Sd3
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Sd3 as PDF for free.
More details
- Words: 2,705
- Pages: 8
ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ
אﺳﺘﺎﺩ ﻋﺒﺪאﻟﻬﺎﺩی ﻓﻘﻬﯽﺯאﺩﻩ
ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(١
ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ
ﮐﻠﯿﺎﺕ )(٣ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﻭ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ 9ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﮐﻠﻤﺎﺕ؛ 9אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﺎﺕ؛ 9אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ.
ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ،ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﻓﺎﯾﺪۀ ﻋﻠﻢ ﺻﺮﻑ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ،ﻓﻌﻞ ﻭ ﺣﺮﻑ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ .ﺣﺎﻝ ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ ﻋﻠﻢ ﺻﺮﻑ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮאی ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ אﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽﺗﻮאﻧﯿﻢ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺭא אﺯ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ،אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ ﺭא אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺯ ﺑـﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﯾﻢ. אﺯ אﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻪ ﺑﮕﺬﺭﯾﻢ ،אﻥﺷﺎﺀאﷲ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺩאﺭא ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﯾﺎ ﻫﻤﺰﻩ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺖ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ.
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﺭא ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻭאژﻩﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻭ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ »ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ« ﻭ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﺭא ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ »ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ .ﻣﺜﻼً ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻋَﻠِﻢَ ،ﯾﻌْﻠَﻢُ ،אَﻟﻌِﻠﻢ ،אِﺳﺘِﻌﻠَﺎﻡ ،ﻋَﺎﻟِﻢ ،ﻣَﻌﻠﻮُﻡ ﻭ ﺃﻋﻠَﺎﻡ ،ﺣﺮﻭﻑ »ﻉ ،ﻡ ،ﻝ« אﺻﻠﯽ ﻭ ﺑﻘﯿﻪ ﺯאﺋﺪﻩאﻧﺪ.
אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ )אﺑﻨﯿﮥ ﮐﻠﻤﻪ( אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ אﺷﺘﻤﺎﻝ ﺑﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻢ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ »ﻣﺠﺮّﺩ« ﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻣﺰﯾﺪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ ،אﺳﻢ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ »ﺛُﻼﺛﯽ ،ﺭُﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧُﻤﺎﺳﯽ« ،ﻭ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ »ﺛﻼﺛﯽ ﻭ ﺭﺑﺎﻋﯽ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ. אﻟﻒ( ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ אﺳﻢ ١ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺭَﺣْﻢ ،ﻭَﺻْﻞ ،ﺧُﺒْﺰ ﻭ ﻟَﺒَﻦ؛ 2
٢ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ: ١ ﺭَﺣِﯿﻢ ،ﻭِﺻﺎﻝ ﻭ ﺣِﺼﺎﻥ؛ ٢ ٣ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺟَﻌْﻔَﺮ ،ﺩِﺭﻫَﻢ ﻭ ﺯِﺑْﺮِﺝ؛ ٤ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻗِﻨْﺪِﯾﻞ ﻭ ﺭَﺣﻤَﺎﻥ،
ﺟَﻌَﺎﻓِﺮ؛
٣
٤
٥ـ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺳَﻔَﺮْﺟَﻞ ﻭ ﺧُﺰَﻋْﺒَﻞ؛
٦ـ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﮐُﻤﱠﺜْﺮَی ﻭ ٥ﻭ٦
ﻗَﺒَﻌْﺜَﺮَی.
ﺏ( ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ ﻓﻌﻞ ١ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﮐﺘَﺐَ ،ﺭَﺣِﻢَ ﻭ ﮐﺜُﺮَ؛
٢ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ٧ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻋﻄَﯽ ،ﻋَﻠﱠﻢَ ،ﻏَﺎﺩَﺭَ ،ﺗَﮑﺎﺗَﺐَ ،ﺗَﻤَﻬﱠﻞَ ،אِﺧْﺘَﻠَﻖَ ،אِﻧْﮑﺴَﺮَ ﻭ אِﺳْﺘَﺮْﺣَﻢَ؛ ٣ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮﺩ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺯَﻟْﺰَﻝَ ﻭ ﺩَﺣْﺮَﺝَ؛
٨
٤ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ٩ﻭ١٠ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ ﻭ ﺗَﺪَﺣْﺮَﺝَ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﻣﺠﺮﺩ ،ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ )ﺩאﺭאی ﺩﻭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ( ﯾﺎ ﺧﻤﺎﺳﯽ )ﺩאﺭאی ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ( ﻭ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ ،ﻟﺬא אﺯ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻓﻌﻞ ﻭ אﺳﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕאﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺛﻨﺎﯾﯽאﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ: »ﻣَﻦْ« ﮐﻪ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ،ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﯾﮕﺮی ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺧﻤﺎﺳﯽאﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﮐُﻤﱠﺜْﺮَی« ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ אﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ١١ﻭ١٢ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ.
ﺗﻤﺮﯾﻦ١ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺑﻨﺎی ﺁﻧﻬﺎ )ﺛﻼﺛﯽ ،ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ ،ﯾﺎ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﻮﺩﻥ( ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﻭאژﻩ
ﺛَﻌْﻠَ ٌ ﺐ ﺃﺣْﺴَﻦَ ﺗَﮑﺎﻣَﻞَ ﺗَﻤَﻠﱠﮏ ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ ﮐَﺮُﻡَ
ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﻪ )אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ(
ﺑﻨﺎی ﮐﻠﻤﻪ
ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﻪ )אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ(
ﻭאژﻩ
ﮐَﺘَ َ ﺐ ﺣَﻮْﻗَﻞَ ﮐﺘَﺎﺑَﺔٌ אِﺳْﺘِﻌْﻤَﺎﺭ ﺩَﺭَאﻫِﻢَ ﺗَﺤَﺎﺏﱠ 3
ﺑﻨﺎی ﮐﻠﻤﻪ
ﻣَﻮْﺯُﻭﻥٌ
ﻋِﻠﱠﺔٌ
١٣
ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ )ﻣﯿﺰאﻥ ﺻﺮﻓﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ( ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮאی ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎ ﻭ ﻓﻌﻠﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻭﺯﻥ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﻣﯿﺰאﻥ ﻭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺯ ﺯאﺋﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ .אﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻭﺯאﻥ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﯿﻮﻩאی ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﻭ ﻗﺎﻟﺐ ﺻﺮﻓﯽ אﺳﻤﻬﺎ ﻭ ﻓﻌﻠﻬﺎ ﺭא ﺷﮑﻞ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺭא ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ» :ﮐﺘَﺐَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ«» ،ﮐﺎﺗَﺐَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﺎﻋَﻞَ« ﻭ »ﮐﺘَﺎﺑَﺔ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌَﺎﻟَﺔ« אﺳﺖ. ﺩﺭ ﻫﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮאی ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﻮאﻋﺪ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ: ١ـ ﻧﺨﺴﺖ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﺣﺮﻭﻑ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺭא ﻣﯽﮔﺬאﺭﯾﻢ ،ﻭﻟﯽ אﮔﺮ ﮐﻠﻤﻪאی ﺑﯿﺶ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻌﺎً ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﻭﺯﻥ ﺭא ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ،ﻭﺯﻥ ﺛﻼﺛﯽ ﯾﮏ ﻻﻡ ،ﻭﺯﻥ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﺩﻭ ﻻﻡ ،ﻭ ﻭﺯﻥ ١٤ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﺳﻪ ﻻﻡ ﺩאﺭﺩ .ﻣﺜﻼً »ﺳَﺄﻝَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ«» ،ﺩِﺭْﻫَﻢ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﻞْ« ﻭ »ﺳَﻔَﺮْﺟَﻞْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻠْﻠَﻞْ« אﺳﺖ. ٢ـ אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﺗﮑﺮאﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺻﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺳَﻠﱠﻢَ« ﮐﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻥ »ﻓَﻌﱠﻞَ« ﻭ »ﺟَﻠْﺒَﺐَ« ١٥ﮐﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻥ »ﻓَﻌْﻠَﻞَ« אﺳﺖ .ﺣﺎﻝ אﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﮕﻮﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋﺎﻟِﻢ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓﺎﻋِﻞ« ﻭ »ﻣَﻌْﻠُﻮﻡ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌُﻮﻝ« אﺳﺖ. ٣ـ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻭﺯﻥ ،ﺣﺮﮐﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺮﻓﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ »ﻋَﻠِﻢَ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌِﻞَ«» ،ﻋَﻠِﯿﻢ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » َﻓﻌِﯿﻞ« ﻭ »ﻋُﻠُﻮﻡ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓُﻌُﻮﻝ« ﺩאﻧﺴﺖ .ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ אﺛﺮ ﻗﻮאﻋﺪ אﻋﻼﻝ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻮאﻋﺪ، ﮐﻪ ﺷﺮﺡ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ ﺩﺭ ﺟﺎی ﺧﻮﺩ ﺧﻮאﻫﺪ ﺁﻣﺪ ،ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ،ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺭא ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﺩﻫﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻗَﺎﻝَ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺩﺭ אﺻﻞ »ﻗَﻮَﻝَ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ ،ﯾﺎ »ﯾَﻤُﺪﱡ« ١٦ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﯾَﻔْﻌُﻞُ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺩﺭ אﺻﻞ »ﯾَﻤْﺪُﺩُ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ. ٤ـ אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی »ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪّﺩ« ،ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻫﻢﺟﻨﺲ אﺳﺖ ،ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﺭﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﺁﻥ ﺣﺮﻭﻑ ،אﺻﻠﯽאﻧﺪ ﯾﺎ ﺯאﺋﺪ ،ﯾﺎ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ אﺻﻠﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﯾﮕﺮی ﺯאﺋﺪ .ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ אﻭﻝ ﻭﺯﻥ ﺭא ﺑﺪﻭﻥ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪﺩ ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻣَﺮﱠ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ« אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻭﻡ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﻭﻗﺘﯽ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺣﺮﻑِ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺯאﺋﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻣﺸﺪّﺩ ﺭא ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אِﺟْﻠِﻮّאﺫ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »אِﻓْﻌِﻮّאﻝ« ١٧אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺳﻮﻡ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﺘﻮאﻧﯿﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﺮﻑ אﺯ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺯאﺋﺪ אﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ ﺩﻭﻡ ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ )ﻑ ،ﻉ ،ﻝ( ﻭﺯﻥ ﺭא ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺸﺪّﺩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺳَﻠﱠﻢَ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌﱠﻞَ« ﻭ »אِﺣْﻤَﺮّ« ١٨ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »אِﻓْﻌَﻞﱠ« אﺳﺖ، אﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺪאﻧﯿﻢ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺯאﺋﺪ ﻭ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺻﻠﯽ אﺳﺖ ﻭﺯﻥ אﺻﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﺭא ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭא ﺑﺪﻭﻥ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪﺩ ﺫﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ» :ﺳَﯿﱢﺪ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﯿْﻌِﻞ« ﻭ »ﻋَﻠِﻲّ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌِﯿﻞ« אﺳﺖ. ٥ـ אﮔﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮאﻋﺪ אﻋﻼﻝ ﯾﺎ ﺩﯾﮕﺮ ﻗﻮאﻋﺪ ،ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮﻑ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ אﺯ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻭﺯﻥ ١٩ ﮐﻠﻤﻪ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ» :ﻗُﻞْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓُﻞْ«» ،ﻫَﺐْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻋَﻞْ« ﻭ »ﻑِ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻉِ« אﺳﺖ. ﺑﻪ אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪۀ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﻭ אﺯ ٢٠ אﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﻧﻮאﻉ ﻭ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺭא אﺯ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩאﺩ. 4
ﺗﻤﺮﯾﻦ٢ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺭא ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ١ـ ﮐَﺮאﻣَﺔ ،ﯾَﮑﺮُﻣﺎﻥِ ،ﺗَﮑَﺮﱠﻡَ ،ﺇﮐﺮאﻡ ،ﺗَﮑﺮِﯾﻢ ،ﮐَﺮِﯾﻢ ٢ـ ﻋَﻄُﻮﻑ ،ﻋﺎﻃِﻔَﺔ ،ﻋَﻮאﻃِﻒ ،אِﻧْﻌِﻄﺎﻑ ،ﻋُﻄُﻮﻓﺔ ٣ـ ﺇﺣْﺴﺎﻥ ،אِﺳْﺘَﺤْﺴَﻦَ ،ﺣَﺴَﻦ ،ﺗَﺤَﺴﱠﻦَ ،ﺗَﺤْﺴِﯿﻦ ،ﺣُﺴَﯿﻦ ٤ـ ﺗَﺪْﺑِﯿﺮ ،ﻣُﺪאﺑَﺮَﺓ ،ﺃﺩْﺑَﺮَ ،ﺗَﺪَﺑﱠﺮَ ،ﺃﺩْﺑﺎﺭ ،ﺗَﺪאﺑَﺮَ ٥ـ ﺧَﺮאﺏ ،ﺗَﺨْﺮِﯾﺐ ،ﺧَﺮْﺑﺎﻥ ،ﻣَﺨْﺮُﻭﺏ ،ﺃﺧْﺮَﺏَ ٦ـ ﻗَﺒُﻮﻝ ،אِﺳﺘَﻘْﺒَﻞَ ،ﺇﻗْﺒﺎﻝ ،ﻣَﻘْﺒﻮﻝ ،ﺗَﻘَﺒﱠﻞَ ،ﻗَﺒﱠﻞَ ﺷﻤﺎﺭﻩ ١ ٢
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ کﺭﻡ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ א ،ﺓ
ی ،א ،ﻥ
ﺇ ،א
ﺕ ،ﺭ
ی
ﺕ ،ی
٣ ٤ ٥ ٦
אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ: ١ـ ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﻣُﻌْﺘَﻞّ؛ ٢ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ٣ـ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻀﺎﻋﻒ. אﻟﻒ( ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﻣﻌﺘﻞ ١ـ ﺻﺤﯿﺢ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ،ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠّﻪ )ﻭאﻭ ،ﯾﺎﺀ ﻭ אﻟﻒ( ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺫَﻫَﺐَ ،ﮐﺴَﺮَ ﻭ ٢١
ﺧَﺮَﺝَ. ٢ـ ﻣﻌﺘﻞ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ،ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﻫَﺐَ ،ﻗَﺎﻝَ ﻭ ﺳَﺮْﻱٌ.
ﻣُﻌﺘَﻠّﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠّﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ,אﻧﻮאﻋﯽ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ: ٢٢ .١ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﯾﺎ ﻣﺜﺎﻝ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﯾَﺴِﺮَ ﻭ ﻭَﻗﺖٌ؛ ٢٣ .٢ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻌﯿﻦ ﯾﺎ אﺟﻮﻑ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺧَﺎﻑَ ﻭ ﺑَﯿﻊٌ؛ ٢٤ .٣ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻼﻡ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺩَﻋَﺎ ﻭ ﺭَﻣْﻲٌ؛ ٢٥ .٤ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﻭ אﻟﻼﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ »ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻔﺮﻭﻕ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﻓَﯽ ﻭ ﻭَﺣﻲٌ؛ ٢٦ .٥ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻌﯿﻦ ﻭ אﻟﻼﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ »ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻟَﻮَی ﻭ ﺣَﻲﱞ؛ ٢٧ .٦ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﻭ אﻟﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ»ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﯾﻞٌ. 5
ﺏ( ﻣﻬﻤﻮﺯ )ﻫﻤﺰﻩ ﺩאﺭ( ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻬﻤﻮﺯ
ﻣﻬﻤﻮﺯ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ﻫﻤﺰﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ،ﺳَﺄﻝَ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺰﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ ،ﺑﻪ אﻧﻮאﻉ ﺯﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ: ١ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻔﺎﺀ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ﻭ ﺁﻣِﺮ؛ ٢ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻌﯿﻦ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺳَﺄﻝَ ﻭ ﺳَﺎﺋِﻞ؛ ٢٨ ٣ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻼﻡ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺑَﺮَﺃ ﻭ ﺑَﺎﺭِﺉ؛
ﺑَﺮِﺉَ
ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺘﻞ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻗﺮאﺭ
ﺝ( ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻀﺎﻋﻒ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻣَﺪﱠ ،ﺣَﺞﱠ ،ﺑَﺒْﺮٌ ﻭ ﺩَﺩَﻥٌ.
٢٩ﻭ٣٠
ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﻧﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ» ،ﺳﺎﻟﻢ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺿَﺮَﺏَ ﻭ ﺩَﻓْﺘَﺮٌ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ﻭ ﺳَﺄﻝَ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻣَﺪﱠ ﻭ ﺩَﺩَﻥ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﯾﺌِﺲَ ﻭ ﺃﺑَﯽ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﺩﱠ ﻭ ﺣَﯽﱞ .ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻥﱠ ﻭ ﺃﺯﱠ؛ ﻭﻟﯽ ﮐﻠﻤﮥ ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﻌﺘﻞ، ٣١ﻭ٣٢ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﯾﺎ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻤﺮﯾﻦ٣ .١אﻧﻮאﻉ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ )ﺻﺤﯿﺢ ،ﻣﻌﺘﻞ ،ﻣﻬﻤﻮﺯ ،ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻟﻔﯿﻒ( ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﺻﺤﯿﺢ
ﻭאژﻩ
ﻣﻌﺘﻞّ
ﻣﻀﺎﻋﻒ
ﻣﻬﻤﻮﺯ
ﻟﻔﯿﻒ
ﺃﺣَ ٌﺪ ﮐِﺘﺎﺑَﺔٌ ﺃﻥﱠ ﻭَﺭَی ﺃﻭَﺩٌ ﻭَﯾﻞٌ אِﻧْﻔَﺘَﺢَ ﯾَﻨْﺒُﻮﻉٌ ﺃﺩﱠی ﻭَﺩﱠ ﺫَﻫَﺐٌ ﻣَﺎﻝَ ﻣَﺴْﺮُﻭﺭٌ ﯾُﺴْﺮٌ
٢ـ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﻭאژﻩ ﮐﺎﻣِﻞٌ ﯾَﻘْﺮَﺅُﻭﻥَ אِﺳْﺘِﺸْﻤﺎﻡٌ ﻣَﺠْﻬُﻮﻝٌ
ﻭﺯﻥ
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ
ﻭאژﻩ ﻧَﺴْﺄﻝُ ﻣَﺒَﺎﺩِﺉ ﺃﺣﺎﺩِﯾﺚ ﻗَﻮאﻋِﺪ 6
ﻭﺯﻥ
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ
ﻣُﻔَﻬْﺮَﺱ ﯾُﻌَﻈﱢﻢُ ﺇﯾﻀَﺎﺡٌ ﻣَﻮאﺯِﯾﻦ אِﻋْﺘَﻨَﯽ
ﺃﻋْﻄَﯽ ﺯِﻟْﺰאﻝٌ ﺗَﺬْﮐِﺮَﺓٌ אِﻧْﮑَﺴَﺮَ ﻗِـ )ﻭَﻗَﯽ(
ﭘﯽﻧﻮﺷﺘﻬﺎ .١ﺣِﺼﺎﻥ :אﺳﺐ. .٢ﺯِﺑﺮِﺝ :ﺯﯾﻮﺭ ،ﺯﯾﻨﺖ ،ﺁﺭאﯾﺶ. .٣ﻗِﻨﺪِﯾﻞ :ﭼﺮאﻍ ،ﭼﺮאﻏﺪאﻥ ،ﭼﻠﭽﺮאﻍ؛ ﺟَﻌَﺎﻓِﺮ :ﺟﻤﻊ ﺟﻌﻔﺮ. .٤ﺳَﻔَﺮﺟَﻞ :ﺑﻪ )אﺯ ﻣﯿﻮﻩﻫﺎ(؛ ﺧُﺰَﻋﺒَﻞ :ﯾﺎﻭﻩ ،ﭼﺮﻧﺪ ﻭ ﭘﺮﻧﺪ. .٥ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺛﻼﺛﯽ אﺳﺖ .ﺭﺑﺎﻋﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﺩﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩאی ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺗﻨﮓﺗﺮ ﺩﺭ ﻣﺤﺎﻭﺭﻩ ﻭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺠﺮّﺩ ،ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ )ﺩﻭ ﺣﺮﻓﯽ( ﯾﺎ ﺳﺪאﺳﯽ )ﺷﺶ ﺣﺮﻓﯽ( ﻭ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﺫﮐﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ אﺳﻢ ﺩﺭ אﯾﻨﺠﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺘﻤﮑﻦ ﯾﺎ ﻣﻌﺮﺏ אﺳﺖ ﻧﻪ ﺿﻤﺎﺋﺮ ،ﻣﻮﺻﻮﻻﺕ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ؛ ﭼﻪ ،ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ:
ﻫُﻮَ،
ﻣَﻦْ ﻭ ﺫא .ﺩﺭ ﻏﯿﺮ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ אﺳﻤﯽ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺁﻥ ﺣﺮﻓﯽ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﺃﺏٌ ،ﺩَﻡٌ ﻭ ﯾﺪٌ« ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ »ﺃﺑُﻮ ،ﺩَﻣُﻮ ﻭ ﯾَﺪِﻱ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ .ﺭ.ک :אﺻﻮﻝ אﻟﺼﺮﻑ ،ﻋﻠﯽ אﮐﺒﺮ ﺷﻬﺎﺑﯽ ،ﺹ.٣ ﻟﻔﻆ ﻣﻌﺮﺏ ﯾﺎ ﻣﺘﻤﮑﻦ ﻟﻔﻈﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭאژۀ »ﻣﻌﻠّﻢ« ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ» :ﺟﺎﺀَ אﻟﻤُﻌَﻠّﻢُ«» ،ﺭَﺃﯾﺖُ אﻟﻤُﻌَﻠّﻢَ« ﻭ »ﻣَﺮَﺭﺕُ ﺑﺎﻟﻤُﻌَﻠّﻢِ« ﻭ ﻟﻔﻆ ﻣﺒﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻫﻤﮥ אﺣﻮאﻝ ﺛﺎﺑﺖ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ،ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭאژۀ »אَﻟّﺬِﻱ« ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ» :ﺟﺎﺀَ אﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ« »ﺷَﺎﻫَﺪﺕُ אﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ«» ،ﻣَﺮَﺭﺕُ ﺑِﺎﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ«. .٦ﮐُﻤﱠﺜﺮَی :ﮔﻼﺑﯽ؛ ﻗَﺒَﻌﺜَﺮَی :ﺷﺘﺮ ﻋﻈﯿﻢ אﻟﺠﺜﻪ. .٧ﺃﻋﻄَﯽ :ﻋﻄﺎ ﮐﺮﺩﻥ )ﭼﯿﺰی ﺭא ﺑﻪ ﮐﺴﯽ( ،ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ؛ ﻋَﻠﱠﻢَ :ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺩאﺩﻥ؛ ﻏَﺎﺩَﺭَ :ﺗﺮک ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺗَﮑﺎﺗَﺐ :ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ؛ ﺗَﻤَﻬﱠﻞَ :ﮐﻨﺪی ﮐﺮﺩﻥ، ﺗﺄﻧﯽ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ؛ אِﺧﺘَﻠَﻖَ :ﺟﻌﻞ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ؛ אِﻧﮑَﺴَﺮَ :ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻥ؛ אِﺳﺘَﺮﺣَﻢَ :ﻃﻠﺐ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ )אﺯ ﮐﺴﯽ(. .٨ﺯَﻟﺰَﻝَ :ﺗﮑﺎﻥ ﺩאﺩﻥ ،ﻣﺘﺰﻟﺰﻝ ﺳﺎﺧﺘﻦ؛ ﺩَﺣﺮَﺝَ :ﻏﻠﺘﺎﻧﺪﻥ. .٩ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ אﻭﺯאﻥ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩאﺧﺖ. .١٠ﺭ.ک :ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻟﺼﺮﻑ ﻭ אﻟﻨﺤﻮ ﻭ אﻹﻋﺮאﺏ ،ﺹ٧٢ﻭ ٧٣ﻭ ٤٩١ﻭ.٤٩٢ .١١ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ،ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ אﻓﻌﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ אﺳﺖ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ ﺑﺎﯾﺪ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻞ ﺧﺎﺹ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺬﻑ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﯿﺮﺩ. .١٢ﺭ.ک :אﺻﻮﻝ אﻟﺼﺮﻑ ،ﺹ٤؛ ﺻﺮﻑ ﺭﻭאﻥ ،ﺹ.٣٣ .١٣ﺛَﻌﻠَﺐ :ﺭﻭﺑﺎﻩ؛ ﺃﺣْﺴَﻦَ :ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮﺩﻥ ،ﮐﺎﺭی ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ אﻧﺠﺎﻡ ﺩאﺩﻥ؛ ﺗَﮑﺎﻣَﻞَ :ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪﻥ ،ﭘﺎﯾﺎﻥ ﯾﺎﻓﺘﻦ؛ ﺗَﻤَﻠﱠﮏ :ﮔﺮﻓﺘﻦ ،ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮﺩﻥ )ﭼﯿﺰی(، ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ :ﻟﺮﺯﯾﺪﻥ ،ﺗﮑﺎﻥ ﺧﻮﺭﺩﻥ؛ ﮐَﺮُﻡَ :ﺷﺮﯾﻒ ﺷﺪﻥ ،ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭی؛ ﻣَﻮْﺯُﻭﻥٌ :ﻭﺯﻥ ﺷﺪﻩ ،ﻣﺘﻌﺎﺩﻝ ،ﻣﻮﺯﻭﻥ؛ ﺣَﻮْﻗَﻞَ :ﮔﻔﺘﻦ ﺫﮐﺮ »ﻻ ﺣَﻮﻝَ ﻭَﻻ ﻗُﻮﱠﺓَ ﺇﻟﱠﺎ ﺑِﺎﷲِ«؛ אﻻِﺳْﺘِﻌْﻤَﺎﺭ :אﺳﺘﻌﻤﺎﺭ ،אﺳﺘﻌﻤﺎﺭﮔﺮی ،ﺩَﺭَאﻫِﻢَ :ﺟﻤﻊ ﺩﺭﻫﻢ؛ ﺗَﺤَﺎﺑَﺐَ :ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺩאﺷﺘﻦ ،ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺭא ﺩﻭﺳﺖ ﺩאﺷﺘﻦ ،ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻋﺸﻖ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ؛ ﻋِﻠﱠﺔٌ :ﺑﯿﻤﺎﺭی ،ﻣﺮﺽ ،ﻋﻠﺖ ،ﺳﺒﺐ.
7
.١٤ﺩﺭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻭﺯﻥ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻓﺎﺀ«» ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ« ،ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻋﯿﻦ«» ،ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻻﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺩﻭ »ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ،ﺑﻪ »ﻻﻡ אﻭﻝ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ אﻭﻝ« ﻭ ﺑﻪ »ﻻﻡ ﺩﻭﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺩﻭﻡ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎی ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ »ﻻﻡ ﺳﻮﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺳﻮﻡ« אﻃﻼﻕ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ. .١٥ﺳَﻠﱠﻢَ :ﺳﻼﻡ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺟَﻠﺒَﺐَ :ﺧﻮﺩ ﺭא ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪﻥ )ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪאی(. .١٦ﯾَﻤُﺪﱡ :ﮐﺸﯿﺪﻥ. .١٧אِﺟﻠِﻮّאﺫ :ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺭﻓﺘﻦ. .١٨אِﺣﻤَﺮﱠ :ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺪﻥ ،ﺭﻧﮓ ﺳﺮﺥ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﮔﺮﻓﺘﻦ. » .١٩ﻗُﻞْ« ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻗﺎﻝَ ،ﯾﻘُﻮﻝُ« אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻭאﻭ« ﺁﻥ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ» .ﻫَﺐْ« ﻧﯿﺰ ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻭَﻫَﺐَ ،ﯾَﻬَﺐُ« אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻭאﻭ« ﺁﻥ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﻭ»ﻑِ«، ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻭَﻓَﯽ ،ﯾَﻔِﻲ« ﮐﻪ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﺳﺖ. .٢٠אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی »ﻗﻠﺐ« )ﻗﻠﺐ ﻣﮑﺎﻧﯽ( ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﺗﺮﺗﯿﺐ אﺻﻠﯽ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺗﯿﺐ »ﻑ ،ﻉ، ﻝ« ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮאﻫﺪ ﺧﻮﺭﺩ .ﺑﺮאی ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﺟَﺎﻩَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻋَﻔَﻞَ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺁﻥ אﺯ ﻗﺒﯿﻞ »ﻭَﺟْﻪ ،ﻭَﺟِﯿﻪ ﻭ ﻭِﺟﺎﻫَﺖ« ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺮﻑ »ﺝ«» ،ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭ ﺣﺮﻑ »א« ﮐﻪ ﻣﻨﻘﻠﺐ אﺯ ﻭאﻭ אﺳﺖ ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ אﯾﻦ ﻭאژﻩ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﮔﺮﺩﻧﺪ .ﺭ.ک :ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ، ﺹ٩٨ـ.٩٦ .٢١ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺮﻭﻑ ،ﺣﺮﻑ ﺻﺤﯿﺢ )ﺻﺤّﻪ( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. .٢٢ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﻓﻌﻞ »ﻣﺜﺎﻝ« ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ ،ﭼﻮﻥ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺿﯽ ﻓﻌﻞ ﺻﺤﯿﺢ ﺻﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ. .٢٣ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎﻥﺗﻬﯽ ،ﭼﻮﻥ ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺮﻑ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﻃﺒﻖ ﻗﻮאﻋﺪ ﺻﺮﻓﯽ ﻣﯽאﻓﺘﺪ. .٢٤ﯾﻌﻨﯽ ﺩﻡ ﺑﺮﯾﺪﻩ ،ﭼﻮﻥ ﺣﺮﻑ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺁﻥ ،ﮔﺎﻩ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮﺩ. .٢٥ﻟﻔﯿﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻠﻔﻮﻑ )ﺩﺭ ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ( אﺳﺖ ،ﭼﻮﻥ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻭ ﺩﺷﻮאﺭی ﺧﺎﺻﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺁﯾﺪ .ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻔﺮﻭﻕ ،ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﮥ ﺟﺪא אﺯ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. .٢٦ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ ،ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﮥ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. .٢٧ﻭَﻫَﺐَ :ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ؛ ﺳَﺮْﻱ :ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺭאﻩ ﺭﻓﺘﻦ ﺩﺭ ﺷﺐ؛ ﯾَﺴِﺮَ :ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻥ؛ ﺑَﯿﻊٌ :ﻓﺮﻭﺧﺘﻦ؛ ﺩَﻋَﺎ :ﺻﺪא ﺯﺩﻥ )ﮐﺴﯽ ﺭא( ،ﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺭَﻣَﻲ :ﭘﺮﺗﺎﺏ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﻭَﻓَﯽ :ﻭﻓﺎ ﮐﺮﺩﻥ )ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻭ ﭘﯿﻤﺎﻥ(؛ ﻟَﻮَی :ﭘﯿﭽﺎﻧﺪﻥ ،ﺩﺭ ﻫﻢ ﭘﯿﭽﺎﻧﺪﻥ ) ﻣﺜﻼ ﻧﺎﻣﻪ ﺭא(؛ ﻭَﯾﻞٌ :ﻭאی )ﺑﺮ ﮐﺴﯽ(. .٢٨ﺑَﺮِﺉَ :ﺁﻓﺮﯾﺪﻥ ،ﺧﻠﻖ ﮐﺮﺩﻥ )ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ(. .٢٩ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ »ﻓﺎﺀ ﻭ ﻻﻡ« ﺁﻥ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﺩ،
ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻗَﻠِﻖَ ﻭ ﺳَﻠِﺲٌ.
.٣٠ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ ﻓﻮﻕ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺛﻼﺛﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ .ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﺯَﻟﺰَﻝَ« ﻭ »ﺳَﻠﺴَﻞَ« ﮐﻪ אﻭﻟﯿﻦ ﻭ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ ،ﻭ ﺩﻭﻣﯿﻦ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﯿﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ אﺳﺖ ﮔﺎﻩ אﺻﻄﻼﺡ ﻣﻀﺎﻋﻒ אﻃﻼﻕ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ. .٣١ﺭ.ک :ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ ،ﺹ١٠١ﻭ.١٠٢ .٣٢ﺣَﺞﱠ :ﺣﺞ ﮔﺰאﺭﺩﻥ ،ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺧﺎﻧﮥ ﺧﺪא ﺭﻓﺘﻦ؛ ﺑَﺒْﺮٌ :ﺑﺒﺮ؛ ﺩَﺩَﻥٌ :ﻟﻬﻮ ﻭ ﻟﻌﺐ؛ ﯾﺌِﺲَ :ﻧﺎאﻣﯿﺪ ﺷﺪﻥ ،ﻣﺄﯾﻮﺱ ﺷﺪﻥ؛ ﺃﺑَﯽ :ﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺳﺮﺑﺎﺯ ﺯﺩﻥ؛ אﻣﺘﻨﺎﻉ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ ،ﺧﻮﺩﺩאﺭی ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺃﻥﱠ :ﻧﺎﻟﻪ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺷﮑﻮﻩ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺃﺯّ :ﺟﻮﺷﯿﺪﻥ ،ﺻﻔﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪﻥ )ﮔﻠﻮﻟﻪ(.
8
אﺳﺘﺎﺩ ﻋﺒﺪאﻟﻬﺎﺩی ﻓﻘﻬﯽﺯאﺩﻩ
ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )(١
ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ
ﮐﻠﯿﺎﺕ )(٣ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﻭ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ 9ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﮐﻠﻤﺎﺕ؛ 9אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﺎﺕ؛ 9אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ.
ﺩﺭﺁﻣﺪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ،ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻭ ﻓﺎﯾﺪۀ ﻋﻠﻢ ﺻﺮﻑ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ،ﻓﻌﻞ ﻭ ﺣﺮﻑ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ .ﺣﺎﻝ ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ ﻋﻠﻢ ﺻﺮﻑ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮאی ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ אﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ אﺯ ﺁﻥ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽﺗﻮאﻧﯿﻢ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺭא אﺯ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ،אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ ﺭא אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺯ ﺑـﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﯾﻢ. אﺯ אﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻪ ﺑﮕﺬﺭﯾﻢ ،אﻥﺷﺎﺀאﷲ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺩﺭﺱ ﺑﺎ אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺩאﺭא ﺑﻮﺩﻥ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﯾﺎ ﻫﻤﺰﻩ ﻭ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺖ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ.
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﺭא ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﻭאژﻩﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻭ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ »ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ« ﻭ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﺭא ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ »ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ .ﻣﺜﻼً ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻋَﻠِﻢَ ،ﯾﻌْﻠَﻢُ ،אَﻟﻌِﻠﻢ ،אِﺳﺘِﻌﻠَﺎﻡ ،ﻋَﺎﻟِﻢ ،ﻣَﻌﻠﻮُﻡ ﻭ ﺃﻋﻠَﺎﻡ ،ﺣﺮﻭﻑ »ﻉ ،ﻡ ،ﻝ« אﺻﻠﯽ ﻭ ﺑﻘﯿﻪ ﺯאﺋﺪﻩאﻧﺪ.
אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ )אﺑﻨﯿﮥ ﮐﻠﻤﻪ( אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ אﺷﺘﻤﺎﻝ ﺑﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻢ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ »ﻣﺠﺮّﺩ« ﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻣﺰﯾﺪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ ،אﺳﻢ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺪאﺩ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ »ﺛُﻼﺛﯽ ،ﺭُﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧُﻤﺎﺳﯽ« ،ﻭ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ »ﺛﻼﺛﯽ ﻭ ﺭﺑﺎﻋﯽ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ. אﻟﻒ( ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ אﺳﻢ ١ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺭَﺣْﻢ ،ﻭَﺻْﻞ ،ﺧُﺒْﺰ ﻭ ﻟَﺒَﻦ؛ 2
٢ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ: ١ ﺭَﺣِﯿﻢ ،ﻭِﺻﺎﻝ ﻭ ﺣِﺼﺎﻥ؛ ٢ ٣ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺟَﻌْﻔَﺮ ،ﺩِﺭﻫَﻢ ﻭ ﺯِﺑْﺮِﺝ؛ ٤ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻗِﻨْﺪِﯾﻞ ﻭ ﺭَﺣﻤَﺎﻥ،
ﺟَﻌَﺎﻓِﺮ؛
٣
٤
٥ـ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻣﺠﺮﺩ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺳَﻔَﺮْﺟَﻞ ﻭ ﺧُﺰَﻋْﺒَﻞ؛
٦ـ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻣﺰﯾﺪ :אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﮐُﻤﱠﺜْﺮَی ﻭ ٥ﻭ٦
ﻗَﺒَﻌْﺜَﺮَی.
ﺏ( ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ ﻓﻌﻞ ١ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﮐﺘَﺐَ ،ﺭَﺣِﻢَ ﻭ ﮐﺜُﺮَ؛
٢ـ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ٧ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻋﻄَﯽ ،ﻋَﻠﱠﻢَ ،ﻏَﺎﺩَﺭَ ،ﺗَﮑﺎﺗَﺐَ ،ﺗَﻤَﻬﱠﻞَ ،אِﺧْﺘَﻠَﻖَ ،אِﻧْﮑﺴَﺮَ ﻭ אِﺳْﺘَﺮْﺣَﻢَ؛ ٣ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮﺩ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺯَﻟْﺰَﻝَ ﻭ ﺩَﺣْﺮَﺝَ؛
٨
٤ـ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ :ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭّﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻧﯿﺰ ٩ﻭ١٠ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ ﻭ ﺗَﺪَﺣْﺮَﺝَ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﻣﺠﺮﺩ ،ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ )ﺩאﺭאی ﺩﻭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ( ﯾﺎ ﺧﻤﺎﺳﯽ )ﺩאﺭאی ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ( ﻭ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ ،ﻟﺬא אﺯ אﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻓﻌﻞ ﻭ אﺳﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕאﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺛﻨﺎﯾﯽאﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ: »ﻣَﻦْ« ﮐﻪ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻮﺻﻮﻝ אﺳﺖ ،ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﯾﮕﺮی ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺧﻤﺎﺳﯽאﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﮐُﻤﱠﺜْﺮَی« ،ﻭﻟﯽ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ אﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ١١ﻭ١٢ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ.
ﺗﻤﺮﯾﻦ١ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺯﯾﺮ ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﺑﻨﺎی ﺁﻧﻬﺎ )ﺛﻼﺛﯽ ،ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ ،ﯾﺎ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﻮﺩﻥ( ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﻭאژﻩ
ﺛَﻌْﻠَ ٌ ﺐ ﺃﺣْﺴَﻦَ ﺗَﮑﺎﻣَﻞَ ﺗَﻤَﻠﱠﮏ ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ ﮐَﺮُﻡَ
ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﻪ )אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ(
ﺑﻨﺎی ﮐﻠﻤﻪ
ﻧﻮﻉ ﮐﻠﻤﻪ )אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ(
ﻭאژﻩ
ﮐَﺘَ َ ﺐ ﺣَﻮْﻗَﻞَ ﮐﺘَﺎﺑَﺔٌ אِﺳْﺘِﻌْﻤَﺎﺭ ﺩَﺭَאﻫِﻢَ ﺗَﺤَﺎﺏﱠ 3
ﺑﻨﺎی ﮐﻠﻤﻪ
ﻣَﻮْﺯُﻭﻥٌ
ﻋِﻠﱠﺔٌ
١٣
ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ )ﻣﯿﺰאﻥ ﺻﺮﻓﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ( ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮאی ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎ ﻭ ﻓﻌﻠﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻭﺯﻥ ﺧﺎﺻﯽ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﻣﯿﺰאﻥ ﻭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺯ ﺯאﺋﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ .אﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻭﺯאﻥ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﯿﻮﻩאی ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﻭ ﻗﺎﻟﺐ ﺻﺮﻓﯽ אﺳﻤﻬﺎ ﻭ ﻓﻌﻠﻬﺎ ﺭא ﺷﮑﻞ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ .ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺭא ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ» :ﮐﺘَﺐَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ«» ،ﮐﺎﺗَﺐَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﺎﻋَﻞَ« ﻭ »ﮐﺘَﺎﺑَﺔ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌَﺎﻟَﺔ« אﺳﺖ. ﺩﺭ ﻫﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮאی ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﻮאﻋﺪ ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ: ١ـ ﻧﺨﺴﺖ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﺣﺮﻭﻑ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺭא ﻣﯽﮔﺬאﺭﯾﻢ ،ﻭﻟﯽ אﮔﺮ ﮐﻠﻤﻪאی ﺑﯿﺶ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻌﺎً ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﻭﺯﻥ ﺭא ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ،ﻭﺯﻥ ﺛﻼﺛﯽ ﯾﮏ ﻻﻡ ،ﻭﺯﻥ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﺩﻭ ﻻﻡ ،ﻭ ﻭﺯﻥ ١٤ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﺳﻪ ﻻﻡ ﺩאﺭﺩ .ﻣﺜﻼً »ﺳَﺄﻝَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ«» ،ﺩِﺭْﻫَﻢ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﻞْ« ﻭ »ﺳَﻔَﺮْﺟَﻞْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻠْﻠَﻞْ« אﺳﺖ. ٢ـ אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﺗﮑﺮאﺭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺻﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﺗﮑﺮאﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺳَﻠﱠﻢَ« ﮐﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻥ »ﻓَﻌﱠﻞَ« ﻭ »ﺟَﻠْﺒَﺐَ« ١٥ﮐﻪ ﻭﺯﻥ ﺁﻥ »ﻓَﻌْﻠَﻞَ« אﺳﺖ .ﺣﺎﻝ אﮔﺮ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﺑﺎ ﻫﯿﭻﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﮕﻮﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻋﺎﻟِﻢ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓﺎﻋِﻞ« ﻭ »ﻣَﻌْﻠُﻮﻡ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌُﻮﻝ« אﺳﺖ. ٣ـ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻭﺯﻥ ،ﺣﺮﮐﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺮﻓﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ »ﻋَﻠِﻢَ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌِﻞَ«» ،ﻋَﻠِﯿﻢ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ » َﻓﻌِﯿﻞ« ﻭ »ﻋُﻠُﻮﻡ« ﺭא ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓُﻌُﻮﻝ« ﺩאﻧﺴﺖ .ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ אﺛﺮ ﻗﻮאﻋﺪ אﻋﻼﻝ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻮאﻋﺪ، ﮐﻪ ﺷﺮﺡ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ ﺩﺭ ﺟﺎی ﺧﻮﺩ ﺧﻮאﻫﺪ ﺁﻣﺪ ،ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ،ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺭא ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﺩﻫﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻗَﺎﻝَ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺩﺭ אﺻﻞ »ﻗَﻮَﻝَ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ ،ﯾﺎ »ﯾَﻤُﺪﱡ« ١٦ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﯾَﻔْﻌُﻞُ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺩﺭ אﺻﻞ »ﯾَﻤْﺪُﺩُ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ. ٤ـ אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی »ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪّﺩ« ،ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻫﻢﺟﻨﺲ אﺳﺖ ،ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺩﺭﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﺁﻥ ﺣﺮﻭﻑ ،אﺻﻠﯽאﻧﺪ ﯾﺎ ﺯאﺋﺪ ،ﯾﺎ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ אﺻﻠﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﯾﮕﺮی ﺯאﺋﺪ .ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ אﻭﻝ ﻭﺯﻥ ﺭא ﺑﺪﻭﻥ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪﺩ ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﻣَﺮﱠ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌَﻞَ« אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻭﻡ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﻭﻗﺘﯽ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺣﺮﻑِ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺯאﺋﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺮﻑ ﺯאﺋﺪ ﻣﺸﺪّﺩ ﺭא ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :אِﺟْﻠِﻮّאﺫ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »אِﻓْﻌِﻮّאﻝ« ١٧אﺳﺖ .ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺳﻮﻡ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﻧﺘﻮאﻧﯿﻢ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﺮﻑ אﺯ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺯאﺋﺪ אﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﺮﻑ ﺩﻭﻡ ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ )ﻑ ،ﻉ ،ﻝ( ﻭﺯﻥ ﺭא ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﺣﺮﻑ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺸﺪّﺩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ» :ﺳَﻠﱠﻢَ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌﱠﻞَ« ﻭ »אِﺣْﻤَﺮّ« ١٨ﮐﻪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »אِﻓْﻌَﻞﱠ« אﺳﺖ، אﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺑﺪאﻧﯿﻢ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺯ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺯאﺋﺪ ﻭ ﮐﺪאﻡﯾﮏ אﺻﻠﯽ אﺳﺖ ﻭﺯﻥ אﺻﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﺭא ﻣﯽﺁﻭﺭﯾﻢ ﻭ ﺁﻥ ﺭא ﺑﺪﻭﻥ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪﺩ ﺫﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ» :ﺳَﯿﱢﺪ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﯿْﻌِﻞ« ﻭ »ﻋَﻠِﻲّ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌِﯿﻞ« אﺳﺖ. ٥ـ אﮔﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮאﻋﺪ אﻋﻼﻝ ﯾﺎ ﺩﯾﮕﺮ ﻗﻮאﻋﺪ ،ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮﻑ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ אﺯ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻭﺯﻥ ١٩ ﮐﻠﻤﻪ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ» :ﻗُﻞْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓُﻞْ«» ،ﻫَﺐْ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻋَﻞْ« ﻭ »ﻑِ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻉِ« אﺳﺖ. ﺑﻪ אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪۀ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﻭ אﺯ ٢٠ אﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﻧﻮאﻉ ﻭ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺭא אﺯ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺩאﺩ. 4
ﺗﻤﺮﯾﻦ٢ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺭא ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ١ـ ﮐَﺮאﻣَﺔ ،ﯾَﮑﺮُﻣﺎﻥِ ،ﺗَﮑَﺮﱠﻡَ ،ﺇﮐﺮאﻡ ،ﺗَﮑﺮِﯾﻢ ،ﮐَﺮِﯾﻢ ٢ـ ﻋَﻄُﻮﻑ ،ﻋﺎﻃِﻔَﺔ ،ﻋَﻮאﻃِﻒ ،אِﻧْﻌِﻄﺎﻑ ،ﻋُﻄُﻮﻓﺔ ٣ـ ﺇﺣْﺴﺎﻥ ،אِﺳْﺘَﺤْﺴَﻦَ ،ﺣَﺴَﻦ ،ﺗَﺤَﺴﱠﻦَ ،ﺗَﺤْﺴِﯿﻦ ،ﺣُﺴَﯿﻦ ٤ـ ﺗَﺪْﺑِﯿﺮ ،ﻣُﺪאﺑَﺮَﺓ ،ﺃﺩْﺑَﺮَ ،ﺗَﺪَﺑﱠﺮَ ،ﺃﺩْﺑﺎﺭ ،ﺗَﺪאﺑَﺮَ ٥ـ ﺧَﺮאﺏ ،ﺗَﺨْﺮِﯾﺐ ،ﺧَﺮْﺑﺎﻥ ،ﻣَﺨْﺮُﻭﺏ ،ﺃﺧْﺮَﺏَ ٦ـ ﻗَﺒُﻮﻝ ،אِﺳﺘَﻘْﺒَﻞَ ،ﺇﻗْﺒﺎﻝ ،ﻣَﻘْﺒﻮﻝ ،ﺗَﻘَﺒﱠﻞَ ،ﻗَﺒﱠﻞَ ﺷﻤﺎﺭﻩ ١ ٢
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ کﺭﻡ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ א ،ﺓ
ی ،א ،ﻥ
ﺇ ،א
ﺕ ،ﺭ
ی
ﺕ ،ی
٣ ٤ ٥ ٦
אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ אﺳﻢ ﻭ ﻓﻌﻞ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ: ١ـ ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﻣُﻌْﺘَﻞّ؛ ٢ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ٣ـ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻀﺎﻋﻒ. אﻟﻒ( ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﻣﻌﺘﻞ ١ـ ﺻﺤﯿﺢ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪאﻡ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ،ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠّﻪ )ﻭאﻭ ،ﯾﺎﺀ ﻭ אﻟﻒ( ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺫَﻫَﺐَ ،ﮐﺴَﺮَ ﻭ ٢١
ﺧَﺮَﺝَ. ٢ـ ﻣﻌﺘﻞ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ،ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﻫَﺐَ ،ﻗَﺎﻝَ ﻭ ﺳَﺮْﻱٌ.
ﻣُﻌﺘَﻠّﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﻋﻠّﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ,אﻧﻮאﻋﯽ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ: ٢٢ .١ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﯾﺎ ﻣﺜﺎﻝ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﯾَﺴِﺮَ ﻭ ﻭَﻗﺖٌ؛ ٢٣ .٢ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻌﯿﻦ ﯾﺎ אﺟﻮﻑ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺧَﺎﻑَ ﻭ ﺑَﯿﻊٌ؛ ٢٤ .٣ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻼﻡ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺩَﻋَﺎ ﻭ ﺭَﻣْﻲٌ؛ ٢٥ .٤ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﻭ אﻟﻼﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ »ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻔﺮﻭﻕ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﻓَﯽ ﻭ ﻭَﺣﻲٌ؛ ٢٦ .٥ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻌﯿﻦ ﻭ אﻟﻼﻡ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ »ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻟَﻮَی ﻭ ﺣَﻲﱞ؛ ٢٧ .٦ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﻭ אﻟﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ»ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﯾﻞٌ. 5
ﺏ( ﻣﻬﻤﻮﺯ )ﻫﻤﺰﻩ ﺩאﺭ( ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻬﻤﻮﺯ
ﻣﻬﻤﻮﺯ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ﻫﻤﺰﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ،ﺳَﺄﻝَ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺰﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ ،ﺑﻪ אﻧﻮאﻉ ﺯﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ: ١ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻔﺎﺀ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ﻭ ﺁﻣِﺮ؛ ٢ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻌﯿﻦ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺳَﺄﻝَ ﻭ ﺳَﺎﺋِﻞ؛ ٢٨ ٣ـ ﻣﻬﻤﻮﺯ אﻟﻼﻡ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺑَﺮَﺃ ﻭ ﺑَﺎﺭِﺉ؛
ﺑَﺮِﺉَ
ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺘﻞ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻗﺮאﺭ
ﺝ( ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻀﺎﻋﻒ :ﮐﻠﻤﻪאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻣَﺪﱠ ،ﺣَﺞﱠ ،ﺑَﺒْﺮٌ ﻭ ﺩَﺩَﻥٌ.
٢٩ﻭ٣٠
ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﻧﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ» ،ﺳﺎﻟﻢ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺿَﺮَﺏَ ﻭ ﺩَﻓْﺘَﺮٌ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻣَﺮَ ﻭ ﺳَﺄﻝَ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻣَﺪﱠ ﻭ ﺩَﺩَﻥ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻬﻤﻮﺯ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﯾﺌِﺲَ ﻭ ﺃﺑَﯽ؛ ﯾﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﺘﻞّ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻫﻢ ﻣﻀﺎﻋﻒ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭَﺩﱠ ﻭ ﺣَﯽﱞ .ﮐﻠﻤﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﺃﻥﱠ ﻭ ﺃﺯﱠ؛ ﻭﻟﯽ ﮐﻠﻤﮥ ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻣﻌﺘﻞ، ٣١ﻭ٣٢ ﻣﻬﻤﻮﺯ ﯾﺎ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻤﺮﯾﻦ٣ .١אﻧﻮאﻉ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﺁﻧﻬﺎ )ﺻﺤﯿﺢ ،ﻣﻌﺘﻞ ،ﻣﻬﻤﻮﺯ ،ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻭ ﻟﻔﯿﻒ( ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﺻﺤﯿﺢ
ﻭאژﻩ
ﻣﻌﺘﻞّ
ﻣﻀﺎﻋﻒ
ﻣﻬﻤﻮﺯ
ﻟﻔﯿﻒ
ﺃﺣَ ٌﺪ ﮐِﺘﺎﺑَﺔٌ ﺃﻥﱠ ﻭَﺭَی ﺃﻭَﺩٌ ﻭَﯾﻞٌ אِﻧْﻔَﺘَﺢَ ﯾَﻨْﺒُﻮﻉٌ ﺃﺩﱠی ﻭَﺩﱠ ﺫَﻫَﺐٌ ﻣَﺎﻝَ ﻣَﺴْﺮُﻭﺭٌ ﯾُﺴْﺮٌ
٢ـ ﻭﺯﻥ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﻭ ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ ﻭ ﺯאﺋﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ. ﻭאژﻩ ﮐﺎﻣِﻞٌ ﯾَﻘْﺮَﺅُﻭﻥَ אِﺳْﺘِﺸْﻤﺎﻡٌ ﻣَﺠْﻬُﻮﻝٌ
ﻭﺯﻥ
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ
ﻭאژﻩ ﻧَﺴْﺄﻝُ ﻣَﺒَﺎﺩِﺉ ﺃﺣﺎﺩِﯾﺚ ﻗَﻮאﻋِﺪ 6
ﻭﺯﻥ
ﺣﺮﻭﻑ אﺻﻠﯽ
ﺣﺮﻭﻑ ﺯאﺋﺪ
ﻣُﻔَﻬْﺮَﺱ ﯾُﻌَﻈﱢﻢُ ﺇﯾﻀَﺎﺡٌ ﻣَﻮאﺯِﯾﻦ אِﻋْﺘَﻨَﯽ
ﺃﻋْﻄَﯽ ﺯِﻟْﺰאﻝٌ ﺗَﺬْﮐِﺮَﺓٌ אِﻧْﮑَﺴَﺮَ ﻗِـ )ﻭَﻗَﯽ(
ﭘﯽﻧﻮﺷﺘﻬﺎ .١ﺣِﺼﺎﻥ :אﺳﺐ. .٢ﺯِﺑﺮِﺝ :ﺯﯾﻮﺭ ،ﺯﯾﻨﺖ ،ﺁﺭאﯾﺶ. .٣ﻗِﻨﺪِﯾﻞ :ﭼﺮאﻍ ،ﭼﺮאﻏﺪאﻥ ،ﭼﻠﭽﺮאﻍ؛ ﺟَﻌَﺎﻓِﺮ :ﺟﻤﻊ ﺟﻌﻔﺮ. .٤ﺳَﻔَﺮﺟَﻞ :ﺑﻪ )אﺯ ﻣﯿﻮﻩﻫﺎ(؛ ﺧُﺰَﻋﺒَﻞ :ﯾﺎﻭﻩ ،ﭼﺮﻧﺪ ﻭ ﭘﺮﻧﺪ. .٥ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺛﻼﺛﯽ אﺳﺖ .ﺭﺑﺎﻋﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ ﺩﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩאی ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺗﻨﮓﺗﺮ ﺩﺭ ﻣﺤﺎﻭﺭﻩ ﻭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺠﺮّﺩ ،ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ )ﺩﻭ ﺣﺮﻓﯽ( ﯾﺎ ﺳﺪאﺳﯽ )ﺷﺶ ﺣﺮﻓﯽ( ﻭ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ .ﺷﺎﯾﺎﻥ ﺫﮐﺮ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ אﺳﻢ ﺩﺭ אﯾﻨﺠﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺘﻤﮑﻦ ﯾﺎ ﻣﻌﺮﺏ אﺳﺖ ﻧﻪ ﺿﻤﺎﺋﺮ ،ﻣﻮﺻﻮﻻﺕ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ؛ ﭼﻪ ،ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎی ﺛﻨﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ:
ﻫُﻮَ،
ﻣَﻦْ ﻭ ﺫא .ﺩﺭ ﻏﯿﺮ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ אﺳﻤﯽ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺁﻥ ﺣﺮﻓﯽ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﺃﺏٌ ،ﺩَﻡٌ ﻭ ﯾﺪٌ« ﮐﻪ ﺩﺭ אﺻﻞ »ﺃﺑُﻮ ،ﺩَﻣُﻮ ﻭ ﯾَﺪِﻱ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ .ﺭ.ک :אﺻﻮﻝ אﻟﺼﺮﻑ ،ﻋﻠﯽ אﮐﺒﺮ ﺷﻬﺎﺑﯽ ،ﺹ.٣ ﻟﻔﻆ ﻣﻌﺮﺏ ﯾﺎ ﻣﺘﻤﮑﻦ ﻟﻔﻈﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭאژۀ »ﻣﻌﻠّﻢ« ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ» :ﺟﺎﺀَ אﻟﻤُﻌَﻠّﻢُ«» ،ﺭَﺃﯾﺖُ אﻟﻤُﻌَﻠّﻢَ« ﻭ »ﻣَﺮَﺭﺕُ ﺑﺎﻟﻤُﻌَﻠّﻢِ« ﻭ ﻟﻔﻆ ﻣﺒﻨﯽ ﻟﻔﻈﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻫﻤﮥ אﺣﻮאﻝ ﺛﺎﺑﺖ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﻪ ،ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻭאژۀ »אَﻟّﺬِﻱ« ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ» :ﺟﺎﺀَ אﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ« »ﺷَﺎﻫَﺪﺕُ אﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ«» ،ﻣَﺮَﺭﺕُ ﺑِﺎﻟﱠﺬِﻱ ﻧَﺠَﺢَ«. .٦ﮐُﻤﱠﺜﺮَی :ﮔﻼﺑﯽ؛ ﻗَﺒَﻌﺜَﺮَی :ﺷﺘﺮ ﻋﻈﯿﻢ אﻟﺠﺜﻪ. .٧ﺃﻋﻄَﯽ :ﻋﻄﺎ ﮐﺮﺩﻥ )ﭼﯿﺰی ﺭא ﺑﻪ ﮐﺴﯽ( ،ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ؛ ﻋَﻠﱠﻢَ :ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺩאﺩﻥ؛ ﻏَﺎﺩَﺭَ :ﺗﺮک ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺗَﮑﺎﺗَﺐ :ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ؛ ﺗَﻤَﻬﱠﻞَ :ﮐﻨﺪی ﮐﺮﺩﻥ، ﺗﺄﻧﯽ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ؛ אِﺧﺘَﻠَﻖَ :ﺟﻌﻞ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ؛ אِﻧﮑَﺴَﺮَ :ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻥ؛ אِﺳﺘَﺮﺣَﻢَ :ﻃﻠﺐ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ )אﺯ ﮐﺴﯽ(. .٨ﺯَﻟﺰَﻝَ :ﺗﮑﺎﻥ ﺩאﺩﻥ ،ﻣﺘﺰﻟﺰﻝ ﺳﺎﺧﺘﻦ؛ ﺩَﺣﺮَﺝَ :ﻏﻠﺘﺎﻧﺪﻥ. .٩ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﻣﺰﯾﺪ אﻭﺯאﻥ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺨﺸﻬﺎی ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩאﺧﺖ. .١٠ﺭ.ک :ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ אﻟﺼﺮﻑ ﻭ אﻟﻨﺤﻮ ﻭ אﻹﻋﺮאﺏ ،ﺹ٧٢ﻭ ٧٣ﻭ ٤٩١ﻭ.٤٩٢ .١١ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ،ﭼﻨﺎﻥﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪ אﻓﻌﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ אﺳﺖ .ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﻮאﺭﺩ ﺑﺎﯾﺪ ﺩאﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻞ ﺧﺎﺹ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺬﻑ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﯿﺮﺩ. .١٢ﺭ.ک :אﺻﻮﻝ אﻟﺼﺮﻑ ،ﺹ٤؛ ﺻﺮﻑ ﺭﻭאﻥ ،ﺹ.٣٣ .١٣ﺛَﻌﻠَﺐ :ﺭﻭﺑﺎﻩ؛ ﺃﺣْﺴَﻦَ :ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮﺩﻥ ،ﮐﺎﺭی ﺭא ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ אﻧﺠﺎﻡ ﺩאﺩﻥ؛ ﺗَﮑﺎﻣَﻞَ :ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪﻥ ،ﭘﺎﯾﺎﻥ ﯾﺎﻓﺘﻦ؛ ﺗَﻤَﻠﱠﮏ :ﮔﺮﻓﺘﻦ ،ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮﺩﻥ )ﭼﯿﺰی(، ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺗَﺰَﻟْﺰَﻝَ :ﻟﺮﺯﯾﺪﻥ ،ﺗﮑﺎﻥ ﺧﻮﺭﺩﻥ؛ ﮐَﺮُﻡَ :ﺷﺮﯾﻒ ﺷﺪﻥ ،ﺑﺰﺭﮔﻮאﺭی؛ ﻣَﻮْﺯُﻭﻥٌ :ﻭﺯﻥ ﺷﺪﻩ ،ﻣﺘﻌﺎﺩﻝ ،ﻣﻮﺯﻭﻥ؛ ﺣَﻮْﻗَﻞَ :ﮔﻔﺘﻦ ﺫﮐﺮ »ﻻ ﺣَﻮﻝَ ﻭَﻻ ﻗُﻮﱠﺓَ ﺇﻟﱠﺎ ﺑِﺎﷲِ«؛ אﻻِﺳْﺘِﻌْﻤَﺎﺭ :אﺳﺘﻌﻤﺎﺭ ،אﺳﺘﻌﻤﺎﺭﮔﺮی ،ﺩَﺭَאﻫِﻢَ :ﺟﻤﻊ ﺩﺭﻫﻢ؛ ﺗَﺤَﺎﺑَﺐَ :ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺩאﺷﺘﻦ ،ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺭא ﺩﻭﺳﺖ ﺩאﺷﺘﻦ ،ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻋﺸﻖ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ؛ ﻋِﻠﱠﺔٌ :ﺑﯿﻤﺎﺭی ،ﻣﺮﺽ ،ﻋﻠﺖ ،ﺳﺒﺐ.
7
.١٤ﺩﺭ ﻣﻘﯿﺎﺱ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻭﺯﻥ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻓﺎﺀ«» ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ« ،ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻋﯿﻦ«» ،ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭ ﺑﻪ ﺣﺮﻑ »ﻻﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺩﻭ »ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ،ﺑﻪ »ﻻﻡ אﻭﻝ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ אﻭﻝ« ﻭ ﺑﻪ »ﻻﻡ ﺩﻭﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺩﻭﻡ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ .ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎی ﺧﻤﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ »ﻻﻡ ﺳﻮﻡ«» ،ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺳﻮﻡ« אﻃﻼﻕ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ. .١٥ﺳَﻠﱠﻢَ :ﺳﻼﻡ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺟَﻠﺒَﺐَ :ﺧﻮﺩ ﺭא ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪﻥ )ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪאی(. .١٦ﯾَﻤُﺪﱡ :ﮐﺸﯿﺪﻥ. .١٧אِﺟﻠِﻮّאﺫ :ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺭﻓﺘﻦ. .١٨אِﺣﻤَﺮﱠ :ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺪﻥ ،ﺭﻧﮓ ﺳﺮﺥ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﮔﺮﻓﺘﻦ. » .١٩ﻗُﻞْ« ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻗﺎﻝَ ،ﯾﻘُﻮﻝُ« אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻭאﻭ« ﺁﻥ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ» .ﻫَﺐْ« ﻧﯿﺰ ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻭَﻫَﺐَ ،ﯾَﻬَﺐُ« אﺳﺖ ﮐﻪ »ﻭאﻭ« ﺁﻥ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﻭ»ﻑِ«، ﻓﻌﻞ אﻣﺮ אﺯ »ﻭَﻓَﯽ ،ﯾَﻔِﻲ« ﮐﻪ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﺳﺖ. .٢٠אﮔﺮ ﺩﺭ ﮐﻠﻤﻪאی »ﻗﻠﺐ« )ﻗﻠﺐ ﻣﮑﺎﻧﯽ( ﻭאﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ،ﺗﺮﺗﯿﺐ אﺻﻠﯽ »ﻓﺎﺀ ،ﻋﯿﻦ ﻭ ﻻﻡ« ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﻭﺯﻥ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺗﯿﺐ »ﻑ ،ﻉ، ﻝ« ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮאﻫﺪ ﺧﻮﺭﺩ .ﺑﺮאی ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﺟَﺎﻩَ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻋَﻔَﻞَ« אﺳﺖ ،ﺯﯾﺮא ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺁﻥ אﺯ ﻗﺒﯿﻞ »ﻭَﺟْﻪ ،ﻭَﺟِﯿﻪ ﻭ ﻭِﺟﺎﻫَﺖ« ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺮﻑ »ﺝ«» ،ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ« ﻭ ﺣﺮﻑ »א« ﮐﻪ ﻣﻨﻘﻠﺐ אﺯ ﻭאﻭ אﺳﺖ ،ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ אﯾﻦ ﻭאژﻩ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﮔﺮﺩﻧﺪ .ﺭ.ک :ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ، ﺹ٩٨ـ.٩٦ .٢١ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺮﻭﻑ ،ﺣﺮﻑ ﺻﺤﯿﺢ )ﺻﺤّﻪ( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. .٢٢ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﻓﻌﻞ »ﻣﺜﺎﻝ« ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ ،ﭼﻮﻥ ﻣﺎﺿﯽ ﺁﻥ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺿﯽ ﻓﻌﻞ ﺻﺤﯿﺢ ﺻﺮﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ. .٢٣ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎﻥﺗﻬﯽ ،ﭼﻮﻥ ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺮﻑ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺁﻥ ﻃﺒﻖ ﻗﻮאﻋﺪ ﺻﺮﻓﯽ ﻣﯽאﻓﺘﺪ. .٢٤ﯾﻌﻨﯽ ﺩﻡ ﺑﺮﯾﺪﻩ ،ﭼﻮﻥ ﺣﺮﻑ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺁﻥ ،ﮔﺎﻩ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮﺩ. .٢٥ﻟﻔﯿﻒ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻠﻔﻮﻑ )ﺩﺭ ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩ( אﺳﺖ ،ﭼﻮﻥ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻭ ﺩﺷﻮאﺭی ﺧﺎﺻﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺁﯾﺪ .ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻔﺮﻭﻕ ،ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﮥ ﺟﺪא אﺯ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. .٢٦ﻟﻔﯿﻒ ﻣﻘﺮﻭﻥ ،ﻓﻌﻠﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﮥ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. .٢٧ﻭَﻫَﺐَ :ﺑﺨﺸﯿﺪﻥ؛ ﺳَﺮْﻱ :ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻔﺮ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺭאﻩ ﺭﻓﺘﻦ ﺩﺭ ﺷﺐ؛ ﯾَﺴِﺮَ :ﺳﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩﻥ؛ ﺑَﯿﻊٌ :ﻓﺮﻭﺧﺘﻦ؛ ﺩَﻋَﺎ :ﺻﺪא ﺯﺩﻥ )ﮐﺴﯽ ﺭא( ،ﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺭَﻣَﻲ :ﭘﺮﺗﺎﺏ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﻭَﻓَﯽ :ﻭﻓﺎ ﮐﺮﺩﻥ )ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻭ ﭘﯿﻤﺎﻥ(؛ ﻟَﻮَی :ﭘﯿﭽﺎﻧﺪﻥ ،ﺩﺭ ﻫﻢ ﭘﯿﭽﺎﻧﺪﻥ ) ﻣﺜﻼ ﻧﺎﻣﻪ ﺭא(؛ ﻭَﯾﻞٌ :ﻭאی )ﺑﺮ ﮐﺴﯽ(. .٢٨ﺑَﺮِﺉَ :ﺁﻓﺮﯾﺪﻥ ،ﺧﻠﻖ ﮐﺮﺩﻥ )ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ(. .٢٩ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ »ﻓﺎﺀ ﻭ ﻻﻡ« ﺁﻥ ﻫﻢﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﺩ،
ﻣﺎﻧﻨﺪ :ﻗَﻠِﻖَ ﻭ ﺳَﻠِﺲٌ.
.٣٠ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ ﻓﻮﻕ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺛﻼﺛﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻭ ﺧﻤﺎﺳﯽ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ .ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﻓﻌﺎﻝ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﺯَﻟﺰَﻝَ« ﻭ »ﺳَﻠﺴَﻞَ« ﮐﻪ אﻭﻟﯿﻦ ﻭ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ ،ﻭ ﺩﻭﻣﯿﻦ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻣﯿﻦ ﺣﺮﻑ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ אﺳﺖ ﮔﺎﻩ אﺻﻄﻼﺡ ﻣﻀﺎﻋﻒ אﻃﻼﻕ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ. .٣١ﺭ.ک :ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ ،ﺹ١٠١ﻭ.١٠٢ .٣٢ﺣَﺞﱠ :ﺣﺞ ﮔﺰאﺭﺩﻥ ،ﺑﻪ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺧﺎﻧﮥ ﺧﺪא ﺭﻓﺘﻦ؛ ﺑَﺒْﺮٌ :ﺑﺒﺮ؛ ﺩَﺩَﻥٌ :ﻟﻬﻮ ﻭ ﻟﻌﺐ؛ ﯾﺌِﺲَ :ﻧﺎאﻣﯿﺪ ﺷﺪﻥ ،ﻣﺄﯾﻮﺱ ﺷﺪﻥ؛ ﺃﺑَﯽ :ﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺳﺮﺑﺎﺯ ﺯﺩﻥ؛ אﻣﺘﻨﺎﻉ ﻭﺭﺯﯾﺪﻥ ،ﺧﻮﺩﺩאﺭی ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺃﻥﱠ :ﻧﺎﻟﻪ ﮐﺮﺩﻥ ،ﺷﮑﻮﻩ ﮐﺮﺩﻥ؛ ﺃﺯّ :ﺟﻮﺷﯿﺪﻥ ،ﺻﻔﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪﻥ )ﮔﻠﻮﻟﻪ(.
8
Related Documents
Sd3
November 2019 0
Sd3
November 2019 0
Sd3
November 2019 0
Sd3
November 2019 0
Rpp Teladan Mulia Pai Sd3
July 2020 0