Sd3

‫ﺟﻠﺴﺔ ﺳﻮم‬

‫اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﻜﺮﻩ )‪(٣‬‬

‫אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ )‪ (٣‬ﻭ )‪(٤‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא ﻭ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫‪2‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬ ‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫‪ 3‬ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא؛‬ ‫‪ 3‬אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ »אﻝ« ﻭ אﺳـﻤﻬﺎی ﻋﻠـﻢ ﺁﺷـﻨﺎ ﺷـﺪﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺩﺭﺱ ﺑـﺎ ﺩﻭ ﻧـﻮﻉ ﺩﯾﮕـﺮ אﺯ‬ ‫אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא ﻭ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ‪ ،‬ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ אﺳﻤﯽﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻄﺎﺏ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﻣﻨـﺎﺩא‬ ‫ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻨﺎﺩא אﻗﺴﺎﻣﯽ ﺩאﺭﺩ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻫـﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻨـﺎﺩאی ﻋﻠـﻢ ﻭ ﻣﻨـﺎﺩאی‬ ‫ﻣﻀﺎﻑ‪ .‬ﯾﻜﯽ אﺯ אﻧﻮאﻉ ﻣﻨﺎﺩאی ﻣﻌﺮﻓﻪ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﺤﻮ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻣﻨﺎﺩאی ﻧﻜﺮۀ ﻣﻘـﺼﻮﺩﻩ ﮔﻔﺘـﻪאﻧـﺪ ﻭ ﻣـﺎ ﺩﺭ‬ ‫אﯾﻨﺠﺎ אﺯ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא ﯾﺎﺩ ﻛﺮﺩﻩאﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮאی ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻭﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻇﺎﻫﺮی ﺁﻥ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺕ אﺭאﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺟّﻪ ﻛﺎﻓﯽ ﻣﺒﺬﻭﻝ ﺷﻮﺩ‪.‬‬ ‫אﮐﻨﻮﻥ ﺗﻮﺟّﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺰﯾﺰאﻥ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﻛﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺪא‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﯾﺎ ﻃَﺎﻟِﺐُ אُﻛْﺘُﺐْ ﻭَאﺟِﺒَﺎﺗِﻚَ אﻟﺪﱢﺭאﺳِﯿﱠﺔَ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﯾﺎ ﻃﺎﻟﺒﺔُ אُﻛْﺘُﺒِﻲ ﻭאﺟﺒﺎﺗِﻚِ אﻟﺪﱢﺭאﺳﯿﱠﺔَ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﯾﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎﻥِ אُﻛْﺘُﺒَﺎ ﻭאﺟﺒﺎﺗِﻜُﻤﺎ אﻟﺪﱢﺭאﺳﯿﱠﺔَ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﯾﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎﺕُ אُﻛْﺘُﺒْﻦَ ﻭאﺟﺒﺎﺗِﻜُﻦﱠ אﻟﺪﱢﺭאﺳﯿﱠﺔَ‪.‬‬ ‫‪١‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﻨﺎﺩאی ﻧﻜﺮۀ ﻣﻘﺼﻮﺩﻩ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﻣﻨﺎﺩی ﻓﺮﺩی‬ ‫ﻣﻌﯿّﻦ ﻭ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺎﻡ אﻭ ﺭא ﻧﺪאﻧﯿﻢ ﯾﺎ ﻧﺨﻮאﻫﯿﻢ אﻭ ﺭא ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﺻﺪא ﺑﺰﻧﯿﻢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻄﺎﺏ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬ ‫אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﻮﺭﺩ ﺧﻄﺎﺏ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋَﻠَﻢ‪ ،‬ﺫﻭ אﻟﻠّﺎﻡ )אﺳﻢ ﺩאﺭאی אﻟﻒ ﻭ ﻻﻡ( ﻭ ﻣﻀﺎﻑ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﻭ ﻣﻌﯿّﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺮۀ ﻣﻘﺼﻮﺩﻩ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺩאی ﻧﻜﺮۀ ﻣﻘﺼﻮﺩﻩ ﻣﺒﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﺎﻥ ﭼﯿﺰی אﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ אﺯ ﻧﺪא ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﺮﻓﻮﻉ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭﻝ ﻭ ﺩﻭﻡ »ﻃﺎﻟِﺐ« ﻭ »ﻃﺎﻟِﺒَﺔ« ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﺿﻢّ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ »ﻃﺎﻟﺒﺎﻥ« ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ »אﻟﻒ« אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﭼﻬﺎﺭﻡ »ﻃﺎﻟِﺒﺎﺕ« ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺿﻢّ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻭَאﺟِﺒَﺎﺕٌ ﺩِﺭאﺳِﯿﱠﺔٌ‪ :‬ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺩﺭﺳﯽ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫ﻣﻨﺎﺩאی ﻧﮑﺮۀ ﻣﻘﺼﻮﺩﻩ אﺳﻢ ﻧﺎﻣﻌﯿّﻨﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺮﻑ ﻧﺪא ﺩﺭ אﺑﺘﺪאی ﺁﻥ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﺷﯽﺀ ﻣﻌﯿّﻨﯽ ﺩﻻﻟﺖ‬ ‫‪٢‬‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺩאی ﻧﻜﺮۀ ﻣﻘﺼﻮﺩﻩ אﺳﻢ ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﺤﻠّﯽ ﺑﻪ »אﻝ«‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻀﺎﻑ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﻮّﻧﯽ אﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻮﻥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮאﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﻭ ﻣﻌﯿّﻦ אﺳﺖ ﯾﻜﯽ אﺯ אﻧﻮאﻉ ﻣﻌﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻭאژﻩﻫﺎی »ﺃﺳﺘﺎﺫ« ﻭ »ﺃﺧﺖ« ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ »ﯾﺎ ﺃﺳﺘﺎﺫُ« ﻭ »ﯾﺎ אُﺧْﺖُ«‪.‬‬

‫אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬ ‫אﻟﻒ(‬

‫‪١‬ـ ﻫَﺬَא )ﺫَאכَ‪ ،‬ﺫَﻟِﻚَ( אﻟﻘَﻠَﻢُ ﺟَﻤِﯿﻞٌ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻫَﺬِﻩِ )ﺗِﯿﻚَ‪ ،‬ﺗِﻠْﻚَ( אﻟﻤِﻨﻀَﺪَﺓُ ﻛَﺒِﯿﺮَﺓٌ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻫَﺬאﻥِ )ﺫאﻧِﻚَ‪ ،‬ﺫאﻧﱢﻚَ( אﻟﺘﱢﻠﻤِﯿﺬאﻥِ ﻧَﺸِﯿﻄﺎﻥِ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻫَﺎﺗَﺎﻥِ )ﺗَﺎﻧِﻚَ‪ ،‬ﺗﺎﻧﱢﻚَ( אﻟﻨﱠﺎﻓِﺬَﺗﺎﻥِ ﺻَﻐِﯿﺮَﺗﺎﻥِ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﻫَﺆُﻻﺀِ )ﺃﻭﻟَﺌِﻚَ‪ ،‬ﺃﻭﻻﻟِﻚَ( אﻷﺳﺎﺗِ َﺬﺓُ ﯾُﺪَﺭﱢﺳُﻮﻥَ ﻓِﻲ אﻟﻜُﻠﱢﯿﱠﺔِ‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٦‬ـ ﻫَﺆُﻻﺀِ )ﺃﻭﻟَﺌِﻚَ‪ ،‬ﺃﻭﻻﻟِﻚَ( אﻟﻨﱢﺴﺎﺀُ ﻣُﻤَﺮﱢﺿﺎﺕٌ ﯾَﻌْﻤَﻠﻦَ ﻓِﻲ אﻟﻤُﺴﺘَﺸﻔَﯽ‪.‬‬ ‫ﺏ(‬

‫‪١‬ـ ﺫَﻟِﻚَ אﻟﺒُﺴﺘَﺎﻥُ ﺟَﻤِﯿﻞٌ ﯾﺎ ﻋَﻠِﻲﱡ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺫَﻟﻚِ אﻟﺒُﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿﻞٌ ﯾﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔُ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺫﻟِﻜُﻤﺎ אﻟﺒُﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿﻞٌ ﯾﺎ ﺃﺧَﻮَﻱﱠ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺫَﻟِﻜُﻤﺎ אﻟﺒُﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿﻞٌ ﯾﺎ ﺃﺧْﺘَﺎﻱَ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺫَﻟِﻜُﻢ אﻟﺒُﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿﻞٌ ﯾﺎ ﺃﺻﺪِﻗﺎﺋِﻲ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٦‬ـ ﺫَﻟِﻜُﻦﱠ אﻟﺒُﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿﻞٌ ﯾﺎ ﺳَﯿﱢﺪאﺗِﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻣﻨﻮّﻥ ﯾﻌﻨﯽ »ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺩאﺭ«‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ﻫَﺬَא ﻭ ﻫَﺬِﻩِ‪ :‬אﯾﻦ؛ ﺫَאכَ ﻭ ﺫَﻟِﻚَ؛ ﺗِﯿﻚَ ﻭ ﺗِﻠْﻚَ‪ :‬ﺁﻥ؛ ﻫَﺬאﻥِ ﻭ ﻫَﺎﺗَﺎﻥِ‪ :‬אﯾﻨﺎﻥ )ﺩﻭ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺩﻭ ﭼﯿﺰ(؛ ﺫאﻧِﻚَ ﻭ ﺫאﻧﱢﻚَ؛ ﺗَﺎﻧِـﻚَ ﻭ ﺗﺎﻧﱢـﻚَ‪ :‬ﺁﻧـﺎﻥ‬ ‫)ﺩﻭ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺩﻭ ﭼﯿﺰ(؛ ﻫَﺆُﻻﺀِ‪ :‬אﯾﻨﺎﻥ )ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﻭ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ(؛ ﺃﻭﻟَﺌِﻚَ ﻭ ﺃﻭﻻﻟِﻚَ‪ :‬ﺁﻧﺎﻥ )ﺳﻪ ﻧﻔـﺮ ﯾـﺎ ﺳـﻪ ﭼﯿـﺰ ﻭ ﺑـﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ(؛‬ ‫ﻣِﻨْﻀَﺪَﺓٌ‪ :‬ﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﺮ؛ ﻧَﺸِﯿﻂٌ‪ :‬ﻓﻌﺎﻝ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻁ‪ ،‬ﺳﺮﺯﻧﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻮﯾﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻻک‪ ،‬ﭘﺮ ﺟﻨﺐ ﻭ ﺟﻮﺵ؛ ﻧﺎﻓِﺬَﺓٌ‪ :‬ﻣﻨﻔﺬ‪ ،‬ﺳﻮﺭאﺥ‪ ،‬ﺭﻭﺯﻧﻪ‪ ،‬ﺩﺭﯾﭽﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺎﻑ‬ ‫ﺗﻮی ﺩﯾﻮאﺭ ﭘﻨﺠﺮﻩ؛ ﻣُﻤَﺮﱢﺽٌ‪ :‬ﭘﺮﺳﺘﺎﺭ )ﻣﺮﺩ(؛ ﻣُﻤَﺮﱢﺿَﺔٌ‪ :‬ﭘﺮﺳﺘﺎﺭ )ﺯﻥ(‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ﺫَﻟِﻚَ‪ ،‬ﺫَﻟﻚِ‪ ،‬ﺫﻟِﻜُﻤﺎ‪ ،‬ﺫَﻟِﻜُﻢ ﻭ ﺫَﻟِﻜُﻦﱠ‪ :‬ﻫﻤﮥ אﯾﻦ ﻭאژﻩﻫﺎ ﺩﺭ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺁﻥ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺎﻑ ﺧﻄـﺎﺏ‬ ‫ﻫﻤﺮאﻩ אﺳﺖ ﻭ ﮐﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺲ ﻭ ﻋﺪﺩ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﺩאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬא ﮐـﺎﻑ ﺧﻄـﺎﺏ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﺨﺎﻃﺒﻬـﺎی‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬ ‫ﺝ(‬

‫‪١‬ـ ﻫُﻨَﺎ ﻃَﻬﺮَאﻥُ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻣَﺪﺭَﺳَﺘُﻨﺎ ﻫُﻨﺎכَ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ ﺗَﻼﻣِﺬَﺓٌ ﯾُﺘْﻘِﻨُﻮﻥَ אﻟﻠﱡﻐَﺔَ אﻟﻌَﺮَﺑِﯿﱠﺔَ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺛَﻢﱠ )ﺛَﻤﱠﺔَ( ﺩَﻻﺋِﻞُ ﺗَﺪُﻝﱡ ﻋَﻠَﯽ ﺃﻧﱠﻚَ ﺫَﻛِﻲﱞ ﺟِﺪّאً‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬

‫אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎﺭ ﺭﻓﺘـﻪ אﺳـﺖ‪ :‬אﺳـﻢ‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺰﺩﯾﮏ‪ ،‬אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ‪» .‬ﻫَﺬَא« אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺰﺩﯾﮏ‪» ،‬ﺫَאכَ« אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ »ﺫَﻟِﻚَ« אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﺎ »ﻫـﺎی‬ ‫ﺗﻨﺒﯿﻪ«‪» ،‬ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ« ﯾﺎ »ﻻﻡ ﺑُﻌﺪ«‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﯿﭻﻛﺪאﻡ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ אﺳﺎﺳﺎً ﺟﺰﺀ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬אﺳﺘﻌﻤﺎﻝ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻛﻪ »ﻫﺎی ﺗﻨﺒﯿﻪ« ﺑﺎ אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﻧﺰﺩﯾﮏ‪» ،‬ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ« ﺑﺎ אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﺩﻭﺭ ﻭ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ »ﻻﻡ ﺑﻌـﺪ« ﺑـﺎ‬ ‫אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﺩﻭﺭ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪) :‬ﻫـ ‪ +‬ﺫא= ﻫﺬא‪ /‬ﻫُﻨﺎ ‪ +‬כ= ﻫُﻨﺎכَ‪ /‬ﺫא ‪ +‬ﻟِـ ‪ +‬כ= ﺫאﻟِﻚَ‪ /‬ﺫﻟِﻚَ(‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺑﺨـﺶ ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ ﺣﺎﻟﺘﻬـﺎی ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻥ »ﻛـﺎﻑ‬ ‫ﺧﻄﺎﺏ« ﺭא ﺩﺭ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻥ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻛﺮﺩ‪ .‬ﻧﻜﺘﮥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻛﻪ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺟﻨﺲ )ﺗـﺬﻛﯿﺮ‬ ‫ﻭ ﺗﺄﻧﯿﺚ( ﻭ ﻋﺪﺩ )אﻓﺮאﺩ‪ ،‬ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻭ ﺟﻤﻊ( ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺫﻟـﻚ אﻟﺒُـﺴﺘﺎﻥُ ﺟَﻤﯿـﻞٌ« ﻭ »ﺗِﻠـﻚَ‬ ‫אﻟﺤَﺪﯾﻘﺔُ ﮐَﺒﯿﺮﺓٌ«‪ ،‬ﻭﻟﯽ »ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ« ﺩﺭ ﺟﻨﺲ ﻭ ﻋﺪﺩ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎی ﺑﺎﻻ »ﺫَא« אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﻭ »אَﻟﺒُﺴﺘَﺎﻥ« ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ אﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮﻥ ﻣﺬﻛﺮ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﺁﻥ‪،‬‬ ‫אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺬﻛﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ »ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ« אﺯ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻉ ﻭ ﻋﺪﺩ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻠﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻮﻥ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »ﻋَﻠِﻲّ«‪ ،‬ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻣﺬﻛﺮ אﺳﺖ »ﻛﺎﻑ‬ ‫ﺧﻄﺎﺏ« ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺬﻛﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ )כَ(‪ .‬ﭼﻨﺎﻥﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﻛﻨﯿﺪ ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺰ אﯾـﻦ‬ ‫‪٦‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﻣﻜﺎﻧﯽ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮﺩ‪» .‬ﻫُﻨَﺎ« ﺑﺮאی אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺰﺩﯾﮏ‪» ،‬ﻫُﻨﺎכَ« ﺑـﺮאی‬ ‫אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ »ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ«‪» ،‬ﺛَﻢﱠ« ﻭ »ﺛَﻤﱠﺔَ« ﺑﺮאی אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﮔـﺎﻩ‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺯﻣﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻜﺎﻥ ﻧﺪאﺭﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭאژۀ »ﻫُﻨﺎ« ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﻫُﻨﺎ ﺣَـﺪَﺙَ‬ ‫ﻣَﺎ ﻛُﻨْﺖُ ﺃﺗَﻮَﻗﱠﻌُﻪُ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬אﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺭא אﻧﺘﻈﺎﺭ ﻣﯽﺑﺮﺩﻡ אﺗﻔﺎﻕ אﻓﺘﺎﺩ«‪.‬‬

‫‪ .٥‬ﻫُﻨَﺎ‪ :‬אﯾﻨﺠﺎ؛ ﻫَﻬُﻨﺎ )ﻫﺎ ﻫُﻨﺎ(‪ :‬אﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ؛ ﻫُﻨﺎכَ‪ ،‬ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ‪ ،‬ﺛَﻢﱠ ﻭ ﺛَﻤﱠﺔَ‪ :‬ﺁﻧﺠﺎ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﻣﮑﺎﻧﯽِ »ﻫُﻨﺎכَ‪ ،‬ﻫُﻨﺎﻟِـﻚَ‪،‬‬ ‫ﺛَﻢﱠ ﻭ ﺛَﻤﱠﺔَ« ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ )ﺩאﺭﻧﺪ(« ﯾﺎ »ﻫﺴﺖ )ﻫﺴﺘﻨﺪ(« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮאی ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺁﺧﺮ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ«‬ ‫ﻭאژﻩﻫﺎی »ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ‪ ،‬ﺛَﻢﱠ ﻭ ﺛَﻤﱠﺔَ« ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ )ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﻧﺪ )ﻫﺴﺘﻨﺪ((« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ‪») :‬ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ ﺗَﻼﻣِﺬَﺓٌ ﯾُﺘْﻘِﻨُﻮﻥَ אﻟﻠﱡﻐَﺔَ אﻟﻌَﺮَﺑِﯿﱠﺔَ« ﻭ »ﺛَﻢﱠ‬ ‫)ﺛَﻤﱠ َﺔ( ﺩَﻻﺋِﻞُ ﺗَﺪُﻝﱡ ﻋَﻠَﯽ ﺃﻧﱠﻚَ ﺫَﻛِﻲﱞ ﺟِﺪّאً«( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺩאﻧﺶﺁﻣﻮﺯאﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺭא ﻧﯿﮏ ﻣـﯽﺩאﻧﻨـﺪ« ﻭ »ﺩﻻﯾﻠـﯽ‬ ‫ﻫﺴﺖ )ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ( ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﺗﻮ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺑﺎ ﻫﻮﺵ ﻫﺴﺘﯽ‪«.‬‬ ‫‪ .٦‬ﺟﺎﯾﺰ אﺳﺖ ﻣﯿﺎﻥ »ﻫﺎی ﺗﻨﺒﯿﻪ« ﻭ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺃﻧﺎ‪ ،‬ﺫא؛ ﻫﺎ‪ ،‬ﺃﻧﺘﻤﺎ‪ ،‬ﺫאﻥِ؛ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧَﺤﻦُ‪ ،‬ﺗـﺎﻥِ؛ ﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻧَﺤﻦُ‪ ،‬ﺃﻭﻻﺀِ«‪ .‬ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪﴿ :‬ﻫَﺎ ﺃﻧﺘُﻢ ﺃﻭﻻﺀِ ﺗُﺤِﺒﱡﻮﻧَﻬُﻢ ﻭَ ﻻ ﯾُﺤِﺒﱡﻮﻧَﮑُﻢ﴾ )ﺁﻝ ﻋﻤﺮאﻥ‪.(١١٩/‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﻧﻜﺘﮥ ﻣﻬﻢ ﺩﯾﮕﺮ אﯾﻦ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺜﻨﺎی אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﻏﯿﺮ ﻣﻜﺎﻧﯽ ﻣﻌﺮﺏ ﺑﻪ אﻋﺮאﺏ ﻣﺜﻨّﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺩﺭ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﺑﺎ »ـﹷ אﻥِ« ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎی ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮّ ﺑﺎ » ﹷ ﯾﻦِ« ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﮥ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻣﺒﻨـﯽאﻧـﺪ ﻭ ﻫـﯿﭻ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮی ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺥ ﻧﻤﯽﺩﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺪﻭﻟﻬﺎی ﺷﻤﺎﺭۀ )‪ (١‬ﻭ )‪ (٢‬ﺣﺎﻻﺕ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺭא אﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮאﺕ אﻋﺮאﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ‬

‫ﻧﺰﺩﯾﮏ‬ ‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﺩﻭﺭ‬ ‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻋﺪﺩ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬ ‫ﻣﺜّﻨﯽ‬ ‫ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﯽ‬

‫ﻫَﺬِ ِﻩ‬ ‫ﻫَﺬא‬ ‫ﻫَﺎﺗﺎﻥِ‬ ‫ﻫَﺬَאﻥِ‬ ‫ﻫَﺆُﻻﺀِ‬ ‫ﻫَﺆُﻻﺀِ‬ ‫ﻫُﻨﺎ‪ ،‬ﻫَﻬُﻨﺎ )ﻫﺎ ﻫُﻨﺎ(‬

‫ﺗِﯿ َ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﺗَﺎﻧِﻚَ‬ ‫ﺃﻭﻟَﺌِﻚَ‬

‫ﺫَא َ‬ ‫כ‬ ‫ﺫَאﻧِﻚَ‬ ‫ﺃﻭﻟَﺌِﻚَ‬ ‫ﻫُﻨﺎכَ‬

‫ﺗِﻠ َ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﺫَﻟِﻚَ‬ ‫ﺗﺎﻧﱢﻚَ‬ ‫ﺫאﻧﱢﻚَ‬ ‫ﺃﻭﻻﻟِﻚَ‬ ‫ﺃﻭﻻﻟِﻚَ‬ ‫ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ‪ ،‬ﺛَﻢﱠ‪ ،‬ﺛَﻤﱠﺔَ‬

‫‪٢‬ـ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ‬

‫ﻧﺰﺩﯾﮏ‬

‫ﺩﻭﺭ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬

‫ﻫَﺬَא‬

‫ﻫَﺬِﻩِ )ﺗَﺎ(‬

‫ﺫَאכَ‬

‫ﺗِﯿﻚَ‬

‫ﺫَﻟِﻚَ‬

‫ﺗِﻠْﻚَ‬

‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﻫَﺬَﯾْﻦِ‬

‫ﻫﺎﺗَﯿْﻦِ‬

‫ﺫَﯾْﻨِﻚَ‬

‫ﺗَﯿْﻨِﻚَ‬

‫ﺫَﯾْﻨﱢﻚَ‬

‫ﺗَﯿْﻨﱢﻚَ‬

‫ﺟﻤﻊ‬

‫ﻫَﺆُﻻﺀِ‬

‫ﻫَﺆُﻻﺀِ‬

‫ﺃُﻭﻟَﺌِﻚَ‬

‫ﺃُﻭﻟَﺌِﻚَ‬

‫ﺃﻭﻻﻟِﻚَ‬

‫ﺃﻭﻻﻟِﻚَ‬

‫ﻋﺪﺩ‬

‫ﻣﻜﺎﻧﯽ‬

‫ﻫُﻨَﺎכَ‬

‫ﻫُﻨَﺎ‪ ،‬ﻫَﻬُﻨﺎ )ﻫﺎ ﻫُﻨﺎ(‬

‫ﻫُﻨَﺎﻟِﻚَ‪ ،‬ﺛَﻢﱠ‪ ،‬ﺛَﻤﱠﺔَ‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬ ‫‪١‬ـ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ אﻧﺴﺎﻥ‪ ،‬ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ ﺷﯽﺀ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫَﺬא‪ ،‬ﺫَﻟِﻚَ‪ ،‬ﻫَﺬِﻩِ‬ ‫ﻭ ﺗِﻠﻚَ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬אﻟﻒ( אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎﻥ ﻣﮑﺎﻥ ﻭ ﻏﯿﺮ ﺁﻥ؛ ﺏ( אﺳﻤﻬﺎی‬ ‫אﺷﺎﺭۀ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻥ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺩﺭ ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺬﻛﯿﺮ ﻭ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺪﺩ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ אﻓﺮאﺩ‪ ،‬ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻭ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫَﺬَא ﻗَﻠَﻢٌ‪ ،‬ﻫَﺬِﻩِ ﻣِﻨْﻀَﺪَﺓٌ ﻭ ﻫَﺆُﻻﺀِ ﺭِﺟَﺎﻝٌ«‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ אﺳﻢ אﺷﺎﺭﻩ‪ ،‬אﻋﻢ אﺯ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻣﮑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮﻉ »ﻧﺰﺩﯾﮏ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ ﺩﻭﺭ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫَﺬَא‪،‬‬ ‫ﺫَאכَ ﻭ ﺫَﻟِﻚَ؛ ﻫُﻨﺎ‪ ،‬ﻫُﻨﺎכَ ﻭ ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ«‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫‪٥‬ـ ﻫﺎی ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺣﺮﻓﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻭ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺮﺩﻥ אﻭ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﺑﻪ אﻭﻝ‬ ‫אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﯾﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻫﺎ« ﺩﺭ »ﻫَﺬَא«‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ ﺣﺮﻓﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺟﻨﺲ ﻭ ﻋﺪﺩ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪»:‬כَ« ﻭ »כِ« ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ »ﺫَﻟِﻚَ ﻗَﻠَﻢٌ ﯾﺎ ﻋَﻠِﻲﱡ« ﻭ »ﺫَﻟِﻚِ ﻗَﻠَﻢٌ ﯾﺎ ﻓﺎﻃِﻤَﺔُ«‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ ﻻﻡ ﺑُﻌﺪ ﻻﻡ ﻣﻜﺴﻮﺭی אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﭘﯿﺶ אﺯ »ﻛﺎﻑ ﺧﻄﺎﺏ« ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ »ﺃﻭﻻﺀِ« ﻭ »ﻫُﻨﺎ« אﻓﺰﻭﺩﻩ‬ ‫ﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻟِـ« ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ »ﺃﻭﻻﻟِﻚَ« ﻭ »ﻫُﻨﺎﻟِﻚَ«‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫אﻟﻒ( ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺯﯾﺮ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭﻩ ﻭ ﻧﻮﻉ ﺁﻥ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺑﯿﺎﻥ ﺣﺎﻟﺖ ﺁﻥ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ‬ ‫ﺯﯾﺮ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪١‬ـ ﴿ﺫَﻟِﻜُﻢُ אﻟﻠﱠﻪُ ﺭَﺑﱡﻜُﻢْ ﻻ ﺇِﻟﻪَ ﺇِﻟﱠﺎ ﻫُﻮَ﴾‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٢‬ـ ﴿ﺃُﻭﻟَﺌِﻚَ ﺟَﺰَאﺅُﻫُﻢ ﻣﱠﻐْﻔِﺮَﺓٌ ﻣﱢﻦ ﺭﱠﺑﱢﻬِﻢْ﴾‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٣‬ـ ﴿ﻫُﻨَﺎﻟِﻚَ אﻟﻮَﻻﯾَﺔُ ﻟِﻠﱠﻪِ אﻟْﺤَﻖﱢ ﻫُﻮَ ﺧَﯿْﺮٌ ﺛَﻮَאﺑﺎً ﻭَ ﺧَﯿْﺮٌ ﻋُﻘْﺒﺎً﴾‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٤‬ـ ﴿ﻗَﺎﻝَ ﻫُﻢْ ﺃُﻭﻻﺀِ ﻋَﻠَﻰ ﺃَﺛَﺮِﻱ ﻭَ ﻋَﺠِﻠْﺖُ ﺇِﻟَﯿْﻚَ ﺭَﺏﱢ ﻟِﺘَﺮْﺿَﻰ﴾‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪٥‬ـ ﴿ﻭَ אﺿْﻤُﻢْ ﺇِﻟَﯿْﻚَ ﺟَﻨَﺎﺣَﻚَ ﻣِﻦَ אﻟﺮﱠﻫْﺐِ ﻓَﺬَאﻧِﻚَ ﺑُﺮْﻫَﺎﻧَﺎﻥِ ﻣِﻦ ﺭﱠﺑِّﻚَ﴾‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪٦‬ـ ﴿ﻗَﺎﻝَ ﺇِﻧﱢﻲ ﺃُﺭِﯾﺪُ ﺃَﻥْ ﺃُﻧْﻜِﺤَﻚَ ﺇِﺣْﺪَﻯ אﺑْﻨَﺘَﻲﱠ ﻫَﺎﺗَﯿْﻦِ﴾‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪٧‬ـ ﻗَﺎﻝَ ﻋﻠﻲﱞ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ(‪» :‬ﺇِﻥﱠ ﻫَﺬِﻩِ אﻟﻘُﻠُﻮﺏَ ﺗَﻤَﻞﱡ‪ ،‬ﻛَﻤَﺎ ﺗَﻤَﻞﱡ אﻟْﺄَﺑْﺪَאﻥُ؛ ﻓَﺎﺑْﺘَﻐُﻮא ﻟَﻬَﺎ ﻃَﺮَאﺋِﻒَ אﻟﺤِﻜَﻢِ«‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪٨‬ـ ﻭ ﻗﺎﻝ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ(‪» :‬ﻣَﻦْ ﺿُﯿﱢﻖَ ﻋَﻠَﯿْﻪِ ﻓِﻲ ﺫَאﺕِ ﯾَﺪِﻩِ ﻓَﻠَﻢْ ﯾَﺮَ ﺫَﻟِﻚَ אِﺧْﺘِﺒَﺎﺭאً‪ ،‬ﻓَﻘَﺪْ ﺿَﯿﱠﻊَ ﻣَﺄﻣُﻮﻻً«‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺟﻨﺲ‬ ‫ﻋﺪﺩ‬

‫ﻧﺰﺩﯾﮏ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﺩﻭﺭ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﻣﺬﻛّﺮ‬

‫ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﺫﻟِﻜُﻢ‬ ‫)ﻣﺮﻓﻮﻉ(‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‬ ‫ﻣﺜّﻨﯽ‬ ‫ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﯽ‬

‫‪ . ٧‬אﻧﻌﺎﻡ‪١٠٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﯾﻦ אﺳﺖ ﺧﺪא ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺷﻤﺎ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮﺩﻯ ﺟﺰ אﻭ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .٨‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮאﻥ‪١٣٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺁﻧﺎﻥ‪ ،‬ﭘﺎﺩאﺷﺸﺎﻥ ﺁﻣﺮﺯﺷﻰ אﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺷﺎﻥ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .٩‬ﮐﻬﻒ‪٤٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ]ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﺪ ﻛﻪ[ ﯾﺎﺭﻯ ﺑﻪ ﺧﺪאﻯ ﺣﻖ ﺗﻌﻠّﻖ ﺩאﺭﺩ‪ .‬אﻭﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﺩאﺵ ﻭ ]אﻭﺳﺖ[ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﺟﺎﻡ‪«.‬‬ ‫‪ .١٠‬ﻃﻪ‪٨٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮔﻔﺖ‪ :‬אﯾﻨﺎﻥ ﺩﺭ ﭘﻰ ﻣﻦאﻧﺪ ﻭ ﻣﻦ‪ ،‬אﻯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﻡ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺖ ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺧﺸﻨﻮﺩ ﺷﻮﻯ‪«.‬‬ ‫‪ .١١‬ﻗﺼﺺ‪٣٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ]ﺑﺮאﻯ ﺭﻫﺎﯾﻰ[ אﺯ אﯾﻦ ﻫﺮאﺱ ﺑﺎﺯﻭﯾﺖ ﺭא ﺑـﻪ ﺧﻮﯾـﺸﺘﻦ ﺑﭽـﺴﺒﺎﻥ‪ .‬אﯾـﻦ ﺩﻭ ]ﻧـﺸﺎﻧﻪ[ ﺩﻭ ﺑﺮﻫـﺎﻥ אﺯ ﺟﺎﻧـﺐ‬ ‫ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺗﻮ אﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ .١٢‬ﻗﺼﺺ‪٢٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﺷﻌﯿﺐ[ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮאﻫﻢ ﯾﻜﻰ אﺯ אﯾﻦ ﺩﻭ ﺩﺧﺘﺮ ﺧﻮﺩ ﺭא ]ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﯽﻛﻨﻰ[ ﺑﻪ ﻧﻜﺎﺡ ﺗﻮ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﻡ‪«.‬‬ ‫‪ .١٣‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺣﮑﻤﺖ ‪٩١‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﯾﻦ ﺩﻟﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻩ ﺁﯾﺪ؛ ﭘﺲ ﺑـﺮאی ]ﺁﺳـﺎﯾﺶ[ ﺁﻥ ﺳـﺨﻨﺎﻥ ﮔﺰﯾـﺪۀ ﺣﻜﻤـﺖ ﺭא‬ ‫ﺑﺠﻮﺋﯿﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .١٤‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ,‬ﺣﮑﻤﺖ ‪٣٥٨‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺁﻧﻜﻪ ﺗﻨﮓﺩﺳﺖ ﺷﺪ ﻭ ﺗﻨﮓﺩﺳﺘﯽ ﺭא ﺁﺯﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺏ ﻧﯿﺎﻭﺭﺩ ﭘﺎﺩאﺷﯽ ﺭא ﻛﻪ אﻣﯿـﺪ ﺁﻥ‬ ‫ﻣﯽﺭﻓﺖ ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬאﺷﺖ‪«.‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺏ( ﺑﺮאی אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺎﺭٌ ﺇﻟﯿﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﻫَﺬِﻩِ ‪.........‬‬ ‫‪٢‬ـ ﻫَﺬאﻥِ ‪..........‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺃﻭﻟﺌِﻚَ ‪...........‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺛَﻢﱠ ‪...........‬‬ ‫‪٥‬ـ ﺫאכَ ‪ ..........‬ﺟَﻤﯿﻞٌ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ אِﺻﻌَﺪْ ﺇﻟﯽ ﺫَﯾْﻨِﻚَ ‪...........‬‬ ‫ﺝ( ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺭא ﺑﺎ אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﺩﻭﺭ ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ‪ ...........‬אﻟﺒَﻠَﺪُ ﻣِﻦَ אﻟﺒِﻼﺩِ אﻟﻌَﺮَﺑِﯿﱠﺔِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺳﺎﻓَﺮَ ‪ ...........‬אﻟﺼﱠﺪِﯾﻘﺎﻥِ אﻟﻠﱠﺬאﻥِ ﺃﻗﺎﻣﺎ ﻓﻲ ﻣَﻨﺰِﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﻣَﺮَﺭْﺕُ ﺑِـ‪ ..........‬אﻟﺮﱢﺟﺎﻝِ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﻫَﻞ ﺭﺃﯾْﺖِ ‪ ..........‬אﻟﺼﱠﺪِﯾﻘَ َﺔ אﻟﻘَﺪﯾﻤَﺔَ ﯾﺎ ﻣَﺮﯾﻢُ؟‬ ‫ﺩ( ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺭא ﺑﺎ אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ﺗَﻐَﺮﱠﺩَ ‪ ........‬אﻟﺒُﻠْﺒُﻞُ ﻓَﻮْﻕَ אﻟﺸﱠﺠَﺮَﺓِ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ﺻَﻨﱠﻒَ אﻟﻤُﺆﻟﱢﻒُ ‪ ..........‬אﻟﻤﻘﺎﻟﺘَﯿْﻦِ ﻗَﺒﻞَ ﺳَﻨَﺔٍ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺫَﻫَﺒﻨﺎ ﺇﻟﯽ ‪ ...........‬אﻟﺤَﺪﯾﻘَﺔِ ﯾَﻮْﻡَ אﻟﺠُﻤُﻌَﺔِ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺭﺃﯾْﺖُ ‪ .............‬אﻷﺻﺪﻗﺎﺀَ ﻓﻲ ﻃَﺮﯾﻖِ אﻟﺴﱠ َﻔﺮِ‪.‬‬ ‫ﻫ( ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺭא ﺑﺎ אﺳﻢ אﺷﺎﺭۀ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬ـ ‪ ...........‬אﻟﺮﱢﺟﺎﻝُ ﻣُﺆﻣِﻨُﻮﻥَ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ‪ ...........‬אﻟﻄّﺎﻟِﺒَﺔُ ﻣُﻌَﻠﱢﻤَﺔٌ ﻏﺪאً‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ ﺿَﻊْ ‪ .............‬אﻟﮑُﺘُﺐَ ﻓﻲ ﻣَﺤَﻠﱢﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ﺃﻧْﺸَﺪَ אﻟﺸّﺎﻋِﺮُ ‪ ..............‬אﻟﺒَﯿْﺘَﯿْﻦِ‪.‬‬

‫‪9‬‬