Tiger Conservation Progress Report Jan Jun08 1

รายงานความคืบหนา

โครงการวิจัยทางดานนิเวศวิทยา เพื่อการอนุรักษเสือโครง ในอุทยานแหงชาติกุยบุรี มกราคม – มิถุนายน พ.ศ. 2551

โรเบิรต สไตนเม็ตซ, นเรศณ เสือทุเรียน, วัลลภ ชุตพิ งศ, บุญลือ พูลนิล และ คณะสํารวจเสือโครงอุทยานแหงชาติกุยบุรี โครงการรวมระหวาง WWF

ประเทศไทย และ

กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช กรกฎาคม 2551

คํานํา รายงานฉบับนีน้ ําเสนอความกาวหนาและผลที่ไดรับจากการดําเนินโครงการวิจยั เพื่อ อนุรักษเสือโครงในอุทยานแหงชาติกยุ บุรี ระหวางเดือนมกราคม – มิถุนายน พ.ศ. 2551 ซึ่งเปน ความรวมมือระหวางอุทยานแหงชาติกยุ บุรี กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช และ WWF ประเทศไทย อุทยานแหงชาติกุยบุรีตั้งอยูใ นแนวเทือกเขาตะนาวศรีซึ่งเปนพื้นที่ที่มีความสําคัญตอ การอนุรักษเสือโครงในระดับโลก แตความรูเกี่ยวกับสถานภาพของเสือโครงและสัตวผูลาขนาด ใหญชนิดอืน่ ๆ รวมทั้งสัตวที่เปนเหยื่อในพื้นที่แหงนี้กลับมีคอนขางนอย โครงการวิจัยเพื่ออนุรักษ เสือโครงฯ เปนการผสานองคความรูที่ไดจากการวิจัยในภาคสนามและการวินจิ ฉัยปญหาที่สงผลตอ การลดลงของประชากรเสือโครงโดยมีเปาหมายเพื่อการอนุรักษและฟน ฟูประชากรของเสือโครง และสัตวที่เปนเหยื่อในพืน้ ที่อุทยานแหงชาติกุยบุรี โครงการนี้ไดเริ่มดําเนินการตั้งแต พ.ศ. 2549 ถึงปจจุบัน จากผลการศึกษาในสองปทผี่ าน มา เสือโครงในอุทยานฯกุยบรียังมีอยู และมีหลักฐานการขยายพันธุ แตสัตวกนิ พืชที่เปนเหยื่อของ เสือโครงมีความชุกชุมต่ํา ดังนั้นความจําเปนเรงดวนในการอนุรักษประชากรเสือโครงในพื้นทีแ่ หง นี้ คือตองฟนฟูประชากรของสัตวที่เปนเหยื่อ โดยทําการจัดตั้งพื้นทีฟ่ นฟูประชากรของสัตวกินพืช ขึ้นมา 3 แหง ไดแก ปายาง, คลองกุย, หุบอินทนิล (รายละเอียดดูในรายงานป 2549 -2550 ที่แนบมา ดวย) การดําเนินงานของโครงการฯตั้งแตเดือนมกราคม พ.ศ.2551 เนนไปทีก่ ารติดตามแนวโนม ของประชากรสัตวกินพืชทีเ่ ปนเหยื่อของเสือโครง ในพื้นที่ฟนฟูทจี่ ัดตั้งขึ้นทั้ง 3 แหง ไดแก ปายาง, คลองกุย และหุบอินทนิล

2

วัตถุประสงคของโครงการ 1. ศึกษาวิจัยทางดานนิเวศวิทยาของเสือโครง และสัตวผลู าขนาดใหญ

รวมทั้งสัตวที่เปนเหยื่อ ƒ ศึกษาแบบแผนในการกระจายและความชุกชุมของเสือโครงและสัตวผลู าขนาดใหญ และสัตวที่เปนเหยื่อ ภายในพื้นที่แตละสวนของอุทยาน ƒ ติดตามการเปลี่ยนแปลงทางสถานภาพประชากรของเสือโครงและสัตวผูลาขนาดใหญ และสัตวที่เปนเหยื่อในพืน้ ที่ของอุทยานฯ และใหความสําคัญเปนพิเศษกับพื้นทีฟ่ น ฟู สัตวปาทั้ง 3 แหง

2. พัฒนาศักยภาพของเจาหนาที่ฯ และคนในทองถิ่นในการติดตาม

สถานภาพสัตวปา การแกไขปญหา และการวางแผนการจัดการ ƒ ฝกอบรมเจาหนาที่อุทยานฯ ใหสามารถเขามาเปนสวนหนึ่งในการดําเนินการวิจัย ทางดานนิเวศวิทยา และสามารถนําผลที่ไดไปใชในการอนุรักษสัตวปา และถิ่นที่อยูอ าศัย ƒ สรางความเขาใจรวมในเรื่องสถานภาพ (ความชุกชุมและการกระจาย) ของสัตวปาที่เกิด จากปจจัยในอดีต โดยอาศัยความรูของคนในทองถิ่นทั้งเจาหนาทีฯ่ และชุมชน ƒ วินิจฉัยปญหาและสาเหตุของปญหาที่ทําใหประชากรสัตวปาลดลง โดยอาศัยขอมูลเชิง ปริมาณจากการศึกษาวิจัย และขอมูลเชิงคุณภาพจากองคความรูของคนในทองถิ่น ƒ สรางความเขาใจรวมในประเด็นปญหาที่เกีย่ วของกับการอนุรักษและรวมกันหาแนวทาง ในการแกไขการลดประชากรของเสือโครง และสัตวที่เปนเหยื่อ ƒ ชวยเหลือเจาหนาที่อุทยานฯ ในการนําเขาขอมูลจากการสํารวจในภาคสนาม การ วิเคราะหขอมูล การนําเสนอผลการวิเคราะหในรูปแบบรายงานประเภทตางๆ ƒ พัฒนาศักยภาพในดานการประชาสัมพันธ

3. ติดตามแนวทางในการฟนฟูประชากรสัตวกินพืชที่เปนเหยื่อของสัตวผูลา

ขนาดใหญ

3

ƒ จัดตั้งพื้นทีฟ่ นฟูสัตวปา 3 พื้นที่ (โดยเฉพาะสัตวกนิ พืชทีเ่ ปนเหยื่อของสัตวผูลาขนาด ใหญ) ในพื้นทีอ่ ุทยานฯ และดําเนินการติดตามแนวโนมทางประชากรของสัตวในพืน้ ที่ ดังกลาว ƒ หาแนวทางและทําขอตกลงรวมกับชุมชนในการฟนฟูประชากรสัตวปา ƒ จัดทําแผนการจัดการในการอนุรักษและฟน ฟูสัตวปา

วิธีการในการสํารวจ เสนสํารวจรองรอย ƒ เสนสํารวจมีความยาว 400 เมตร แบงออกเปน 8 ชวง โดยแตละชวงมีความยาว 50 เมตร ƒ ทําการวางเสนสํารวจรองรอยตามภูมิประเทศที่เปนหวยน้ําลําธาร ดานสัตวหรือสันเขา พยายามวางเสนสํารวจใหกระจาย ครอบคลุมภายในพื้นที่ฟนฟูทั้ง 3 แหง โดยเสนสํารวจ 12 เสนกระจายอยูในชอง 1 ตารางกิโลเมตร ในแผนที่ทางภูมิศาสตร มาตราสวน 1 : 50,000 โดยจุดเริ่มตนและจุดสิ้นสุดของเสนสํารวจถูกบันทึกพิกดั ดวยเครื่อง GPS และวัด ระยะทางของเสนสํารวจโดยใชเครื่องวัดระยะทางที่เปนเชือกติดเอว (hipchain) ƒ บันทึกการปรากฎหรือไมปรากฎของรองรอยสัตวที่เปนเปาหมายลงในแบบฟอรมการ สํารวจ สําหรับรองรอยของสัตวแตละประเภทที่มีมากกวา 1 รอยในชวง 50 เมตร ถูก นับเปน 1 รองรอยเทานั้น ƒ ในการสํารวจรองรอยคณะสํารวจจะเดินชาๆ (ความเร็วเฉลี่ยประมาณ 1 กิโลเมตรตอ ชั่วโมง) คนหารองรอยของกลุมสัตวที่เปนเปาหมาย (รอยเทา รอยตะกุยดิน หรือกองมูล) ที่ ตกอยูในชวง 1 เมตรจากทั้ง 2 ดานของเสนสํารวจ จะทําการบันทึกขอมูลของรองรอยที่มี อายุนอยกวา 2 สัปดาหเทานัน้ เพราะถือวาเปนรอยใหม ƒ รอยละของชวง 50 เมตร เปนดัชนีสะทอนความชุกชุมของสัตวปา

50 เมตร

400 เมตร 4

รายละเอียดของเสนสํารวจโดยรองรอย วัน/ เดือน/ ป 2549 26 ก.พ.- 10 มี.ค. 16-29 มิถุนายน 26 ก.พ.- 10 มี.ค. 2551 12-16 มิถุนายน 14-20 มีนาคม 25-28 เมษายน

สถานที่ ปายาง คลองกุย หุบอินทนิล ปายาง คลองกุย หุบอินทนิล

จํานวนเสนสํารวจ 28 30 11 30 26 12

กลองดักถายภาพอัตโนมัติ ƒ ติดตั้งกลองดักถายภาพอัตโนมัติจํานวน 11 จุด โดยใชกลองทั้งหมดจํานวน 17 ตัว ในพื้นที่ ฟนฟูสัตวปาคลองกุย ตั้งอยูใ นตอนกลางของอุทยานแหงชาติกุยบุรี ƒ เลือกพื้นที่ติดกลองฯ ตามทางดานสัตว ริมหวย โดยอาศัยขอมูลจากการใชเสนสํารวจ รองรอยในเดือนมีนาคม 2551 ƒ ทําการติดตั้งกลองฯตั้งแตเดือนเมษยน – มิถุนายน พ.ศ. 2551 ƒ ไดภาพชางเพียงชนิดเดียว สวนเสือโครง หรือสัตวที่เปนเหยื่อชนิดอืน่ ๆไมไดภาพ

ภาพที่ 1 พื้นที่ศึกษา และพื้นที่ฟนฟูสัตวปา ในอุทยานแหงชาติกุยบุรี

พื้นที่ฟนฟูสัตว หุบ ปายาง คลองกุย

พื้นที่ศึกษา ตอน(เหนือ พื้นที่ศึกษา ตอนกลาง พื้นที่ศึกษา ตอนใต

5

30

ปายาง

25 20

2549 2551

15 10 5 0 เก เล ง ียง ผ า กว า ห ง มูโ ท น ห วัว มูฝ แด ูง งโ วัว ทน แด กร งฝ ะท ูง ิงโ กร ทน ะท ิงฝ ูง วัว บา น

รอยละของชวงสํา รวจที่มีรองรอย

ผลการศึกษาแนวโนมความชุกชุมของสัตวที่เปนเหยื่อ ระหวางป พ.ศ. 2549-2551

สรุปแนวโนมพื้นที่ปายาง ƒ เกง มีความชุกชุมลดลง ฝนอาจเปนปจจัยทีม่ ีผลตอการพบรองรอย เนื่องจากชวงเวลาใน การสํารวจมีฝนตกชุก ƒ หมูปา และกระทิง มีความชุกชุมเพิ่มขึ้น ƒ กระทิงฝูง มีการหากินเฉพาะในบริเวณที่เปนทุงหญา ƒ กวาง วัวแดง และเลียงผา ไมพบรองรอย คาดวามีความชุกชุมคอนขางต่ํา

6

2549 2551

เก เล ง ียง ผ า กว า หม ง ูโท น ห วัว มูฝ แด ูง ง วัว โทน แด กร งฝ ะท ูง ิงโ กร ทน ะท ิงฝ วัว ูง บา น

รอยละของชวงสํารวจที่มีรองรอย

คลองกุย

40 35 30 25 20 15 10 5 0

สรุปแนวโนมพื้นที่คลองกุย เกง หมูปา และกระทิง มีความชุกชุมเพิ่มขึน้ กวาง ในป 2551 ไมพบรองรอย เลียงผา พบรองรอยเฉพาะในบริเวณพื้นทีท่ ี่มีความลาดชัน สวนวัวแดงยังไมพบรองรอย

35 30 25 20 15 10 5 0

หุบอินทนิล 2549 2551

เก เล ง ียง ผ า กว า ห ง มูโ ท น ห วัว มูฝ แด ูง ง วัว โทน แด กร งฝ ะท ูง ิงโ กร ทน ะท ิงฝ วัว ูง บา น

รอยละของชวงสํารวจที่มีรองรอย

ƒ ƒ ƒ ƒ

7

สรุปแนวโนมพื้นที่หุบอินทนิล ƒ ƒ ƒ ƒ

หมูปามีความชุกชุมเพิ่มมากที่สุดในบรรดาสัตวกีบดวยกัน เกง และกวาง มีความชุกชุมเพิ่มขึ้นเล็กนอย สวนเลียงผา วัวแดง และกระทิง ไมพบรองรอย จากการสอบถามชาวบานปาหมาก ในอดีตก็ไมเคยพบวัวแดง และกระทิงในบริเวณนี้ เชนกัน

สรุปรวมแนวโนมของสัตวที่เปนเหยือ่ ทั้ง 3 พืน้ ที่ฟนฟู ชนิดสัตว

ปายาง

คลองกุย

หุบอินทนิล

เกง เลียงผา

ป 2551 ไมพบ

ไมพบ

กวาง

ป 2551 ไมพบ

ป 2551 ไมพบ

ป 2551ไมพบ

ไมพบ

หมูปา วัวแดง กระทิง

ไมพบ ไมพบ

8

งานดานการประชาสัมพันธ ที่ผานมาทางทีมงานประชาสัมพันธของโครงการฯ ไดดําเนินงานเผยแพรขอมูลเกี่ยวกับ การอนุรักษเสือโครง เพื่อสรางความรู ความเขาใจ และรวมกันอนุรักษ ไปยังหมูบาน 3 หมูบาน (ปา หมาก, ยานซื่อ และรวมไทย) ตามโรงเรียนมัธยม 3 แหง และรานคาบริเวณดานสิงขร 3 แหง

เผยแพรผลงานวิจัย กับชาวบาน หมูบานปาหมาก

เผยแพรขอมูลงานวิจัย ในหมูบานรวมไทย

9

เผยแพรขอมูล และรณรงคการเลิกคาเนื้อสัตวปาไปยังรานคาที่อยู รอบๆแนวเขตอุทยานฯ

เผยแพร โปสเตอร ไปยังโรงเรียน มัธยมที่อยูรอบแนวเขตอุทยานฯ เชน โรงเรียนในอ.สามรอยยอด อ.กุยบุรี และ ยางชุม

10

ภาพกิจกรรมการสํารวจสัตวปาในเขตฟนฟูฯ มีนาคม – พฤษภาคม 2551

ทําเสนสํารวจรองรอย บริเวณคลองกุย

หุบอินทนิล

ติดตั้งกลองดักถายภาพสัตวปา คลองกุย

11

คลองกุย

หุบอินทนิล

รอยตีนเสือโครง เพศเมีย บริเวณคลองกุย รอยตะกุยของเสือดาว บริเวณคลองกย

12