Instrumente Vir Beplanning

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page i

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

INSTRUMENTE

vir die beplanning van jou

Natuurwetenskappe-kurrikulum

kapWetens k werkboe

pWetenska projek

We ten sk apt oet s

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan Western Cape PSP © (2008)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page iii

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

INSTRUMENTE vir die beplanning van jou

Natuurwetenskappe-kurrikulum

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan Western Cape PSP © (2008)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page iv

Instrumente vir die beplanning van jou Natuurwetenskappe-kurrikulum Rasionaal Hierdie materiaal is geskryf om onderwysers met die beplanning en assessering van die Natuurwetenskappe-kurrikulum te ondersteun. Die boekie bied voorbeelde van raamwerke, instrumente en formate om die beplannings- en assesseringsproses te bevorder. Dit kan vir ander leerareas en verskillende skoolkontekste aangepas word. Hierdie beplannings- en assesseringsproses werk binne die vereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV). Hierdie boekie verskaf inligting vir die Intermediêre Fase. Die inligting kan egter ook vir gebruik in die Grondslagfase en die Senior Fase aangepas word. In hierdie boekie verskaf ons voorbeelde van leerprogramme (faseplanne), werkskedules (graadplanne), lesplanne en assessering oor die Natuurwetenskappe-inhoudsveld Die Aarde en daar buite. Dit verskyn in Afdeling 7. Hierdie boekie, saam met ’n DVD “Hoe om jou Natuurwetenskappe-kurrikulum te beplan” is as ’n gesamentlike projek tussen die Western Cape Primary Science Programme (PSP), die Wes-Kaapse Onderwysdepartement (WKOD) en Chevron ontwikkel.

Kontakbesonderhede Western Cape Primary Science Programme Edith Stephens Wetland Park Lansdowneweg, Philippi, 7785 Posbus 24158, Lansdowne, 7779, Suid-Afrika Tel: 021 691 9039 Faks: 021 691 6350 E-pos: [email protected] Webtuiste: www.psp.org.za

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page v

Inhoud AFDELING 1: Leeruitkomste en assesseringstandaarde vir Natuurwetenskappe 2 Beplanning – die groot prentjie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Bekendstelling van die leeruitkomste en assesseringstandaarde in die NKV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Inligting oor ondersoeke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Inligting oor die prosesvaardighede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

AFDELING 2: Kernkennis en -begrippe in Natuurwetenskappe . . . . . . . . . . . . . 16 Die vier inhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

AFDELING 3: Ontwikkeling van leerprogramme en werkskedules (fase- en graadplanne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Inligting oor die leerprogram (faseplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Voorbeeldformaat vir ’n leerprogram vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Inligting oor die werkskedule (graadplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Voorbeeldformaat vir ’n werkskedule vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

AFDELING 4: Ontwikkeling van lesplanne, assesseringstake en kriteria . . . . . . 52 Voorbeeldformate Lesplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Assesseringstaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Assesseringsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

AFDELING 5: Hulpmiddels vir die ontwikkeling van lesse, assesseringstake en kriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 ’n Ontwikkelingsassesseringsproses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Veelvoudige vorms van intelligensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Die Groot Agt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Ontwikkeling van kriteria vir assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Vorms van assessering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 ’n Taalryke klaskamer en strategieë vir die ontwikkeling van taal in die wetenskapklaskamer . . . . . . . . . . . . . . . 78

AFDELING 6: Verslaghouding en rapportering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Voorbeeldformate Klasrekordblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

AFDELING 7: Voorbeeldleerprogram (graad 4–7) vir een kwartaal vir die fokusinhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Voorbeeldwerkskedule vir graad 5 oor die fokusinhoudsveld Die Aarde en die Ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Voorbeeldlesplanne, assesseringstake en kriteria vir die fokusinhoudsveld Die Aarde en die Ruimte Graad 4: Les- en steunmateriaal oor “Sterpatrone en kulturele tradisies” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Graad 5: Les- en steunmateriaal oor “Hoe gaan die weer in die volgende week wees?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Graad 6: Les- en steunmateriaal oor “Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 2

AFDELING 1 Leeruitkomste en assesseringstandaarde vir Natuurwetenskappe Beplanning – die groot prentjie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Die leeruitkomste en assesseringstandaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Inligting oor ondersoeke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Inligting oor die prosesvaardighede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 3

Beplanning – die groot prentjie Elemente verskaf in die NKV Vaardighede afgelei uit die leeruitkomste en assesseringstandaarde

Inhoud afgelei uit die kernkennis en -begrippe (70%) en eie konteks (30%)

Onderwyserbeplanning

Faseplan (Leerprogram)

Graadplan (Werkskedule)

Leerervaringe (Lesplanne)

Assesseringstake

Assesseringskriteria

Klaslyste en skedules

3

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 4

AFDELING 1

Bekendstelling van die leeruitkomste en assesseringstandaarde in die NKV

Uitkomste en assesseringstandaarde Die kritieke uitkomste Die kritieke uitkomste stel leerders wat tot die volgende in staat sal wees, in die vooruitsig: K identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe denke; K werk doeltreffend saam met ander as lede van ’n span, groep, organisasie en gemeenskap; K organiseer en bestuur hulself en hul aktiwiteite verantwoordelik en doeltreffend; K versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities; K kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en/of taalvaardighede in verskillende vorme; K gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur verantwoordelikheid teenoor die omgewing en die gesondheid van ander te toon; K begryp dat die wêreld ’n stel verwante stelsels is waarin probleme nie in isolasie opgelos word nie.

Die ontwikkelingsuitkomste Die ontwikkelingsuitkomste stel leerders wat ook tot die volgende in staat sal wees, in die vooruitsig: K dink na oor en ondersoek ’n verskeidenheid strategieë om doeltreffender te leer; K neem as verantwoordelike burgers aan die lewe van die plaaslike, nasionale en wêreldgemeenskap deel; K is kultureel en esteties sensitief in verskeie sosiale kontekste; K ondersoek opleidings- en beroepsmoontlikhede; K ontwikkel entrepreneursgeleenthede.

4

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 5

AFDELING 1

Die leeruitkomste vir Natuurwetenskappe Leeruitkoms 1 Wetenskaplike ondersoek K Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Leeruitkoms 2 Konstruksie van wetenskapkennis K Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Leeruitkoms 3 Wetenskap, die samelewing en die omgewing K Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Die assesseringstandaarde vir elke leeruitkoms in Natuurwetenskappe Die assesseringstandaarde beskryf die minimum vlak van bevoegdheid wat ’n leerder in elke leeruitkoms in ’n sekere graad moet bereik. Die assesseringstandaarde toon ook ’n toenemende groei in bevoegdheid namate die leerder deur die grade vorder. (Bevoegdheid beteken om voldoende kennis en vaardighede gekombineer met die nodige goeie houdings te hê.)

’n assesseringstandaard is ’n stelling waaruit jy take kan ontwikkel om die leerder se bevoegdheid in ’n spesifieke leeruitkoms te assesseer.

5

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 6

AFDELING 1

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Graad R-vlak

Graad 1-vlak

Graad 2-vlak

Graad 3-vlak

Graad 4-vlak

Leerder beplan ’n ondersoek as deel van ’n groep.

Leerder gebruik die materiaal wat deur die groep gekies is om die groep se plan te kommunikeer.

Leerder dra idees oor bekende situasies, behoeftes of materiaal by en identifiseer interessante aspekte wat tot ondersoek kan lei.

Leerder neem konstruktief aan die aktiwiteit deel en verstaan die doel daarvan.

Leerder ondersoek die moontlikhede in beskikbare materiaal en vind uit hoe dit gebruik kan word.

Beplanning van ondersoek Leerder dra by tot die beplanning van ’n ondersoekende aktiwiteit.

Leerder beplan ’n ondersoek onafhanklik.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data Leerder neem deel aan beplande aktiwiteit.

Leerder neem onafhanklik deel aan ’n beplande aktiwiteit.

Leerder neem onafhanklik of as deel van ’n groep deel aan beplande aktiwiteit.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings Leerder dink en praat oor wat gedoen is.

6

Leerder dink oor wat gedoen is en sê wat uitgevind is.

Leerder wys en verduidelik wat beplan is en hoe dit gedoen is.

Leerder verduidelik en dink na oor watter optrede beplan is en of dit moontlik was om hierdie plan uit te voer.

Leerder praat oor waarnemings en stel moontlike skakels met ander situasies voor.

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 7

AFDELING 1

Graad 5-vlak

Graad 6-vlak

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Leerder beplan eenvoudige toetse en vergelykings en dink na oor hoe om dit billik te maak.

Leerder identifiseer faktore wat in ondersoek in ag geneem moet word en beplan maniere om data daaroor te versamel, oor ’n verskeidenheid waardes heen.

Leerder beplan ’n prosedure om voorspellings of hipoteses te toets, met beheer van ’n steurende veranderlike.

Leerder versamel en teken inligting aan, so akkuraat as wat toerusting toelaat en ondersoekdoeleindes vereis.

Leerder dra by tot stelselmatige dataversameling ten opsigte van akkuraatheid, betroubaarheid en die nodigheid om ’n veranderlike te beheer.

Beplanning van ondersoek Leerder lys, met bystand, wat bekend is oor bekende situasies en materiaal en stel vrae vir ondersoek voor.

Leerder help om fokusvrae vir ondersoek duidelik te maak en beskryf die soort inligting wat benodig sal word om die vraag te beantwoord.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data Leerder voer instruksies en prosedures uit wat ’n klein aantal stappe behels.

Leerder voer eenvoudige toetse of opnames uit en teken waarnemings of reaksies aan.

Leerder organiseer en gebruik toerusting of bronne om inligting te versamel en aan te teken.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings Leerder doen verslag oor die groep se prosedure en die resultate wat verkry is.

Leerder bring waarnemings en reaksies in verband met die fokusvraag.

Leerder veralgemeen ten opsigte van die relevante aspek en beskryf hoe die data die veralgemening steun.

Leerder dink na oor die mate waarin die gevolgtrekkings wat bereik is, redelike antwoorde op die fokusvraag van die ondersoek is.

Leerder soek patrone en tendense in die data wat versamel is en veralgemeen ten opsigte van eenvoudige beginsels.

7

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 8

AFDELING 1

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Graad 4-vlak

Graad 5-vlak

Graad 6-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig Leerder gebruik, ten minste, eie vlotste taal om voorwerpe, materiaal en organismes te noem en te beskryf.

Leerder gebruik, ten minste, eie vlotste taal om kenmerke van voorwerpe, materiaal en organismes te noem en te beskryf.

Leerder beskryf, ten minste, die kenmerke wat een kategorie dinge van ’n ander onderskei.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek Leerder sorteer voorwerpe en organismes na aanleiding van ’n sigbare eienskap.

Leerder skep eie kategorieë voorwerpe en organismes en verduidelik eie reël vir kategorisering.

Leerder kategoriseer voorwerpe en organismes na aanleiding van twee veranderlikes.

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 5 nie.)

Leerder interpreteer, ten minste, inligting deur alternatiewe vorme van dieselfde inligting te gebruik.

Interpretasie van inligting (Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 4 nie.)

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie (Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 4 nie.)

8

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 5 nie.)

(Daar is geen verdere assesseringstandaarde vir hierdie leeruitkoms in graad 6 nie.)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 9

AFDELING 1

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig Leerder onthou, ten minste, definisies en komplekse feite.

Leerder onthou, ten minste, prosedures, prosesse en komplekse feite.

Leerder onthou, ten minste, beginsels, prosesse en modelle.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek Leerder vergelyk kenmerke van verskillende kategorieë voorwerpe, organismes en gebeurtenisse.

Leerder pas klassifikasiestelsels op bekende en onbekende voorwerpe, gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Leerder pas veelvuldige klassifikasies op bekende en onbekende voorwerpe, gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Leerder interpreteer inligting deur getabuleerde data na grafieke te verander, deur data van grafieke af te lees en deur voorspellings na aanleiding van patrone te maak.

Leerder interpreteer inligting deur lyngrafieke na teksbeskrywings te verander, en omgekeerd, deur uit patrone in tabelle en grafieke te ekstrapoleer om te voorspel hoe een veranderlike sal verander, deur verbande tussen veranderlikes in tabelle en grafieke te identifiseer, en deur moontlike verbande tussen veranderlikes te hipoteseer (veronderstel).

Interpretasie van inligting Leerder interpreteer inligting deur kernidees in die teks te identifiseer, patrone in aangetekende data te vind en gevolgtrekkings te maak uit inligting in verskeie vorme (bv. prente, diagramme en geskrewe teks).

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie Leerder pas konseptuele kennis toe deur ’n begrip wat onderrig is met ’n variasie van ’n soortgelyke situasie in verband te bring.

Leerder pas konseptuele kennis op ietwat onbekende situasies toe deur na gepaste begrippe en prosesse te verwys.

Leerder pas beginsels toe en bring relevante begrippe in verband met mekaar om oplossings vir ietwat onbekende probleme te ontwikkel.

9

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 10

AFDELING 1

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Graad 4-vlak

Graad 5-vlak

Graad 6-vlak

Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis Leerder beskryf hoe plaaslike inheemse kulture wetenskaplike beginsels en tegnologiese produkte vir spesifieke doeleindes gebruik het en steeds gebruik.

Leerder identifiseer maniere waarop produkte en tegnologie uit ander tye en kulture aangepas is.

Leerder beskryf ooreenkomste in probleme en oplossings in eie en ander samelewings in die hede, die verlede en moontlik in die toekoms.

Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens Leerder identifiseer kenmerke van tegnologiese toestelle rondom hom of haar, en sê wat die doel en nut daarvan is.

Leerder identifiseer die positiewe en negatiewe uitwerking van wetenskaplike ontwikkelings of tegnologiese produkte op die gehalte van mense se lewens en/of die omgewing.

Leerder stel maniere voor om tegnologiese produkte en prosesse te verbeter en om die negatiewe uitwerking daarvan op die omgewing te verminder.

Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak Leerder identifiseer probleme wat sommige mense moontlik met die gebruik van tegnologiese toestelle kan hê.

10

Leerder beskryf die uitwerking wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste op mense het.

Leerder stel maniere voor waarop tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir diegene wat tans daarvan uitgesluit is.

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 11

AFDELING 1

Graad 7-vlak

Graad 8-vlak

Graad 9-vlak

Begrip van wetenskap as ‘n menslike aktiwiteit in kulturele kontekste Leerder vergelyk verskillende interpretasies van gebeurtenisse.

Leerder identifiseer maniere waarop mense selfvertroue in hul kennisstelsels opbou.

Leerder herken verskille in verduidelikings wat deur die natuurwetenskappe en ander verduidelikingstelsels gebied word.

Begrip van die volhoubare gebruik van die aarde se hulpbronne Leerder ontleed inligting oor volhoubare en onvolhoubare gebruik van hulpbronne.

Leerder identifiseer inligting wat vereis word om ‘n mening oor die gebruik van hulbronne uit te spreek.

Leerder reageer gepas op kennis oor die gebruik van hulpbronne en die uitwerking op die omgewing.

11

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 12

AFDELING 1

Inligting oor ondersoeke Uittreksel uit die NKV Ondersoek in die kern van klaskameraktiwiteite Leerders behoort talle geleenthede te kry om ondersoek uit te voer. Let daarop dat ondersoeke nie tot eksperimentele werk in laboratoriums (of klaskamers) beperk moet word om praktiese probleme op te los nie. Ondersoek sluit geleenthede in wanneer leerders inligting in boeke en by mense soek, produkte en vraelyste genereer, data en stof uit die natuur of van nywerhede versamel, toetsbare vrae en billike toetse skep en gevolgtrekkings verduidelik. Ten opsigte van praktiese probleme moet leerders geleentheid gegee word om met verskillende soorte probleme soos die volgende te werk:

K probleme i.v.m. die maak van dinge K probleme van waarneming, meting en die maak van opnames K probleme van vergelyking K probleme wat die uitwerking van sekere faktore bepaal. Voorbeelde van p rob lem e i. v.m . d ie ma ak van d ing e sluit in: “Hoe kan ons ’n baie sensitiewe termometer maak?” of “Hoe kan ons ’n stelsel maak wat ’n plant outomaties sal water gee?” of “Hoe kan ons ’n sonenergie-oond maak?” Probleme van w aar neming , m eting en die maa k van op nam es sluit in: “Hoe kan ons uitvind wat nagdiere snags doen?” of “Hoe kan ons uitvind watter soort brandstof mense in hierdie omgewing gebruik?” of “Wat doen suksesvolle tuiniers om ’n goeie oes te kry?” of “Hoe kan ons die volume van ’n waterdruppel meet?” of “Hoeveel water verloor ’n plant in ’n dag?” of “Hoe kan ons die verandering in die posisie van Venus elke oggend aandui?” Pr o blem e van verg el yking sluit in: “Watter vloeibare seep is die beste?” of “Watter soort kledingstof sal jou die warmste hou op ’n winterdag?” of “Watter gom is die sterkste?” of “Watter batterye is die mees ekonomies?” Pr o blem e w at die ui tw er kin g van sek ere f akt o re b epaal, sluit in: “Wat is die uitwerking op hoe ’n bal bons as jy dit van ’n hoë posisie af laat val?” of “Wat is die uitwerking daarvan as jy die water waarin suiker oplos, warmer maak?” of “Watter toestande laat saad vinniger ontkiem?” of “Groei die wortels van saailinge ondertoe omdat daar water onder dit is?” Die vier soorte probleme hierbo oorvleuel natuurlik. Byvoorbeeld, om die uitwerking vas te stel as een faktor verander, moet die leerders ’n billike manier opstel om die uitwerking te vergelyk as die faktor verander word.

12

uitvoer van ondersoek

beplanning van ondersoek

kommunikasie ontwerp, maak en verbetering

interpretasie van inligting

DIE WETENSKAPPROSESVAARDIGHEDE sortering en klassifisering

aantekening van inligting

meting en skatting

4:49 PM

stel van vrae

hipotetisering

waarneming en vergelyking

2/8/08

gebruik van modelle en teorieë

voorspelling

Instrumente jan08 Page 13

AFDELING 1

Bekendstelling van die wetenskapprosesvaardighede

13

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 14

AFDELING 1

Inligting oor die prosesvaardighede Uittreksel uit die NKV Prosesvaardighede oor die drie leeruitkomste heen D i e be t e k e n i s v a n d i e t e rm “ p ro s e s v a a r d i gh e d e ” Die term “prosesvaardighede” verwys na die leerder se kognitiewe aktiwiteit om betekenis en struktuur uit nuwe inligting en ervarings te skep. Voorbeelde van prosesvaardighede sluit die volgende in: waarneming, meting, klassifisering van data, die maak van gevolgtrekkings en die formulering van vrae vir ondersoek. Die term moet nie verstaan word as ’n verwysing na die hanteringsvaardighede wat ’n klein onderafdeling van prosesvaardighede is nie. Die prosesvaardighede wat hieronder genoem word, is van toepassing op al drie leeruitkomste en verwys nie slegs na die ondersoekende aktiwiteite in Leeruitkoms 1 nie. D i e ro l v a n pr o s e s v a a r di gh e d e i n d i e o n d e r ri g e n l e e r v a n w e t e n s k a p Vanuit die onderrigoogpunt kan prosesvaardighede gesien word as boustene waaruit geskikte wetenskaptekste gekonstrueer word. ’n Raamwerk van prosesvaardighede stel onderwysers in staat om vrae te ontwerp wat die soort denke wat deur die leeruitkomste vereis word, bevorder. Vanuit die leeroogpunt is prosesvaardighede ’n belangrike en nodige manier waardeur die leerder deur die vorming van begrippe met die wêreld omgaan en intellektuele beheer daarvan verkry. ’n Raamwerk van prosesvaardighede is ook waardevol vir onderwysers ten opsigte van assessering en wanneer hulle graderingskale, nasienskemas en instrumente ontwerp om leerders se dag-na-dag-deelname aan te teken. Let op die volgende met betrekking tot prosesvaardighede:

K Nie alle prosesvaardighede is geskik vir die assessering van elke assesseringstandaard nie.

K Ander vaardighede, benewens hierdie prosesvaardighede, kan ook gebruik word om elke assesseringstandaard te assesseer. ’ n S te l p ro s e s v a a r d i gh e d e w a t no o d s a a k li k v i r d i e o p s te l v a n u i t k o ms g e b a s e e rd e w e t e n s ka p t a k e i s

K Waarneming en vergelyking kan die leerder betrek by waarneming en notering van besonderhede oor voorwerpe, organismes en gebeurtenisse, met of sonder aansporing deur die onderwyser, aantekening van ooreenkomste en verskille, beskrywing daarvan in algemene of numeriese terme.

K Meting kan die leerder betrek by die akkurate gebruik van instrumente, die lees van skale en die gebruik van intermediêre punte tussen verdelings op skale en instrumente, deur te weet wanneer dit toepaslik is om te meet, en wanneer leerders kies om dit sonder die onderwyser se aanmoediging te doen.

K Aantekening van inligting kan die leerder betrek deur hom of haar dit op ’n vorm wat voorgeskryf word (sinne, lyste, tabelle, diagramme met byskrifte) te laat doen; die leerder kan ook ’n geskikte vorm waarin die inligting aangeteken kan word, kies wanneer hy of sy gevra word om dit te doen, en moet weet wanneer dit belangrik is om inligting aan te teken en moet dit sonder die onderwyser se aanmoediging doen.

K Sortering en klassifisering kan die leerder betrek deur ’n gegewe reël te gebruik om items in ’n tabel, geheuekaart, lys of ander stelsel te sorteer, deur eie reëls vir klassifisering te gebruik, of deur ’n geskikte stelsel soos ’n tabel, tweedelige sleutel of geheuekaart te kies. 14

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 15

AFDELING 1

K Interpretasie van inligting kan die leerder by ’n groot aantal maniere betrek waardeur betekenis en struktuur geskep kan word. Hiervan is twee veral belangrik in Natuurwetenskappe – om te weet hoe om inligting uit ’n boek te kry en om van die gedrukte bladsy af te leer. Vaardighede sluit kruisverwysing van inligting, die vind van inligting uit kennis van die struktuur van ’n boek, en organisasie van inligting deur gebruik van opsommings of begripskaarte in. Ander aspekte van interpretasie sluit die volgende in: verandering van die vorm van die inligting na ander vorme ten einde die betekenis te ontsluit, soek na patrone in aangetekende inligting, voorspelling, invoeging van ontbrekende data, die maak van gevolgtrekkings uit gegewe inligting, waarneming en insien van ’n verband tussen twee veranderlikes, en die konstruksie van ’n stelling om ’n verband tussen twee veranderlikes te beskryf.

K Voorspelling betrek die leerder deur kennis te gebruik om te besluit wat sal gebeur as iets in ’n situasie verander word. Dié vaardigheid sluit voorspelling van patrone in inligting in, of interpretasie van ’n model van ’n stelsel om te voorspel hoe ’n verandering in een veranderlike ’n verandering in ’n ander veranderlike sal veroorsaak.

K Hipotetisering (veronderstelling) kan die leerder betrek by die benoeming van moontlike faktore wat ’n invloed op ’n situasie kan hê, die gee van redes hoekom iets gebeur het, die gee van ’n rede of oorsaak vir iets, of die gebruik van sowel vroeëre kennis as inligting wat in die taak gegee is.

K Stel van vrae oor ’n situasie behels kritiese denke oor vrae wat oor ’n situasie gevra kan word, herkenning van ’n vraag wat deur wetenskaplike ondersoek beantwoord kan word (in teenstelling met ’n vraag waarop die wetenskap nie kan antwoord nie), of herbewoording van die vraag om dit wetenskaplik toetsbaar te maak.

K Beplanning van wetenskapondersoek is ’n samestelling van baie van die vaardighede hierbo en is inderwaarheid ’n assesseringstandaard in eie reg. Die leerder sal betrek word deur ’n vae vraag anders te bewoord om dit in ’n toetsbare voorspelling te omskep, deur te besluit watter veranderlikes in die probleem of vraag saak maak, deur te beplan hoe een veranderlike verander moet word en die ander veranderlikes konstant te hou (beheer van veranderlikes), deur te beplan watter veranderlikes gemeet moet word en hoe om dit te doen, deur te weet hoe om akkuraatheid en geldigheid van die lesings te verbeter, deur gevolgtrekkings uit resultate te maak (eie resultate of iemand anders s’n) en deur die evaluering van iemand anders se plan vir ’n billike toets.

K Uitvoering van ondersoek is ook ’n assesseringstandaard waarin die leerder ’n situasie opstel waarin die verandering in die afhanklike veranderlike waargeneem kan word, terwyl steurende veranderlikes beheer word, veranderlikes gemeet word, data aangeteken word, data geïnterpreteer word om bevindings te maak, en op kwalitatiewe en kwantitatiewe maniere verslag gedoen word.

K Kommunikasie van wetenskapinligting is ’n vaardigheid wat direk met Kritieke Uitkoms 5 skakel en is belangrik omdat dit die leerder help om oor eie leerwerk na te dink en help om selfvertroue as persoon op te bou. Die vermoë om te kommunikeer behels kennis van wanneer dit belangrik is om ’n ekstra poging aan te wend om jou idees of resultate te kommunikeer, en om toepaslike middele te kies om met die gespesifiseerde teikengroep te kommunikeer. In die wetenskapklaskamer kan hierdie vaardigheid leerders betrek by kommunikasievorme soos mondelinge verslagdoening in Afrikaans of ander tale, die skryf van prosatekste, die gebruik van ’n kunsvorm soos digkuns of drama of ’n strokiesprent, en die gebruik van grafiese vorme soos plakkate, diagramme en sirkeldiagramme. Kommunikasie behels ook meer konvensionele wetenskapvorme soos tabelle, begripskaarte, spinnekopdiagramme, grafieke, die bou van fisiese modelle, of gedramatiseerde modelle, bv. die gebruik van mense om die beweging van die planete om die son te toon.

15

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 16

AFDELING 2 Kernkennis en -begrippe in Natuurwetenskappe Die vier inhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

16

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 17

Daar is vier inhoudsvelde in die Natuurwetenskappe-leerarea, elk met verskeie sub-inhoudsvelde. Inhoudsvelde

Sub-inhoudsvelde K Lewensprosesse en gesonde leefwyse

Lewe en Lewenswyse

K Interaksies in omgewings K Biodiversiteit, verandering en kontinuïteit

Energie en Verandering

K Energie-oordrag en -stelsels K Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika K Ons plek in die ruimte

Die Aarde en daar buite

K Atmosfeer en weer K Die veranderende aarde K Eienskappe en gebruike van materiale

Materie en Materiale

K Struktuur, reaksies en veranderinge van materiale

In die NKV word die volgende name vir die vier inhoudsvelde gebruik: I Die Lewe en Lewende Dinge I Energie en Verandering I Die Aarde en die Ruimte I Materie en Materiaal/Stowwe.

17

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 18

AFDELING 2

Lewe en Lewenswyse Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe

Grondslagfase

Senior Fase

1. Mense- en diereliggame

1. Puberteit

2. Wat lewende dinge nodig het

2. Saamsmelting van geslagselle

3. Ons is afhanklik van plante

3. Bevrugting

4. Kulturele diversiteit van kos 5. Sommige diere dra kieme

4. Voorkoming van seksueel oordraagbare siektes en MIV

6. Sortering van plante en diere

5. Fotosintese

7. Plante en diere se groei

6. Voeding 7. Sirkulasiestelsel

Intermediêre Fase

8. Uitskeiding

1. Fotosintese

9. Belangrikheid van water

2. Energie, dieet en spysvertering 3. Sintuie

10. Grootmaak van kinders en ontwikkeling van waardes

4. Beweging, spiere en skelet

11. Voortplantingsgedrag

5. Plante en kos – voedselkettings en -webbe

12. Aanpassings vir oorlewing

6. Ekosisteme

14. Besoedeling

7. Habitats en sosiale patrone

15. Ontbinding en siektes

8. Grond in ekosisteme

16. Oorerflikheid

9. Water in ekosisteme

17. Natuurlike seleksie

10. Vegetatiewe voortplanting

18. Menslike variasie

11. Geslagtelike voortplanting

19. Biodiversiteit, klassifikasie en diere

12. Fossiele in Suid-Afrika

20. Faktore wat biodiversiteit bedreig

13. Voedselwebbe en ekosisteme

21. Uitsterwing 22. Die sel

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde paragrawe om die ooreenstemmende besonderhede van die bostaande onderwerpe te kry.

18

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 19

AFDELING 2

Lewe en Lewenswyse Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKVbeleidsdokumente. Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk. Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Lewe en Lewenswyse Lewensprosesse en Gesonde Leefwyse

Interaksies in Omgewings

Samevattende stelling: Lewende dinge, met inbegrip van mense en onsigbare organismes, kan in terme van lewensprosesse, funksionele eenhede en stelsels verstaan word.

Samevattende stelling: Organismes in ekosisteme is vir hul oorlewing afhanklik van die teenwoordigheid van abiotiese faktore en van hul verwantskap met ander organismes.

Biodiversiteit, Verandering en Kontinuïteit Samevattende stelling: Die enorme diversiteit van lewensvorme kan verstaan word in terme van ’n geskiedenis van verandering in omgewings en in eienskappe van plante en diere regdeur die wêreld oor miljoene jare heen.

Grondslagfase 1. Mense- en diereliggame 3. Ons is afhanklik van plante 6. Sortering van plante en diere Baie van ons liggaamsdele, soos Ons is afhanklik van plante en Daar is ’n groot verskeidenheid ledemate, kop, oë, ore, voete, stem diere vir kos. Ons teel sekere diere plante en diere wat interessante ooreen met dele van diere, en in en kweek sekere plante as sigbare verskille het, maar ook baie gevalle gebruik diere dit vir gewasse. ooreenkomste waarvolgens hulle 4. Kulturele diversiteit van kos dieselfde doeleindes as ons. gegroepeer kan word. 2. Wat lewende dinge nodig het Ons sien kulturele diversiteit in die 7. Plante en diere se groei Diere en plante het soortgelyke Plante en diere verander soos soorte kos waarvan mense hou. behoeftes as ons ten opsigte van 5. Sommige diere dra kieme hulle groei, soos die jare Party diere, soos vlieë en bosluise, kos, water en lug. verbygaan en soos die seisoene dra kieme wat mense kan siek verander. maak.

19

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 20

AFDELING 2

Lewensprosesse en Gesonde Leefwyse

Interaksies in Omgewings

Biodiversiteit, Verandering en Kontinuïteit

Intermediêre Fase 1. Fotosintese Groen plante produseer hul eie voedsel en groei deur water en stowwe uit die lug en grond te gebruik. Ligenergie is nodig om hierdie eenvoudige stowwe in voedsel en plantmateriaal te verander. Groen plante is die enigste organismes wat voedsel in hul eie liggame kan produseer. 2. Energie, dieet en spysvertering Lewende dinge het voedsel nodig vir energie, om te beweeg, om te groei en ska0de aan hul liggame (“weefsels”) te herstel. Diere, insluitend mense, het ’n spysverteringstelsel om voedingstowwe uit voedsel te kry. Mense het ’n gebalanseerde dieet uit spesifieke voedselgroepe nodig om gesond te bly. 3. Sintuie Alle lewende dinge kan op verskillende maniere op hul omgewing reageer: diere, insluitend mense, het gespesialiseerde sintuie. 4. Beweging, spiere en skelet Lewende dinge kan hulself beweeg; diere, insluitend mense, kan hulself van plek tot plek beweeg. Baie soorte diere beweeg hulself deur middel van spiere wat aan een of ander soort skelet, binne of buite die liggaam, vasgeheg is.

20

5. Plante en kos – voedselkettings 10. Vegetatiewe voortplanting Nuwe plante kan uit en -webbe Diere kan nie hul eie voedsel maak nie; dus sommige dele van ’n eet baie diere plante terwyl sommige diere ouerplant groei. Dit word ander diere eet. Alle diere is uiteindelik vegetatiewe voortplanting afhanklik van groen plante vir hul voedsel. genoem en daarvoor is saad 6. Ekosisteme nie nodig nie. Die nuwe Ekosisteme is selfonderhoudende gebiede plante het almal die waar ’n wye verskeidenheid plant- en eienskappe van die diersoorte leef en voortplant. Hulle is ouerplant. 11. Geslagtelike voortplanting afhanklik van mekaar en van die Geslagtelike voortplanting is nielewende omgewing. Die lewe en die proses waardeur twee voortplanting van al die organismes in ’n individuele plante of diere ’n ekosisteem is afhanklik van die ander geslag individue voortdurende groei en voortplanting van produseer. Die volgende plante. 7. Habitats en sosiale patrone geslag individue lyk soos die Organismes se habitat is die plek waar ouers, maar hulle verskil hulle kos kry, wegkruip, kleintjies kry en, in altyd effens van die ouers of baie gevalle, die kleintjies beskerm totdat van mekaar (“variasie”). 12. Fossiele in Suid-Afrika die kleintjies ’n beter kans op oorlewing Suid-Afrika het ’n ryk het. Diersoorte leef in ’n verskeidenheid fossielrekord van diere en sosiale patrone in hul habitat (alleen, saam plante wat baie miljoene jare met ’n lewenslange maat, of in troppe of gelede gelewe het. Baie van kolonies). 8. Grond in ekosisteme hierdie diere en plante was Ekosisteme is van die grond afhanklik. anders as dié wat ons Grond word deur natuurlike prosesse van vandag sien. Party hedenrotse en dooie plant- en diermateriaal daagse plante en diere toon gevorm. Dit neem egter ’n baie lang tyd om sterk ooreenkomste met te vorm. Stowwe wat deur plante uit die fossiele van oeroue plante en grond opgeneem word, moet vervang word diere. Ons lei uit die om die vrugbaarheid van die grond in stand fossielrekord en ander te hou. (Skakel met grond in Die Aarde en geologiese waarnemings af daar buite.) dat die diversiteit van 9. Water in ekosisteme lewende dinge, natuurlike Water speel ’n belangrike rol in ekosisteme omgewings en klimaatdeurdat dit sowel plant- as dierelewe toestande lank gelede anders onderhou. Industriële, landbou- en was. (Skakel met fossiele in Die Aarde en daar buite.) huishoudelike bedrywighede kan ’n ernstige impak hê op die gehalte en hoeveelheid van die water wat in ’n gebied beskikbaar is. (Skakel met Die Aarde en daar buite.)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 21

AFDELING 2

Lewensprosesse en Gesonde Leefwyse

Interaksies in Omgewings

Biodiversiteit, Verandering en Kontinuïteit

Senior Fase 1. Puberteit 10. Grootmaak van kinders en 16. Oorerflikheid Mense ondergaan fisieke veranderinge soos Die nakomelinge van ontwikkeling van waardes Menslike voortplanting is hulle ouer word. Puberteit beteken dat die organismes verskil in meer as bevrugting en liggaam gereed is vir geslagtelike geringe mate van hul ouers geboorte; dit vereis dat voortplanting. en gewoonlik van mekaar. 2. Saamsmelting van geslagselle volwassenes kinders Dit word variasie in ’n Menslike voortplanting begin met die grootmaak, wat oordeel en spesie genoem. saamsmelting van geslagselle van die waardes vereis, en gewoonlik 17. Natuurlike seleksie Natuurlike seleksie moeder en vader. Dié selle dra die patrone afhang van die gedrag van veroorsaak dat daardie van sommige eienskappe van albei. ander mense in ’n 3. Bevrugting individue van ’n spesie wat gemeenskap en omgewing. Bevrugting word gevolg deur ’n reeks 11. Voortplantingsgedrag nie die eienskappe besit Elke dierspesie toon veranderings in die moeder se liggaam, en wat hulle in staat sou stel spesifieke gedrag wat hulle in gedurende hierdie tydperk kan die om suksesvol in hul staat stel om kos te kry, ’n toekomstige gesondheid van die ongebore omgewing te oorleef en maat te vind, voort te plant, kind geraak word. voort te plant nie, 4. Voorkoming van seksueel oordraagbare kleintjies groot te maak, in ’n doodgaan. Individue wat siektes en MIV bevolking van dieselfde die nodige eienskappe het, Kennis van hoe om die oordrag van spesie te lewe, of van plant suksesvol voort en seksueel oordraagbare siektes, insluitend bedreigings in die bepaalde party van hul nakomelinge die MI-virus, te voorkom, moet deur omgewing te ontsnap. Hierdie besit daardie suksesvolle gedragskeuses gevolg word. gedragspatrone het oor lang eienskappe. Natuurlike 5. Fotosintese tydperke ontwikkel seleksie word versnel Groen plante gebruik sonenergie, water en waartydens die wanneer die omgewing koolstofdioksied uit die lug om voedsel deur spesiebevolking in dieselfde verander; dit kan daartoe fotosintese te vervaardig. Dié chemiese omgewing gewoon het. lei dat die spesie uitsterf. 12. Aanpassings vir oorlewing 18. Menslike variasie reaksie vorm die kern van die vermoë van Alle organismes het Variasies in menslike alle organisme om op die aarde te oorleef. 6. Voeding aanpassings ontwikkel om in biologiese eienskappe soos Groen plante gebruik sonenergie, water en hul habitat te oorleef (soos velkleur en lengte is koolstofdioksied uit die lug om voedsel deur aanpassings om hul gebruik om groepe mense fotosintese te vervaardig. Dié chemiese waterbalans te bewaar, om te kategoriseer. Hierdie reaksie vorm die kern van die vermoë van die soort kos wat hulle nodig biologiese verskille dui nie alle organisme om op die aarde te oorleef. het te vind en te eet, en op verskille in die 7. Sirkulasiestelsel aanpassings vir voortplanting, natuurlike vermoëns van Diere, insluitend mense, het ’n sirkulasiebeskerming of ontsnapping die betrokke groepe nie. stelsel wat die hart, are, slagare en kapillêre van roofdiere). Sulke kategorisering van bloedvate insluit. Dit vervoer groepe volgens biologiese voedingstowwe en suurstof na alle dele van verskille is nóg die liggaam en verwyder afvalprodukte. wetenskaplik geldig nóg Suurstof wat deur die asemhalingstelsel presies; dit is ’n sosiale voorsien word, reageer met voedingstowwe beskouing. om energie vry te stel. (Skakel met Energie en Verandering.)

21

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 22

AFDELING 2

Lewensprosesse en Gesonde Leefwyse

Interaksies in Omgewings

Biodiversiteit, Verandering en Kontinuïteit

Senior Fase 8. Uitskeiding 13. Voedselwebbe en 19. Biodiversiteit en klassifikasie van Alle lewende dinge, insluitend ekosisteme diere ’n Ekosisteem onderhou talle Biodiversiteit stel ekosisteme in staat mense, beskik oor middele om voedselkettings en daar is om lewe te onderhou en van van afvalprodukte wat mededinging tussen veranderings aan die omgewing te gedurende lewensprosesse verskillende individue en herstel. Verlies aan biodiversiteit geproduseer word, ontslae te bevolkings. Suid-Afrika het affekteer die kapasiteit van ekosisteme raak. Water speel ’n belangrike sekere ekosisteme wat en die aarde om lewe te onderhou. rol in hierdie proses. 9. Belangrikheid van water buitengewone biodiversiteit Klassifikasie is ’n manier om die groot ’n Groot deel van lewende bevat. Alle gebruike van diversiteit van organismes te organiseer dinge bestaan uit water, en hul hierdie gebiede moet op en dit makliker te maak om dit te gesondheid hang af van water beginsels van volhoubare bestudeer. Die twee hoofkategorieë wat op verskillende maniere ontwikkeling gebaseer wees. diere is die gewerweldes en 14. Besoedeling deur hul liggaam vloei. ongewerweldes. Onder die gewerweldes Besoedeling meng in met Strukture soos die niere, vel of is daar vyf klasse: amfibieë, voëls, visse, natuurlike prosesse wat die mond vervul hierdie funksie. reptiele en soogdiere. 20. Faktore wat biodiversiteit bedreig interafhanklikheid en Menslike aktiwiteite, soos die inbring diversiteit van ’n ekosisteem van indringerspesies, habitatonderhou. 15. Ontbinding en siektes vernietiging, bevolkingsgroei en Baie biologiese veranderings, oormatige verbruik, lei tot ’n verlies aan insluitend ontbinding en biodiversiteit. Dit word duidelik herwinning van materie in wanneer meer spesies bedreig raak, of ekosisteme en menslike uiteindelik uitsterf. siektes, word veroorsaak deur 21. Uitsterwing Natuurlike gebeurtenisse veroorsaak klein organismes wat vinnig ook dat spesies uitsterf. Massavoortplant. uitsterwings het in die verlede plaasgevind, wat ons laat dink dat enorme omgewingsverandering moontlik plaasgevind het. Hierdie veranderings het egter baie stadig gebeur, in vergelyking met die vinnige tempo waarteen mense plant- en diersoorte kan uitroei. (Skakel met Die Aarde en daar buite.) 22. Die sel Die sel is die basiese eenheid van die meeste lewende dinge. ’n Organisme kan uit een of baie selle ontwikkel. Selle gaan self voort met lewensprosesse soos voeding, respirasie, uitskeiding en voortplanting, wat die lewe van die organisme as geheel onderhou.

22

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 23

AFDELING 2

Lewe en Lewenswyse Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en begrippe onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die afdeling Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken. Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks byvoeg. Hierdie 30% is veronderstel om die Kernkennis en -begrippe in die NKV met die leerders se lewens te skakel.

23

Instrumente jan08

AFDELING 2

24

2/8/08

4:49 PM

Page 24

maniere voortplant? – geslagtelike en nie-geslagtelike voortplanting O Geslagtelike voortplanting is met saad O Nie-geslagtelike voortplanting is sonder saad – Steggies van stingels of blare – Bolle, knolle of lopers

O Plantstruktuur O Lewensiklus van plante O Waarom kan plante op twee

30%

30%

bevrugting, groei en ontwikkeling

O Diere: eier en sperm, paring,

saadproduksie

O Bestuiwing, bevrugting en

vroulike deel van blom

O Wind/dier dra stuifmeel na

stuifmeel

vroulike dele

O Plante: blomme maak

O Geslagselle van manlike en

lewensiklusse

O Stadiums en prosesse in

30%

Biodiversiteit, verandering en kontinuïteit 11. Geslagtelike voortplanting

O O

O

O

O

ouergesteente Dit neem ’n lang tyd om te vorm Drie groottes deeltjies: klei, slik en sand Leemgrond is ’n mengsel van klei, slik, sand en humus Humus verryk grond Grond bevat minerale vir plante om te groei

O Grond kom van

30%

tyd heen in reaksie op veranderinge in die omgewing O Sekere fossiele in sekere lae

keer verander

O Evolusie = verandering oor

bene en tande, raak versteen

O Aarde se klimaat het baie

gesteentes oor miljoene jaar

O Harde dele van liggaam, bv.

O Gevorm in afsettings-

30%

Biodiversiteit, verandering en kontinuïteit 12. Fossiele in Suid-Afrika

die lewe en in ekosisteme O Gebruike van water: – Het ons genoeg water vir die toekoms? – Volhoubaarheid? – Besoedeling van water deur riolering, chemikalieë en industriële afval – Bewaring van water

O Belangrikheid van water vir

Interaksie in omgewings 9. Water in ekosisteme

4:49 PM

Biodiversiteit, verandering en kontinuïteit 10. Vegetatiewe voortplanting

O Aanpassings aan die omgewing

30%

Interaksie in omgewings 8. Grond in ekosisteme

2/8/08

organismes oorleef

O Belangrikheid van habitat O Verskillende maniere wat

Interaksie in omgewings 7. Habitats en sosiale patrone

Instrumente jan08 Page 25

AFDELING 2

25

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 26

AFDELING 2

Energie en Verandering Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe

Grondslagfase 1. Energie laat ons beweeg en werk 2. Ons het kos nodig om ons energie te gee

Intermediêre Fase 1. Energiebronne 2. Energie-oordrag en -stelsels 3. Stelsels om energie te stoor 4. Elektriese stroombane 5. Energie bring verandering aan stowwe mee 6. Klankenergie 7. Mense en diere kry energie van plante 8. Elektrisiteit en veiligheid

Senior Fase 1. Potensiële energie 2. Kinetiese energie 3. Stelsels om energie oor te dra 4. Energieverlies uit stelsels 5. Hitte-oordrag 6. Energie in ekosisteme 7. Oordrag, weerkaatsing en absorpsie van lig 8. Kragte 9. Hernubare en nie-hernubare energiebronne 10.Energie, armoede en ontwikkeling 11.Elektrisiteitsopwekking en -voorsiening 12.Energiebesparende stelsels 13.Plante as hernubare energiebronne

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde paragrawe om die ooreenstemmende besonderhede van die bostaande onderwerpe te kry.

26

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 27

AFDELING 2

Energie en Verandering Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk. Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN ENERGIE EN VERANDERING Energie-oordrag en -stelsels

Energie en Ontwikkeling in Suid-Afrika

Samevattende stelling: Energie word deur biologiese of fisiese stelsels uit energiebronne oorgedra. Met elke energie-oordrag word die energie beskikbaar vir ons gebruik minder; daarom moet ons weet hoe om energie-oordrag te beheer.

Samevattende stelling: Energie is beskikbaar uit ’n beperkte aantal bronne, en die volhoubare ontwikkeling van lande in ons streek is afhanklik van die oordeelkundige gebruik van energiebronne.

Grondslagfase 1. Energie laat ons beweeg en werk Wanneer ons sê ons voel “vol energie”, bedoel ons ons voel gereed om vinnig te beweeg of baie werk te doen.

2. Ons het kos nodig om ons energie te gee Mense wat nie genoeg kos het nie of nie die regte kos het om te eet nie, voel moeg en het min energie.

Intermediêre Fase 1. Energiebronne Daar is energiebronne in die natuur wat gebruik kan word om nuttige werk te doen. Voorbeelde hiervan is die wind, son, vuur, diere se spiere en vallende water. Energiebronne kan gevaarlik wees, maar kan ook gebruik word in stelsels wat mense ontwerp, soos bote, windmeule, karre (soos perdekarre), kooktoestelle en turbines. 2. Energie-oordrag en -stelsels ’n Stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saamwerk of mekaar affekteer. Stelsels kan so eenvoudig wees soos twee maalklippe wat graan tussen hulle fyndruk, of hulle kan verskillende dele hê, soos ’n elektriese stroombaan, of hulle kan uit baie dele bestaan, soos ’n ekosisteem. Stelsels dra energie van een deel van die stelsel na ander dele oor. 3. Stelsels om energie te stoor Ons kan stelsels wat energie opgaar of stoor, ontwerp en maak. Elektriese selle, uitgerekte vere, voedsel en chemikalieë wat kan reageer, is voorbeelde van sulke stelsels.

7. Mense en diere kry energie van plante Mense en diere kry energie deur plante te eet en deur diere wat plante eet, te eet. Die son verskaf energie vir plante om te groei en kos te produseer. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.) 8. Elektrisiteit en veiligheid Energie uit elektriese bronne kan gevaarlik wees; dus het ons veiligheidsreëls nodig om elektrisiteit te gebruik.

27

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 28

AFDELING 2

Energie-oordrag en -stelsels

Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika

Intermediêre Fase 4. Elektriese stroombane ’n Elektriese stroombaan is ’n stelsel. Dit is ’n baan van elektriese komponente en geleiers met geen onderbrekings daarin nie, en is ’n energiebron om elektriese ladings met die geleidingsbaan langs te laat vloei. Die energiebron kan selle wees of die hoofelektriese toevoer. Die stroombaan dra energie oor vanaf die bron na resistors soos gloeilampe, verwarmingsdrade, solenoïdes of motore in die stroombaan. (Skakel met die Tegnologie-leerarea.) 5. Energie bring verandering aan stowwe mee Wanneer ’n stof deur uitsetting, inkrimping, smelting, verdamping, kondensasie of stolling verander, beteken dit die stof het energie bygekry of verloor. (Skakel met Materie en Materiale.) 6. Klankenergie Klank dra energie oor vanaf ’n vibrerende liggaam na ons ore. Vibrasies beweeg deur ’n medium, wat ’n vaste stof, ’n vloeistof of ’n gas kan wees. Ons hoor ’n verandering in die tempo van vibrasie as ’n verandering in toonhoogte.

Daar is geen verdere kernkennisstellings vir Energie en Ontwikkeling in Suid-Afrika in hierdie fase nie.

Senior Fase 1. Potensiële energie 9. Hernubare en nie-hernubare energiebronne Energie kan as potensiële energie in ’n stelsel gestoor Energiebronne soos die wind, son en water in hoë word, óf deur die posisies van die grootste dele van die damme is herwinbaar. Brandstowwe soos stelsel, óf deur sy deeltjies (atome en molekules) wat die steenkool, gas en olie is nie hernubare potensiaal het om met mekaar te reageer en energie vry te energiebronne nie, want dit kan nie vervang word stel. Voorbeelde van potensiële energie is die gestoorde nie. (Skakel met Die Aarde en daar buite.) energie van ’n saamgedrukte veer, of die gestoorde energie 10. Energie, armoede en ontwikkeling Ontwikkeling en vermindering van armoede hang van deeltjies wat in ’n brandstof-en-lug-mengsel kan af van energievoorsiening, veral elektriese energie, reageer, of in die voedsel en liggaam van ’n lewende ding. 2. Kinetiese energie en die stelsels om die energie te lewer waar dit Potensiële energie kan as kinetiese energie in die benodig word. beweging van dele van die stelsel vrygestel word, óf in die 11. Elektrisiteitsopwekking en -voorsiening Grootskaalse elektrisiteitsvoorsiening hang af van beweging van hoofdele van die stelsel, óf in die beweging opwekkingstelsels wat ’n aantal energiebronne van deeltjies van die stelsel. Voorbeelde van die vrystelling gebruik, soos verbranding van steenkool, kernvan kinetiese energie is die beweging van ’n losgelate veer, reaksies, verbranding van gas en vallende water. die vinniger beweging van die deeltjies van warm gasse Gebruik van enige van hierdie bronne beïnvloed wanneer ’n brandsof-en-lug-mengsel brand, of die die omgewing, byvoorbeeld, wanneer steenkool liggaamsbeweging van mense en diere. Kinetiese energie verbrand word om elektrisiteit op te wek, word word na dele binne die stelsel oorgedra en energie word gasse geproduseer wat ’n uitwerking op die ook na die omgewing oorgedra. Wanneer energie oorgedra atmosfeer en die plaaslike en wêreldomgewing word, veroorsaak dit veranderings in die stelsels en die het. (Skakel met Die Aarde en daar buite.) stelsel se omgewing.

28

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 29

AFDELING 2

Energie-oordrag en -stelsels

Energie en Ontwikkeling in Suid-Afrika Senior Fase

3. Stelsels om energie oor te dra 12. Energiebesparende stelsels Daar is ’n onbeperkte aantal stelsels wat gebruik kan word Ander elektrisiteitsopwekkingstelsels het ’n om energie te stoor of oor te dra. Die moontlike stelsels sluit kleiner invloed op die omgewing, maar kan die volgende in: elektriese, meganiese (insluitend veer- en moontlik op kort termyn meer kos. Beter wrywingstelsels), chemiese, gravitasie-, atoom-, son-, ontwerp van geboue en toestelle en beter biomassa-, optiese (lig-), akoestiese (klank-) en termiese praktyke t.o.v. die gebruik van energie kan (hitte) stelsels, asook menslike liggame en ekosisteme. verbruikers koste bespaar en die uitwerking 4. Energieverlies uit stelsels van die benutting van energiebronne Alle fisiese stelsels wat mense gebruik (bv. toestelle, voertuie verminder. en menslike liggame), verloor ’n gedeelte van die energie wat 13. Plante as hernubare energiebronne Baie Suid-Afrikaners gebruik hout vir hulle ontvang. Dié afval- of vermorste energie verwarm die verhitting en kookdoeleindes. Plante soos omgewing. Wanneer die omgewing daardeur verwarm is, kan bome kan ’n hernubare energiebron wees as ons die energie nie meer gebruik om vir ons te werk nie. 5. Hitte-oordrag meer bome geplant word en die grond goed Warm voorwerpe dra energie oor na kouer voorwerpe, totdat bestuur word. (Skakel met Die Aarde en daar die voorwerpe dieselfde temperatuur bereik. Warm voorwerpe buite.) dra energie op drie maniere as hitte oor: deur geleiding, deur konveksie en deur uitstraling. Hierdie oordrag kan nuttig of vermorsend wees. Hitte wat verlore gaan, kan beheer word deur geleiding, konveksie en uitstraling in ’n stelsel te verminder. 6. Energie in ekosisteme Alle organismes in ’n ekosisteem het energie uit ander dele van die ekosisteem nodig. Energie word van een deel van ’n ekosisteem na ’n ander oorgedra en elke deel behou slegs ’n klein deeltjie van die energie wat dit ontvang het. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.) 7. Oordrag, weerkaatsing en absorpsie van lig Lig beweeg weg van ’n liggewende liggaam totdat dit ’n voorwerp tref. Die voorwerp kan dan die lig absorbeer, dit breek, of dit weerkaats. Lig dra energie oor na ander voorwerpe. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.) 8. Kragte Voorwerpe kan kragte op mekaar uitoefen, waardeur ’n stelsel gevorm word wat energie kan stoor of oordra. Hulle kan dit doen deur fisiese kontak of deur kragte wat deur ’n veld werk. Veldkragte is die magnetiese, elektriese en gravitasiekragte. Alle kragte werk in pare sodat, wanneer liggaam A ’n krag op liggaam B uitoefen, B ’n gelyke en teenoorgestelde krag op A uitoefen.

29

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 30

AFDELING 2

Energie en Verandering Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en begrippe onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die afdeling Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken. Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks byvoeg. Hierdie 30% is veronderstel om die Kernkennis en -begrippe in die NKV met die leerders se lewens te skakel.

Kernkennis wat in Energie en Verandering onderrig moet word – Intermediêre Fase Energie-oordrag en -stelsels 1. Energiebronne

30%

O Bronne

– wind – son – vuur (brandstowwe) – diere se spiere – vallende water O Gevare van bronne, bv. vuur, elektriese drade O Stelsels, bv. bote, windpompe, perdekarre, kooktoestelle, turbines, ens. O Vorms van energie (bewegingsenergie, klankenergie, ligenergie, hitte-energie, elektriese energie, gestoorde energie)

2.Energie-oordrag en -stelsels

30%

O Stelsel gemaak van meer as een deel wat saamwerk – Tradisionele stelsels (bv. slypstene, katapulte, mieliestampers) – twee dele – Elektriese stroombane (eenvoudige stroombane en toestelle) – verskeie dele – Ekosisteme (voedselpiramides en voedselwebbe) – baie dele O Energie word van een deel na die ander oorgedra, bv. elektriese stroom, bewegingsenergie, chemiese energie

3.Stelsels om energie te stoor O Elektriese selle (chemiese energie) O Uitgerekte vere (elastiese energie) O Kos (chemiese energie)

30

30%

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 31

AFDELING 2

4. Elektriese stroombane

30%

O ’n Stroombaan is ’n stelsel O Geleidraad – roete vir elektrisiteit O Komponente – dele van ’n stroombaan, bv. gloeilampe, drade, skakelaars, selle, resistors, solenoïdes, motore

O Energie-oordrag (beweging van energie van een plek na ’n ander)

O Energietransformasie (energie word van een vorm na ’n ander verander, bv. in ’n gloeilamp)

O Hoofstroom-elektrisiteitsvoorsiening (netkrag) – vanaf kragstasie

5. Energie bring verandering aan stowwe mee

30%

O Fisiese veranderinge is die gevolg van ’n energieverandering – verhitting/afkoeling, uitsitting/inkrimping O ’n Verandering van toestand is ook ’n energieverandering – smelting, verdamping, kondensasie, stolling

6.Klankenergie

30%

O Klank is ’n vibrasie (dit beweeg van ’n vibrerende liggaam na ons ore)

O Vibrasie beweeg deur vaste stowwe, vloeistowwe en gasse O Verandering in die tempo van vibrasie veroorsaak ’n verandering in toonhoogte van die klank O Vinniger vibrasie – hoër toonhoogte O Stadiger vibrasie – laer toonhoogte O Ons kan klanke met ’n hoë en lae toonhoogte hoor

Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika 7. Energie (plante en diere)

30%

8. Elektrisiteit en veiligheid

30%

O Plant kry energie van sonlig O Diere en mense kry energie van plante O Voedselkettings O Beskikbaarheid van kos

O Gevare van netkrag (hooftoevoerelektrisiteit) – kragdrade, substasies, stukkende kragproppe O Korrekte gebruik van netkrag O Gevolge van verkeerde gebruik – skok, brandplekke, brande O Veiligheidsreëls

31

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 32

AFDELING 2

Die Aarde en daar buite Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe

Grondslagfase

Senior Fase

1. Neem die lug waar

1. Die Aarde en die sonnestelsel

2. Neem die weer waar, teken dit aan en voorspel dit

2. Beweging van die Aarde en die maan

3. Neem grond en gesteentes waar en ondersoek dit

4. Die son as energiebron

Intermediêre Fase

6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeer en biosfeer

1. Die Aarde se rotasie – dag en nag 2. Fases van die maan en kulturele tradisies

3. Swaartekrag 5. Ruimteverkenning en teleskope

7. Klimaatstreke 8. Samestelling van die atmosfeer

3. Sterpatrone en kulturele tradisies 4. Meting van veranderinge in die weer 5. Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer 6. Die watersiklus

9. Rol van die atmosfeer in die regulering van die Aarde se temperatuur 10. Uitwerking van menslike bedrywighede op die atmosfeer 11. Lae van die Aarde

7. Vastelande, oseane en pooldekys

12. Kontinentskuiwing en geologiese gebeurtenisse

8. Gesteentes, grond, water en lug

13. Vorming van die kors en landvorms

9. Erosie en afsetting en landvorms

14. Suid-Afrika se fossielrekord

10. Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes

15. Vorming van fossielbrandstowwe

11. Grond en die eienskappe daarvan

16. Mynbou

12. Fossiele 13. Waterhulpbronne

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde paragrawe om die ooreenstemmende besonderhede van die bostaande onderwerpe te kry.

32

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 33

AFDELING 2

Die Aarde en daar buite Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk. Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Die Aarde en daar buite Ons Plek in die Ruimte

Atmosfeer en Weer

Die Veranderende Aarde

Samevattende stelling: Ons planeet is ’n klein deeltjie van ’n uitgestrekte sonnestelsel in ’n onmeetlike sterrestelsel.

Samevattende stelling: Die atmosfeer is ’n stelsel waarin die land, mere en oseane in wisselwerking met mekaar is, en waarin energie en water van plek tot plek verplaas word.

Samevattende stelling: Die aarde bestaan uit materiaal wat voortdurend deur kragte onder en bo die oppervlak verander word.

Grondslagfase 1. Neem die lug waar 2. Neem die weer waar, teken dit 3. Neem grond en gesteentes Baie verskillende voorwerpe kan aan en voorspel dit waar en ondersoek dit Die weer verander dag na dag op Grond en rotse wissel van plek tot in die lugruim waargeneem word. maniere wat aangeteken en soms plek in voorkoms en tekstuur. Deur Voorbeelde is voëls, wolke, voorspel kan word. Daar is af en ondersoek te doen, kan leerders vliegtuie, die son, sterre, die maan, toe ongewone weergebeurtenisse, uitvind dat sommige soorte grond planete en satelliete. Al hierdie bv. storms, oorstromings of makliker as ander soorte verweer, voorwerpe het eienskappe, tornado’s, wat mense se lewens terwyl sommige soorte grond liggings/posisies en bewegings raak. plantlewe beter as ander wat ondersoek kan word om onderhou. Hulle kan probeer patrone, verbande en tendense te uitvind wat party van die faktore bepaal. wat hierby betrokke is, kan wees.

33

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 34

AFDELING 2

Ons Plek in die Atmosfeer en Ruimte Weer

Die Veranderende Aarde

Intermediêre Fase 1. Die Aarde se rotasie – dag en nag Dag en nag kan verduidelik word deur die rotasie (draaiing) van die Aarde om sy eie as, soos dit om die son wentel. 2. Fases van die maan en kulturele tradisies Die skynbare vorm van die maan verander op ’n voorspelbare manier en hierdie veranderings kan verduidelik word deur sy relatiewe beweging tot die Aarde en die son. Baie kulturele tradisies en spesiale geleenthede hou verband met die maan se vorm of posisie. 3. Sterpatrone en kulturele tradisies Die sterre se skynbare posisie met betrekking tot mekaar verander nie, maar die nagtelike posisie van die sterpatroon as geheel verander stadig deur ’n jaar. Baie kulture herken en gee name aan spesifieke sterpatrone. Dit is en word steeds ook vir navigasie en kalenders gebruik.

34

4. Meting van veranderinge in die weer Die weer kan van dag tot dag verander. Dit kan beskryf word deur meetbare hoeveelhede, soos temperatuur, windrigting en -snelheid, en neerslag. 5. Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer Ander veranderings neem langer om plaas te vind. ’n Voorbeeld van hierdie soort mediumtermynverandering is jaarlikse seisoensveranderings wat beskryf kan word in terme van reënval, gemiddelde windrigting, lengte van die dag en nag en gemiddelde maksimum en minimum temperatuur. 6. Die watersiklus Water verander van vorm soos dit in ’n siklus tussen die hidrosfeer, atmosfeer en litosfeer beweeg in wat as die “watersiklus” bekend staan. 7. Vastelande, oseane en die pooldekys Die grootste gedeelte van die Aarde is met water van die oseane bedek. ’n Klein gedeelte van die planeet bestaan uit landmassas wat in vastelande (kontinente) verdeel is. By die pole is daar dekys. Slegs ’n klein hoeveelheid water is beskikbaar vir lewende dinge op land om te gebruik en slegs ’n klein gedeelte van die land kan maklik deur mense bewoon word.

8. Gesteentes, soorte grond, water en lug Aardmateriaal is soliede rotse en grond, water, en die gasse van die atmosfeer. 9. Erosie en afsetting, en landvorms Erosie van die land skep die landvorms wat ons sien en het ook tot gevolg dat afsetting van rotsdeeltjies plaasvind om sedimentêre rotse te vorm. Erosie en afsetting kan baie stadig en geleidelik gebeur of dit kan in kort katastrofiese gebeurtenisse soos oorstromings gebeur. 10. Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes Rotse kan in stollings-, sedimentêre en metamorfiese tipes geklassifiseer word. Hierdie klassifikasie is op die oorsprong en geskiedenis van die rotse gebaseer. 11. Soorte grond en die eienskappe daarvan Grond bestaan uit verweerde rotse en ontbinde organiese materiaal van dooie plante, diere en bakterieë. Grond word deur natuurlike prosesse gevorm, maar dit neem uiters lank om te vorm. Grond het eienskappe soos kleur en tekstuur, kapasiteit om water te hou en die vermoë om die groei van baie soorte plante, insluitend dié wat ons van voedsel voorsien, te onderhou. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.) 12. Fossiele Fossiele is die oorblyfsels van lewensvorme wat in klip bewaar gebly het. Fossiele is bewys daarvan dat lewe, klimaatstoestande en omgewings in die verlede baie anders as vandag was. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.) 13. Waterbronne Die gehalte van waterbronne word deur die gehalte van die opvanggebied bepaal. Behoorlike versorging en bestuur van opvanggebiede en waterhulpbronne is noodsaaklik, en faktore wat die gehalte van waterhulpbronne en opvanggebiede raak, kan ondersoek word. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 35

AFDELING 2

Ons Plek in die Ruimte

Atmosfeer en Weer

Die Veranderende Aarde

Senior Fase 1. Die Aarde en die sonnestelsel 6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeer 11. Lae van die Aarde Die Aarde is die derde planeet van Die planeet Aarde het ’n en biosfeer Die buitenste lae van die Aarde is die son af in ’n stelsel wat die struktuur wat uit lae bestaan, die atmosfeer, die hidrosfeer en maan, die son, agt ander planete met ’n litosfeer, ’n warm, die litosfeer. Ons lewe in die en hul mane en kleiner voorwerpe, konvekterende mantel en ’n biosfeer waar al hierdie lae in soos asteroïdes en komete, insluit. digte, metaalagtige kern. wisselwerking met mekaar is om 12. Kontinentskuiwing en Die son, ’n gemiddelde ster, is die geologiese gebeurtenisse lewe te onderhou. sentrale en grootste liggaam in die 7. Klimaatstreke Litosferiese plate, groter as party sonnestelsel. 2. Beweging van die Aarde en die Klimaat wissel in verskillende dele vastelande, beweeg aanhoudend maan van die wêreld. Dit is gewoonlik teen ’n tempo van sentimeters Die meeste voorwerpe in die koud in die poolstreke en warm in per jaar, in reaksie op bewegings sonnestelsel is in gereelde en die trope. Verskillende soorte in die mantel. Belangrike voorspelbare beweging. Die plante en diere is aangepas om in geologiese gebeurtenisse, soos bewegings van die Aarde en die verskillende klimaatstreke te kan aardbewings, vulkaniese maan verduidelik verskynsels soos lewe. (Skakel met Lewe en uitbarstings en die vorming van Lewenswyse.) die dag, die jaar, die gestaltes gebergtes, is die gevolg van (stand of fases) van die maan, en 8. Samestelling van die atmosfeer hierdie plaatbewegings. Die atmosfeer is ’n mengsel van 13. Vorming van die kors en verduisterings. 3. Swaartekrag stikstof en suurstof in redelik landvorms Swaartekrag (gravitasie) is die Landvorms is die gevolg van ’n konstante verhoudings, en klein krag wat planete in ’n wentelbaan kombinasie van konstruktiewe en hoeveelhede ander gasse wat rondom die son hou en dit beheer destruktiewe kragte. waterdamp insluit. Die atmosfeer die res van die beweging in die Konstruktiewe kragte sluit het verskillende eienskappe op sonnestelsel. Swaartekrag sorg dat korsdeformasie, vulkaniese verskillende vlakke. ons op die Aarde se oppervlak bly. uitbarsting en afsetting van sediment in, terwyl destruktiewe kragte verwering en erosie insluit.

35

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 36

AFDELING 2

Ons Plek in die Ruimte

Atmosfeer en Weer

Die Veranderende Aarde

Senior Fase 4. Die son as energiebron 9. Rol van die atmosfeer in die 14. Suid-Afrika se fossielrekord Die son is die hoofbron van Baie van die organismes in Suidregulering van die Aarde se energie vir verskynsels op die Afrika se fossielrekord kan nie temperatuur Die atmosfeer beskerm die Aarde Aarde se oppervlak, bv. die groei maklik in groepe wat vandag teen skadelike strale en teen die van plante, winde, seestrome en lewe, geklassifiseer word nie, en meeste voorwerpe uit die die watersiklus. party word aangetref op plekke 5. Ruimteverkenning en teleskope buitenste ruimte wat andersins waar hedendaagse toestande nie Ruimteverkenningsprogramme die Aarde sou tref. Die atmosfeer geskik daarvoor sal wees nie. Dit behels internasionale is die belangrikste faktor wat is bewys dat die lewe en samewerking in die gebruik van verhoed dat die Aarde se toestande op die oppervlak van aardgebaseerde teleskope (soos temperatuur te laag daal of te die Aarde met verloop van tyd SALT in Suid-Afrika) en teleskope hoog styg om lewe te onderhou. verander het. (Skakel met Lewe 10. Uitwerking van menslike en Lewenswyse.) wat om die Aarde wentel. 15. Vorming van bedrywighede op die Onbemande ruimtetuie wat deur fossielbrandstowwe atmosfeer robotwerking beheer word, reis Menslike bedrywighede en Fossielbrandstowwe soos lang afstande en stuur data oor natuurlike gebeurtenisse kan die steenkool, gas en olie is die die planete en ander liggame in samestelling en temperatuur van oorblyfsels van plante en diere ons sonnestelsel terug. Navorsing die atmosfeer effens verander. wat onder hoë druk begrawe en word ook gedoen oor maniere om Party van die gevolge van hierdie gefossileer is. Hierdie die planeet Mars te verken. klein veranderings kan brandstowwe is nie hernubaar in veranderings in jaarlikse ons leeftyd nie. (Skakel met Energie en Verandering.) weerpatrone en 16. Mynbou langtermynveranderings in Mynbou is een van die reënval en klimaat wees. belangrikste nywerhede in SuidAfrika. Dit vind in al nege provinsies plaas. Dit is belangrik met betrekking tot die verskaffing van steenkool vir energie, noodsaaklike grondstowwe vir ander nywerhede, werkverskaffing en inkomste vir die land. ’n Groot aantal ander nywerhede is van mynbou afhanklik. Wetgewing beheer mynbou, met betrekking tot veiligheid en die uitwerking daarvan op die omgewing.

36

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 37

AFDELING 2

Die Aarde en daar buite Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en begrippe onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die afdeling Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken. Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks byvoeg. Hierdie 30% is veronderstel om die Kernkennis en -begrippe in die NKV met die leerders se lewens te skakel.

37

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 38

AFDELING 2

Kernkennis wat in Die Aarde en daar buite onderrig moet word – Intermediêre Fase Ons plek in die ruimte 1. Die Aarde se rotasie – dag en nag O Dag en nag O Rotasie van die Aarde om sy eie as O Wenteling van die Aarde om die son

30%

2. Fases van die maan en kulturele tradisies O Fases van die maan O Beweging van die Aarde om die son O Beweging van die maan om die Aarde O Die maan weerkaats die son se lig en ons sien dit op die Aarde O Kulturele tradisies en gelowe O Die maan se posisie met betrekking tot die son en die Aarde

30%

3. Sterpatrone en kulturele tradisies O Posisie van sterre O Sterpatrone – konstellasies O Gebruik van sterre om jou posisie te bepaal, bv. die Suiderkruis O Kulturele stories oor sterre O Navigasie O Kalenders

30%

Atmosfeer en weer 4. Meting van veranderinge in die weer O Beskryf deur hoeveelhede te meet – temperatuur, wind, reënval O Voorspelling van veranderinge van dag tot dag 5. Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer O Seisoene veroorsaak deur – beweging van Aarde om son – omwenteling – kanteling van die Aarde se as O Seisoene – teenoorgesteld in verskillende halfronde – verander nie veel by die ewenaar nie O Weer – langtermyn- en seisoenale veranderinge in die weer – temperature, minimum/maksimum – reënval – windrigting – weerkaart O Uitwerking van verskillende soorte weer 6. Die watersiklus O Watersiklus vind plaas tussen die volgende lae van die Aarde: – atmosfeer: die lug om die Aarde – litosfeer: die gesteentes en grond van die Aarde – hidrosfeer: die water en ys van die Aarde O Prosesse in die watersiklus: verdamping, kondensasie, neerslag

38

30%

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 39

AFDELING 2

7. Vastelande, oseane en pooldekys O Groot deel van die Aarde is see O Klein deel land (vastelande) O Dekys by pole O Klein hoeveelheid vars water om van te lewe O Klein hoeveelheid land vir mense (bewoonbaar)

30%

Die veranderende Aarde 8. Gesteentes, grond, water en lug O Aarde se stowwe is vaste stowwe, vloeistowwe en gasse O Soliede rotse en grond O Water O Gasse: stikstof, suurstof en koolsuurgas

30%

9. Erosie, afsetting en landvorms O Erosie: as gevolg van verwering deur – wind – water – mense/diere O Afsetting van deeltjies gesteente O Vloede O Riviere, riviermondings, berge, mere, heuwels, valleie, watervalle, ens.

30%

10. Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes O Klassifikasie van gesteentes – Stollingsgesteente: gesteentes van vulkane – Afsettingsgesteente: afgeset in lae en gedruk – Metamorfe gesteentes: verander deur druk en hitte O Oorsprong en geskiedenis van gesteentes

30%

11. Grond en die eienskappe daarvan O Grond kom van rotse O Grond bestaan uit deeltjies – klei, slik en sand O Soorte grond: kleierige grond, sanderige grond, leemgrond O Leemgrond is ’n mengsel van sand, slik, klei en humus O Humus verryk die grond O Lug en water in grond O Eienskappe van grond: voorkoms, tekstuur, kapasiteit om water te hou

30%

12. Fossiele O Oorblyfsels van plante en diere in gesteentes O Gevorm in afsettingsgesteente O Bewys van verskillende lewensvorme in die verlede

30%

13. Waterhulpbronne O Opvanggebiede: berge, riviere, damme, mere, moeraslande O Gehalte van water in opvanggebied O Faktore wat waterbronne beïnvloed – besoedeling O Behoorlike versorging en bestuur van opvanggebied

30%

39

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 40

AFDELING 2

Materie en Materiale Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe

Grondslagfase 1. Sortering van stowwe volgens verskillende eienskappe 2. Meng verskillende stowwe

Intermediêre Fase 1. Kook- en smeltpunt van verskillende stowwe 2. Stowwe, die eienskappe en klassifikasie daarvan 3. Metale, keramiek, polimere en saamgestelde stowwe 4. Tydelike en permanente veranderinge aan stowwe 5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting 6. Oplossing – faktore wat die spoed van oplossing affekteer

Senior Fase 1. Verskillende toestande van materie en die eienskappe daarvan 2. Absorpsie en straling deur verskillende oppervlakke 3. Magnetisme en elektriese lading 4. Geleiers en resistors 5. Skeiding en suiwering van mengsels 6. Suurstof, koolsuurgas en waterstof – eienskappe, reaksies en kommersiële gebruike 7. Ontginning van grondstowwe 8. Verwerking en produsering van grondstowwe – uitwerking op die omgewing 9. Deeltjiemodel van materie 10. Sure en alkalië, reaksie van sure 11. Energie in chemiese reaksies 12. Atome, elemente en verbindings 13. Reaksies met suurstof 14. Sellulêre respirasie

40

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde paragrawe om die ooreenstemmende besonderhede van die bostaande onderwerpe te kry.

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 41

AFDELING 2

Materie en Materiale Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk. Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Materie en Materiale Eienskappe en Gebruike van Materiale

Samevattende stelling: Ons kan materiaal/stowwe volgens die eienskappe daarvan klassifiseer ten einde soorte en patrone te bepaal. Eienskappe bepaal die seleksie van materiaal vir spesifieke doeleindes.

Struktuur, Reaksies en Veranderinge van Materiale Samevattende stelling: Ons kan stowwe op verskillende maniere wysig na aanleiding van ons begrip van die substruktuur daarvan.

Grondslagfase 1. Sortering van stowwe volgens verskillende eienskappe 2. Meng verskillende stowwe Verskillende stowwe het verskillende eienskappe, soos Stowwe kan gemeng word en soms kan tekstuur, kleur, sterkte en gewig, en kan volgens hierdie eienveranderings gesien word, bv. die oplossing van skappe geklassifiseer word. Ons maak dinge uit die mate’n vaste stof of nuwe kleure wanneer riaal of stowwe wat die eienskappe besit wat ons wil hê. voedselkleurstowwe of verf gemeng word.

Intermediêre Fase 1. Kook- en smeltpunt van verskillende stowwe 4. Tydelike en permanente veranderinge aan Suiwer stowwe het ’n smelttemperatuur en ’n stowwe Party veranderings in stowwe is tydelik, maar kooktemperatuur wat kenmerkend van elke stof is, en wat ander veranderings is permanent. help om die stof te identifiseer. 2. Stowwe, die eienskappe en klassifikasie daarvan 5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting Materiaal/stowwe word geëvalueer en geklassifiseer volgens Stowwe verander wanneer dit energie as hitte die eienskappe daarvan (soos hardheid, buigbaarheid, ontvang of verloor. Hierdie veranderings sluit hittegeleidings- of isolasievermoë, elektriese geleidings- of inkrimping en uitsetting, smelting, verdamping, isolasievermoë, of dit gemagnetiseer kan word, kondensasie en stolling in. (Skakel met Energie en Verandering.) oplosbaarheid en of dit roes). 3. Metale, keramiek, polimere en saamgestelde stowwe 6. Oplossing – faktore wat die spoed van Hoofklasse stowwe is metale, keramiek (insluitend glas) en oplossing affekteer Die oplos van ’n stof in ’n oplosmiddel hang af polimere (insluitend plastiek en vesel). In saamgestelde van veranderlikes wat die oplossnelheid stowwe word die eienskappe van twee of meer soorte affekteer. materiaal/stowwe gekombineer.

41

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 42

AFDELING 2

Eienskappe en Gebruike van Materiale

Struktuur, Reaksies en Veranderinge van Materiale

Senior Fase 1. Verskillende toestande en eienskappe van materie Stowwe in verskillende toestande het onderskeidende eienskappe soos kristalagtige strukture, saampersbaarheid/ onsaampersbaarheid, of die neiging om te versprei. 2. Absorpsie en straling deur verskillende oppervlakke Donkerkleurige oppervlakke word warmer as ligkleurige oppervlakke wanneer dit aan uitstralende energiebronne soos die son blootgestel word. Donkerkleurige voorwerpe straal hul energie geredeliker as hitte uit as blink, ligkleurige voorwerpe. (Skakel met Energie en Verandering.) 3. Magnetisme en elektriese lading Sommige soorte materiaal word deur elektriese strome of magnete gemagnetiseer. Sommige soorte materiaal kan elektries gelaai word deur dit met ’n ander soort materiaal te vryf. (Skakel met Energie en Verandering.) 4. Geleiers en resistors Sommige geleiers en stroombaankomponente verminder die stroom in ’n elektriese stroombaan betekenisvol. Dit word resistors genoem. Resistors kan geselekteer of ontwerp word om strome te beheer. 5. Skeiding en suiwering van mengsels ’n Suiwer stof kan nie in verskillende stowwe geskei word nie, terwyl ’n mengsel geskei kan word, gewoonlik deur fisiese middele. Verskille in eienskappe kan gebruik word om mengsels van verskillende stowwe te skei (deur metodes soos filtrasie, distillasie, verdamping, chromatografie of magnetisme). (Skakel met Materie en Materiale.) 6. Suurstof, koolsuurgas en waterstof – eienskappe, reaksies en kommersiële gebruike Spesifieke gasse kan van die lug geskei word of in reaksies geproduseer word, en kan baie gebruike in die nywerheidsektor en ander sektore van die ekonomie hê. Suurstof, waterstof, en koolstofdioksied het kenmerkende eienskappe en reaksies waardeur dit geïdentifiseer kan word. 7. Ontginning van grondstowwe Die verkryging of ontginning van nuttige materiaal uit grondstowwe hang af van chemiese reaksies en metodes van skeiding. 8. Verwerking en produsering van grondstowwe – uitwerking op die omgewing Grondstowwe, waarvan verwerkte materiaal gemaak word, moet ontgin, gekweek of van ander lande ingevoer word. Grondstowwe wat ontgin word, is nie-hernubaar en mynbou kan skade aan die omgewing aanrig. Die kweek van grondstowwe behels keuses oor die gebruik van bewerkbare grond en wateropvanggebiede.

42

9. Deeltjiemodel van materie ’n Deeltjiemodel van materie kan fisiese veranderings van stowwe, soos smelting, verdamping, kondensasie, diffusie en verwarming deur geleiding verklaar. 10. Sure en alkalië, reaksie van sure Baie huishoudelike stowwe is suur of alkalies. Indikators is stowwe wat met sure en oplosbare alkalië (basisse) reageer om produkte met onderskeidende kleure te produseer. Sure en alkalië neutraliseer mekaar om soute te vorm. Sure het kenmerkende reaksies met metale, metaaloksiede, hidroksiede en karbonate. 11. Energie in chemiese reaksies Baie chemiese reaksies het energie nodig om te begin en baie chemiese reaksies stel energie vry wanneer dit plaasvind. 12. Atome, elemente en verbindings Elemente bestaan uit slegs een soort atoom, terwyl verbindings uit twee of meer soorte atome in vaste verhoudings gevorm word. Elemente kan reageer om verbindings te vorm, en verbindings kan tot die elemente daarvan ontbind. Energieinset is nodig om ’n verbinding in sy elemente op te breek, terwyl energie vrygestel word wanneer elemente reageer om ’n verbinding te vorm. 13. Reaksies met suurstof Suurstof het kenmerkende reaksies met metale en niemetale, waardeur oksiede gevorm word. Sommige van hierdie oksiede los in water op om suur- of alkaliese oplossings te vorm. Sommige metale reageer geredeliker met suurstof as ander metale. Korrosie (roes) van yster is ’n ekonomies belangrike reaksie wat voorkom kan word deur begrip van die reaksies tussen yster, water en suurstof. 14. Sellulêre respirasie Die reaksie van suurstof met kos stel energie vry in die selle van lewende dinge. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.)

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 43

AFDELING 2

Materie en Materiale Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en begrippe onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die afdeling Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken. Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks byvoeg. Hierdie 30% is veronderstel om die kernkennis en -begrippe in die NKV met die leerders se lewens te skakel.

43

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 44

AFDELING 2

Kernkennis wat in Materie en Materiale onderrig moet word – Intermediêre Fase Eienskappe en gebruike van materiale 1. Kook- en smeltpunt 30% O Kry kookpunt van: water, Coca-Cola, lemoensap, ens.; teken temperatuur aan en teken grafieke O Suiwer materiale en hul kook- en smeltpunt, bv. water, yster, swael, sout, diamant O Kook- en smeltpunt is eienskappe van ’n stof 2. Eienskappe van materiale O Klassifikasie van materiale O Toets verskillende materiale O Beskryf eienskappe – hard of buigsaam – isolator of geleier – termies/elektries – oplosbaar of onoplosbaar – roes of roes nie

30%

3. Klasse van materiale 30% O Benoem, beskryf en klassifiseer materiale O Grondstowwe (klei, klip, sand, plant- en diermateriaal, olie, ens.) O Klasse van materiale (keramiek en glas); polimere (plastiek en vesels)

44

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 45

AFDELING 2

Strukture, reaksies en veranderinge van materiae 30% 4. Permanente en tydelike veranderinge O Permanent: verbranding, ontbinding, bak, chemiese reaksies O Tydelik: verandering van fase, smelting, oplossing, buig, ens., bv. sjokolade, jellie, was, oplossing van sout en suiker 5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting en verkoeling O Uitsetting, bv. verhit bottel se deksel om dit oop te draai, water sit uit as dit vries, ens. O Inkrimping, bv. koek wat in pan afkoel en inkrimp O Toestandverandering – smelt – verdamp – stol – kondenseer 6. Oplossing O Oplosbaar en onoplosbaar (mengsel, oplossing, oplosmiddel, opgeloste stof) O Veranderlikes wat die spoed van oplossing affekteer (grootte van deeltjies, temperatuur van water, hoeveelheid opgeloste stof en oplosmiddel, roer en skud) O Kristallisering

30%

30%

45

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 46

AFDELING 3 Ontwikkeling van leerprogramme en werkskedules (fase- en graadplanne) Inligting oor die leerprogram (faseplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Voorbeeldformaat vir ’n leerprogram vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Inligting oor die werkskedule (graadplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Voorbeeldformaat vir ’n werkskedule vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

46

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 47

Die leerprogram (faseplan) Organisasie Ideaal gesproke moet al die onderwysers in ’n fase die faseplan saam ontwikkel.

Doel van die leerprogram (faseplan) Om te kies watter uitkomste en inhoud om vir graad 4 tot 6 vir ’n fokusinhoudsveld te onderrig.

Belangrike kontrolepunte Die faseplan moet die volgende toon:

Uitkomste K Daar word deur die jaar en die fase aan al drie Natuurwetenskappe-leeruitkomste gewerk. K Die leeruitkomste en assesseringstandaarde wat gekies word, word by toepaslike inhoud gepas sodat die uitkomste bereik kan word.

Kernkennis en -begrippe K Onderwysers maak ’n toepaslike keuse van inhoud uit die stellings in die NKV vir elke graad. K Die keuse van inhoud vorm ’n logiese volgorde waarin daar van graad 4 tot graad 6 op die kennis en begrippe voortgebou word.

Integrasie K Die faseplan kan met ander inhoudsvelde in Natuurwetenskappe en met ander leerareas geïntegreer word.

Duur K Die faseplan moet genoeg werk vir ’n hele kwartaal bevat. (Gee ewe veel tyd vir elke inhoudsveld. Dit beteken jy moet in elkeen van die drie jaar ’n kwartaal se werk vir elke inhoudsveld hê.)

47

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 48

AFDELING 3

Leerprogram: Natuurwetenskappe Faseplan, wat graad 7 insluit Kwartaal . . . . . Fokusinhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Weke en LU & datums AS Graad 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Graad 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 48

Inhoud

Par.nr. Integrasie met in NKV ander inhoudsvelde en leerareas

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 49

AFDELING 3

Weke en LU & datums AS

Inhoud

Par.nr. Integrasie met in NKV ander inhoudsvelde en leerareas

Graad 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Graad 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 m Sien ’n voorbeeld van ’n leerprogram vir Natuurwetenskappe van bladsy 91 tot 102.

49

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 50

AFDELING 3

Die werkskedule (graadplan) Organisasie Ideaal gesproke moet groepe onderwysers van dieselfde graad die graadplan saam uit die faseplan ontwikkel.

Doel van die graadplan Om ’n gedetailleerde plan van week tot week op te stel om aan te dui wat in elke graad vir ’n fokusinhoudsveld onderrig sal word.

Belangrike kontrolepunte Die graadplan moet die volgende toon:

Uitkomste K Daar word deur die kwartaal aan al drie Natuurwetenskappeleeruitkomste gewerk. Die leeruitkomste en assesseringstandaarde waaraan gewerk word, moet aangedui word. K Die leeruitkomste en assesseringstandaarde wat gekies word, word by toepaslike inhoud gepas sodat die uitkomste bereik kan word.

Kernkennis en -begrippe K Die werk wat gedoen word, moet week vir week ’n logiese onderrigvolgorde volg. Die duur moet gespesifiseer word. K Die onderwerpe wat onderrig word, moet ’n logiese volgorde vorm wat die kennis en begrippe deur die graad ontwikkel. K Die hulpmiddels wat gebruik word, word gespesifiseer.

Integrasie K Integrasie met ander inhoudsvelde en leerareas word gespesifiseer.

Assessering K Die tye wanneer die assesseringstake gedoen sal word, word geïdentifiseer. K Die vorm van die assesseringstake word gespesifiseer.

50

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 51

AFDELING 3

Voorbeeldformaat Werkskedule vir graad (een vir elke kwartaal) Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad . . . . Kwartaal . . . . .

AS

AS

Integrasie

Hulpmiddels Par.nr. in NKV

Konstruksie van wetenskapkennis Wetenskap, die samelewing en die omgewing

Wetenskaplike ondersoek

Week of Volgorde van onderwerpe LU1 LU2 LU3 wat onderrig moet word datum

Vorm van assessering

Fokus-inhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

AS

m Sien ’n voorbeeld van ’n werkskedule vir Natuurwetenskappe op bladsy 104. 51

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 52

AFDELING 4 Ontwikkeling van lesplanne, assesseringstake en assesseringskriteria Voorbeeldformate Lesplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Assesseringstaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Assesseringsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

dit is soveel makliker om my assessering te beplan terwyl ek my lesse beplan!

52

ja, maar jou onderrig moet aan die leerders genoeg inset uit die assesseringstandaarde gee voor jy uitset van die leerders verwag.

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 53

Ons beplan lesse, assesseringstake en kriteria terselfdertyd K Gebruik die assesseringstandaarde en kernkennis en -begrippe om jou lesse te beplan. Die lesse moet ’n onderrigproses verskaf wat verseker dat leerders die nodige kennis en vaardighede verwerf. K Wanneer ons leerders assesseer, verwag ons hulle moet bewyse toon van wat hulle weet en watter vaardighede hulle verwerf het.

K Leerders leer op verskillende maniere. Dit is dus belangrik om aan hulle verskillende maniere of benaderings tot leer te verskaf. Ons moet ook verskillende maniere verskaf waarop hulle kan kommunikeer wat hulle geleer het. (Sien “Veelvoudige vorms van intelligensie” en “Die Groot Agt” op bladsy 64 en 65.)

Lesplanne, assesseringstake en kriteria Organisasie

Lesplan

Ideaal gesproke moet onderwysers saamwerk om hul lesplanne, assesseringstake en assesseringskriteria op te stel en moet die werk deel.

Belangrike kontrolepunte

Die doel van lesplanne, assesseringstake en kriteria

K Toepaslike duur van les(se).

K Om vroegtydig na te dink oor hoe en wat jy gaan onderrig en assesseer. K Om jou planne neer te skryf sodat jy volgende keer daarop kan verbeter. K Om planne te hê wat jy met ander kan deel en kan aanstuur na diegene wat ná jou onderrig gaan gee. K Om planne te verskaf wat dieselfde leeruitkomste en begrippe skakel, van die lesplanne tot die assesseringstake en uiteindelik tot die assesseringskriteria.

K Leerarea en graad word gespesifiseer. K Toepaslike onderwerp word uit die graadplan geneem. K Wetenskapkennis en -begrippe wat onderrig moet word, word op ’n kopkaart of lys uiteengesit. K Daar is ’n volledige beskrywing van die leerervaring, met inbegrip van inleiding, wetenskapkennis, leerdertake en vaslegging. K Toepaslike lesondersteuning vir leerders met hindernisse, en ook verryking. K Ruimte om na die onderrig van die les sowel ’n besinning as aantekeninge vir die toekoms te skryf. K Die les moet die leerders uitdaag. K Die les moet van ’n toepaslike vlak, diepte en gehalte vir leerders in hierdie graad wees. K Die onderwyser moet toepaslike LU’s, AS’e en begrippe uit die NKV gebruik om die les te beplan sodat die nodige vaardighede en kennis onderrig word. 53

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 54

AFDELING 4

Voorbeeldformaat

Lesplan Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad . . . . . . . . Duur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fokusinhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU(’s): . . . . . . . Assesseringstandaard(e) . . . . . . . . . . . . . . . .

Integrasie

Kernvaardighede in assesseringstandaard(e)

Wetenskapkennis wat onderrig moet word

Begrippe om te ontwikkel m Fisiese strukture m Biologiese strukture m Chemiese strukture m Eienskappe van materie m Eienskappe van stowwe m Energie-oordrag m Energietransformasie m Chemiese transformasie m Fisiese transformasie m Evolusie m Volhoubaarheid m Relatiewe posisie m Relatiewe beweging m Meetbare hoeveelhede m Tyd m Interafhanklikheid m Diversiteit

Beskrywing van leerervaring (inleiding, kennisinset, leerdertake, vaslegging) .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... m Sien voorbeelde van lesplanne vir graad 4, 5 en 6 vanaf bladsy 106. 54

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 55

AFDELING 4

.................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... Prosesvaardighede m m m m m m m m m m m

Hulpmiddels

Waarneming Vergelyking Meting Aantekening van inligting Sortering Klassifikasie Voorspelling Stel van vrae Beplanning van ondersoeke Uitvoer van ondersoeke Kommunikasie van inligting

Lesondersteuning • Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take)

......................................................................... ......................................................................... • Verryking

......................................................................... ......................................................................... Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter) .................................................................... .................................................................... .................................................................... 55

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 56

AFDELING 4

Assesseringstake Belangrike kontrolepunte K Die assesseringstaak moet direk by die gekose leeruitkomste (LU’s) en assesseringstandaarde (AS’e) aansluit. K Die vorm van assessering en wyse van kommunikasie moet geïdentifiseer word. K Die kernkennis en -begrippe van die assesseringstaak moet by die leerervaring aansluit. K Die instruksies van die taak moet duidelik wees en ’n instruksie insluit om na uitnemendheid te mik. K Daar moet gedifferensieerde take vir leerders met hindernisse wees (indien nodig). K Die taak moet die leerders genoeg uitdaag. Dit moet ook van ’n geskikte vlak en diepte vir leerders in hierdie graad wees.

56

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 57

AFDELING 4

Voorbeeldformaat

Assesseringstaak Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU (’s) . . . . . . . AS (’e) . . . . . . . . . . Onderwerp/Titel van taak

.............................................

Instruksies

Om 80% of meer te verdien

Leerders met hindernisse

57

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 58

AFDELING 4

Assesseringskriteria Belangrike kontrolepunte Die assesseringskriteria moet: K direk by die vaardighede, leeruitkomste en assesseringstandaarde van die assesseringstaak aansluit K in dieselfde konteks as die inhoud van die assesseringstaak gestel word K geskik wees vir die vorm van assessering en die soort kommunikasie (vorm van assessering is die aanbieding van die taak en die soort kommunikasie is bv. praat, teken) K gedifferensieerde kriteria vir leerders met hindernisse tot leer verskaf K die leerders uitdaag en geskik wees vir die vlak, graad en konteks van die leerders.

58

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 59

AFDELING 4

Voorbeeldformaat

Assesseringsinstrument Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Datum . . . . . . . . . . . . . . Leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas . . . . . . . . . . . . . Leerarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU . . . . . . . . . . AS (’e) . . . . . . .

Ja/Nee (’n regmerkie vir gedoen, ’n kruisie vir nie gedoen nie)

Assesseringstaak Assesseringskriteria

Om 80% of meer te verdien

Kriteria vir leerders met hindernisse

Graderingskode

1/2/3/4

Kommentaar

Kodes en persentasies vir optekening (graad R tot 6) Graderingskode

4 3 2 1

Persentasies 70–100 50–69 35–49 1–34

Beskrywing van bevoegdheid Uitmuntende of uitstekende prestasie Bevredigende prestasie Gedeeltelike prestasie Nie bereik nie

Vorms van assessering

Maniere van kommunikasie vir assesseringstaak Assesseerder/Evalueerder

m m m m

m m m m m m m m

Projek Taak Omskakelingstake Toetse en eksamens ens.

Voer op Praat Teken Maak modelle Doen praktiese wetenskapwerk Werk vir die omgewing Doen berekeninge Skryf

m m m m m m

Opvoeder Self Maat ‘n Ander opvoeder Kundige van buite Klaspaneel

59

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 60

AFDELING 5 Hulpmiddels vir die ontwikkeling van lesse, assesseringstake en kriteria Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 ‘n Ontwikkelingsassesseringsproses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 Veelvoudige vorms van intelligensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Die Groot Agt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Ontwikkeling van kriteria vir assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Vorms van assessering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 ’n Taalryke klaskamer en strategieë vir die ontwikkeling van taal in die wetenskapklaskamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

60

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 61

Leerervaringe

Kinders moet iets aktief en fisiek DOEN.

GEBRUIK JOU HANDE

praktiese vaardighede

Kinders moet hul denkvaardighede gebruik om probleme op te los en kennis te verwerf.

voël

GEBRUIK JOU

l reptie

soogdier

Kinders moet praat, teken of skryf oor wat hulle dink en leer.

VERSTAND

GEBRUIK WOORDE

verbale vaardighede

61

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 62

AFDELING 5

Ontwikkeling van leerervaringe en assesseringstake ’n Leerervaring is ’n reeks aktiwiteite waarin leerders bevoegdheid in kennis, vaardighede en houdings ontwikkel en waaruit ons ’n assesseringstaak kan ontwikkel.

Voer op

Praat Beskryf ‘n proses

Verduidelikings

Drama

Vertel

Dialoë

Maak modelle

Diagramme

Rolspel

Sing

Rolspel

Grafieke

Dialoog

Toesprake

Toneelstuk

Mondelinge verslae

Maak dinge van verskillende soorte materiaal, ens.

Mimiek

Besprekings

ens.

Debatte

Teken

Kaarte Planne Aanwysings

Gebare

Plakkate

Opvoering

Illustrasies

Bewegings met hele liggaam ens.

AKTIWITEITE Sluit hierdie strategieë in

Doen praktiese wetenskapwerk

© PSP

Skryf

Doen berekeninge Bereken oppervlakte Bereken gemiddelde temperatuur in ’n week

Gebruik ‘n termometer

Werk in die omgewing

Sinne

Meet

Versorg plante en diere

Gedigte Opsommings

Maak kristalle

Maak die skoolgrond skoon

Filtreer vuil water

Maak kompos

Toesprake

Gebruik ’n mikroskoop

Kweek kostuine

Dialoë Debatte

Voer ‘n ondersoek uit

Gaan op veld- en ander uitstappies in die omgewing

Gevolgtrekkings

Bereken hoeveel water ’n gesin in ’n maand gebruik

ens.

ens.

Vergelykings, ens.

ens.

Voer ‘n prosedure uit

62

ens.

Leerders moet iets doen

Paragrawe Briewe Verslae

Verduidelikings

Bereken gemiddelde reën in ’n week Bereken hoeveel elektrisiteit in ’n maand gebruik word

Instrumente jan08

2/8/08

4:49 PM

Page 63

AFDELING 5

’n Ontwikkelingsassesseringsproses Die volgende bladsye neem jou deur ’n ontwikkelingassesseringsproses waarin jy kriteria vir jou assesseringstake en die verskillende kommunikasievorms daarvan gaan opstel. Jy sal ook jou leerders se taal- en ontwikkelingsvlak in ag neem. Verder sal jy sien hoe om rekord van jou assessering te hou.

’n Ontwikkelingsassesseringsproses 7. Dra die kode na die leerders se rapporte oor.

7

1. Gebruik die leeruitkomste en assesseringstandaarde om onderrig en assesseringstake te beplan en te ontwikkel.

1

2 6

2. Ontwikkel kriteria om die taak te assesseer. Hierdie kriteria moet binne konteks in die taak wees.

6. Ontleed die resultate en besluit op verdere tussentrede, indien nodig. Maak ’n ander geleentheid vir assessering, indien nodig.

3 3. Gebruik die kriteria om die leerders se werk te assesseer en hulle terugvoering te gee.

5 5. Teken die kodes op ’n klaslys onder die geassesseerde uitkomste aan.

4 4. Gebruik ook die kriteria en nasionale kodes om die leerders se prestasie na ’n kode om te skakel.

63

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 64

AFDELING 5

Veelvoudige vorms van intelligensie Howard Gardner, ’n sielkundige van die Universiteit van Harvard, het sewe soorte leerstyle geïdentifiseer. Dit is nuttig om bewus te wees van hierdie verskillende soorte intelligensie, want ons wonder dikwels waarom sommige leerders byvoorbeeld makliker as ander wiskunde leer, waarom party goed kan teken en ander goed kan praat. Kennis van hierdie veelvoudige vorms van intelligensie kan onderwysers help om aan verskillende maniere te dink waarop leerders dit wat hulle weet en kan doen, kan kommunikeer.

Die sewe soorte intelligensie wat deur Gardner voorgestel word K Linguistiese intelligensie (om in staat te wees om taal goed te gebruik) K Logies-wiskundige intelligensie (om in staat te wees om logies te dink) K Visueel-ruimtelike intelligensie (om in staat te wees om in beelde en prente te dink) K Liggaamlik-kinestetiese intelligensie (om deur sintuiglike waarneming te leer) K Musikale intelligensie K Intra-persoonlike intelligensie (om jou eie gedagtes en gevoelens te verstaan en dit te gebruik om jou lewe te rig) K Naturalistiese intelligensie (om in staat te wees om aan diere, wolke, klippe, sterre en ander natuurlike verskynsels te dink).

m Wanneer ons oplet dat leerders sterker in een of meer van hierdie soorte intelligensie is, moet ons hulle probeer help om ook die ander soorte intelligensie te ontwikkel en sterk daarin te raak.

64

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 65

AFDELING 5

Die Groot Agt Nuttige vorms of modusse van kommunikasie vir assessering Ten einde leerders te assesseer, sal hulle moet kommunikeer wat hulle weet en kan doen. Daar is verskeie kommunikasievorms wat hulle kan gebruik om dit te doen. Hier is agt algemene vorms of modusse van kommunikasie wat nuttig in wetenskap is. Dit weerspieël sowel Gardner se verskillende maniere van leer (sy soorte intelligensie) as verskillende maniere van kommunikasie. Voer op Wys met jou liggaam deur mimiek, gebare of dramatisering Praat Praat, sing, mondelinge verslae, verduidelikings, besprekings, beskrywings, rolspel, toesprake, debatte, ens. Teken Tabelle, grafieke, diagramme, kaarte, planne, ens. Maak modelle Maak of bou dinge van verskillende soorte materiaal Doen praktiese wetenskapwerk Gebruik ’n termometer korrek, meet, voer ’n prosedure uit, maak kristalle, filtreer vuil water, gebruik ’n mikroskoop, ens. Werk in die omgewing Versorg plante en diere, maak die skoolgrond skoon, maak kompos, kweek ’n kostuin, gaan op veld- en ander uitstappies in die omgewing, ens. Skryf Skryf ’n sin, paragraaf, gedig, brief, dialoog, opsomming, verslag, verduideliking, gevolgtrekking, vergelyking, ens. Doen berekeninge Bereken oppervlakte, volume, die gemiddelde temperatuur in ’n week, hoeveel elektrisiteit in ’n maand gebruik word, hoeveel water ’n gesin per dag gebruik, ens.

65

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 66

AFDELING 5

Assesseringstake Uitkomsgebaseerde onderwys (UGO) vereis dat ons leerders as deel van ons daaglikse klaskamerpraktyk assesseer. Wanneer ons dus leerervaringe vir ons leerders beplan, moet ons terselfdertyd ons assesseringstake beplan.

’n Assesseringstaak bring twee dinge bymekaar Eerstens moet die taak leerders toelaat om te wys hulle het gedurende die les ’n sekere houding of kennis of vaardigheid ooreenkomstig die leeruitkomste verwerf. Tweedens moet leerders dit in ’n sekere vorm of op ‘n sekere manier kommunikeer, byvoorbeeld deur te praat of te skryf.

Hoe om ’n assesseringstaak te ontwikkel Die voorbeeld hieronder wys hoe om ’n assesseringstaak oor die ordening van die lewensiklus van ’n skoenlapper te ontwikkel.

Graad 6 LU2 Assesseringstandaard (AS) 3: Interpreteer inligting deur alternatiewe vorms van dieselfde inligting te gebruik

Inhoud bv. korrekte kennis van stadiums en prosesse in die lewensiklus van ’n skoenlapper

Bring dit bymekaar om ’n assesseringstaak te ontwikkel.

Soort kommunikasie, bv. teken en skryf byskrifte

Assesseringstaak K Teken ’n prent van die lewensiklus van ’n skoenlapper. K Toon die korrekte volgorde van stadiums en prosesse. K Skryf byskrifte by jou prent. Vir die suksesvolle voltooiing van die bostaande taak moet die leerders aan hierdie assesseringskriteria voldoen: K Daar moet ’n opskrif oor die lewensiklus wees.

K Die stadiums moet in die korrekte volgorde wees. Sommige kriteria verwys na die inhoudelike deel en sommige na die kommunikasievaardigheid.

66

a /p ko n spin ko

K Die tekening moet in die vorm van ’n siklus wees.

it iu

eiers s lê eier

K Die byskrifte by die prosesse moet kernwoorde soos die volgende gebruik: broei uit, lê eiers, spin ’n kokon, verskyn uit die kokon, eet, word groter, verander.

Die lewensi klus van ’n skoenla pper bro e

K Elke stadium moet duidelik en met die korrekte byskrifte geteken wees, bv. eier, papie, volwassene.

skoe

nlapp er

pi e

papie

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 67

AFDELING 5

Die assessering van ’n produk of ’n proses Die assessering van ’n produk Sommige take lei daartoe dat die leerders iets soos ’n paragraaf, ’n model of ’n tekening lewer. Dit word die produkte van die assesseringstaak genoem. Ons kan hierdie produkte assesseer.

dis reg, nandi. jou oog moet gelyk met die oppervlak wees om ’n akkurate lesing te kry.

Die assessering van ’n proses Sommige take lei egter nie tot ’n produk nie, maar tot ’n proses. Die gebruik van ’n termometer om temperatuur te lees is byvoorbeeld ’n proses. Dit is ook ’n proses om ’n prosedure uit te voer. Jy sal dit moet assesseer deur te kyk wat die leerder doen terwyl hy of sy meet of ’n prosedure uitvoer, en assesseer of hy of sy dit korrek en met vrymoedigheid doen. Dit is die oomblik wanneer jy onmiddellike terugvoering aan die leerders gee sodat hulle hul foute kan regstel en bemoedig kan voel. Indien nodig, kan hulle dan weer probeer. 67

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 68

AFDELING 5

Ontwikkeling van kriteria vir assesseringstake In die volgende afdeling verskaf ons voorbeelde van assesseringstake en -kriteria. Hierdie take is voorbeelde van alledaagse take wat geassesseer word en die leerder se bevoegdheid op klein maniere sal opbou totdat sy of hy die vlak van die assesseringstandaarde vir elke leeruitkoms bereik. Die vorms van kommunikasie wat volg, kan gebruik word om enige van die LU’s te assesseer.

hmm. hoe skryf ek kriteria vir hierdie assesseringstaak?

68

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 69

AFDELING 5

Voer op Drama, rolspel, dialoog, spel, mimiek, gebare, opvoerings, bewegings met die hele liggaam, ens. Beskrywers wat op opvoerings betrekking het K Relevant vir die onderwerp – toon korrekte begrip van die wetenskapkennis en begrippe K Praat duidelik (in taal van eie keuse) K Spontaan K Sinvol K Kreatiwiteit/inisiatief K Gebruik gemeenskap se dialek K Gebruik gepaste liggaamstaal, bewegings en uitdrukkings K Kostuums K Dekor K Oorspronklik, eie poging Ensovoorts

sal ons dat die leerders die dekor vir die verhoog maak?

nee, kom ons konsentreer vanjaar op bewegings en kostuums.

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU2 Assesseringstaak Beskryf hoe die nege planete in hul eie wentelbane om die son beweeg. Trek so aan dat jy die son en die planete duidelik wys.

Kriteria Leerders moet op die volgende manier beweeg:

3 3 3 3

Draai om sy eie as en wentel terselfdertyd om die “son”. Elke “planeet” of kind bly in sy of haar eie wentelbaan. “Planete” is in die korrekte volgorde of afstand van die son. Kinders hou naamkaarte vas of dra kostuums om hul planeet voor te stel.

69

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 70

AFDELING 5

Praat Vertel, sing, mondelinge verslae, besprekings, verduidelikings, beskrywing van ’n proses, dialoë, rolspel, toesprake, debatte, ens. Beskrywers wat op praat betrekking het K Praat hoorbaar K Praat vryelik/openlik/spontaan (in taal van eie keuse) K Sinvol K Relevant vir die onderwerp/inhoud

sal ons ‘n tweetalige benadering gebruik?

K Praat logies

ja, ek het flitskaarte in isixhosa en afrikaans om die leerders te help.

K Gebruik kernwoorde (in Afrikaans) K Gebruik oogkontak K Gebruik gemeenskap se dialek K Gebruik gepaste liggaamstaal, bewegings en uitdrukkings K Aanbieding K Kreatiwiteit/inisiatief Ensovoorts

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU 1 Assesseringstaak Ondersoek die beste manier om vuil water weer skoon te maak. Verduidelik die stappe wat jy gebruik het om die water skoon te maak.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 Praat duidelik, hoorbaar en sinvol.

3 Verduidelik hul metode om water te suiwer (verduidelik al die stappe korrek en volledig). 3 Gebruik relevante kernwoorde soos vuil, skoon, filter, filtreer, opgeloste stof, oplosmiddel. 3 Gebruik oogkontak en gepaste gebare.

70

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 71

AFDELING 5

Teken Grafieke, diagramme, kaarte, planne, plakkate, illustrasies, ens. Beskrywers wat op teken betrekking het K Opskrif K Stel die voorwerp voor K Duidelike lyne K Gepaste byskrifte K Gepaste afmetings (bv. wiskunde, tegnologie, aardrykskunde) K Skaal/proporsie K Kreatiwiteit/inisiatief K Eie poging

party van my leerders ken reeds die woorde vir die byskrifte.

ek skryf dit in elk geval op die bord.

K Kleur indien moontlik K Sleutel K Grafiek (toepaslike skaal, opskrif, asse benoem, punte korrek gestip) Ensovoorts

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU2 Assesseringstaak Lees oor die lae waaruit die binnekant van die Aarde bestaan. Teken en benoem ’n diagram om die binnekant van die Aarde te beskryf. Toon die dikte en die posisies van die lae. Benoem die lae.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 Skryf ’n opskrif vir die diagram.

3 Trek duidelike lyne en dui die kors, mantel, buitekern, binnekern aan (en hul relatiewe dikte en proporsie).

3 Kleur die verskillende lae in.

3 Skryf byskrifte by die kors, mantel, buitekern, binnekern.

71

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 72

AFDELING 5

Maak modelle Maak of bou dinge van verskillende soorte materiaal, ens. Beskrywers wat op modelle betrekking het K Relevant vir die onderwerp/inhoud K Stel die voorwerp voor K Skaal/proporsie K Byskrifte in Afrikaans K Kleur, indien moontlik K Sleutel

ek gaan dat die leerders my in hul eie taal van hul model vertel ...

K Verduidelikings (paragraaf)

... en vra hulle om afrikaans in hul byskrifte te gebruik.

K Volgens spesifikasies (bv. grootte, materiaal) K Kostedoeltreffend K Kreatiwiteit/inisiatief K Omgewingsvriendelik K Eie poging K Aanbieding Ensovoorts

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU2 Assesseringstaak Beskryf die Aarde deur ’n model van die Aarde met die vastelande, die oseane en die lug te maak. Kleur die water en die land verskillende kleure in en benoem dit. Benoem enige ander kenmerke wat jy dink belangrik is.

Kriteria Leerders moet in staat wees om die Aarde volgens ’n benoemde model te beskryf. Die model moet die volgende kenmerke hê:

3 Die Aarde moet ’n sfeer wees.

3 Die vastelande en oseane moet min of meer in die korrekte posisie wees.

3 Die vastelande en die oseane en ander kenmerke wat die leerder gekies het, moet die regte byskrifte hê.

3 Die land en die water moet verskillend ingekleur wees.

3 Slegs bioafbreekbare afvalmateriaal (bv. papier) mag gebruik word. 3 Die model moet wys dat die leerder self ’n poging aangewend het. 72

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 73

AFDELING 5

Doen praktiese wetenskapwerk Gebruik ’n termometer, meet, voer ’n prosedure uit, maak kristalle, filtreer vuil water, gebruik ’n mikroskoop Beskrywers wat op praktiese wetenskapwerk betrekking het K Kan instruksies volg K Kan ’n metode of prosedure uitvoer K Kan ’n metode of prosedure ontwerp of beplan K Is aktief betrokke by die doen van die praktiese werk, bv. meet, hanteer toerusting K Kan voorwerpe, materiaal en apparaat gepas gebruik K Kan die apparaat gepas hanteer K Kan op ’n versigtige, geduldige, logiese manier werk K Kan die gepaste waarnemings uitvoer K Volg die korrekte veiligheidsmaatreëls K Kan binne die toegekende tyd hou Ensovoorts

ek sal die leerders help om die apparaat in afrikaans te benoem.

goed! maar ons moet eers dat hulle die eksperiment in hul eie taal bespreek en daaroor dink.

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU1 Assesseringstaak Ondersoek die beste manier om kristalle uit ’n versadigde oplossing van aluin te laat groei.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 Dink hul eie metode uit om die kristalle te laat groei 3 Stel die prosedure op en voer dit uit, byvoorbeeld: 1. Maak ’n versadigde oplossing. 2. Laat groei ’n aluinkristal deur ‘n deel van die oplossing te laat verdamp. 3. Maak die aluinkristal aan ’n draadjie vas en laat dit in die oplossing hang sodat dit groter kan word. 4. Gaan op ’n geduldige manier deur die hele proses tot aan die suksesvolle einde.

73

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 74

AFDELING 5

Werk in die omgewing Versorg plante en diere, maak die skoolgrond skoon, maak kompos, kweek ’n kostuin, gaan op veld- en ander uitstappies in die omgewing, ens. Beskrywers wat op werk in die omgewing betrekking het K Toon empatie vir plante en diere K Toon belangstelling daarin om plante te kweek en te versorg K Versorg diere of hou troeteldiere aan, ens. K Neem die inisiatief om lewende plante en diere in die omgewing te versorg, bv. voer voëls, red diere K Geniet dit om deel van die natuurlike omgewing te wees K Is besorg oor bedreiginge vir plante, diere en die omgewing K Sien natuurverskynsels raak en teken dit op K Is gretig om te help om sosiale kwessies op te los ten einde sowel die plaaslike omgewing as die provinsiale, nasionale en wêreldomgewing te verbeter

ek het ’n paar goeie boeke vir die identifisering van voëls gekry ...

K Is gretig om bewustheid van plante, diere en die omgewing te verhoog K Is gretig om ander mense in te span om vir plante, diere en die omgewing om te gee Ensovoorts

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU1 Assesseringstaak Dink aan talle maniere om voëls na die skooltuin te lok. Skryf hierdie idees op ’n kopkaart neer. Noem minstens twee idees op die kopkaart wat verder ondersoek kan word om te kyk wat die meeste voëls sal lok. Skryf neer hoe jy hierdie ondersoek sal doen om uit te vind wat die beste manier is om voëls te lok. Jy kan jou aksieplan in puntvorm neerskryf.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 Maak ’n kopkaart van bruikbare idees om voëls na die skooltuin te lok. 3 Wys die twee idees op die kopkaart wat moontlik sal wees om in skooltyd te ondersoek (soos om verskillende soorte kos op ’n voertafel te sit of om voertafels op verskillende plekke te sit).

3 Skryf ’n metode in puntvorm en wys die volgorde van die stappe in die ondersoek.

74

mag ek dit volgende week gebruik?

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 75

AFDELING 5

Skryf Sinne, paragrawe, gedigte, briewe, opsommings, verslae, toesprake, dialoë, debat, verduidelikings, gevolgtrekkings, vergelykings, ens. Beskrywers wat op skryf betrekking het K Opskrif K Sinne K Sinne moet sinvol/relevant vir die onderwerp/inhoud wees K Gebruik kernwoorde K Logiese volgorde K Spelling K Punktuasie

ek het leerders op K Taalgebruik alle taalvlakke in K Kreatiwiteit/inisiatief my klas. K Eie poging

K Aanbieding

ek ook! maar party van my kinders kan reeds goeie afrikaanse sinne skryf.

Ensovoorts

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU3 Assesseringstaak Skryf ’n paragraaf oor energie en die toekoms en noem die energiebronne wat ons op die oomblik gebruik. Verduidelik waarom ons ander energiebronne vir die toekoms moet kry. Gee voorbeelde van ander energiebronne en hoe dit werk.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 3 3 3 3

Maak ’n lys van die energiebronne wat ons op die oomblik gebruik. Skryf ’n gepaste opskrif oor energie en die toekoms. Skryf ’n kernsin wat verduidelik waarom ons ander energiebronne nodig het. Skryf sinvolle volsinne met die korrekte punktuasie. Gebruik en spel kernwoorde korrek, soos steenkool, olie, fossielbrandstowwe, nie-hernubare, alternatiewe energiebronne, wind, golwe, sonenergie.

75

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 76

AFDELING 5

Doen berekeninge Bereken oppervlakte, volume, die gemiddelde temperatuur in ’n week, die gemiddelde reënval per week, hoeveel elektrisiteit in ’n maand gebruik word, hoeveel water ’n gesin per dag gebruik, ens. Beskrywers wat op die doen van berekeninge betrekking het K Gebruik gepaste formules K Gebruik die gepaste wiskundige metode K Gebruik gepaste eenhede K Voer akkurate berekeninge uit K Toon die stappe in die berekening K Voltooi die berekening K Bereik die korrekte antwoord Ensovoorts

voor ons begin, wil ek seker maak almal ken die formule en die eenhede!

Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel LU2 Assesseringstaak Gebruik die inligting in die diagram van die deursnee van die Aarde om die afstand om die ewenaar te bereken.

Kriteria Leerders moet die volgende doen:

3 Gebruik die afmetings wat in die diagram aangeteken is en die formule (2πr) om die omtrek te bereken.

3 Bereken die omtrek korrek en toon logiese stappe in die metode. 3 Bereik die korrekte antwoord en druk dit in km uit.

76

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 77

AFDELING 5

Vorms van assessering Verskillende vorms van assessering word vir elkeen van die verskillende leerareas aanbeveel. Die volgende vorms van assessering word vir Natuurwetenskappe aanbeveel. Aspekte om te Beskrywing assesseer

Skakels met leeruitkomste

Spesiale aantekeninge

Ondersoeke en Volledige ondersoeke (10 ideële uur), projekte bv: • Vergelyk die hitte wat drie verskillende brandstowwe afgee. • Toets die kookpunt van verskillende oplossings. • Tel en klassifiseer die aantal plante en diere naby jou huis. • Neem die maan vir ’n maand waar. • Navorsingsprojekte

Hoofsaaklik die volgende vaardighede: • Beplanning • Versameling en manipulering van data • Ontleding van data • Probleemoplossing • Kommunikasie van resultate • Bestuur en gebruik van hulpmiddels

In een volledige ondersoek moet leerders probleme oplos en besluite neem. Die ander moet ’n nasionale prioriteit dek en waardes en houdings weerspieël. ’n Kort ondersoek moet op ’n plaaslike omgewingsprobleem gerig wees. Die navorsingsprojek moet op die wetenskaplike

ondersoekproses Opdragte is kort, skriftelike oefeninge fokus. wat probleemoplossing behels, met Opdragte duidelike riglyne en ’n spesifieke lengte, bv.: Doen navorsing oor inligting uit enige bron. • Watter medisyne kom van plante en hoe word die plante in medisyne gebruik? • Vind meer uit oor dinosourusse en vergelyk hulle met hedendaagse reptiele.

Die fokus is op: • Vaardighede om inligting te verwerk • Probleemoplossing • Kommunikasie • Toepassing • Begrip • Etiek • Impak van wetenskap • Bestuur en gebruik van hulpmiddels

Aktiwiteite is deurlopend en kan formatief geassesseer word. Probleme word geïdentifiseer en aksieplanne word geformuleer om dit te hanteer.

Toetse en eksamens

Toetse behoort gestandaardiseer te Die fokus is op: wees (alle leerders skryf dieselfde toets • Kennis op dieselfde tyd). • Begrip • Toepassing • Sintese • Evaluering

’n Eksamen kan minstens een van die toetse vervang. Een van die toetse behoort prakties van aard te wees. Assessering is kriteriumgebaseerd.

Aanbiedings en Voorbeelde sluit mondelinge en opvoerings skriftelike aanbiedings, debatte, demonstrasies, ens. In.

Die fokus is op: • Kommunikasie • Analise • Sintese • Evaluering

Dit word die beste oor ’n tydperk as deel van ander vorms van assessering geassesseer.

Omskakelings- Werk wat in een vorm gegee word, take word in ’n ander vorm aangebied. Bv. werk wat in die vorm van ’n tabel, prent of woorde gegee word, word in ’n ander vorm soos ’n grafiek, diagram of tekening aangebied.

Die fokus is op: • Prosesvaardighede • Ontleding van data • Voorspelling • Ontwerp van eksperimente

Dit word die beste oor ’n tydperk as deel van ander vorms van assessering geassesseer.

77

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 78

AFDELING 5

’n Taalryke klaskamer

Binne-in die Aarde vulkaan

wat gebeur in ’n vulkaan?

lawa vulkaan

bars uit kors lawa mantel

warm

kern

wanneer ’n vulkaan uitbars, kom lawa uit.

78

kom lawa uit.

dit bars

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 79

AFDELING 5

Strategieë vir die ontwikkeling van taal in wetenskapklaskamers Leerders se ontwikkelingseienskappe

Onderrigstrategieë

Denkvaardighede

Eerste stadium Leerders met min of geen Afrikaans ontwikkel reseptiewe woordeskat: hulle kan verstaan en wys dit deur ’n aksie of reaksie.

Onderwysers sê die woorde Leerders: en demonstreer dit en • Neem waar, herhaal, leerders reageer ook deur herken, pas bymekaar, die woorde op te voer. Sluit soek, wys, identifiseer, in aksies soos: wys na, hou kies, klassifiseer, bou, vas, raak aan, hop, staan, oefen, sit aanmekaar, spring, sit, huppel, bring, versamel, rangskik, stamp, kom nader, klap met onderskei, kategoriseer, die vingers, klap hande, orden dinge. loop, kry, skud, gee, knip, tik, teken. Gebruik: • voorwerpe wat leerders kan hanteer • prente • diagramme • praktiese aktiwiteite (wetenskap) • musiek, kuns • flennieborde • poppe • kook • sport.

79

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 80

AFDELING 5

Leerders se ontwikkelingseienskappe

Onderrigstrategieë

Denkvaardighede

Tweede stadium Leerders begin om hulle in Afrikaans uit te druk en reageer op vrae met enkele woorde en kort frases.

Gaan voort met aktiwiteite Leerders: van die vorige vlak. • Noem, gee voorbeelde, Onderwyser maak ook lesse teken, organiseer, ingewikkelder deur aksies besluit. soos sing en hande klap, wys en bring te kombineer terwyl jy noem wat dit is. Luister en doen: Leerders voer situasies op, soos kam hare, borsel tande, bestuur ’n motor, vang en gooi. Onderwyser lees stories aan leerders. Kinders vertel hul eie stories en die onderwyser vertaal. Gebruik: • leerderervaring • prenteboeke • eenvoudige rympies • sang • spreekkoor • groeptake • wetenskapaktiwiteite.

80

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 81

AFDELING 5

Leerders se ontwikkelingseienskappe

Onderrigstrategieë

Denkvaardighede

Gaan voort met aktiwiteite van die vorige vlak. Leerders brei ook hul ervarings uit deur rolspel, dramatisering, en kombineer opvoering en verbale reaksie met groepbespreking.

Leerders:

Derde stadium Leerders reageer op vrae en voer gesprekke in Afrikaans deur eenvoudige frases en sinne te gebruik.

Beskryf, dramatiseer, vertel, kontrasteer, verbeel, vergelyk, stel weer, vraag, skep, evalueer, diskrimineer, verduidelik.

Kinders vertel hul ervarings en onderwyser vertaal. Gebruik: • inheemse stories • sprokies • etikette • eenvoudige gedigte • groepwerk • maak diagramme • groepstories • klasboeke • visualisering, wetenskap en ander leerareainhoud.

81

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 82

Leerders se ontwikkelings- Onderrigstrategieë eienskappe Vierde stadium Leerders reageer op vrae en voer gesprekke in Afrikaans deur ingewikkelder frases en sinne te gebruik.

Denkvaardighede

Gaan voort met aktiwiteite van Leerders: vorige vlak. Maak lyste, teken aan, Leerders bespreek ook onderstreep, doen ervarings en kennis in verband verslag, hersien, met die teks wat gelees gaan voorspel, interpreteer, word. Onderwyser help druk uit, stel saam, leerders om die verband tussen plan, dikteer, evalueer, die teks se inhoud en hul eie identifiseer. ervaring en kennis te ontdek. Geskrewe taal moet mondelinge taalontwikkeling uitbrei en ondersteun. Gebruik: • groepbespreking • groepstories • klasboeke • diagramme • grafieke • boeke geskryf deur leerders • letterkunde • storiekaarte • kopkaarte • dialoë • joernale • storievertelling.

Leerders se ontwikkelingseienskappe Vyfde stadium

Onderrigstrategieë

Denkvaardighede

Leerders funksioneer in normale gesprekke, maar ontbreek voldoende akademiese taal om met leerders met Afrikaans as huistaal te ding. Hoofstroomlees in Afrikaans word gewoonlik in hierdie stadium bygevoeg.

Gaan voort met aktiwiteite van vorige vlak.

Leerders:

82

• Bring in verband, lei af, veralgemeen, Gaan voort met sterk hersien, omskryf, mondelinge program om herskryf, beoordeel, die ontwikkeling van lees en assesseer, debatteer, skryf in alle inhoudsgebiede interpreteer, te ondersteun. evalueer krities, Onderwyser verskaf staaf, hipotetiseer, ervarings om leerders se illustreer met woordeskat en taalgevoel. kompleksiteit uit te brei.

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 83

AFDELING 6 Rekordhouding en rapportering Voorbeeldformate Klasrekordblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

83

84

Deurlopende assessering

Graad:

50 – 69

35 – 49

1 – 34

3

2

1

LEERDERNAME

DATUM

LEERUITKOMS

Uitmuntende/ uitstekende prestasie

70 – 100

4

Nie bereik nie

Gedeeltelike prestasie

Bevredigende prestasie

Beskrywing van bevoegdheid

Graderings- Persentasie kode

Nasionale kodes

TAAKASSESSERING

KOMMENTAAR

Rapportering

Aksie/

4:50 PM

ONDERWYSER

2/8/08

Opvoeder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leerarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klas . . . . . . . . . . . Jaar . . . . . . . . Kwartaal . . . . . . . . . . . . .

Klasrekordblad

Voorbeeld

Instrumente jan08 Page 84

AFDELING 6

Leerders Ouers

Onderwysers

Steundienste

Graderingskode

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 85

AFDELING 6

85

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 86

AFDELING 6

Voorbeeld van rapport Laerskool

.........................................

Skoolwapen

Rapport vir (naam van leerder) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................

Graad/klas:

Kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

86

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 87

AFDELING 6

Afrikaans Huistaal

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Luister Praat Lees en kyk Skryf Dink en redeneer Taalstruktuur en -gebruik

IsiXhosa Eerste Addisionele Taal Luister Praat Lees en kyk Skryf Dink en redeneer Taalstruktuur en -gebruik

Wiskunde Getalle, bewerkings en verwantskappe Patrone, funksies en algebra Ruimte en vorm (meetkunde) Meting Datahantering

Lewensoriëntering Gesondheidsbevordering Sosiale ontwikkeling Persoonlike ontwikkeling Liggaamlike ontwikkeling en beweging Oriëntering ten opsigte van die wêreld van werk

87

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 88

AFDELING 6

Natuurwetenskappe

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Wetenskaplike ondersoek Konstruksie van wetenskapkennis Wetenskap, die samelewing en die omgewing

Geskiedenis Geskiedkundige ondersoek Geskiedkundige kennis en begrip Geskiedkundige interpretasie

Aardrykskunde Aardrykskundige ondersoek Aardrykskundige kennis en begrip Ondersoek van vraagstukke

Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Die ekonomiese kringloop Volhoubare groei en ontwikkeling Bestuurs-, verbruikers- en finansiële kennis en vaardighede Entrepreneurskennis en -vaardighede

88

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 89

AFDELING 6

Tegnologie

Kode/%

Kommentaar

Kode/%

Kommentaar

Tegnologiese prosesse en vaardighede Tegnologiese kennis en begrip Tegnologie, die samelewing en die omgewing

Kuns en kultuur Skepping, interpretasie en aanbieding Besinning Deelname en samewerking Uitdrukking en kommunikasie

Verduideliking van die kodes Graderingskode

Persentasie

Beskrywing van bevoegdheid

4

70 – 100

Uitmuntende/uitstekende prestasie

3

50 – 69

Bevredigende prestasie

2

35 – 49

Gedeeltelike prestasie

1

1 – 34

Nie bereik nie

Algemene kommentaar:

Handtekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ouer se kommentaar:

Handtekening

.................

89

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 90

AFDELING 7 Voorbeelde Voorbeeld van leerprogram (graad 4 – 7) vir een kwartaal vir die fokusinhoudsvelde: Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Voorbeeld van werkskedule vir graad 4 vir die fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Voorbeelde van lesplanne, assesseringstake en kriteria vir die fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Graad 4: Les- en steunmateriaal vir “Sterpatrone en kulturele tradisies” . . . .106 Graad 5: Les- en steunmateriaal vir “Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Graad 6: Les- en steunmateriaal vir “Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

90

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 91

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Lewe en Lewenswyse Week/ LU & datum AS

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NW-inhoudsvelde en leerareas

Graad 4 1

2.1

Lewende en nie-lewende dinge (sewe lewensprosesse) 1&2 Sensitiwiteit: Sintuie (mens); proe verskillende kos, speserye, ens. 1.1,2, 3 Sintuie van verskeie diere; ondersoek erdwurm en kriek se sintuie

Tale LO

2-4

2.1 Habitat en oorlewing van spesies 1.1,2, 3 Stel ekosisteem vir plante en diere op met ’n groeiende plant en droë plekke (in ’n plastiekboks of plastiekbottel) Voeg miere, houtluise en erdwurms by 3.2 Stories oor versorging van diere, by die huis, bewaring in ekosisteme

7

SW Tale LO

5-6

2.1 1.2,3

Beweging, spiere en skelet: dier en mens Maak ’n skelet Speel tradisionele speletjies, video oor beweging Voeg duisendpoot (eksterne skelet), slak en klomp paddavisse by ekosisteem Demonstreer diere se bewegings

4

SW Tale LO K&K

7-9

1.1,2,3

Vegetatiewe voortplanting: bring steggies van stingels en blare om te plant, ook bolle; plant ook steggies om te verkoop Geslagtelike voortplanting: die lewensiklus van plante en diere (noem en beskryf stadiums en prosesse) Plant saad en neem die lewensiklus waar (ook van paddavisse in ekosisteem) Begin ’n skoolgroentetuin (maak kompos)

10

SW Tale LO EBW

Fotosintese Ondersoek plante in sonlig, donker kas en in skaduwee Tekening wat begrip van fotosintese toon Styseltoetse Energiekettings Waarde van plante

1

Tale Energie en Verandering

2. 1,2

Graad 5 1-2

1.1 2,3 2.1 1.1,2,3 2.1,2

91

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 92

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Lewe en Lewenswyse Week/ LU & datum AS

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NW-inhoudsvelde en leerareas

Voedselkettings en voedselwebbe Planteters, alleseters en vleiseters en verskillende tande Alle diere is uiteindelik afhanklik van groen plante vir kos

5

Tale

Geslagtelike voortplanting Plante se voortplanting: ontkieming van mielie en boontjie Geslagsdele in blomme: manlike en vroulike dele Inleiding tot die mens se lewensiklus

11

LO Tale

Kernkennis en -begrippe

Graad 5 3-4

2.1,2

5-6 2.1,2,3 2.1,2 7-8

2.1,2 1.1,2,3 3.2

Lewende en nie-lewende dinge (lewensprosesse in ekosisteem) Biodiversiteit (versamel diere, plante en nie-lewende dinge en sorteer) Ekosisteme: interafhanklikheid tussen lewende en nielewende dinge Opname op skoolgrond van plante en diere Besoedeling en bewaring

6

Tale

9-10

2.1

Rol van water in ekosisteme Gebruike van water: industriële, landbou-, huishoudelike aktiwiteite Bewaring van water Water-oudit

9

LO Wisk. Tale

1.2,3

Graad 6 1-2

2.1,2,3 1.1,2,3

Fotosintese: plante maak hul eie kos; gebruik sonlig se energie, water en mineraalsoute uit grond, en lug Ondersoek kweek van plante (voer met verskillende stowwe; groei in verskillende grondmengsels, ens.)

1

Tale LO

3

2. 1,3

Voeding, spysvertering en gebalanseerde dieet Energie om te groei en te beweeg en voedingstowwe om liggaam te laat herstel Diere en mense se spysverteringstelsel

2

LO

4

2.1,2

Voedingstowwe in kos: voedselgroepe en gebalanseerde dieet Maak ’n gebalanseerde spyskaart m.b.v. voedselpiramide Opname oor kos wat in snoepie verkoop word

2

LO EBW

3.1 1.1,2,3

92

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 93

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Lewe en Lewenswyse Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. Integrasie met in NKV ander NW-inhoudsvelde en leerareas

Graad 6 5

2.1,2

Ekosisteme is afhanklik van grond Grond word deur natuurlike prosesse uit gesteentes gevorm

8

SW (Aard.)

6

2.1,2,3 3.1

Boerderymetodes en biodiversiteit 8 Mineraalsoute wat plante uit grond haal moet vervang word; grond se vrugbaarheid

SW (Aard.)

7

1.1,2,3 3.1

Maak ’n komposhoop: groepwerk Begin eie groentetuin

8

SW (Aard.)

8-10

2.1,2,3

Fossiele: baie ou plante en diere Fossielrekord en geologiese bewyse toon dat diversiteit van lewe, omgewing en klimaat verskillend was Taak in biblioteek Maak ’n tydlyn Maak eie fossielmodelle en afdrukke in klei

12

SW Wisk. Tale K&K

93

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 94

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Energie en Verandering Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

Graad 4 1

2.1,2

Vorms van energie: beweging, klank, hitte, lig, elektrisiteit

1

K&K

2

2.1,2

Energiebronne: diere se spiere, vallende water, wind, son, brandstowwe, ens.

1

Teg. Lewe en Lewenswyse

3

1.1,2,3

Energie-oordragstelsels (twee dele) Slypstene, katapulte, mieliestamper

2

Teg.

4-5

1.1,2,3

Energie bring verandering aan stowwe mee (verdamping, smelting kondensasie) Watersiklus

5

SW (Aard.) Die Aarde en daar buite

6-7

2.1,2

Energie van plante Voedselkettings Voedselwebbe

7

LO SW Lewe en Lewenswyse

8-9 30%

3.1,2,3

Gevare van energie: vuur Stop, val en rol-prosedure Beskerm ons huise teen vuur, brandblussers, brandslaners, skuim en water uit helikopters

8

LO Teg.

Voordele van elektrisiteit Besparing van elektrisiteit Veiligheid wanneer elektrisiteit gebruik word

8

Teg. SW EBW, Wisk.

30% 10-11

Besoek aan brandweerstasie 3.1,2,3

Graad 5 1

2.1,2

Stelsels om energie te stoor Batterye, motorbattery, chemikalieë, brandstowwe, kos

3

SW Tale

2 30%

3.1,2,3

Koolhidrate gee ons energie: stapelvoedsel in die wêreld Lees kosverpakking vir energie-inhoud Wanvoeding en eetsteurnisse

7

Lewe en Lewenswyse

94

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 95

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Energie en Verandering Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

4

SW Tale

Graad 5 3

2.1,2

Energie-oordragstelsels (meer as twee dele) Ekosisteme: voedselpiramide (produseerders en verbruikers) Windpompe, motors, elektriese toestelle, eierklitser, fiets, ens.

4

2.1,2,3

Energieverandering veroorsaak deur verskillende 2 & 3 toestelle, bv. ketel: elektriese energie na hitte, beweging en klankenergie

Teg.

5-6

1.1,2.3

Eenvoudige elektriese stroombane bestaande uit 2 & 3 selle, gloeilamp, geleidrade, skakelaars, ens.

Teg. Tale

7 30%

1.1,2.3

Energie bring verandering aan stowwe mee: uitsetting en inkrimping van metale en vloeistowwe

5

Teg. Tale

8-9 30%

1.1,2 2.1,2 3.3

Klankenergie: hoë en lae klanke, harde en sagte klanke In die liggaam: vibrasie in oor Harde klanke beskadig jou ore Geraasbesoedeling

6

Teg. LO K&K

95

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 96

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Energie en Verandering Week/ datum

LU & AS Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

1-2

1.1,2,3

Klank veroorsaak deur vibrasies van vibrerende liggame; musiekinstrumente Maak musiekinstrumente

6

Materie en Materiale

3-4

1.1,2,3

Klank se beweging deur vaste stowwe, vloeistowwe en gasse Ondersoek klank Vinniger vibrasie – hoër toonhoogte Stadiger vibrasie – laer toonhoogte Verandering in vibrasie = verandering in toonhoogte

6

Materie en Materiale

5

2.1,2,3,4 Energiebronne – wind, son, vuur, vallende water, 1 brandstowwe Son as ’n energiebron Steenkool bevat vasgevangde sonligenergie wat uit versteende plante gevorm is

SW Tale

6 30%

2.1,3 3.1,2,3

2&4

Teg. SW LO

7-9

2.1,2,3,4 Elektriese stroombane Motors en kragopwekkers Energieveranderinge veroorsaak deur motore, kragopwekkers Stroombaan van kragstasie na ons huise Veiligheidskenmerke van driepenkragprop

2&4

Teg. SW

10 30%

1.1,2,3

2&4

Teg.

Graad 6

96

Besoek aan kragstasie Hoe ’n kragstasie werk

Projek: maak ’n stroombaan vir ’n bokshuis

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 97

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Die Aarde en daar buite Week/ datum

LU & AS Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

1.1,2,3

Ons plek in die ruimte Waarneming van naglug Waarneming van dag en nag Studie van skaduwees; skryf gedigte oor skaduwees

3

SW (Aard.) Wisk. Tale

2 30%

2. 1

Rotasie van aarde om eie as Rolspeel planete en wenteling Aanbieding oor planete Besoek aan Iziko-planetarium Besoek aan SAAO en maak teleskoop

1

K&K

3 30%

2.1 3.1

Atmosfeer en weer 4 Seisoene: verskillende temperatuur, klere en kos Verskillende weerstoestande en veiligheid op paaie in slegte weer

SW (Aard.) LO

4, 5 30%

2.1 3.3

Watersiklus (beskryf in eie taal) Verskillende waterbronne Waterbewaring en besoedeling Besparing van water Besoek watersuiweringsopset Redes vir droogtes en vloede

Lewe en Lewenswyse LO

6-9 30%

2.1 1.2, 3 3.1

Die veranderende aarde en stowwe in die aarde 7 (grond, water en lug) 11 Samestelling van grond (ontleed samestelling) Kapasiteit van grond om water te hou Erdwurms Besoek Kango-grotte, plek met minerale, erdwurmplaas Maak kompos en/of kleimodelle

Lewe en Lewenswyse

10 30%

2.1

Erosie, afsetting en landvorms (prente) Natuurrampe; skryf gedigte en stories

SW (Aard.) Tale

Graad 4 1

6

9

97

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 98

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Die Aarde en daar buite Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NW-inhoudsvelde en leerareas

Graad 5 1-2

2.1

Model van die Aarde Rotasie en wenteling Sonnestelsel, planete Model van sonnestelsel Lees gedigte en skryf oor die heelal

1

Wisk. Teg. Tale

3-4 30%

2.1

Fases van die maan Maankyk Maanstories; navorsing oor gelowe

2

SW (Aard.) LO Tale

5-6

1.1,2,3

Seisoenale weerveranderinge (weeklikse en langtermynveranderinge) van TV en uit koerant; trek grafieke Maak ’n weerkaart vir een week

4

Aard. Wisk.

7 30%

1.1,2, 3

Watersiklus: kondensasie, neerslag, verdamping, ens. Suiwering van water Watersiektes Teken plakkate van watersiklus

6

SW (Aard.) LO Tale Energie en Verandering

8 30%

2.1 3.1

Vastelande, oseane en pooldekys Net ’n klein hoeveelheid vars water om van te lewe Wys video oor die bostaande

7

Tale SW

9 30%

3.1,2

Die veranderende aarde Besoek plase om te sien hoe grond gebruik word Impak van natuurrampe Fossiele; wys film Jurassic Park, bespreek idee dat daar verskillende lewensvorme in die verlede was

9

SW (Aard.) Tale

Waterhulpbronne Identifiseer waterhulpbronne in eie omgewing Faktore wat waterhulpbronne beïnvloed Besoedeling; skryf rap-liedjie om mense bewus van besoedeling te maak Besoek die moeraslande

13

10-11 30%

98

2.1 3.1

12

SW (Aard.) Tale

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 99

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Die Aarde en daar buite Week/ LU & Kernkennis en -begrippe datum AS

Par.nr. Integrasie met ander NWin NKV inhoudsvelde en leerareas

Graad 6 1

1.2 2.1 3.1

Sterpatrone: neem sterre waar Kulturele aspekte van sterre en sterpatrone; skryf gedigte en maak eie stories oor die sterre op Gebruik sterre om posisie te bepaal (navorsing)

3

SW (Aard.) LO Tale

2 30%

2.1, 3 3.1

Fases van die maan Maankyk gedurende Ramadaan Die maan se invloed op landbou, visvang, getye

2

SW (Gesk.) Lewe en Lewenswyse EBW

3

2.2,3 Aarde se rotasie, dag en nag; ook wenteling om die son

1

SW

3-4 30%

2. 1,3

5 30%

2.1,2 Klassifikasie van gesteentes: edelstene, stollings-, 10 3.1 metamorfe en afsettingsgesteentes Versamel klippe; bestudeer rotskuns; besoek ’n klipwinkel; gaan op ’n staptog kyk na klipgereedskap en rotstekeninge

SW K&K

6

2.1 3.3

Fossiele: proses waardeur dit in afsettingsgesteente gevorm 12 word Navorsing in boeke oor lewensvorme van die verlede

Lewe en Lewenswyse LO

7

2.1

Soorte grond: eienskappe van goeie grond Bewaring van grond Maniere om erosie te voorkom: rap-liedjie

11

LO

8-9

3.1, 2,3

Waterhulpbronne: ondersoek en meet hoeveel water ons by 13 die huis gebruik Stel maniere voor om minder water te gebruik, ondersoek dan weer om te meet hoeveel water bespaar is Gedigte oor waterbewaring

LO SW

10

1.1, 2,3

Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer Teken maksimum en minimum temperatuur ’n week lank uit die koerant aan teken dan ’n grafiek. Doen dieselfde in ’n ander seisoen Gebruik sinoptiese kaarte en lees die weer in verskillende stede in die wêreld (verskillende seisoene in die noordelike en suidelike halfrond) Uitwerking van verskillende weer Moontlike uitwerking van aardverwarming (navorsing in koerante)

LO SW Tale

Landvorms, erosie en afsetting 9 Berge, riviere, mere, gletsers, vulkane, ens. Maak ’n model van rivier en berg (papier en meelgom of klei)

5

K&K

99

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 100

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Materie en Materiale Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

Graad 4 1

2.1, 2 1.1,2,3

Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse – gebruik huishoudelike voorbeelde Gebruike van huishoudelike vaste stowwe, vloeistowwe en gasse

2&3

2.1,

Eienskappe van vaste stowwe, vloeistowwe en 2 gasse Wat kan ons met vaste stowwe, vloeistowwe en gasse doen?

Tale

4

2.1,2

Dinge wat mengsels van vaste stowwe, vloeistowwe en gasse is – jellie, eiers, vrugte, gaskoeldrank, ens.

LO

5&6 30%

1.1,2,3

Verskillende maniere om vaste stowwe, 2 vloeistowwe en gasse te meet – spuite, maatsilinders, medisynelepels, koppies en bekers, kombuisskaal, badkamerskaal, ens. Werk uit hoeveel vloeistof ’n houer kan hou

Wisk. Teg.

7&8 30%

3.2,3

Alledaagse voorbeelde van vaste stowwe, vloeistowwe en gasse wat gemeet word Ondersoek die hoeveelhede op kosverpakking en blikkies Hoe gas in gassilinders gemeet word Belangrikheid om die hoeveelheid medisyne te meet en die gevaar van ’n oordosis; lees medisynehouers om te sien wat die dosis is; bespreek redes waarom dosisse vir volwassenes en kinders verskil Resepte

Wisk. Teg.

9

1.1,2,3

Meng vaste stowwe, vloeistowwe en gasse Bak koek, pannekoek, muffins, vetkoek, koeksisters, ens. Maak jellie: smelting en stolling Maak roomys: smelting en vries Meng koeldrank, ens.

6

10

1.1,2,3

Oplossing Toets vir oplosbare en onoplosbare stowwe

6

100

30%

30%

Tale LO

Tale Teg.

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 101

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Materie en Materiale Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in NKV

Integrasie met ander NWinhoudsvelde en leerareas

Graad 5 1

1.1,2, 3

Maak oplossings 6 Voorbeelde daarvan om ’n vaste stof en vloeistof te meng Voorbeelde daarvan om twee vloeistowwe te meng (vloeistowwe wat kan meng bv. Oros of Lemos en water en vloeistowwe wat nie kan meng nie, bv. olie en water)

Tale

2

1.1,2,3

Ondersoek maniere om oplossing vinniger te laat plaasvind: skud, roer, verhit, voeg nog vloeistof by, maak die opgeloste stof fyner

6

3 30%

2.1,2

Dinge wat in water oplos – vuilheid (was klere, skottelgoed, ens.) – ander goed wat dinge in water oplos – waterbesoedeling

6

Teg.

4

2.1

Die watersiklus Verdamping, kondensasie, neerslag, vries en smelt, infiltrasie, afloop, ens.

5

Energie en Verandering SW (Aard.)

5

3.2, 3

Huishoudelike stowwe wat ons water besoedel Uitwerking van waterbesoedeling op mense

6

SW (Aard.) Lewe en Lewenswyse

6

3.1.

Siektes wat deur water gedra word

7&8

1.1, 2, 3

Maniere om water skoon te maak – laat vullis afsak – filtreer water – steriliseer

6

9

3.1.

Hoe rioolwater weer skoongemaak word Besoek aan ’n rioolstortplek Projek: maak ’n model van ’n rioolstortplek

6

10

2.1

Taak oor waterbesparing

Lewe en Lewenswyse

LO SW (Aard.)

Lewe en Lewenswyse

101

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 102

AFDELING 7

Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Materie en Materiale Week/ LU & AS datum

Kernkennis en -begrippe

Par.nr. in Integrasie met ander NWNKV inhoudsvelde en leerareas

2.1,2,3

Klasse stowwe Metale, keramiek, glas, plastiek, vesels, saamgestelde stowwe en hul oorsprong Gebruike van die bostaande stowwe

3

Teg.

2

1.1,2,3

Eienskappe van die verskillende klasse van stowwe Toets die stowwe om te sien of dit hard of sag is, buigbaar of rigied, geleier of isolator van hitte/elektrisiteit, magneties of nie-magneties, oplosbaar of onoplosbaar, kan roes of nie kan roes nie

2

Teg.

3

1.1,2,3

Ondersoek die soorte materiaal wat gebruik is om die skool te bou

2

Teg.

4

1.1,2,3

Maak bokshuise met verskillende dakmateriaal Toets die dakmateriaal vir hittegeleiding en ontvlambaarheid

2

Teg.

5

1.1,2,3

Projek om die beste geïsoleerde bokshuis te maak Toets die temperatuur in die huise en vergelyk

6

1.1,2,3

Tydelike veranderinge aan Materie en Materiale Uitsetting, inkrimping Absorpsie en uitdroging Toets soorte materiaal om te kyk of dit water absorbeer 4

7

3.1,2,3

Vesels en inheemse huise en handwerk wat in Suid- 2 Afrika gemaak word 3 Navorsing oor die huistekort in Suid-Afrika Stel maniere voor om dit op te los Stel die beste/goedkoopste materiaal voor om te gebruik

SW (Gesk.)

8&9

2.1

Navorsingstaak oor hoe verskillende soorte materiaal gemaak word

2 3

Teg.

10

1.1,2,3

Kook- en smeltpunt van stowwe Smelt en vries Verhit water en teken grafiek om kookpunt van water te kry

1

Wisk.

Graad 6 1

102

Teg.

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 103

AFDELING 7

Onderwyser se notas .................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

103

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 104

AFDELING 7

Voorbeeld

Werkskedule vir ’n graad (een vir elke kwartaal) Onderwyser

Graad 5

Kwartaal Fokusinhoudsveld: Die Aarde en daar buite

Koerantpapier, wit papier, meel, kryt

2

5.2,1

Sonnestelsel en planete Model van die sonnestelsel Gedigte oor die heelal

1

Koerantpapier, wit papier, meel, kryt, flitslig

5.2,1

Fases van die maan Maankyk: elke aand vir ’n maand

2

Maankykkaart

5.2,1

Maanstories: navorsing oor 2 gelowe, bv. menstruele siklus

Biblioteekboeke

Seisoenale weerveranderinge 4 (weeklikse en langtermynveranderinge) van TV en uit koerante; trek grafieke Maak ’n weerkaart vir een week

Koerantpapier, grafiek papier, weerkykkaart, Beaufortwindskaal, termometers, reënmeter

Watersiklus: kondensasie, neerslag, verdamping, ens.

Suiwering van water in watersiklus; belangrikheid van moeraslande Watersiektes Teken plakkaat van watersiklus Watersiklusplakkaat Teks oor belangrikheid van moerasland Teks oor water siektes

104

5.2,1

6

Lewe en Lewende Dinge Gesk.opdrag

Teken en skryf

7

5.1.1, 2,3

Energie en Verandering

5-6

Aard., Wisk.

4

Aardrykskunde, Lewe en Lewenswyse,

5.1.1, 2,3

Skryf

1

Aard., Teg.

Model van die Aarde Rotasie en wenteling

Aard., Tale

5.2,1

Aard., Teg. AanbieAanbieding ding

AS

1

3

Vorm van assessering

AS

Hulpmiddels

Integrasie

AS

Volgorde van onderwerpe wat onderrig moet word

Par.nr. in NKV

LU3

Konstruksie van wetenskapkennis Wetenskap, die samelewing en die omgewing

LU2

Wetenskaplike ondersoek

Week LU1 /datum

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 105

AFDELING 7

Volgorde van onderwerpe wat onderrig moet word

Waterhulpbronne 13 Inligting oor besoedeling Identifiseer waterhulpbronne in eie omgewing Faktore wat waterhulpbronne beïnvloed Besoedeling: skryf rap-liedjie om mense bewus van besoedeling te maak Besoek aan moerasgebied

10

5.2.1 5.3.1

Vastelande, oseane en pooldekys Net ’n klein hoeveelheid vars water om van te lewe Wys video oor Aarde se kenmerke

11

5.3.1, 2

7

Video Kaarte en atlasse Prente van Aarde se kenmerke

Die veranderende Aarde 12 Koerante, boeke, die film Jurassic Besoek plase om te sien hoe Park grond gebruik word Impak van natuurrampe op die lewe – koerantberigte Stel fossiele bekend; wys film Jurassic Park, bespreek idee dat daar in die verlede verskillende lewensvorme was

Vorm van assessering Toets

5.2.1 5.3.1

Opdrag

8-9

Tale, Aard., Materie en Materiale Skryf, Mondelinge aanbieding

Integrasie

Par.nr. in NKV

Hulpmiddels

Aard., Tale

LU3

Aard., Tale, Lewe en Lewende Dinge

LU2

Konstruksie van wetenskapkennis Wetenskap, die samelewing en die omgewing

LU1

Wetenskaplike ondersoek

Week/ datum

105

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 106

AFDELING 7

Voorbeeld van lesplan, assesseringstaak en kriteria – Graad 4

Lesplan Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea(s)

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite

Natuurwetenskappe

Graad 4

Duur 3 periodes

Onderwerp: Sterpatrone en kulturele tradisies LU 3 Assesseringstandaard(e) 1

Integrasie

Kernvaardighede in assesseringstandaard(e): AS1

Lewe en Lewenswyse

Leerders: Beskryf hoe sommige inheemse stories oor die sterre gebruik is om die sterre of sterpatrone in die lug te onthou.

SW (Gesk.) Tale

Beskryf hoe verskillende sterpatrone gebruik is om mense te herinner aan wanneer om te saai en wanneer om te oes en wanneer jong geliefdes huis toe moes gaan.

Wetenskapkennis wat onderrig moet word

Ons sien die maan, sterre, vliegtuie en sulke goed in die lug. Die son is ’n ster, ’n bol vuur in die lug en die naaste ster aan ons. Alle sterre is soos ons son, maar baie ver weg. Hulle is altyd daar. Ons kan hulle nie in die dag sien nie omdat die son te helder is.

Begrippe om te ontwikkel 3 Fisiese strukture

k Biologiese strukture k Chemiese strukture k Eienskappe van materie k Eienskappe van

Die sterre in die lug bly altyd in dieselfde patroon, maar beweeg stadig deur materiaal/stowwe die lug (in dieselfde patroon) soos die seisoene verander. k Energie-oordrag Ons gee name aan sekere groepe sterre wat ons maklik herken. (Ons noem k Energietransformasie hulle konstellasies.) Hulle het verskillende kulturele name soos die Thutlwa k Chemiese transformasie (kameelperde), Isilimela, die “spit-sterre”. Hulle het ook Westerse name, bv. k Fisiese transformasie die Suiderkruis, die Pleiades, Orion. k Evolusie Sterre word vir navigasie en deur trekvoëls gebruik, en om die toekoms te voorspel (astrologie). Die Suiderkruis word gebruik om vir ons te wys waar suid is.

106

k Volhoubaarheid

3 Relatiewe posisie

k Relatiewe beweging k Meetbare hoeveelhede k Tyd k Interafhanklikheid k Diversiteit

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 107

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg)

Beskrywing van leerervaring (inleiding, kennisinset, leerdertake, vaslegging)

Voor die les (verkieslik oor ’n naweek) Leerders kyk na die naglug en teken wat hulle sien. Bring tekeninge die volgende dag klas toe vir bespreking.

Inleiding Leerders wys en vertel wat hulle in die lug gesien het. Onderwyser vra “Wat het jy in die lug gesien?” (maan, sterre, wolke, vliegtuie, ens.). “Hoeveel sterre het jy gesien? Het die sterre op enige manier ’n patroon gemaak of was hulle egalig deur die lug versprei?”

Onderwyser se kennisinset Verduidelik dat die son ’n ster is, wat ’n enorme bol vuur is. Sommige sterre is helderder as ander en is baie ver weg. Verduidelik sterpatrone of konstellasies. Vra leerders of die sterre wat hulle gesien het enigsins ’n patroon gevorm het. Vra leerders of hulle enige stories oor die sterre ken. Leerders vertel die stories wat hulle ken. Wys aan leerders die kaart van die lugruim op die astronomiekaart. (Sien “Stories van die sterre” op die astronomiekaart) en verduidelik hoe die sterre verbind is om patrone te vorm. Leerders lees die name van sommige van die sterre, bv. Betelgeuse, Aldebaran (naby Orion), die Wyster (Alpha en Beta) en Alpha in die Suiderkruis, die Pleiades en Formalhout.

Leerdertaak AS2 Leerders werk in pare. Hulle soek die Suiderkruis, Orion, die Pleiades, Canopus en Formalhout op die sterrekaart. Onderwyser lees en vertel die stories van Isilimela en die jagter en die sebras oor die Orion- en Pleiadeskonstellasie. (Sien “Stories van die sterre” op die astronomiekaart.) Onderwyser vertel die storie oor die Suiderkruis en die Wyser (Thutlwa - kameelperde bo die boomtoppe). Onderwyser vertel die stories van Formalout, die “Soenster”, die sterre wat “skitter en skyn”, en die “horingster” Canopus. Onderwyser vra die vrae en leerders bespreek dit in groepe, gevolg deur ’n klasbespreking. Leerders voer die stories op. Waarom het mense stories oor die sterre opgemaak? Wat vertel dit ons? Watter soort stories sal mense vandag oor die sterre opmaak? Waarom? Onderwyser vra leerders om mense by die huis te vra oor enige stories of inligting wat hulle oor die sterre het.

Vaslegging Leerders gee terugvoering oor wat hulle tuis oor die sterre geleer het. Klasbespreking oor stories wat hulle tuis gehoor het. Onderwyser en leerders skryf saam ’n opsomming wat die volgende insluit: ’n Klompie feite oor sterre, ’n paar name van konstellasies en maniere hoe mense die konstellasies en sterpatrone gebruik. 107

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 108

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg) Prosesvaardighede

Hulpmiddels

k Waarneming k Vergelyking k Meting

k Astronomiekaarte k Sterrekaarte, potlood en papier, kryt

3 Aantekening van inligting

k Sortering k Klassifikasie k Voorspelling k Stel van vrae k Beplanning van ondersoek k Uitvoer van ondersoeke k Kommunikasie van inligting

Lesondersteuning Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take) Onderwyser help leerders om die sterre op die sterrekaart te kry.

Verryking Leerders teken en skryf oor wat hulle oor sterre geleer het. Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter)

......................................................................... ......................................................................... .........................................................................

108

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 109

AFDELING 7

Assesseringstaak Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naam van leerder

Leerarea(s) Natuurwetenskappe

....................................................

Graad en klas

4

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 3

AS

1

Onderwerp/Titel van taak: Stories oor die sterre Instruksies AS 1 (individuele werk) Verskillende kulture het verskillende stories oor die sterre 1. Gebruik die kaart van die lugruim om die sterre hieronder te kry. Trek ’n kring om elke ster wanneer jy dit op die sterrekaart kry: *

die “kameelperd”-sterre (Suiderkruis)

*

die “horing”-ster (Canopus)

*

die “soen my”-ster (Formalhout)

*

die “saai”-sterre” (Isilimela of die Pleiades)

*

die “ster wat skitter” en die “ster wat skyn” (Canopus)

*

die “dogters van die luggod” (die Pleiades)

*

die “leeu hou die sebras dop” (Betelgeuse)

*

die “man” van die luggod se dogters (Aldebaran).

2. Hier is ’n patroon van sterre in die lug. Verbind die sterre om ’n interessante konstellasie te vorm. Vertel jou storie oor jou konstellasie.

Leerders met hindernisse

Die Suiderkruis en die omliggende sterre

Leerders werk in pare om die sterre op die sterrekaarte te kry. Om 80% of meer te verdien

Maak ’n storie op (teken en skryf) oor jou sterpatroon in die konstellasie hierbo.

109

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 110

AFDELING 7

Assesseringsinstrument Naam van leerder

..................................................................

Leerarea(s) Natuurwetenskappe

Graad 4

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite

Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 3 AS 1

Datum

........................

Assesseringstaak

Ja/Nee (’n regmerkie

Stories oor die sterre

vir gedoen, ’n kruisie vir nie gedoen nie)

Assesseringskriteria

AS1: Leerders moet in staat wees om die volgende te doen: * Identifiseer die sterre op die sterrekaart korrek. * Verbind die kolletjies in die sterpatroon om ’n interessante vorm te maak waaruit hulle ’n verbeeldingryke storie kan ontwikkel. * Vertel hul storie duidelik en skeppend. Om 80% of meer te verdien

AS1: Leerders moet in staat wees om die volgende te doen: * Maak goeie tekeninge om hul storie te vertel. * Skryf sinne om hul storie te vertel. * Die storie moet sinvol en ook verbeeldingryk wees. Leerders met hindernisse

Leerders moet in staat wees om die volgende te doen: * Identifiseer die sterre in die sterrekaart korrek met hulp. * Voer enige storie oor die sterre op. Graderingskode 1/2/3/4 Kommentaar

110

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 111

AFDELING 7

Onderwyser se Notas .................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

111

Instrumente jan08

AFDELING 7

112

2/8/08

4:50 PM

Page 112

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 113

AFDELING 7

113

Instrumente jan08

AFDELING 7

114

2/8/08

4:50 PM

Page 114

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 115

AFDELING 7

115

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 116

AFDELING 7

Voorbeeld van lesplan, assesseringstaak en kriteria – Graad 5

Lesplan Onderwyser

.......................................

Leerarea(s) Natuurwetenskappe

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Graad 5

Duur: 1 periode plus daaglikse lesings en aantekening (10 minute per dag)

Onderwerp: Hoe gaan die weer vir die volgende week wees? LU 1 Assesseringstandaard(e) 1, 2, 3

Integrasie

Kernvaardighede in assesseringstandaard(e):

Energie en Verandering

Leerders moet die volgende doen:

SW (Aard.)

AS1 Maak ’n lys van wat hulle oor die weer weet.

Tale Wiskunde

Stel vrae voor om ondersoek oor die weer te doen. AS2 Doen lesings oor die weer en teken grafieke. AS3 Doen verslag oor wat hulle uit die weerlesings geleer het.

Wetenskapkennis wat onderrig moet word

Begrippe om te ontwikkel

k Fisiese strukture k Biologiese strukture Weerverslae op TV en in sinoptiese kaarte vertel ons watter weer om te k Chemiese strukture verwag. Dit is bloot voorspellings. k Eienskappe van materie Ons kan ’n rekord hou van die weer deur die temperatuur, windspoed en die k Eienskappe materiaal/stowwe hoeveelheid reën te meet. k Energie-oordrag

Weer is die plaaslike toestande in die atmosfeer wat ons elke dag ervaar.

Eenhede vir meting: Temperatuur = ºC Windspoed = km per uur en gebruik die Beaufort-skaal Reënval = mm Simbole op sinoptiese kaart

3 Energietransformasie

k Chemiese transformasie 3 Fisiese transformasie

k Evolusie k Volhoubaarheid k Relatiewe posisie k Relatiewe beweging

3 Meetbare hoeveelhede

k Tyd k Interafhanklikheid k Diversiteit

116

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 117

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg)

Beskrywing van leerervaring (inleiding, kennisinset, leerdertake, vaslegging)

Inleiding Klasbespreking en vrae oor die weer. Ons let gewoonlik elke dag op hoe die weer is. Waarom? Hoe affekteer reënerige, winderige en warm of koue weer ons? Waarom sê ons soms die weer is sleg? Bespreek die TV-weerverslag. Is die weerverslae altyd korrek? Waarom nie? AS1 Maak ’n lys op die bord van wat leerders alles oor die weer weet. Leerders dink in groepe aan moontlike vrae oor die weer. Skryf die vrae op die bord en besluit watter toetsbaar is en oor watter navorsing gedoen kan word. Lei hulle na die vrae “Hoe teken ons veranderinge in die weer aan?” en “Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?”

Onderwyser se kennisinset Leerders lees die weerkaarte (sinoptiese kaarte) uit die koerant. Verduidelik wat die simbole beteken en hoe om sinoptiese kaarte te lees. Leerders lees die temperatuur in hul eie dorp of stad vir die dag en lees die windspoed van die kaart. Wys leerders hoe om termometers en die Beaufort-skaal te gebruik. Help leerders om ’n koffiebottel in die tuin op te stel om reënwater op te vang. Wys hulle hoe om die diepte in mm met ’n liniaal te meet.

Leerdertaak AS2 Leerders werk in groepe van drie en meet die temperatuur en die windspoed en ook die reënval (indien enige) vir die dag. Hulle trek ’n tabel en teken die weerlesings in hul boeke aan.

Dag en datum

Reën

Sonnig of bewolk

Simbool

Windspoed

Temperatuur

117

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 118

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg)

Vaslegging AS3 Onderwyser help groepe om lesings te vergelyk en bespreek hoe akkuraat dit was. Help leerders wat gesukkel het om lesings te neem. Prosesvaardighede

Hulpmiddels

3 Waarneming 3 Vergelyking 3 Meting 3 Aantekening van inligting k Sortering k Klassifikasie 3 Voorspelling 3 Stel van vrae 3 Beplanning van ondersoek 3 Uitvoer van ondersoeke 3 Kommunikasie van inligting

Sinoptiese kaarte, termometers, koffiebottels, liniale, diagram van Beaufort-skaal, wetenskapskryfboeke vir aantekening

Lesondersteuning Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take, ens.)

Onderwyser help leerders om hul metings te doen en dit aan te teken.

Verryking Leerders teken en skryf om te vertel wat hulle oor die weer geleer het.

Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter) ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... .........................................................................

118

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 119

AFDELING 7

Assesseringstaak Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea Natuurwetenskappe Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas

5

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Datum

.........................

LU 1

AS

1, 2, 3

Onderwerp: Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?

Instruksies AS 1 (individuele werk) 1. Skryf twee vrae neer wat jy graag oor die weer sou wou vra. Vraag 1: ..................................................................................... ..................................................................................... Vraag 2: ..................................................................................... ..................................................................................... AS 2 (Groepwerk) 2. Neem die weer elke dag vir ’n week waar. * Meet die temperatuur van die lug elke dag op dieselfde tyd. * Meet die reënval. Sit ’n leë koffiebottel buite om die reën op te vang. Meet elke dag hoe diep die water in mm (millimeter) is. Maak die bottel leeg nadat jy die hoeveelheid water vir daardie dag gemeet het. Los dit dan weer buite om enige reën in die volgende 24 uur op te vang tot jy dit weer meet. * Gebruik die winddiagram (Beaufort-skaal) om die windspoed waar te neem en daaroor te besluit. * Trek ’n tabel soos die een hieronder en teken elke dag die weer aan.

119

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 120

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg) Dag

Reën

Sonnig of bewolk

Simbool

Windspoed

Sondag Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrydag Saterdag

Leerders met hindernisse Onderwyser help leerders die eerste paar keer om die instrumente om die weer te meet korrek te gebruik. Help hulle om hul lesings korrek in die tabel aan te teken. AS 3 (Individuele werk)

Om 80% of meer te verdien Teken drie staafgrafieke om die volgende te toon: * Die veranderinge in die temperatuur oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van die week; y-as (vertikaal) = temperatuur * Die veranderinge in die windspoed oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van die week; y-as (vertikaal) = windspoed * Die veranderinge in die reënval oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van die week; y-as (vertikaal) = hoeveelheid reën (As daar geen wind of reën was nie, sal jy nie die grafieke kan trek nie.) Of * Knip die sinoptiese kaarte uit die koerant elke dag in die week wat jy weermetings neem. * Maak dan ’n tabel soos die een hierbo en teken die temperatuur, windspoed en reënval uit die sinoptiese kaart op jou tabel aan. * Vergelyk dit met die werklike lesings wat jy in dieselfde week geneem het. Is dit dieselfde? Kan jy verduidelik waarom of waarom nie? 120

Temperatuur

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 121

AFDELING 7

Assesseringsinstrument Naam van leerder

..................................................................

Leerarea Natuurwetenskappe

Graad 5

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite

Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU

3

AS

1

Datum . . . . . . . . . . . . . . . .

Assesseringstaak

Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?

Ja/Nee (’n regmerkie vir gedoen, ’n kruisie vir nie gedoen nie)

Assesseringskriteria Die leerders moet in staat wees om die volgende te doen:

AS 1 * Skryf twee geskikte vrae oor die weer neer. Elke vraag moet korrek soos ’n vraag gestel wees en moet sinvol wees. AS 2 * Neem elke dag lesings en teken dit in die tabel aan. * Gebruik ’n termometer korrek en teken die temperatuur in ºC aan. * Stel ’n bottel op om reënwater op te vang en meet die hoeveelheid reënwater daarin korrek in mm. * Gebruik die Beaufort-windskaal korrek om op die windsterkte te besluit. Teken dit korrek in km/h aan. AS 3 Om 80% of meer te verdien Leerders moet in staat wees om die volgende te doen:

* Teken die staafgrafieke korrek. Let op die volgende: – Die asse moet korrek benoem wees. – Daar moet ’n toepaslike opskrif wees. – Die skaal moet korrek wees. – Die punte moet korrek gestip wees. – Die grafieke moet netjies wees. Of Die leerders moet die volgende doen: * Wys die sinoptiese kaarte wat hulle elke dag uit die koerant geknip het in dieselfde week wat hulle metings geneem het. * Lees die temperatuur, windspoed en reënval korrek uit die sinoptiese kaart en teken dit in hul tabel aan. * Gee goeie redes waarom hul lesings nie dieselfde as dié in die sinoptiese kaarte kan wees nie (want die sinoptiese kaarte is voorspelde weer terwyl hul eie lesings werklike lesings is). Leerders met hindernisse

Leerders moet kan lesings van die weer neem met die hulp van die onderwyser. Graderingskode

1/2/3/4

121

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 122

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg)

Assesseringstaak: Kommentaar

122

Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 123

AFDELING 7

My eie weerkaart Dag

Reën

Sonnig of bewolk Simbool

Windspoed

Temperatuur

Sondag

Maandag

Dinsdag

Woensdag

Donderdag

Vrydag

Saterdag

SLEUTEL

bewolk

sonnig

reën

gedeeltelik bewolk

123

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 124

AFDELING 7

Beaufort-skaal van windspoed Beaufort- Amptelike getal beskrywing

124

Windspoed Wat jy sal sien in km/h

0

Kalm

Minder as 1 km/h

Blare en bome beweeg nie, rook styg reguit op.

1

Ligte luggie

1 km/h

Rook volg die rigting van die wind.

2

Ligte bries

2 km/h

Jy kan die wind teen jou gesig voel, jy kan blare effens sien beweeg.

3

Sagte bries

10 km/h

Blare en takkies beweeg aanhoudend; wasgoed sal in die wind wapper.

4

Middelmatige bries

20 km/h

Die wind waai stof en los stukke papier rond; kleiner takkies beweeg.

5

Vars bries

30 km/h

Kleiner bome met blare begin swaai; die wind maak golwe op water.

6

Sterk bries

40 km/h

Groot takke beweeg; die wind fluit deur telegraafdrade; dit raak moeilik om ’n sambreel te gebruik.

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 125

AFDELING 7

7

Amper stormwind

60 km/h

Hele bome beweeg en swaai; dit is nie maklik om teen die wind te loop nie.

8

Stormwind

80 km/h

Takkies breek van bome af en vlieg weg in die wind; dit raak baie moeilik om teen die wind te loop.

9

Sterk stormwind

90 km/h

Die wind begin skade aan huise verrig (teëls word byvoorbeeld af van dakke gewaai).

10

Storm

100 km/h

’n Sterk wind soos dit kom selde op land voor. Bome waai om en baie skade word aan huise verrig.

11

Kwaai storm

200 km/h

Dit kom baie selde voor. Hierdie wind verrig ernstige skade aan bome, plante, geboue, skepe, ens.

12

Orkaan

Meer as 200 km/h

Dit is ’n vreeslik slegte en gevaarlike storm.

125

21

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 126

AFDELING 7

Voorbeeld van lesplan, assesseringstaak en kriteria – Graad 6

Lesplan Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leerarea Natuurwetenskappe

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Graad 6

Duur: 4–6 periodes

Onderwerp: Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes

LU 2 Assesseringstandaard(e) 1, 2, 3

Integrasie

Kernvaardighede in assesseringstandaard(e)

SW (Aard.)

Leerders moet die volgende doen:

Tale

AS 1: Benoem stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes Beskryf landvorms en hoe verskillende gesteentes gemaak word AS 2: Kategoriseer die verskillende soorte gesteentes deur meer as een veranderlike te gebruik AS 3: Interpreteer inligting uit leestekste en uit die tekening van die gesteentesiklus

Wetenskapkennis wat onderrig moet word

Begrippe om te ontwikkel

* Binnestruktuur van die Aarde (binnekern, buitekern, mantel, kors)

3 Fisiese strukture

* Stollingsgesteente, bv. puimsteen, graniet (die algemeenste gesteente in vastelande). Gevorm van magma wat opstoot in kors of deur vulkane uitbars en verhard om gesteente te vorm.

3 Eienskappe van materie

* Afsettingsgesteentes, bv. sandsteen, kalksteen en steenkool. Afsettingsgesteente word gevorm deur verwering (wind, water, hitte en koue, golfaksie) en afsetting van sedimente (afsaksels) in opeenvolgende lae (in die rivier, langs die rivier na vloede, in die see). Sedimente sak af in lae of strata op die oppervlak van die Aarde of onder die see.

k Biologiese strukture k Chemiese strukture

3 Eienskappe materiaal/stowwe

k Energie-oordrag k Energietransformasie k Chemiese transformasie 3 Fisiese transformasie

k Evolusie

* Metamorfe gesteentes. bv. leiklip en marmer. Dit word deur verdere druk, k Volhoubaarheid buiging en verhitting van stollings- en afsettingsgesteentes diep binne-in k Relatiewe posisie die Aarde se kors gevorm. * Landvorms: berge, rivier, vloedvlakte, meer, rivierdelta, vulkaan, kus, riviermonding, strata onder die see.

126

k Relatiewe beweging k Meetbare hoeveelhede k Tyd k Interafhanklikheid k Diversiteit

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 127

AFDELING 7

: Voorbeeld (vervolg)

Beskrywing van leerervaring (inleiding, kennisinset, leerdertake, vaslegging)

Inleiding Vra elke leerder om ’n paar klippe skool toe te bring. Sommige sal ook beton en bakstene bring. Help leerders om dit in mensgemaakte en natuurlike “klippe” te sorteer. Gooi die bakstene en beton weg. Leerdertaak 1: Laat leerders praat en skryf. Hulle moet die kleur, voorkoms en tekstuur van die natuurlike klippe beskryf. Help hulle met nuwe woordeskat. Vra leerders om aan vrae oor hul klippe te dink (Hoe? Watter? Waarom? Waar?).

Onderwyser se kennisinset Onderwyser vra: Hoe word beton gemaak? (Meng water, sement en sand. ’n Chemiese reaksie vind plaas en dit word hard in beton.) Hoe word bakstene gemaak? (Meng klei, steenkoostofl en strooi en bak dit tot dit hard word.) Maar hoe word natuurlike klippe of gesteentes gemaak? Onderwyser verduidelik die lae binne-in die Aarde deur ’n diagram te gebruik. Onderwyser verduidelik dat die mantel van warm gesmelte gesteente gemaak word, wat die onderste lae van die kors verhit. (Sien steunmateriaal.) Onderwyser verduidelik hoe stollingsgesteente gevorm word. Onderwyser wys leerders voorbeelde van puimsteen en graniet. Leerdertaak 2: Leerders lees steunmateriaal oor vulkane en stollingsgesteente en beantwoord die volgende vrae skriftelik: Watter beteken die woord “stolling”? Wat is magma? Hoe word stollingsgesteentes gemaak?

Kennisinset Onderwyser vra: “Wat gebeur met gesteentes na dit gemaak is? “Hoe gebeur dit dat klippe in sulke klein stukke is soos wat julle klas toegebring het?” Onderwyser verduidelik verwering en afsetting. Onderwyser demonstreer hoe deeltjies in lae afsak om afsettingsgesteente te vorm. * Meng sand en rooi lensies in ’n bottel water. Skud dit goed en laat die sand en lensies in lae afsak. * Maak lae van snye wit en bruin brood om strata of lae te toon. Druk daarop om te wys hoe die strata saamgepers word en uiteindelik gesteentes vorm. Onderwyser wys voorbeelde van sandsteen en steenkool. Leerdertaak 3: Leerders lees oor afsettingsgesteentes. Hulle beantwoord die volgende vraag skriftelik: “Waarom het afsettingsgesteentes lae (strata)?”

127

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 128

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg) Kennisinset Onderwyser verduidelik hoe metamorfe gesteentes gevorm word. Onderwyser buig en druk die hoop broodlae of strate om te wys hoe die kragte en hitte in die Aarde se kors afsettingsgesteente na metamorfe gesteente verander. Wys voorbeelde van leiklip en marmer. Leerdertaak 4: Leerders beantwoord die volgende vraag skriftelik: “Wat gebeur met afsettingsgesteente as dit na metamorfe gesteente verander?”

Vaslegging Onderwyser verduidelik die gesteentesiklus met behulp van ’n diagram (sien steunmateriaal). Onderwyser maak seker die leerders ken die volgende landvorms: berg, rivier, vloedvlakte, meer, rivierdelta, vulkaan, kus, riviermonding, stratalae onder die see. Prosesvaardighede

Hulpmiddels

k Waarneming k Vergelyking k Meting

Handboeke met artikels oor gesteentes en hoe dit gemaak word

k Sortering

Prente van gesteentesiklus

3 Aantekening van inligting 3 Klassifikasie

Monsters van gesteentes: leiklip, puimsteen, sandsteen, graniet, marmer

k Voorspelling k Stel van vrae k Beplanning van ondersoek k Uitvoer van ondersoeke k Kommunikasie van inligting

Lesondersteuning Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take, ens.)

Leerders teken en benoem voorbeelde van gesteentes en die broodstrata (lae) met die onderwyser se hulp. Verryking

Leerders doen in ’n biblioteek navorsing oor gesteentes. Besoek ’n klipwinkel, museum, gruisgat, padwerke, ’n myn, waar jy strata kan sien, ens. Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter) ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... .........................................................................

128

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 129

AFDELING 7

Assesseringstaak Onderwyser

............................................

Leerarea Natuurwetenskappe

Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Graad en klas 6

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Datum

.........................

LU 2

AS(e) 1, 2, 3

Onderwerp/Titel van taak: Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes

Instruksies 1. Kyk na die voorbeelde/prente van verskillende gesteentes (rotse). Sorteer dit in stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes. Vul dan die tabel hieronder in. Vrae

Stollingsgesteentes

Afsettingsgesteentes

Metamorfe gesteentes

Teken en gee voorbeelde

Skryf: Hoe lyk dit?

Skryf: Hoe word dit gemaak?

2. Wat sal jy graag oor gesteentes (rotse) wil weet? Skryf minstens drie vrae neer wat jy nog oor gesteentes het.

129

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 130

AFDELING 7

Voorbeeld (vervolg) 3. Kyk na die prent van die gesteentesiklus. Sit die byskrifte op die korrekte plekke. Byskrifte: Rivier Meer Rivierdelta Riviermonding Magma (gesmelte rots) Vulkaan maak stollingsgesteente Berg gemaak van rots Reën veroorsaak verwering Sediment spoel in die rivier af na die see Sediment sak af op die vloedvlakte Land Kus Land onder die see Sedimente sak in lae onder die see af om afsettingsgesteente te vorm Sommige sedimente smelt en buig om metamorfe gesteente te vorm

Om 80% of meer te verdien Skryf om te verduidelik wat in die gesteentesiklus gebeur en hoe die verskillende soorte gesteentes gevorm word.

Leerders met hindernisse 1. 2. 3. 4.

Teken die prente van die verskillende soorte gesteentes (rotse). Maak byskrifte om iets oor elkeen te vertel. Onderwyser verskaf die inligting in die tabel en leerders sorteer dit in die korrekte kolom in die tabel. Inligting vir die tabel vir leerders met hindernisse. Onderwyser verskaf inligting.

Vrae

Stollingsgesteentes Afsettingsgesteentes

Metamorfe gesteentes

Teken en gee voorbeelde

Puimsteen en graniet

Marmer, leiklip

Hoe lyk dit?

Dit het klein kristalle daarin.

Dit het lae (strata). Sandsteen is grof en Puimsteen is grys en voel steenkool is swart. lig. Graniet is swart en grys gestippeld.

Is baie hard, glad, blink of glaserig.

Hoe word dit gemaak?

Gemaak van gesmelte rots wat in die kors op of deur vulkane op na die aardoppervlak gestoot word.

Deur stollings- en afsettingsgesteentes diep in die aardkors te buig en te verhit.

130

Sandsteen en steenkool

Deur verwering van die gesteentes. Die stukke en deeltjies spoel in riviere af na die see en sak af in lae. Lae word oor tyd heen saamgepers.

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 131

AFDELING 7

Assesseringsinstrument Naam van leerder

..................................................................

Leerarea Natuurwetenskappe

Graad 6

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite

Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU

2

AS/e 1, 2, 3

Datum

...........

Ja/Nee (’n regmerkie vir gedoen, ’n kruisie vir nie gedoen nie)

Assesseringstaak: Noem, beskryf en sorteer gesteentes Interpreteer ’n diagram van die gesteentesiklus Skryf oor die gesteentesiklus Assesseringskriteria

AS 1 en 2 Die leerders moet in staat wees om die volgende te doen * Beskryf inligting in ’n tabel oor elke soort gesteente korrek. * Beskryf minstens twee onderskeidende kenmerke van elke soort gesteente korrek. * Beskryf korrek in ’n tabel hoe elke soort gesteente gemaak word. (Stollingsgesteente word van gesmelte rots gevorm, afsettingsgesteente deur verwering en sedimente, metamorfe gesteentes deur hitte en buiging en samepersing van gesteentes in die Aarde se kors.) * Skryf drie geskikte vrae wat hulle nog oor gesteentes het. AS 3 * Leerders skryf die gegewe byskrifte op die diagram van die gesteentesiklus. Leerders met hindernisse

AS 1 en 2 * Leerders teken voorbeelde van stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes. Onderwyser help leerders om korrekte opskrifte en byskrifte te skryf om die gesteentes korrek te beskryf (kleur, tekstuur, ens.). * Leerders sorteer die gegewe inligting uit die tabel in die korrekte kolom in die tabel. Om 80% of meer te verdien

* Leerders skryf en teken ’n korrekte beskrywing van die gesteentesiklus. * Die skryfstuk het ’n logiese volgorde. * Leerders gebruik die kernwoorde korrek wanneer hulle die prosesse in die gesteentesiklus beskryf. Graderingskode 1/2/3/4 Kommentaar

131

132

1. Gesmelte rots styg.

2. Poele magma vorm die kors. Party bly daar en koel af om stollingsgesteente te vorm.

3. ’n Deel van die magma ontsnap deur ’n vulkaan na die aardoppervlak. Magma

10.Later kan nog gesteente verder onder die kors ingedruk word, waar dit smelt en magma word.

Smeltende rots

Kors onder die kontinent

Kontinent

Kors onder die see

Mantel

Sedimente

See

9. Soos wat die oseaankors beweeg en buig, druk dit teen die kontinentkors. Omdat die oseaankors swakker is, word dit onder die kontinent gedruk. Gedurende hierdie proses ondergaan die afsettingsgesteente druk en verhitting. Dit word metamorfe gesteente.

8. Sedimente vorm uiteindelik lae afsettingsgesteente weens druk van die lae afsaksels en die water bo-op dit.

7. Sedimente sink in lae na die seebodem naby die rand van die kontinent. Die lae word strata genoem.

6. Riviere spoel deeltjies verweerde rots (sendimente) na vloedvlaktes en die see.

4:50 PM

4. Magma vorm stollingsgesteente.

Vloedvlakte

Land word opgedruk om berge te vorm

2/8/08

5. Rotse en berge ondergaan verwering as gevolg van hitte, koue, wind en water.

Beskrywing van die prosesse van hoe gesteentes gevorm word

Die gesteentesiklus

Instrumente jan08 Page 132

AFDELING 7

Smeltende rots

Kors onder die kontinent

Magma

Mantel

Kors onder die see

See

4:50 PM

Sediment

Vloedvlakte

Land word opgedruk om berge te vorm

2/8/08

Kontinent

Die gesteentesiklus

Instrumente jan08 Page 133

AFDELING 7

133

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 134

AFDELING 7

Steunmateriaal Lae binne-in die Aarde Die binnekern bestaan uit metale. Dit is solied en baie warm. Die buitekern bestaan uit warm gesmelte metale. Die mantel is baie warm. Dit bestaan uit gesmelte rots wat magma genoem word. Die magma van die mantel beweeg die hele tyd. Die kors bestaan uit gesteentes wat afgekoel het, maar die kors beweeg en buig die hele tyd. Die kors kan ook op plekke waar dit swak is, kraak. Wanneer daar ’n aardbewing is, kan ons voel hoe dit beweeg en kraak.

Die interne struktuur van die Aarde

Kors

Dit is ’n tekening van die Aarde wat middeldeur gesny is en dit wys die lae wat volgens wetenskaplikes die Aarde vorm. Die Aarde se kors is omtrent 35 km diep onder die vastelande (kontinente). Dit is net 5 km diep onder die see.

Mantel

Stollingsgesteentes Magma koel af Stollingsgesteentes word van magma (gesmelte rots) gemaak. Magma is baie warm en dit kom van onderkant die buitenste kors van die Aarde. Dit druk op binne-in die kors en koel stadig af om gesteentes soos graniet te vorm. Ons gebruik dikwels graniet vir grafstene en geboue omdat dit mooi en baie hard is. Graniet is ’n grys en swart gespikkelde soort klip met klein kristalle daarin. ’n Ander stollingsgesteente is basalt. Dit is ’n gladde, harde, swart klip. Stolling beteken “gemaak deur hitte en vuur”. Graniet 134

Buitekern Binnekern

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 135

AFDELING 7

Stollingsgesteentes (vervolg) Lawa bars uit vulkane Soms druk die magma die hele ent op na die aardoppervlak en bars of ontplof uit die aardkors deur ’n vulkaan (’n swak plek op die kors wat ’n opening daarin veroorsaak). Wanneer die brandende, warm magma uit die kors kom, word dit lawa genoem. Dit meng met die lug en lugborrels word daarin vasgevang. Wanneer dit afkoel, vorm dit ’n soort klip wat puimsteen genoem word. Ons gebruik soms puimsteen om ons voete te skuur wanneer ons ons voete laat week het. Puimsteen is grof soos skuurpapier. Dit maak ons voete glad. Puimsteen

Afsettingsgesteentes Gesteentes afgebreek deur verwering Afsettingsgesteentes word gevorm van ander gesteentes wat deur die weer (reën, wind, sneeu, hitte en koue) in stukke gebreek word. Die klein stukkies gebreekte klip word sedimente, afsaksels of afsettings genoem. Dit spoel in riviere af wanneer dit reën. Wanneer riviere oorstroom, word die sedimente deur die water oor die rivieroewers gespoel en langs die rivier in die vloedvlakte neergesit. Elke keer wat die rivier oorstroom, word nog sedimente bo-op die vorige laag sediment neergesit. Baie sedimente spoel ook na die see toe waar dit lae vorm. Sandsteen

Sedimente vorm lae wat strata genoem word

Lae of strata

Uiteindelik begin die boonste lae sedimente op die onderste lae afdruk. Dit word saamgepers om weer gesteentes te vorm. Gesteentes wat op hierdie manier gevorm word, word afsettingsgesteente genoem. Afsettingsgesteente het altyd lae soos ’n toebroodjie. Die lae word strata genoem. Sandsteen is ’n afsettingsgesteente. Afsettingsgesteente

135

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 136

AFDELING 7

Afsettingsgesteentes

(vervolg)

Gesteentes van plante en diere Sommige afsettingsgesteentes word gemaak van lae dooie diere wat na die seebodem afsak. Oor ’n lang tyd sal daar baie lae van dooie diere en skulpe wees. Dit vorm ’n soort afsettingsgesteente wat kalksteen genoem word. Steenkool is ook ’n soort afsettingsgesteente. Dit is gemaak van dooie bome en plante wat baie lank gelede onder sedimente begrawe is. Dit is tot ’n harde, swart gesteente saamgepers. Afsetting beteken “gemaak van lae sediment”.

Steenkool

Metamorfe gesteentes Metamorfe gesteentes word gemaak van stollingsgesteentes en afsettingsgesteentes wat soveel saamgepers of verhit is dat dit smelt en verander. Dan koel dit weer af. Die drukking en verhitting kan onder die see of onder die kontinente (vastelande) waar dit warm is, gebeur. Wanneer die Aarde kalksteen verhit, verander dit na ’n soort gesteente wat marmer genoem word. Marmer is ’n pragtige, harde, wit klip. Ons gebruik dit om standbeelde en pragtige vloerteëls te maak.

Marmer

Afsettingsgesteente wat lei genoem word, kan na ’n harde, swart metamorfe gesteente verander wat leiklip genoem word. Sommige ou skryfborde in skole was van leiklip gemaak. Ons gebruik leiklip ook vir vloerteëls. Metamorf beteken “verander”. Leiklip 136

Instrumente jan08

2/8/08

4:50 PM

Page 137

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME TRUST (PSP) Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat laerskoolonderwysers op die gebied van die Natuurwetenskappe en verwante leerareas ondersteun, veral in township-laerskole in die Wes-Kaap. Ons is gebaseer by die Edith Stephens Wetland Park, Philippi, in die nabyheid van talle benadeelde gemeenskappe op die Kaapse Vlakte. Die PSP is reeds sedert 1984 werksaam en het ’n uitstekende verhouding ontwikkel met ’n kern van 200 laerskole uit al die township-gebiede, insluitend die plattelandse gebiede van die Boland en Weskus. Meer as 1 050 onderwysers van graad 4 tot 7 en 126 000 kinders het al by die werk van die PSP gebaat. Die PSP werk in ’n omgewing waar die meeste onderwysers en leerders ’n tweede of derde taal moet gebruik. Ons werk dus ook aan die ontwikkeling van leerders se kommunikasievaardighede terwyl ons op wetenskapverwante leerareas en die omgewing fokus. Die PSP werk tans met ’n span van nege personeellede.

Kontakbesonderhede Western Cape Primary Science Programme (PSP) Edith Stephens Wetland Park Lansdowneweg Philippi 7785 Posbus 24158 Lansdowne 7779 Suid-Afrika Tel: 021 691 9039; Faks: 021 691 6350 E-pos: [email protected]; webtuiste: www.psp.org.za NPO: 015-822 Registrasienommer: IT2806/99