Www.somuncubaba.net 2006 010 0072 Osmanli Devletinde

Osmanlý Devletinde Þehzade Eðitim Sistemi Tarih

Resul KESENCELÝ

“Osmanlý Devleti þehzadeleri yetiþtirirken merkezi otoriteyi ihmal etmemiþtir. Devletin baþarýlý olmasýnýn temel sebebi, merkezi otoritesinin çok güçlü olmasýndandýr. Tarih içerisinde merkezi otoritesi en güçlü olan devlet Osmanlý Devletidir.”

Osmanlý padiþahlarýnýn oðullarý babalarýnýn saðlýðýnda yüksek haslarla görevlendirilirlerdi. Bu suretle bütün askeri, siyasi, idari iþlerde yetiþtirilirlerdi. Yanlarýnda annesi, hocalarý, askerleri ve maiyeti olduðu halde sancaða gönderilirlerdi. Sancakta bulunan þehzadelere Çelebi sultan denirdi. Osmanlýlarda þehzadeler on - onyedi yaþýna geldiklerinde sancaklara gönderilir, lala dediðimiz çok tecrübeli bir devlet adamýnýn gözetiminde hem iþleri yürütür hem de yetiþtirilirlerdi. Yanýnda bulunan diðer görevliler þunlardýr: Defterdar, Niþancý, Ruznamçeci, Çavuþbaþý, Divan katibi, Miralem, Mirahor, Çeþnigir, Kapýaðasý,

62

tabib, bahçivan vb. Bu ise bizlere küçük bir devlet teþkilatlanmasýnýn örneðini gösterir ki bu sayede þehzade mükemmel bir þekilde yaþayarak eðitimini almýþ olur. Þehzadeler kendi sancaklarýnda zeamet ve týmar tevcih edebilir, berat ve hükm verebilir, askerleriyle birlikte savaþlara katýlabilirlerdi. Ancak yapacaklarý tüm iþlerde merkeze bilgi vermek zorundaydýlar. Böylece Osmanlý Devleti þehzadeleri yetiþtirirken merkezi otoriteyi ihmal etmemiþtir. Devletin baþarýlý olmasýnýn temel sebebi, merkezi otoritesinin çok güçlü olmasýndandýr. Tarih içerisinde merkezi otoritesi en güçlü olan devlet Osmanlý

Devletidir. En uzun ömürlü olan Türk devleti de bu sebebledir ki Osmanlýlar olmuþtur. Þehzadeler Anadolu da belli baþlý þehirlerde görev almýþlardýr. Önemli þehirler þunlardýr ; Manisa, Amasya, Konya, Trabzon, Kütahya, Sivas, Sinop, Muðla, Bursa, Ýzmit, Eskiþehir ve Balýkesir’dir. Þehzade sancaklarý içerisinde ise en meþhur olan Manisa'dýr. Bunun sebebi ise burada yetiþen þehzadelerden padiþah olanýn çok olmasýdýr. Manisada görev yapan þehzadeler þunlardýr; Yýldýrým Beyazýd’ýn oðlu Süleyman Çelebi, II.Murat’ýn oðlu II.Mehmet (Fatih) II.Mehmet'in oðlu Mustafa, II. Beyazýt'ýn oðullarý AbSomuncu Baba

dullah ve Mahmut, Yavuz Selim’in oðlu Süleyman ( Kanuni ), Kanuninin oðullarý Mustafa ve Mehmet, II. Selim’in oðlu Murat, II.Murat’ýn oðlu Mehmettir. Günümüz modern eðitim sisteminin temellerinde þunlar bulunmaktadýr: Öðrenci, öðretmen, eðitim sistemi, ders araç gereçleri, okul, rehberlik. Manisa’da kurulan ve Þehzade mektebi dediðimiz yapýyý bu ölçütlerle inceleyelim. Manisa Þehzade mektebinin özel öðrencileri þehzadelerdir. Devlet iþlerinde tecrübe kazanmak için gelen þehzadeler burada tüm alanlarda eðitim görmüþler ve usta ellerde yetiþtirilmiþlerdir. Mesela bir þehzadenin annesi ; padiþah eþinin ve þehzade anneliðinin nasýl olmasý gerektiðini burada alacaðý eðitimle Ekim / 2006

“Alelade tahta çýkmayan bu þehzadelerden her birisi cihan padiþahlýðýna adaydýr. Nitekim de bu böyle olmuþ ve Osmanlý sultanlarý tarihe yön vermiþlerdir. Öyleki þehzadeler o kadar yeterlilerdir ki þehzadelikleri döneminde örfi hukuka dair kanunlar dahi hazýrlamýþlardýr.”

öðrenir. Lala'nýn defterdarýn ve diðer görevlilerin eðitimleri yine bu okulda verilir. Þehzade padiþah olduðunda maiyeti efradýnýn ona nasýl davranacaðý eðitimi verilirken þehzadenin kabiliyeti ve özelliklerini çok iyi öðrenen bu insanlar yönetimde ve sosyal hayatta hata yapmazlar böylece bir sistem oluþturulmuþ olurki, devlet idaresinde hatalar yapýlmaz ve önemli ölçüde baþarýlar kazanýlmýþ olur. Alelade tahta çýkmayan bu þehzadelerden her birisi cihan padiþahlýðýna adaydýr. Nitekim de bu böyle olmuþ ve Osmanlý sultanlarý tarihe yön vermiþlerdir. Öyleki þehzadeler o kadar yeterlilerdir ki þehzadelikleri döneminde örfi hukuka dair kanunlar dahi hazýrlamýþlardýr. Þehzade Süleyman Manisa sancaðýnda görev yaparken Ýstanbul'a bir siyasetname göndermiþtir. Ýþte bu belgeden bir

63

deler tam anlamýyla devlet baþkaný stajý ve eðitimi görmekteydiler. Almýþ olduklarý bu eðitimi ise tüm hayatlarý boyunca kullanmýþlardýr. Þehzadelerin almýþ olduklarý dersleri ise þu þekilde sýralayabiliriz; 1- Devlet yönetimi ile ilgili dersler: Devlet idaresi ile ilgili olarak idare, hukuk, askerlik ve siyasi konularda uzmanlardan ders almýþlardýr. Askeri ve siyasi alanda özel ola-

kýsmý þu þekildedir. "Bir cemaat bir mahalle içinde adam öldürmüþse; o cemaat, mahalle ve köy halký öldüreni bulmak zorundadýr. Bulmazlarsa fidye ile cezalandýrýlacaklardýr." Küçük yaþtaki þehzadelerin eðitimi için tayin edilen hocalar; onlarýn dini, manevi eðitimlerinden sorumluydular. Þehzadelerle birlikte sancaða çýkar ve onlara fýkýh, hadis, kelam, tefsir ilimlerinin yanýnda tarih, astronomi, coðrafya, kimya, matematik gibi dersleri de okuturlardý. Ayrýca öðrencinin kabiliyetine göre manevi ve tasavvufi dersler verilirdi. Nitekim Molla Hüsrev ve Molla Fenari’den sonra bir maneviyat eri olan Akþeyh hazretlerinden ders alan II. Mehmet (Fatih) dünyanýn en baþarýlý hükümdarlarýndan biri haline gelmiþ, Akþeyh hazretle-

64

“Molla Hüsrev ve Molla Fenari’den sonra bir maneviyat eri olan Akþeyh hazretlerinden ders alan II. Mehmet (Fatih) dünyanýn en baþarýlýa hükümdarlarýndan biri haline gelmiþ, Akþeyh hazretlerinin yönlendirmeleri ve manevi nüfuzuyla Ýstanbul'un fethi Osmanlý devletine müyesser olmuþtur.”

atmak, kýlýç kullanmak, güreþ, yüzmek, deðiþik halk oyunlarýný öðrenmektir.

2- Dini-manevi dersler: Dönemin en meþhur alim, þeyh ve mutasavvýflarýndan dersler almýþlar ve bu iliþkileri hükümdar olduktan sonra da devam etmiþtir.

Þehzadeler almýþ olduklarý çok iyi bir eðitimden sonra devlet iþlerinde görev almaya baþladýklarýnda çok fazla baþarýlý olurlar, hatta hükümdar olduktan sonra dahi lalalarýnýn fikirlerine müracaat ederek devlet için en doðru kararlarý verirlerdi.

3- Spor eðitimi: Kabiliyet ve yeteneklerine göre spor dersleri almýþlardýr. Bunlar ise ata binmek, ok

Sonuç: Þehzade eðitim sistemiyle geleceðin padiþahlarý en mükemmel þekilde yetiþtirilmiþlerdir. Bir taraftan devlet idare yapýsý öðretilirken diðer taraftan fikri eðitimleri mükemmel bir þekilde tamamlanmýþtýr. Beste yapacak kadar musiki dersi alan þehzadeler, baþ pehlivanla güreþecek kadar spor eðitimi almýþlardýr. Ýlmi eser yazabilecek seviyeye gelen bu þehzadeler zaman içerisinde tarihe ve cihana damgalarýný vurmuþlar tüm insanlýðýn teveccühünü kazanmýþlardýr. Annesiyle birlikte sancaklarda görev aldýklarý için þefkat ve merhametten yoksun kalmayan bu yüce insanlar bir karýncayý incitmekten korkarken çok büyük, devasa haçlý ordularýný da durdurmayý baþarmýþlardýr. Halkla iç içe yaþamasýný öðrenen þehzadeler, halkýn tüm dertleriyle ilgilenirken kadrolarýný da buna yönlendirmiþlerdir. Halkýn tüm dertlerine çare bulan bu yöneticiler ve bunu bu haneden mensuplarý halkýn ve hakkýn huzurunda hak ettikleri yeri almýþlardýr.

rinin yönlendirmeleri ve manevi nüfuzuyla Ýstanbul'un fethi Osmanlý devletine müyesser olmuþtur. Bunlar haricinde þehzadeler idari, siyasi, askeri ve dýþ politika ile ilgili de eðitim almýþlardýr. Lalalar; þehzadelerin idare ettiði sancaðýn vezir-i azamý özelliðindedir. Þehzadenin terbiyesinden sorumlu olduðu gibi devlet idaresi ve devlet reisi olarak yetiþmesinde de çok etkili rol almýþlardýr. Hatta bazý lalalar þehzade hükümdar olduktan sonra bile hizmetlerine devam etmiþlerdir. Þehzadelerin irfan ve kabiliyetlerine göre yanlarýnda alim, þair, edip þahsiyetler de bulunur, bunlardan eðitim alan þehzadeler arasýnda ilmi eser yazan, þair, edebiyatçý, hükümdarlar da yetiþmiþtir. Özellikle yönetim alanýnda yetiþtirilen þehzaSomuncu Baba

rak yetiþtirilen þehzadeler fiilen askerleriyle birlikte savaþa katýlmýþlardýr.

Bibliyoðrafya 1- Ý. Hakký Uzunçarþýlý, "Sancaða Çýkan Osmanlý Þehzadeleri," Belleten. 2- Ý. Hakký Uzunçarþýlý, Osmanlý Ýlmiye Teþkilatý 3- Ý. Hakký Uzunçarþýlý, Osmanlý Saray Teþkilatý 4- Abdulmecit Mutaf, "Þehzadelerin Sancaða Çýkmalarý ve Eðitimi" 5- Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi.

Ekim / 2006

65