Shivaji Raje

छ पती िशवाजीराजे भोसले अनु मा णका 

1 ओळख



2ज म



o

2.1 शहाजीराजे

o

2.2 जजाबाई

o

2.3 मागदशक

o

2.4 मावळ

ांत



2.4.1 बारा मावळ



2.4.2 मावळचे सवंगड

3 यु मय जीवन o

3.1 सु वातीचा लढा 

3.1.1 प हली

वार - तोरणगडावर वजय



3.1.2 शहाजीराजांना अटक



3.1.3 जावळ

करण

o

3.2 प

म घाटावर िनयं ण

o

3.3 आ दलशाह शी संघष 

3.3.1 अफझलखान



3.3.2 िस 

o

o

करण

जौहरचे आ मण

3.3.2.1 घोड खंड तली लढाई

3.4 मुघल सा ा याशी संघष 

3.4.1 शा ह तेखान



3.4.2 सुरतेची प हली लूट



3.4.3 िमझाराजे जयिसंह करण



3.4.4 आ याहन ू सुटका

3.5 सव 

करण

वजयी घोडदौड

3.5.1 क ढा याची लढाई

o

3.6 रा यािभषेक

o

3.7 द

ण द वजय



4 रयतेचा राजा o



4.1 शासन यव था 

4.1.1 संर ण यव था



4.1.2 अथ यव था



4.1.3 समाज यव था



4.1.4 याय यव था



4.1.5 परमुलुखांशी यवहार

5 िशवाजी: एक य

हणून

o

5.1 पु

o

5.2 िश य

o

5.3 िम

o

5.4 पता

o

5.5 यो ा

o

5.6 शासक

o

5.7 राजा

o

5.8 भ

o

5.9 प र यासम हाच



6 संदभ



7 बा दवे ु

ओळख मराठ सा ा याचे सं थापक आ ण एक आदश शासनकता िशवाजीराजे भोसले एक सवसमावेशक, स ह णू राजा श ूव

हणून ओळखले जाणारे छ पती

हणून महारा ात आ ण इतर ह वं दले जातात.

ल याकरता महारा ात या ड गर-दयामधे अनुकूल असलेली गिनमी का याची प त वाप न

यांनी त कालीन वजापूरची आ दलशाह , अहमदनगरची िनजामशाह आ ण बला य मुघल

सा ा यशाह

ां याशी लढा दला, आ ण मराठ सा ा याचे बीजारोपण केले. आ दलशाह , िनजामशाह

आ ण मुघलसा ा य बला य असली तर महारा ात यांची सगळ िभ त

थािनक सरदारांवर आ ण

क लेदारांवर होती. ते सरदार/ क लेदार जनतेवर अ याय-अ याचार करत असत. िशवाजीमहाराजांनी या अ याय-अ याचारातून जनतेची सुटका केली, आ ण उ म शासनाचे एक उदाहरण भावी

रा यक यासमोर ठे वले.

छ पती िशवाजीराजे भोसले

छ पती िशवाजीराजे भोसले (१९ फे ुवार ??), १६३० (िशवनेर क ला, पुणे) जीवनकाल

ते ३ ए ल १६८० (रायगड)

आई-व डल

जजाबाई - शहाजीराजे भोसले

प ी

सईबाई, सोयराबाई, पुतळाबाई

काय

मराठा सा ा याचे सं थापक (६ जून इ.स. १६७४) महारा ा या प स ा

रा य या ी

मेला कोकण,

डॊंगररांगेपासून ते नागपूर पयत आण

महारा ा या उ रे ला खानदे शापासून ते द शासनकाल चलन पदवी

ण भारतात तंजावर पयत (???)

६ जून इ.स. १६७४ ते ३ ए ल इ.स. १६८० होन, िशवराई (सुवण होन,

य होन??)

छ पती, गो ा हण ितपालक,

ज म जजाबाई

ा शहाजीराजां या

थम प ी. िशवाजीमहाराजांचा ज म जजाबा

या पोट ई.स. १९

फे ुवार १६३० (फा गुन कृ ण तृतीया) रोजी पु यापासून ४० मैलांवर असले या िशवनेर

क

झाला.

यावर

शहाजीराजे शहाजीराजे

थम अहमदनगर या िनजामशहा या पदर एक सरदार

िनजामशहा या

हणून होते. मिलक अंबर

ा

भावी व जरा या मृ यूनंतर मुघल स ाट शहाजहान या सै याने ई.स. १६३६ मधे

अहमदनगरवर चाल क न ते शहर आप या ता यात घेत यानंतर शहाजीराजे वजापूर या आ दलशहा या पदर सरदार

हणून

जू झाले. आ दलशहाने

यांना पु याची जहािगर

दली.

शहाजीराजांनी तुकाबा शी आपला दसरा ववाह केला. लहान िशवाजीराजांना घेऊन जजाबाई पु याला ु रहायला आ या. तुकाबाई आ ण शहाजीराजे

ां या एकोजी भोसले ( यंकोजी भोसले)

स या या तािमळनाडू मधील तंजावरला आपले रा य

ा पु ांनी पुढे

थापन केले.

जजाबाई जजाबाई पु यात रहायला गे या यावेळ पु याची फार दरव था झालेली होती. ते हा छोटे िशवाजीराजे ु

आ ण कारभार

ां या ह ते पु यात एका शेतात

जजाबा नी पु याची पुन

तीकादाखल सो या या मुला याचा नांगर फरवून,

थापना करायला सुरवात केली. िशवाजीराजे लहानाचे मोठे होत असताना

आ ण मोठे झा यावरह (मोठे पणी या िसंहगडावर या

जजाबा नी खंबीर मागदशन दले. िशवाजीमहाराजां या व न

थम पाहन ू ते

इितहासकार मानतात.

वार सार या) या आ गु

येक मह वा या

होत. हं दवी

व न साकार करायला िशवाजीमहाराजांना जजाबा नी

संगी यांना

वरा य थापनेचे

फूत

दली असे काह

मागदशक लोककथा आ ण इितहास

ांमधे कालौघात पु कळदा सरिमसळ होते, आ ण यामुळे इितहासाचा नेमका

मागोवा घेणे क ठण होते. िशवाजीमहाराजां या बाबतीत ती सरिमसळ खूपच आहे; प रणामी

िशवाजीराजांना कोणाचे मागदशन कती िमळाले हे न क ठरवणे िनदान आज तर क ठण आहे . यु ा यास आ ण रणनीती स ेव

ांसबंधी

ाथिमक मागदशन

यांना शहाजीराजांकडू न िमळाले आ ण परक य

लढा कर याकरता आव यक असले या िश तीचे िश ण जजाबा कडू न िमळाले असे मा

उपल ध ऐितहािसक मा हती न िन तुकाराममहाराज

तपणे सांगता येते. समथ रामदास वामी आणी संत

ांचे मह वाचे अ या मक मागदशनह िशवाजीराजांना लाभले होते.

मावळ स ा

ांत या दोन ड गररांगां या मध या खोयाला "मावळ"

हणतात. पु याखाली १२ आ ण जु नर-

िशवनेर खाली १२ अशी एकूण २४ मावळे आहे त.

बारा मावळ 

पवन मावळ



आंदर मावळ



कानद मावळ



मुठाखोरे



गुंजण मावळ



हरडस मावळ

मावळचे सवंगड बाजी पासलकर का होजी जेधे तानाजी मालुसरे

यु मय जीवन

िशवाजीराजांचे जवळजवळ अध आयु य यु े कर यात गेल.े यु

संगी घो याव न

झोपदे खील ते घो यावरच आ ण केवळ तीन-चार तास घेत असत.

वास करताना

सु वातीचा लढा प हली

वार - तोरणगडावर वजय

ई.स. १६४७ मधे सतरा वषा या िशवाजीराजांनी आ दलशहा या ता यातला तोरणगड जंकला आ ण वरा याची मुहू तमेढ रोवली. तोरणगड हे

वरा याचे तोरणच ठरले.

याच साली िशवाजीराजांनी

क ढाणा(िसंहगड), राजगड, आ ण पुरंदर हे क ले आ दलशहाकडू न जंकून पुणे िमळवले.

ांतावर पूण िनयं ण

शहाजीराजांना अटक िशवाजीराजां या यश वी

वायानी बथ न िशवाजीराजांना आळा घाल याची एक यु

हणून

आ दलशहाने शहाजीराजांना अटक केली. िशवाय सुमारे ५००० फौज घेऊन फ ख े ान नावा या सरदाराला िशवाजीराजांवर ह ला कर यास पाठवले. िशवाजीराजांनी पुरंदरावर फ ख े ानाचा पराभव केला. बाजी

पासलकर सै यासकट पळ या फ ेखाना या पाठलागावर सासवडपयणत गेले. सासवडजवळ झाले या लढाईत बाजी पासलकरांचा मॄ यू झाला.

िशवाजीराजांनी मुघल बादशाह शाहजहान यास या या द खन या सुभेदाराकरवी (शहजादा मुरादब ) प

पाठवून शहाजीराजांसकट या या चाकर त जायची इ छा

कट केली.

याचा प रणाम

हणून

शाहजहानाने आ दलशहावर दबाव आणला आ ण प रणामी शहाजीराजांची सुटका झाली. परं तु यासाठ िशवाजीराजांना क ढाणा क ला, आ ण शहाजीराजांना बंगळू र शहर आ ण कंदप चा क ला आ दलशहाला

जावळ

ावा लागला.

करण

आ दलशहाशी इमान राखणारा जावळ चा सरदार चं राव मोरे शहाजीराजे आ ण िशवाजीराजे यां या व

आ दलशहाकडे कुरापती काढत असे.

िशवाजीने रायर चा क ला सर केला

प

यामुळे कोकण भागात

वरा याचा व तार झाला.

म घाटावर िनयं ण

ई.स. १६५९ पयत िशवाजीराजांनी जवळपास या प क

याला धडा िशक व यासाठ ई.स. १६५६ साली

यांवर वजय िमळ वला होता.

म घाटातील आ ण कोकणातील चाळ स

आ दलशाह शी संघष अफझलखान

करण

आ दलशहा या ता यात असणारे क ले जंकत रा ह यामुळे ई.स. १६५९ साली आ दलशहाने दरबारात िशवाजीस संप व याचा वडा ठे वला. हा वडा दरबार असले या अफझलखान नावा या सरदाराने उचलला. मो या सै यासह आ ण लवाज यासह अफझलखान मोह मेवर िनघाला. अफझलखान वाईजवळ आला ते हा िशवाजीराजांनी

त ड दे याचे ठरवले. तहाची बोलणी सु

तापगडाव न (जो स या या महाबळे र जवळ आहे ) यास झाली आ ण अंितम बोलणीसाठ िशवाजीने

वतः यावे असा

अफझलखानचा आ ह होता. पण िशवाजीराजां या व कलांनी (पंताजी गोपीनाथ बोक ल) अफझलखानाला गळ घालून

तापगडावरच भेट घे यास बोलावले. भेट या िनयमांनुसार दो ह

प ांकड ल मोजक च माणसे भेट साठ येतील आ ण दर यान सवानी िनश

राह याचे ठरले.

िशवाजीराजांना अफझलखान या दगाबाजपणाची क पना अस यामुळे यांनी सावधानी

हणून िचलखत

चढ वले आ ण सोबत बचवा तसेच वाघनखे ठे वली. बचवा िचलखताम ये दड वला होता तर वाघनखे हाता या पंजा या आतम ये वळ वलेली अस यामुळे दसणार न हती. िशवाजीसोबत जवा महाला हा व ासू सरदार होता तर अफझलखानसोबत स यद बंडा हा त कालीन

होता.

यात असा दांडप टे बाज

तापगडावर ल एका छावणीम ये भेट ठरली. भेट या वेळ उं चपु या, बलदं ड अफझलाखानने

िशवाजीला िमठ मारली आ ण िशवाजीराजांचे

ाण कंठाशी आले.

याच वेळ अफझलखानने

क यार चा वार िशवाजीवर केला परं तु िचलखतामुळे िशवाजीराजे बचावले. अफझलखानाचा दगा पाहन ू िशवाजीने वाघानखे खाना या पोटात घुसवली याचबरोबर अफझलखानाची पसरली. स यद बंडाने त

णी िशवाजीवर दांडप

वतःवर झेलला आ ण िशवाजीचे

ाणांितक आरोळ चहकडे ू

याचा जोरदार वार केला जो त पर जवा महालाने

ाण वाचले. यामुळेच "होता जवा

चिलत झाली.

आधीच ठरले या ईशाया माणे भेट या वेळ ३ तोफांचे बार

हणून वाचला िशवा" ह

हण

तापगडाव न काढ यात आले, आ ण

खाना या छावणी या जवळपास या झाडाझुडुपांम ये दडू न बसले या माव यांनी ह ला क न खान या सै याची दाणादाण उड वली. खानाचा मुलगा फाजलखान आ ण इतर काह सरदार लपूनछपून वाई या मु य छावणीपयत आले ( जथे खानाचा जनाना होता) व पाठलागावर असले या नेताजी या

सै यापासून वाच यासाठ ख जना, ह ी व इतर जड सामान टाकून वजापूरला जना यासकट पळाले. िशवाजीराजांना जनतेत िमळालेला आदर आ ण

ेम जे क अनेक शतकांनंतरह

यांची स ह णू वृ ी हे फार मह वाचे कारण आहे . अफझलखाना या मृ यूनंतर

अं यसं कार इ लामी प तीने क न

याची एक कबर

नेहमीसाठ या दे खभालीची यव था केली.

टकून आहे

यामागचे

यांनी या या शवाचे

तापगडावर बांधली आ ण या कबर या

अफझलखान या मृ यूनंतर िशवाजीराजांनी दोरोजी नावा या सरदाराला कोकणप क ले आ ण

दे श जंक यास पाठवले.

प हाळा जंकून घेतला. नेताजीने

िस

वतः राजे सातारा

ांतात घुसून को हापूरापयत गेले व यांनी

या या सै यासह जवळपास वजापूरापयत धडक मारली.

जौहरचे आ मण

अफझलखान या मृ यूमुळे िचडले या आ दलशहाने

याचा सेनापती िस

ह ला कर याचा आदे श दला. ई.स. १६६० साली झालेले हे आ मण संकटांपैक एक समजले जाते. िस

यातील आणखी

यासुमारास िशवाजीराजे िमरजे या क

जौहर यास सव श

वरा यावर ल अनेक मो या

या आ मणाची बातमी येताच राजे प हाळगडावर गेले आ ण िस

लागताच

याने गडालाच वेढा घातला आ ण गडाची रसद तोडली. काह

िनशी

याला वेढा घालून होते.

जौहरला याचा सुगावा

दवस गडावर ल सवानी तग

धरली पण िस चा वेढा उठ याचे काह ल ण दसेना ते हा सवाशी खलबत क न िशवाजीराजांनी

जवळ या वशालगडावर पोहोचावे असा िनणय घेतला. प हाळगडाव न एके रा ी िशवाजीराजे आ ण काह मंडळ गु

र

याने िशताफ ने िनसटले.

बरोबर काह सै य पाठलागावर रवाना केले.

ाचा प ा लागताच िस

जौहरने िस

मसऊद या

घोड खंड तली लढाई

प हाळगडापासून काह अंतरावर वाटे त िस लढाई सु

या सै याने

यांना घोड खंड त गाठले आ ण हातघाईची

झाली. ते हा िशवाजीराजांचे व ासू परा मी सरदार बाजी

वनंती केली क

भू दे शपांडे यांनी िशवाजीराजांना

यांनी वशालगडासाठ पुढे कूच करावी आ ण खंड तील लढाई

वशालगडावर पोहोचताच तोफां या तीन डाग या ऐकू आ या

पोहचले असा संदेश िमळे ल. बाजी येणार नाह त तो पयत िस

वत: लढतील.

हणजे िशवाजीराजे सुख प गडावर

भू दे शपां यांनी वचन दले क जो पयत तोफांचे तीन आवाज ऐकू

जौहरला खंड म

येच झुंज वत ठे वतील. िशवाजीराजांना ते पटे ना पण

'बाजी' या वनंतीवजा ह टापुढे यांनी यास मा यता दली आ ण वशालगडासाठ कूच केली. बाजींनी िस

या सै याला रोखून धर यासाठ

सै यापुढे बाजी भूंनी

य ांची शथ केली, पण सं येने कतीतर पट ने अिधक

ाणांची बाजी लावली, जर ते

वतः

ाणांतीक घायाळ झाले होते. शेवट

सैिनकांनी मृ युपथावर असले या घायाळ बाजींना एके ठकाणी आणून बस वले, पण बाजींचे

कानाशी साठले होते. थो या वेळाने तोफांचे तीन आवाज ऐकू आले आ ण िशवाजीराजे गडावर पोहोच याचा तो संदेश समज यावरच बाजी फार चटका लावून गेली. बाजी भू हे

भू दे शपांडे यांनी

ाण

ाण सोडले. िशवाजीराजांना ह बातमी

या घोड खंड त लढले आ ण

वतः या

ाणांचे बिलदान दले

या घोड खंड चे नाव िशवरायांनी पावन खंड असे बदलले. बाजी भू या बिलदानाने पावन झालेली ती

पावन खंड.

मुघल सा ा याशी संघष मुघल स ेशी संघष हा िशवच र ाचा यापक आ ण अ वभा य भाग आहे . त कालीन मुघल सा ा य हे भारतातील सवात बला य होते आ ण औरं गझेब हा अितशय कठोर आ ण कडवा मुघल बादशहा द ली येथे शासन कर त होता. औरं गझेब कालीन मुघल सा ा यासंबाधीची मा हती दे णारा वेगळा लेख आहे .

शा ह तेखान

करण

मुघल सा ा याचा नमदा नद पलीकडे व तार तसेच िशवाजी या रा य व ताराला वेसण घालणे या दोन हे तूंसाठ औरं गझेबाने

याचा मामा शा ह तेखान याला द खन या मोह मेवर पाठ वले.

लवाजमा, सै य आ ण फौजफाटा सोबत घेऊन शा ह तेखान िनघाला आ ण वाटे त असणा या

चंड मोठा येक

रा यात, गावात याने दहशत पसर वत जमेल तेवढा जमेल तेथे व वंस केला. शेवट पु याजवळ ल चाकणचा क ला जंकून पु यातील िशवाजीराजां या लाल महालातच तळ ठोकला. िशवाजीराजांनी खानाचा बंदोब त कर यासाठ एक धाडसी िनणय घेतला तो

हणजे लाल महालात िश न खानाला

संप व याचा. लाल महालात आ ण अवतीभोवती खडा पहारा असे आ ण महालात िशरणे अितशय

जोखमीचे काम होते. एके रा ी लाल महालाजवळू न जाणा या एका ल ना या िमरवणूक चा आधार घेऊन काह मोज या माणसांसह अस यामुळे लवकरच कोठे तर झटापट सु

य

वतः िशवाजी लाल महालात िशरले. महालाचा कानाकोपरा मा हत

शा ह तेखान या खोलीत िशवाजीने

वेश केला. तोपयत महालात

झा यामुळे शा ह तेखानला जाग आली आ ण तेव यातच िशवाजीला समोर पाहन ू

खानाने जीव वाच व यासाठ सरळ खडक तून खाली उड घेतली. िशवाजीने चपळाईने केलेला वार हक ु यामुळे खाना या

ाणावर बेत याऐवजी याची तीन बोटे कापली गेली. या

सा ा याची जी नाच क झाली ती

करणामुळे मुघल

वरा यासाठ अिधकच फाय ाची ठरली. जे राजे मुघल

आ यामुळे िशवाजीला जुमानत नसत ते आता िशवाजी या परा मामुळे िशवाजी या बाजूने झुकले. आणखी एक वेगळा प रणाम या

करणामुळे झाला तो

हणजे िशवाजीला िमळालेला मानवी

मोठा दजा आ ण यामुळे जोडले या दं तकथा. अनेकदा या गो ीचा अ

य

मतेपे ा

फायदा िशवाजी कंवा

या या सै याला िमळाला. श ूसै याम ये िशवाजी घुस या या केवळ अफवा पसरवून सं येने करकोळ

असले या माव यांनी सं येने अनेक पट ंनी मो या श ूसै याची उड वलेली दाणादाण ह याच गो ीची सा

दे ऊ शकते. ई.स. १६६३ सालचे शा ह तेखान

ना यमय

संगाची भर घालून गेल.े

करण िशवाजीराजां या जीवनात आणखी एका

सुरतेची प हली लूट ई.स. १६६४. सततची यु े आ ण यामुळे रता होत असलेला ख जना यामुळे िशवाजीराजे िचंितत होते. श ूला ह िचंता फार सता वत नसे. अ या य कर लादन ू कंवा बळजबर ने खंडणी जनतेकडू न वसूल यास बादशाह कारभारास कमीपणा वाटत न हता. अनेक दवसां या खलबतांनंतर िशवाजीराजांनी शेवट एक उपाय शोधून काढला तो

हणजे इितहासाला मा हत असलेली सुरतेची

प हली लुट. सुरत शहर (जे आज या गुजरात रा यात येत)े हे त कालीन मुघल रा यात होते आ ण

यापारामुळे अितशय

करता आ या, एक

ीमंत शहरांम ये गणले जात होते. सुरत शहरा या लुट मुळे दोन गो ी सा य

हणजे मुघल स ेला आ हान आ ण रा या या ख ज यात भर. लुट चा इितहास

भारताम ये अितशय र रं जत आ ण वनाशक आहे . जाणवते. िशवाजीराजां या आ ेनुसार

या पा भूमीवर सुरतेची लूट ह पूणपणे वेगळ

ीया, मुले आ ण वृ

यां या केसालाह ध का न लावता ह लूट

सा य केली गेली. मिशद , चच यासार या दे व थानांनाह लूट तून संर ण दले गेले.

िमझाराजे जयिसंह

करण

ई.स. १६६५. औरं गझेबाने िशवाजीराजांचा

यांचे परा मी सेनापती िमझाराजे जयिसंह याला

चंड सै यासह पाठ वले.

ितकार िथटा पडला आ ण िनणायक लढाईनंतर पुरंदरचा तह झाला आ ण

िशवाजीराजांना तहा या अट ंनुसार २३ क ले राजधानी) येथे पु

ावे लागले.

याबरोबरच

वत: आ ा (त कालीन मुघल

संभाजी यासह औरं गझेबासमोर हजर हो याचे कबूल करावे लागले.

आ याहन ू सुटका ई.स. १६६६ साली औरं गझेबाने िशवाजीराजांना द ली येथे भेट साठ आ ण वजापूरवर आ मणावर चचा कर यास बोला वले.

यानुसार िशवाजीराजे द लीला पोहोचले.

वषाचा संभाजी दे खील होता. परं तु दरबारात यांना किन िशवाजीसार या राजांचा

य

सरदारां या समवेत उभे के या गेले जो क

णी अटक क न नजरकैदे त ठे व यात आले. लवकरच यांची

िमझाराजे रामिसंग यां याकडे आ ा येथे कर यात आली. िशवाजीब ल

आधीपासूनच जाणून अस यामुळे यां यावर कडक पहारा ठे वला होता. काह सुटकेसाठ

य

यां यासोबत सहा

अपमानच होता. या अपमानामुळे अितशय नाराज िशवाजीराजे तडक

दरबाराबाहे र पडले असता यांना त रवानगी जयिसंहाचे पु

यांनी केले या

फोल ठरले होते. शेवट िशवाजीराजांनी एक योजना आखली.

अितशय आजार पड याचे िनिम

केले आ ण यां या

पेटारे पाठ व यात येऊ लागले. सु वातीला पहारे कर दवसांनी यात ढलाई येऊ लागली. नंतर

कृ ती वा

यासाठ

दवस िनघून गेले.

या योजनेनुसार ते

व वध मं दरांना िमठाईचे

येक पेटारा बारकाईने तपासून पहात पण काह

यांनी तपास याचेदेखील सोडले. या गो ीचा फायदा घेऊन

एक दवस िशवाजीराजे आ ण संभाजी एकेका पेटा याम ये बसून िनसट यास यश वी झाले. कोणास संशय येऊ नये या तव िशवाजीराजांचा व ासू हरोजी फजद हा िशवरायांचे कपडे चढवून आ ण यांची अंगठ

दसेल अशा प तीने हात बाहे र काढू न झोप याचे नाटक कर त होता. िशवराय दरवर ू

पोहोच याची खा ी आ यावर तो दे खील पहारे क यांना बगल दे ऊन िनसट यास यश वी झाला. बराच वेळ आतम ये काह हालचाल नाह हे वाटू न पहारे कर आत गेले असता यांना तेथे कोणीह आढळले नाह ते हा यांना स य प र थती ल ात आली.

आ ा येथून िशवाजीराजांनी वेषांतर केले आ ण एका सं यासी यो या या वेषात महारा ात

वेश केला.

यातदे खील यांना अनेक खबरदा या घेत या जसे क संभाजीला यांनी वेग या मागाने काह दस ु या

व ासू माणसांबरोबर पाठ वले होते. ते

वतः अितशय लांब या आ ण ितरकस, वाक या मागाने

मजल-दरमजल कर त आले. उ े श हाच होता क काह झाले तर पु हा औरं गझेबा या हातात पडायचे नाह .

यात आणखी एक गो

उ लेखनीय आहे . द लीभेट पूव

यांनी रा याकारभारासाठ जे अ

धानमंडळ

थापून आले होते, या मंडळाने राजां या अनुप थतीम ये दे खील रा याचा कारभार चोख चाल वला

होता. हे िशवाजीराजांचे आ ण अ

सव

धानमंडळाचे यश मौ यवान आहे .

वजयी घोडदौड

िशवाजीराजे परत यानंतर

यांनी झाले या अपमानाचा

सव तेवीस क ले जंकून घेतले.

ितशोध घे यासाठ पुरंदर या तहात दलेले

क ढा याची लढाई तानाजी मालुसरे .

रा यािभषेक

िशवाजी महाराजांची राजमु ा ६ जून इ.स. १६७४ रोजी िशवाजीराजांना रा यािभषेक कर यात आला. िशवरा यािभषेक शक सु

द

ण द वजय

केले आ ण िशवराई हे चलन जार केले.

या दवसापासून िशवाजीराजांनी

रयतेचा राजा शासन यव था संर ण यव था अथ यव था समाज यव था याय यव था परमुलुखांशी यवहार

िशवाजी: एक य पु  

छ पती संभाजी महाराज

छ पती राजाराम महाराज

हणून

िश य िम पता यो ा शासक राजा भ प र यासम हाच

संदभ 

"राजा िशवछ पती", लेखक : ब. मो. पुरंदरे

बा दवे ु 1. िशवाजी महाराजांवरचे संकेत थळ 2. [1]

3. मोगल-मराठा गोदावर खो यातील संघष Source: http://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9B%E0%A4%A4%E0%A5%8D %E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%80_%E0%A4%B6% E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0 %A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%87_%E0%A4%AD%E0% A5%8B%E0%A4%B8%E0%A4%B2%E0%A5%87