃ U genezi vazna komponenta vatinske kulture

⁃ Belegiš 1-Kručeni: urezane horizontalne i vertikalne linije i utisnuti lazni vrpcasti ornament

⁃ Belegiš 2-Bobda: crnoglacana keramika sa horizontalnim kanelurama na vratu i kosim ili vertikalnim kanelurama i rožastim ukrasima na trbuhu ⁃ Belegiš-Šančine - Belegis: lokaliteti sancine, gradac i stojića gumno. Sancine: visoki lesni plato zasticena sa dva duboka rova i palisadom. Naseljen u eneolitu. Utvrdjene izgradjeno u vreme vučedolske kulture. ⁃ Pogrebna praksa: telo u odeci i sa nakitom se splaljuje na lomaci, ostaci sa lomace sakupljeni i polozeni u keramicki recipijent i pohranjeni u zemlju. Amfore/urne,... ⁃ druga grupa dekorativnih tehnika: kanelovanje ⁃ Kaluđerske livade: nekropola spaljenih pokojnika kod Jakova, centralni deo nekropole sa najvecom gustinom ukopa, kontinualno sahranjivaje od najranije faze do kraja upotrebe nekropole

⁃ Jakovo-Ekonomija Sava: keramika iz naselja (zemunice i jame, ne i nadzemna arhitektura), u blizini nadjeni i bronzani predmeti ⁃ Karaburma: 230 grobova spaljenih pokojnika, grupisanih u 6 celina, S od nekropole ostaci zemunickih naselja iz bakarnog, bronzanog i mladjeg gvozdenog doba

Brnjička grupa/grupa Donja Brnjica-Donja Stražava ⁃ LBA grupa juzne Srbije, Sandžaka, Kosova i severne Makedonije: nekropole u Donjoj Brnjici i Graštici kod Prištine, ⁃ O naseljima nema mnogo podataka ( ⁃ Pokojnici spaljeni ⁃ Osnovni keramicki tipovi-brnjičke urne ⁃ Nekropola sa urnama iz Donje Brnjice kod Pristine - Srejovic 1957-1958 (ketalni predmeti, igle sa siljastim kulastim vrhovima) ⁃ Hisar u leskovcu - naselje brnjičke grupe (kanelovana keramika) ⁃ Iglarevo kod Kline: niski tumuli-biritualno sahranjivanje, skeletni ukopi raniji-u grobnom inventaru mikenski bodezi i nozevi, ukrasne bosszbe igle

⁃ Paracinska kultura - kanelovanje ⁃ Grupa medijana

19.12.2018.

BRONZANO DOBA RUMUNIJE Rumunija se deli na 3 zone- Nizijska-donji Dunav Visinska-Transilvanija ogranicena planinama Deo Panonske nizije-rumunski Banat Rano bronzano doba karakterisu grobovi pod tumulima. Hronologija-Stoica, Rotea, Boroffka 1993 , Boroffka 2013, Doroczi, Ursutui 2015

Rano bronzano doba Transilvanije 1. Grupa sa grobovima pod tumulima zapadne Transilvanije 2. Zigotin 3. Snekenberg

Kultura Glina Faza III kulture Glina u Munteniji I Olteniji u direktnoj vezi sa kulturom Snekenberg u Transilvaniji. Glina-III-Snekenberg: Glina kod Bukuresta u Munteniji. Snekenberg (ep.lok-Dealul MelcilorBrdo Puzeva) kod Brasova u Transilvaniji. Nastaje na tradicijama kulture Kocofeni I Foltesti uz uticaje Cernavoda III. Naselja-sezonska (stocari), laka arhitektura. Ekonomija- stocarstvo, zemljoradnja. Sahranjivanje- kameni sanduci, cist grobovi u zgrcenom polozaju. Keramika- krcazi, dvouhi loncici I pehari sirokog dna. Aksosi- skromna dekoracija, plasticna rebra, kratke brazde, fine kanelure. Figurine rogatih zivotinja I minijaturne sekire od gline, glineni modeli kola. Kamen- vrhovi strela, bodezi, pljosnate sekire. Bronza je retka Nakit od kosti, roga I zlata. Nekropola u Zimnici-ravni grobovi sa inhumacijom u snaznoj vezi sa kulturom Glina III. Sahranjivanje u cist grobovima izmedju Dnjestra I Tisa grupe. Snekenberg Drubovica-Muscel Monteori

Grupa loptastih amfora.

Moriska kultura

Kultura Vatin I Verbicioara Vatin-juzni rumunski deo Banata Verbicioara-Oltenija-Mala Vlaska nizija Verbicioara Eponimni lokalitet Verbicioara juzno od Krajove-iskopavan 1949. Teritorija-istocni Banat, Oltenija, Severoistocna Srbija, severozapadna Bugarska- u kasnim fazama suzena na teritoriju duz Dunava. Razvoj u V faza- I-III- rano bronzano doba III-IV-srednje bronzano doba IV-V- kasno bronzano doba Kontakt sa kulturama Moris, Vatin I Otomani, Tei I Zimnicea-Plovdiv, Grla Mare. Naselja- blizina recnih tokova na uzvisenjima I nizim terasama, foritfikacije sa rovom I nasipom, mocvarska naselja tipa Zoloi. Ekonomija- mesavina zemljoradnje I stocarstva Orudja od kamena- seciva, strugaci, krivi nozevi,… Orudja od kosti I roga- rala od zivotinjskih zuba,… Keramika- Pehari sa loptastim telom I dvema uzdignutim drskama-globularne forme. Klepsidra vaze Zdele Posude na stopi Ukrasavanje urezivanjem, srafirani trouglovi, motiv meandra, grometrijski oblici.

Kultura Otomani Teritorija- severozapadna Rumunija (zapadna Transilvanija I Mura Mares), istocna Madjarska, juzna Slovacka. Eponimni lokalitet u zapadnoj Rumuniji Naselja- na obroncima brda, ili na ostrvima u mocvarnim zonama. Telovi: kuce na temeljima od drveta, zidovi od pletera I lepa (ponekad I ukraseni), organizovan plan naselja. Sahranjivanje- inhumacija u zgrcenom polozaju sa licem ka istoku (muskarci levi bok/zene desni bok). U okviru velikih grobalja spade I Tiszafured sa oko 600 grobova.. Prilozi u grobovima su u vidu nakita (prstenje, narukvice, privesci), posuda I oruzja (bodezi I sekire) U kasnijim fazama kulture ucestalija je kremacija (Streda nad Bodogom u Slovackoj) Interna periodizacija kulture na osnovu keramike I stratigrafije naselja-4 faze. Keramika- I faza-urezivanje II faza kanelure I motive lukova, trouglova I spirala.

III faza je klasicna faza-solje I krcazi sa visokim ili cilindricnim vratom na jako profilisanom telu, kolotaste I konicne zdele, uske posude sa cilindricnim/konicnim vratom. Dekoracija- kanelovana ili urezana U upotrebi- kamen, kost, zivotinjske zubi, metal-bronza I zlato

Kultura Wietenberg Eponimni lokalitet- Dealul Turcului (Ranije Wietenberg) kod Sigisoare (u blizini Brasova)-iskopavanja od 1899. Teritorija- jugoistocna Transilvanija, unutrasnjost planinske oblasti Karpata do visine oko 1500m nadmorske visine. Naselja- nadzemne kuce sa podovima od nabijene gline I nadgradnjom od drveta ili pletera I lepa, naka naselja utvrdjena nasipima I rovovima, retko I kamenim zidovima. Sahranjivanje- u nekropolama kremacija sa urnom I zdelom-poklopcem, grobni inventor je redak (posude, kostani ukrasi za pojas, perle, kremeni nozevi, zivotinjske kosti), grobovi u naseljima mnogo redji, I imaju drugaciji ritual-zgrcenci. Keramika-izdvojena u V faza, velika raznovrsnost formi- lonci, solje, pehari, zdele, tanjiri, sita, poklopci. Ornamentika- urezivanje, pecati sa inkrustracijom, kanelovanje, apliciranje, siroki repertoar motiva spirale I meandra. Figurine retke, ima nalaza modela kola od gline Predmeti od: kamena (sekire, buzdovani, nozevi,seciva-neki od njih kao statusni simboli), Kosti I roga ( delta, igle, privesci, delovi pojasa, cilindri, konjska oprema) Metala ( igle, narukvice, alke, nozevi, sekire sa otvorom za drsku, sekire sa tulcem, crhovi strela I kopalja, macevi tipa Boiu)

Kultura Tei Teritorija dodnjeg Podunavlja, sa obe strane. Nastaje na kulturnoj osnovi Foltesti-glina tipa, manje Cernavoda III. Naselja- na recnim terasama-zemunica, kolibe I nadzemna stanista. Ekonomija- mesovitog tipa-alat od kamena, kosti, roga, keramike I metala (sekire, nozevi, sila). Potvrda za metalurgiju-kalupi. Teritorija ove kulture bez metalnih ruda- zona cirkulacije I kontakata izmedju proizvodnih centara u unutrasnjosti karpatske regije I regije juzno od Dunava-primer: mikenski mac iz Rosiori de Vede I blago iz Persinarija. Sahranjivanje-inhumacija u zgrcenom polozaju sa vrlo malo grobnog inventara Keramika-osnovna determinanta kulture-specificne form e u vidu pehara I solja sa jednom drskom, amfore sa cilindricnim vratom I razgranutim obodom, zdele sa lucno modelovanim obodom. Specificne dekorativne tehnike I motivi-kombinacija linearnih, spiraloidnih, meandroidnih I drugih geometrijskih motiva u tehnici Furchenstich, cesto sa belom inkrustracijom.

*Ostava Persinari (kultura Tei, XVI vek)- ostava bogatih predmeta od elektrona, luksuzni bodezi.

Kultura Monteoru Eponimni lokalitet- Sarata Monteoru kod Buzau-a banja I depoziti nafte uslovili su istrazivanja od kraja XIX veka. Kultura bronzanog doba Moldavije-juzne I istocne subkarpatske zone. Razvoj od ranog bronzanog doba (osnova Cernavoda II, Foltesti II,…) kroz srednje bronzano doba do kasnog bronzanog doba I pojave kulture Noua. Pocetak srednjeg bronzanog doba dokumentovan na naseljima-pojava fortifikacija, snazno prisustvo elemenata kulture Tei I Vitenberg. Metalurska aktivnost- brojni kalupi, bronzane sekire, vrhovi kopalja, bodezi, nakit (prstenje, ogrlice, narukvice, privesci, saltaleoni, ukrasne igle) U upotrebi-krivi kameni nozevi, kremene strelice, kostane strelice, sekire I buzdovani od kamena I roga, perle od plavog I belog stakla, bronze I spondilusa, zrna cilibara, spirale, saltaleoni I perle od zlata. Sahranjivanje- biritualnost- dominira inhumacija sa zgrcencima (ima cist grobova) Keramika-Askoidne posude imale ritualnu funkciju (askus-mesina), Etazne posudekorneti iz vise delova.

Kultura Grla Mare

Kultura Noua Kasno bronzano doba karpatske regije. Kultura dosla sa istoka. Monohromna keramika I kanelovanje.

Kultura Coslogeni Nedekorisana keramika

Kultura Zimnicea-Plovdiv Kultura Cerkovna ili Zimnica-Plovdiv

Rasprostranjena u juznoj Munteniji I centralnoj I severnoj Bugarskoj-datovanje 12501050 b.c. Definisana na osnovu ravne nekropole u Zimnici (64 pokojnika u zgrcenom polozaju) u Rumuniji I nalaza iz Plovdiva (ostava sa 44 cele posude I velikom kolicinom keramickih fragmenata) iz Cerkovne u Bugarskoj. O naseljima se ne zna nista pouzdano Keramika- loncici stopastog oblika sa 2 drske koje idu preko oboda, ili sa kosim obodom I jednom drskom, amfore, duboke zdele. Posude su bez ukrasa, globularne forme, osim loncica koji mogu imati urezane krugove.

Uvod u bronzano doba Bugarske Bugarska

Rumunija

Srbija

Kasni halkolit Prelazni period

Kasni halkolit Finalni halkolit

Rani halkolit

Rano bronzano d I Rano bronzano d II Rano bronzano d III

Prelazni period Rano bronzano d

Rano bronzano d

Srednje bronzano d Verbicioara I-III Tei I-III Galabovo

Srednje bronzano d Verbicioara I-III Tei I-III

Srednje bronzano doba

Kasno bronzano d Verbicioara IV-V Tei IV-V Kult.inkrustrovane ker. Zimnicea-Plovdiv

Kasno bronzano d Verbicioara IV-V Tei IV-V Kult.inkrustrovane ker. Zimnicea-Plovdiv

Kasno bronzano doba

Rano gvozdeno doba HA a2- II milenijum pne (HA b- I milenijum pne)

Rano bronzano doba Bugarske Pocetak ranog bronzanog doba 2500 b.c. (V. Mikov 1971) 2750 b.c. (R. Katincarov 1975) 3100/3000 b.c. (I. Panayotov 1975) 3200 b.c. (R. Katincarov 1982) 3500 b.c. (I. Panayotov 1981)

Rano gvozdeno doba Ha A2

Kraj ranog bronzanog doba jednoglasno 2000/1900 b.c. Kulture- severozapadna Bugarska- Magura-Kocofeni Severoistocna I Severna Bugarska-jamna kultura Crnomorska obala- materijal u vezi sa_________________naseljima Ezerovo II I III. Jugoistocna I juzna Bugarska- Ezero Junacite pehari- jednouhi sa trakastom drskom, tipicna su forma ranog bronzanog doba III, nemaju dno/stopu.