Fizicka Antropologija Kolokvijum I.docx

PRVA LEKCIJA Antropologija – nauka koja proucava coveka, njegovu biologiju, adaptacije, ponasanje I varijacije, unutar konteksta specijalizovane adaptacije naucenog socijalnog ponasanja-kulture. Fizicka (bioloska) antropologija – osnovno pitanje: Sta znaci biti covek I kako smo postali ljudi? Multidisciplinarni pristup – analize zubnog cementa, analize drevne dnk, izotopske analize, metricke analize, analize komjuterskom topografijom – CT skener Fizicki antropolozi proucavaju – fizicku strukturu ljudi, evoluciju, varijacije ljudskih populacija, vezu ljudi sa prirodnom sredinom I bioloske osnove ljudskog ponasanja Zivko Mikic – jedan od utemeljivaca antropologije u jugoslaviji Laboratorija za bioarheologiju (2008) – objedinjuje istrazivanja materijala organskog porekla sa arheoloskih nalazista, obuhvata fizicku antropologiju, arheozoologiju, arheobotaniku Proucavanje ljudskih skeletnih ostataka pruza nam sledece informacije: 1) Kosti su osnova za proucavanje fosilnog coveka 2) One su I sredstvo bioloske komparacije medju populacijama 3) Sadrze podatke o pogrebnoj praksi 4) One su izvor informacije o drevnim bolestima I ponekad mogu ukazati na uzroke smrti Koristi se takodje I hipoteticko-deduktivni metod Antopolozi koriste tri paradigme: 1) Tipologija – se definise jasan set kriterijuma koji mogu biti koristeni u karakterizaciji svake vrste, I za klasifikaciju individua unutar tih grupa (idealisticka definicija citave grupe) 2) Kultura – veza izmedju culture I evolucije u objasnjenu ljudske biologije I ponasanja 3) Evolucija prirodnom selekcijom - priroda ce favorizovati one individue koje se uklapaju, koje poseduju karakteristike koje im dozvoljavaju da opstanu I da imaju vise potomstva DRUGA LEKCIJA Sociokulturna arheologija – proucavanje covekove kulture Socijalna antropologija – ukljucuje u sebe politicku I ekonomsku antropologiju, razume kako su porodice ili sela organizovana Kulturna antropologija – fokusirana na istrazivanje vera I kultnih praksi razlicitih grupa ljudi TRECA LEKCIJA Standardnom analizom skeletal (samo inhumiranih skeletal) dobijamo podatke o: 1) Polu – karlica pruza najpouzdanije podatke, prilagodjena porodjaju, zenska je siroka I razgrnuta, muska uska I visoka, kod dece se koristi molekularno bioloska metoda koja je skupa

2) Individualnoj starosti – kod dece (pratimo nicanje/rast zuba, duzinu dugih kostiju, stepen sraslosti epifiza sa dijafizama kostiju), kod odraslih (pratimo stepen sraslosti lobanjskih savova, istrosenost zuba, izgled pubicne simfize), precizno se utvrdjuje samo analizom naslojavanja zubnog cementa 3) Metricke karakteristike – svi natropolozi isto rade ove analize, meri se lobanja I poskranijalni deo skeleta; time se opisuju oblik I velicina skeletal, I to nam omogucava izracunavanje biodistance izmedju populacija/individua 4) Epigenetske karakteristike – morfoloske varijacije nastale genetskim nasledjivanje ili kao modifikacija tokom razvoja kostiju; analizom utvrdjujemo stepen srodstva medju individuama, ili utvrdjivanje bliskosti/udaljenosti populacija 5) Dentalna analiza – informacije o stepenu srodnosti, dentalnom zdravlju, ishrani, analize ostecenja mogu nam ukazati na njihovu upotrebu (jer su ih korsitili I kao alatke) 6) Paleopatoligija – informacije o bolestima, povredama I njihovom lecenju, hirurskim intervencijama, ukoliko ima tragove naselja mozemo odrediti I uzrok smrti 7) Markeri okupacionog stresa – informacije o fizickoj aktivnosti ljudi na osnovu tragova pripoja misica na kostima 8) Izolovanje drevne DNK – informacije o genetskom strodstvu, ali I o bolestima koje ne ostavljaju vidljive tragove na kostima, 9) Analize stabilnih izotopa – informacija o iskrani 10) Analize stroncijuma – utvrdjuje geografsko poreklo odredjene osobe CETVRTA LEKCIJA Odnos arheologije I fizicke antropologije moguce se razvijati kroz: 1) Prisustvo antropologa na terenu – oni precizno utvrdjuju: polozaj skeletal I svake kosti; medjusobni odnos individua sahranjenih u istom grobu; primarne/sekundarne sahrane; pozicija grobnih priloga u odnosu na skelete 2) Postavljanja rezultata antropoloske analize u arheoloski kontekst – sve dobijene informacije se stavljaju u arheoloski kontekst; na situacioni plan nekropole unose se info o svakoj individui I posmatra se da li postoji grupisanje po bilo kojoj bioloskoj kategoriji; sa antropoloskim podacima mozemo postaviti sledeca pitanja: gde su sahranjivani I kako muskarci, zene, deca, novorodjencad, starije osobe PETA LEKCIJA Deskriptivna faza antropologije u Srbiji I Jugoslaviji je trajala od sredine 19.veka do sredine 20.veka. Jovan Zujovic – osnivac geoloske nauke u Srbiji, “Kameno doba”, “Postanje Zemlje I nase domovine” Sima Trojanovic – prvi srpski skolovani antropolog Jovan Cvijic – osniva Geografski zavod Univerziteta I Geografsko drustvo Tihomir Djordjevic – ukazao na znacaj paleoantropologije za istoriju I etnologiju Jovan Erdeljanovic – prvi professor antropologije na univerzitetu u Beogradu 1959 – osnovano Antropolosko drustvo Jugoslavije IZ SVESKE Orijentacioni termini:

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Anteriorno-posteriorno (nazad-napred za pljosnate kosti) Ventralno-dorzalno (kod zivotinja) Palmarna-dorzalna (za sake, prednja-zadnja) Plantarna-dorzalna (za stopala, plantarna ona strana kojom gazimo) Superiorna-inferiorna (superior-sve sto je gore, inferior – sve sto je dole) Medijalno-lateralno (unutra-spolja) Proksimalno-distalno (gore dole)

Odrasla osoba ima 206 kosti, dete kada se rodi ima 300 (tokom razvoja delovi kostiju se spajaju) Organski deo kosti 30%, neorganski 70%. Kost izgradjena od kostanih plocica – lamela. Dva tkiva: cvrsti I tanko, sundjerasto tkivo. Skelet se deli na: 1) Osovinski – lobanja, kicmeni stub, grudna kost, rebra 2) Pridruzeni – kosti gordnjeg I donjeg uda Kratke kosti: karpalne I tarzalne kosti Pljosnate kosti: kosti lobanje, rebra, karlice, lopatice Duge kosti: femur, tibia, fibula, humerus, radius, ulna, clavicula Sezamoidne kosti: patela Nepravilnog oblika: prsljenovi, kosti unutrasnjosti lobanje Na kostima se razlikuju ispupcenja, udubljenja I otvori. Teorija neolitske demografske ekspanzije: 1) Javalja se nov nacin ishrane – analiza stabilnih izotopa 2) Sa neolitom se pogorsava zdravlje ljud 3) Imamo veci broj ljudi (sumirana distribucija radio-karbonskih datuma) 4) Imamo veci broj dece, tj vise trudnoca (analiza zubnog cementa) Kosti donjih udova: 1) Fiksni deo – kosti karlicnog pojasa (sakrum, trticna kost, 2 karlicna krila – ilium, ischi, pubis) 2) Pokretni deo – femur, tibia, fibula, tarzalne, metatarzalne I falange Simfiza pubisa – zglobljava karlicna krila, sluzi za utvrdjivanje individualne starosti Pelvis/Karlicna kost – ilium, ischi, pubis; njigova tela grade casicu (acetabulum – tu se zglobljavaju sa femurom), na tom mestu se ove tri kosti spajaju (sa lateralne/zadnje strane); sa unutrasnje/medijalne se zglobljava sa sakrumom Incisura ischiadica major et minor, I veliki sedalni usek – utvrdjivanje pola Aurikularna povrsina I pubicna simfiza – utvrdjivanje starosti Sakrum/krsna kost – 5 medjusobno sraslih kicmenih stubova, bocni delovi/krila Coccygis/trticna kost – 3-5 sraslih repnih prsljenova, zglobljava se sa vrhom sakruma

Femur: 1) Medijalno/unutrsnje (vece) I lateralni/spoljasnje (manje) kondilo – na kojoj strain je vece kondilo onda je ta strana 2) Linea aspera (duz celog tela sa posteriorne/zadnje strane; prikaceni misici, deli na spoljasnju I unutrasnju sredinu, sa spoljasnje je nutricioni otvor) – na kojoj polovini je nutricioni otvor ta je strana 3) Veliki I mali trohanter (gornje I donje ispupcenje) – donji trohanter je uvek sa posteriorne strane Tibia/golenjaca: 1) Prednja ivica – najostrija ivica, vise je ka lateralnoj strani 2) Solealna linija (posteriorna strana, gornji deo kosti) – desna tibia (ide od gornje desne strane ka donjoj levoj) 3) Donji/distalni okrajak – uvek ka medijalnoj strani Fibula/lisnjaca: 1) Unutrasnja/medijalna ivica ka tibiji 2) Kostani siljak/melolus lateralis (distalna/donja strana) – zglobna povrsina ka unutrasnjosti 3) Gornji okrajak (apex/vrh) – blaze je ka spoljasnjoj/lateralnoj strain Kosti stopala (26 kosti): 1) Zadnji deo – petna kost (calcaneus) I skocna kost (talus) – tarzalne 2) Prednji deo – kukasta, canasta, unutrasnja, spoljasnja, srednje klinasta kost – tarzalne 3) Metatarzalne I falange Kosti gornjih udova: 1) Fiksni deo – 2 lopatice, 2 kljucne kosti 2) Pokretni deo – humerus, radius, ulna, karpalne, metakarpalne I falange Clavicula/kljucna kost: 1) Gornja strana glatka, donja hrapava 2) Unutrasnji kraj je masivan I on se zglobljava sa sternumom 3) Sa donjoj medijalnoj strani se nalazi mesto gde se zglobljava sa prvim rebrom Scapula/lopatica: 1) Kljunasti nastavak je sa anteriorne lateralne strane (napred spolja) 2) Acromion (zglobljava se sa claviculom) – posteriorna strana, onako se vrti pozadi I napred se spaja sa klavikulom; uvek usmeren ka spolja 3) Donja ivica je uvek ka medijalnoj/unutrasnoj strani 4) Gornja ivica uvek ka medijalnoj/unutrasnoj strani Humerus/ramenjaca: 1) Tuberositas deltoidea (ispupcenje/ivica u sredini kosti)– uvek ka lateralnoj strani 2) Na posteriornom donjem okraju nalazi se fossa olecrani gde se zglobljava sa ulnom 3) Na anteriornom donjem okrajku nalazi se capitulum – na lateralnoj strani 4) Na anteriornom gornjem okrajku nalazi se tumerculum maisus (skroz lateralno) I tuberculum minus (medijalnije od maisusa) 5) Medial epicondyle – sa anteriorne medijalne strane

Radius/zbica: 1) Cela kost se nalazi na lateralnoj strani 2) Na donjoj medijalnoj ivici vrata (odmah ispod glave) nalazi se kvrga (tuberositas radii) 3) Processus styloideus (donjo okrajak onaj nastavak) – uvek sa lateralne strane 4) Gornji okrajak je malo izbacen ka laternalnoj strani posmatrano anteriorno 5) Sa medijalne strane telo raidusa je udubljeno i tu se spaja sa misicima 6) Margo interosseus (najostrija ivica, posteriorna strana) – kod levog radiusa krece od donjeg okrajka pa na sredini prelazi na desnu stranu Ulna/lakatna kost: 1) Kljunasti nastavak (precessus corronoidens, gornji okrajak) – lateralna strana, zglobljava se sa radiusom 2) Na lateralnoj anteriornoj strani (ispod glave) nalazi se kvrga (ulnar tuberosity) 3) Styloid process (donji okrajak, onaj zavrsetak) – uvek medijalna strana 4) Ostra ivica sa posteriorne strane je medijalna Kosti sake (27 kostiju): 1) Karpalne (8) – gornji red (canasta, polumesecna, troroga, graskasta) I donji red (trapezna, trapezoidna, glavicasta, kukasta) 2) Metakarpalne (5) 3) Falange (14) Postkranijalni skelet: 1) Kosti trupa (kicmeni prsljenovi i rebra) 2) Kosti udova (gornji I donji udovi) Kicmeni prsljenovi (vertebrae) zajedno sa krsnom I trticnom kosti cine kicmeni stub (columna vertebralis) I povezani su hrskavicastom membranom. 33/34 prsljena. Vratni prsljenovi (vertebra cervicalis) – ima ih 7, prvi je atlas (nema telo vec samo prednji I zadnji luk), drugi je axis (na sredini tela ima zub oko kojeg se okrece atlas); ostali na poprecnom nastavku imaju jedan otvor kroz koji prolazi kicmena arterija, rtni nastavci su kratki I imaju rascepljen vrh (osim sedmog) Grudni prsljenovi (vertebra thoracalis) – ima ih 12, imaju glacice za zglobljavanje sa rebrima, rtni nastavci su ka dole Lumbalni prsljenovi (vertebra lumbalis) – ima ih 5, otvor mali I trouglast, rtni nastavak kratak ka dole, veci od prethodnih Costae/rebra – 12 pari rebra, I rebro ima gornju I donju stranu, II rebro je koso tako da predstavlja prelaz izmedju prvog I ostalih rebara, ostala rebra imaju spoljasnju I unutrasnju stranu; prvih sedam pari su prava rebra I ona se uz pomoc rebarne hrskavice neposredno spajaju sa sternumom; naredna tri para su lazna rebra I ona se sa sternumom spajaju preko sedmog rebra preko hrskavice; 11 I 12 par su slobodna rebra ciji se krajevi slobodno zavrsavaju Sternum/grudna kost – gornji deo (manubrium sterni), telo (corpus sterni) I vrh okrenut nanize (processus xyphoideus)