Pop-art

Ερευνητικό Έργο ‘TRENDS’ Τίτλος Εργασίας: ‘Το κίνημα της τέχνης Pop και Op Art’ Συντάκτης: Α. Παπαντωνόπουλος Πλάνο Εργασίας o o o o o o o o

Πρόλογος: Pop και Op Art. Χρονικό πλαίσιο της Pop Art. Κοινωνικό πλαίσιο της Pop Art. Η Pop art στην Αμερική. H Pop art στη Βρετανία. Η Pop art στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Pop Art Design – Σχεδιασμός Διακόσμηση. Pop Art: Μια αναδρομή (A Retrospective).

Πρόλογος: Pop και Op Art Ένα κίνημα τέχνης της δεκαετίας του 1960, το οποίο παρωδεί τη λαϊκή κουλτούρα. Η Pop art έκανε την εμφάνισή της το 1962 με διάφορα “Shows” παρουσιάζοντας μεγενθυμένες εικόνες διαφημίσεων, διαφημιστικά “spots” για το εμπόριο, επιγραφές, “comics” και κωμικές ταινίες. Η Pop Art κοιτάζοντας με ρεαλιστική ματιά τον κόσμο, μπορεί τελικά να έχει κάνει περισσότερα στο να απελευθερώσει με εικαστικό τρόπο τη λαϊκή κουλτούρα, απ’ ότι έκαναν οι μετέπειτα καλλιτέχνες της χειρονομιακής γραφής (“Action painters”) στο σύνολό τους. Η Op Art προερχόμενη από τη λέξη οπτικός, μοιράζεται με την Pop Art ένα ομόηχο και εύκολο να το θυμηθείς όνομα. Είναι αφηρημένη, ακριβής και γεωμετρική. Μέσα από τις έρευνες των καλλιτεχνών του Βauhaus και των ψυχολόγων της Gestalt στη δεκαετία του 1920 και αργότερα τις μελέτες του Viktor Vasarelly στο Παρίσι στη δεκαετία του 40 και 50 η οπτική ζωγραφική είχε μια θεωρητική επιστημονική βάση και μια Ευρωπαϊκή γεωγραφική βάση. Οι περισσότεροι οπτικοί καλλιτέχνες σκόπευαν να δημιουργήσουν έργα με πολύ δυναμικά οπτικά πεδία, τα οποία θα προσέκρουαν ενστικτωδώς και με απόλυτη φυσικότητα στα μάτια. Η Op Art μειώνει όλους τους νοηματικούς παράγοντες εκτός από την οπτική τέχνη, Εξαρτάται όχι από πολιτιστικά πρότυπα, το συμβολισμό ή τις προηγούμενες εμπειρίες του παρατηρητή, αλλά από τη φυσιολογία του ανθρώπινου ματιού και από την ικανότητα του εγκεφάλου να απαντά στο καθαρό χρώμα και σχήμα.

Χρονικό πλαίσιο της Pop Art Τα σημάδια του χρόνου

Οι “μύθοι της καθημερινής ζωής”, οι οποίοι αντικατοπτρίζονται στην κουλτούρα του καταναλωτισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την ευφορία που περιβάλει την τεχνολογία, εμπεριέχουν αλληλοσυγκρουόμενες ιδέες: εκφράζουν το γενικό σύνδρομο της παρακμής, την πίστη, ταυτόχρονα στην πρόοδο αλλά και το φόβο της καταστροφής. Υπερασπίζονται τα όνειρα και τα τραύματα, την πολυτέλεια και την εξαθλίωση. Ο πολιτισμός αισθάνεται τον εφιάλτη της καταστροφής του. Η συνολική προσφορά καταναλωτικών αγαθών έχει παραδώσει το πρόβλημα της διάθεσης μιας κοινωνίας που πετάει πράγματα στην οποία οι προσωπικές επιθυμίες και οι τύχες των ανθρώπων εξαφανίζονται μπροστά στη μάζα. Το Νέο Κύμα, ο ιδεαλισμός της εποχής του Kenendy υπερασπίστηκε την πίστη στο μέλλον το οποίο τώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει τα σκληρά γεγονότα. Η πραγματικότητα είχε έρθει απροσδόκητα, και σε μια μορφή η οποία ήταν δύσκολο να αφομοιωθεί: Η δολοφονία του J. Kenendy το 1963 το ξέσπασμα του πολέμου στο Βιετνάμ το 1964 και οι αγώνες κατά των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ αποκάλυπταν το πόσο τρωτή ήταν η έννοια του τέλεια υπολογισμένου μέλλοντος. Η λατρεία των αστέρων της εποχής ήταν επίσης ένα σημάδι των δεινών της κατασκευασμένα πρόσωπα , προσαρμοσμένα στις λειτουργίες τους όπως τα είδωλα της δεκαετίας του ΄60, ήταν μια πηγή αναπλήρωσης των αισθημάτων απογοήτευσης και αδυναμίας των καταναλωτών που πνίγονταν στην ανωνυμία. Η εικόνα που προέβαλαν αυτοί οι αστέρες, η προσποίηση που διακρινόταν στις εκφράσεις των προσώπων τους, έκρυβε το πόσο πραγματικά τρωτοί και ευπαθείς ήταν μπροστά στην σκληρή πραγματικότητα, της καθημερινής ζωής. Οι μελαγχολίες της Liz Taylor, η αυτοκτονία της Marilyn Monroe το 1962, καθώς επίσης και άλλα αναρίθμητα γεγονότα αποτέλεσαν το έναυσμα εικαστικών δημιουργιών χωρίς τέλος.

Κοινωνικό πλαίσιο της Pop Art Η Pop Art – ένα κίνημα τέχνης στην δεκαετία του 1960 Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 , την κίνηση των ‘Beatnik’ διαδέχτηκε αυτή των ‘Hippies’. Ο συγγραφέας Allen Ginsberg άσκησε μια σημαντική επιρροή σε μερίδες μιας νέας γενιάς αφοσιωμένης στο να εκτινάξει καθιερωμένες πολιτιστικές αξίες, κοινωνικές ιεραρχίες και ηθικούς συμβιβασμούς. Στην δεκαετία του 1950 ο Elvis Prisley και ο James Dean είχαν γίνει τα είδωλα της κουλτούρας των νέων, της οποίας σκοπός ήταν η σεξουαλική απελευθέρωση και η κατάργηση της μικροαστικής λατρείας αστέρων, υποταγμένης στα κλισέ της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Hollywood. Αυτή η επανάσταση έγινε μέσα σε μια κοινωνία που χαρακτηριζόταν από την υπερβολή, την αφθονία και την εύκολη ‘διαθεσιμότητα’ ανθρώπων και πραγμάτων. Οδήγησε ταυτόχρονα σε ριζικές αλλαγές σε συνήθειες και συμπεριφορές και σε μια νέα κατανόηση των αντικειμένων και της τέχνης. Η λαϊκή κουλτούρα και ο τρόπος ζωής δημιουργήθηκε στην δεκαετία του 1960. Λαϊκές χαρακτηρίζονταν εκείνες οι συγκεκριμένες δονήσεις μιας νέας εποχής, οι οποίες γίνονταν σε κάθε τομέα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής – ένας κυρίαρχος τόνος ο οποίος αντανακλούνταν σταδιακά στην σύγχρονη τέχνη. Ποτέ πριν στην ιστορία της τέχνης – εκτός βέβαια ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην παρικμασμένη παρουσίαση της φόρμας , στην δεκαετία του 1920, δεν έγινε τέτοια εμφανής και κατανοητή από το κοινό επικάλυψη, μια τέτοια παγκοσμίως ορατή

αμεσότητα ανάμεσα στη ζωή και την τέχνη. Η θεματική, οι φόρμες και οι τρόποι έκφρασης της Pop Art αποκαλύπτουν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά μίας πολιτιστικής ατμόσφαιρας και ενός τρόπου ζωής του οποίου εμείς συνδέουμε με την δεκαετία του 1960. H Pop Art στην Αμερική Η Αμερικανική Pop Art ήταν ένας απόγονος της νεοαποκτηθείσας αυτοπεποίθησης, με την οποία η Αμερικάνικη τέχνη είχε υποστηρίξει τον εαυτό της στην δεκαετία του '50 ενάντια στην Ευρωπαϊκή επίδραση. Η θεματική, η οποία εξασφάλισε την αρχική ώθηση ήταν ο ίδιος ο Αμερικανισμός. Η ιδέα της προόδου, η βιομηχανία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η λατρεία των αστέρων γνώρισαν μια άνθηση στο Hollywood και, ιδιαίτερα, στη Νέα Υόρκη, το πολιτιστικό κέντρο των Η.Π.Α. Κατά την διάρκεια των ταραχών της δεκαετίας του '40 και '50, η γενιά η οποία προηγήθηκε της Pop Art παρήγαγε μια νέα τάση στον ρεαλισμό χρησιμοποιώντας σύγχρονη θεματική, η οποία άνοιξε τον δρόμο για την Αμερικανική τέχνη της δεκαετίας του 1960. Η ανάπτυξη της Αμερικανικής Pop πραγματοποιήθηκε μέσα από διάφορες φάσεις, παρουσιάζοντας διαφορετικές αντιδράσεις από τους καλλιτέχνες, απέναντι στις προκλήσεις των καιρών τους. Η πρώτη ήταν η πριν την Pop Art φάση, στην οποία οι ζωγράφοι αποχαιρέτισαν τον Αφηρημένο Εξπρεσσιονισμό. Κατόπιν, ήρθε το αποκορύφωμα της Pop Art : σ'αυτή τη φάση έκαναν την εμφάνισή τους σπουδαίοι καλλιτέχνες, των οποίων τα έργα είχαν τις ρίζες τους στην δεκαετία του '50 και εν μέρει στηρίχθηκαν στην εμπειρία που αποκτήθηκε μέσα από την Εμπορική τέχνη, τη διαφήμιση και την ζωγραφική σε γιγαντοαφίσσες. Με την βοήθεια ορισμένων δεσμευμένων με την Pop Art και πρωτοποριακών γκαλερί στη Νέα Υόρκη, αυτή η φάση της Pop Art γρήγορα, παρ'όλη την εμφανή διαμαρτυρία γνώρισε επιτυχία και αναγνώριση ως ένα νέο κίνημα στην τέχνη. Οι εκθέσεις συνοδεύτηκαν με happenings, θεατρικές παραστάσεις αντι-διαδηλώσεων και πορείες στους δρόμους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 η Pop Art ήταν ευρέως γνωστή. Κατά την διάρκεια αυτής της φάσης, η Αμερικάνικη Pop Art εξαπλώθηκε από τη Νέα Υόρκη στην Δυτική Ακτή και τον Καναδά και αργότερα στην Ευρώπη και την Βρετανία, η οποία είχε την δική της Pop Art για κάποιο χρονικό διάστημα. Η τελευταία από τις φάσεις χαρακτηρίσθηκε από έναν οξύ ριζικό ρεαλισμό Αμερικανικής κυρίως προέλευσης (καταγωγής) του οποίου το θέμα ήταν οι αστικές κοινωνικές σχέσεις. Έξω από τη Νέα Υόρκη, οι πρώϊμοι αντιπρόσωποι της Αμερικανικής Pop Art προέρχονταν από την Καλιφόρνια.

Το κέντρο της Δυτικής ακτής ήταν το Λος Άντζελες, μια πόλη της οποίας η κουλτούρα όχι μόνο είχε μία διαρκή επίδραση σ' αυτή την παραλλαγή της Pop Art, αλλά αργότερα επρόκειτο να κατακτήσει τον κόσμο με την μορφή της κουλτούρας των "hippies" και του τρόπου ζωής τους. Αμερικάνοι καλλιτέχνες της Pop Art : Jim Dine, Jasper Johns, Howard Kanovitz, Edward Kienholz, Roy Lichtenstein, Marisol, Claes Oldenburg, Robert Rauschenberg, James Resenquist, George Segal, Andy Warhol, Tom Wesselmann, κ.ά. Η Pop Art στην Βρετανία Η Βρετανική Pop Art εμφανίσθηκε από μια νέα θεώρηση της σύγχρονης ζωής. Ήταν διανοητική (πνευματική), πειθαρχημένη και με πρόγραμμα όσον αφορά τον χαρακτήρα της. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι η κουλτούρα τους ήταν αυξανόμενα καθορισμένη από τα Μ.Μ.Ε. την νέα τεχνολογία, τις κοινωνικές αλλαγές και ότι αυτή η διαδικασία οδηγούσε επίσης στο αυξανόμενο Αμερικανισμό της Ευρώπης. Αυτή η πολιτική αλλαγή δεν έβρισκε αντανάκλαση στην εσωστρεφή, εκφραστική αφηρημένη και ανθρωποκεντρική τέχνη της παλιάς γενιάς των Βρετανών καλλιτεχνών, όπως η Henry Moore ή ο Graham Sutherland. Παρ'όλα αυτά, κάτω από τις νέες συνθήκες η ανεξάρτητη ομάδα καλλιτεχνών, συνήλθε το 1952 για να οργανώσει συζητήσεις και πολιτιστικά γεγονότα στο Ινστιτούτο Μοντέρνας Τέχνης, στο Λονδίνο. Τα θέματα τα οποία συζητήθηκαν, στις συναντήσεις τους, ήταν τα ακόλουθα : η εξάπλωση των "τεχνικών" πέρα από τις παραδοσιακές φόρμες απεικόνισης, η χειρωνομιακή ζωγραφική με τη μορφή των happenings, ο σχεδιασμός αυτοκινήτων ελικοπτέρων, η πυρηνική βιολογία, η κυβερνητική (μία νέα επιστήμη της εποχής εκείνης), η λαϊκή κουλτούρα, τα Μ.Μ.Ε., η δημοτική κουλτούρα, η διαφήμιση, ο κινηματογράφος, το βιομηχανικό σχέδιο, τα κόμικς, τα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, η Pop Art μουσική, η μόδα, οι θεωρίες του M. Mc Luhan. Αυτά τα θέματα δεν είχαν στην κυριολεξία, καμία σχέση με το πολιτιστικό κατεστημένο εκείνης της εποχής ! Η επιρροή της Pop Art εξαπλώθηκε γρήγορα και όσον αφορά τη γεωγραφική θέση (στο Πανεπιστήμιο του Cambridge) και ανάμεσα στη νέα γενιά. Εξαιτίας της επιρροής των νέων καλλιτεχνών, η Βρετανική Pop Art αντέδρασε ενάντια - και με ένταση - στα Αμερικανικά σχήματα λόγου και στην πρώϊμη φάση της Αμερικανικής Pop Art. Αυτή η φάση της Βρετανικής Pop αναπτύχθηκε και έκανε την πρώτη της παρουσίαση, στην έκθεση των Νέων Καλλιτεχνών το 1960. Βρετανοί καλλιτέχνες της Pop Art :

Peter Blake, Derek Boshier, David Hockney, R. B. Kitaj, Eduardo Paolozzi, κ.α. Η Pop Art στην Ηπειρωτική Ευρώπη Στην Αγγλία και στην Αμερική μια ολόκληρη γενιά είχε εκφραστεί με ζωτικότητα δια μέσου της Pop Art, οι καλές τέχνες, η μουσική, η λογοτεχνία και η λαϊκή κουλτούρα είχαν εναρμονιστεί. Ο Elvis Prisley και οι Rolling Stones, οι Beatniks και οι Hippies είχαν ξεκινήσει μια πολιτιστική επανάσταση. Η ηπειρωτική Ευρώπη εξάπλωσε τις πολιτιστικές της αντένες όσον δυνατόν πιο μακριά, για να περισυλλέξει αυτά τα νέα σήματα. Η Ευρωπαϊκή Pop Art έτεινε να γίνει μια ετερογενής και δύσκολη υπόθεση. Τα εικονογραφικά της θέματα, οι τεχνικές της φόρμας και ειδικότερα η ποιότητα της τελευταίας, διέφερε αρκετά. Επομένως, ο αγώνας των καλλιτεχνών να επιβάλλουν την δική τους αυθεντικότητα επάνω σε καλλιτεχνικές παραδόσεις μέσα στις οποίες εργάζονταν, διέφερε επίσης σε ένταση. Με το τέλος της δεκαετίας του 1960 ο πλουραλισμός στην Ευρώπη είχε οδηγήσει σε έναν μοντέρνο λαϊκό διεθνισμό του οποίου η κοινή θεματική και οι τεχνοτροπίες είχαν εκφυλιστεί σε φορμαλιστικές στάσεις. Ο Νέος Ρεαλισμός ένωσε καλλιτέχνες με αρκετά διαφορετική προέλευση και κατεύθυνση. Οι θεωρητικές βάσεις αυτού του κινήματος, τέθηκαν από τον Γάλλο Pierre Restany. Κατά την διάρκεια της έκθεσης των Νεορεαλιστών στη Νέα Υόρκη, το 1962 ο P. Restany δημιούργησε μια ομάδα αποτελούμενη από Ευρωπαίους και Αμερικανούς καλλιτέχνες. Ο Νεορεαλισμός όμως, μπορεί να θεωρηθεί σαν μια παράλληλη εξέλιξη της Pop Art στην Ευρώπη, εφόσον περιείχε την λαϊκή κουλτούρα, τα παλιά άχρηστα πράγματα, την τεχνολογία, τον κόσμο της διαφήμισης και των καταναλωτικών αγαθών και γενικά την αντίληψη ενός αντικειμένου ειδομένο μέσα από την εικαστική σκέψη. Στην Ευρώπη, η Pop Art μπορεί να θεωρηθεί συνώνυμο συγκεκριμένων φαινομένων που συνέβησαν στην δεκαετία του 1960, αλλά όχι σαν μια τεχνοτροπία που σημάδεψε μια εποχή. Pop Art Ευρωπαίοι Καλλιτέχνες : Christo, Gerhard Richter, Wolf Vostell, κ.α.

Pop Art Design – Σχεδιασμός Διακόσμηση Ένα σημείο με ανυπολόγιστης σημασίας επιπτώσεις ήταν το Design. Το Design για καταναλωτικά αγαθά, σχεδιασμός εικόνων, σχέδιο μόδας. Διάφορα υποκαταστήματα των επιχειρήσεων επεκτάθηκαν δημιουργώντας τους δικούς τους “τύπους” σε συνδυασμό με τις προτιμήσεις και τα πρότυπα, υπαγορευμένα από τη ζήτηση διαφημίζοντας στερεότυπα, κατασκευασμένα σε στενή συνεργασία με τα τμήματα προώθησης προϊόντων στατιστικής έρευνας και ανάλυσης της συμπεριφοράς των

καταναλωτών. Αυτοί οι “τύποι” αποδόθηκαν κατόπιν με συγκεκριμένα αξεσουάρ με πράγματα τα οποία το κοινό υποτίθεται είχε αγαπήσει. Παρουσιάστηκαν τοποθετώντας make up ή άρωμα, φτιάχνοντας τα μαλλιά τους, διαβάζοντας, οδηγώντας, καπνίζοντας, πίνοντας και ταξιδεύοντας παρουσιάστηκαν περιτριγυρισμένοι από μάρκες προϊόντων που αγαπούσαν. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας το 60 με την Αμερική να μην αποτελεί παράδειγμα, το design έγινε επαγγελματικό και τελειοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε δεν ήταν πλέον απαραίτητο να συνδέει κανείς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά με ένα προϊόν με εμφανή τρόπο. Πολλοί καλλιτέχνες παρακινήθηκαν στο να συνεχίσουν τη δουλειά τους σχεδιάζοντας τα απαραίτητα προϊόντα, με σκοπό την προώθηση των καταναλωτικών αγαθών στο οικιακό – οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον. Η ομοιογένεια την οποία υποστήριξε αυτή η διαδικασία, η απώλεια κάθε τι προσωπικού και ζωτικού θεωρήθηκε από τους καλλιτέχνες σαν μία πρόκληση στο νόημα που έδιναν στην ζωή και την τέχνη. Από την πλευρά τους οι καλλιτέχνες ήταν ελεύθεροι τώρα να τελειοποιήσουν συγκεκριμένες βλέψεις τους, πάνω στο design καταναλωτικών αγαθών καθώς και ν’αποτυπώσουν αντικείμενα μέσω της φωτογραφικής διαδικασίας, κάτι το οποίο απαιτούσε τεχνικές μετάδοσης ακόμα και των πιο σκανδαλιστικών και τολμηρών στοιχείων της καθημερινής συμπεριφοράς. Αυτή η ανάπτυξη της γλώσσας των εικόνων ανταποκρινόταν σε μία παρόμοια ανάπτυξη της χυδαίας καθομιλουμένης γλώσσας, όπου, διαφημιστικά spots ήταν ειδομένα ως ένα είδος λογοτεχνίας και συγγραφείς –φαντάσματα και αντιγραφείς κειμένων συνόψιζαν στα άρθρα τους την κατάσταση της τέχνης γενικότερα. Παρόμοιες αντιδράσεις παρατηρήθηκαν στο σινεμά, στη μουσική και άλλες μορφές τέχνης.

Επίλογος Pop Art:A Retrospective [Μία αναδρομή] Ιστορικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η Pop Art αποτέλεσε μία αντίδραση της σύγχρονης κουλτούρας για την οποία η πραγματικότητα ενίσχυε την ίδια της, την ταυτότητα με το να έχει άμεσες αναφορές στην τέχνη. Από την στιγμή που η πρόοδος των μηχανικά αναπαραγoμένων μέσων και της εμπορευματοποίησης της εθνικής κουλτούρας δεν φαίνεται να σταματά, η Pop Art σήμερα μπορεί να τοποθετηθεί στο τέλος μίας προόδου η οποία είχε εκχυδαίσει την πραγματικότητα και ελαχιστοποιήσει τον χαρακτήρα της στην μορφή ενός καταναλωτικού προϊόντος. Αυτή η παρακμή στην πολιτιστική ιστορία μπορεί να σταθεί ως παράδειγμα όμοιο της όψιμης Ρωμαϊκής βιομηχανίας κουλτούρας. Το στερεότυπο των ιστορικών μοντέλων στην τέχνη, η υπερκατανάλωση του ορισμού ‘του όμορφου, η έκρηξη θρησκευτικών συμβόλων , η μαζική συσσώρευση των προτύπων πολυτέλειας –με την μορφή των μηχανικά παραγόμενων αντικειμένων και η αίσθηση της ταυτότητας, αναδύθηκαν μέσα από την δύναμη του ιμπεριαλιστικού κόσμου που κράτησε τα πολιτικά και οικονομικά χαλινάρια στα χέρια της, και του

οποίου η προσπάθεια για καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου της καταναλωτικής κοινωνίας, στράφηκε στο να αποτελέσει πρόοδο και ένα είδος αφοσίωσης, σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Πραγματισμός , ρεαλισμός αντικειμενικότητα αισιοδοξία , διασκέδαση είναι τα τυπικά χαρακτηριστικά της Pop Art. Τόσο η γοητεία για κάθε είδους διασκέδαση όσο και η ζωγραφική των μεγάλων διαστάσεων και των posters, όσο και αυτή που προοριζόταν για την συσκευασία καταναλωτικών αγαθών {A.Warhol}, η ευχαρίστηση για τα τετριμμένο και το καθημερινό σε ολοφάνερης σημασίας ανούσια πράγματα, βρίσκει τις ρίζες της στην Pop Art. Η Pop Art μπορεί να εξετασθεί με οποιοδήποτε άλλο ρεαλιστικό κίνημα στην ιστορία της τέχνης , όπου το κύριο μέλημά του ήταν να δώσει μία καθημερινή και αρμονική παρουσίαση των παράδοξων και των παραλογισμών του υλιστικού κόσμου