Tlumacznie Traktatu Pawla Wlodkowica 1417

"Traktat o zakonie krzyŜackim i o wojnie Polaków przeciwko wzmiankowanym braciom" Pawła Włodkowica z Brudzenia z 1417 roku 1417, Konstancja ♦

W imię Pana. Amen. PoniewaŜ błąd, któremu się nie przeciwstawia, otrzymuje aprobatę, a prawda, której się bynajmniej nie broni, zostaje zwycięŜona [...], dlatego celem zbicia pewnych pism, nie tylko błędnych co do prawa i pod kątem widzenia moralności, ale nawet, jak jest jasne na pierwszy rzut oka, wrogich prawdzie katolickiej, skonstruowanych i pozbieranych na korzyść braci krzyŜaków z Prus przeciw królowi i ludziom królestwa Polski, przez niejakiego Jana z Bambergi, doktora dekretów, niedawno przedstawionych w kilku nacjach tego świętego soboru powszechnego w Konstancji, poniewaŜ w nich tenŜe Jan, jak się zdaje stwierdzał głównie dwa punkty: w pierwszym usiłuje uzasadnić prawnie zakon i usprawiedliwić wojowanie tychŜe braci; w drugim potępia wojnę Polaków prowadzoną przeciw rzeczonym braciom: ograniczam się do napisania podobnie, a naukowo, dwu traktatów, nic nie rozstrzygając, lecz raczej podając materię innym, którzy chcą lepiej się zająć tą sprawą, a samo rozstrzygnięcie pozostawiając w zupełności najświętszemu panu naszemu papieŜowi i temuŜ synodowi Kościoła powszechnego. W pierwszym traktacie będzie zbadane, jasno i krótko, co wedle prawa naleŜy sądzić o rzeczonym zakonie. W drugim dane będą odpowiedzi na jego pisma powyŜej wspomniane. Zatem co do pierwszego traktatu, aby jasno była odsłonięta materia na jej właściwych podstawach, na początku przedstawmy prawdę faktyczną.

STAN FAKTYCZNY (Przedmiot) Kiedy zaczęło się to, co było przedmiotem niezgody między Najjaśniejszym monarchą panem Władysławem królem Polski itd. z jednej, a rzeczonymi krzyŜakami z drugiej strony, co do niektórych ziem i państw itd., ciŜ krzyŜacy, uzasadniając swoją pretensję co do tychŜe państw przed Najjaśniejszym panem Zygmuntem królem Rzymian i Węgier, oraz jego substytutem czy komisarzem, wybranymi zgodnie na to i zaproszonymi na podstawie zgody obu rzeczonych stron, przedstawili kilka pism i to róŜnych, pod imionami zarówno papieŜy jak takŜe cesarza itd. Dokument znajduje się w zbiorach Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskich

─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────

──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────

[Pisma Fryderyka II] W jednym z tych pism, mianowicie przedstawionym pod imieniem cesarza Fryderyka II, zawarta jest darowizna dla tych braci, na ich rzecz dokonana, trzech w szczególności ziem podówczas niewiernych, mianowicie Prus, Kurlandii i Łotwy, które wtedy mieli nabyć dla siebie w drodze wojny zbrojnej w celu szerzenia wiary i imperium rzymskiego; tak teŜ nabyli i jeszcze teraz faktycznie dzierŜą. Zawarta jest teŜ (tam) darowizna wszystkich innych ziem tych niewiernych, któregokolwiek mogliby przejść ze swymi chorągwiami i wojskami. W drugim zaś piśmie pod imieniem tegoŜ samego zdają się im darowane trzy inne ziemie, mianowicie Litwy i śmudzinów, podówczas niewiernych, i ziemia Rusi, która jest schizmatyków; tych ziem nie mają z wyjątkiem pewnej części rzeczonej ziemi śmudzinów, którą równieŜ dzierŜą.

[Pisma papieŜ y] Pisma zaś, przedstawione pod imionami papieŜy, mianowicie Aleksandra IV i Klemensa IV, krótko mówiąc i w rezultacie do tego zmierzają, Ŝe jakiekolwiek w ogóle ziemie niewiernych mogą, wsparci pomocą i wojskami chrześcijan, wyrwać z rąk pogan, mają być ich co do uŜytkowania, jednakŜe z zastrzeŜeniem własności tych ziem dla św. Piotra i Kościoła rzymskiego.

[Zagadnienia sporne] A we wszystkich tych rzeczonych pismach jako główną przyczynę tego rodzaju darowizn podaje się: poniewaŜ mianowicie rzeczeni bracia o to się starają, aby wiara katolicka była rozszerzona, to po pierwsze; po drugie, Ŝe choć we wszystkich rzeczonych pismach są nazywani braćmi szpitala jerozolimskiego św. Marii z domu Niemców, faktycznie jednak jest tak, Ŝe nigdy nie mieszkali ani mieszkać nie zwykli w jakimś szpitalu i Ŝe nigdy nie pełnili i nie pełnią w jakimś szpitalu profesji zakonnej, od tak dawnego czasu, jak ludzie mogą pamiętać; i takiego nie ma, i nie słyszano aby na świecie był, z którym pozostawaliby głównie w związku równieŜ od owego czasu; to po drugie; po trzecie przedstawili w tejŜe sprawie pewne artykuły, zapewniające i utrzymujące jako stwierdzone, a takŜe broniące twierdzenia, Ŝe ich zakon na to został przez rzeczone pisma ustanowiony i takŜe zatwierdzony, aby mógł, był zdolny i miał obowiązek jakichkolwiek wrogów krzyŜa Chrystusowego najeŜdŜać i ich siłą tępić, a ziemie czy państwa ich z ich rąk wyrywać i obracać na swój poŜytek dla pomnoŜenia wiary katolickiej.

Dokument znajduje się w zbiorach Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskich

─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────

──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────

I w tym artykule utrzymują i zapewniają, choć milcząco, Ŝe zakon duchowny moŜe być ustanowiony dla wytępienia jakichkolwiek niewiernych i dla wyrywania ich państw z ich rąk. Tak samo mówią w tychŜe artykułach, Ŝe wolno było temu ich zakonowi najeŜdŜać wszelkie sąsiednie kraje, a ich dobra, posiadłości, ziemie i państwa z rąk ich wyrywać i obracać na swój u Ŝytek. Tak samo utrzymują i zapewniają w tychŜe artykułach, Ŝe jacykolwiek niewierni z powodu swej niewierności bez wątpienia mają być przez wiernych wyganiani poza granice świata itd. Tak samo przyznają, Ŝe niektóre ziemie w ten sposób wzięli od niewiernych z największym przelewem krwi chrześcijańskiej, mianowicie przy tępieniu niewiernych itd.; to po trzecie.

[Trz y zagadnienia główne] Po wstępnym powiedzeniu tych uwag co do faktów powstają trzy pytania. Pierwsze, czy rzeczone darowizny były prawnie waŜne lub mogły być waŜne z tym skutkiem, Ŝeby wszystkie rzeczone pisma mogły w jakiś sposób być obronione przed wadą fałszywości. Drugie, czy jakaś prawdziwa własność moŜe lub mogła rzeczonym braciom przysługiwać lub przez nich być nabyta. Trzecie, czy stowarzyszenie lub sekta tych braci moŜe, zgodnie z pismami kanonicznymi, być uwaŜana za zakon duchowny, względnie w jakikolwiek sposób być aprobowana przez Kościół. Wątpić zaś co do tych rzeczy nie jest nieuŜyteczne. A poniewaŜ o tych rzeczach jakoś obszerniej wypowiedziałem się mówiąc o tekście rzeczonych pism, tutaj jak najkrócej powiem, nie radując się wielością twierdzeń, lecz zadowalając się małą ich liczbą dla krótkości.

[Pierwsze zagadnienie główne: Nadania] Co do pierwszego zagadnienia głównego naleŜy rozwaŜyć przede wszystkim przyczyny tego rodzaju darowizn, wedle tego co mówi wierszopis: „Przy dawanych darach uwaŜaj na tych czworo: Kto daje, kto prosi, jaki przedmiot, jaka przyczyna proszenia”, jak zauwaŜa [glosa, która zaczyna się „Aliud est”, (...)]

L.Ehrlich, Pisma wybrane Pawła Włodkowica, t. 2, Warszawa 1966, s. 216-221, 224.

Dokument znajduje się w zbiorach Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskich

─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────