Evaluation

ผมคิดและทําอยางไรกับการประเมินโครงการ ๑. เกริ่น ผมมีความเชื่อวาการประเมิน (Evaluation) เปนกิจกรรมที่สําคัญและมีประโยชนตอการ ดําเนินงานทุกประเภท ไมวาจะเปนการดําเนินงานขององคกรหรือการดําเนินงานของโครงการ เพราะผม คิดวาการประเมินเปนกลไกที่ดีและจําเปนสําหรับผูบริหารองคกรหรือผูบริหารโครงการ ผลการประเมิน และขอเสนอแนะจากผูประเมินจะเปนขอสนเทศที่ผูบริหารองคกรหรือผูบริหารโครงการสามารถ นํามาใชประกอบการพิจารณาในการปรับปรุงและพัฒนาการดําเนินงานขององคกรหรือของโครงการได อยางมาก ผมคิดวายกเวนคนที่เขาใจผิดคิดวากระบวนการประเมินเปนกระบวนการ “จับผิด” แลว คน สวนมากยอมเห็นพองตองกันวาการประเมินเปนสิ่งที่ดแี ละมีประโยชนตอการบริหารจัดการองคกรและ การบริหารจัดการโครงการอยางแนนอน แตประเด็นที่สําคัญและออกจะเปนปญหาเกีย่ วกับการประเมิน ก็คือ การที่มีนกั ประเมินที่มคี วามรูความเขาใจและมีความสามารถในดานกระบวนการประเมินและใน ดานการมองประเด็นเนื้อหาของสิ่งที่ประเมินไดทั้งมุมกวางและมุมลึกไดนอย โดยเฉพาะอยางยิ่งผู ประเมินที่มีความสามารถใหขอเสนอแนะเพื่อการปรับปรุงและพัฒนาองคกรหรือโครงการที่กําลังถูก ประเมินไดอยางสอดคลองกับความเปนจริง (Plausible and practical recommendations) ดวยเหตุดังนั้น ความจําเปนในการพัฒนาผูป ระเมินใหเปนผูที่มีความรูความสามารถและมีจริยธรรมในการประเมินจึง เปนเรื่องที่ผูเกีย่ วของทุกฝายตองใหความสนใจอยางจริงจังและหาทางสรางและพัฒนานักประเมิน คุณภาพใหเพิม่ มากขึ้น

๒. การเรียนรูบางประการจากการประเมิน โดยพื้นเพทางการศึกษา ผมมิไดเลาเรียนมาทางดานการประเมิน แมวาโดยอาชีพจักตองทํา การวัดและประเมินผลการเรียนของนักศึกษาอยูตลอดเวลาก็ตาม แตการวัดและประเมินผลการศึกษา แม จะมีหลักคิดบางอยางคลายกัน แตมีความตางจากการประเมินองคกรและการประเมินโครงการมากทีเดียว ผมเรียนรูเรื่องการประเมินจากการลงมือปฏิบัติจริงโดยเรียนรูจากเพื่อนรวมงานและหัวหนาโครงการ โดยเฉพาะอยางยิ่งในการประเมินโครงการที่ไดรับทุนสนับสนุนจากตางประเทศ จากการทํางานเปนผู รวมกับคณะผูป ระเมินที่หลากหลาย ทําใหผมเรียนรูจากประสบการณไดมากพอสมควร ตอเมื่อผมมี โอกาสลงมือทําการประเมินเองและตอมาทํางานในลักษณะหัวหนาโครงการประเมิน ชวยใหผมไดเรียนรู และมีขอสรุปบางประการเกีย่ วกับการประเมินโครงการ ดังนี้ (๑) การประเมินโครงการใด ๆ ก็ตาม ควรมีการประเมินอยางตลอดแนว กลาวคือ การ ประเมินโครงการควรกระทําตั้งแตกอนทีจ่ ะลงมือดําเนินงาน การประเมินในชั้นนี้อาจ 1

เรียกวา เปน Feasibility Study หรือ การประเมิน Impact ที่อาจจะเกิดขึ้นจากการ ดําเนินโครงการก็ได การประเมินที่เรียกวา Feasibility Study นั้นจะชวยใหผูบริหาร โครงการไดเรียนรูวามีความเปนไปไดเพียงใดในการดําเนินโครงการดังกลาว ทั้งใน แงของการนําโครงการลงสูการปฏิบัติและในแงของผลลัพธที่คาดหวังวาจะเกิดขึ้น เมื่อดําเนินโครงการจบสิ้นลง ผลการประเมินจะชวยใหผบู ริหารโครงการไดพิจารณา ปรับปรุงโครงการใหมีความเปนไปไดมากที่สุดทั้งในแงของการนําสูการปฏิบัติและ ในแงของผลลัพธที่คาดวาจะเกิดขึ้นจากการดําเนินโครงการ นอกจากนี้ผลการ ประเมินในลักษณะนี้ยงั ชวยเปนขอสนเทศใหกับผูสนับสนุนดานงบประมาณใช ประกอบการพิจารณาอีกทางหนึ่งดวย การประเมินในชวงนี้ควรดําเนินการโดยคณะ บุคคลหรือองคกรที่เปนอิสระและไมมีสว นไดเสียกับโครงการดังกลาว (๒) โครงการใด ๆ ก็ตามแมจะมีการพิจารณาอยางรอบคอบถี่ถวนและมีการทํา Feasibility Study แลวก็ตาม ในการนําโครงการลงสูการปฏิบัตมิ ีความเปนไปไดวาบริบทตางๆ ในชวงทีพ่ ัฒนาโครงการกับในชวงที่มกี ารนําโครงการลงสูการปฏิบัติอาจมีการ เปลี่ยนแปลงได และยังมีเงื่อนไขอื่น ๆ ที่ผูบริหารโครงการอาจจะไมอยูในวิสัยที่ ควบคุมไดเมื่อนําโครงการลงสูการปฏิบัติ เชน หาคนมารวมงานที่มีคณ ุ ภาพไมไดตาม แผน หรือ ไดคนมาทํางานชากวากําหนดการที่วางไวในแผนปฏิบัติการ (Operational Plan) หรือ การเบิกจายเงินลาชา หรือ ฯลฯ เพราะฉะนั้นเมื่อมีการดําเนินโครงการไป ระยะหนึ่ง สมมุติวา ๖ เดือน (ขึ้นอยูก ับประเภทของโครงการ) ความจําเปนในการ ประเมินอาจมีอีกก็ได การประเมินประเภทนี้เรียกวา Formative Evaluation หรือ On-going Evaluation การประเมินในชวงนี้ อาจดําเนินการโดยผูบริหารโครงการเอง การประเมินในลักษณะนีเ้ รียกกันวา Internal Evaluation หรือการประเมิน “ภายใน” การประเมินโดยฝายผูดําเนินโครงการนี้ ผลการประเมินจะเปนประโยชนตอผูบริหาร โครงการอยางมากเพราะจะสามารถนําผลการประเมินและขอเสนอแนะจากคณะผู ประเมินมาใชประกอบการพิจารณาปรับเปลี่ยนแผนการทํางานหรือวิธีการทํางาน ภายในโครงการใหมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพมากขึน้ อีกทั้งยังเปนการสงเสริมสิ่ง ที่เรียกวาธรรมาภิบาลของการดําเนินโครงการอีกโสดหนึ่งดวย นอกจากนี้ในแงของ ผูสนับสนุนดานงบประมาณก็ยังสามารถติดตาม (Monitor) กระบวนการดําเนินงาน ของโครงการโดยดูจากรายงานผลการประเมินภายในของโครงการนั้น ๆ ไดอีกดวย (๓) โครงการใด ๆ ก็ตามเมื่อดําเนินการสิ้นสุดลง ควรตองมีการประเมินเพื่อที่จะทําให ทราบวาการดําเนินการที่ผานมาไดผลลัพธตามที่คาดหวังไวหรือไมมากนอยเพียงใด และถาหากมีการดําเนินการโครงการตอไปอีก จักตองมีการปรับปรุงและพัฒนาใน สวนใดบางหรือไม การประเมินในชวงนี้เรียกกันวา Summative Evaluation หรือ 2

End of Project Evaluation การประเมินในชวงนี้สวนมากเปนการประเมินโดยคณะ บุคคลหรือโดยองคกรที่สนับสนุนงบประมาณหรือองคกรที่มีหนาที่อนุมัติโครงการ เปนผูรับผิดชอบในการดําเนินการ การประเมินในระยะนี้มีความสําคัญมากเพราะจะ ชวยใหทุกฝายที่เกี่ยวของไดเรียนรูวา การดําเนินโครงการประสบความสําเร็จตาม วัตถุประสงคที่วางไวหรือไม มากนอยเพียงใด และถาหากจะมีการดําเนินงาน โครงการดังกลาวตอไปอีกหรือโครงการอื่น ๆ ที่มีลักษณะคลายคลึงกัน มี ขอเสนอแนะใหมีการปรับปรุงหรือปรับเปลี่ยนในสวนใดบาง ขอมูลสนเทศจากผล การประเมินนีจ้ ะชวยประกอบการตัดสินใจของผูใหการสนับสนุนดานงบประมาณ และผูที่มีอํานาจในการอนุมัตโิ ครงการอยางมากทีเดียว (๔) การประเมินโครงการใด ๆ ก็ตาม จุดที่สําคัญมากที่สุดคือการใหขอเสนอแนะที่ตั้งอยู บนผลของการประเมิน และขอเสนอแนะที่ดีและมีประโยชนตอผูบริหารโครงการ และผูใหทนุ สนับสนุนมากทีส่ ุด เปนขอเสนอที่มีความเปนไปไดจริงในการนําไป ปรับปรุงแกไขหรือพัฒนา เพราะฉะนัน้ ผูประเมินจึงตองเปนผูที่มีความเขาใจใน มโนทัศนและเจตนารมณหรือวัตถุประสงคของโครงการอยางชัดแจง และที่สําคัญ กวานัน้ คือผูประเมินตองมีความเขาใจในเนื้อหาสาระของเรื่องที่เปนโครงการอยางดี และมองไดกวางและลึกกวา จึงจะสามารถใหขอเสนอแนะไดอยางเปนรูปธรรมและ สามารถนําไปปฏิบัติไดจริง (๕) จากประสบการณอันจํากัดของผมบอกผมวา ผูบริหารโครงการและผูสนับสนุนดาน งบประมาณใหความสนใจและเอาจริงเอาจังกับผลการประเมินโครงการแตกตางกัน มาก ในหลาย ๆ กรณีทั้งผูบริหารโครงการและผูสนับสนุนดานงบประมาณไมให ความสนใจหรือใหความเอาจริงเอาจังกับผลการประเมินมากนัก ผูบริหารโครงการ จํานวนมากทีส่ นใจเพียงวาผลการประเมินออกมาในทางบวกหรือไม ผูสนับสนุนดาน งบประมาณบางรายสนใจเฉพาะกฎเกณฑและระเบียบดานการใชเงินของการทําการ ประเมินมากกวาการใหความสนใจกับผลการประเมินและขอเสนอแนะของผูประเมิน แนนอนวาความสนใจตอขอเสนอแนะของผูประเมินยอมขึ้นอยูกับความนาเชื่อถือ ของผลการประเมินของผูประเมินดวย

๓. เมื่อผมรับประเมินโครงการ: ประสบการณสวนตัวอันจํากัด ตั้งแตรับทําการประเมินโครงการมาจนถึงปจจุบัน ผมไมเคยจัดทําขอเสนอใหกับองคกรใดๆ เพื่อทําการประเมินโครงการ การทําโครงการประเมินทั้งหมดที่ผมเคยทํา เปนการติดตอขอใหผมชวยทํา ทั้งสิ้น ไมวาเปนการประเมินโครงการขององคกรตางประเทศหรือองคกรภายในประเทศ เพราะฉะนั้น

3

ประสบการณของผมจึงอาจแตกตางกับของผูอื่นในแงนี้ ในกรณีที่ผมไดรับการชักชวนใหเขารวมทีมการ ประเมินในฐานะผูประเมินผมมีวิธีการดําเนินการตางกันกับการเปนผูรบั ผิดชอบในฐานะหัวหนาคณะผู ประเมิน ในกรณีแรกนัน้ ผมทํางานตามที่หวั หนาทีมการประเมินมอบหมาย ความรับผิดชอบของผมมี เพียงการทํางานสวนที่ไดรับมอบหมายใหทําเทานั้น เพราะฉะนัน้ จึงไมมีเรื่องราวอะไรมากมายที่จะเลาสู กันฟง นอกจากบอกไดวาหัวหนาทีมการประเมินมีความสําคัญมาก เพราะตองควบคุมกระบวนการ ประเมินใหมปี ระสิทธิภาพและมีความนาเชื่อถือ หัวหนาทีมประเมินจะชวยใหลูกทีมเกิดการเรียนรูใน เรื่องตาง ๆ ไดมากผานการพูดคุยซักถามและการเขารวมแลกเปลี่ยนกับผูรวมทีมคนอื่น ๆ อยางสม่ําเสมอ ในกรณีที่ผมเปนหัวหนาทีม เมื่อผมไดรับการชักชวนใหทําการประเมินโครงการและเมื่อผม สนใจที่จะทําการประเมิน ผมมักจะทํางานตามขั้นตอนตอไปนี้เสมอ คือ (๑) ผมขอขอเสนอโครงการที่ผูบริหารโครงการเสนอขอรับทุนสนับสนุนจากองคกรให ทุนมาเพื่อทําการศึกษาอยางละเอียดเพื่อจะไดทราบถึงเนือ้ หาสาระของโครงการและที่ สําคัญไดเขาใจถึงวัตถุประสงคของโครงการและวิธีการหรือกระบวนการที่โครงการ ดังกลาวเสนอไวตลอดจนรายละเอียดอื่น ๆ เชน งบประมาณของโครงการ ระยะเวลา ของโครงการ ผูรวมทีมทํางานในโครงการ ฯลฯ เมื่อผมมีความเขาใจในโครงการนี้ เปนเบื้องตนแลว ผมก็ดําเนินการขั้นตอไป (๒) หลังจากศึกษาทําความเขาใจกับโครงการแลวเห็นวาพอจะรับทําการประเมินไดผมก็ หารือกับผูที่ชักชวนใหผมทําการประเมินโครงการเกี่ยวกับโจทยการประเมิน หรือ กลาวอีกอยางหนึ่งก็คือ ผมตองการความชัดเจนวาจะใหผมประเมินเรือ่ งอะไรบาง ขอใหฝายที่ชักชวนผมบอกใหชัดเจน ในขัน้ นี้บางครั้งผมอาจมีขอเสนอแนะบางบน พื้นฐานของการไดศึกษาโครงการมาบางแลว เมื่อประเด็นที่จะทําการประเมินชัดเจน ผมก็ดําเนินการขั้นตอไป (๓) ในขั้นนี้ผมจะมองหาคนที่จะมารวมทีมโดยสื่อสารใหผูที่ผมขอใหมารวมทีมทราบวา ชวนเขามาทําอะไร ตองใชเวลามากนอยเพียงใด และถามถึงขอจํากัดของแตละคนที่ อาจจะมีในการทําโครงการประเมิน กลาวโดยสรุปก็คือทุกคนที่มารวมทีมตองรูทุก อยางเทากับทีผ่ มรู โดยปรกติแลวผมมักจะใหสําเนาโครงการกับทุกคนเพื่อไดศกึ ษา เมื่อผมไดผูรวมงานแลว ผมก็ดําเนินการขัน้ ตอไป (๔) ในขั้นตอมาผมขอเอกสารเกี่ยวกับโครงการที่จะทําการประเมินทั้งหมดจากผูที่ ทาบทามหรือชักชวนผม ซึ่งเอกสารเหลานีม้ ีตั้งแต รายงานความกาวหนาของ โครงการทุกฉบับ รายงานผลการประเมินภายใน (ถามี) รายงานการประเมินภายนอก (ถามี) รายงานการประชุมของคณะกรรมการกําหนดทิศทางของโครงการ (Steering Committee) และเอกสารอืน่ ๆ ที่โครงการผลิตขึ้น เปนตน เอกสารเหลานี้ผมขอใหผู

4

ที่ชักชวนผมทําการประเมินทําเปนหลายชุดเทากับจํานวนผูรวมทีมกับผม และสงใหผู รวมทีมกับผมทุกคนเพื่อศึกษาใหละเอียดทุกแงทุกมุม และในชวงที่ผูรวมทีมผมกําลัง ศึกษาเอกสารอยูผมก็ดําเนินงานขั้นตอไป (๕) ในขั้นนี้ผมดําเนินการหลังจากที่ผมศึกษาเอกสารทุกชิ้นเสร็จแลว เปนขัน้ ของการ เขียนขอเสนอโครงการประเมิน (Proposal for Project Evaluation) โดยนํา วัตถุประสงคของการประเมินที่ไดรับการระบุจากขอ (๒) ในการเขียนขอเสนอนี้ จะ ครอบคลุมถึงประเด็นหลักๆ เชน วัตถุประสงคของการประเมิน วิธีวทิ ยาของการ ประเมิน ซึ่งในเรื่องนี้ครอบคลุมทั้งเรื่องหนวยการวิเคราะห การออกแบบการประเมิน วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล การวิเคราะหขอมูล ระยะเวลาที่ใช จํานวนเงินงบประมาณที่ เสนอซึ่งครอบคลุมคาใชจายสามประเภท คือ คาตอบแทนผูทํางาน คาดําเนินการ และ คาเหมาจายในกรณีที่ไมสามารถหาใบสําคัญรับเงินได เชนคารถรับจาง (Taxi) หรือ คาโทรศัพท เปนตน หลังจากนั้นสงใหผูรวมทีมไดศกึ ษาและใหขอเสนอแนะเพื่อการ ปรับแก กอนเสนอใหหนวยงานที่วาจางใหทําการประเมินพิจารณา ในชวงของการ พิจารณาอาจใชเวลามากบางนอยบางขึ้นอยูกับกระบวนการของหนวยงานที่วาจาง และในบางกรณีอาจมีการพบปะเพื่อทําความเขาใจในประเด็นที่อาจไมชัดเจนใน ขอเสนอหรือมีการตอรองในเรื่องงบประมาณ แลวแตกรณีและในบางกรณีอาจตองนํา ขอเสนอมาปรับปรุงแกไขตามขอเสนอแนะของ Readers ที่หนวยงานวาจางขอให วิเคราะหขอเสนอโครงการที่เสนอไปก็ได หากทั้งสองฝายคือผูวาจางและผูเสนอ โครงการตกลงกันไดในทุกประเด็น ก็มีการทําสัญญากันตอไป (๖) เมื่อทําสัญญาเรียบรอยแลว ผมจะนัดประชุมทีมงานเพื่อทําความเขาใจรวมกันวามีงาน อะไรบางที่ตองทํา และมีการแบงความรับผิดชอบวาใครทําอะไร ใครควรทํางาน รวมกับใคร พรอมกับวางแผนปฏิบัติการรวมกันโดยกําหนดระเวลาใหสอดคลองกับ ระยะเวลาที่เสนอไวในขอเสนอโครงการ เมื่อตกลงกันไดเรียบรอยก็เปนหนาที่ของ หัวหนาโครงการที่จะบริหารโครงการใหเปนไปตามแผนปฏิบัติการ (๗) ขั้นตอนที่สําคัญอีกประการหนึ่งที่ผมมักจะทําเสมอก็คือการนัดพบปะกับทีมงานอยาง ตอเนื่องตามระยะเวลาที่คิดวางานบางขั้นบางตอนสิ้นสุดลงในการพบปะกันก็จะมีการ ตรวจสอบขอมูลวามีความครบถวนนาเชื่อถือหรือไม และตองทํางานอะไรเพิ่มเติม เปนตน การประชุมพบปะครั้งที่สําคัญที่สุดก็คือการประชุมพรอมกันโดยนําขอมูลที่ เก็บรวบรวมไดทั้งหมดมาวิเคราะหรวมกันเพื่อทําการประเมิน ซึ่งมักจะใชเวลามาก พอสมควร เพราะฉะนัน้ ในทางปฏิบัติแลวในฐานะหัวหนาโครงการผมจะทําการ วิเคราะหขอมูลเบื้องตนมากอนและมีขอคิดสวนตัววาผลการประเมินในแตละประเด็น ตามโจทยการประเมินเปนอยางไร เพราะฉะนั้นเมื่อมาประชุมรวมกันและวิเคราะห 5

รวมกันผมมักจะใชการตั้งคําถามและซักไซรไลเรียงเพื่อนรวมทีมโดยเอาผลจากการ วิเคราะหลวงหนาของผมมาเปนประเด็นในการซักถาม เมื่อไดผลการวิเคราะหและประเมินตามประเด็นทีไ่ ดรับโจทยการประเมินมาแลว ประเด็นใดที่มขี อมูลไมเพียงพอหรือไมหนักแนนพอตอการลงมติในการประเมิน ผม มักจะขอใหผทู ี่รับผิดชอบในสวนนัน้ ไปหาขอมูลเพิ่มเติมจนกวาไดขอ มูลที่มีน้ําหนัก พอเพียงเชื่อถือได ผมคิดวาสวนนี้มีความสําคัญมากเพราะในฐานะนักประเมิน เราตอง มีความเปนธรรมทั้งกับผูบริหารโครงการและผูที่วาจางใหเราประเมินโครงการ ดวย เหตุดังนั้นขอสรุปหรือผลการประเมินที่ทมี ประเมินมีมติลงไป เราตองอธิบายไดดว ย เหตุผลและมีขอ มูลสนับสนุนอยางพอเพียงและเชื่อถือได มิฉะนัน้ เราอาจกอใหเกิด ความลําเอียงกับฝายใดฝายหนึ่งไดซึ่งเปนสิง่ ที่นักประเมินมืออาชีพพึงตระหนักให มาก (๘) เมื่อมีมติในการประเมินตามประเด็นที่ตั้งโจทยไวเสร็จแลว ขั้นตอมาคือการคิดถึง ขอเสนอแนะ (Recommendations) โดยพยายามคิดถึงขอเสนอแนะทีส่ ามารถนําไป ปฏิบัติไดจริงโดยปรกติและในการเขียนขอเสนอแนะ ผมมักจะแยกออกเปนสองสวน คือ (๑) ขอเสนอแนะสําหรับองคกรที่สนับสนุนงบประมาณใหกับโครงการและ (๒) ขอเสนอแนะใหกับผูบริหารโครงการ (ในกรณีที่มีการดําเนินโครงการตอ) ขั้นตอนนี้ ถือไดวาสําคัญที่สุดของการทําการประเมินโครงการ และเปนขั้นตอนที่ทําไดไมงาย สําหรับนักประเมินมือใหมที่มีประสบการณนอยหรือแมแตผูที่มีประสบการณดาน การประเมินมามากแตถาหากเปนผูที่ไมตดิ ตามความเคลื่อนไหวและความกาวหนาใน เรื่องที่ทําการประเมินก็อาจทําใหมองเห็นประเด็นทีจ่ ะทําการเสนอแนะไมกวางและ ไมลึกพอ ดังจะเห็นไดบอย ๆ วาขอเสนอแนะของการประเมินโครงการมีลักษณะ ดาด ๆ ไมคอยมีประโยชนกับผูอานรายงานผลการประเมินมากนัก หรืออยางที่มีผู กลาวแบบไมกลัวโกรธวา “ถามีขอเสนอแนะแบบนี้ ไมตองเสียเงินและเสียเวลา ประเมินก็ได เพราะผูที่เกี่ยวของกับโครงการรูกันดีอยูแ ลว” เปนตน (๙) ขั้นตอไป เปนขั้นการเขียนรายงานการประเมิน โดยปรกติแลวในฐานะหัวหนา โครงการผมมักจะเปนผูเขียนโครงราง (Outline) และเขียนรายงานทั้งหมดเอง แตมี บางกรณีที่ผมเขียนโครงรางและเขียนรายงานบางสวนกอนแลวใหเพื่อนรวมทีมบาง คนเขียนในบางสวนที่มีรายละเอียดมากซึ่งมักเปนสวนทีผ่ มมิไดทําดวยตนเองในชวง ที่เขียนรายงานผลการประเมินนี้ โดยมากมักจะเตรียมการทําบทสรุปเพื่อผูบริหารและ การเตรียมทําบทเสนอปากเปลา (Oral Presentation) ใหกับผูวาจางรับฟงกอนดวย และหากมีสวนใดที่ตองปรับปรุงแกไข ทีมก็จะนํามาปรับปรุงแกไขกอนสงรายงาน ฉบับสมบูรณใหกับผูวาจาง เปนอันจบงานตามสัญญา 6

ในการเขียนรายงานนี้ ประสบการณผมบอกผมวา ผูวาจางบางรายแมจะยอมรับผลการ ประเมินที่ทีมประเมินนําเสนอทางวาจา แตมักจะขอใหทีมประเมินเขียนรายงานดวย ถอยคําภาษาทีอ่ านแลวไมสงผลกระทบในทางลบตอหนวยงานที่เกีย่ วของ เพราะบาง กรณีเปนเรื่องออนไหว (Sensitive) ทางการเมืองหรือทางดานอื่น ๆ ซึ่งนักประเมิน ตองตระหนักในประเด็นนีด้ ว ยเชนกัน แมวานักประเมินจําเปนตองรักษา Integrity ของความเปนนักประเมินไวก็ตาม (๑๐) การเขียนรายงานผลการประเมินนี้ผมมีประเด็นที่ตองการพูดถึงอยูอีกประเด็นหนึ่งคือ รายงานการประเมินควรครอบคลุมเรื่องอะไรบาง ผมคิดวาเรื่องนี้เกี่ยวโยงถึง เจตนารมณของการประเมิน กลาวคือ ผูวาจางใหทําการประเมินตองการใชผลการ ประเมินไปเพือ่ เปาหมายอันใด ถาเปาหมายของการประเมินอยูที่ตองการทราบวา โครงการที่ไดรับการสนับสนุนใหมีการดําเนินการประสบความสําเร็จตาม วัตถุประสงคที่ผูเสนอโครงการเสนอไวหรือมากนอยเพียงใด การไดรบั รายงานวาผล การดําเนินการโครงการเปนอยางไรก็นาจะพอแลว แตถา เปาหมายของการประเมิน ตองการจะรูว าเมื่อผลประเมินเปนอยางที่สรุปมาแลว ผูประเมินมีขอเสนอแนะ อะไรบางที่จะทําใหการบริหารหรือการดําเนินการโครงการดังกลาวใหดีขึ้น มี ประสิทธิภาพมากขึ้นและบรรลุวัตถุประสงคที่เสนอไว การเขียนรายงานผลการ ประเมินก็ตองครอบคลุมประเด็นนี้ดว ย และถาตองการทราบตอไปอีกวาการที่ โครงการดังกลาวประสบความสําเร็จนอยหรือไมประสบความสําเร็จมาจากเหตุปจจัย อะไร การตั้งโจทยและการเขียนรายงานตองครอบคลุมประเด็นเหลานี้ดวย อยางไรก็ ตามไมวาเปาหมายของการประเมินเปนเชนไร ผูอานรายงานผลการประเมินตองการ ความแนใจวาผลการประเมินหรือขอวินจิ ฉัยที่ปรากฎอยูในรายงานนัน้ เชื่อถือได หรือไม มากนอยเพียงใด หรือ ขอเสนอแนะที่ผูประเมินเสนอไวนนั้ มีเหตุมีผลหรือมี น้ําหนักหรือไม มากนอยเพียงใดและสามารถนําไปปฏิบัติไดจริงหรือไม เพราะฉะนัน้ ในรายงานผลการประเมินจึงตองมีการเขียนรายงานใหเห็นถึงวิธีวิทยาการประเมิน อยางละเอียดทุกขั้นตอน และจะดีที่สุดถาบอกวาแหลงขอมูลและวิธีการเก็บรวบรวม ขอมูลคืออะไร เพราะความนาเชื่อถือของผลการประเมินขึ้นอยูกับความนาเชื่อถือของ ขอมูลที่นํามาวิเคราะห และความนาเชื่อถือของขอมูลขึ้นอยูกับความนาเชื่อถือของ แหลงขอมูลและวิธีการเก็บและรวบรวมขอมูล ดวยเหตุดังนั้นผมจึงคิดวาสวนเหลานี้มีความสําคัญมากในการเขียนรายงานผลการ ประเมิน สวนที่ผมไมคอยเห็นดวยหรือเห็นดวยนอยที่สุดคือการเขียน (ลอก) รายละเอียดของโครงการ ซึ่งบางครั้งมีความยาวมาก และผูที่วาจางก็รูรายละเอียดดีอยู แลว แตถาวัตถุประสงคของการประเมินอยูที่ตองการใหรายงานผลการประเมินไดรบั 7

การอานกันในวงกวาง รายละเอียดเกีย่ วกับโครงการอาจจะเปนประโยชนเพราะชวย ใหผูอานรูวาการประเมินนั้นเปนการประเมินโครงการอะไรมีรายละเอียดอยางไร ผม มักจะไดรับการวิพากษเสมอวา รายงานการประเมินที่ผมรับทํามีขนาดไมยาวมากนัก เพราะผมเขียนรายงานตามเจตนารมณของการประเมินกลาวคือเพื่อเปนเครื่องมือ ประกอบการตัดสินใจของผูบ ริหารโครงการหรือของผูใหทุนสนับสนุนโครงการ ผม จึงไมนยิ มเขียนรายละเอียดของโครงการใหดูเปนเลมหนา ๆ เปนที่ประทับใจ แตสาระ ไมมีความสลักสําคัญอะไร (๑๑) จากการทํางานดานการประเมินมาบางและทําวิจัยมาบางเล็กนอย ชวยใหผมไดขอ สรุปวา มโนทัศน (Concept) ของการประเมินกับการวิจยั ไมเหมือนกันแมวาวีธี การ ในบางดานอาจจะละมายคลายคลึงกันก็ตาม ขอแตกตางที่สําคัญระหวาการวิจยั กับการ ประเมิน ก็คือ (๑) การประเมินโครงการโดยทั่วไปมีหนวยการวิเคราะห (N) เพียง หนึ่งเดียวในขณะทีก่ ารวิจยั โดยทัว่ ไปหนวยการวิเคราะหมีมากกวาหนึ่ง และ (๒) การ ประเมินโครงการมีการ “ตัดสิน” วาการดําเนินโครงการเปนอยางไร บรรลุ วัตถุประสงคหรือไม เปนตน ในขณะทีก่ ารวิจัยไมมีการตัดสิน แตการประเมิน โครงการกับการวิจัยเหมือนกันในแงทวี่ าทั้งสองเรื่องตองการตั้ง “โจทย” และการตัง้ โจทยมีความสําคัญมากตอผลของการทําการประเมินและการทําวิจัย นอกจากนีว้ ิธีการ เก็บและรวบรวมขอมูลทั้งสองเรื่องนี้อาจใชวิธีเดียวกันได

๔. สรุป การประเมินโครงการที่จะมีประโยชนตองมีองคประกอบหลักอยางนอยสองดาน คือ (๑) เจาของโครงการอันไดแกผูบริหารโครงการและผูใหทุนสนับสนุนโครงการมีความจริงใจที่จะใชผลการ ประเมินมาเปนกลไกอยางหนึ่งในการปรับปรุงพัฒนาการดําเนินโครงการใหมีประสิทธิภาพและมี คุณภาพ ถาเจาของโครงการไมสนใจคุณภาพเสียแลว การประเมินโครงการก็ไมมีประโยชน (๒) นัก ประเมินตองมีความรูความสามารถในวิธีวทิ ยาการประเมินและมีเขาใจในเนื้อหาสาระของโครงการที่ทํา การประเมินทัง้ ในระดับกวางและระดับลึกอยางพอเพียง การไดนกั ประเมินที่เปนเพียงนักเทคนิคจะไมมี ประโยชนในการทําการประเมินโครงการ ที่สําคัญนักประเมินโครงการตองรับทําโครงการประเมินดวย ความเขาใจวาผลการประเมินจะเปนสวนชวยใหการดําเนินโครงการประเมินมีประสิทธิภาพและมี คุณภาพมากขึน้ มิใชรับทําประเมินเพียงเพราะเปนงานทีช่ วยเพิ่มรายไดใหกับผูรับทําการประเมินเทานั้น อยางไรก็ดี ผูรบั ผิดชอบโครงการหรือผูวาจางก็ชอบที่จะเห็นคุณคาของผลงานการประเมิน (ของนัก ประเมินที่มีฝม ือ) ดวยเชนเดียวกัน

8

ดวยเหตุดังนั้นจึงมีความจําเปนและมีความสําคัญมากในการสรางความเขาใจและพัฒนานัก ประเมินโครงการที่มีความรูค วามสามารถและมีทัศนะตอการประเมินที่ถูกตองใหมากขึ้นในสังคมไทย เพราะในปจจุบันมีโครงการจํานวนมหาศาลที่ใชเงินภาษีอากรรราษฎรทั้งทางตรงและทางออมจึงตองชวย ใหผูรับผิดชอบมีความรับผิดและรีบชอบตอโครงการอยางแทจริง (Accountable to the tax-payers) การทําการประเมินโครงการที่ดี ควรจะเปนการทํางานรวมกันอยางใกลชิดระหวางเจาของ โครงการกับนักประเมิน เพื่อจะไดเขาใจถึงเจตนารมณของการประเมิน รูและเขาใจถึงเปาประสงคของ การประเมิน เพื่อจะไดผลการประเมินที่ดแี ละสามารถนําไปใชประโยชนไดจริง

นายอุทัย ดุลยเกษม ๑๒ พ.ย. ๒๕๕๒

9