Natha Kamat - Pu.l.deshpande

नाथा कामत (ःथानांतरीत१ रीत१)

Your continued donations keep Wikipedia running!

• Learn more about citing Wikipedia •

िविकपीिडया, मुत ानकोशातून

या लेखातील काही िकंवा सव7 बदल (यांची ूतािधकार मुnतेबLल िनिsती होईपयtत ता(पुरते ःथानांतरीत केले आहे त. कृ पया हा लेख वगळू नये िकंवा (याचा इितहास जतन करावा जेणे कQन ूतािधकार मुnतेबLल िनिsती झा=यास तो पुनःथा7िपत करणे सोपे होईल.

नाथा कामत हे ूािणमाऽ मा या जीवनात का "हणून आले आहे आिण दातांत काहीतरी अडकावे तसे का अडकून रािहले आहे , मा या मनात (या)यािवषयी िनि,चतपणाने कोण(या भावना आहे त, याचा अजून माझा मलाच नीट उलगडा झालेला नाही या ज3मात होणार नाही. "बाबा रे ! तुझं जग िनराळं आिण माझं िनराळं !" नाथा कामत कुळक6या7)या हॉटे लात हातातले भजे दो3ही बाजूंनी राणीछाप :पया ू पाहत मला अनेक वेळा हताश हो(साता सांगत होता. (या)या <ा अशा वाग6यात=या दोन गो>ी िनरखून पाहावा तसे उलटू न पालटन मला आवडत नाहीत. एक "हणजे खा6याचा पदाथ7 िनरखून पाहत खाणे. नाथा कामताला ही फार वाईट खोड आहे . अथा7त आपले सव7 उसासे, िनः,वास इ० मा यावर सोड6यासाठी मला तो होऊन हॉटे लात घेऊन जात अस=यामुळे (याने भजेच काय पण बटाटे पो<ांतला ू(येक पोहा आिण मातीत सोने सापडावे तःस दमIळ मागा7ने सापडणारा बटाJयाचा एक-सहKांश तुकडा जरी िनरखून पािहला तरी मला ु (याबLल तMड उघडता येत नाही. पण दसरी न आवडणारी गो> माऽ तापदायक आहे . मला कुणी 'बाबा' शNदाचे 'हे बाबा'. 'भो बाबा' िकंवा ु 'बाबा रे ' हे संबोधन वापरले की चीड येते. 'बाबा रे ' <ा शNदाने वायाची सुQवात करणारी माणसे ऎकणाराला एकदम खाल)या पातळीवर काय आहे हे तू पिहचानलं नाहीस", "हा भवसागर दःतर आणून बसवतात. 'बाबा रे ' <ा शNदापुढे "व(सा, तू अजाण आहे स.". "बेटा, दिनया ु ु आहे .", "ूा6या, रामकथारस पी" अशांसारखी अनेक वाये गुTपणाने वावरत असतात. नाथा कामता)या वायातला 'बाबा रे ' हा एवढा ितरःकारणीय अतएव (याUय जातीचा शNद सोडला तर `(याचं जग िनराळं आिण माझं जग िनराळं ' ही गो> शंभर टके खरी आहे . मी राVभाषेत `गौ आदमी' िकंवा अलाघरची गाय होतो. ("शुX बैलोबा आहे " हे मा यािवषयीचे UयेZ नातलगांतली चालू मत िचं(य आहे .) मी अ=लाघरची गाय होतो आिण नाथा कामत हा-- अलाघरी असतात की नाही मला ठाऊक नाही, पण--अलाघरचा मोर होता. सदै व आपला िपसारा फुलवून िन(यनुतन लांडोरी)या शोधात. (यला घडवताना िवधा(याने रोिमयो, मजनू, फरहाद, िहररांझा <ा पंजाबी नरमादीपैकी जो कोणी नर असेल तो, सोणीमहीवालमधला वाल िकंवा महीवाल आिण िलंओपाऽा ते का3होपाऽा <ा व अशांसार\या हजारो सुंदरींवर जीव ओवाळीत राहणे एवढे च काय7 केलेले जे जे "हणून परदे शी व एतLे शीय गडी होऊन गेले (यांचे नकाशे संबंिधत अिधका-यांकडू न मागवले असतील आिण (यानंतर नाथा कामत नावाचा पदाथ7 तो िवधाता किरता होऊन चार मिह3यां)या शेपशयनी जाता झाला असेल. कुठ=याही शहरवःतीत=या रः(यातून नाथा कामताबरोबर चालत जा6यापे^ा गोवी)या वाळवंटातून भर दपारी अनवाणी धावत जाणे ु ! , अिधक सुखावह पातळ लुगडे िकंवा ःकट7 गुंडाळू न ि_>पथातून काहीही सरक=यासारखे झाले की नाथा कामताचे पंचूाण डो`यांत येऊन गोठतात, ग`यातले आदामचे सफरचंद सुतार लोकांकडे लेaहल मोजायचे यंऽ असते (यात=या बुडबुbयासारखे खालीवर aहायला लागते, मानेचा कोन उलटा िफरत तीनशेसाठ अंशांचा ूवास कQन येतो. आिण वKि3वत वःतू जरा दे ख6यातली िनघाली की नाथा)या बुटाला चाके लाव=यासारखा तो अधांतरी तरं गू लागतो. <ा तुया7वःथेतून सहजभावात यायला काही िमिनटे जावे लागतात. मग आप=या (या ू तो भानावर येतो. टायने आवळले=या ग`यातून `गटळळगर7 गम' अशांसार\या अ^रांनी वण7न करता ये6यासार\या आवाज काढन नाथाची आिण माझी मैऽी ही एखाcाला आपोआप सदd aहावी तशी झाली. (या)या आिण मा या आवडीिनवडी सार\या नाहीत. माझे कपडे िशवणारा िशंपी तंबोढया)या गवस6या, तब=या)या खोळी, उशांचे अॅे वगैरे िशवून उरले=या वेळात सिे , कोट वगैरे माणसे झाकायची कापडे िशवणारा; तर नाथाचा कोट कोटात िशवला जातो, पhट भायख`याला आिण शट7 सhडहःट7 रोडवर)या ःपेशिलःटाकडे ! (याला मेशोला कुठले िपचर आहे , एिलझाबेथ टे लरची सjया ूकृ ती कशी आहे , िरटा हे वथ7 अिधक दाहक की िजना लोिलिॄजीडा, िॄिजत बादmची मापे, वगैरे गो>ींचा लळा तर मी गावात=या गावात aयंकटे श टॉिकजमjये 'भn सुदामा' पाहणाढयांपैकी! (या)या मा या वयांत खूप फरक आहे . तो आिण मी एका कचेरीत नोकरीला नाही तरीदे खील उoया गावाला आम)या मैऽीची मािहती आहे . गावकरी मंडळीना वाःतिवक हे अजब वाटते. नाथा एरवी गावात फारसा िमसळणाढयांतला नाही. तो दे हाने पा=या7त असला तरी मनाने चौपाटीवर नाहीतर रे लेमेशनवर असतो. कारणपर(वे िहं द ू कॉलनी)या ग==यांत अथवा िशवाजी पाक7वर आढळतो. िगरगाव रः(याला खोताची वाडी िजथे 'टांग जराशी' मारते (या नायावर शिनवारी पाच ते साडे सहा शॅिफक पोिलसाची bयुटी लावावी तसा उभा असतो. (याचा थोरला भाऊ गणपती आिण मी एका वगा7तले. पण नाथा आिण गणपती हे भाऊभाऊ आहे त हे केवळ विडलांचे नाव आिण आडनाव तेच लावतात "हणून खरे मानायचे. गणपती मॅिशक झा=यावर मिह3याभरातच पोःटात िचकटला आिण गेली िक(येक वषq िलफाrयाला ू आहे . ःटांप िचकटू न राहावा तसा पोःटखा(याला िचकटन

आिण नाथा)या माऽ शेकडो नोकढया झा=या. (याने आिधक के=या की 'ूेम' हे सांगणे िबकट आहे . `नाथा)या घरची उलटीच खूण' ही ओळ नाथा कामता)या घराला सग`यांत जाःत लागू पडे ल. वडील नाना कामत आिण आई आई कामत ही ौावणबाळा)या मातािपतरांइतकी सालस. नाना कामत अनेक वषा7पूवI अकौटं ट जनरल)या हिपसातून िरटायर होऊन बसले. जवळ)या पुंजीतून आिण अिलबागजवळ)या खेbयातली आपली वाडविडलािज7त शेतीवाडी, घरदार िवकून पा=या7ला एक घर बांधले. (यां)या घराला कामतवाडी असे "हणतात. ते एवढे से घर आिण ती एवढीशी बाग <ाला कामतवाडी "हणणे "हणजे उं दराला ऎरावत िकंवा टांvया)या घोbयाला हयमीव "हण6यापैकी आहे . नाना कामत हा दे वमाणूस; नाथाची आई "हणजे तर केवळ माउली. गणपती पोःटा)या खांबासारखा िनिव7कार. मांडीला तीनतीन वषq नवे धोतर न लावणारा. <ा वयात चं"या)या काडीला सूत गुंडाळणारा. पोरां)या पाठीत हात वर क:न धपाटे देखील न मारता येणारा. नंबर दोनचा शीतळू ! रः(यात हे भाऊ एकमेकांना िदसले तर सदािशवदे खील तसाच. कुठ=यातरी आगी)या िवमा कंपनीत आहे , पण ःवभावाने जळाहनही ू मान उचलून वरदे खील पाहत नाहीत. (यानंतर)या भगीनी aहना7युलर फाइनलापयtत िशक=या, एके िदवशी बोह=यावर चढ=या आिण सासरी गे=या. शेवटला नाथा! हा माऽ अनेक वषq मुंजाच रािहला. अनेक िपंपळांवर बसला. पण <ालाच िपंपळांनी झपाटले आिण शेवटी एकदा---पण ती कथा पुढे येतेच आहे . "तु"ही तरी आम)या नाथाला काही सांगून पाहा--तुमचं (याचं रहःय आहे नाही "हटलं तरी." नाना कामत डो`यांत पाणी आणून मला सांगत. आमचे घर टाकून चार घरे पलीकडे नाना कामतांची कामतवाडी. "मी काय नाथाला सांगणार? तो जे जे काही सांगतो ते तु"हाला सांिगतलं तर पुढ=या मिह3याची पे3शन आणायला जाणार नाही तु"ही." हे सगळे मी ःवरात "हणतो. उघड माऽ "बघू. अहो, लvन हादे खील योग आहे " वगैरे वाये असतात. नाथा माऽ मला सारखे काही ना काहीतरी सांगत असतो हे खरे . मा या aयnीम(वात ही काय गोम आहे मला कळत नाही. मा यापाशी अनेक लोक आपली अंतःकरणे उघडी करतात. आम)या ग=लीतले काका राऊत अगदी आत=या गाठीचे "हणून ूिसX आहे त. पण तेदेखील मा यापुढे ती गाठ सोडू न बसतात. (यांचा जावई (गुलाबचा नवरा) रामराव "हाऽे याने खोता)या वाडीत कुणाला तरी ठे वले आहे ही गो> काका रावताने मला काही कारण नसताना सांिगतली होती. वाःतिवक काही गरज नaहती. पण मा यापाशी ू(येक गो> ही सेफ िडपॉिझट aहॉ=टमjये ठे व=याइतकी सुरि^त राहते अशी पा=या7त (पुव7 बाजू) माझी \याती आहे . कदािचत <ा मा या aयिnम(वाचा गुण "हणूनच नाथा आप=या सग`या दद7 भढया कहा6या मला सांगत असावा. (या)या वडील भाऊ गणपती मला अरे तुरे करतो "हणून मा यापे^ा सहासात वषाtनी लहान असलेला नाथादे खील मला अरे तुरेच करतो. गो> सूआम आहे , पण मला जरा बोचते. रः(यात चालताना मा या खांcावर कोणी हात ठे वून चाललेले मला आवडत नाही. "हणजे माझा खांदा हा िशवाजी िकंवा थोरले बाजीराव यांनीच हात ठे व6या)या लायकीचा आहे अशासारखा अिजबात गैरसमज नाही माझा. पण एकूणच मला शारीरीक लगट कQन दाखवलेली मैऽी आवडत नाही. आिण नाथा तर सारखा मा या कोटा)या बटणाशी, पाठीशी, खांcाशी चाळा कQन बोलतो आिण वर पु3हा ते `बाबा रे ' चे ोुपद! नाथा कामत हा ःवतःिवषयी)या हजारो गैरसमजांचा दोन पाय फुटलेला एक हो=डॉल आहे . बायकांनी आप=याकडे पािहले रे पािहले की (या आौमहिरणI सार\या िवX होतात असे (याला इमानाने वाटते. `िवX'.`आौमहािरणी' वगैरे सगळे शNद नाथाचे! (याची शNदसंप{ी माऽ बृहःपतीला (या)या आसनावQन खेचून काढील अशी आहे . आ"हीही आयुंयात `Kी' हा पदाथ7 पािहला; पण नाथाने जसा पािहला ते ा(याचे पाहणे. "नामा7 िशअरर)या डो`यांना हे डी लमारचं नाक लावलं आिण बेटू डे वीसची हनवटी िचकटवली की केशर कोलवाळकर होते", "लाडे ट कोलबट7 ची िजवणी. िलझ टे लरची पाप6या. इनिमड बग7मनचा ओaहरऑल गेट अप िमळू न आणखी कोणाशीशी होते." असे (याचे िसXांत आहे त. (याचेही एक खास िमऽांचे वतु7ळ आहे . (याला तो आपली गhग "हणतो. (या गhगमjये नाथाला कोणी `िकलर' "हणतात, कोणी `बायालॉिजःट' "हणतात. नाथा अशा वेळी खूष असतो. "बाबा रे ---" नाथा मला सांगत असतो, "दोष माझा नाही. (या िदवशीचीच गो> घे! वेलकम ःटोअस7मjये मी Nलेbस आणायला गेलो होतो. शरयू िपना आणायला आली होती." "कोण शरयू?" मा या या अानज3य (की जनंक?) ू,नानंतर नाथाचे डोळे एकदम ऊjव7 लाग=यासारखे वर गेले. मा या सदतीस वषq पे}न भोगले=या एका काकांचे डोळे एकदाच असे झालेले मी पािहले आहे त. (यानंतर तासाभरातच मंडळींनी टापँया बांध=या. नाथाचे ते तसले डोळे पा<ची मला सवय आहे . कुठली तरी सरला, िवमला धQन तो कथेचा पुव7रंग सुQ करतो आिण मा या "कोण सरला?". "कोण िवमल?" <ा न चुकता होणाढया अजाण सवालांनंतर (याला हटकून ऊjव7 लागतो. काही वेळाने डॊळे खाली उतरवून नाथा इहलोकात आला. आिण मेले=या उं दराकडे आपण Uया €>ीने पाहतो तसे मा याकडे पाहत "हणाला, "पा=या7त इतकी वषq राहन ू तुला शरयू ठाऊक नाही? हे "हणजे हॉिलवुडमjये राहन ू मेटा गाबm कोण हे िवचार6यासारखं आहे ." "नाथा, पा=या7ला हॉिलवुड "हणणं "हणजे...जाऊ दे ." खरे "हणजे मला चटकन उपमा सुचली नाही. "पण खरं च तुला शरयू ठाऊक नाही--- पा=या7त इतकी वषq राहन ू ..." "नाथा, शरयू "हणजे काय पालq,वराचं दे ऊळ आहे , की नामशेजारी खाणावळ की पा=या7)या ू(येक सुपुऽाला ठाऊक! िशवाय तू "हणतोस ती कुठली शरयू! पा=या7त स{र एक शरयू असतील." "होय िमऽा....." हे एक (याचे संबोधन मला आवडत नाही. पुंडरीकाने (याचा तो चंिािपड का कोण होता (या)याशी बोलावे अशा थाटात तो मला--- मा या एतदिवषयक अानाची कीव करताना--- `िमऽा' असे "हणतो. "शरयू खूप आहे त, असतील, होतील---पण आताचा व6य7िवषय

असलेली शरयू एकमेवाितीयम!" नाथा बोलायला लागला की ऎकत नाही. "आिण ती तुला ठाऊक नाही?" "नाही!" मी उ{रलो. तू मुसलमान होतोस का?---<ा औरं गजेबा)या ू,नाला संभाजीने <ाच िधटाईने उ{र िदले असेल. "तुझा दोष नाही, बाबा रे ! तुझं जग िनराळं आणी माझं िनराळं !" हे वाय मी (यानंतर आिण (यापुवI शरयू, कुमुद, शालीनी, बेबी, कुंदा अशा अनेक संदभा7त ःप>ीकरणासह ऎकले होते. "शरयू तुला ठाऊक नाही? सोनारी रोडवर)या तो लांडगा ठाऊक आहे तुला?" "लांडगा?" आम)या पा=या7तला डु करे , गाढवे, पाळीव आिण कुलुंगी कुऽी आिण कुणा अनािमक मारवाbया)या भर बाजारात ठाण मांडून शािफक अडकवणाढया आिण काही "हाताढया डो`यांना शेपटीची सोय करणाढया गाई हा ूािणसंमह मला पिरचीत आहे . पण हौसेने लांडगा बाळगणारा गाढव पा=या7त राहत असेल अशी क=पना नaहती. "कोण लांडगा?" मी पु3हा िवचारले. "तो---भाईसाहे ब ूधान हे माणसाचं नाव धारण कQन सबरिजःशार नावाचा हLा ु िमरवणारा जंतू!" अिववाहीत तQणीं)या बापांिवषयी बोलताना नाथा कामता)या िजभेवर सा^ात सरःवती केस मोकळे सोडू न, शंकराकडू न :ं डमाळा उस3या आणून ग`यात घालून नाचते. "(या ूधानां)या िनवडु ं गात ही जाई फुलली आहे !" `भांगेत तुळस' <ा मराठी वाƒपचारला एक तेजःवी भावंड बहाल करीत नाथा कामत "हणाला. मागे एकदा सरोज केरकर नावा)या „cदखी)या घरा6या)या संदभा7त "बMबलां)या काbयां)या जुगbयात केवडा आला आहे ." ु . "हणाला होता ित)या बापाचा उ=लेख िहपॉपॉटे मस याखेरीज केला नाही. "बरं मी काय सांगत होतो---" "लांडगा!" मी. "हं . तर लांडvयाची मुलगी शरयू ूधान!" टायचे गाठ सैल भांगातून करं गळी िफरवीत नाथाने कथा पुढे चालवली. "मी वेलकम ःटोअस7मjये Nलेbस घेत=या. शरयूंन घेत=या डझनभर. वेलकम ःटोअस7चा िशतू सरमळकर ठाऊक आहे च तुला!" "मालक ना?" "हो." पुढ=या बशीतले एक भजे चटणीत िचरडू न िशतू सरमळकराला िचरड=या)या थाटात नाथा "हणाला. "बैल साला! Nलेbस हा पुQषोपयोगी पदाथ7 सोडलास तर बाकी सव7 िKयोपयोगी वःतूंचा aयापार करणारा हा एक पाजी इसम आहे हे पा=या7त तरी कोणाला सांगायला नको! (या)या दकानात गुलाबा)या ताटaयासारखं बायकांचं िगढहाईक फुललेलं असतं; पण हा कोरडा ठणठणीत आहे . नाकावर ु श…दरु लावतो आिण कमरे खालचा दे ह साबणचुढयाची िपशवी भर=यासारखा अjया7 िवजारीत कMबून ब…बीपयtत उघडी पैरण घालतो." िशतू सरमळकराचे हे वण7न खरे आहे ; पण (याचा संदभ7 कळे ना. नाथा तMडाने थैमान घालीत होता. "(या िश(या)या तMडात दे वानं बुटाची जीभ घातली आहे . चेहरा वीर बॅुवाहनासारखा!" "तो मQ रे ! शरयूचं काय झालं सांग." "सांगतो." चटणीत िभजलेले भजे िनरखून पाहत नाथा "हणाला, "शरयूनं आप=या छोJयाशा पस7मधून दहाची नोट िदली. आता दहा :पये सुटे नाहीत हे वाय तू िशतू सरमळकरा)या जागी असतात आिण तु यापुढं शरयू ूधानसारखी जाईची कळी िपना घेत उभी असती तर कसं "हटलं असतंस?" नाथा कामताशी बोलताना हा एक ताप असतो. अमया वेळी तू काय बोलला असतास? तमया वेळी तू कसे उ{र िदले असतेस? मी कसे िदले असेल? ती काय बोलली असेल? <ािवषयीचे माझे अंदाज तो मा या तMडू न वदवून घेतो. "मी आपलं सरळ "हटलं असतं : दहा :पये सुटे नाहीत. पैसे काय पळू न जाताहे त तुमचे? आणखी काय दे ऊ?" "शाबास! "हणूनच तू िशतू सरमळकर नाहीस आिण तो ग…डा िKयोपयोगी ःटोअस7 चालवतो. (या रा^सानं ती दहाची नोट शरयू)या अंगावर फेकली आिण सदd झाले=या रे bयासारखा (याचा तो आवाज--- तस=या आवाजात ितला "हणाला: तीन दमडी)या वःतू घेता आिण धा)या नोटी काय नाचवता? िशतू सरमळकर हे वाय शरयू ूधानला "हणाला--आता बोल!" मी काय बोलणार? मी आपला सदd झाले=या रे bयाचा आवाज कसा असेल <ाचे एक jविनिचऽ मनाशी ऎक6याचा ूय† करीत होतो. "बोल! ग‡प का? अशा वेळी तू काय केलं असतंस?" नाथा.

"(या सरमळकरा)या काउं टरवर मूठ आपटू न (या)या काउं टरची काच फोडली असती---" हे वाय मी आपले नाथाला बरे वाटावे "हणून "हटले. एरवी िशतूकाका सरमळकरािवषयीचे माझे मत काही इतके वाईट नाही. (या)या िवःकटायला लावून शेवटी पाच नया पैशांचीदे खील दकानात फुलणारा गुलाबांचा ताटवा मीदे खील पािहला आहे . (याला (याचे िन"मे दकान ु ु वःतू न िवकत घेता जाणारी ती गुलाबे (याचे डोके कसे िफरवीत नाहीत <ाचेच मला नवल आहे . तीन आ6यां)या िपनांना दहाची नोट दे 6यातली गैरसोय मला पटत होती. पण समोर नाथा फिकरा)या हातात=या धुपासारखा उसासत होता. मा या मुठीने सरमळकरा)या काउं टर फोड6या)या क=पनेने (याला खूपच समाधान झाले. "बाबा रे ! दे अर यु आर! मी माझं अंतःकरण उघडं कQन तुला <ा साढया गो>ी सांगतो <ाचं हे च कारण! तुझं माझं जग िनराळं असलं तरी तुझी माझी वेaहल…vथ जमते." "वेaहल…vथ?" ""हणजे मा या ॑दयात लागणारं ःटे शन तु याही ॑दयात लागू शकतं." नाथा आता उपमां)या शोधाथ7 रे िडओ-िवभागात िशरला होता. ु लगेच उसळू न "हणाला, "तू काच फोडली असतीस. मी (याचं तMड फोडलं!" ""हणजे मारामारी? (या ग…bया)या कातडीला मी हात लावीन? मी शरयू)या दे खत बोललो (याला..िश(या, तMड संभाळू न बोल. कोणाला बोलतो आहे स तू?" माझी एकशे एक टके खाऽी आहे की, िशतू सरमळकराला नाथा असे काहीही बोलला नाही. एक तर िशतू हा रोज)या जेवणात ऑइलऎवजी 'बूड ऑइल' खाणाढयांपैकी! (याने नाथा)या टाळयात पाच िकलोचे वजन मारले असते. पण नाथा हे वाय हॉटे लात माऽ एवŠया जोरात "हणाला की, पलीकड)या टे बलावरची माणसे चमकून मा याकडे पाहू लागली. (यांचा उगीचच मीच 'िश(या' आहे असा गैरसमज होऊ नये "हणून मी चटकन "हणालो, "असं "हणालास तू (या िश(याला?" मग ती माणसे पु3हा िनमूटपणे पुढले पदाथ7 िगळू लागली. "मग िभतो की काय? िलली)या वेळची गो> तुला मी सांगीतली होतीच..." नाथा कामत)या गो>ी <ा अरबी भाषेतील सुरस व चम(कारीक कथां◌ंसार\या एकातुन एक अशा िनघतात. "िलली?" पु3हा माझा अजागळ ू,न! "बाबा रे ! जूिनअरला आम)या वगा7त िलली प…डसे नaहती का? N=यू आइज! ितला वगा7त हसताना पाहन ू ूोफेसर वाकणे नावा)या संःकृ त िशकवणाढया खोकडानं वगा7बाहे र जायला सांिगतलं होतं. (या वेळी ित)याबरोबर मी दे खील सहानभुितदश7कवॉक-आउट केला होता. (या खोकडाला वाटत होतं की, मुलं संःकृ त िशकायला येतात. िलली प…डसेमुळं (या)या लासला ःटार aहॅलू होती! वगा7त िलली नाही तर काय आहे ! तुला मी ही हकीकत सेिसल रे ःटॉरं टमjये सांिगतली होती." "बरं आठवतं बुवा तुला---" "तुला क=पना नाही. (या ^णी मा या जीवनातला एक सामा घडला होता. फॅिमली:मधून ँयामा िचऽे आिण मधू शेJये बाहे र पडले होते! तुला मी ँयामा िचऽे दाखवली होती--- <ा गो>ी तू िवसरतोस कशा? ँयामा िचऽेनं शेJयाशी डायaहोस7 घेतला हे तुला ठाऊकच असेल." ""हणजे (यांचं लvन झालं होतं?" काही तरी बोलायचे "हणून मी बोललो. "(यािशवाय डायaहोस7 कसा होईल?" वाःतिवक ँयामाची आिण मधूची मी ओळख कQन िदली. ँयामा फःट7 इअरलाच :तत होती. पण मी हात िदला. इं िvलश)या आिण िसिaहस)या मा या नोJस वाचून पास झाली. माझं अ^र पाहन ू आता तुला सांगायला हरकत नाही, पण ---` ' ." कीप इट टु युवरसे=फ अस=या अ^राचा मुका यावा असं वाटतं असं "हणाली होती मी उगीचच चमकून हे कोणी आजूबाजूला ऎकत नाही ना "हणून पािहले. माणसे भजी,बटाटे वडे वगैरे चेप6यात दं ग होती. नाथा माऽ पु3हा एकदा ऊjव7 लावून बसला होता. "....फःट7 एअरचा िरझ=ट लागला (या िदवशी संjयाकाळी चौपाटीवर)या मावळ(या सुया7ला सा^ ठे वून `मी तुला आज3म िवसरणार नाही, नाथा' असं िटळकां)या पुत`याखाली वाळू त बसून मला वचन िदलं होतं. वादा िकया था तुमने िसफ7 वादे के िलये...असं अबुज 7 सुलतानपुरी "हणलाय ते खोटं नाही." एक गो> माऽ मा3य केली पािहजे. `ूेम' <ा िवषयात नाथाची मराठी-संःकृ त-फारशी-उद7 ू <ा सवाtगाने तयारी आहे . अबुज 7 सुलतानपुरी, सुराख चमनपुरी, उ3स उःमानाबादी वगैरे अपसaय िलपीत िलहीणारे कवी (या)या िजभेवर हािजर असतात. िकंबहना ु , <ा यवनांनीच (या)या

ूेमभंगा)या सग`या तसिबरींना मिहरपीसार\या उद7 ू ओळी)या चौकटी पुरवी=या आहे त. "तर मी काय सांगत होतो तुला?" नाथा भानावर आ=यासारखा "हणाला. "िशतू सरमळकर!" मी (या मुहNबती)या मके)या हाजीचे गलबत पु3हा एकदा जु3या बंदराकडे वळवीत "हणालो. पण नाथा आता शरयूपार होऊन िलली प…डसेला वळसा घालून ँयामा वळसा घालून ँयामा िचऽे)या िचंतनात होता. "िशतू मQ दे ! ँयामा!" टे बलावर बोटाने (याने काहीतरी िलिह=यासारखे केले. बहधा ँयामा हे नाव िलहीले असेल. "काय सांगू तुला--बाबा रे ! ु चौपाटीवर सुय7 मावळताना लाखो लोकांनी पाहीला असेल; पण मी पािहला तसा कोणी पािहला नसेल. ँयामा िचऽे पांढरं ःव)छ वाइलचं पातळ नेसली, पांढरा Nलाउझ, ग`यात पांढरी मा3य, पांढढया केसांत---आपलं केसांत .... पांढढया जाईचा सर, िमि,चफचा मंद वास---" "कसला?" "िमि,चफ!" "िमि,चफ?" "एक स…ट असतं." "असं होय! काय पण नाव---" "ितचं आवडतं स…ट होतं ते. आप=या गुलाबी िनमुळ(या लांब बोटांनी वाळू त नाथा कामत अशी इं िvलशमjये अ^रं काढीत िटळकां)या पुत`या)या बरोबर पायŽयाशी मला सांगत होती--`मी तुला ज3मात िवसरणार नाही, नाथा..." मा या मनात उगीचच िवचार आला, चौपाटीवर)या (या वाळू त उoया उoया बळवंतरावजी िटळकांना काय काय "हणून पाहावे लागले असेल! "...आिण काय सांगू तुला? इं टर)या वगा7त आ"ही गेलो. िजमखाना किमटी)या इलेशन जुलैमjये झा=या आिण ही ँयामा िचऽे ऑगःट)या पिह=या आठवbयात मला िवसरली. मधू शॆJये)या बॅडिमंटनवर भाळली. पण ितला ठाऊक नaहतं की बॅडिमंटन कोट7 "हणजे लाइफ नaहे . संसार एज ए िडफरं ट िथंग! कॉलेज)या पोच7मjये मा या अंगाव:न जात होती, पण ित)या एका €>ी^ेपाला मी महान झालो होतो. वर)या मज=यावर)या मधू शेJये ितला िदसत होता, पण समोर)या पायरीवर उभा असलेला नाथा कामत िदसत नaहता. वाःतिवक कॉलेज)या िफशपॉंbमjये `नाथ हा माझा' हे गाणं "हणा अशी ितला िचठी िमळाली होती. इं टर)या गॅदिरं गला `मधुकर वन वन िफरत करी गुंजारवाला' ही िचठी िमळा=यावर ती बेवफा मधू शेJयेकडे पाहन ू हसत होती असं मला शांता गोळे नं सांिगतलं. मी गॅदिरं गवर बिहंकार घातला होता. फn aहरायटी एंटरटे 3म…ट)या ूोमामला गेलो होतो. शांता गोळे ला मी ूॉिमस िदलं होतं---" "कसलं?" "ित)या भावगीतगायनाला मी पेटीचा सूर धरला होता." "तू पेटीही वाजवतोस वाटतं, नाथा?" मी शांता गोळे ला टh जंट माQन नाथाला दसढया िदशेला लावावा "हणून "हटले. ु "नुसता सूर धQ शकतो." नाथाने ूामािणक कबुली िदली. "काळी पाच पJटी होती ितची. `तू बोल=यािवना मी' गायली होती. शशी पाटणकर aहायिलन दामू पव7ते तब=याला आिण मी पेटीचा सुर! शांताचा आवाज "हणजे--- बाबा रे ! क=पना नाही तुला. असला आवाज शतकाशतकात एखादाच येतो. टाचेपयtत लांब शेपटा होता ितचा---" टाचेपयtत लांब शेपटा आिण शतकाशतकातला आवाज यांचा अथा7अथI काहीही संबंध नaहता. पण एकाच िफ=मवर दोनदोनदा फोटो काढ=यावर होते तसले ते बोलणे ऎक6यात मी सरवलो होतो. "शांता गोळे "हणजे.... तू निग7सचं फूल पािहलं आहे स?" "निग7स नावाचं फूल असतं हे मी ूथम आज तु याकडू न ऎकतो आहे ." "तू उद7 ू पोएशी वाच! आहाहा!" कस=या तरी आठवणीने मोरासार\या आपलाच खांदा शहारवीत नाथा "हणाला. "शांता गोळे "हणजे चमनमjये बहार आ=यावर गुले निग7सवर शबेरात संप=यावर पडलेलं शबनम होतं." `हमारे बगीचे मे पैदा हवा ु फुलदणाणा िकंवा ओटो िदलबहार' यापिलकडे माझे उद7 ू कधी गेले नaहते. नाथा)या वायातले एक अ^र मला कळाले नaहते, तरीदे खील शांतापुराण नको "हणून उगीचच मी "हटले, "आहाहा! काय िसिमली आहे !" पण मा या <ा आदराने नाथा पेटला.

"बाबा रे ! तू पािहलं नाहीस ितला!" शी वॉड इन Nयूटी लाइक ए ःटारिलःट नाइट---" नाथा इं मजीत िशरला. "सेिसलमjये राऽी बारापयtत बसून मी सॉनेट िलहीलं ित)यावर. (या वेळी हॉटे लं अकराला बंद होत नसत. सcा अoयंकर बसला होता मा यापुढं. (यानं ती किवता टाइप करायला "हणून नेली. (याचा बाप सॉिलिसटर आहे . (या)या घरी टाइपरायटर होता. किवता टाइप केली आिण ःवतःची "हणून पािकटात घालून शांता)या हातात िदली." "हा शुX हलकटपणा आहे !" मी तरी आणखी काय बोलणार! "चलता है ! चमन म… बहार आयी तब बुलबुल रोया..." नाथा पु3हा कुठ=या तरी उद7 ू कवी)या गMbयाला लटकला. "चालायचंच. चहा थंड होतोय बघ." मी (याला पु3हा एकदा पृŽवीतलावर खेचला. पण नाथा अजून िहं दकळत होता. (याला मेन लाइनीवर आणायचे "हणून मी िवचारले, "मग (या शरयू ूधानचं काय झालं?" "हो!" झोपेतून जागा झा=यासारखा नाथा "हणाला. "िशतू सरमळकरा)या अंगावर चार आणे िभरकावले. कीप द च…ज "हणून सांिगतलं. शरयूची नोट ित)या हातात िदली. ित)या ःपश7 झाला आिण िबटवीन यू ऍंड मी, तुला सांगतो, अ^रशः मिहरलो!" "काय झालो?" "मािहरलो." मराठी भाषेत असले काही िबयापद आहे याचा प{ा नaहता मला. "मािहरलो? "हणजे?" "तुला मिहरणं ठाऊक नाही?" एखाcा िभकाढया)या फाटया गंजी’काकाडे पाहावे तसे मा याकडे पाहत नाथाने ू,न केला. "मािहरणं "हणजे.... तुला कधी मुंvया आ=या आहे त?" "हो, खूप वेळा! वातामुळं होतं "हणतात तसं!" मी इहलोक सोडायला तयार नaहतो आिण नाथा सारखा आपला चंिलोकात! "तुला वातामुळं होत असेल. तQणीचा पिहला ःपश7 Uयाला झाला नाही, (याला मिहरणं काय ते कळणार नाही." उगीच वाद नको "हणून मी तो अपमान (या लठ कपात=या चहाबरोबर िगळला. त:णीचा पिहला ःपश7 "हणजे काय ते न कळायला मी काही जरठिववाह केला नaहता. सुमारे चौदा वषा7पूवI डो`यांत पुढ=या होमाचा धूर जात असताना अजीण7 झाले=या बेडकासार\या आवाजा)या (या भटजीने मा या शेजार)या पाटावर बसले=या (या त:णीला "हं , हाताला हात लाव" "हटले होते आिण (या नवोढा की काय "हणतात (या नमु3या)या त:णीने तुपाचा िोण होमात उलटा करताना मा या हाताला हात लावला होता. (या वेळी मा या शरीराला आलेली िझणिझणी मी इतया वषा7त िवसरलो नaहतो. पण (यालाच मिहरणे "हणतात हे मला काय ठाऊक! "शरयू)या (या ःपशा7नं, बाबा रे ! मी फुलुन आलो. आिण ितथून आमचा पिरचय वाढला. ित)याबरोबर शॆजारी बसून बेिदं ग Nयूटी िपचर पिहलं मेशोला! ती लांडvयाबरोबर आली होती. योग पाहा. ित)या शेजारची खुबी माझी! लांडvया)या ःव‡नादे खील नसेल की आप=या पलीकडे आपला भावी जावई बसला आहे . काळोखात मी हळू च ित)या हातावर चॉकलेट ठे वलं. हात जरा खरखरीत लागला." ""हणजे तेवŠयात तु या शेजारी तो ग…डा बसला की काय येऊन?" "लांडगा!" नाथाने माझी चूक सुधारली. "मग?" "अजून मी वेिदं ग Nयूटीचा पुढला भाग पािहलाच नाही. उगीच सीन नको "हणून कॅडबरीचं उरलेलं पाकीट टाकून िनसटलो. ूेमात फार सावध असावं लागतं. बाबा रे , तुला कळणार नाही. (यानंतर बाजारात एकदा िदसली होती. ित)याबरोबर लांडगा होताच. िपशवी हातात धQन शरयू उभी होती. पाठपोरी होती. पण ित)या पाठीवर)या दोन शेपJयां)या साइजवQन मी बरोबर ओळखलं-- की ही माझी ृेम!" हे माऽ खरे आहे . काही माणसे गुळगुळीत ना6यावQनदे खील शक, सन, शतक, िवबमराजा की शािलवाहन वगैरे गो>ी ओळखतात, तसा नाथा शॆपJयाचा डौल, िपवळा गुलाब खोचायचा ऍग ं ल, सhडल)या टाचा एवŠया पुराaयावQन <ा गो>ीं)या मालिकणीचे नाव ओळखतो. उcा िवलेपारले ते िगरगाव वॉडा7पयtत)या तमाम तQणी बुरखा घालून िहं ड=या तरी नुस(या (यां)या टाचांवQन िकंवा चालीवQन (यांची नावे आिण घरनंबर सांगेल. सुमारे पंधरा ते पंचवीस वषा7)या समःत तQणीची (या)यापाशी संपुण7 िशरगणती तयार असते. आयुंयात िवलेपारले ते चच7गेट हा ूवास (याने एका लोकलमधून अखंड बसून केला नाही. गाbयांना गदd नसे (या काळातदे खील (याचा पास फुटबोडा7वर उभा राह6याचा होता. सांताबूझ आले रे आले की तो एकदम िवंचू चाव=यासारखा "शारदा अमलाडी" "हणत उतरे ! खारला "दे वकी कोठारे :, वां_याला गुTे"! माहीम माटु ं गा ही ःटे शने माऽ भाकड असतात हे लोकल)या ूवाशांना एकदम मा3य aहावे. मग ितथून पुढे दादर आिण ! मग एकदम मhटरोड! लोअरपरळ ःटे शनावर सुंदर त:णी िदसणे हे तांबे आरोvय भुवनात मटणपॅिटस िमळव6याइतके दरापाःत ु `लोकलUजेःतव अूकािशत ठे व6याचा खटाटोपदे खील करावा लागला असता. पटाईत को`यांना कुठले न^ऽ केaहा उगवते हे जसे कळते

तसे नाथा कामताला कोण(या ःटे शनावर कोण उगवते हे पाठ होते. एकदा (या)या अमलाडी कालखंडात तो सांताबूझला उतरला नाही. "का रे ? आज तुझी अमलाडीबाई नाही वाटतं गाडीला?" "यापुढं कधीच िदसणार नाही." नाथा हताशपणाने "हणाला. "लvन होऊन बंगलोरला गेली. ितचा नवरा िगरणीत वीिaहं गमाःटर आहे . अशोक बेशाबेट!" नाथाने शारदा अमलाडी हे खाते बंद कQन टाकले होते. नाथा कामत आता चािळशी)या आसपास आला तरी अजूनही खाती उघडतो. चार िदवस िहशेब मांडतो. मग एक िदवस खातेदार ग`यात काळी पोत बांधून अ€ँय होतात. नाथा पान उघडतो. पण उःताह ओसरला नाही. आजदे खील कॉलेज उघडाय)या वेळी, जु3या बायका अ>िसिXिवनायकाचे ोत कQन पालीचा, पु`याचा असे सगळे गणपती कQन येतात तःसा जून एकवीस ते तीस)या आठवbयात नाथा िव=सन ते :इया चकरा मा:न `िशजन' कसा काय आहे ते पाहन ू येतो. अजूनही तो रोज गुळगुळीत दाढी करतो. हात:मालावर स…ट टाकायला िवसरत नाही. पhटची आिण शटा7ची इKी जराही चुरगळलेली नसते. टायची गाठ नुसती पाहन ू यावी. केस तुरळक होत चालले आहे त, कपाळावQन माघार घेत चालले, पण वळण तेच! तसाच चोपून काढलेला भांग. याड7 ले)या िॄिलयंटाइनची तीच तुकतुकी! तःसा काटकोळा! हातावर ृ…च िलननचा कोट तसा टाकलेला. बुटाचे पॉिलश पावसातदे खील तसेच. चमकदार! कुठ=याही तेला)या, टू थपेःट)या, तयार शटा7)या, साबणा)या िकंवा गेला बाजार बूट पॉिलश)या कंपनीने नाथाला अजून जािहरातीसाठी का वापरला नाही कळत नाही. ओठावर िमशी कोरली तँशी अजून आहे ! (याचे बौिXक आिण शारीिरक वय वाटे तच थांबलेय! हे सगळे जरी खरे असले तरी आम)या चौकस गावात एकाही माणसाने (याला कुठ=याही िच०सौ० कां० बरोबर ू(य^ िहं डताना िकंवा एखाcा पोरीची िटं गल करताना पािहले नाही. एखादी किवता वाचत जावे तसे तो तQणींना आपदमःतक वाचत जातो आिण मनाशी अ3वयाथ7 लावतो. (या)या €>ीत पाप नाही. सारे गाव (याला रोिमओ कामत "हणते. पण (या)या वामांगी हाडामांसाची Uयुिलएट माऽ कधीच (याला िदसली नाही. मला वाटते, (याला (या)या (या मिहर6यासाठी ू(य^ात कधी कोणाही त:णीचा हात धरावा लागत नाही. (याचे पाळ6यातले नाव बििनाथ. (या)या ज3मापूवI आई कामतांना बििनाथा)या याऽेला जा6याचे डोहाळे लागले होते असे ती िहला एकदा सांगत होती. ती माऊली अजूनही (याला बिीच "हणते. लौिककातला नाथा तसा अनाथच रािहला होता. पण (याची ता:6यिपटीका आजही मोडू , पण वाकणार नाही," शरयू ूधान)या लvनाची पिऽका घेऊन मला सांगत होता. कामतां)या घरा6याशी आडनावाखेरीज काहीही सा"य नसले=या नाथाची मला आता दया येऊ लागली होती. नाथा)या नामावळीत=या एकूणएक कुलक3यका आता `पुऽवती बभूव' झा=या हो(या. नाथाची आप=या िम>रांशी ओळख कQन दे त हो(या. एक ँयामा िचऽेचा मधू शेJयाशी झालेला डायaहोस7 वगळला तर बाकी)या साढया जणी िद=या घरी सुखी हो(या. आिण ँयामा िचऽेदेखील शेJयाशी काडीमोड घेऊन मेजर चोूा नावा)या पंजाबी पिहलवानाशी लvन क:न अंबा=याला गेली होती. हा तपशीलदे खील नाथानेच मला िदला होता. `इलःशे टेड वीकली'त ितचा (या धाटींगणाबरोबर आलेला फोटो दाखवून नाथा "शेवटी रानडु कर आवडला ितला!" असे मला "हणाला होता. पण हे सगळे होऊनदे खील नाथा माऽ न कंटाळता तशीच गुळगुळीत दाढी कQन ःनो चोपडीत होता, िमशी कोरीत होता, बुटांना आिण केसाला पॉिलश करीत होता आिण हातावर कोट आडवा टाकून कामतवाडीतून पा=या7)या ःटे शनाचा रःता काटीत होता. पूवI (याला मी-चुकवीत असे, पण आता (याची दया यायला लाग=यापासून (याला मी होऊन हटकतो. पुंकळदा एकच गाडी गाठायला आ"ही सकाळी िनघतो. रः(यातून एखादे िशडिशडीत पातळ गेले की न चुकता नाथाची मान उलटी वळते. "सुषमा नेने." नाथा तपशील पुरवतो. "डॉटर ने3याची मुलगी. :पारे लला आहे . डोळे छान आहे त---थोडे से ँयामा िचऽेसारखे." नाथाने राणा संगासारखे खूप घाव झेलले. पण ँयामा िचऽेचा घाव माऽ जरा खोल गेला आहे . कदािचत चौपाटावरची ती िटळकां)या पुत`याजवळ वाळू त `नाथा कामत' ही इं मजी अ^रे कोर6याची गो> खरीदे खील असेल. आिण नसली तरी खरी असू दे असे मला वाटायला लागले होते. नाथा)या ूेमजीवनातला माग7 `वन वे' कर6यात दे वाने (याची फारच बूर चे>ा केली आहे असे माझे ठाम मत आहे . तसा नाथा िदसायला वाईट नाही. अ(यंत टापटीप आहे . एरवी कामतवाडी "हणजे गलथान; पण पोटमा`यातली नाथाची खोली नाथाने इतकी सुंदर मांडली होती की (या)या <ा शेकडो पढयांपैकी एखादी जरी ितथपयtत पोहचली असती तर नाथासाठी नaहे तर (या)या (या टापिटपीसाठी (या)याशी लvन करायला तयार झाली असती. छोJयाशा मेजावर फुलदाणी होती. िभंतीवर फn मेटा गाब”चा एक फोटो होता. कॉटवर ःव)छ चादर होती. माग=या िभंतीवर बॅडिमंटनचे रॅकेट होती. ितला कaहर होते. कामतां)या घरात अशी फळीवर सोव`यात=या लोण)यापापडां)या बर6यांशेजारी िडं पल िaहःकीची भरलेली बाटली आढळावी तसे होते. कामतवाडीत एकदम िवसंवादी िदसत होता. आता माऽ वादळ िनवळीत आले आहे तसे मा या jयानात आले. गेली तीनचार वषq नाथा एकाच नोकरीवर िटकला आहे . तो उ{म ःटे नोटायिपःट आहे हे मलाच काय पण नाना कामतांनादे खील ठाऊक नसावे. शांता गोळे ला (याने िलहीलेली इं मजी किवता सcा अoयंकराने टाइप क:न िदले=या ितरिमरीत (याने टाइिपंग िशकून घेतले असावे. नaया नोकरीत (याला पगारही बरा असावा. ह=ली (याने फःट7 लासचा पास काढला आहे . संjयाकाळ)या जेवणाला आताशा पंnीला असतो. पुत6यांना कॅडबरीचे चाकलेट वगैरे आणून दे तो. नाथानेच (यांना हे िशकवले आहे . भावांचे संसार फोफावत चालले आहे त. नाथा खाली मान घालून जेवतो आिण वर)या खोलीत जाऊन ःवःथ पडतो. केसांचे आिण बुटांचे पॉिलश आता केवळ आदतसे मजबूर चालत असावे. एका रिववारी सकाळी आठा)या सुमाराला फाटक उघडू न नाथा मा या घरी आला. काहीतरी खाजगी बोलायचे आहे "हणून (याने मला

बाहे र काढले. "काय लvनिबvन जुळलंय की काय नाथाभाऊजी?" ही "हणाली. मी िहला नाथमहा("य सांिगतले होते. "तुच शोधून काढ की एखादं चांगलं ःथळ!" मी (या)या दे खतच ितला "हणालो. "अहो, ःथळं काय? छ‡प3न आहे त. पण (यां)या पसंतीला यायला हवं ना? (यांना हवी असेल अपटु डे ट बायको. आम)यासार\या काकूॄhड कुठ=या पसंत पडायला----" आमची ही तशी ःपोट7 आहे . नाथाबरोबर मी बाहे र पडलो. "जुहू ला जाऊ या." नाथा "हणाला. (या)या चेहढयावरचे ते गांिभय7 पाहन ू मीही काही न बोलता िनघालो. रे =वेचा पूल ओलांडून जुहू )या . वाटे ला लागलो रिववारी पहाट… उठू न जुहू )या समुििकनाढयावर ओझोन की दोघांकडे पाहत होती. "आजपयtत मी तुला माझी खूप सीबेटस सांिगतली आहे त. ँयामा िचऽे तुला आठवत असेल." "हो तर. चौपाटीवर तु या नावाची अ^रं ---" "शी इज डे ड!" नाथा भर=या आवाजात "हणाला. ""हणजे?" "आ(मह(या केली ितनं. आज)या `टाइ"स' मjये आलंय! मेजर चोूाची बायको बंदकीची गोळी झाडू न घेऊन..." (याला पुढे बोलवेना. "मधू ु . . शेJयाशी मॅरेज केलं तेaहाच मला वाटलं होतं (यातून हा तर आमIतला माणूस (यानं शुटदे खील केलं असेल ितला." नाथाने हात:माल ू डोळे पुसले. सकाळी <ा अशा ूसंगी बाहे र पडतानादे खील हात:मालावर स…ट टाकायला तो िवसरला नaहता. नाथा)या मा या काढन इतया वषा7)या पिरचयात (या)या डो`यांत पाणी पािहले नaहते. तशा मी (या)या €>ीने अंतःकरणाला पीळ पाडणाढया िकतीतरी ूेमकहा6या ऎक=या हो(या. पण इथे नाथा कामत मा यापुढे बसून चक रडत होता. "चालायचंच! जीवनात..." अस=या ूसंगी ूसंगाला उचीत अशी वाये बोलायला िशकवणारा एखादा पो>ल कोस7 असला तरी मी तो यायला तयार आहे . जुहू )या वाळवंटात नाथा बोटांनी `ँयामा िचऽे' अशी इं मजीत अ^रे काढीत होता. (याचे इं मजी अ^र इतके वळणदार असेल अशी क=पना नaहती मला! उगीच नाही ँयामा िचऽे "हणाली अ^रांचा मुका यावासा वाटतो "हणून! िटळकां)या पुत`याला एखादे िमनीट जरी वाचा फुटली असती तरी मी "ँयामा िचऽे आिण नाथा कामताची भेट झाली होती का हो?" एवढाच ू,न िवचारला असता. सहा मिह3यां)या आत मी नाथा कामताला बोह=यावर चढवला. कु6या वागळे नामक सUजनाची बी०ए०, बी०टी० होऊन बरे च िदवस गोडाउनमjये पडू न रािहलेली ठ… गणीठु सकी गासडी अंतपा7टापलीकडे उभी होती. ितने नाथा)या ग`यात माळ घातली. नाना कामत आिण आई कामत <ां)या वृX डो`यांत आसवे तरारली. मांडवात एका को)यावर नाथा आिण (याची ती िन""याहन ू अिधक कोच अडवलेली भाया7 बसली होती. िवहीणीसारखी िदसणारे वधू पाहन ू मला उगीचच पापी माणसासारखे वाटत होते. मी (याची नाव िनंकारण भवसागरात लोटायला िनघालो आहे असा िवचार मनाला खJटू करीत होता. िकंबहना ु , (यामुळेच की काय कोण जाणे (या)या अहे रावर मी चांगला प3नास :पये खच7 केला होता. अहे राचे बॉस (या)या हातात cायला मी पुढे गेलो. नवढयामुलाचे ल^ मांडवा)या ूवेशारापाशी होते. "कॉमॅ)युलेशन नाथा! मी (याला भानावर आणले. "थhयू." तो दचकुन "हणाला आिण अभािवतपणे पुटपुटला. "रे खा गोडबोले." मी मागे वळू न पािहले. गोडबोले विकलांची मुलगी नाथा)या लvना)या मांडवात िशरत होती. कपाळाला मुंडाव`या बांध=या आहे त हे िवसQन नाथा मला सांगत होता, "िव=सनला आहे . इं टरला." "कोण आहे िव=सनला?" नाथाचे ते अधाtग बोलले. ह=ली नववधू कोचावर वराशेजारी बसून ःवतः)या लvनातदे खील बोलतात. आम)या काया7त आम)या कलऽाने दे वक बसव=या ^णापासून सूप वाजेपयtत गुडघात घातलेली मान पाहन ू ितला कुबडिबबड आहे की काय अशी मला शंका आली होती. "ती गोडबोले विकलांची मुलगी! ती लेमन कलरची साडी नेसली आहे .." काही तासांपूवI िच०सौ०कां० मधून नुस(या सौ० मjये आले=या बायकोला तो िबनिदकत मािहती पुरवीत होता. "मी सुXा िव=सनलाच होते." वधू "हणाली. चारपाच िदवसांनंतर नाथा हातात िपशवी घेऊन जाताना आम)या फाटाकापाशी थांबला. सुटी)या िदवशी सकाळी पायपुसणे झटकायची

मा याकडे कामिगरी असते. "3यूज!" नाथा "हणाला. "कसली?" "अरे , ँयामा िचऽे आिण माझी वाइफ एकाच वेळी कॉलेजमjये हो(या िव=सनला!" मा या हातातले पायपुसणॆ खाली पडले. "हणजे <ा माणसाने गािफलपणाने आप=या ूणयूकरणांची खातेवही (या नववधू पुढे उघडली होती की काय? ""हणजे ँयामा िचऽे हा िवषय तू आप=या नaया कोढया बायकोशी बोललास?" "मी नाही, ितच "हणाली." "ऍं?" "मी इं टरला होतो ना, तेaहा ती फःट7 इअरला होती. लेडीज कॉमन:मjये इं टर)या मुली ँयामा िचऽेला मा यावQन िचडवीत हो(या "हणे. ितला सगळं आठवतंय---" "मग ही मुलगी--- "हणजे ही तुझी वाइफ--- (या वेळी तु या नजरे त कुठं भरली नाही ती---" "बाबा रे , (या वेळी ँयामा िचऽेपुढं मला सारी दिनया झूट वाटत होती. जाऊ दे .... बुलबुलके गमका यह दाःतॅ-- बुलबुलने सुनाया और सुना ु भी बुलबुलने... जु"मा मशीदी "हणूनच गेला आहे ." हातात=या िपशवीला झोले दे त नाथा "हणाला. "पण तू तुझं ँयामावर ूेम होतं वगैरे काही बोलला नाहीस ना नाथा?" अनेक वषा7चा सांसािरक अनुभव हातात पायपुसणे घेऊन होता. "छे , छे ! उलट मी ितला हसरत खंिजरीचा शेर ऎकवला. बुलबुलने गुल दे खा---" "हे बघ, मराठीत सांग." मी कासावीस होऊन "हटले. ""हणजे चमनमjये बुलबुल गात होता. अनेक फुलं (या)याकडे आशेनं पाहत होती. आरजू करीत होती. इं ितजार करीत होती---" "कसली झार?" "इं ितजार--"हणजे वाट पाहत होती. पण बुलबुल आप=या गा6यात मःत होता. फुलं फुलली, कुःकरली, पण बुलबुलानं (यां)या एकही दाग िदलाला लावून घेतला नाही." "काही समजलं नाही तू काय "हणालास ते. पण ितला संशय नाही ना आला?" "संशय? उलट खूष झाली. बाबा रे , बायकां)या िदलाला फुंकर कशी घालावी हे तुला नाही कळणार." नाथा मला सांगत होता. हे "हणजे एखाcा माकडाने ूभू रामचंिाला सेतूत टाकता टाकता बायको कशी सांभाळावी <ावर ूवचन दे ऊन टोच6यापैकी होते. तेवŠयात सायकवQन एक पातळ भुर7कन गेले. मानेचा तीनशेसाठ अंशाचा कोन गर7 कन िफरवून नाथा "हणाला, "लिलता िदघे! काय कॉंrलेशन आहे ! अ)छा!. जातो!" नाथा िनघाला. मी पायपुसणे अधांतरी धQन थक होऊन (या)याकडे पाहत होतो. लगेच दहा पावले टाकून तो परतला आिण िपशवी मा या डो`यांपुढे नाचवीत पुसता झाला, "साबुदाणे कुठं िमळतात रे ?" "साबूदाणे?" "हो. वाइफला उcा उपास आहे एकादशीचा..." "िकराणाभुसार-- मालाचं दकानं अशी पाटी असले=या कुठ=याही दकानात िमळतात. आिण हे बघ, िशतू सरमळकरा)या वेलकम ु ु ःटोअस7मjये िमळत नाहीत. नाहीतर ितथं तुला िदसायचा एखादा ताटवा---" नाथाचे ल^ मा या बोल6याकडे नaहते. मघाशी सायकलवQन िनघालेले ते लिलता िदघे की कुणाचे पातळ आता पदरा)या जोडीला शेपटा उडवीत उलट िदशेला वळले होते आिण नाथाची मान पु3हा तीनसेसाठ अंशां)या कोनात िफरली होती. आिण (या)या ग`यातून पु3हा तो

आवाज िनघत होता---`गJळळग•ग7म'! "http://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4% AE%E0%A4%A4_(%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0% A4%A4%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A5%A7)" पासून िमळिवले वग7: ूतािधकार ःथानांतरीत१



या पानातील शेवटचा बदल २७ फेॄुवारी २००८ रोजी १०:०१ वाजता केला गेला. येथील मजकूर GNU Free Documentation License)या अंतग7त उपलNध आहे .