Www

WWW.ΕΦΗΒΕΙΑ.gr 6ο ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

10ο ΛΥΚΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΕΚΤΑΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ

Συνέντευξη της Έρης Ρίτσου Η συνέντευξη παραχωρήθηκε από την κυρία Ρίτσου μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στους μαθητές του Β1 του σχολείου μας, επειδή λόγω φόρτου εργασίας αυτό δεν μπορούσε να γίνει ζωντανά. Γράφει στο e-mail: Παιδιά, σας ευχαριστώ για το γράμμα σας. Επειδή πνίγομαι, δεν έχω καιρό να κάνω ξεχωριστή απάντηση, σημειώνω λοιπόν με κόκκινο τις απαντήσεις μου πάνω στο ερωτηματολόγιο που μου στείλατε και φυσικά μπορείτε να τα δημοσιεύσετε στο περιοδικό σας (άλλωστε γι’ αυτό μου στείλατε και τις ερωτήσεις). Να είστε πάντα καλά και χαρούμενοι και να έχετε καλή πρόοδο. Έρη Ρίτσου - Ποιος ήταν ο άνθρωπος και πατέρας Ρίτσος και ποια σχέση έχετε με τον ποιητή, όπως τον γνωρίζουμε μέσα από το έργο του; Έρη Ρίτσου: Πέραν του έργου του, της ιδεολογικής του τοποθέτησης, της κοινωνικής του δράσης και των αγώνων του, ο Ρίτσος υπήρξε ένας εξαιρετικά καλός άνθρωπος, πράγμα που ίσως εξηγεί και όλα τα παραπάνω. Θέλω να πω δηλαδή πως είναι «φυσιολογικό» για έναν καλό άνθρωπο να νοιάζεται για το καλό των συνανθρώπων του και άρα να ασπάζεται μια ιδεολογία βαθειά ανθρωπιστική που θέλει όλους τους ανθρώπους να είναι ίσοι και να απολαμβάνουν το ίδιο τα αγαθά που η φύση και η εργασία τους προσφέρουν. Η

σχέση μου με το Ρίτσο σαν πατέρα είναι αυτή που ένα παιδί έχει με το γονιό του, σχέση αγάπης, τρυφερότητας, σεβασμού και φυσικά …«αντεγκλήσεων». Η σχέση μου με τον ποιητή είναι αυτή του αναγνώστη της γενιάς μου, που μέσα από την ποίηση του Ρίτσου συναντά τους αγώνες του λαού του, τα υπαρξιακά προβλήματα της εφηβείας του, την αρχαία ελληνική μυθολογία σε μια σύγχρονή της και επίκαιρη εκδοχή, κι ακόμα τον λυρισμό της ερωτικής του ποίησης και τα φιλοσοφικά ερωτήματα που άλλα έργα του θέτουν. - Πώς βίωσε ο ίδιος και η οικογένειά σας τις διάφορες εξορίες και διώξεις που πέρασε; Επηρέασαν τον τρόπο που έβλεπε τη ζωή και τους ανθρώπους; Έρη Ρίτσου: Με τον ίδιο τρόπο που το βίωσαν χιλιάδες οικογένειες αριστερών που

WWW.ΕΦΗΒΕΙΑ.gr

2 είδαν πατεράδες, παππούδες, αδέρφια και παιδιά να περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους μακριά απ’ τους αγαπημένους τους μέσα σε συνθήκες πολλές φορές απάνθρωπες, με ξύλο, βασανιστήρια, στερήσεις, κακουχίες. Ο Ρίτσος δεν διαφοροποίησε την οπτική του σε ό,τι αφορούσε τη ζωή και τους συνανθρώπους του εξ αιτίας αυτών των διώξεων, σίγουρα όμως έγραψε έργα που δεν θα τα είχε γράψει αν δεν βίωνε όλη αυτή την «περιπέτεια». - Διαβάσαμε ένα από τα τελευταία του ποιήματα που μοιάζει σαν να «υποδέχεται» το θάνατό του. Αντιμετώπιζε το θάνατο με τη δύναμη και την ηρωική αισιοδοξία που αντιμετώπισε την υπόλοιπη ζωή του; Έρη Ρίτσου: Ο θάνατος, κατά την άποψή μου, δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζεται με «αισιοδοξία» και δεν νομίζω και ο Ρίτσος να τον αντιμετώπισε ποτέ έτσι. Ως άνθρωπος που λάτρευε τη ζωή, δεν ήθελε καν να σκέφτεται το θάνατο. Υποθέτω λοιπόν πως το αντιμετώπισε με καρτερία ως κάτι το αναπόφευκτο. - Είδαμε τις πέτρες που ζωγράφιζε και μας εντυπωσίασαν. Θα θέλαμε να ρωτήσουμε τι τον ενέπνεε στη ζωγραφική του και πώς τη συνδύαζε με την ποίηση; Έρη Ρίτσου: Ο Ρίτσος ήταν ένας ακάματος εργάτης του λόγου και όχι μόνο. Χρησιμοποιούσε τον χρόνο του πάντα για να κάνει κάτι και ποτέ δεν τον είχα δει άεργο. Η

ζωγραφική ήταν μια μεγάλη του αγάπη και άλλωστε και η ποίησή του έχει έναν έντονα εικαστικό χαρακτήρα, με εικόνες γεμάτες

λεπτομέρειες, με εστίαση πάνω σε μικρά πράματα και με πολλά χρώματα. Ζωγράφιζε ακουαρέλες, έκανε σκίτσα ζωγράφιζε πάνω σε ρίζες καλαμιών και επίσης εκμεταλλευόταν τις γλυπτικές επιφάνειες που πρόσφεραν οι πέτρες και τις αναδείκνυε ζωγραφίζοντας πάνω τους πρόσωπα και ανθρώπινα σώματα. - Η φετινή χρονιά που είναι επετειακή για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του θεωρείτε ότι θα συμβάλει στην ουσιαστική επικοινωνία με τις διάφορες πλευρές του έργου του; Έρη Ρίτσου: Νομίζω πως μέσα από τις εκδηλώσεις που γίνονται ο κόσμος θα έχει την ευκαιρία να έρθει πιο κοντά με το λόγο του ποιητή και να μάθει περισσότερα γι αυτόν και το έργο του. - Έχετε επηρεαστεί από τον πατέρα σας στο δικό σας λογοτεχνικό έργο; Έρη Ρίτσου: Σίγουρα κανείς σ’ αυτά που κάνει, ακόμα και σε ερασιτεχνικό επίπεδο (και τέτοια θεωρώ την ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνία) «βγάζει», τις περισσότερες φορές ασυνείδητα, αυτά που ως αναγνώστης έχει εισπράξει από τα διαβάσματά του. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια λοιπόν, μπορεί να έχω δεχτεί και επηρεασμούς απ’ το Ρίτσο, αν και τα δικά μου διαβάσματα αφορούν κυρίως στην πεζογραφία και όχι τόσο στην ποίηση. Σας ευχαριστούμε (Οι φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν είναι από το Μουσείο Μπενάκη/Αρχείο Γ. Ρίτσου.)

3

WWW.ΕΦΗΒΕΙΑ.gr

Ίσως να ‘ναι κι έτσι

Ας ακούσουμε όμως και τον ίδιο το Ρίτσο να μας μιλάει… Εξηγεί, γιατί τελευταία, όπως λέει ο ίδιος, «το ‘χε ρίξει στα αφηρημένα, τα ερωτικά, τα λυρικοφιλοσοφικά, τις παιδικές και εφηβικές ονειροπολήσεις» Πού θα πάει αυτό το πράμα; Γράφεις, γράφεις και τελειωμό δεν έχεις. Καλά το λένε κάποιοι, λογοδιάρροια σ’ έχει πιάσει. ίσως να ‘χουν δίκιο· μα δεν μπορώ πια· έχω Και τι ‘ναι τούτα που μας ξεφουρνίζεις; μπουχτίσει από πολέμους, θανάτους, Παιδιάστικα καμώματα, ξαναμωράματα. Λες σκοτωμούς, αεροπορικές επιδρομές, να ‘ναι αλήθεια; Ίσως να ‘ναι κι έτσι. Αφού χαλάσματα, καζάνια συσσιτίου με κι ο Πέτρος είπε: «δεν έχεις τίποτ’ άλλο να φασουλόζουμο ή μπλουγούρι, τα πεις; Κατοχή, αντίσταση, πείνα, θάνατοι, σκελετωμένα παιδιά στις σχάρες της εκτελέσεις, θυσίες, ολοκαυτώματα, Ομόνοιας, τις σημαίες και τις παρελάσεις Καλάβρυτα, Μονοδέντρι, Κοκκινιά, της Απελευθέρωσης, τους πυροβολισμούς Καισαριανή, Δίστομο, Καλογρέζα, εμφύλιος των Δεκεμβριανών, τους ήρωες που τους πόλεμος, Άγγλοι, Αμερικάνοι, εξορίες, φτύναν, τους γιουχάιζαν και τους σφάζαν φυλακές (τις ξέρεις δα και ο ίδιος), οι προδότες, πόσα και πόσα ατέλειωτα, Μακρόνησος, Λήμνος, Ικαρία, δικτατορίες, πολύ βαριά, πολύ σιωπηλά και βροντερά, δε Γιάρος, Λέρος, τα ξέχασες ρε Ίων; (….) Κι χωράνε στα λόγια, μπούχτισα σου λέω..(…..). είπε ο Αλέκος, κάπως δισταχτικά, αλλά με Δε θέλω να τα θυμάμαι. Σας το ‘πα: είναι συμπάθεια «θαρρώ δεν έχεις δίκιο Πέτρο· πολύ μεγάλα, δε χωράνε στα λόγια, είναι έχει πολύ μιλήσει ο Ίων και γι’ αυτά στην πολύ αγκαθωτά, σου τρυπάνε τη γλώσσα. «Αγρύπνια», στον «Πέτρινο χρόνο», στις Άλλωστε αυτά, κουτσά στραβά, τα λέει η «Γειτονιές του κόσμου», στα «Επικαιρικά», Ιστορία, τα ‘χω πει κι εγώ κουτσότερα και στα «Λιανοτράγουδα» και σε τόσα άλλα, κι στραβότερα, τα λένε και τ’ ας μην ξεχνάμε τα «Τρακτέρ», τις Απομνημονεύματα νεκρών ή επιζώντων «Πυραμίδες», α, ναι, και τα «Συντροφικά μαρτύρων και ηρώων· άστε με το λοιπόν να τραγούδια» αλλά προπάντων τον μιλήσω όπως μου ‘ρχεται για πράματα «Επιτάφιο»· βέβαια τώρα τελευταία το ‘χει που δεν τα γράφει καμιά ιστορία, πράματα ρίξει κάπως στα αφηρημένα, τα ερωτικά, τα σιωπηλά, βαθιά, αμελημένα, αθώα, λυρικοφιλοσοφικά, τις παιδικές κι εφηβικές περιπαιχτικά, σημαδιακά, ερωτικά, αναπολήσεις, μα, δεν μπορείς να πεις, έχουν παιδιάστικα, πονηρούτσικα, παμπόνηρα κι αυτά τη χάρη τους, και μάλιστα μεγάλη (….) πράγματα ασήμαντα δικά σου, δικά χάρη, και κατ’ ουσίαν είναι προοδευτικά και μας, ναι, ασήμαντα που ωστόσο σε στο περιεχόμενο και στην έκφραση». Εγώ βεβαιώνουν τρυφερά πως υπήρχες, δεν τους κοιτούσα· τους άκουγα· (….) δεν υπάρχεις, θα υπάρχεις κι είσαι όμορφος ήθελα να τους απαντήσω· ο Πέτρος κάπνιζε· κι αγαπημένος κι όλα είναι όμορφα κι άναψε κι ο Αλέκος τσιγάρο· ω, τα αγαπημένα κι είναι κατορθωτό το συντρόφια· ένιωθα ταυτόχρονα σαν ένοχος ακατόρθωτο… και σαν αδικημένος· τι να πεις; να (Εικονοστάσιο Ανωνύμων αγίων/Ίσως να ‘ναι δικαιολογηθείς; να τους αντικρούσεις; όχι δα κι έτσι) του κερατά·

WWW.ΕΦΗΒΕΙΑ.gr

2

Αποκατάσταση (…..) Κι εγώ – είπε – καθόλου μύθος, ήρωας ή θεός, μα απλός εργάτης όπως κι εσύ κι εσύ και ο άλλος – προλετάριος της τέχνης ερωτευμένος πάντα με τα δέντρα, τα πουλιά, τα ζώα και τους ανθρώπους, ερωτευμένος προπάντων με το κάλλος των καθάριων στοχασμών και με το κάλλος των νεανικών σωμάτων – ένας εργάτης που γράφει, γράφει ακατάπαυστα για όλους και για όλα και τ’ όνομά του σύντομο κι ευκολοπρόφερτο: Γιάννης Ρίτσος. (Γυμνό δέντρο/Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα)

Υποθήκη Είπε: Πιστεύω στην ποίηση, στον έρωτα, στο θάνατο, γι` αυτό ακριβώς πιστεύω

Αυτό μονάχα

Επίμονος άνθρωπος. Στο πείσμα του χρόνου ισχυρίζεται: «έρωτας, ποίηση, φως». Σ’ ένα σπιρτόξυλο χτίζει μια πολιτεία με σπίτια, δέντρα, αγάλματα, πλατείες, με ωραίες βιτρίνες, με μπαλκόνια, καρέκλες, κιθάρες, με αληθινούς κατοίκους κι ευγενικούς τροχονόμους. Τα τρἐνα φτάνουν κανονικά στην ώρα τους. Το τελευταίο ξεφορτώνει μικρά τραπεζάκια μαρμάρινα παραθαλάσσιου κέντρου, όπου ιδρωμένοι κωπηλάτες με όμορφα κορίτσια πίνουνε παγωμένες λεμονάδες κοιτώντας τα πλοία. Αυτό μονάχα θέλησα να πω κι ας μη με πιστέψουν. Καρλόβασι, 7, VII, 87 (Τα αρνητικά της σιωπής)

στην αθανασία. Γράφω ένα στίχο, γράφω τον κόσμο. υπάρχω. Υπάρχει ο κόσμος. (Πέτρες/Επαναλήψεις/Κιγκλίδωμα)

Μάρτης 2009

Καιτούλα μου και Άρη μου, πολυαγαπημένοι μου,

Αθήνα, 15/5/72

(…) Όσο κι αν γερνάω, όσο κι αν με σκληρές εμπειρίες καταπολεμώ τον «αισθηματισμό» και τον ρομαντισμό, να ‘μαι που πάλι παραδίνομαι ακέριος στο κάλεσμα της αγάπης των αγαπημένων μου. Και πάλι νιώθω πως μόνος πλούτος μας (και της τέχνης μας) παραμένει το αίσθημα. Και μόνη ανταμοιβή τους – ίσως και δικαίωση: το ότι α γ α π ή σ α μ ε και α γ α π η θ ή κ α μ ε. (Δελτάρια Καίτης Δρόσου)