Willem Middelkoop - Sns Fundcoach

Column:

Willem Middelkoop

SNS Fundcoach

Artikelen

Tien stellingen op een rij Willem gaat voor goud 2009 beter dan 2008 Scenarioplanning Auw! Historische tijden Trendbreuk Don’t lose money De permanente oliecrisis Over beren en stieren Geld wordt steeds goedkoper Waar staan we nu? No rush like a gold rush The big one Olie naar $100, goud richting $1.000 Over eieren en het mandje The Good, the Bad and the Ugly, Deel II The Good, The Bad en The Ugly

6 maart 2009 6 februari 2009 26 januari 2009 10 december 2008 7 november 2008 3 oktober 2008 31 juli 2008 10 juli 2008 6 juni 2008 2 mei 2008 7 maart 2008 4 februari 2008 23 januari 2008 7 december 2007 3 november 2007 5 oktober 2007 11 september 2007 3 augustus 2007

Tien stellingen op een rij

6 maart 2009

Het prettige aan de kredietcrisis is dat ik nu in ieder geval weet waar ik sta. De afgelopen jaren was het voor mij extreem frustrerend om telkens een muur van onbegrip te ontmoeten, omdat ik sprak over een wereld die nog vrijwel niemand begreep. Hoe anders is dat nu. Het kwartje is bijna bij iedereen gevallen. Het oude systeem is dood. Welkom in het nieuwe postbubbel-tijdperk van boter bij de vis Tien stellingen op een rij over de grote veranderingen: 1. De wereld van de derivaten (shadow banking system) is ingestort. Hierdoor komt een einde aan feitelijk tientallen jaren onbeperkte kredietstapeling, waarbij de hete aardappel (slechte schulden) steeds verder door kon worden gegeven en de rente steeds verder daalde. 2. Nu de rente op of dichtbij nul staat, zijn obligaties voor speculanten eigenlijk niet meer interessant. U weet de koersen van obligaties stijgen als het rendement daalt. Met deze rente zijn zelfs staatsobligaties voor beleggers vrijwel niet meer interessant. Het grote afschrijven op bedrijfsobligaties moet trouwens nog gaan beginnen. 3. Zonder ongebreidelde geldgroei is er ook geen continue economische groei meer mogelijk, net zomin als altijd stijgende bedrijfswinsten. Brede aandelen en obligatieportefeuilles zijn nu vrij onzinnig. 4. Zonder groei kan dit financiële kaartenhuis niet langer stand houden en loopt het systeem vast waardoor krediet niet meer makkelijk stroomt en duurder wordt. Alleen overheden kunnen met onorthodoxe maatregelen het compleet ontsporen voorkomen. 5. Duurder krediet is de nekslag voor veel sectoren maar vooral voor vastgoed. Wereldwijd stromen tientallen bubbels tegelijkertijd leeg. Dubai, Spanje, Ierland, Engeland, Verenigde Staten, en natuurlijk Nederland. Alleen in Duitsland en Japan bestaat geen bubbel (meer). Vastgoedbeleggingen zijn dus een probleem. 6. De bouw, industrie en wereldhandel zijn half ingestort, met dalingen van 30-50 procent. Dus zijn er ook opeens heel veel minder grondstoffen nodig. Brede grondstoffenportefeuilles zijn dus de klos. 7. Nu brede vastgoed, obligaties, aandelen, grondstoffen portefeuilles ‘het’ niet meer doen, blijven er verdraaid weinig veilige havens over. Ik kom niet veel verder dan cash, goud en niche markten zoals alternatieve energie. 8. Naast het stimuleren van de economie moeten en passant ook nog even de klimaat en energiecrisis worden opgelost. Dat bleek overduidelijk uit de gepresenteerde plannen van president Obama. Het is de perfecte politieke oplossing voor regeringen om zelfs de oppositie mee te krijgen.

9. Cash is king. Maar alleen ‘for the time being’. Het WK geldontwaarding gaat in een hogere versnelling. De afgelopen 100 jaar verloor geld al 95 procent van haar waarde. 10. Goud is geld. Nog sterker, goud is het enige geld dat niet gereproduceerd kan worden en daarom nu de veilige haven bij uitstek. Goudhausse De goudhausse is dus nog maar net begonnen en gaat – naar mijn bescheiden mening – ongekende vormen aannemen. Bedenk dat alle goudmijnen wereldwijd minder dan 500 miljard US dollar kosten terwijl er voor meer dan 500.000 miljard US dollar aan derivatencontracten zijn verkocht. Het BlackRock GF World Gold Fund heeft ook een positief rendement van meer dan 4 procent year-to-date. Gelukkig hebben we hier bijna 50 procent van ons geld in geparkeerd. Alternatieve energiebedrijven moeten daarnaast ook gaan profiteren. Daarom verhoog ik mijn inzet in het BlackRock GF New Energy Fund met 1.000 euro. Ik gebruik hiervoor de 1.500 euro die ik nog in cash had staan.

Willem gaat voor goud

6 februari 2009

Ik vertrek bij RTL Z maar blijf bij SNS Fundcoach. Mijn andere werkzaamheden zijn steeds moeilijker te combineren met de strakke journalistieke teugels van RTL. Tja, er zijn momenten in het leven dat je moet kiezen. Nu mijn crisisscenario zich volgens verwachting heeft voltrokken, is het bijna van levensbelang om de komende jaren de juiste financiële beslissingen te nemen. Kansen moeten worden benut, want fouten worden onmiddellijk afgestraft. Door mijn journalistieke dwangbuis kon ik het afgelopen jaar niet profiteren van de grootste kans uit mijn beleggerloopbaan. Voor mij waren twee zaken duidelijk. Als de crisis zou aanbreken, konden financials alleen maar dalen en zou de vlucht naar goud pas echt op gang komen. Maar grootschalig speculeren op instortende koersen van banken en verzekeraars, was als journalist natuurlijk uit den boze. Nou, dat gaat me geen tweede keer overkomen! Vluchthaven En ja, goud werd inderdaad weer de traditionele vluchthaven. Na het uitbreken van de kredietcrisis, steeg het edele metaal snel van ruim 600 US dollar naar boven de 1.000 US dollar. Maar goudaandelen halveerden tijdens de crash eind 2008 gek genoeg in waarde. Zoals ik de afgelopen maanden al schreef: dit was het moment om in de uitverkoop zaken te doen. Wie naar onderstaande grafiek kijkt ziet dat BlackRock GF World Gold Fund vanaf de bodem van de crash eind 2008 duidelijk veel beter presteert dan het veel algemenere BlackRock GF World Mining Fund. Gelukkig had ik dat fonds in mijn Trend Portefeuille gedumpt en verruild voor het goudfonds. Goud is trouwens de enige vermogensklasse die sinds begin dit jaar al meer dan 10 procent rendement opleverde. Het fysieke materiaal presteert daarmee zelfs beter dan goudaandelen. Beleggen in fysiek goud leverde zelfs gemiddeld 11 procent redement per jaar op sinds 2001.

Net als veel andere analisten denk ik ook dat de vlucht naar goud nu pas goed op gang gaat komen. De afnemende vraag vanuit juweliers wordt meer dan goed gemaakt door de sterk gestegen beleggersvraag. Volgens een Amerikaanse vermogensbeheerder erg begrijpelijk. Hij vertelde tegen een reporter van Bloomberg dat hij alleen nog in zaken wil beleggen die niet ‘door de overheid bijgedrukt kunnen worden’. Begrijpelijk gezien de aan waanzin grenzende onorthodoxe maatregelen van overheden wereldwijd. Ik ben verder erg onder de indruk van het Franklin Templeton Biotechnology Discovery Fund. Dit fonds steeg in januari ruim 9 procent en ik heb besloten mijn kaspositie van bijna 1.000 euro te gebruiken om mijn positie hierin verder uit te breiden. Natuurlijk lopen we nog kans op een goede klap omlaag nu duidelijk wordt dat we afstevenen op een diepe wereldwijde recessie. Daarom verkoop ik het slecht presterende HQ Afrika. De opbrengst houd ik nog even cash aan.

2009 beter dan 2008

26 januari 2009

2009 kan alleen maar beter worden dan 2008. Nog eens een halvering van de AEX-index zou de AEX rond de 110 punten brengen. Erg onwaarschijnlijk. Net als nog eens een halvering van de waarde van goudmijnaandelen. Waar in 2007 nog sprake was van een wereldwijde groei van ruim 5 procent, houden economen nu rekening met een krimp. Verschillende leidende indicatoren laten extreem diepe negatieve uitslagen zien en wijzen op het risico van de ernstigste wereldwijde recessie sinds de jaren dertig. Door deze dreiging zijn beurzen wereldwijd al fors gecorrigeerd. Je kunt natuurlijk ook zeggen dat wereldwijd de bubbels aan het leeglopen zijn. Door de extreme geldcreatie de laatste jaren was beleggen, wonen en investeren met geleend geld de norm geworden. Nu de kredieten worden teruggetrokken moet er extreem veel posities worden verkocht. Hierdoor is de koers/winst verhouding, die aangeeft of aandelen duur of goedkoop zijn in de Verenigde Staten weer teruggekeerd tot het langjarig gemiddelde van rond de 15. Duidelijk is ook dat dit in feite de tweede correctieve fase is sinds de marktdraai in 2000. Mogelijk is er nog een vernietigende derde fase nodig om de bodem te bereiken. Bodem In Europa loopt de bubbel nog wat sneller leeg en zien we al k/w verhoudingen van rond de 10. Hiermee zitten we dichter bij de bodem dan bij de top. Maar bedenk dat na overwaardering meestal eerst sprake is van onderwaardering, voordat de echte bodem rond een k/w van 5 wordt gezet. Als bedrijfswinsten de komende tijd gaan dalen heeft dit natuurlijk ook gevolgen voor de k/w verhouding. In dat geval kunnen koersen nog een stuk verder terug. Duidelijk is te zien dat nu pas in Japan afstand wordt genomen van de extreme overwaardering van de koersen de afgelopen tientallen jaren. .. en ook in de BRIC (Brazilië, Rusland. India en China) landen is de overwaardering razendsnel aan het verdwijnen … Door de vlucht naar veilige staatsobligaties is de 10jaarsrente in de VS inmiddels ook aangekomen op recordlage niveaus van rond de 2 procent. Hierdoor blijft de laatste bubbel, die van (Amerikaanse) staatsobligaties, voorlopig nog intact. Waarom zou een belegger voor 10 jaar geld uitlenen aan de Amerikanen tegen een rentevergoeding van slechts 2 procent, om dan ook nog eens af te wachten wat de US dollar over 10 jaar waard is? Veilige havens Ik roep het al sinds 2002: goud (en zilver) blijven de enige echte veilige havens. Wie sinds dat jaar zijn vermogen had omgezet in fysiek goud en zilver had zonder enig risico een rendement van een paar honderd procent bereikt. De kans is zeer aanzienlijk dat deze rendementen de komende jaren nog groter gaan worden. Het argument dat goud geen rendement geeft is inmiddels door deze rentedalingen (3maands rente in de VS ligt rond de 0 procent) compleet achterhaalt. We zitten nog steeds in een erg gevaarlijke fase waarbij de risico’s van een complete meltdown nog steeds niet verdwenen zijn. Maar de enorme wereldwijde stimulering kan in eerste instantie ook leiden tot de hoop op herstel en het opveren van beurzen, om later in 2009/2010 weer te gaan dalen. Tegen die tijd zal blijken dat de meeste problemen met veel extra geld niet op te lossen zijn. Het leeglopen van vastgoed en andere bubbels wereldwijd zal gewoon doorgaan. Daarom heb ik, zoals vorige maand al aangekondigd, mijn edelmetaalpositie (BlackRock World Gold Fund) verder uitgebreid, ten koste van het bredere BlackRock World Mining Fund. Helaas heb ik af moeten zien van een positie in het Man AHL Diversified Markets EU fonds. Dit fonds, dat profiteert van trends in financiële markten, is zeer succesvol maar vereist een minimale inleg van 12.500 euro. Aangezien mijn Trend Portefeuille een startkapitaal van ‘slechts’ 10.000 euro als uitgangspunt heeft, een onmogelijke uitgave.

‘Scenarioplanning'

10 december 2008

Een titel voor een column moet prikkelend zijn. Niet voor niets was de vorige (‘Auw!’) bij SNS Fundcoach een goed gelezen verhaal. Deze column heeft de slechtste titel die ik ooit hebt gebruikt, maar toch is scenarioplanning het enige dat nu van belang is. Eens in de twintig jaar breekt er een economisch nieuw tijdperk aan. Later, pas veel later zullen velen beseffen dat dit ook in 2007 het geval was. We zullen dan spreken over ‘voor en na de kredietcrisis’. Net zoals er een tijd van voor 1980 en na is. En voor en na 1929. En voor en na 1945. In Japan spreken ze over de periode voor 1990, toen alles nog hosanna was en de 18 jaar erna, toen de rekening betaald moest worden. ‘Deleveraging’ Tot 2007 was er geld in overvloed. In een periode van meer dan 25 jaar was de rente gedaald en werd het steeds makkelijker om steeds meer te lenen. Uw columnist heeft daar goed ‘misbruik’ van gemaakt. Ik leende in de jaren negentig miljoenen guldens van de ING Bank om te speculeren met vastgoed. Maar na het ontluiken van de kredietcrisis in de zomer van 2007 zijn banken vooral bezig kredieten in te trekken. Daardoor staat de financiële wereld sindsdien op haar kop. De zogenaamde ‘deleveraging’, betekent niets minder dan dat beleggers door de banken gedwongen worden hun kredieten af te lossen. Daarvoor moeten vaak posities worden verkocht. Vier senario’s Maar de grote vraag is nu natuurlijk hoe het verder moet. En dan komen we toch echt uit bij de onvermijdelijke scenarioplanning. We krijgen de komende jaren te maken met minimaal één van de volgende scenario’s: 1- Deflatoire spiraal (jaren dertig). Als we nog langer blijven wegzakken in een spiraal van steeds grotere verkoopgolven met steeds lagere prijzen komen we in een dodelijk deflationair scenario. Dodelijk omdat er steeds minder geld beschikbaar is om de schuldenberg mee af te betalen. 2- Japan scenario (kwakkeleconomie). Uit angst voor scenario 1 gooien de Nout Wellinks en de Wouter Bossen van deze wereld massaal de geldsluizen open. Ze hopen hiermee de echte economie voor het grote afstorten te behoeden. Op zijn best komen we hiermee in een Japanse kwakkel conjunctuur terecht en op zijn slechts in scenario 3. 3- Inflatoire spiraal (Weimar II). Dit proces van extreme geldcreatie kan gemakkelijk leiden tot een spiraal van steeds grotere geldontwaarding. Als ‘helikopter’ Ben (Bernanke) echt het geld uit helikopters over het land uit gaat strooien, het ultieme medicijn om deflatie mee te bestrijden, kan hyperinflatie al snel het gevolg zijn. Ervaringen in de Weimar Republiek (1923) en Zimbabwe (heden) leren dat geld dan uiteindelijk terug gaat naar haar echte intrinsieke waarde, die van papier waarop de getallen zijn gedrukt. 4- The unthinkable (Argentinië XXL). Als de paniek compleet uit de hand loopt en banken moeten sluiten gaan we weer gewoon met de ruilhandel verder. Het overkwam de Argentijnen in 2001. Laten wij er maar niet verder over nadenken, dat doet het IMF wel (Google ’IMF: think unthinkable'). Wat kunt u nu doen Doe uzelf een plezier. Maak gebruik van het feit dat het kind met het badwater is weggegooid. En verhoog net als ik opnieuw de weging van goud (en zilver) in de portfolio. We gaan namelijk hele gekke dingen beleven in dit systeem. Edelmetalen gaan de financiële redding voor uw pensioen blijken. En u hebt geluk, het BlackRock World Gold Fund koopt u nog steeds met 40% korting. Daarnaast ga ik een eerste positie innemen in het Man AHL Diversified Markets EU fonds. Dit fonds biedt beleggers toegang tot 140 zeer liquide futures en valutamarkten op 36 effectenbeurzen wereldwijd. Man AHL Diversified Markets profiteert door middel van een kwantitatief model dat profiteert van trends in financiële markten wereldwijd. Sinds begin 2008 noteert het een rendement van bijna dertig procent* (Jeroen, bedankt voor de tip)! * Peildatum 4 december 2008

Auw!

7 november 2008

Dat doet pijn. Let je even niet op en dan sta je bijna 40 procent lager. En dat met een portefeuille die al vijf jaar recessie bestendig is gebleken. Maar ja, tegen een systeemcrisis is geen aandelenportefeuille bestand. Als ik in de lijst met sterkste dalers kijk, zie ik zelfs dat er dertig fondsen zijn die meer dan 55 procent zijn gedaald dit jaar. Bij de dertig sterkste stijgers zit niet één aandelenfonds! Zo’n crash is het dus. Natuurlijk we hadden vol in de obligaties moeten gaan. Maar dat is net zo spannend als het kijken naar groeiend gras. Nee, voor vermogensbescherming is een blokje goud een veel betere oplossing. Gelukkig hebben ik twee jaar geleden al 10 procent van ons geld op deze manier veilig weggezet. En klanten in mijn eigen adviespraktijk toegeroepen dat het ook best veel meer mocht zijn. Veilige havens Obligaties, goud en de US dollar zijn de enige veilige havens gebleken dit jaar. De rente daalde en de US dollar steeg een procent of vijf, net als de goudprijs in euro’s gerekend. Daarmee is haar rol als veilige haven weer bewezen. Maar in mijn portefeuille schoot ik daar niets mee op. De bewust als veilige haven gekochte goudaandelen werden tijdens de crash verkocht alsof er nooit meer een baartje gegoten gaat worden. Het gedrag van beleggers tijdens de verkoopgolven van de afgelopen maand lijkt op die van mensen die er ‘s nachts plotseling achter komen dat hun trappenhuis in brand staat. In paniek gooien ze snel alles van waarde het raam uit om er daarna zelf achter aan te springen. De volgende ochtend, na brand meester, zoeken ze in het gras wat er nog van waarde over is. De aquarellen blijken teveel beschadigd maar de gouden ketting blijkt nog geheel intact. Dat proces gaan we nu ook zien op de financiële markten. Financials blijven een no-go area terwijl de edelmetalen de komende jaren opnieuw de grote winnaars zullen blijken te zijn. Tussen 2000 en 2004 steeg de HUI-index van goudmijnen meer dan 500 procent. Grote kans dat we dat we de komende jaren weer mee gaan maken. Nieuwe norm Voor steeds meer beleggers is het nu duidelijk dat het feestelijk stapelen van schulden en andere waardepapieren, met leuke AAA-stickers erop, voorgoed voorbij is. Om de dodelijke fall-out van de kredietcrisis te bestrijden moet er in korte tijd nog heel veel meer geld worden gecreëerd. Pappen en nathouden is bij een uitslaande brand immers het beste advies. Maar als we erin slagen nog een paar jaar zo door te modderen zal het voor steeds meer beleggers duidelijk worden dat geldcreatie een nieuwe wereldwijde norm heeft gekregen. Je vermogen beschermen tegen dit WK geldontwaarding zal essentieel blijken te zijn. Hebben we nu de bodem van de markt gezien. Voorlopig wel denk ik. Naar welke indicator ik ook kijk, bijvoorbeeld de volatiliteitindex VIX heeft als paniekindicator gepiekt, veel aandelen staan 50-80 procent lager. (Fortis daalde in oktober met 80 procent, Aegon en ING met maar 52 procent). Maar vrijwel elke bodem wordt nog een keer getest binnen een periode van zes maanden na de crash. De kans op een heuse eindejaarsrally is dan groter dan ooit. Herstel tussen 20 en 50 procent is de historische norm na dit soort dalingen. CBR Grondstoffenindex

En wie denkt dat de glorietijd voor grondstoffen voorbij is, hoeft alleen maar even te luisteren naar de laatste rapporten van de energieonderzoekclub IEA uit Parijs. De olieproductie uit de bekende grote olievelden gaat jaarlijks met 6-9 procent dalen. Alleen een diepe wereldwijde recessie kan voorkomen dat de olieprijs binnen enkele jaren weer boven de 100 US dollar noteert.

'Historische tijden'

3 oktober 2008

Als historici in 2050 terugkijken naar 2008 is de kans groot dat ze schrijven dat het jaar 2000 niet alleen de start van een nieuw millennium was, maar vooral het begin van een compleet nieuw tijdperk. Met het knappen van de internet en technologieluchtbel knakte ook de hoogmoed van Wall Street. Opeens werd duidelijk dat hebzuchtige bankiers alles uit de kast hadden gehaald om zoveel mogelijk te verdienen aan de hebzucht van de massa. De 80 procent daling van de Nasdaq, tussen 2000 en 2003, leverde de eerste haarscheurtjes in het machtige bankkartel dat in 1913, door middel van een slimme coup de Federal Reserve hadden opgericht en zo de dollarmacht hadden gegrepen. Sinds 1913 loopt de Fed daarom aan het riempje van de bankiers en het was daarom niet vreemd dat Alan Greenspan zijn bankenvriendjes te hulp schoot met een ongekende reeks renteverlagingen. Om het negatieve welvaartseffect van de dalende beurskoersen op te vangen werd een nieuwe bubbel gecreëerd. Als er één markt gevoelig is voor lagere rentes dan is dat natuurlijk de huizenmarkt. Met een korte rente op 1 procent konden bankiers 'teaser-rates' van 2 procent berekenen voor de eerste twee jaar. One more bubble? Een leger van commissiejagende verkopers was voldoende om van heel de Verenigde Staten een grote vastgoedspeculatie te maken. In 2006 was één op de drie vastgoedtransacties zelfs een speculantenaankoop. Maar nu ook deze laatste bubbel is gebarsten en zelfs Alan Greenspan te oud is geworden om nog één keer zijn kunstjes uit te halen is het voor Wall Street over en uit. Letterlijk wel te verstaan. Van de vijf gigantische zakenbanken staat er nu niet één meer zelfstandig overeind. Zelfs Goldman Sachs, hofleverancier van centrale Bankiers en van de economische verantwoordelijken in het Witte Huis, moet nu als gewone bank door het leven. Met een crisis in het hart van het Amerikaanse kapitalistische model wordt nu ook de Amerikaanse economische hegemonie ter discussie gesteld. Een bumpersticker met de noodkreet 'Bush, please give me one more bubble', geeft het economische eindspel haarfijn weer. Hoe het verder moet weet eigenlijk niemand. Het wachten is op de eerste mislukte veiling van Amerikaanse staatsobligaties. Als het buitenland ophoudt de tekorten nog langer te financieren is het spel pas echt over en uit. Tegennatuurlijke bewegingen Voor ons beleggers is natuurlijk de grote vraag wat de belangrijkste gevolgen zijn. En laat u daarbij niet van de wijs brengen door een rij aan tegennatuurlijke bewegingen. Hier de belangrijkste op een rij: 1. We maken nu de eerste fase mee van een nationaliseringgolf zonder weerga in de financiële wereld. Volgens een oud Rabobank bestuurder is de kans groot dat over een jaar of vijf de meeste grote banken niet meer zelfstandig bestaan. 2. De twijfel over dit geldsysteem zal, naar mate er meer en meer reddingen moeten worden uitgevoerd, groter en groter worden. En dat geldt ook voor de vlucht uit waardepapier richting 'real assets'. Dat geldt natuurlijk vooral voor goud en zilver. 3. De angst voor een wereldwijde recessie kan grondstofprijzen, inclusief olie, in eerste instantie relatief sterk laten dalen. Maar punt 1 en 2 zorgen al snel voor een bodem, omdat grondstoffen toch als vluchthaven blijven dienen. 4. Alle markten die sterk op krediet zijn gebaseerd, vooral vastgoed dus, gaan het heel erg moeilijk krijgen. Dan terug naar mijn eigen portefeuille. September was een killermaand, vooral voor grondstoffen en dus voor mij. Ik zou nu laf alles kunnen verkopen en kunnen kiezen voor een veilig mandje van beste presterende obligatiefondsen, maar dan ben ik de komende maanden snel uitgeschreven. Het Invesco Asia Infrastructure Fund is zoals afgesproken verkocht en de positie in BlackRock GF New Energy Fund verdubbeld. De huidige waarderingen in grondstofgerelateerde fondsen is met een gemiddelde koers/winstverhouding extreem laag te noemen en daarmee extreem ondergewaardeerd.

'Trendbreuk'

31 juli 2008

Vroeger was alles makkelijk. Aandelen, onroerend goed, (bio)tech, grondstoffen of obligaties. Bijna alles ging per definitie omhoog. Vooral doordat de rente vanaf 1980 continue daalde, werden huizen steeds duurder, winsten steeds beter en bereikten koersen steeds hogere niveau's. Maar nu de rente niet meer daalt en de olieprijs juist stijgt, zie ik de wereldeconomie voor haar grootste uitdaging in 50 jaar staan. Door de rente, tussen 2001 en 2004, nog één keer kunstmatig extreem te verlagen hebben we de afgelopen jaren te maken gehad met een kort maar kunstmatig herstel en een enorme inflatiegolf. Bovendien ontstond door de recordlage rente de grootste bubbel aller tijden. Die op de Amerikaanse huizenmarkt. En die bubbel loopt nu razend snel leeg. Sentiment De kredietcrisis die daardoor werd ingezet, heeft geleid tot het instorten van het consumentenvertrouwen in de Verenigde Staten en Europa. Hierdoor dreigt een stevige recessie in de Westerse economieën. De cocktail van hogere rente, olieprijzen en inflatie zorgt ervoor dat beleggers wereldwijd wat gas terug nemen. Op vastgoed, dat niet zonder goedkoop krediet kan. Op obligaties, die nauwelijks renderen in een tijd van oplopende rentes. En op aandelen in het algemeen, omdat bedrijfswinsten zo hoog waren opgelopen, dat ze wel moesten gaan dalen. En met een dreigende wereldrecessie voor de deur staan zelfs mijn geliefde grondstofbeleggingen onder druk. Olie en veel basismaterialen zoals zink zijn inmiddels aan een correctie begonnen. Maar andere grondstoffen zoals koper en goud staan nog steeds op recordniveaus. Net als de winsten van veel olie en grondstofgiganten. Shell verdiende zelfs 11 miljard US dollars in het tweede kwartaal. Daarom blijven beleggingen in grondstoffen en energie de basis van de portefeuille die haar winst nu bijna volledig is kwijtgeraakt. Maar ik sta nog steeds positief. Geen geld verliezen is en blijft het devies. Het is nu wel tijd om na te gaan denken welke trends sterk genoeg zijn en blijven om mijn portefeuille ook in economisch zware tijden te laten renderen. Trends De problemen op de olie en energiemarkten zullen prijzen ook de komende jaren relatief hoog houden en de ontwikkeling van alternatieven sterk stimuleren. Deze beweging kan nog versterkt worden indien Obama erin slaagt in het Witte Huis te komen en de Democraten zowel het Huis als de Senaat in handen krijgen. Ik verwacht op dat moment een enorme vlucht naar beleggingen in alternatieve energievormen. En alternatieven, zoals wind, zon en kernenergie zorgen voor een blijvend hoge vraag naar staal en andere (bijzondere)metalen. Een andere zeer sterke trend hierbij is het feit dat er veel hybride en elektrische auto’s zullen gaan komen. In Israël, Denemarken en Spanje wordt aan grote projecten gewerkt. En zelfs Chevrolet komt met de Volt, een vrijwel volledige elektrische auto. Dat is niet mogelijk zonder een kilo of dertig aan koper per auto. Daarnaast zijn er afhankelijk van het soort batterijen ook nog heel veel andere grondstoffen nodig. Dan tot slot nog een branche die ik erg in de gaten houd de laatste tijd. Biotech lijkt na de zware correctie vanaf 2000 eindelijk begonnen aan een nieuwe bloeiperiode. Daarom sta ik op het punt om een biotech fonds op te nemen. Ik twijfel over het Franklin Templeton Franklin Biotechnology Discovery Fund, omdat het investeren in nieuwe ontdekkingen al langer mijn grote voorkeur heeft. Maar als ik kijk naar de grafiek van het Pictet Biotech Fund dan wordt duidelijk dat de fondsbeheerders bij deze Zwitserse vermogensbeheerder hun vak nog beter lijken te verstaan. Het fonds staat met een year-to-date rendement van ongeveer vier procent zelfs op nummer vijf van de lijst van maar tien fondsen die in 2008 op een positief rendement staan. Dat noemen ze nou een berenmarkt

‘Don’t lose money’

10 juli 2008

Er zijn maar twee gouden regels die je als belegger nooit mag vergeten. 1. Verlies geen geld 2. Vergeet regel één niet Een oud beleggergrapje maar actueler dan ooit. Kijk maar eens naar de rendementen over 2008. Om kort te zijn over de eerste zes maanden van dit jaar. Gaat u even zitten en houdt u goed vast; • • • • • • • • •

China -48% India -34% Duitsland/Frankrijk -21% Hong Kong -21% Engeland -13% VS -14% Rusland +1% Brazilië +2% Canada +5%

Bron: 'The Wallstreet Journal' 1 juli 2008, rendementen in US dollars

Dus als u op een minnetje van 10 procent staat heeft u het niet echt slecht gedaan dit jaar. Mijn Trend Portefeuille staat nog steeds op een totaal rendement van 13 procent. Maar dat is gerekend vanaf de start. Het is ‘slechts’ 5 procent lager dan begin dit jaar. En dat geeft aan dat zelfs een recessiebestendige portefeuille het in een bearmarkt moeilijk heeft. Uitgangspunt Geen geld verliezen is dus het uitgangspunt. Zorgen dat je vermogen zoveel mogelijk intact blijft tijdens de grote beweging naar beneden. Nee, de vooruitzichten worden er niet beter op. Banken als de Royal Bank of Scotland (RBS) en Barclays halen mij links en rechts in met doemscenario’s over wereldwijde problemen. De voorzitter van de raad van commissarissen van Fortis probeerde de aandacht zelfs af te leiden met de uitspraak dat er in de Verenigde Staten 6.000 regionale banken ook op omvallen staan. In de steeds verder uit de hand lopende kredietcrisis, waar veel waardepapieren steeds moeilijker te verhandelen blijken, is het daarom niet vreemd dat er steeds meer geld naar grondstoffen vlucht. Denk daarbij aan olie boven de 140 US dollar en goud dat weer hard op weg is om de 1.000 US dollar horde te nemen. Dat verklaart dan ook waarom Rusland, Brazilië en Canada de rest van de wereld outperformen. Ontdekkingen In Brazilië vinden ze gek genoeg steeds meer olie en goud, in Rusland pompen ze steeds meer olie op en in Canada vinden ze alle grondstoffen die de wereld en vooral China zo hard nodig heeft. Ik ben het afgelopen jaar regelmatig naar Canada gereisd. En hoe vaker ik in Canada ben, hoe meer ik onder de indruk raak van de ongekende hoeveelheid aan bodemschatten die het land nog steeds herbergt. Diamanten, nikkel, uranium, teerzand, zilver. Je kunt het zo gek niet verzinnen of er worden daar nog volop ontdekkingen gedaan. Aanpassingen Maar terug naar de portefeuille, wat ga ik nu doen? Welke wijzigingen ga ik aanbrengen in mijn Trend Portefeuille? Niets, althans voorlopig niets. Want het Invesco Asia Infrastructure Fund staat wel op de nominatie om geofferd te worden, omdat er totaal geen sprake meer is van een sterke stijgende trend. Nee, ik ben zelfs een beetje bang voor een dalende trend. Als de huidige bodem in de grafiek het begeeft, is de verkoopopdracht een feit en wordt mijn portefeuille nog veiliger gemaakt. Maar de opbouw van infrastructuur in het Verre Oosten is natuurlijk nog lang niet voorbij. Voor het afmaken van die ontwikkeling zijn nog veel grondstoffen nodig. Heel veel grondstoffen. Waarvan er nog heel veel ontdekt moeten worden.

'De permanente oliecrisis'

6 juni 2008

De afgelopen jaren heb ik me erg verdiept in de wereld van olie en andere grondstoffen. Tijdens het onderzoek voor mijn nieuwe boek, 'De permanente oliecrisis', dat deze week verschijnt, ben ik er achter gekomen dat we onze welvaart te danken hebben aan de razendsnelle uitputting van onze grondstoffen, zonder na te denken over de toekomst. Volgens het Wereld Natuur Fonds hebben we in 2050 twee aardbollen nodig om de bevolking van ongeveer negen miljard mensen te kunnen voeden, verwarmen en huisvesten. Maar nu, anno 2008, zijn we al getuige van voedselrellen in arme landen zoals Haïti, Egypte en de Filippijnen. Daarnaast waarschuwt de Wereldbank dat de wereld rekening moet houden met structureel hoge voedselprijzen, doordat steeds meer voedsel als grondstof voor bio-ethanol wordt gebruikt. We verstoken maïs en graan om de Hummers van deze wereld van brandstof te voorzien. Tekort Sinds eind 2006 is er een tekort van ongeveer 1 miljoen vaten olie per dag op de wereldwijde oliemarkt. Dat verklaart meteen waardoor de olieprijs tot ver boven de 100 US dollar gestegen is en waarom veel arme landen nu al de grootste moeite hebben om hun olierekening te betalen. Het tekort is nog niet zichtbaar op de voorpagina van de krant of bij de pomp, omdat het gat nu nog kan worden gevuld via de bovengrondse voorraden. De vraag naar olie heeft het aanbod dus al overstegen. Maar dit probleem valt in het niet bij wat er volgens mij komen gaat. Het zal namelijk niet zo lang meer duren voordat de hoeveelheid olie die uit de grond wordt gehaald gaat afnemen. Dat moment waarop de wereldwijde olieproductie haar top heeft bereikt, wordt het peak oil-moment genoemd. Pas dan blijkt, helaas achteraf, dat we niet meer in onze groeiende oliebehoefte kunnen voorzien. We worden dan wel gedwongen om snel andere alternatieven te gaan gebruiken. Maar dat kan natuurlijk niet van de ene op de andere dag. Voor deze wereldwijde energietransitie is een inspanning nodig die decennia lang zal duren, doordat de alternatieven voor olie technisch nog niet voldoende ontwikkeld zijn. Alternatieven Als alternatieven niet snel genoeg beschikbaar komen, zal de economische schade enorm zijn. Deze energietransitie, van olie naar alternatieven, zal extreem grote economische, politieke en sociale gevolgen krijgen. De prijs van vliegen zal de komende jaren zo sterk stijgen, dat veel minder mensen een vliegreis kunnen betalen. Sommige vliegmaatschappijen met inefficiënte vliegtuigen gaan nu al failliet, doordat hun brandstofkosten te hoog worden en ze dit niet voldoende kunnen doorberekenen. Een structurele krimp van de welvaart is de dreiging als er niet veel meer alternatieven worden ontwikkeld. Met het huidige ‘too little, too late’-tempo moeten we de komende jaren rekening houden met oplopende energietekorten en de daarbij horende economische schade. Om dat te voorkomen moet er nu heel snel, heel veel meer geld worden geïnvesteerd in alternatieve en duurzame energie. Geld dat straks dubbel en dwars kan worden terugverdiend door de extreem hoge energieprijzen. Daarom denk ik na over een verdubbeling van mijn positie in het BlackRock GF New Energy Fund. Maar omdat ik verder toenemende onrust op de financiële markten verwacht deze zomer hou ik mijn cashpositie nog even intact. Het huidige rendement van een kleine 20 procent wil ik liever niet verspelen door te grote inzetten.

'Over beren en stieren'

2 mei 2008

De stier en de beer. Volgens veel Nederlandse beleggers hebben we het over twee dieren. Maar elke Amerikaanse belegger wordt al jaren lang doodgegooid met het wel en wee van de bull(markt) en de bear(markt). Maar waar hebben ze het dan eigenlijk over? Daarom even een korte opfriscursus. In een bullmarkt gaan de koersen in een fraaie trend omhoog terwijl in een bearmarkt de koersen structureel dalen. Dat stijgen en dalen gaat natuurlijk niet in een rechte lijn maar het gaat om de trend, de richting van de beweging. De bull en bear termen zijn niet zomaar gekozen, maar staan voor de verschillende manieren waarop beren en stieren hun slachtoffers aanvallen. Waar een stier de prooi eerst op de horens neemt en deze vervolgens omhoog gooit, gaat de beer heel ander te werk. Om zijn volle gewicht volledig te benutten gaat de beer eerst staan om zich daarna met zijn volle gewicht naar beneden te storten. Beroemde bearmarkt Nu het er op lijkt dat we door de kredietcrisis rekening moeten gaan houden met een mogelijk langdurige neergaande (bear)markt, wil ik even stilstaan wat dit voor beleggers kan betekenen. Vrijwel alle particuliere beleggers en zeker die beleggen in beleggingsfondsen speculeren op stijgende koersen. Ze zijn “long-only” in Wall Street jargon. En dat is dus per definitie in strijd met de bearmarkt, waarin koersen de vervelende eigenschap hebben om trendmatig te dalen. Een beroemde bearmarkt is de Japanse Nikkei, die tussen 1990 en 2008 meer dan 80 procent daalde. Die gebruik ik altijd als voorbeeld als ik weer eens iemand hoor blaten dat aandelen op termijn ALTIJD geld opleveren. Maar de meest bekende bearmarkt was natuurlijk die tussen 1929 en 1932 in de VS. Daar daalde de Dow Jones met, schrik niet, 89 procent in drie jaar tijd. Het duurde tot 1954 voordat de koersen zich weer hadden hersteld. En beleggers moesten zelfs tot 1971 wachten om het punt te bereiken dat de aandelen voor inflatie gecorrigeerd dezelfde waarde weer hadden bereikt. Maar ook onze eigen 70 procent daling van de AEX tussen 2000 en 2003 misstaat niet in het rijtje van zwaarste bearmarkt ooit. Nu het kunstmatige herstel van economie en beurzen, door extreme renteverlagingen de afgelopen jaren, ten einde lijkt te zijn gekomen, dreigt ook hier het Japanse scenario. Ook in die bearmarkt zagen we de koersen tussentijds met 50 procent herstellen. Toekomstige bullmarkt Daarom moeten we eens goed nadenken waar kansen liggen in een markt die structureel niet meer stijgt. Want zelfs in een bearmarkt zijn er veilige havens te vinden. Zo zijn er vrijwel altijd regio’s op deze aarde te vinden waar nu wel een bullmarkt aan de gang is. Afrika is daar nu een goed voorbeeld van. Maar ook in Azië en Midden- en Zuid-Amerika zijn nog steeds trendmatige stijgingen te vinden. En dan zijn er natuurlijk nog specifieke sectoren die ook nog steeds een stijgende trend laten zien. Denk maar eens aan grondstoffen, die niet voor niets zo nadrukkelijk in mijn Trend Portfolio aanwezig zijn. Maar de allerbelangrijkste opdracht voor een belegger die in een bearmarkt terecht komt is ervoor te zorgen dat je zo weinig mogelijk geld verliest. In een neergaande markt verliest vrijwel iedereen geld. Aan u de taak om dat verlies binnen de perken te houden. Dat doet u door op tijd posities af te bouwen en over te stappen naar aantoonbare veilige havens. Onderstaande grafiek laat duidelijk zien dan het BlackRock GF World Gold Fund het vooral sinds het uitbreken van de kredietcrisis, in de zomer van 2007, duidelijk beter doet dat de MSCI World Metals & Mining index. Sinds de start van de 'Grote Bearmarkt' eind 2000 heeft dit fonds al een rendement geboekt van meer dan 300 procent, terwijl de AEX nog steeds meer dan 200 punten onder haar oude top van 700 punten staat. Een top die in 2000 werd gezet. < P> Door deze outperformance en doordat ik zo weinig andere echte veilige havens zie, heb ik hierin nu een relatief grote positie opgebouwd. De huidige daling van de goudprijs zal over twaalf maanden vrijwel zeker een prachtig koopmoment blijken te zijn geweest. Daarnaast hou ik nog steeds een cashpositie van 1.000 euro en een even grote fysieke goudpositie aan. Deze is sinds aanschaf in september 2007 (zie column 5 oktober), nu al meer dan 10 procent is gestegen.

'Geld wordt steeds goedkoper'

7 maart 2008

Veel mensen denken dat grondstoffen steeds duurder worden. Maar eigenlijk wordt geld gewoon steeds goedkoper. Om preciezer te zijn, vooral de US dollar wordt steeds minder waard. En doordat alle grondstoffen in US dollars worden verhandeld, stijgen grondstoffen snel in US dollarprijzen. De Canadese gouddelver, Russische olieboer of Chinese katoenplukker wil namelijk zijn of haar koopkracht behouden. Het dalen van de US dollar leidt dus tot het stijgen van de grondstofprijzen. Tijdens een kredietcrisis, waarbij de waarde van waardepapieren zoals aandelen steeds verder onder druk komen te staan, worden grondstoffen voor steeds meer beleggers een vluchthaven. De speculatieve fase - vergelijkbaar met de technologie hype van de jaren negentig - is volgens mij nog maar net begonnen en kan nog lang gaan duren. Daarom heb ik besloten de portefeuille nog verder te concentreren op deze, bijna als enige overgebleven, interessante beleggingscategorie. Mijn portefeuille staat ondanks alle koerdalingen nog steeds op een rendement van ruim 17 procent. Met dank aan de vroege keus voor commodities. Aanpassing Trendportefeuille Maar ik heb natuurlijk niet alleen maar winnaars. Het Morgan Stanley Asian Property Fund is de tweede vastgoedpositie in mijn portefeuille die eraan moet geloven. Ik beleg namelijk alleen in de sterkste trend en dan ook nog zolang de lange termijn uptrend niet is gesneuveld. Nu dit wel is gebeurd, moet het fonds plaats maken voor een sterkere kandidaat. Ik beleg in het gespecialiseerde fonds van DWS Investments dat belegt in Agribusiness. Het DWS Invest Global Agribusiness heeft het afgelopen jaar een kleine 10 procent rendement opgeleverd. Het blijven voeden van steeds meer en steeds welvarender mensen zorgt voor steeds hogere prijzen van voedingsgrondstoffen. Ik ben natuurlijk niet de enige die door heeft dat er met beleggen in grondstoffen flink geld valt te verdienen. Zelfs de olietankers van deze industrie, de van nature conservatieve pensioenfondsen, beginnen nu steeds grotere delen van de pensioenpremie richting commodities te sturen. Zo maakte Californische Calpers, na het ABP het grootste private pensioenfonds ter wereld, bekend dat ze haar weging in grondstoffen sterk gaat verhogen. Van haar totale portefeuille van 240 miljard US dollar gaat maximaal 3 procent richting commodities. Gelukkig kan ik kiezen voor meer dan 50 procent. Grondstoffen stijgen natuurlijk niet alleen door de daling van de waarde van de US dollar. Eigenlijk is er sprake van drie zichzelf versterkende krachten. Naast de US dollardaling zorgt de extra vraag, vooral uit Azië, voor hogere prijzen. Maar door de jarenlange stijging van de vraag is er nu voor het eerst sprake van echte tekorten in sommige grondstoffen. Voor beleggers en speculanten een droomsituatie. Een tekort aan platina, door een elektriciteitsprobleem in Zuid Afrika, staat garant voor verder stijgende platinaprijzen. Het edele metaal is namelijk een essentieel onderdeel van de katalysator. Zonder dit onderdeel loopt er in veel landen geen auto meer van de lopende band. Met uranium is iets vergelijkbaars aan de hand. De kostprijs van uranium voor een kerncentrale ligt rond de drie procent van de totale projectkosten. Een vertienvoudiging van de prijs wordt probleemloos geaccepteerd. Ontwikkelingen Met dreigende voedseltekorten de komend jaren, door te gering aanbod voor graan en maïs zie ik ook deze zogenaamde soft commodities alleen maar verder stijgen. Vandaar de keus voor het nieuwe agrifonds. Trouwe lezers weten dat het dreigende tekort voor goud en zilver al wat langer in het vat zit. Nu de kans op een systeemcrisis, zoals ABN Amro chefeconoom Han de Jongh in het Financiële Dagblad schreef, niet meer “verwaarloosbaar klein is”, kan de vlucht naar goud pas echt beginnen. Goud kan na het nemen van de psychologische belangrijke 1.000 US dollar horde snel richting 1.200, 1.500 of zelfs 2.000 US dollar. Vergeet niet dat de ‘manie-fase’ van deze bullmarkt nog moet beginnen. Dan wil Jan en alleman een graantje meepikken en tipt zelfs je achterbuurman dat je goud moet kopen. Zolang jij de enige in de straat bent met wat goud in de portefeuille, hoef je je totaal geen zorgen te maken. Je zit misschien niet meer op de eerste rij van de goudtrein, maar nog wel in de eerste wagon.

'Waar staan we nu?'

4 februari 2008

De eerste fase van de kredietcrisis hebben we redelijk overleefd. Maar vraag niet hoe. En dat terwijl de huizenprijzen in de VS nog maar net aan het dalen zijn. Toch hebben we al meegemaakt dat de interbancaire markt volledig vastliep en in januari stonden we zelfs aan de rand van complete beurspaniek. De eerste schade is dus genomen. In uw en mijn portefeuille, maar vooral door de banken die gezamenlijk al voor ruim 100 miljard US dollar aan verliezen hebben afgeschreven. Hebben we nu het ergste achter de rug? Ik hoop van wel maar ik vrees van niet. Deze week was ik uitgenodigd om de financiële commissie van de Tweede Kamer bij te praten tijdens de hoorzitting over de kredietcrisis. Daardoor kon ik de hele dag de laatste analyses van veel experts beluisteren. Eén van hen, de vastgoed professor Eichholtz uit Maastricht maakte veel indruk op me. Volgens hem zijn de Amerikaanse huizenprijzen in relatief korte tijd verdubbeld, terwijl er totaal geen sprake is van een tekort aan woningen, zoals in ons land. Hij waarschuwt daarom dat de dalingen van de huizenprijzen door gaan zetten. Een daling met ongeveer 30 procent ligt volgens hem in de lijn der verwachting. Als dit gebeurt kunnen de verliezen, direct en indirect, gemakkelijk oplopen tot 500-1000 miljard US dollar. Als het afboeken van 100 miljard US dollar van het eigen vermogens de financials al op de grondvesten laat trillen, wil ik niet nadenken over de onrust op de markten als dit scenario bewaarheid wordt. Maar in onze beleggingsbeslissingen moeten we hier nu wel serieus rekening mee gaan houden. Daarom hebben we de portefeuille opnieuw scherp tegen het licht gehouden. Het SNS Euro Vastgoedfonds valt daarbij op, maar dan wel in negatieve zin. Doordat de vastgoedsector als geen ander met krediet wordt gefinancierd heeft deze bedrijfstak zwaar te lijden onder de kredietcrisis en kijken we tegen een verlies van bijna 30 procent aan. De tegenwind is op dit moment dus veel sterker dan de rugwind, die vooral werd veroorzaakt door de inflatiegolf van steeds duurder wordende bezittingen. Omdat de lange opgaande termijntrend van dit fonds gebroken is en ik verwacht dat de kredietcrisis zich verder zal gaan verdiepen heb ik besloten dit fonds te verruilen voor, jawel, het BlackRock Merrill Lynch World Gold Fund. In de eerste maand van 2008 was dit één van de zeer weinige fondsen met een positief rendement. Daarmee heeft goud haar waarde als vluchthaven, die al gedurende duizenden jaren bestaat, weer bewezen. Met de drie posities in het goudfonds heb ik me voorlopig voldoende ingedekt. Het liefst zou ik het BlackRock Merrill Lynch World Mining Fund ook verruilen voor het gouden broertje, dat nu duidelijk beter presteert. Maar omdat de opgaande lange termijn trend nog niet is gebroken houden we deze positie nog intact. Het rendement van de portfolio is door alle turbulentie gedaald tot rond de 10 procent. Maar het eigenlijke rendement is hoger doordat ik de cashpositie van bijna 1.000 euro begin oktober heb verruild voor een baartje fysiek goud. Dat gebeurde tegen een goudprijs van 16.500 euro per kilo, terwijl we nu tegen een kiloprijs van 19.500 aankijken. Dat is een rendement van ongeveer 18 procent. Tot slot kom ik nog even terug op de drie mogelijke scenario’s van econoom Ed Yardeni: "The Good, the Bad and the Ugly” waar ik in september en oktober uitgebreid over schreef. Ik zet ze ter herinnering nog kort op een rij: 1- The Good: De onrust is van korte duur. Voor beleggers het niets-aan-de-hand-scenario na een normale 10 procent correctie. 2- The Bad: De ‘krediet krach’ wordt erger en de prijzen van olie en benzine blijven hoog, maar de economie en beurskoersen worden niet echt zwaar geraakt. 3- The Ugly: De ramp van de ‘subprime-hypotheek’ is een voorbode van nog veel meer hypotheekellende. De rente wordt extreem verlaagd maar de economie, de winsten en de beurzen blijven dalen. Het lijkt me duidelijk dat de eerste twee van tafel kunnen, waardoor we ernstig rekening moeten gaan houden met ‘ugly’ omstandigheden. Per maand zullen we de portefeuille, indien nodig, verder aan gaan passen. Wees voorzichtig! Lees ook: - 'The Good, the Bad and the Ugly' - 'The Good, the Bad and the Ugly deel II'

‘No rush like a gold rush’

23 januari 2008

Deze week tikte ik bij Google de woorden ‘goud en beleggen’ in en tot mijn grote verbazing was de derde vermelding een oude column van mijn hand, die ik in april 2002 voor IEX schreef. Onder de titel ‘Vastgoed wordt goud’ beschreef ik hoe ik na vijf gouden jaren - waarin ik appartementen in Amsterdam kocht om ze vervolgens gemeubileerd aan bedrijven te verhuren - op zoek was naar nieuwe beleggingsmogelijkheden. In het verhaal sta ik stil bij het feit dat niemand in vastgoed wilde beleggen begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Vanaf die bodem zijn de prijzen in ons land nu al meer dan 25 jaar aan het stijgen. Ik was dus op zoek naar een markt die in staat zou zijn tot een vergelijkbaar patroon. Goud zou een dergelijke markt kunnen zijn, was mijn conclusie. Het edelmetaal vertoonde alle tekenen van een nakende wederopstanding, na een bearmarkt (dalende markt) van ruim 20 jaar. In de grafiek van 2001 was een overtuigende dubbele bodem van rond de 260 US dollar (de minimale productiekosten) te zien. Maar wat me als contraire belegger het meeste aansprak, was het feit dat de totale marktwaarde van alle goudaandelen maar 32 miljard US dollar was. Amazon en Yahoo! waren toen samen op de beurs meer waard dan alle beursgenoteerde goudbedrijven samen. Vanaf dat moment wist ik dat de markt niet altijd gelijk heeft en besloot ik tegen de meute in te beleggen. In september 2001, kort voor de aanslagen in de VS, had ik al een eerste positie in het gespecialiseerde Gold & Mining beleggingsfonds van Merrill Lynch gekocht. Dit fonds is later gesplitst in 2 fondsen, namelijk het BlackRock Merrill Lynch World Mining en het BlackRock Merrill Lynch World Gold Fund. De goudprijs stond toen op 270 US dollar. Inmiddels, met goud boven de 850 US dollar per ounce, zit dit fonds honderden procenten hoger nog steeds in mijn portefeuille. Mijn eerste column over goud schreef ik al een aantal maanden eerder. Onder de titel ‘Gouden tip?’ beschreef ik dat ik tijdens de Golfoorlog in 1991 al eens drieduizend gulden had verloren aan gedobbel met goudopties. Dat verlies zorgde voor een blijvende weerzin tegen opties, je hebt in vergelijking tot aandelen immers de tijd tegen in plaats van mee, omdat de duurbetaalde premie eruit loopt. Maar deze ervaring zorgde ook voor een blijvende belangstelling voor goud. Naast de historie is natuurlijk vooral de toekomst voor beleggers van belang. De grote vraag is of we al in de buurt komen van de top, nu we de oude toppen van 850 US dollar uit 1980 hebben doorbroken. Wat is het risico op een dubbele top? Een top ontstaat vaak als er geen nieuwe kopers meer te vinden zijn en vrijwel iedereen al in de markt zit. Er is dan sprake van extreme speculatie. Dat was in 1980 het geval. Kranten schreven op de voorpagina over lange rijen mensen voor banken in Noord-Amerika, die goud wilden kopen of verkopen. Hoe anders is het nu. Uit een recente peiling van IEX, waar ik niet aan meewerkte, bleek dat geen Nederlandse analist verwacht dat goud boven de 1.000 US dollar uit gaat komen in 2008. Terwijl we daar nog maar 140 US dollar van verwijderd zijn. Minder dan één op de honderd beleggers heeft goud in de portefeuille. Nee, de signalen dat we dichtbij de top zitten zijn nog nergens zichtbaar. Voeg daarbij de explosieve mix van dalende productie (2.400 ton), stijgende vraag (4.000 ton) en steeds minder centrale bankverkopen om dit gat te dempen. De voortwoekerende kredietcrisis gaat de goudprijs in 2008 zeker boven de 1.000 US dollar brengen. Voor inflatie gecorrigeerd moet goud zelfs boven de 2.000 US dollar uitkomen om in de buurt van de top uit 1980 te komen. Dat goud een veilige haven is in een wereld van omvallende banken bleek in de crisis van de jaren dertig. Aandelen in de goudmijn Homestake Mining stegen tussen 1930 en 1936 liefst 1.000 procent. Vergeet niet, ‘There no rush like a gold rush’. Als mensen eenmaal beginnen te vluchten naar goud, wat niet uit te sluiten is, dan is de sky de limit. Maar wat betekent dat voor mijn portefeuille, die 2007 afsloot met een rendement van 18 procent? Met een dubbele positie in het BlackRock Merrill Lynch World Gold Fund en een positie in het BlackRock Merrill Lynch World Mining en het HQ Fonder Afrika, dat een zeer grote grondstofcomponent heeft, is mijn positie in goudwinning groot genoeg. Daarom verander ik deze maand nog niets aan mijn portefeuille. Ik wens u en deze portefeuille een zeer voorspoedig 2008. Maar wees extreem voorzichtig. Behoud van vermogen is nu belangrijker dan groei. Maar dat is mijn motto al sinds 2002.

'The big one'

7 december 2007

Voor beleggers zijn er altijd een groot aantal risico’s: financiële crisissituaties, opdoemende recessies, een plotselinge oorlog. Dit zijn maar een paar van de bedreigingen die koersen scherp kunnen laten dalen. Het gebeurde in 1997 (Aziëcrisis), 1998 (Roebelcrisis), 2000 (Techcrash), maar de meest angstaanjagende was de daling met 23 procent in één dag in 1987. Met de luxe van wijsheid achteraf, weten beleggers inmiddels dat dips allemaal uitstekende koopmomenten waren. Daarom zien we nu elke dip als koopkans. Daar worden we ook extra in gestimuleerd omdat alle bankmannen ons in de markt willen houden en ons altijd weer zullen blijven herinneren aan de gemiste kansen door niet in te stappen in 1987, 1997 en 2003. Maar de ‘buy-the-dip’ methode werkt natuurlijk alleen in een lange opgaande markt, de zogenaamde bull-markt. Uptrend Tijdens een lange neerwaartse beweging wordt het juist interessant om elke stijging te gebruiken om risicovolle posities af te bouwen. De sluipcrash van 2000 tot 2003 was daar een goed voorbeeld van. Nu de AEX net als veel andere indices een gevecht levert om in de uptrend - die we vanaf 2003 meemaken - te blijven, wordt het tijd om extra goed op te letten. Het zou me niets verbazen als we na de traditioneel sterke december en januari maanden forse correcties gaan zien in de rest van 2008. Zeker als we uit de sterke uptrend raken. Voor de eigen Middelkoop Trend Portefeuille, die op moment van schrijven op een comfortabel jaarrendement van 18 procent staat, wordt het vooral van belang wat er in de grondstoffenmarkt gaat gebeuren. Een inzakkende economische groei in de Verenigde Staten en de rest van de wereld kan grote gevolgen hebben op de grondstofprijzen en dus op mijn eigen beleggingen. Daarom is het goed de grondstofmarkt nog eens goed te ontleden en na te denken hoe deze in de verschillende conjunctuurfases presteren: 1. De basismaterialen (zink, nikkel koper, ijzer etc.) laten stijgende prijzen zien in een hoogconjunctuur, maar recessiedreiging is al voldoende voor scherpe correcties. Zo daalden zink en nikkel de afgelopen weken al tientallen procenten. 2. Edelmetalen: tijdens periode van hoogconjunctuur zorgt stijgende welvaart voor een hogere vraag. Tijdens laagconjunctuur vermindert deze vraag, maar dreigende crisissituaties zorgen voor een sterk stijgende beleggervraag naar goud en zilver. 3. Energie: sterk stijgende vraag en prijzen in hoogconjunctuur. Afnemende wereldgroei geeft prijsdruk, maar minder neerwaartse risico’s dan basismaterialen door krapte op bijvoorbeeld de oliemarkt. Wereldeconomie Het wordt spannend om te zien hoe de wereldeconomie zich gaat gedragen in 2008. Het heeft er alle schijn van dat de huidige kredietcrisis ons voorlopig niet gaat verlaten en zich volgend jaar verder gaat verdiepen. De balansen van banken laten nu al de snelste verslechtering zien sinds 1991. Volgens een analyse van het laatste FDIC cijfers, die de kwaliteit van de bankbalansen in kaart brengt, worden banken nu geconfronteerd met snel oplopende slechte leningen en daardoor hogere voorzieningen. De zwakke balansen zijn het resultaat van de eerste ronde aan kredietverliezen. De totale afschrijvingen liggen nu rond de 60 miljard, terwijl er volgens analisten nog enkele honderden miljarden aan nieuwe verliezen liggen te wachten. Maar laten we niet te somber worden en genieten van het positieve rendement over 2007. De portefeuille blijft ongewijzigd, maar mogelijk ga ik de portefeuille nog defensiever maken door de weging van het goudfonds van BlackRock Merrill Lynch World Gold Fund opnieuw te vergroten. Waarom ...? Om er zeker van te zijn dat het belegde vermogen zoveel mogelijk intact blijft als blijkt dat deze crisis een blijvertje is. Een analist uit Londen wees me laatst op deze mogelijkheid, met de woorden: “This is the big one”.

Olie naar $100, goud richting $1.000

3 november 2007

Al jaren roep ik, tot vervelens toe, dat de kredietluchtbel op springen staat, de US dollar gaat dalen, goud zal boven de 1.000 US dollar noteren en dat olie onder de 100 US dollar goedkoop zal blijken te zijn. De tijd lijkt aangebroken om op al deze fronten te oogsten. Met een rendement van ruim 25 procent in mijn portefeuille op het moment van schrijven, mogen we niet mopperen over 2007. De beoogde 30 procent ligt binnen handbereik. Maar waarom is er opeens zoveel beweging in goud, olie en de US dollar? De US dollar Al dertig jaar bestaat er een monsterverbond tussen de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië. In ruil voor de toezegging dat er genoeg olie tegen US dollars zouden worden geleverd, geeft de Verenigde Staten het Saoedische koningshuis onbeperkte steun. Nu de US dollar steeds verder weg zakt en de olieproductie niet meer stijgt, bestudeerd de OPEC een plan om de olie niet meer in US dollars maar in andere valuta’s te gaan prijzen. Mocht dat gaan gebeuren, dan valt een belangrijke pilaar weg onder de positie van de US dollar als wereldreservemunt. Aan de valutabewegingen te zien nemen handelaren hier al een voorschot op. Begrijpelijk, ook van diverse andere kanten wordt er fors gehakt in de verschillende peilers van het US dollarsysteem. Olie Het grootste olienieuws kwam deze maand uit Londen. Op een van de meest prestigieuze conferenties van de olieindustrie verklaarde het voormalige hoofd exploratie van Saudi Aramco (de Staatsoliemaatschappij van Saoedi-Arabië), Sadad al-Husseini, dat de wereldwijde olieproductie niet meer verder kan groeien en dat we sinds 2005 op een productieplateau zijn aanbeland. Volgens Sadad al-Husseini is de belangrijkste reden waarom de totale olieproductie niet meer stijgt gelegen in het feit dat bestaande grote en vaak oudere velden steeds minder olie produceren. De productie uit nieuwe olievelden moet dus de dalende productie van oudere olievelden en de groeiende vraag opvangen. Nieuwe velden worden weinig meer gevonden en zijn meestal vrij klein. De IEA, de energieonderzoeksorganisatie van de OESO in Parijs, gaat er in haar toekomstscenario's vanuit dat de totale olieproductie van 86 miljoen vaten per dag nu, in 2030 stijgt naar 116 miljoen vaten. Maar Al Husseini verwacht dat we tegen die tijd slechts 75 miljoen vaten per dag kunnen produceren. Zijn woorden werden donderdag 1 november min of meer bevestigd door de Franse bestuursvoorzitter van Total. Volgens Christophe De Margarie zullen we inderdaad nooit in staat zijn 116 miljoen vaten te halen. Zelfs 100 miljoen barrels lijken hem onhaalbaar. Hij roept de olie-industrie op eerlijk te zijn over de toekomstverwachtingen in plaats van optimistische prognoses “to please the people” rond te strooien. Volgens de laatste cijfers van de EIA, onderdeel van het Amerikaanse ministerie van Energie, is de vraag naar olie trouwens al twee jaar groter dan de productie. Het tekort is al opgelopen tot meer dan één miljoen vaten per dag. Goud Ook hier begint de façade weg te vallen. Er zijn sterke aanwijzingen dat (centrale) banken, de controle over de goudmarkt verliezen. Al jaren verkopen zij grote hoeveelheden goud, fysiek en op papier. Nu de goudprijs extreem snel stijgt, blijken ze niet meer in staat zonder verliezen de papieren futureposities te sluiten. Hierdoor besloot de Bank of America, de afgelopen week, haar hele metals-trading afdeling te sluiten. Analisten van Citigroup verwachten een scherp hogere goudprijs, omdat er een einde lijkt te komen aan de fysieke verkoopgolf van centrale banken. Daarom worden er in verschillende landen fondsen opgericht om te gaan profiteren van een oplopende goudprijs de komende jaren. Denk daarbij aan prijzen tot ver boven de 2.000 US dollar. Kredietcrisis De berichten begin november dat Citigroup mogelijk 30 miljard aan bezittingen zal moeten verkopen om kredietverliezen op te vangen, geven aan dat de kredietcrisis nog lang niet voorbij is. Opstekende onrust gekoppeld aan een sterk inzakkende Amerikaanse economie kunnen de komende tijd beurzen opnieuw scherp laten dalen. Opgebouwde beleggerwinsten kunnen dan als sneeuw voor de zon verdwijnen. Maar zolang het duurt, genieten we van de rendementen terwijl we onze glazen bol nog eens lekker oppoetsen.

Over eieren en het mandje

5 oktober 2007

Ik moet u iets bekennen. Ik ben niet helemaal eerlijk geweest. En ik weet ik niet zo goed hoe ik hierover moet beginnen. Vanaf de start van de Middelkoop Trend Portefeuille doe ik net alsof ik mijn beleggingen netjes aan het spreiden ben. U weet wel, vanwege de eieren en het mandje. Maar ik heb stiekem een beetje vals gespeeld. In de jaren negentig ligt de basis van mijn bedrog. Toen was het beleggerleven simpel. Alles ging gewoon omhoog. Op de beurs, maar vooral in vastgoed. Onroerend goed kon in een stad als Amsterdam met steeds welvarender mensen in een klimaat van dalende rente alleen maar verder omhoog. Daarom ging ik er vol in zoals dat tegenwoordig heet. Ik leende miljoenen bij de bank en kocht appartement na appartement. Geld verliezen leek en bleek onmogelijk. Verzilveren Ik had hierbij altijd het idee om alles te verzilveren, zodra de markt leek te gaan toppen. Pas dan zou ik op zoek gaan naar de volgende sterke trend. Dat gebeurde kort na de eeuwwisseling. Goud en andere grondstoffen waren na jaren van dalingen extreem ondergewaardeerd. Stijging van grondstofprijzen was onvermijdelijk. Daarom verschoof tussen 2001 en 2003 de inhoud van mijn portefeuille van vastgoed naar grondstoffen. Vastgoed bleef slechts in de vorm van overwaarde op het eigen huis een deel van mijn vermogen uitmaken. Maar voor de rest zit bijna al het geld in grondstoffen. Buiten deze SNS Fundcoach portefeuille bezit ik posities in veel grondstofexploratiebedrijven. Maar omdat ik al tijden geloof dat het meeliften met de sterkste trends de gemiddelde belegger het beste rendement op zou leveren, bestookte ik Jeroen Vetter al jaren met het idee voor de Trend Portfolio met een mooie spreiding aan fondsen. Maar die spreiding schuift beetje bij beetje één kant op. Die van de grondstoffen. Toen ik deze week eens goed naar mijn posities keek, bleken er toch wel erg veel grondstofgerelateerde fondsen in te zitten. Met een groeiende wereldbevolking die in hogere welvaart leeft, doen we een steeds groter beroep op de nog aanwezige grondstoffen. Niet zo vreemd dus dat die een beetje aan het opraken zijn. Of het nu gaat om olie, uranium of koper. Tekorten liggen zelfs om de hoek. Impact op mijn Trend Portefeuille Welke grondstofgerelateerde fondsen zitten er nu in mijn portefeuille, die op het moment van schrijven sinds 1 januari 2007 een rendement heeft van een kleine 20%: - BlackRock Merrill Lynch New Energy Fund (EUR) - profiteert als geen ander van het schaarser worden van energie en de zoektocht naar alternatieven (+14%) - BlackRock Merrill Lynch World Gold Fund (EUR) - spreekt voor zich en begint nu de goudprijs sterk oploopt echt te renderen. Het fonds voldeed prima als portefeuilleverzekering tijdens de zware correctie in augustus (+12%) - BlackRock Merrill Lynch World Mining (EUR) A – het best presterende onderdeel met een winst van 50% - HQ Fonder Afrika – heeft een zeer grote grondstofcomponent en daardoor ook een prachtig rendement in korte tijd (+26%) - ODIN Fonder Offshore – profiteert als geen ander van de snel groeiende offshore activiteiten op olie en gasgebied (+20%) Deze fondsen, zijn door de koerswinsten inmiddels goed voor meer dan 70% van de portefeuille en daar voel ik me zeer prettig bij. De rest zit in Azië (Morgan Stanley Asian Property (EUR) Fund, INVESCO Asia Infrastructure Fund (a) , Oost Europa (East Capital Eastern European Fund) en vastgoed (SNS Euro Vastgoedfonds). In vastgoed lijkt de correctie nu ten einde, maar met een voortzettende kredietcrisis is natuurlijk niets zeker. Tot slot, laat je niet teveel voor de gek houden door de stijgende koersen en sussende commentaren. Belangrijke delen van de kredietmarkten functioneren nog steeds niet en dat is niet normaal te noemen. Kredietbeoordelaar Standard & Poor’s voorspelt dat het leeglopen van de kredietluchtbel ook in 2008 door zal gaan. De 10 procent cash positie, overgehouden aan de verkoop van vorige maand, heb ik voor de zekerheid in fysiek goud stoken, met een direct rendement van 5 procent. Het edelmetaal wordt veilig bewaard door de Perthmint in Australië en kan op verzoek keurig thuis worden bezorgd

The Good, the Bad and the Ugly, Deel II

11 september 2007

In de vorige column besprak ik de verwachte gevolgen van de ‘credit crunch’ of de ‘krediet krach’. Ik noemde drie mogelijke scenario’s, afkomstig van de altijd optimistische Amerikaanse econoom Ed Yardeni: The Good, the Bad and the Ugly. Ik zet ze ter herinnering nog kort op een rij: 1- The Good: De onrust is van korte duur. Voor beleggers het niets-aan-de-hand-scenario na een normale 10% correctie. 2- The Bad: De ‘krediet krach’ wordt erger en de prijzen van olie en benzine blijven hoog, maar de economie en beurskoersen worden niet echt zwaar geraakt. 3- The Ugly: De ramp van de ‘subprime-hypotheek’ is een voorbode van nog veel meer hypotheekellende. De rente wordt extreem verlaagd maar de economie, de winsten en de beurzen blijven dalen. Omdat ik er van overtuigd was dat de kredietcrisis veel ernstiger zou blijken te zijn dan wij in juli vermoedden, besloot ik in ieder geval 10 procent cash aan te gaan houden in mijn Trend Portefeuille ( die overigens goed stand hield tijdens de correctie van de afgelopen maand). Wanneer ik nu zie hoe banken en andere partijen uit alle macht proberen om over voldoende liquiditeiten te kunnen beschikken, ben ik blij met mijn besluit. Het is een tijd waarin het nooit verkeerd is om een paar duizend euro cash in handen te hebben. Gewoon, voor het geval dat. Wanneer je naar de beurzen kijkt geloven veel beleggers in het goede scenario. Maar dat lijkt toch te optimistisch als grote delen van de kredietmarkten niet meer naar behoren functioneren. Banken, brokers en andere belanghebbenden zullen er werkelijk alles aan doen om u te overspoelen met sussende geluiden. Maar wij zijn natuurlijk alleen geïnteresseerd in de oprechte analyse en trappen niet in al die prekers voor eigen parochie. Daarnaast zijn komende renteverlagingen weliswaar leuke psychologische opstekers voor de beurzen, maar ze helpen niets in het bestrijden van de kredietcrisis. Een lagere rente jaagt de vraag naar geld aan, maar dat is het probleem nou net niet. Het probleem is de beschikbaarheid van geld en daar verander je met een renteverlaging niets aan. Als banken niet meer risico aan kunnen of willen en dus zo min mogelijk nieuwe leningen willen verstrekken, dan helpt een renteverlaging niets. Omdat de kredietcrisis verder is verscherpt, moeten we rekening houden met the Bad of the Ugly scenario. Daarbij is het voor beleggers van het grootste belang om op tijd te zien of de brede economie gaat vertragen. Begin september riep de OESO, de economische ontwikkelingsclub van de 30 rijkste landen, de VS op om de rente te verlagen, omdat het nu al slechter met de Europese economie begint te gaan. Japan zit zelfs alweer op de rand van recessie. Het banksysteem is daar nog steeds zwak door de vele slechte leningen die op de balans zijn achtergebleven na de boom van de jaren tachtig. Daarom houd ik nu zelf rekening met de volgende twee scenario’s: 1- Recessie VS Recessie in de VS is nu vrijwel zeker. Toch hoeft dat niet persé te betekenen dat de wereldeconomie afzwakt en winsten van bedrijven onder druk komen te staan. Er blijven nog genoeg groei-impulsen komen uit de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China), waardoor het goed mogelijk is dat de malaise aan deze landen voorbij gaat. De bestrijding van de kredietproblemen gaat in dat geval zorgen voor een verdere golf van makkelijk geld, waardoor alles in prijs blijft stijgen. Voorwaarde is wel dat de kredietcrisis zich niet verder verdiept. 2- Wereldwijde recessie Maar als de kredietcrisis escaleert en een westerse recessie een feit wordt, dan komen de winsten en dus ook de koersen wereldwijd onder druk te staan, net zoals de grondstofprijzen. Maar zo ver zijn we nog lang niet en we hebben in dat geval nog genoeg tijd om ons in te dekken. Bovendien is mijn portefeuille het afgelopen jaar al recessiebestendig gemaakt. Daarom wordt er deze maand niets veranderd aan de samenstelling. Maar dat neemt niet weg dat ik er niet helemaal gerust op ben. Economen spreken inmiddels van de meest ernstige kredietcrisis sinds de jaren dertig van de vorige eeuw, die het financiële systeem nu al tot in haar voegen laat kraken.

The Good, The Bad en The Ugly

3 augustus 2007

Daar is hij dan, de ‘credit crunch’ of in goed Nederlands de ‘krediet krach’. Dit is de door beleggers en economen gevreesde en uitzonderlijke situatie, waarbij de toegang tot geleend geld (krediet) opeens niet meer mogelijk is. U merkt dat zelf nog helemaal niet? Dat kan kloppen. De krediet krach speelt zich vooral af op de hypotheekmarkt in VS en bij de financiering van private equity bedrijven, die met veel geleend geld bedrijven opkopen. Een relatief groot deel van de Amerikanen heeft hypotheken afgesloten, waarbij ze gelokt zijn met zgn. ‘teaser-rates’: rentes van bijna 0 procent die nu fors worden verhoogd. Deze leningen werden vooral in 2005 en 2006 aangeboden aan huizenkopers die eigenlijk niet voor een hypotheek in aanmerking kwamen. Vervolgens werden deze hypotheekportefeuilles verpakt (geseceturiseerd) als obligatie, die vervolgens aan professionele beleggers werden aangeboden. Deze portefeuilles (mortgages backed securities) zijn lange tijd geliefd geweest onder beleggers, omdat verondersteld werd dat het zeer veilige beleggingen waren. Nu blijkt juist dat kredietbeoordelaars Standard & Poor's en Moody’s de markt bestoken met verlagingen van de kredietwaardigheid van deze obligaties en vaak ook de uitgevende instellingen. Drie scenario’s De dreigende miljardenverliezen als gevolg van de instortende Amerikaanse huizenmarkt, hebben voor zoveel onrust gezorgd dat de kredietloketten voor grote leningen even gesloten blijven. Hoe lang dat ‘even’ duurt en wat de gevolgen voor de beurzen en dus beleggers zijn, weet nog niemand. De normaal gesproken zeer optimistische Amerikaanse econoom Ed Yardeni kwam deze week met de volgende drie mogelijke scenario’s: The Good, The Bad en The Ugly. 1. The Good: De onrust is van korte duur. Beleggers krijgen al snel weer door dat de kredietproblemen beperkt blijven tot de groepen die in ieder geval geen toegang tot krediet zouden moeten hebben gehad. Ook de huizenbouwers blijven lijden. En bankiers en de private equity bedrijven verdienen de komende jaren een stuk minder. Ondertussen blijven de winsten en de cash flow op peil. Bedrijven met veel geld in kas blijven zoeken naar strategische overnames, terwijl de wereldeconomie sterk blijft groeien. Bestedingen van de consument blijven verrassend veerkrachtig. De beurs valt 10 procent, een dergelijk correctie was al 5 jaar niet meer voorgekomen. De effectenbeurs herstelt snel en sluit aan het einde van het jaar fors hoger. De Fed (korte) rente blijft nog eens 12 maanden op bij 5,25 procent. 2. The Bad: De krediet krach wordt erger en de prijzen van olie en benzine blijven hoog. Het consumentenvertrouwen wordt verder gedrukt. Het ‘terug-naar-school’ winkelseizoen wordt een mislukking. Grondstofprijzen dalen scherp, doordat de economische activiteit tijdens de tweede helft van dit jaar vertraagt. De Fed verlaagt de rente, maar onvoldoende om het vertrouwen en de economische groei te laten herleven. Desondanks groeit de werkgelegenheid en blijven de consumenten geld besteden. 3. The Ugly: De ramp van de ‘subprime-hypotheek’ is een voorbode van nog veel meer hypotheekellende. Hedgefunds raken steeds meer besmet en de krediet krach breidt zich steeds verder uit naar nog gezonde delen van de economie. De beurzen herstellen van tijd tot tijd, maar het slechte nieuws blijft maar komen. Consumenten gaan steeds minder besteden door het gecombineerde negatieve welvaartseffect van dalende aandelen en huizenprijzen. De werkgelegenheid neemt af met een recessie als resultaat. De rente wordt extreem verlaagd, maar de economie, de winsten en de beurzen blijven dalen. Deze scenario’s klinken realistisch, hoewel scenario één me veel te optimistisch lijkt nu er in Europa al een Duitse en Italiaanse bank in problemen zijn gekomen. Toch lijkt het risico op het zwartste scenario voorlopig beperkt, omdat de Federal Reserve de controle over de situatie (lees markten) niet snel verliest. Daardoor hebben we zelfs na de crash van 1987 en 2003 een relatief snel herstel ‘gekregen’. Ik heb mijn Trend Portfolio nog wel even goed gecontroleerd op de recessiebestendigheid. Alle fondsen zitten nog steeds in de (langjarige) uptrend, maar om wat geld vrij te maken in deze onzekere tijden, verzilver ik voor 1.000 euro in het East Capital Eastern European Fund. Het fonds heeft een enorme stijging achter de rug en was het niet de oude Rothschild die op de vraag, “Waarom bent u zo rijk geworden?”, antwoordde: “Ik heb altijd te vroeg winst genomen”.