1 Qldb Tong Quan Cao Hoc 14

Quản lý dịch bệnh Thuỷ sản Ts. Đặng Thị Hoàng Oanh Khoa Thủy sản Đại học Cần Thơ 08/2008

Ảnh hưởng của dịch bệnh đến Nuôi trồng thủy sản 

Dịch bệnh xảy ra cùng với sự mở rộng và thâm canh hóa nghề nuôi trồng thủy sản và đang gây ảnh hưởng lớn đến nuôi trồng thủy sản ở nhiều quốc gia



Nguyên nhân gây ra dịch bệnh thường liên quan đến các mầm bệnh vi-rút, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, một số mầm bệnh không chẩn đóan được và một số bệnh quan trọng.

Tình trạng dịch bệnh bùng nổ và lây lan có liên quan đến nhiều yếu tố như:

1.

Sự gia tăng của mậu dịch quốc tế về thủy sản sống và sản phẩm thủy sản

2.

Sự thâm canh hóa nghề nuôi thủy sản qua viêc vận chuyển các cá thể bố mẹ, con giống và sự phát triển của mậu dịch cá cảnh (Subasinghe et al., 2001)

3.

Mật độ áp dụng ở trại sản xuất giống cao để đáp ứng cho sự gia tăng diện tích nuôi thủy sản nước lợ mặn (Bartley et al., 2005)

Tình trạng dịch bệnh bùng nổ và lây lan có liên quan đến nhiều yếu tố như: 1.

Sự thiếu hiểu biết và lạm dụng con giống sạch bệnh đặc hữu (ví dụ như tôm SPF) gây ra những ảnh hưởng xấu đến các quần thể thủy sản nuôi và ngòai tự nhiên (Olivier, 2002)

2.

Do yếu kém hoặc thiếu hẳn việc đánh giá hiệu quả an tòan sinh học.

3.

Ít quan tâm đến những bệnh nguy hiểm mới xảy ra, sự thay đổi về thời tiết và sự di chuyển các sản phẩm thủy sản do con người

Nội Dung  Các

vấn đề chung trong quản lý dịch bệnh huỷ sản  Phát hiện bệnh ở thuỷ sản  Các bệnh thường gặp  

 Các

Bệnh truyền nhiễm Bệnh không truyền nhiễm

phương pháp chẩn đoán bệnh ở thuỷ sản   

Mô bệnh học Miễn dịch học Sinh học phân tử

 Những

giải pháp trong quản lý bệnh thủy sản Đặng Thị Hoàng Oanh

Thông điệp trọng tâm 1.

Quản lý dịch bệnh là sự tiếp cận từ nhiều phía

2.

Những xét nghiệm ở PTN chỉ là một phần của quản lý dịch bệnh

3.

Nên tránh tập trung phát triển các kỹ thuật xét nghiệm phân tử mà xem nhẹ việc thường xuyên tiếp cận với người nuôi thuỷ sản

Đặng Thị Hoàng Oanh

Tại sao phải nghiên cứu bệnh thuỷ sản? Nghiên cứu Xác định nguyên nhân Đề xuất giải pháp xử lý

Giúp người nuôi thuỷ sản Đặng Thị Hoàng Oanh

Các vấn đề về bệnh thuỷ sản  Bệnh 

Bệnh truyền nhiễm 



ở thuỷ sản rất phức tạp

Mầm bệnh + Sốc + Vật chủ = Bệnh

Bệnh không truyền nhiễm Dinh dưỡng hoặc môi trường  Thường là sự kết hợp nhiều nguyên nhân 

Đặng Thị Hoàng Oanh

Các vấn đề về bệnh thuỷ sản  Mầm

 Không

bệnh + Vật chủ = Bệnh

bao giờ đơn giản như vậy!

Đặng Thị Hoàng Oanh

Các vấn đề về bệnh thuỷ sản  Muốn

hiệu

đề xuất giải pháp phòng và trị dịch bệnh hữu

Phải  Xác

định được nguyên nhân:

Mầm bệnh hoặc bệnh lý chưa đủ để kết luận là nguyên nhân gây ra dịch bệnh Đặng Thị Hoàng Oanh

Ví dụ 

Aeromonas hydrophila ở Cá chép  Định danh vi khuẩn và chẩn đoán lâm sàng sẽ không giúp ích gì cho người nuôi. 

Cần xác định nguyên nhângây ra bệnh 



Thường là do môi trường/sự quản lý

Cần phải có những giải pháp thích hợp tuỳ theo thực tiễn của mỗi trường hợp. 

Thuốc và hoá chất chỉ có tác dụng rất nhỏ để giải quyết vấn đề dịch bệnh. Đặng Thị Hoàng Oanh

Phát hiện bệnh  Đủ

sớm để có giải pháp kịp thời

 Khó

thực hiện trong một lần khảo sát

 Cần

sự theo dõi liên tục



 Ghi 

Thường là do người nuôi thực hiện

nhân các thông tin về ao nuôi là rất quan trọng Nhưng thường ít khi được thực hiện

Đặng Thị Hoàng Oanh

Phát hiện bệnh  Thông 

tin về sản suất Tăng trưởng / cho ăn / tỉ lệ sống

 Diễn

biến của bệnh

 Quan

sát tôm/cá





hoạt động / quan sát tổng quan

Thông tin về môi trường nuôi 

 Xét

pH / độ trong / nhiệt độ / độ mặn / Oxy hoà tan

nghiệm Đặng Thị Hoàng Oanh

Thông tin về sản xuất  Dấu 

 Các

hiệu trước tiên về sức khoẻ thuỷ sản thường là:

giảm ăn / giảm bắt mồi

dạng bệnh có ảnh hưởng lâu dài



ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng



chỉ có thể phát hiện qua thông tin về sản xuất 

Tăng trưởng



FCR



v.v.

Đặng Thị Hoàng Oanh

Diễn biến của bệnh  Những

diễn biến quan trọng trong việc xác định

nguyên nhân gây ra dịch bệnh 

Quá trình lây lan và vị trí phát tán mầm bệnh



Có liên quan đến: 

Các biến động về môi trường



nguồn tôm/cá giống



thức ăn sử dụng Đặng Thị Hoàng Oanh

Diễn biến của bệnh Dịch tể học  Nghiên cứu dạng bệnh ở các quần thể  

Các nghiên cứu dịch tể của bệnh ở mức quần thể Phương thức truyền thống nghiên cứu ở mức cá thể

 Cần

phải thực hiện cả hai để có thể kiểm soát bệnh một cách hiệu quả

Đặng Thị Hoàng Oanh

Diễn biến của bệnh  Người

nuôi luôn luôn theo dõi các vấn đề cơ bản

liên quan đến dịch tể của bệnh 

Bám sát diễn biến bộc phát của bệnh 



sự phân bố về mặt địa lý và thời gian

Có sự kết hợp giữa quản lý và sản lượng 

Cách cho ăn sao cho co hiệu quả

Đặng Thị Hoàng Oanh

Diễn biến của bệnh  Những

dạng bộc phát của bệnh



Lây lan - thường là bệnh truyền nhiễm



Có tính chất tại chổ 

Truyền nhiễm 



ví dụ: mẻ tôm/cá giống bị nhiễm

Không truyền nhiễm 

ví dụ: do ô nhiễm hoặc độc tố

Đặng Thị Hoàng Oanh

Lây lan

Đặng Thị Hoàng Oanh

Lây lan

Đặng Thị Hoàng Oanh

Lây lan

Đặng Thị Hoàng Oanh

Lây lan

Đặng Thị Hoàng Oanh

Tại chổ

Đặng Thị Hoàng Oanh

Tại chổ

Đặng Thị Hoàng Oanh

Quan sát  Hoạt

động, các vùng bị tổn thương, vừa mới chết

 Thường

không giúp ích nhiều cho việc đề xuất

giải pháp 

Nên kết hợp với những thông tin khác



Nhiều mầm bệnh gây ra dấu hiệu lâm sàng giống nhau



Dấu hiệu bệnh khác nhau theo 

Cá thể và quần thể Đặng Thị Hoàng Oanh

Quan sát hoạt động  Cá

và tôm là những sinh vật đơn giản

 Có

rất ít thay đổi về hoạt động/tập tính khi bị bệnh 

Tắp vào mé ao



Lờ đờ



Tăng hoạt động

Đặng Thị Hoàng Oanh

Quan sát hoạt động 

Có rất ít dấu hiệu bệnh lý 

Ở tôm 

Hầu như tất cả những tổn thương đều có dấu hiệu bệnh lý là những đốm đen hoặc có biểu hiện melanin hóa





Do nhiễm bệnh hoặc do các yếu tố sinh lý



Ví dụ: đen mang có thể do rất nhiều nguyên nhân

Có rất nhiều yếu tố gây sốc và nhiễm vi sinh vật gây ra hiện tượng đỏ thân

Đặng Thị Hoàng Oanh

Thông tin về môi trường nuôi  Cần

được theo dõi thường xuyên và có ghi nhận các

chỉ tiêu về môi trường  Thường

không thể phát hiện ra nguyên nhân ở một

lần khảo sát  Khi

dịch bệnh đã bộc phát thì thường đã quá trễ để

có thể cứu vãn. Đặng Thị Hoàng Oanh

Thông tin về môi trường nuôi  Không

thể đòi hỏi người nuôi giám sát các chỉ tiêu

về thuỷ hoá phức tạp  Các

ghi nhận chỉ tiêu về môi trường phải



Đơn giản



Người nuôi hiểu được rằng các chỉ tiêu họ cần ghi nhận là rất có lợi



ĐỪNG ĐÒI HỎI QUÁ NHIỀU SỐ LIỆU!!! Đặng Thị Hoàng Oanh

Xét nghiệm Mô học/vi trùng học/sinh học phân tử/miễn dịch học 1.

Nháûn daûng máöm bãûnh

3.

Choün loaûi khaïng sinh coï hiãûu læûc våïi máöm bãûnh

5.

Cho yï kiãún vãö khaí nàng thu hoaûch kháøn cáúp

7. 9.

Xaïc âënh nguäöi täm phi bãûnh táût Âäúi phoï våïi nhæîng váún âãö måïi coï liãn quan âãún dëch bãûnh Đặng Thị Hoàng Oanh

Xác định các vấn đề liên quan đến bệnh Thông tin Dạng bệnh/ Sản lượng/ Lịch sử ao nuôi Quan sát

Xét nghiệm

Thu thập thêm thông tin Thực hiện nhiều phép chẩn đoán khác nhau Xác định vấn đề và nguyên nhân Đặng Thị Hoàng Oanh

Xác định các vấn đề liên quan đến bệnh  Ảnh 

hưởng của bệnh

Tác hại đến lợi nhuận  kế sinh nhai 

  

Các vấn đề khác? Vấn đề nào là quan trọng nhất? Nguyên nhân nào là chủ chốt?

Đặng Thị Hoàng Oanh

Giải quyết vấn đề  Hiệu

quả kinh tế  Khống chế bệnh phải phù hợp với  

 Khi

Hệ thống nuôi Khả năng của người nuôi

cần thiết phải thuyết phục người nuôi

Đặng Thị Hoàng Oanh

Thất thoát do bệnh      

Thất thu do cá chết Mất năng suất Mất lòng tin trong đầu tư Mất cơ hội Tốn kém cho việc phòng và trị bệnh Nguồn tự nhiên Bố mẹ  Đánh bắt 

Đặng Thị Hoàng Oanh

Đối phó  Không

thường không được chấp nhận



 Thay  Tát

làm gì cả

đổi phương phức quản lý

ao



 TRỊ

Thất thu hoặc phải thu hoạch sớm

BỆNH

Đặng Thị Hoàng Oanh

Vai trò của các PTN Nghiên cứu về bệnh Xác định nguyên nhân Đề xuất giải pháp xử lý

Giúp người nuôi thuỷ sản Đặng Thị Hoàng Oanh

Vai trò của các PTN  Kết

hợp hay riêng lẻ



Xác định nguyên nhân và khuyến cáo các xử lý



Lưu giữ và cung cấp thông tin về những vấn đề dịch bệnh xuất hiện trong khu vực



Tìm hiểu nguyên nhân của những bệnh mới

Đặng Thị Hoàng Oanh

Vai trò của các PTN  Sẽ 

 Sẽ

không giúp được người nuôi nếu chỉ xác định mầm bệnh và bệnh lý

giúp người nuôi nếu



hợp tác với cán bộ khuyến ngư và người nuôi



Có những phương cách quản lý ao nuôi hợp lý

Đặng Thị Hoàng Oanh