Zagadnienia Egzaminacyjne Z Filozofii

Andrzej W. Nowak Zagadnienia egzaminacyjne z filozofii Cz___ I Zagadnienia ogólne i filozofia starożytna 1. Wyjaśnij pochodzenie i znaczenie nazwy filozofia. Termin filozofia pochodzi z języka greckiego. Oznacza „umiłowanie mądrości” bądź „miłość do mądrości” [ file – miłować, lubić, sofia – mądrość] 2. Podaj różnice pomiędzy mitycznym i religijnym a filozoficznym poznaniem świata. Trzy podziały filozofii europejskiej: * starożytna (grecka); VI w. p.n.e. – VI w. n.e. Paradygmat ontocentryczny: nurt myślowy skoncentrowany na bycie/ co istnieje? * średniowieczna VI w.n.e. – XIV w. n.e Paradygmat teocentryczny: teocentryzm – Bóg w centrum * nowożytna XV w. n.e. - … Paradygmat antropocentryczny: antropocentryzm – człowiek w centrum 3. Jakie są podstawowe działy filozofii, wymień i krótko scharakteryzuj? • Filozofia bytu ( co istnieje?): ontologia – nauka o bycie, zwana też metafizyką. Nauka o zasadach i kategoriach odnoszących się do bytu; podstawowa dziedzina filozofii; metafizyka zajmuje się badaniem świata w sposób bardzo ogólny, dążąc tym są do stworzenia fundamentu naszej wiedzy o całym wszechświecie. • Filozofia podmiotu ( o to jak to poznaję?): epistemologia – nauka o poznaniu, wiedzy, zajmuje się badaniem sposobów, granic, źródeł ludzkiej wiedzy. Dzieli się na logikę (nauka o poprawnym rozumowaniu) oraz metodologię (dziedzina wiedzy, która pyta o problem poznania naukowego, o metodę nauki w ogóle). Źródła poznania: rozum, zmysły, intuicja, emocje • Aksjologia – nauka o wartościach zajmująca się sposobem istnienia jak również poznawania samych wartości. Ponadto bada problem ilości wartości: monizm aksjologiczny, pluralizm aksjologiczny. W jej skład wchodzi także etyka i estetyka. • Antropologia filozoficzna – „filozofia człowieka”.( pytanie o naturę ludzką – kim jest człowiek?, jego rola i zadanie w historii świata, wyjątkowość w porównaniu z innymi istotami żywymi); Dziedzina filozofii zajmująca się tylko człowiekiem. Za pierwszego antropologa i twórcę tej dziedziny można uważać samego Sokratesa. • Historiozofia – „filozofia dziejów”, „filozofia historii”; - czysto filozoficzna refleksja nad historią. Bada kierunki rozwoju ludzkości i wszelkie prawidłowości występujące w dziejach. • Filozofia społeczna – zajmuje się społeczeństwem jako pewną całością jak również samym człowiekiem, dziedzina ściśle powiązana z socjologią. 4. Co oznaczają następujące pojęcia: ontologia, metafizyka, epistemologia, etyka, estetyka? Ontologia - nauka o bycie, zwana też metafizyką. Nauka o zasadach i kategoriach odnoszących się do bytu; podstawowa dziedzina filozofii; Metafizyka – oznacza „po fizyce”, zajmuje się badaniem świata w sposób bardzo ogólny, dążąc tym są do stworzenia fundamentu naszej wiedzy o całym wszechświecie. Epistemologia - nauka o poznaniu, wiedzy, zajmuje się badaniem sposobów, granic, źródeł ludzkiej wiedzy. Dzieli się na logikę (nauka o poprawnym rozumowaniu) oraz metodologię (dziedzina wiedzy, która pyta o problem poznania naukowego, o metodę nauki w ogóle). Etyka – nauka o wartościach etycznych takich jak dobro, zło, szlachetność.

Estetyka – nauka o wartościach estetycznych takich jak piękno i brzydota. 5. Scharakteryzuj krótko filozofię przedsokratejską. Koncentracja na przyrodzie; * kosmologia – zainteresowanie na metafizyce i onkologii * arche – poszukiwanie zasady, cnoty, początku wszystkiego * stawianie się – rozwój rzeczywistości w czasie * przyczyny stawiania się i zmiany: - wszystkim rządzi jedna siła (monizm, pluralizm) - dualizm – dwie siły - hylozoizm – materia ożywiona - szukanie siły wewn. świata; szukanie iły zewn. świata - animistyczne i mechanistyczne teorie świata * pytania o trwałość świata i jego porządkowanie. Używanie filozofii do wyjaśniania wszystkich zjawisk. 6. Co oznaczają pojęcia: arche, hylozoizm? Arche – zasada, element - Początek pierwiastek, źródło wszystkiego, pojęcie używane przez pierwszych filozofów przyrody Hylozoizm – materia ożywiona [ hyle – materia, zole – siła, ruch] 7. Czym było arche dla Talesa i scharakteryzuj jego poglądy filozoficzne? Dla niego zasadą wszechrzeczy była WODA, z której biorą początek wszystkie inne rzeczy; Całość swoich poglądów opierał na empirii i obserwacjach otaczającego go świata; wyjaśniał świat niemitycznie; drugie dno; wszystko jest ożywione, materia jest nieoddzielona od siły życiowej. 8. Czym było arche dla Heraklita i scharakteryzuj jego poglądy filozoficzne? Dla niego zasadą wszechrzeczy był OGIEŃ ( jest w ciągłym ruchu i sprawia wrażenie żywego). Ogień, bowiem spalając żyje śmiercią tego, co spala. Ognistej natury jest też ludzka dusza. Podkreślał ruchliwość i zmienność wszystkiego, co istnieje. „Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”, „panta rei” – wszystko płynie. Nie ma bytu jest tylko – stawanie się; ciągłe przechodzenie; wieczna walka przeciwieństw i zarazem harmonia, którą kontroluje i nadzoruje rozum (logos). 9. Czym było arche dla Anaksymandra, co wniósł nowego do języka filozofii? Pierwszy użył terminu Arche – które było początkiem ale również zasada wszechrzeczy. Pierwsze zachowane dzieło filozoficzne (tekst o przyrodzie – fizyce). Wszystko pochodzi z bezkresu (apeiron) – nigdy nie mogą wyczerpać się jego zasoby, jak sama nazwa wskazuje był zasadą bezgraniczną, doszedł do tego na drodze rozumowej. Świat jest mieszaniną przeciwieństw, a przyczyną zmiany jest wieczny ruch. Dał początek ewolucji, dzięki wyprowadzeniu zwierząt morskich od lądowych i samego człowieka z innego gatunku, wykonał także opierającą się na obliczeniach mapę nieba. 10. Teoria bytu Parmenidesa Twierdził, że tylko to, co jest Bytem to istnieje. Byt jest, a niebytu nie ma. 4 podstawowe założenia, Byt jest: wieczny, nieruchomy, niezmienny, niepodzielny. Uważał jednak że byt jest również skończony i ma kształt kulisty. Prawdę można poznać jedynie droga rozumowania. Dla Parmenidesa Byt był tożsamy z myślą – o czym nie można pomyśleć to nie istnieje, o czym można pomyśleć jest Bytem. 11. Porównaj teorię bytu i wizję świata Parmenidesa i Heraklita Mięli przeciwne teorie. Parmenides uważał, że świat jest zmienny ten tutaj a pod spodem jest niezmienny, wieczny i niepodzielny byt. Heraklit natomiast twierdził, że świat jest niezmienny

(panta rei), a bytu nie ma jest tylko „stawanie się”, ciągłe przechodzenie. 12. Kim byli sofiści? Kogo dziś nazwalibyśmy sofistami? W starożytności byli to nauczyciele mądrości i cnoty, myśliciele; nauczali retoryki, dialektyki i gramatyki; przygotowywali obywateli do życia publicznego. Za nauczanie i prowadzenie dyskusji pobierali opłaty. 13. Scharakteryzuj krótko postać Sokratesa. Filozof grecki, jego poglądy znamy z przekazów Platona. Skazany na śmierć za demoralizowanie młodzieży oraz nauczanie o innych bogach. Cały czas poświęcał się działalności nauczycielskiej. Podkreślał świadomość własnej niewiedzy „wiem, że nic nie wiem”. Wierzył w istnienie absolutnego Dobra i Prawdy. Jako pierwszy z filozofów mówił o dobrach moralnych; uważał, że cnota (arete) jest wiedzą. (sokratejska etyka). „Cnotę najwyższą można poznać rozumem”. 14. Co to jest intelektualizm etyczny? Intelektualizm etyczny – pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący, co dobre nie może czynić źle – jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna. 15. Czym charakteryzowała się metoda zbijania argumentów a czym metoda majeutyczna? Metoda zbijania argumentów (negatywna) – przyjmujemy kogoś fałszywą tezę, zadajemy pytania, rozwijamy tą tezę, przeciwnik musi uznać, że początkowa teza jest fałszywa. Metoda majeutyczna – przyciska się daną osobę zadając jej krótkie pytania : tak – nie, aż w końcu powie: wiem, że nic nie wiem. 16. Co oznacza pojęcie arete? Arete – umiejętność = cnota, sztuka, 17. Przedstaw poglądy i życie Platona? Platon to był jest przydomek, oznaczał - ("barczysty", "o szerokich barkach"); Pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu kupieckiego. Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na harmonii ducha i ciała, a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój fizyczny. Był najwierniejszym uczniem Sokratesa. Założył sławną Akademię Ateńską. Platon ze swoimi koncepcjami, a w szczególności jego idealizmem miał głęboki wpływ na późniejszą filozofię, głównie chrześcijańską. Był pionierem idealizmu, spirytualizmu, a także logiki. Jego charakterystyczne poglądy związane z poszczególnymi dziedzinami filozofii: - w ontologii – przekonanie o istnieniu bytu idealnego i zależności od niego bytu realnego - w psychologii – przekonanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała, a ciało jest od niej zależne i niższe - w epistemologii – uznanie, że istnieje wiedza rozumowa, wrodzona i niezależna od doświadczenia. Wiedza zmysłowa jest zaś niewystarczająca i zależna od wiedzy wrodzonej. - w etyce – przekonanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne a dobra realne powinny być traktowane jedynie jako środki do osiągnięcia tych pierwszych 18. Czym są i jaka role pełnią idee w systemie filozoficznym Platona? Platon uważał, że istnieje niezmienny byt zwany ideą, który nie jest nam bezpośrednio dany, a poznajemy go jedynie poprzez pojęcia.. Jest wiele „Idej”, ile odmiennych pojęć tyle odmiennych Idej; świat Idej jest hierarchiczny – ułożony kolejno od tych najniższych do coraz bardziej ogólnych aż do idei najwyższej za którą Platon uważał „Ideą Dobra”. Sens idei jest dwojaki: - wszystko ma swoje wzory - religijny: świat jest poza nami 19. Wyjaśnij pojęcia: metempsychoza, anamneza. Metempsychoza – wędrówka dusz,

Anamneza – przypominanie sobie świata prawdziwego, idei. 20. Opisz metaforę jaskini. Świat idei, świat wzoru – jaskinia; my jesteśmy cieniami, symbol dobra = Słońce, światło – najwyższa idea, do której ma zmierzać człowiek. Kajdaniarz wydostaje się na zewnatrz – odrzuca świat zmysłowy; powiedzenie prawdy jest trudne; Rozum jest narzędziem poznania, dzięki niemu można poznać świat ponadzmysłowy 21. Krótko scharakteryzuj poglądy Platona na temat państwa. Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Zwolennik totalitaryzmu. 22. Opisz teorię poznania Platona. Istnieją dwa rodzaje poznania: - mniemanie – poznanie „zmysłowe” dotyczące rzeczy - episteme – poznanie „rozumowe” dotyczące idei *rozsadek *rozum wyższy (poznanie noetyczne) Platon w poznaniu wyróżniał dwa rodzaje myśli: + myśl dyskursywna – pośrednio poprzez rozumowanie dochodzącej do prawdy + myśl intuicyjna – stanowi poznanie bezpośrednie Ogólnie teoria poznania są to stopnie poznania od mniemania po dobro prawdziwe. 23. Co to jest hylozoizm? Hylozoizm – materia ożywiona [ hyle – materia, zole – siła, ruch] 24. Podaj i scharakteryzuj koncepcję czterech przyczyn w metafizyce Arystotelesa. W metafizyce: unikał zarówno idealizmu jak i materializmu, jednym słowem jednostkowych rzeczach odnajduje istotę ogólną. Hylemorfizm – byt składa się z dwóch aspektów, które się warunkują z materii (hyle) i formy (morfizm) Cztery przyczyny bytu: a) wewnętrzne: - formalna (co?) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy; - materialna (z czego?) - rzecz powstaje z materii; b) zewnętrzne: - celowa (po co?) - powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi. - sprawcza (skąd?) - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio; 25. Krótko opisz poglądy etyczne Arystotelesa Phoresis – wiedzieć, kiedy stosować zasady etyki. Unika zarówno moralizmu jak i hedonizmu, czyli proponuje dochodzenie do szczęścia ale poprzez cnotę. Działanie etyczne dotyczy dwóch dziedzin: * rozumna (poznania) : cnoty dianoetyczne (np. roztropność) * życia praktycznego: cnoty etyczne (np. męstwo) 26. Co sądził Arystoteles na temat duszy?

Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka (rozum, nous) stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Podział duszy: - wegetatywna (roślinna) - zmysłowa (zwierzęca) - rozumna, myśląca (rozum), która dzieli się na: - rozum bierny - rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest nieśmiertelny.