Skripta Za Anatomiju I Fiziologiju čovjeka -modul Ii.docx

MORFOLOGIJA SRCA SRČANI CIKLUS SRČANA UŠĆA SRČANE ŠUPLJINE SPROVODNI SISTEM SRCA VELIKI KRVOTOK MALI KRVOTOK FIZOLOGIJA KRVOTOKA AORTA KORONARNI I MOŽDANI KRVOTOK KRVNI SUDOVI EKSTREMITETA ANATOMIJA PLUĆA PLEURA I PLUĆNI KRVOTOK SPIROMETRIJA RAZMJENA GASOVA GORNJI DISAJNI PUTEVI LARINKS, TRAHEJA, PRINCIPALNI BRONHI MEDIJASTINUM MORFOLOGIJA KRVI FIZIOLOGIJA KRVI ERITROCITNA KRVNA LOZA LEUKOCITNA KRVNA LOZA TROMBOCITNA KRVNA LOZA HIPOTALAMUS HIPOFIZA TIEOIDNA ŽLIJEZDA KALCITONIN PARATIREOIDNI HORMON ADRENALNA ŽLIJEZDA ŽENSKI POLNI HORMON MUŠKI POLNI HORMON FEEDBACK MEHANIZAM I KONTROLA RADA ENDOKRINIH ŽLIJEZDA

MORFOLOGIJA SRCA Kardiovaskularni sistem predstavlja zatvoreni sistem krvnih sudova kroz koji protiče krv. Iz krvi u tkiva prelazi kiseonik i osnovne gradivne materije, dok iz tkiva u krv prelazi ugljen-dioksid i završni produkti metabolizma. Srce je šuplji mišićni organ čija je unutrašnjost jednom uzdužnom pregradom podijeljena na dvije polovine, lijevu i desnu. I desna i lijeva polovina srca sastoje se od pretkomore i komore koje međusobno komuniciraju putem posebnih otvora. Iz srčanih komora polaze arterijski sudovi kroz koje krv teče ka periferiji. Arterije se, idući ka periferiji, granaju na sve manje i manje grane do najmanjih grana zvanih arteriole koje prelaze u kapilare. Od venskog dela kapilara polaze najsitnije vene zvane venule, koje postaju sve veće i veće i tako nastaju veliki venski krvni sudovi koji se ulivaju u srčane pretkomore. Čitav ovaj sistem krvnih sudova predtsavlja krvotok ( circulus sanguinis). Zavisno od funkcije koju obavlja krvotok se dijeli na mali krvotok ( omogućava oksigenaciju koja se odvija u plućima, i veliki krvotok putem koga se sprovodi razmjena materija koja se odvija u tkivima. Mali plućni krvotok ( circulus sanguinis minor) započinje u desnoj komori, iz koje krv koja je bogata ugljen dioksidom plućnim arterijskim stablom, desnom i lijevom plućnom arterijom i njihovim granama, dospjeva do plućnih kapilara. Iz plućnih alveola kiseonik prelazi u plućne kapilare dok ugljen-dioksid prelazi iz kapilara u alveole i pri izdisanju izbacuje se iz pluća. Na ovaj način krv postaje bogata kiseonikom i svetlocrvena, arterijska krv koja kroz plućne vene dospjeva do lijeve pretkomore gdje se završava mali krvotok. Veliki sistemski krvotok ( circulus sanguinis major) počinje od leve komore. Iz lijeve komore krv, koja je bogata kiseonikom, putem aorte i njenih grana, kao i najmanjim sudovima, kapilarima, dospjeva do svih dijelova tijela, gdje kroz zidove kapilara dolazi do razmjene materije između krvi i tkiva. Nakon izvršene razmjene, krv postaje bogata ugljen dioksidom i produktima matabolizma, tamnocrvene je boje i kao venska krv velikim venskim sudovima dospjeva do desne pretkomore. Krvni sudovi su: arterije, kapilari i vene. Arterije su krvi sudovi kroz koje se krv odvodi od srca prema periferiji. One se bočno granaju u manje grane sve do kapilara. Zidovi arterija su deblji i elastičniji od zidova vena zbog dobro izraženog, debljeg mišićnog sloja u arterijama. Kapilari su mali, funkcionalni, veoma važni krvni sudovi, koji su umetnuti između arterijskog i venskog sistema. Ovi krvni sudovi spajaju najmanje arterijske i venske sudove i predstavljaju kraj arterijskog a početak venskog korita. Kroz zidove kapilara vrši se razmjena materija između krvi i tkiva. Vene su krvni sudovi kroz koje krv dolazi do srca. Zidovi vena su tanji i manji elastični od zidova arterija zbog slabo izraženog mišićnog sloja.

Srce (cor) Srce je centralni organ pribora za krvotok. To je šuplji mišićni organ koji prihvata krv prispjelu velikim venskim sudovima, nakon čega je ritmičnim kontrakcijama istiskuje u arterijski sistem. Srce je smješteno u srednjem dijelu donjeg sredogruđa. Nalazi se između unutrašnjih, medijastinalnih strana plućnih krila, iza donje polovine grudne kosti i susjednih rebarnih hrskavica, a ispod aorte i jednjaka. Srce ima oblik nepravilne trostrane piramide čija je baza ( basis cordis) okrenuta naviše, udesno i unazada, vrh ( apex cordis) je upravljen nadole, ulijevo i napred. Na srcu su određene tri strane, baza i vrh. Prednja strana srca je okrenuta prema grudnoj kosti i rebrima. Lijeva strana je najmanja i naliježe na lijevo plućno krilo. Donja strana srca naliježe na prečagu. Vrh srca pripada ( apex cordis) pripada uglavnom lijevoj srčanoj komori. Na bazi srca ( basis cordis) se nalaze veliki krvni sudovi koji izlaze iz srčanih šupljina ili ulaze u njih i grade srčanu krunu ( corona cordis). Od velikih krvnih sudova baze srca, napred nalaze plućno stablo ( truncus pulmonalis) i početni dio aorte ( aorta ascendens). Desno, i malo iznad njih su gornja i donja šuplja vena a lijevo i pozadi četiri plućne vene. Na spoljašnjoj površini srca uočavaju se žlebovi koji označavaju granice između šupljina srca. Najvažniji je venčani žleb, koji se pruža kružno oko cijelog srca i spolja označava granicu između srčanih pretkomora i srčanih komora.

SRČANI CIKLUS Srčani ciklus se sastoji iz dvije faze: faze kontrakcije srca, koja se naziva sistola i faze dekontrakcije srca, koja se zove dijastola. Za vrijeme sistole krv se iz srca pumpa, a zvrijeme dijastole krv pritiče u srce. Svaka sistola je praćena dijastolom a posle dijastole nastaje sistola itd.. Trajanje jedne sistole i jedne dijastole čini srčani ciklus. Normalno, u miru, frekvencija rada srca iznosi oko 75/min, tako da jedan srčani ciklus traje oko 0,8s ( 60/75). U toku srčanog ciklusa krv je usmerena tako da cirkuliše iz pretkomora u komore, a iz komora u aortu, odnosno plućnu arteriju. Krv se iz srca usmerava pomoću valvula ( zalistaka) srca, koji imaju ulogu ventila. SRČANA UŠĆA Svaka komora ima ima valvule na ulaznom i na izlaznom otvoru. Valvule srca su takve strukture da dopuštaju kretanje krvi samo u jednom pravcu. Na početku sistole komora pretkomorno-komorne valvule se zatvaraju, a neposredno iza toga semilunarne valvule se otvaraju. Usled toga, krv ne može da se vrati u pretkomore, već izlazi iz komora u velike arterije. Na početku dijastole komore semilunarne valvule se zatvaraju i sprečavaju vraćanje krvi u komore. Neposredno posle toga pretkomorno-komorne valvule se otvaraju, pa se krv iz pretkomora uliva u komore.

SRČANE ŠUPLJINE Srčana šupljina se sastoji iz četiri dijela, desne i lijeve pretkomore ( atrium dextrum et atrium sinistrum) i desne i leve komore ( ventriculus dexter et ventriculus sinister). Desna pretkomora i desna komora čine desnu polovinu srca koja srčana pregrada ( septum cordis) odvaja od lijeve polovine koju čine lijeva pretkomora i lijeva komora. Desna srčna pretkomora ( atrium dextrum) ima 6 zidova i oblik nepravilne kocke. Na gornjem zidu uliva se gornja šuplja vena. Preko donjeg zida ulivaju se donja šuplja vena i srčani venski sinus. Desna srčana komora ( ventriculus dexter) ima oblik trostrane piramide sa bazom okrenutom pozadi. Na bazi desne srčane komore vide se dva velika otvora, desni pretkomorno-komorni otvor i otvor plućnog arterijskog stabla. Lijeva srčana pretkomora ( atrium sinistrum) ima takođe 6 zidova i manja je od desne srčane pretkomore. Na njenom zadnjem zidu ulijevaju se plućne vene, preko kojih u lijevu srčanu pretkomoru dolazi oksigenisana krv iz pluća. Lijeva srčana komora ( ventriculus sinister) je najveća srčana šupljina oblika spljoštene kupe, sa bazom okrenutom unazad. Na bazi lijeve srčane komore vide se, takođe dva otvora,lijevi pretkomorno-komorni otvor i otvor aorte. Ovaj otvor zatvara lijevi pretkomorno-komorni zalizak.

SPROVODNI SISTEM SRCA Na presjeku kroz srce i srčanu kesu, vide se 3 sloja, spoljašnji, srednji i unutrašnji. Spoljašnji sloj se naziva epikard ( epicardium) i gradi ga visceralni list serozne srčane kese. Srednji sloj je najdeblji i njega gradi mišići sloj ( myocardium). Nadražaji za rad srca stvaraju se normalno u S-A ( sinoatrijalni) čvoru. Njega čini grupa ćelija koja se nalazi u desnoj pretkomori, ispod ušća gornje šuplje vene. S-A čvor je predvodnik rada srca i učestalost stvaranja impulsa u ovom čvoru određuje frekvenciju rada srca. Normalno, posle svakog impulsa koji se iz S-A čvora rasprostire po čitavom srcu, nastaje jedna srčana kontrakcija. Iz S-A čvora impulsi se šire putem muskulature pretkomora do druge grupe ćelija koja se nalazi na granici pretkomora i komora i čini tzv. atrioventrikularni ili pretkomorno-komorni čvor ili tzv. A-V čvor. Atrioventrikularni čvor se nastavlja na sl. dio provodnog sistema koji se zove A-V snop. AV snop se grana u dvije grane, u lijevu i desnu granu Hisovog snopa. Hisovom snopom se razdraženja sprovode do završnog dijela sprovodnog sistema koji čine Purkinjeove ćelije. Purkinjeove ćelije su u kontaktu sa mišićinim vlaknima komora i putem njih se razdraženje prenosi na čitavu muskulaturu komora.

MALI KRVOTOK Mali plućni krvotok ( circulus sanguinis minor) započinje u desnoj komori, iz koje krv plućnim arterijskim stablom, desnom i lijevom plućnom arterijom i njihovim granama, dospjeva do plućnih kapilara. Iz plućnih alveola kiseonik prelazi u plućne kapilare dok ugljen-dioksid prelazi iz kapilara u alveole i pri izdisanju izbacuje se iz pluća. Na ovaj način krv postaje bogata kiseonikom i svetlocrvena, arterijska krv koja kroz plućne vene dospjeva do lijeve pretkomore gdje se završava mali krvotok. VELIKI KRVOTOK Veliki sistemski krvotok ( circulus sanguinis major) počinje od leve komore. Iz lijeve komore krv putem aorte i njenih grana, kao i najmanjim sudovima, kapilarima, dospjeva do svih dijelova tijela, gdje kroz zidove kapilara dolazi do razmjene materije između krvi i tkiva. Nakon izvršene razmjene, krv postaje bogata ugljen dioksidom i produktima matabolizma, tamnocrvene je boje i kao venska krv velikim venskim sudovima dospjeva do desne pretkomore.

FIZOLOGIJA KRVOTOKA Kretanje krvi u sistemu krvnih sudova naziva se krvotok. Sistem krvnih sudova je zatvoreni sistem, koji se, počevši od velikih arterijskih sudova koji polaze iz srca, rasipa u sve sitnije grane do kapilara, koji se na periferiji i ka srcu stapaju ponovo u sve veće grane – vene, koje se krupnim venskim sudovima ulijevaju u srce. Kretanje krvi u sistemu krvnih sudova omogućeno je pravilnim, ritmičkim radom srca i elastičnošću krvnih sudova. Srce je centralni organ krvotoka tj. kardiovaskularnog sistema. Kardiovaskularni sistem je transportni sistem tijela. Osnovni zadatak krvi je da omogući život ćelijama, kao osnovnim jedinicama organizma. -Krv prenosi kiseonik iz pluća do tkiva, odnosno ugljen dioksid u obratnom pravcu -prenosi sastojke hrane iz digestivnog kanala do pojedinih organa, tkiva i ćelija -prenosi raspadne produkte metabolizma do organa za izlučivanje -reguliše tjelesnu temperaturu, kao i količinu vode u tkivu -štiti organizam od mikroorganizama i drugih štetnih stvari. Srce predstavlja šuplji mišićni organ koji ima ulogu pumpe. Razlikuje se veliki i mali krvotok. Mali krvotok iz desne komore putem plućne arterije odvodi krv u pluća, u kojima se putem bezbroj plućnih kapilara krv raznosi. U njima se procesom oksigenacije u krvi unosi kiseonik, a otpušta uglljen-dioksid. Plućni kapilari spajaju se u vene, koje što su bliže srcu postaju sve veće, da bi se na kraju sva krv iz pluća, preko četiri plućne vene, ulila u lijevu pretkomoru, gdje se i završava mali krvotok koji povezuje srce sa plućima. Veliki krvotok počinje u lijevoj komori, iz koje se krv putem aorte i njenih manjih arterija rasipa u ogroman broj kapilara. Kapilari u perifernim tkivima slivaju se u vene, koje postaju sve veće, tako da se na kraju preko dva krupna venska stabla – gornje i donje šuplje vene, ulijevaju u desnu pretkomoru. Tu se i završava veliki krvotok koji povezuje srce sa periferijom.

AORTA Aorta je najveći krvni sud čovječijeg tijela od kojeg nastaju sve arterije velikog, sistemskog krvotoka. Aorta polazi od baze lijeve srčane komore. Početni dio aorte se pruža na gore, udesno i naprijed a naziva se ushodna aorta ( aorta ascendens) koja naglo u vidu luka, ulijevo i unazad, prema kičmenom stubu i gradi luk aorte ( arcus aortae). Luk aorte se pruža od lijeve strane IV grudnog pršljena, a odatle se nastavlja naniže, niz kičmeni stub, kao nishodni dio aorte ( pars descendens) koja prolazi kroz grudnu i trbušnu duplju. Nishodni dio aorte je prečagom ( diaphragma) podijeljena na gornji grudni dio, ( pars thoracica aortae) koja se nalazi u grudnoj duplji, i donji trbušni dio ( pars obdominalis aortae) koja se nalazi u trbušnoj duplji. U trbušnoj duplji, u nivou IV slabinskog pršljena, aorta se dijeli na dvije završne grane, desnu i lijevu zajedničku bedenu arteriju.

Arterijski sistem Plućno arterijsko stablo polazi iz desne srčane komore. Od svog nastanka pruža se naviše i neposredno ispod luka aorte, deli se na desnu i lijevu plućnu arteriju ( a. pulmonalis dextra et a. pulmonalis sinistra). Aorta ( aorta) -Ushodni dio aorte ( pars ascendens aortae) -Luk aorte ( arcus aorte) Od luka aorte odvajaju je 3 velika krvna suda: -Brahiocefalično stablo (truncus brachiodephalicus) -desna zajednička karotidna arterija ( a. carotis communis dextra ) -desnu potključnu arteriju ( a. subclavia dextra) -Lijeva zajednička karotidna arterija ( a. carotis communis sinistra) i - lijeva potključna arterija ( a. subclavia sinistra) Ova tri stabla u cjelosti vaskulariziraju vrat, glavu i gornje ekstermitete i dijelove zidova grudnog koša) ZAJEDNIČKA KAROTIDNA ARTERIJA (a. carotis communis ) -Spoljašnja karotidna arterija ( a. carotis externa) -Unutrašnja karotidna arterija ( a. carotis interna) POTKLJUČNA ARTERIJA (a. subclavia) PAZUŠNA ARTERIJA (a. axillaris) NADLAKTNA ARTERIJA ( a. brachialis) ŽBIČNA ARTERIJA ( a. radialis) LAKATNA ARTERIJA ( a. ulnaris) GRUDNI DIO AORTE ( pars thoracica aortae) TRBUŠNI DIO AORTE ( pars abdominalis aortae) ZAJEDNIČKA BEDRENA ARTERIJA ( a. iliaca communis) -Unutrašnja bedrena arterija ( a. iliaca interna) -Spoljašnja bedrena arterija ( a. iliaca externa) -Butna arterija ( a. femoralis) -Zatkolena arterija ( a. poplitea) -Prednja golenjačna arterija ( a. tibialis anterior) -Zadnja golenjačna arterija ( a. tibialis posterior) Venski sistem PLUĆNE VENE ( vv. pulmonalies) Plućne vene su vene malog, plućnog, krvotoka. Plućne vene, dve desne i dve lijeve, nastaju iz brojnih manjih vena koje se sustiču u predjelu ulaznog polja pluća. Stabla plućnih vena izlaze iz pluća, idu ka unutra i završavaju u lijevoj srčanoj pretkomori. VENE VELIKOG, SISTEMSKOG KRVOTOKA Sve vene čovječijeg tijela, izuzev plućnih vena, ulivaju se, velikim venskim sudovima, u desnu srčanu pretkomoru. Vene velikog krvotoka grade dva velika venska sistema, sistem gornje i sistem donje šuplje vene. SISTEM GORNJE ŠUPLJE VENE -Gornja šuplja vena ( v. cava superior) -Desna i lijeva brahiocefalična vena ( v. Brachiocephalica dextra et sinistra) -Unutrašnja jugularna vena ( v. jugularis interna) -Potključna vena ( v. subclavia) SISTEM DONJE ŠUPLJE VENE se sastoji iz stabla donje šuplje vene i njenih pritoka. -Donja šuplja vena ( v. cava inferior) Zajednička bedrena vena, desna i lijeva ( v. iliaca communis dextra et sinistra)

ANATOMIJA PLUĆA Oba plućna krila su dubokim pukotinama podjeljena na režnjeve pluća ( lobi pulmonum). Desno plućno krilo je nešto veće i ima dvije pukotine, kosu i horizontalnu, koje ga dijele na tri režnja-gornji, srednji i donji režanj. Lijevo plućno krilo posjeduje jednu, kosu pukotinu i dva režnja gornji i donji. Manji dijelovi režnjeva su segmenti pluća, koji su morfološki i funkcionalno potpuno nezavisni. Desno plućno krilo ima 10 a lijevo 8-10 segmenata. U svaki od režnjeva pluća ulazi po jedna grana glavne dušnice ( bronchi lobares) pored koje se nalaze odgovarajući krvni sudovi i živci plućnog režnja. U svaki segment pluća prodire po jedna veća grana dušika koja se naziva segmentna dušnica ( bronchus segmentalis). Segmentna dušica je, takođe, praćena odgovarajućim krvnim sudovima i živcima plućnog segmenta. Svaki segment pluća izgrađen je od velikog broja plućnih režnjića ( lobuli pulmonum). Plućni režnjići su osnovne jedinice parenhima pluća, zapremine oko 1cm3. Grana dušnice koja ulazi u plućni režnjić ( promera 0,3-1mm), naziva se dušnica plućnog režnjića ( bronchiolus). Bronhiola ne sadrži hrskavičave elemente u svom zidu. Ona se račva na manje grančice koje se dijele na alveolarne kanaliće ( ductuli alveolares) čiji su zidovi nepravilno prošireni poluopnastim proširenjima zvanim plućni mjehurići ( alveoli pulmonis). Unutar alveole nalazi se vazduh, a spolja na nju naležu kapilari plućne arterije. Kroz zid alveola vrši se razmjena gasova, kiseonik iz vazduha prelazi u kapilare odlazeći u krvotok, a ugljen-dioksid iz krvi prelazi u alveole i dalje vazdušnim putevima biva izdahnut. Krvni sudovi pluća se dijele na funkcionalne i nutritivne. U funkcionalnim krvnim sudovima pluća odvija se proces oksigenacije krvi. Nutritivni krvni sudovi pluća ishranjuju plućno tkivo.

PLEURA( plućna maramica) I PLUĆNI KRVOTOK Plućna maramica je serozna opna koja obavija oba plućna krila. Sastoji se iz dva lista, spoljašnjeg i unutrašnjeg. Spoljašnji list plućne maramice naleže na unutrašnjosti zidova grudnog koša pa se naziva zidni list ( pleura parietalis). Zidni list plućne maramice se označava prema strani pluća na koju naleže. Unutrašnji list plućne maramice naleže na površinu pluća od koje se ne može odvojiti, pa se naziva drobni list. Između oba lista plućne maramice nalazi se veoma uzani, kapilarni prostor koji se naziva duplja plućne maramice. Ovaj prostor je ispunjen malom količinom serozne tečnosti koja pri disanju sprečava međusobno trenje listova plućne maramice. Duplja plućne maramice je neobično važna u procesu disanja, jer je pritisak u njoj negativan, manji od atmosferskog.

RAZMJENA GASOVA Razmjena gasova, kiseonika i ugljen dioksida u plućima vrši se između alveolarnog vazduha i krvi. Velika površina svih alveola je veoma velika i iznosi oko 70m2, što čini površinu respiratorne membrane. Količina krvi u plućima iznosi svega oko 100ml, i ta mala količna krvi je u kontaktu sa velikim alveolarnom površinom, što znači da je sloj krvi veoma tanak. Kiseonik i ugljen dioksid u plućima se razmjenjuje na taj način što prelaze, procesom difuzije, kroz više slojeva respiratorne membrane. Pri tom je pravac difuzije gasa određen parcoijalnim pritiskom gasa. Gas prelazi iz sredine sa većim parcijalnim pritiskom u sredinu sa manjim parcijalnim pritiskom. Parcijalni pritisak kiseonika u alveolarnom vazduhu iznosi oko 13,3 kPa a u venskoj krvi oko 5,3kPa. Usled toga, kiseonik prelazi iz alveolarnog vazduha u krv, tj. u sredinu sa manjim parcijalnim pritiskom. Obratno, parcijalni pritisak ugljen-dioksida u alveolarnom vazduhu iznosi 5,3 kPa, a u venskoj krvi 6,0kPa. Usled toga ugljen-dioksid prelazi iz krvi u alveolarni vazduh, a odatle se izbacuje u spoljašnju sredinu.

GORNJI DISAJNI PUTEVI Disanje ( respiratio) je unošenje vazduha disajnim putevima do pluća u kojima se vrši razmjena ugljen-dioksida iz krvi sa kiseonikom iz vazduha. Sistem organa za disanje sačinjava skup sprovodnih disajnih puteva i pluća. Disajni putevi se dijele na gornje i donje. U gornje disajne puteve ubrajaju se: -nosna duplja ( cavitas nasi) sa pridodatim sinusima ( sinus paranasales) -ždrijelo ( pharynx -usna duplja ( cavitas oris). Udahnuti vazduh iz nosne duplje dospijeva do ždrijela. Usta su pomoćni disajni put. U donje disajne puteve spadaju: -grkljan ( larynx) -dušnik ( trachea) -glavne dušnice ( bronchi pulmonalis) i njihove grane koje su u stastavu pluća.

LARINKS, TRAHEJA, PRINCIPALNI BRONHI Grkljan ( larynx) je početni, prošireni dio donjih disajnih puteva i organa u kome se stvara glas, pa je njegova građa posebno prilagođena ovoj funkciji. Grkljan se nalazi u središnjem dijelu prednjeg dijela vrata, u nivou V i VI vratnog pršljena, ispod podjezične kosti, iznad dušika, ispred ždrijela i između lijevog i desnog režnja štitne žlijezde. Prednja strana grkljana je jasno ispupčena, posebno kod mušakaraca ( Adamova jabučica), što predstavlja jednu od sekundarnih polnih karakteristika. Dušnik ( trachea) je hrskavično-opnasti cevasti organ koji počinje od donje ivice prstenaste hrskavice ( cartilago cricoidea) grkljana a završava se u visini petog grudnog pršljena, dušničnom račvom ( bifurcatio tracheae). Dušnik se svojim gornjim dijelom nalazi u središnjem dijelu prednjeg dijela vrata. Donji dio dušika je smješten u gornjem sredogrđu grudne duplje. Iza dušnika leži jednjak. Glavne dušnice ( bronchi principales) nastaju grananjem dušnika, odakle se pružaju koso i naniže prema ulaznom polju pluća ( hilum pulmonis) gdje se dijele na

režanjske dušnice pluća ( bronchi lobares ). Desna glava dušnica ( bronchus principalis sinister) je kraća, šira i strimije položena. Lijeva dušnica ( bronchus principalis sinister) je duža, manjeg promjera i pruža se naniže manje strmo.

MORFOLOGIJA KRVI Zapremina krvi odraglog čovjeka teškog 70kg iznosi ca 5 litara. Od te zapremine oko 2750 ccm čini plazma, a ostatak od 2250 ccm čine uobičajeni elementi, uglavnom crvena krvna zrnca. Cjelokupan volumen krvi iznosi 6-8% telesne mase. Krv se satoji od krvne plazme, eritrocita, leukocita i trombocita. Krvna plazma je bezbojna, odnoso žućkasta tečnost: vodeni rastvor organskih i neorganskih materija. Sastoji se od vode, natrijum hlorida, ostalih soli, male količine šećera, nekih masnih materija, hormona, kiseonika i ugljen dioksida. U krvnoj plazmi se nalaze krvne bjelančevine: albumini, globulini i fibrinogen. Krvnu plazmu najvećim dijelom čini voda 91-92%. Najznačajnije komponente krvne plazme su proteini: fibrinogen, imunoglobulini i albumini. Fiziološki rastvori su rastvori koji se mogu unijeti u krv bez štetnih posledica po organizam. Mogu biti: -prosti ( 8,5-10g/l rastvor natrijum hlorida) -složeni.

FIZIOLOGIJA KRVI Krv je tečno tkivo koje blagodareći ritmičnom radu srca, integritetu i elastičnosti krvnih sudova neprekidno cirkuliše u krvnim sudovima, čime obezbjeđuje humoralnu vezu između svih organa u ljudskom organizmu, a što osigurava odvijanje vitalnih funkcija organizma. Glavne uloge tj. funkcije krvi su brojne i složene. Osnovni zadatak krvi je da omogući život ćelijama, kao osnovnim jedinicama organizma. -Krv prenosi kiseonik iz pluća do tkiva, odnosno ugljen dioksid u obratnom pravcu -prenosi sastojke hrane iz digestivnog kanala do pojedinih organa, tkiva i ćelija -prenosi raspadne produkte metabolizma do organa za izlučivanje -reguliše tjelesnu temperaturu, kao i količinu vode u tkivu -štiti organizam od mikroorganizama i drugih štetnih stvari. Međućelijska tečnost, koja ispunjava prostor između ćelija, sačinjava otprilike jednu trećinu celokupne tečnosti u organizmu, dok deo tečnosti koji se nalazi u samim ćelijama, tzv. Intracelularna tečnost, čini dvije trećine cjelokupne zapremine tečnosti u našem organizmu. Prema tome, tjelesna voda se sastoji iz ekstracelularne i intracelularne tečnosti, a zauzima oko 60-70% tjelesne mase. Osim tečnog dijela-krvne plazme, krv sadrži i ćelijske, uobičajene elemente, koji zauzimaju nešto manje od polovine zapremine krvi. Postoje tri vrste krvnih ćelija: -eritrociti-učestvuju u razmjeni gasova i služe kao prenosioci kiseonika i ugljendioksida

-leukociti-pomažu odbrani organizma -trombociti-sudjeluju u složenom procesu zgrušavanja krvi. Različitog su izgleda a uloge su im specifične. ERITROCITNA KRVNA LOZA Eritrociti ( crvena krvna zrnca) su najbrojnije krvne ćelije organizma. Eritrociti obavljaju prenošenje kiseonika i ugljendioksida. Kod većine organizama zreli eritrociti nemaju jedro ni organele. Imaju oblik dvostrukog ulubljenog diska čime se njihova površina povećava i time olakšava razmjenu gasova. Oni su veoma gipki-sa lakoćom se prilagođavaju nepravilnom obliku kapilara kao i promjenama njihovog prečnika. Ova osobina je veoma značajna jer je njihov prečnik veći od prečnika najmanjih kapilara. U citoplazmi eritrocita prisutno je oko 33% hemoglobina-proteina za koji se vezuju kiseonik i gljen-dioksid. Kada je za njega vezan kiseonik, hemoglobin postaje oksihemoglobin, a kada je vezan ugljen-dioksid on prelazi u karbaminohemoglobin. Ova dva oblika hemoglobina mogu prelaziti jedan u drugi. Ukoliko se, međutim, za hemoglobin veže ugljen-monoksid, hemoglobin prelazi u karboksihemoglobin. To jedinjenje ne može da prelazi ni u jedan od prethodna dva oblika. Eritrociti žive oko 120 dana, nakon čega ostarelieritrociti bivaju razloženi u jetri, slezini, limfnim čvorovima i koštanoj srži. Proces stvaranja svih krvnih ćelija naziva se hematopoeza dok je stvaranje eritrocita eritropoeza. Pita koja je normalna količina/vrijednost eritrocita ja ih nisam ovdje navela pa samo dodaj. LEUKOCITNA KRVNA LOZA Leukociti ( bijela krvna zrnca) se prema izgledu jedra i citoplazme svrstavaju u dvije osnovne grupe: -granulocite-koje imaju segmentirano jedro i granule u citoplazmi -agranulocite-jedro cjelovito, okruglo i u citoplazmi nema zrnaca-granula. U granulocite spadaju tri tipa ćelija: -neutrofilni -eozinofilni i -bazofilni leukociti. U agranulocite spadaju: -limfociti i -monociti. Leukociti su u osnovi odbrambene ćelije pošto učestvuju u: -odbrani organizma od patogenih organizama ( bakterija, gljiva, i sl. ) i virusa -u upalnim procesima i alergijskim reakcijama. Pita koja je normalna količina/vrijednost leukocita i da se nabroje leukociti ja ih nisam ovdje navela pa samo dodaj. TROMBOCITNA KRVNA LOZA Trombociti ( krvne pločice) su sitna zrnca pločastog oblika koja ne sadrže jedro i žive veoma kratko. Imaju veoma važnu ulogu u koagulaciji ( zgrušnjavanju krvi prilikom povrede krvnog suda, čime se sprečava oticanje krvi). Pita koja je normalna količina/vrijednost trombocita ja ih nisam ovdje dodala pa ih samo dodaj. Koagulacija krvi je pojava prelaska krvi iz tekuće u čvrsto stanje, poslije ozlijede krvne žile. Čimbenici zbog kojih se krv zgrušava jesu proteini, koje proizvodi uglavnom jetra a ima ih 16.

HIPOTALAMUS Hipotalmus je funkcionalno najvažniji dio međumozga koji se nalazi ispod prednjeg dela talamusa. Hipotalamus gradi donji zid III moždane komore. Jedini vidljivi dio hipotalamusa je njegova donja površina koja se nalazi između vidne raskrsnice, desne i lijeve vidne trake i desne i lijeve nožice malog mozga. Hipotalamusu je pridodata i hipofiza, žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, sa kojom je povezan tankom peteljkom. Hipotalamus grade brojna jedra. On stvara i luči dva hormona, antidiuretski hormon ( zadržava vodu u organizmu, povećava krvni pritisak) i oksitocin ( lučenje mlijeka, kontrakcija maternice, izbacivanje sperme), kao i stimulišuće i inhibitorne faktore koji djeluju na lučenje hormona adenohipofize. U hipotalamusu se nalaze centri za glad, žeđ i regulaciju temperature organizma. Hipotalamus ima uticaj i na seksualni život, emocije i san. HIPOFIZA Hipofiza je veoma mala, ali izuzetno značajna žlijezda, veličine zrna graška i težine nešto veće od pola grama, smještena u hipofiznoj jami na gornjoj strani tijela klinaste kosti. Hipofiza je povezana sa donjim dijelom međumozga, hipotalamusom, preko svoje peteljke. Hipofiza se sastoji iz dva režnja, prednjeg režnja ( pars anterior) koji je znatno veći i koji se naziva adenohipofiza i zadnjeg ( pars posterior), neurohipofiza. Između prednjeg i zadnjeg režnja hipofize nalazi se slabije prokrvljen središnji dio hipofize ( pars intermedia) koji predstavlja spojnicu između ova dva dijela. Adenohipofiza stvara i izlučuje 6 hormona: hormon rasta, adrenokortikotropni hormon, tireotropni hormon, prolaktin, folikulostimulirajući hormon i luteinizirajući hormon. Neurohipofiza ne stvara hormoneveć predstavlja mjesto u koje se deponuju dva hormona koje stvara hipotalamus, antidiuretski hormon i oksitocin.

TIEOIDNA ŽLIJEZDA ( Štitasta žlijezda) Štitasta žlijezda ( glandula thyreoidea) je najveća endokrina žlijezda i nalazi se u prednjem dijelu vrata, prislonjena uz bočne zidove grkljana ( larynx) i početnog

dijela dušnika ( trachea). Sastoji se iz desnog i lijevog režnja ( lobus dexter et lobus sinister) koji su kruškolikog oblika, a čiji su širi krajevi okrenuti naniže. Režnjevi su spojeni jednim suženim dijelom ( isthmus) koji se nalazi bliže donjim polovima režnjeva žlijezde a ispod prstenaste hrskavice početnog dijela dušnika ( trachea). Težina ove žlijezde se kreće od 20-40 gr, i nešto je veća kod žena. Režnjevi ove žlijezde su obavijeni kapsulom i fascijom i vezani su za grkljan i dušnik, tako da prate njihove pokrete pri govoru i gutanju. Štitasta žlijezda je izgrađena od većeg broja žlijezdanih mjehurića ( foliculi) koji su ispunjeni polutečnom belančevinastom supstancijom koja sadrži hormone štitaste žlijezde – tiroksin, trijodotironin i kalcitonin. Za stvaranje tiroksina potreban je jod. Reguliše metabolizam proteina, lipida, ugljenohidrata, rad srca, nervnog sistema. Prva dava svoje dejstvo ispoljavaju u dva pravca: na proces rasta i razvoja i na porsat metaboličke i energetske potrošnje. Kalcitonin snižava nivo kalcijuma u krvi i sa parathormonom i D-vitaminom reguliše okoštavanje kostiju. KALCITONIN PARATIREOIDNI HORMON Paratireoidne žlijezde ( glandulae parathyreoideae) jesu parne žlijezde-dvije gornje i dvije donje, priljubljene uz zadnju stranu gornjeg i donjeg pola lobusa štitaste žlijezde. Veličine su zrna pšenice i luče hormon koji se zove parathormon. Hormon paratireoidnih žlijezda utiče na regulaciju metabolizma kalcijuma i fosfora u organizmu, tj. regulišu promet ovih minerala, odnoso održava normalnu količinu kalcijuma i fosfora u krvi i kostima. ADRENALNA ŽLIJEZDA ( nadbubrežna žlijezda) Nadbubrežna žlijezda ( glandulae suprarenales) parne su žlijezde polumjesečastog oblika, smještene na gornjim polovima bubrega. Tkivo ovih žlijezda sastoji se iz dva anatomsko-histološki različita dijela: kore i srži koji imaju različito porijeklo, a pokazuju i znatne razlike u funkciji, tako da se može reći da svaki od njih predstavlja posebnu endokrinu žlijezdu. Srž nadbubrežnih žlijezda luči dva hormona-adrenalin i noradrenalin, koji imaju zajednički naziv kateholamin. Adrenalin se luči pri uzbuđenju, djeluje slično nervnom simpatičkom nervnom sistemu. Adrenalin ubrzava rad srca, povećava krvni pritisak. Kora luči hormone kortikosteroide: -glukokortikoidi, npr. kortizol ( stvaraju se u fascikularnoj zoni kore nadbubrežne žlijezde i utiče na regulisanje glukoze) -mineralkortikoide, npr. aldosteron ( stvara se u glomerularnoj zoni kore nadbubrežne žlijezde i utiče na regulisanje elektrolita) -androgene, npr. dehidro-epi-androsteron ( stvaraju se u retikularnoj zoni kore nadbubrežne žlijzde i utiču na polne hormone estrogen i sl.) Kortikosteroidi regulišu metabolizam masti, šećera, minerala i utiču na polne karakteristike. Treba nabrojati koji su hormoni, kako se zovu. ŽENSKI POLNI HORMON Ženska polna žlijezda, ovarijum, luči takođe dva tipa hormona: -estrogene i progesteron. Estrogeni su hormoni pod čijim dejstvom dolazi do razvoja ženskih sekunarnih seksualnih karakteristika. Njihova aktivnost počinje u vrijeme polnog sazrijevanjapuberteta.

Estrogeni su hormoni pod čijim dejstvom dolazi do razvoja ženskih sekundarnih seksualnih karakteristika.I za njih je specifično da njihova aktivnost počinje u vrijeme polnog sazrijevanja-puberteta. Sekundarne karakteristike se ispoljavaju: -povećanjem jajovoda, maternice, vagine, -razvitkom spoljnih genitalnih organa -rasporedu dlaka i masnog tkiva -promjene glasa i sl. Estrogeni su hormoni koji se stvaraju u ćelijama koje okružuju jajnu ćeliju koja sazreva. Prvo sazrevanje jajeta dešava se početkom puberteta i ispoljava se pojavom prvog menstrualnog ciklusa. Najuočljivija manifestacija puberteta kod žena je uspostavljanje menstruacionog ciklusa i pojave prve menstruacije. Pored estrogena, ženske polne žlijezde luče i hormon progesteron. Prvenstvena funkcija preogesterona je da štiti pravilan razvoj ploda, ukoliko je došlo do oplođenja jajne ćelije. Progesteron u suštini ispoljava sledeća dejstva: zajedno sa folikulinom utiče na razvoj polnih organa, priprema sluzokožu maternice za prijem eventualno oplođene jajne ćelije, utiče na mliječne žlijezde i sl.

MUŠKI POLNI HORMON Polne žlijezde ( testisi kod muškaraca, a ovarijumi kod žena) su parni organi koji obavljaju dvostruku funkciju u organizmu: endokrinu i reproduktivnu. Svojim endokrinim funkcijama testisi stvara ( produkuje) dve vrste hormona: -testosteron i -androstendion. Količina testosterona je mnogo veća od količine androstendiona, pa je testosteron taj hormon koji je, u stvari, nosilac muških ( maskuline) hormonskih dejstava. Smatra se da oba ova hormona nastaju u Lajdigovim intersticijalnim ćelijama, između semenih kanalića u samom testisu. U polnim žlijezdama u okviru svoje reproduktivne funkcije, stvaraju se i szrijevaju polne ( oplodne) ćelije, i to u testisima: spermatozoidi a u ovarijumima: jajne ćelije. Lučenje testosterona u dobi od 12-16 godina kod mušakaraca čini da se polni organi višestruko povećavaju ( kao tzv. primarne seksualne karakteristike) takođe se razvijaju i druge sekudarne seksualne karakteristike po kojim se muški pol bitno razlikuje od ženskog. Rast, razvoj i seksualne funkcije muških polnih organa u tom dobu čine i glavnu primarnu seksualnu karakteristiku-odliku usled čega se i ovo doba naziva pubertetom. Testosteron uzrokuje da se od puberteta počinju razvijati muške sekudarne karakteristike koje se ispoljavaju: -u specifičnom rasporedu dlakavosti po tijelu -promjeni glasa -povećanje debljine kože tijela i grubosti potkožnog tkiva -razvijenosti muskulature -povećanog znojenja i sl. Pod dejstvom testosterona, čije je lučenje podstaknuto gonadotropnim hormonima adenohipofize., dolazi do razvoja i sekudarne karakteristika kod muškog pola.

FEEDBACK MEHANIZAM I KONTROLA RADA ENDOKRINIH ŽLIJEZDA Mehanizam povratne sprege se ostvaruje preko hipotalamusa i hipofiza. Hormoni hipotalamusa djeluju na hipofizu koja luči određene hormone; ovi hormoni regulišu rad drugih žlijezda u organizmu. Izlučivanje hormona je pod kontrolom hipofize i hipotalamusa. Npr:Pad razine hormona štitnjače ( T4-tiroksin, T3-trijodtironin ) stimulira hipofizu na izlučivanje TSH-tireotropni hormon ( koji potiče štitnjaču da proizvodi veće količine hormona i obrnuto) što nazivamo mehanizmo povratne sprege. Ako količina tiroksina iz krvi raste, to djeluje povratno na hipofizu, pa ona smanjeno luči svoje hormone. U mehanizam povratne sprege uključeni su: hipotalamus, hipofiza, štitnjača i koncentracija slobodnog T3 i T4 u cirkulaciji. PS Šematski prikazano u Atlasu anatomija ljudskog tijela, pri kraju atlasa gdje su hormoni. KORONARNI KRVOTOK

MEDIJASTINUM Medijastinum ili sredogruđe je prostor između lijevog i desnog plućnog krila, koji se prostire sprijeda do prsne kosti (sternum), a straga do kralježnice. Medijastinum je s lijeve i desne strane ograničen pleuralnom šupljinom, sprijeda prsnom kosti, straga kralježnicom. Prema gore završava torakalnim otvorom u visini prvog [rebro[rebra]], a prema dolje seže do ošita. Medijastinum sadrži organe koji se zbirno zovu medijastinalnim organima, a to su: srce s perikardom i velikim krvnim žilama, dušnik, jednjak, krvne žile i živci koji se tu nastavljaju iz vrata li trbušne šupljine, štitnjača, timus, medijastinalni limfni čvorovi te medijastinalni gangliji.

SPIROMETRIJA Plućni volumeni: 1.Tidalov ili plućni volumen 2. Inspiratorni rezervni volumen ( IRV) 3. Ekspiratorni rezervni volumen ( ERV) 4. Rezidualni volumen Tidalov volumen je količina vazduha koja se udahne i izdahne iz pluća pri normalnom disanju. Količina vazduha koja procirkuliše disajnim putevima u pluća pri mirnoj respiraciji. Inspiratorni rezervni volumen ( IRV) je količina vazduha koja se može udahnuti pri maksimalnoj inspiraciji, koja se nadovezuje na normalnu inspiraciju. Ekspiratorni rezervni volumen ( ERV ) je količina vazduha koja se može izdahnuti pri maksimalnoj ekspiraciji, a koja slijedi posle normalne ekspiracije. Rezidualni volumen je količina vazduha koja ostaje u plućima i posle maksimalne ekspiracije. Ova količina vazduha je uvijek prisutna u alveolama. Plućni kapaciteti su kombinacija dva ili više plućna volumena. Postoje sledeći plućni kapaciteti:

-vitalni kapacitet -totalni kapacitet -inspiratorni kapacitet -funkcionalni rezidualni kapacitet Vitalni kapacitet je količina vazduha koja se izdahne pri maksimalnoj ekspiraciji, kojoj je prethofila maksimalna inspiracija. Totalni kapacitet je zbir svih volumena pluća tj. maksimalna količina vazduha koja se nalazi u plućima na kraju maksimalne inspiracije. Inspiratorni kapacitet predstavlja zbir Tidalovog volumena i inspiratornog rezervnog volumena. To je količina vazduha koja se može udahnuti posle normalne ekspiracije. Funkcionalni rezidualni kapacitet je kapacitet je zapremina vazduha koja ostaje u plućima posle normalne ekspiracije. Plućni volumen i kapacitet određuju se spirometrijski. Svi plućni volumeni i kapaciteti se mjere pri jednoj respiraciji i zato predstavljaju statičke testove jer se mjere u jedinici vremena. Moždani krvotok Unutrašnja karotidna arterija ( a. carotis interna) se pruža naviše kroz prednji predeo vrata, bočno od ždrijela, sve do naze lobanje. Zatim, prolazi kroz posebni kanal ( karotidni kanal) na slepoočnoj kosti koji i ulazi u srednju lobanjsku jamu. Unutrašnja karotidna arterija na bazi mozga daje dve završne grane, prednju moždanu arteriju ( a. cerebri anterior) i srednju moždanu arteriju ( a. cerebri media). Njena najveća bočna grana je očna arteria ( a. ophthalmica). Unutrašnja jugularna vena je veliki venski sud koji sakuplja krv iz mozga, glave i vrata. Ova vena se direktno nastavlja na sigmoidni sinus. Venski sinusi tvrde moždanice ( sinus durae matris) su venski sudovi koje gradi duplikatura tvrde moždanice ( dura mater). U venske sinuse tvrde moždanice ulivaju se venski sudovi mozga. Završni i najveći odvodni venski sinus je sigmoidni sinus ( sinus sigmoideus) koji se od jugularnog otvora ( foramen jugulare) na bazi lobanje, nastavlja unutrašnjom jugularnom venom.

PARAMETRI RADA SRCA-nisam sigurna da li je ovo ispravan odgovor ali trebalo bi da jete u svakom slučaju pita ovaj minutni volumen