Tong Quan Rac Thai

Lêi nãi ®Çu Trong cuéc sèng hµng ngµy, con ngêi kh«ng chØ tiªu thô vµ sö dông mét sè lîng lín c¸c nguyªn liÖu, s¶n phÈm tõ thiªn nhiªn, tõ s¶n xuÊt ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn mµ ®ång thêi còng vøt th¶i l¹i cho thiªn nhiªn vµ m«i trêng sèng c¸c phÕ th¶i, r¸c th¶i. NÒn kinh tÕ - x· héi cµng ph¸t triÓn, d©n sè t¹i c¸c vïng ®« thÞ, trung t©m c«ng nghiÖp cµng t¨ng nhanh th× phÕ th¶i vµ r¸c th¶i cµng nhiÒu vµ ¶nh hëng trùc tiÕp trë l¹i ®êi sèng cña con ngêi: g©y « nhiÔm m«i trêng, g©y bÖnh tËt, lµm gi¶m søc kháe céng ®ång, chiÕm ®Êt ®ai ®Ó ch«n lÊp, lµm b·i r¸c, lµm mÊt c¶nh quan c¸c khu d©n c, ®« thÞ, v.v.. §· tõ l©u, ë c¸c níc ph¸t triÓn, nhµ níc vµ céng ®ång ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p xö lý r¸c th¶i, phÕ th¶i ®a vµo quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi: x©y dùng hÖ thèng cèng ngÇm tho¸t níc, quy ®Þnh nh÷ng n¬i ch«n r¸c sinh ho¹t, b·i r¸c phÕ th¶i c¸ch xa khu d©n c, nh÷ng quy chÕ, ph¬ng ph¸p thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i n¬i c«ng céng vµ ®Õn tËn ngêi d©n. ChÝnh v× vËy, nh÷ng khu d©n c tËp trung vµ c¶ ®Õn tËn c¸c th«n xãm vïng n«ng th«n cña c¸c níc nµy ®Òu cã mét c¶nh quan ®« thÞ, lµng x· s¹ch, ®Ñp, v¨n minh, con ngêi kháe m¹nh, cã ý thøc gi÷ g×n vÖ sinh chung, ®Æc biÖt lµ vÒ vÊn ®Ò vøt r¸c, thu gom r¸c. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thu gom phÕ liÖu, r¸c th¶i, con ngêi nhËn thÊy hä cã thÓ t¸i chÕ c¸c nguyªn liÖu phÕ th¶i (kim lo¹i, nhùa, gç, giÊy v.v..) thµnh c¸c s¶n phÈm tiªu dïng míi (t¸i s¶n xuÊt) võa tiÕt kiÖm b·i r¸c, võa t¨ng ®îc s¶n phÈm x· héi. Riªng ®èi víi r¸c sinh ho¹t th× vÉn ph¶i ch«n v× ®ã lµ chÊt th¶i hçn hîp v« c¬, h÷u c¬ cña mçi gia ®×nh. ChØ ®Õn sau chiÕn

1

tranh thÕ giíi lÇn thø 2, c¸c thµnh phè lín cña c¸c níc ph¸t triÓn t×m ra biÖn ph¸p xö lý nguån r¸c th¶i nµy b»ng c¸ch thu gom ®ång thêi víi ph©n lo¹i r¸c t¹i n¬i chÕ biÕn, n¬i c«ng céng vµ ngay t¹i gia ®×nh th× r¸c th¶i sinh ho¹t míi thùc sù tham gia vµo "nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" cña mçi quèc gia. Tõ c¸ch thøc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t nµy, ngêi ta ®· tËn dông ®îc c¸c phÕ th¶i, r¸c th¶i kh¸c nhau ®Ó t¸i chÕ ra s¶n phÈm míi, ®Æc biÖt ®· chÕ biÕn nh÷ng r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Cã thÓ nãi "nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" bao gåm tõ thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý, t¸i chÕ hoÆc chÕ biÕn c¸c nguyªn/vËt liÖu r¸c thµnh c¸c s¶n phÈm sö dông l¹i ®îc cho ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ngêi thùc sù ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cho c¸c quèc gia trªn toµn cÇu: m«i trêng sèng kh«ng bÞ « nhiÔm, gi¶m diÖn tÝch ch«n/chøa r¸c, ®em l¹i nguån lîi kinh tÕ, thu nhËp cho lao ®éng xö lý r¸c. ViÖc tËn dông r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ n«ng nghiÖp h÷u c¬ nãi riªng, ®©y lµ nguån ph©n h÷u c¬ an toµn bæ sung vµo ®Êt gãp phÇn vµo ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ an toµn ®ang lµ nh÷ng môc tiªu phÊn ®Êu ë níc ta. I. Mét sè kh¸i niÖm khoa häc liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu

1. R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t Nh chóng ta ®· biÕt, trong ho¹t ®éng sinh ho¹t thêng ngµy cña con ngêi, dï ë bÊt kú ®©u: t¹i nhµ, t¹i c«ng së, trªn ®êng ®i, t¹i n¬i c«ng céng, v.v.. hä ®Òu ph¶i th¶i mét lîng r¸c sinh ho¹t ®¸ng kÓ, trong ®ã r¸c th¶i h÷u c¬ chiÕm mét tû lÖ lín vµ dÔ g©y « nhiÔm trë l¹i cho cuéc sèng nhÊt. ViÖc thu gom vµ xö lý 2

r¸c sinh ho¹t hçn hîp ®· vµ ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c c«ng ty qu¶n lý m«i trêng ®« thÞ còng lµ do sù cã mÆt ®¸ng kÓ cña r¸c th¶i h÷u c¬ nµy. 1.1. R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t lµ g×? - Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, dÔ hiÓu th× ®ã lµ c¸c chÊt r¸c tõ nguyªn liÖu thùc phÈm, thøc ¨n thõa, vá vµ hoa qu¶, b¸nh kÑo, hoa l¸ trang trÝ trong nhµ ®· bÞ hÐo…mµ con ngêi kh«ng dïng ®îc n÷a, vøt bá vµo m«i trêng sèng. - Theo ®Þnh nghÜa khoa häc th× ®ã lµ nh÷ng thµnh phÇn tµn tÝch h÷u c¬ cña c¸c chÊt h÷u c¬ phôc vô sinh ho¹t sèng cña con ngêi. Chóng kh«ng ®îc con ngêi sö dông n÷a vµ vøt th¶i trë l¹i m«i trêng sèng, gäi lµ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t. Nh vËy, ®Þnh nghÜa vÒ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ph¶i tháa m·n b¶n chÊt cña vËt liÖu nµy: + Lµ c¸c lo¹i r¸c th¶i cã thµnh phÇn h÷u c¬. + Lµ c¸c lo¹i r¸c th¶i tõ sinh ho¹t hµng ngµy cña mçi con ngêi, mçi gia ®×nh vµ mçi céng ®ång. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ngêi, cã 2 lÜnh vùc s¶n xuÊt còng t¹o ra hay s¶n sinh ra nhiÒu lo¹i phÕ/r¸c th¶i h÷u c¬ nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt chÕ biÕn n«ng s¶n. Tuy nhiªn, trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy chóng t«i chØ xin giíi h¹n ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t vµ r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬. 1.2. §Æc ®iÓm cña r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ Tõ ®Þnh nghÜa vÒ r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ë trªn, chóng t«i xin nªu lªn mét sè ®Æc ®iÓm quan träng cña lo¹i r¸c th¶i nµy,

3

nh»m gióp cho nh÷ng ch¬ng tr×nh, ®Ò ¸n m«i trêng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy cã nh÷ng biÖn ph¸p tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o vµ tæ chøc thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ hiÖu qu¶ h¬n. - R¸c th¶i h÷u c¬ trong sinh ho¹t hµng ngµy chiÕm mét khèi lîng vµ tû lÖ r¸c th¶i rÊt lín so víi c¸c lo¹i r¸c th¶i v« c¬ kh¸c. + §Ó nÊu c¸c thøc ¨n, c¸c gia ®×nh, c¸c bÕp nÊu nhµ hµng, kh¸ch s¹n ph¶i vøt bá c¸c lo¹i l¸, vá, h¹t cña c¸c lo¹i rau, qu¶, cñ; c¸c phÕ th¶i thÞt, c¸ trøng… + Khi ¨n xong th× bá ®i thøc ¨n thõa, vá hoa qu¶, l¸ gãi b¸nh, x¬ng xÈu…Thøc ¨n thõa thêng lÉn c¶ c¸i lÉn níc vµ nhiÒu khi ®îc vøt, ®æ chung vµo thïng/tói chøa r¸c. + Ngoµi sinh ho¹t ¨n uèng, c¸c gia ®×nh, ho¹t ®éng céng ®ång, th¬ng m¹i cßn th¶i ra mét lîng lín r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t kh¸c nh: b· chÌ, hoa trang trÝ, thùc phÈm, hoa qu¶ thõa thèi hÐo, b¸nh, kÑo v.v… NÕu chóng ta thu gom, tËn dông ®îc mét khèi lîng lín r¸c th¶i h÷u c¬ nµy th× sÏ chÕ biÕn ®îc mét lîng ph©n h÷u c¬ lín phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hoÆc sö dông cho vên hoa c©y c¶nh cña c¸c ®« thÞ.

- R¸c h÷u c¬ sinh ho¹t lµ nh÷ng vËt liÖu dÔ ph©n hñy, thèi r÷a §©y lµ c¸c chÊt h÷u c¬ bÞ th¶i lo¹i tõ c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ lµm thùc phÈm lµ chÝnh vµ tõ thùc vËt/®éng vËt ®· nÊu chÝn hoÆc ®ñ chÝn lµ nhiÒu nªn chóng rÊt dÔ bÞ ph©n hñy 4

thèi r÷a thµnh c¸c hîp chÊt h÷u c¬ vµ v« c¬ kh¸c. V× vËy, c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ nµy ph¶i ®îc thu gom vµ vËn chuyÓn ®i khái n¬i sinh ho¹t hµng ngµy, nÕu kh«ng chóng sÏ g©y « nhiÔm m«i trêng cho c¸c gia ®×nh vµ khu d©n c: g©y mïi h«i thèi, ruåi nhÆng, vi khuÈn, vi trïng g©y bÖnh v.v…MÆt kh¸c, nÕu chóng ta tiÕn hµnh thu gom, t¸ch riªng ®îc lo¹i r¸c th¶i nµy th× viÖc tiÕn hµnh ñ r¸c thµnh ph©n h÷u c¬ rÊt dÔ dµng vµ nhanh chãng do chóng dÔ ph©n hñy vµ t¹o mïn míi. - R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t khã ®îc thu gom ph©n lo¹i riªng t¹i nguån, g©y khã kh¨n cho viÖc xö lý r¸c Trong thùc tÕ sinh ho¹t ¨n uèng cña con ngêi, c¸c thùc phÈm ®Ó nÊu/chÕ biÕn hoÆc thøc ¨n thõa, vá hoa qu¶ khi bÞ vøt lµm r¸c th¶i th× ®Òu ®îc ®ùng vµo nh÷ng hép/tói nhùa cøng, ni l«ng, thËm chÝ lµ nh÷ng hép s¾t, thñy tinh v.v…. D©n chóng ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ c¶ ë ViÖt Nam chóng ta ®Òu cã thãi quen vøt r¸c th¶i sinh ho¹t ®æ chung vµo mét thïng r¸c, mét hè r¸c. NhÊt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng nghÖ Polyme ph¸t triÓn ngêi ta thêng ®ùng r¸c ®i ®æ vµo tói ni l«ng lµ mét vËt liÖu hãa häc rÊt khã bÞ ph©n gi¶i. Mét khi r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t bÞ ®æ lÉn vµo víi r¸c v« c¬ kh¸c trong tói ni l«ng, chØ sau vµi giê, vµi ngµy, mïi h«i thèi vµ chÊt bÈn cña r¸c h÷u c¬ ph©n gi¶i khiÕn ngêi ta kh«ng thÓ ph©n lo¹i tiÕp ®îc vµ thÕ lµ ph¶i ®em ch«n tÊt c¶ xuèng ®Êt. ViÖc ch«n nµy ®· g©y t¸c h¹i ®¸ng kÓ cho m«i trêng sèng cña céng ®ång: + Tèn diÖn tÝch ®Êt rÊt lín ®Ó ch«n r¸c. + G©y mïi h«i thèi, « nhiÔm m«i trêng sèng cho d©n chóng sèng c¹nh hè ch«n r¸c.

5

+ Níc th¶i tõ c¸c ®èng r¸c chøa nhiÒu chÊt ®éc h¹i, kim lo¹i n¨ng g©y « nhiÔm ®Êt vµ « nhiÔm m«i trêng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + Nh÷ng b·i ch«n r¸c h÷u c¬ thêng ë xa c¸c ®« thÞ nªn tèn kÐm cho c«ng ®o¹n chuyªn chë r¸c. + C¸c lo¹i tói ni l«ng ®ùng r¸c khi ch«n kh«ng bÞ ph©n hñy, tån t¹i rÊt l©u trong ®Êt lµ vÊn ®Ò nan gi¶i cho viÖc xö lý r¸c b»ng c¸ch ch«n. Tõ ®Æc ®iÓm nµy cho thÊy muèn tËn dông c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t dïng lµm ph©n bãn, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ ngay tõ ®Çu. Muèn vËy, cÇn tæ chøc vµ ®Çu t thÝch ®¸ng còng nh tiÕn hµnh gi¸o dôc ý thøc cho tõng ngêi d©n vµ céng ®ång hiÓu vµ ®ång t×nh hëng øng viÖc ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ t¹i nhµ vµ ë nh÷ng n¬i c«ng céng. §©y lµ viÖc lµm quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh sù thµng c«ng cña ®Ò tµi v× chØ mét khi ngêi d©n t×nh nguyÖn vµ tù gi¸c ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån th× míi hy väng tËn dông ®îc nguån r¸c nµy chÕ biÕn thµnh nguyªn liÖu ph©n bãn h÷u c¬. - R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cÇn ph¶i ®îc thu gom ph©n lo¹i riªng trong nh÷ng tói chÊt liÖu ®Æc biÖt, dÔ ph©n hñy. Nh ë phÇn trªn ®· nªu, r¸c th¶i h÷u c¬ thêng ë tr¹ng th¸i ít Èm cao hoÆc chÊt r¾n vµ láng trén lÉn nhau. V× vËy, muèn thu gom, chÕ biÕn lo¹i r¸c nµy cÇn ph¶i cung cÊp cho c¸c gia ®×nh, c¸c n¬i c«ng céng nh÷ng tói ®ùng r¸c ®Æc biÖt vµ ph¶i chuyÓn vÒ bÓ ñ hµng ngµy. C¸c tói ®ùng r¸c nµy ph¶i lµm tõ c¸c chÊt liÖu võa bÒn lóc ban ®Çu khi ®ùng r¸c nhng l¹i dÔ ph©n hñy khi tói r¸c ®îc ®a vµo bÓ chÕ biÕn thµnh ph©n. Nh

6

vËy lµ sÏ rÊt thuËn lîi cho ngêi sö dông ®ùng r¸c h÷u c¬ vµ c¶ cho ngêi thu gom vµ ngêi t¸i chÕ r¸c thµnh ph©n h÷u c¬. ë c¸c níc ph¸t triÓn ngêi ta cã thÓ dïng tói ®ùng r¸c tõ: +Tói giÊy xi m¨ng dai, bÒn, chÞu ®îc ®é Èm cña r¸c th¶i h÷u c¬ tõ 2-3 ngµy, tríc khi ®îc thu gom vµ chë ra chæ chÕ biÕn. + Tói chÊt dÎo chÕ biÕn tõ c¸c lo¹i tinh bét c©y cã cñ nh bét khoai t©y, bét s¾n, bét dong v.v…. Tói chÊt dÎo nµy tho¸ng tr«ng th× gièng nh tói ni l«ng, song chóng còng chØ cã ®é bÒn c¬ häc ®Ó ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬ vµi ba ngµy råi sau ®ã sÏ cïng bÞ ph©n gi¶i víi r¸c khi ch«n hoÆc ñ lµm ph©n. §©y lµ gi¶i ph¸p tèt nhÊt ®Ò thu gom r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thay cho tói ni l«ng chÊt dÎo plastic hiÖn vÉn ®ang ®îc dïng phæ biÕn ë nhiÒu níc vµ ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Ó s¶n xuÊt lo¹i tói chÊt dÎo ®Æc biÖt nµy lµ kh«ng ®¬n gi¶n, cÇn cã c«ng nghÖ, kü thuËt s¶n xuÊt tói riªng, gi¸ thµnh cao, kh«ng thÝch hîp cho nh÷ng ngêi d©n cã møc sèng thÊp. ë ViÖt Nam hiÖn t¹i cha cã c¬ së s¶n xuÊt tói, bao b× nµo s¶n xuÊt lo¹i tói chÊt dÎo dÔ ph©n hñy nµy. V× vËy, ®Ó thu gom vµ ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ngêi ta vÉn dïng phæ biÕn tói ni l«ng; mét sè n¬i ®ang thö nghiÖm ch¬ng tr×nh thu gom r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t th× hä ®ùng r¸c th¶i nµy vµo c¸c x«, thïng nhùa riªng. C¶ hai ph¬ng thøc nµy ®Òu gÆp khã kh¨n cho c¶ ngêi thu gom vµ ngêi t¸i chÕ chÊt th¶i, lý do lµ: + NÕu ®ùng r¸c th¶i vµo tói ni l«ng sÏ rÊt thuËn lîi cho ngêi thu gom, vøt r¸c, song ngêi chÕ biÕn/ñ r¸c th× l¹i ph¶i nhÆt bá tói ni l«ng.

7

+ NÕu ®ùng r¸c th¶i trong x« thïng nhùa th× khi ñ r¸c rÊt dÔ dµng, kh«ng ph¶i nhÆt ni l«ng. Tuy nhiªn, ngêi thu gom, vøt r¸c l¹i thÊy bÊt tiÖn v× sau khi ®æ r¸c hä l¹i ph¶i röa x«, thïng, g©y mÊt vÖ sinh t¹i nhµ hoÆc « nhiÔm m«i trêng nÕu c¸c thïng r¸c kh«ng ®îc röa ngay. - R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t sÏ rÊt khã ®îc tËn dông t¸i chÕ thµnh ph©n h÷u c¬ nÕu kh«ng ®îc ph©n lo¹i t¹i nguån HiÖn nay ë mét sè níc, ngay c¶ ë níc ta ®· vµ ®ang chó träng ®Çu t nh÷ng nhµ m¸y hoÆc xÝ nghiÖp xö lý vµ t¸i chÕ r¸c th¶i sinh ho¹t nh»m t¹o ra ®îc mét lîng ph©n h÷u c¬ ®ång thêi gi¶m thiÓu diÖn tÝch ch«n r¸c vµ « nhiÔm m«i trêng. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ xö lý vµ chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i sinh ho¹t hçn hîp nh vËy rÊt thÊp v× nh÷ng nguyªn nh©n sau: + §Çu t nhµ m¸y vµ thiÕt bÞ xö lý, chÕ biÕn r¸c th¶i qu¸ lín. C¸c r¸c th¶i hçn hîp ®îc chuyªn chë c¶ vÒ nhµ m¸y, ph¶i qua thiÕt bÞ d©y truyÒn chän, nhÆt c¸c chÊt th¶i v« c¬, nhùa, giÊy ni l«ng; sµng läc c¸c lo¹i than xØ, ®Êt, c¸t. Sau khi ñ l¹i tiÕp tôc sµng läc chÊt v« c¬ cßn l¹i. Mét nhµ m¸y víi c¸c thiÕt bÞ nh vËy rÊt ®¾t tiÒn (vµi ba triÖu ®« la). + ViÖc tuyÓn chän c¸c chÊt v« c¬ tõ r¸c th¶i hçn hîp kh«ng triÖt ®Ó, ®Æc biÖt cßn l¹i rÊt nhiÒu c¸c chÊt ®éc tè, kim lo¹i nÆng ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng ph©n h÷u c¬ sau t¸i chÕ. + Tèn kÐm hai lÇn chuyªn chë c¸c chÊt v« c¬: cïng r¸c th¶i h÷u c¬ tõ n¬i thu gom ®Õn nhµ m¸y vµ tõ nhµ m¸y ®Õn n¬i ch«n r¸c.

8

+ NÕu chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i sinh ho¹t hçn hîp ë quy m« nhá t¹i gia hoÆc theo côm d©n c th«n/xãm th× l¹i cµng khã v× kh«ng cã c«ng nhÆt c¸c chÊt v« c¬; nÕu ñ c¶ r¸c th¶i hçn hîp th× kh«ng ®¶m b¶o c«ng nghÖ ñ ph©n h÷u c¬. §©y còng lµ lý do hiÖn nay ë nhiÒu n¬i d©n c vÉn tån t¹i nh÷ng b·i r¸c, ®èng r¸c kh«ng thÓ t¸i chÕ ®îc thµnh ph©n h÷u c¬, ngîc l¹i chóng g©y h«i thèi, « nhiÔm m«i trêng sèng cña céng ®ång vµ lµm ¶nh hëng ®Õn c¶nh quan c¸c khu d©n c. 1.3. Môc ®Ých cña viÖc thu gom ph©n lo¹i vµ tËn dông r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t lµm ph©n h÷u c¬ - Thu gom, ph©n lo¹i riªng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nh»m gãp c¶i thiÖn m«i trêng sèng cña céng ®ång: s¹ch, vÖ Vai trß phÇn nhµ n­íc: Qu¶n + c«ng sinh,lýv¨n minh. nghÖ - R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc ph©n lo¹i riªng t¹i nguån nh»m

Thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i thuËn lîi vµ n©ngnguån cao chÊt lîng s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cã tõ

nguån r¸c th¶i nµy. - ViÖc tËn dông ®îc r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nh»m gi¶m c«ng vËn chuyÓn r¸c vµ gi¶m diÖn tÝch ch«n r¸c, hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi næi cém cña nhiÒu quèc gia. - Ph©n h÷u c¬ ®îc chÕ biÕn tõ nguån r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t gãp phÇn cung cÊp thªm mét lîng ph©n h÷u c¬ an toµn, cã chÊt lîng cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt cho rau qu¶T¸i vµchÕ/ñ c©y r¸c hoath¶i c¶nh vïng ®«ph©n thÞ, h÷u thiÕtc¬ thùc ®ãng h÷u c¬ ven thµnh b»ng c«nggãp sinh häc vµonghÖ xu thÕ x©y dùng nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" cña nhµ níc. 1.4. Kh¸i qu¸t quy tr×nh thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i vµ t¸i chÕ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thµnh ph©n h÷u c¬

9

Vai trß céng ®ång: Gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn

- LuËt m«i trêng

- Tham gia c¸c líp tËp huÊn

- Quy chÕ vÖ sinh m«i trêng

- Ph¸t ®éng céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån

- Dông cô vËt liÖu ®Ó thu gom r¸c

- Thùc hiÖn tuyªn truyÒn, gi¸m s¸t viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c

- Nh©n c«ng thu gom r¸c vËn - §ãng gãp kinh phÝ dÞch vô thu gom chuyÓn

chuyªn chë r¸c

- HÖ thèng truyÒn th«ng Tµi liÖu tuyªn truyÒn, tËp huÊn

−

§Çu t c¬ së h¹ tÇng phôc vô t¸i chÕ/ñ: Nhµ m¸y, nhµ xëng

−

Tham gia x©y dùng nhµ xëng ñ ph©n t¹i céng ®ång

−

§Çu t thiÕt bÞ, m¸y mãc, c«ng nghÖ xö lý, ñ ph©n

−

TiÕp thu quy tr×nh xö lý/ñ ph©n vµ thùc hiÖn s¶n xuÊt ph©n tõ chuyªn gia/tËp huÊn

−

§Çu t ®Ò tµi nghiªn cøu, x©y dùng c«ng nghÖ t¸i chÕ, ñ

−

§Çu t c¸c thiÕt bÞ, dông cô vµ c«ng nghÖ t¹i xëng chÕ biÕn/ñ ph©n cña céng ®ång

−

Thùc hiÖn/kiÓm tra gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn

−

KiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc ñ ph©n

− KiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt lîng s¶n phÈm

−

Tæ chøc dÞch vô cung cÊp ph©n cho ngêi sö dông

10

2. C«ng nghÖ ñ, chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ Composting organic waste (xin ®îc gäi t¾t lµ c«ng nghÖ Composting) C¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ nãi chung vµ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nãi riªng muèn ®îc tËn dông theo híng chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬ th× ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh ñ b»ng kü thuËt h÷u nghÖ Composting. 3 ®Æc biÖt1 gäi R¸c lµ c«ng c¬ + VMS

2

Ph©n lo¹i

4 5 §¶o trén

6

ñ h¶o khÝ

7

ñ chÝn

8

Sµng thñ c«ng

9

M¸y ph©n lo¹i

1

NhËp mïn h÷u

1

ChÕ biÕn ph©n

1

Tiªu thô

11

Bïn xÝ m¸y + VMS

Trén ®Òu

C«ng nghÖ nµy ®îc thùc hiÖn theo nhiÒu ph¬ng ph¸p cæ truyÒn vµ hiÖn ®¹i kh¸c nhau nhng ®Òu ph¶i tu©n theo mét nguyªn lý r¸c h÷u c¬ ®îc chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬ nhê nhiÖt ®é vµ hÖ sinh vËt ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u c¬, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn hãa c¸c chÊt h÷u c¬ cña tµn tÝch/x¸c h÷u c¬ thµnh chÊt h÷u c¬ míi gäi lµ h÷u c¬ mïn chøa ®ùng c¸c chÊt dinh dìng cÇn thiÕt cho c©y trång vµ cung cÊp cho c©y trång mét c¸ch tõ tõ khi bãn chÊt mïn nµy vµo ®Êt. Qu¸ tr×nh ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u c¬ tõ nh÷ng r¸c th¶i h÷u c¬ cã thÓ tãm t¾t nh sau: R¸c h÷u c¬ sinh ho¹t

ñ ph©n

ChÊt h÷u c¬ míi

N­íc + t0 + vi sinh vËt

Nguyªn liÖu h÷u c¬ th« kÝch th­íc lín

Nguyªn liÖu h÷u c¬ mÞn, h¹t nhá

§ãng bao

§ãng gãi + 10 - 20% ph©n NPK + ChÕ phÈm vi

Sµng

Dïng lµm gi¸ thÓ h÷u c¬ trång c©y chËu hoÆc bãn c¶i t¹o ®Êt

Nguyªn liÖu h÷u c¬ mÞn, h¹t nhá

HiÖn nay trªn thÕ giíi còng nh ViÖt Nam vÉn ¸p dông 2 kiÓu c«ng nghÖ Composting ®èi víi ñ ph©n r¸c h÷u c¬: - C«ng nghÖ truyÒn thèng/b¶n ®Þa: ®¬n gi¶n, dÔ lµm song khèi lîng Ýt, chÊt lîng ph©n kh«ng cao vµ thêi gian ñ l©u.

12

+ R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc thu gom l¹i, tËp trung vµo hè hoÆc bÔ chøa gãc vên nhµ, ñ h¶o khÝ tù nhiªn. ë c¸c níc l¹nh, kh« hanh nhiÒu th× hä kh«ng cÇn ph¶i tr¸t kÝn hoÆc lµm m¸i che, sù ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬ tõ tõ, kh«ng bèc mïi h«i thèi hoÆc rß rØ níc ph©n ra ngoµi. Tuy nhiªn, ë c¸c níc khÝ hËu nãng, ma nhiÒu nh níc ta, hè/bÓ ñ ph¶i ®îc nÐn chÆt, x©y xi m¨ng vµ cã líp phñ hoÆc tr¸t bïn bÒ mÆt, nÕu kh«ng, tèc ®é ph©n gi¶i c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ sÏ rÊt nhanh, gÆp ma xuèng c¸c chÊt bÞ ph©n gi¶i sÏ bÞ r÷a tr«i hoÆc nÕu n¾ng kh«, chóng sÏ bÞ bèc h¬i lµm gi¶m chÊt lîng ph©n h÷u c¬. + R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc thu gom l¹i víi khèi lîng lín thµnh nhµ ñ ph©n. C¸c líp r¸c ®îc xÕp thø tù, nÐn chÆt, sau mét thêi gian ñ h¸o khÝ sÏ ®¶o/khuÊy ®Òu lªn råi l¹i ñ yÕm khÝ tiÕp cho ®Õn khi t¹o ®îc ph©n h÷u c¬ mµu ®en, t¬i mÞn. Nhµ ñ ph©n ph¶i cã m¸i che, hè phô chøa níc ch¶y tõ ®èng ph©n ñ ®Ó thØnh tho¶ng l¹i tíi lªn. - C«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i - c«ng nghiÖp hãa: §ßi hái kü thuËt míi, ®Çu t c«ng nghÖ vµ thay thiÕt bÞ ®¾t tiÒn nhng s¶n xuÊt ®îc khèi lîng lín, chÊt lîng ph©n h÷u c¬ s¶n xuÊt cao, an toµn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + C«ng nghÖ Composting theo c«ng nghÖ c«ng nghiÖp: Quy m« s¶n xuÊt lµ nhµ m¸y c«ng nghiÖp; tù ®éng/b¸n tù ®éng TiÕp nhËn r¸c

B¨ng

B¨ng t¶i chuyÒn vµ tuyÓn lùa r¸c, ph©n lo¹i r¸c

GiÊy vôn

ChÊt dÎo

Ðp, ®ãng

®ãng bao

B¨ng t¶i

ChÊt tr¬

13

R¸c h÷u c¬

ñ + vi sinh vËt

Nguyªn liÖu h÷u c¬ Sµng + ph©n

®em ch«n Ph©n h÷u c¬

C«ng nghÖ Composting theo c«ng nghiÖp nµy cã thÓ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i hçp hîp v× c¸c nhµ m¸y xö lý vµ chÕ biÕn r¸c th¶i nµy cã nh÷ng trang thiÕt bÞ vµ m¸y mãc tuyÓn lùa vµ ph©n lo¹i tù ®éng c¸c lo¹i r¸c th¶i v« c¬ kh¸c nhau ®Ó råi ®a vµo bÓ ñ chØ cßn lµ c¸c chÊt th¶i h÷u c¬. ë miÒn B¾c ViÖt Nam hiÖn cã nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ CÇu DiÔn - Hµ Néi ®îc tµi trî d©y chuyÒn s¶n xuÊt cña T©y Ban Nha cã c«ng nghÖ Composting tõ r¸c th¶i sinh ho¹t hçn hîp nh s¬ ®å trªn. (Mét sè h×nh ¶nh cña c«ng nghÖ Composting theo d©y chuyÒn c«ng nghÖ cña nhµ m¸y CÇu DiÔn vµ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn)

14

* C«ng nghÖ Composting theo quy m« nhµ xëng nhá víi sù tham gia tÝch cùc cña hÖ sinh vËt ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u c¬ - C«ng nghÖ Composting vi sinh - ph¬ng ph¸p ñ hçn hîp - X©y dùng nhµ ñ ph©n víi c¸c bÓ ñ liÒn nhau cã m¸i che vµ hå chøa níc ch¶y ra tõ ph©n r¸c ñ. - §æ r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t (®· ph©n lo¹i t¹i nguån) vµo bÓ ñ, ®a vµo chÕ phÈm vi sinh vËt ®Ó xóc tiÕn qu¸ tr×nh ñ. - Tíi níc thêng xuyªn hoÆc ®æ níc rß rÜ tõ bÓ ñ vµo hè ñ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn h¶o khÝ, ®a vµo bÓ mét sè èng nhùa ®ôc lç, nh vËy sÏ xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n gi¶i r¸c nhanh h¬n. - Cho chÕ phÈm vi sinh vËt vµo bÓ ñ r¸c nh»m t¨ng tèc ®é ph©n gi¶i vµ t¹o ra ph©n h÷u c¬; phñ hoÆc tr¸t bïn trªn bÒ mÆt bÓ ñ. - Sau kho¶ng 45 ngµy lµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh ñ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh ph©n h÷u c¬. Xóc ph©n, r¶i ph¬i vµ ®a vµo sµng sÏ t¹o ra ®îc ph©n h÷u c¬. (Mét sè h×nh ¶nh vÒ c«ng nghÖ Composting vi sinh - ph¬ng ph¸p ñ ph©n hçn hîp)

15

3. Ph©n h÷u c¬ 3.1. §Þnh nghÜa Ph©n h÷u c¬ lµ mét thÓ lo¹i ph©n bãn bao gåm c¸c hîp chÊt h÷u c¬: Ph©n ®éng vËt (cßn gäi lµ ph©n chuång), ph©n xanh, ph©n b¾c, ph©n níc gi¶i, ph©n r¸c vµ ph©n ñ/chÕ biÕn tõ c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ t¬i. Tïy theo lµm lîng chÊt h÷u c¬ kh¸c nhau mµ ph©n h÷u c¬ cã chÊt lîng kh¸c nhau. VÝ dô trong c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt kh«ng qua ñ vµ chÕ biÕn th× ph©n b¾c, ph©n chuång cã chÊt lîng cao h¬n ph©n xanh, ph©n r¸c. C¸c lo¹i ph©n ñ (Composting) th× bãn cho c©y trång nhanh cã t¸c dông h¬n ph©n nguyªn chÊt cha ñ. Cßn trong c¸c lo¹i ph©n ñ th× ph©n chuång, ph©n ñ b»ng c«ng nghÖ vi sinh cã chÊt lîng h¬n lµ ph©n ñ tõ r¸c th¶i h÷u c¬, hoÆc lµ tõ ph©n xanh theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng. 3.2. T¸c dông cña ph©n h÷u c¬ ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Sö dông ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vèn lµ tËp qu¸n truyÒn thèng l©u ®êi cña nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬ ViÖt Nam. §Æc biÖt trong trång lóa níc vµ s¶n xuÊt c©y thùc phÈm - rau, ngêi n«ng d©n ViÖt Nam ®· sö dông ph©n bãn h÷u c¬ tõ rÊt l©u tríc khi cã c¸c lo¹i ph©n v« c¬ nh: ®¹m, l©n, kali, canxi, vi lîng. Cho ®Õn nay, mÆc dï s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang sö dông mét lîng ph©n v« c¬ rÊt lín nhng ph©n h÷u c¬ vÉn ®îc träng dông ®Ó bãn lãt cho hÇu hÕt c¸c lo¹i 16

c©y trång vµ ®Æc biÖt cho c¸c lo¹i ®Êt ®· bÞ tho¸i hãa, nghÌo mïn nh ®Êt b¹c mµu, ®Êt c¸t, ®Êt phï sa chua v.v… + Ph©n h÷u c¬, ®Æc biÖt lµ phÇn ®îc chÕ biÕn tõ c«ng nghÖ Composting khi bãn vµo ®Êt lµm t¨ng ®é ph× nhiªu ®Êt: t¨ng hµm lîng chÊt h÷u c¬, c¶i thiÖn cÊu tróc ®Êt, ®é Èm ®Êt, t¹o m«i trêng sèng thuËn lîi cho hÖ sinh vËt ®Êt. + Bãn ph©n h÷u c¬ cho c©y trång sÏ æn ®Þnh n¨ng suÊt, t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng søc kháe céng ®ång khi sö dông s¶n phÈm n«ng nghiÖp bãn ph©n h÷u c¬. + Ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt nh ph©n gia sóc, ph©n xanh, ph©n b¾c ®îc xö lý (ñ) sÏ cho chÊt lîng cao, ®¶m b¶o vÖ sinh, an toµn søc kháe cho ngêi sö dông ph©n vµ cho c¶ céng ®ång. + S¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ nãi chung ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn h¬n ph©n h÷u c¬. 3.3. Nh÷ng ®iÒu cÇn chó ý khi ñ ph©n h÷u c¬ vµ sö dông ph©n h÷u c¬ + C¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt, "t¬i" cÇn ph¶i ®îc ñ (Composting) míi nªn dïng, nÕu kh«ng sÏ dÉn ®Õn nhiÒu t¸c h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cho søc kháe céng ®ång v× trong ph©n h÷u c¬ t¬i cã rÊt nhiÒu mÇm bÖnh dÔ g©y « nhiÔm, bÈn. H¬n n÷a nhiÒu lo¹i ph©n h÷u c¬ t¬i cã chÊt lîng thÊp l¹i ph©n gi¶i chËm. + Tïy ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ s¶n xuÊt cña tõng n¬i mµ chóng ta cã nh÷ng quy tr×nh kü thuËt vµ quy m« s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ kh¸c nhau theo c«ng nghÖ Composting. Nh÷ng quèc gia, ®Þa ph¬ng cã tiÒm lùc kinh tÕ, cã tr×nh ®é khoa

17

häc kü thuËt cao th× c«ng nghÖ Composting ®îc thùc hiÖn víi quy m« hiÖn ®¹i, tù ®éng hãa: Nhµ m¸y chÕ biÕn, s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬. N¬i nµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n, tr×nh ®é thÊp h¬n th× ¸p dông quy tr×nh kü thuËt ñ ph©n ®¬n gi¶n, thñ c«ng víi quy m« nhá. + C¸c chÊt h÷u c¬/r¸c th¶i h÷u c¬/phÕ th¶i n«ng nghiÖp sau khi thu gom ph¶i ®îc ®a vµo ñ/chÕ biÕn ngay v× nÕu ®Ó l©u ë tr¹ng th¸i tù nhiªn, tù chóng sÏ bÞ ph©n gi¶i g©y « nhiÔm m«i trêng sèng xung quanh. + §Ó t¨ng tèc ®é mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt lîng ñ ph©n, cÇn ®a vµo c«ng nghÖ ñ c¸c lo¹i vi sinh vËt ph©n gi¶i tæng hîp chÊt h÷u c¬ lµm chÊt xóc t¸c qu¸ tr×nh ñ. + Víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm nh ViÖt Nam, qu¸ tr×nh ñ ph¶i ®îc che kÝn hoÆc tr¸t kÝn sau khi ®· ñ nãng. + Ph©n h÷u c¬ sau khi ®îc chÕ biÕn thêng ®îc sö dông nh sau: - Bãn th¼ng ra ruéng - ph©n bãn lãt cho c¸c c©y trång hµng n¨m hoÆc bãn quanh gèc cho c©y ¨n qu¶… - Nguyªn liÖu h÷u c¬ tõ r¸c th¶i hoÆc phÕ th¶i n«ng nghiÖp (l¸, cµnh cñi kh«, r¬m r¹…) thêng chÊt lîng kÐm, ph¶i trén thªm mét tû lÖ ph©n v« c¬ hoÆc ph©n h÷u c¬ tæng hîp. 3.4. C¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ chÝnh sö dông cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp + Ph©n gia sóc: tr©u, bß, lîn, gia cÇm, dª, thá… + Ph©n chuång: - Ph©n gia sóc cã ®én r¬m r¹, cá, l¸ c©y, trÊu ngay trong

chuång gia sóc.

18

+ Ph©n gia sóc dïng ®Ó nu«i giun ®Êt, sau khi giun ph©n gi¶i thµnh ph©n hoai. + Ph©n b¾c, níc tiÓu: ë nhiÒu vïng n«ng th«n vÉn cßn dïng ph©n B¾c, níc tiÓu ®Ó bãn cho mét sè c©y hoa mµu. Ph©n B¾c ®îc ñ theo ph¬ng thøc hè xÝ hai ng¨n. + Ph©n xanh: lµ ph©n h÷u c¬ tõ c¸c thùc vËt xanh: c¸c lo¹i c©y hä ®Ëu, bÌo hoa d©u, l¸ xanh, phÕ th¶i n«ng nghiÖp sau thu ho¹ch. Ph©n xanh cã thÓ ®îc dïng bãn vïi ngay vµo ®Êt hoÆc dïng lµm chÊt ®én chuång ®Ó cã ph©n chuång. C¸c lo¹i c©y ph©n xanh hä ®Ëu ®îc trång xen víi c©y hoa mµu cßn cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt, chèng xãi mßn, c©y che bãng v.v….l¸, h¹t mét sè lo¹i c©y ph©n xanh cßn dïng lµm thøc ¨n cho ngêi, gia sóc. + Ph©n r¸c th¶i h÷u c¬: bao gåm c¸c nguån r¸c th¶i kh¸c nhau - R¸c quÐt l¸ kh«, r¬m r¹ r¬i v·i vïng lµng quª n«ng th«n ®îc sö dông tõ l©u ®Ó lµm chÊt ®én chuång, ®én ñ ph©n gia sóc. "S¹ch lµng tèt ruéng" - R¸c th¶i h÷u c¬ tõ s¶n xuÊt: c¸c phÕ th¶i h÷u c¬ tõ c«ng nghiÖp vµ ho¹t ®éng chÕ biÕn n«ng, h¶i s¶n. §©y lµ mét lîng chÊt h÷u c¬ rÊt lín cÇn ®îc chÕ biÕn thµnh nguyªn liÖu h÷u c¬ võa ®¶m b¶o m«i trêng s¹ch võa t¨ng lîng ph©n h÷u c¬. - R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t: ®©y lµ lîng chÊt h÷u c¬ rÊt lín tõ c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c. Tuy nhiªn, lîng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®îc sö dông lµm ph©n h÷u c¬ cßn rÊt Ýt, chØ míi phæ biÕn ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn, lý do lµ:

19

•

NhiÒu quèc gia cha coi träng, chó ý ®Õn lÜnh vùc nµy, céng ®ång, d©n chóng vÉn quan niÖm r»ng r¸c th¶i sinh ho¹t lµ chÊt vøt bá ra khái nhµ hµng ngµy cßn vøt bá ®i ®©u th× kh«ng cÇn quan t©m (vøt ra ®êng, ra cèng r·nh, b·i r¸c ®Çu nhµ, ®Çu lµng v.v….)

•

R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nÕu kh«ng ®îc thu gom ph©n lo¹i th× khã chÕ biÕn/ñ thµnh ph©n h÷u c¬. VÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån thùc chÊt lµ vÊn ®Ò x· héi, cÇn ph¶i kÕt hîp c¶ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ tæ chøc, tuyªn truyÒn gi¸o dôc ý thøc ngêi d©n, thãi quen cña mçi ngêi d©n.

§Ó cã ®îc ph©n h÷u c¬ r¸c th¶i tèt cÇn: •

TËp trung x©y dùng c«ng nghÖ chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ r¸c th¶i (Composting) hoµn thiÖn, n©ng cao chÊt lîng ph©n h÷u c¬ v× thµnh phÇn r¸c th¶i h÷u c¬ rÊt phøc t¹p vµ chÊt lîng thÊp h¬n c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ kh¸c.

•

X©y dùng c¸c nhµ xëng chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ gÇn khu ®« thÞ d©n c, quy m« nhá ®Ó gi¶m c«ng chuyªn chë vµ gi¶m diÖn tÝch chÕ biÕn.

4. C«ng t¸c gi¸o dôc tuyªn truyÒn céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ Nh ë phÇn trªn ®· tr×nh bµy, r¸c th¶i sinh ho¹t muèn ®îc tËn dông ®Ó t¸i chÕ gãp phÇn ph¸t triÓn "nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" th× ph¶i ®îc thu gom vµ ph©n lo¹i ngay t¹i nguån. §Æc biÖt ®èi víi r¸c th¶i h÷u c¬ sinh vËt cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i riªng th× míi t¸i chÕ b»ng c«ng nghÖ Composting ®îc. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ viÖc nµy kh«ng ®¬n gi¶n v× nh ë ViÖt Nam, 20

nh©n d©n ta kh«ng cã tËp qu¸n hoÆc thãi quen ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t. Trong khi ®ã, ë nhiÒu níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t ®· vµ ®ang lµ thãi quen vµ lµ trËt tù x· héi céng ®ång. T¹i sao hä l¹i t¹o dùng ®îc cho ngêi d©n vµ céng ®ång cã ý thøc vµ thãi quen ®ã? Theo kinh nghiÖm cña c¸c chuyªn gia x· héi häc vµ gi¸o dôc häc ë c¸c níc ph¸t triÓn nh: CHLB §øc, ¸o, Ph¸p, Thôy §iÓn...th× ®Ó cã ®îc thãi quen thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån cho toµn x· héi; hä ph¶i x©y dùng mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, tuyªn truyÒn l©u dµi hµng vµi chôc n¨m vµ ®èi víi vµi thÕ hÖ. + Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ý thøc gi÷ g×n vÖ sinh c«ng céng, gia ®×nh b»ng thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t ®îc ®a vµo nhµ trêng tõ cÊp 1 - cÊp 3 cho trÎ em. + HÖ thèng tuyªn truyÒn gi¸o dôc céng ®ång th«n qua ¸p phÝch, tê d¬i, héi th¶o, héi nghÞ thêng xuyªn vµ víi h×nh thøc hÊp dÉn l«i cuèn sù chó ý cña mäi ngêi d©n. + HÖ thèng thiÕt bÞ, c«ng cô, dông cô, nh©n c«ng trong thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i, ®Æc biÖt c¸c thïng ®æ r¸c c«ng céng cho c¸c lo¹i r¸c th¶i kh¸c nhau ®îc t« mµu, ghi ký hiÖu râ rÖt. + ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, c¸c c«ng ty m«i trêng ®a ra nh÷ng ®iÒu luËt m«i trêng còng nh nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý cho viÖc thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i gãp phÇn gi÷ g×n vÖ sinh c«ng céng vµ ®¶m b¶o vÖ sinh søc kháe cho mçi c«ng d©n. Nh vËy cã thÓ nãi r»ng c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn n©ng cao ý thøc vµ thãi quen cña ngêi d©n trong viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t lµ mét yÕu tè quan träng 21

nhÊt. Mét khi ngêi d©n cã ®îc sù hiÓu biÕt vµ ý thøc tù nguyÖn còng nh thãi quen vÒ vÊn ®Ò nµy th× míi mong gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò r¸c th¶i ë ®« thÞ vµ khu d©n c. C¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, tuyªn truyÒn d©n chóng cÇn ph¶i ®îc x©y dùng, thiÕt kÕ theo nguyªn t¾c: Râ, gän, hÊp dÉn ®Ó thu hót ®îc sù chÊp nhËn vµ kh¬i dËy ý thøc v× lîi Ých céng ®ång, v× lîi Ých chÝnh b¶n th©n m×nh. V× vËy, tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng ®Çu t cña nhµ níc, ®iÒu kiÖn sèng, møc sèng, tËp qu¸n v¨n hãa, d©n trÝ cña céng ®ång mµ ë mçi quèc gia, mçi ®Þa ph¬ng ngêi ta cã nh÷ng ch¬ng tr×nh, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vËn ®éng d©n chóng. VÝ dô nh: + ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn cã møc sèng vµ ®iÒu kiÖn sèng cña céng ®ång cao th× cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vµ ph¸p chÕ. •

C¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®îc x©y dùng theo tuæi häc: ë bËc mÉu gi¸o, cÊp I th× ch¬ng tr×nh gi¸o dôc gåm nhiÒu h×nh vÏ, c©u chuyÖn ®¬n gi¶n, bµi h¸t, vë kÞch vui khiÕn trÎ em dÔ nhí vµ dÔ thùc hµnh ë gia ®×nh vµ n¬i c«ng céng. ë bËc trung häc - ®¹i häc th× ch¬ng tr×nh gi¸o dôc mang tÝnh ®¹o ®øc, nh©n v¨n vµ ph¸p lý ®Ó c¸c thanh niªn trë thµnh nh÷ng c«ng d©n cã ý thøc vµ nghÜa vô thùc hiÖn viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c, ®ång thêi tham gia c«ng t¸c tuyªn truyÒn, cæ ®éng d©n chóng quanh m×nh.

•

C¸c h×nh thøc cæ ®éng, tuyªn truyÒn ®¹i chóng rÊt phong phó vµ ®a d¹ng: ¸p phÝch, truyÒn h×nh, t¹p chÝ, t¹p kû v¨n nghÖ, héi th¶o v.v…. 22

•

C¸c ph¬ng tiÖn c«ng cô thu gom, ph©n lo¹i r¸c n¬i c«ng céng vµ t¹i gia ®×nh lu«n ®îc c¶i tiÕn gióp d©n chóng thuËn lîi trong viÖc thi hµnh nh÷ng quy chÕ vµ duy tr× thãi quen hµng ngµy: c¸c thïng r¸c ®îc s¬n, ký hiÖu, cã h×nh d¸ng kh¸c nhau ®èi víi c¸c lo¹i r¸c th¶i kh¸c nhau. §Ó ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i gia, c¸c tói ni l«ng còng ®îc quy ®Þnh mµu s¾c kh¸c nhau vµ cã lÞch thu gom c¸c lo¹i r¸c trong tuÇn. §Æc biÖt hiÖn nay t¹i nhiÒu níc ®· s¶n xuÊt ®îc tói ni l«ng h÷u c¬ tù ho¹i ®Ó phôc vô cho c¸c gia ®×nh ®ùng r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t, t¹o thuËn lîi cho ngêi vøt r¸c vµ c«ng ®o¹n xö lý chÕ biÕn r¸c b»ng Composting.

+ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c ®« thÞ thµnh phè ph¸t triÓn m¹nh, d©n sè ®«ng, d©n trÝ míi ®ang dÇn ®îc ph¸t triÓn th× cÇn chó ý ®Õn c«ng t¸c tuyªn truyÒn, vËn ®éng vµ nh÷ng quy ®Þnh hµnh chÝnh, ph¸p chÕ. ViÖc gi¸o dôc phæ cËp t¹i c¸c trêng häc hiÖn cha thÓ thùc hiÖn ®îc nhng sÏ dÇn dÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Néi dung vµ h×nh thøc tuyªn truyÒn vËn ®éng d©n chóng ph¶i phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n truyÒn thèng kÕt hîp víi lèi sèng v¨n minh hiÖn ®¹i ngµy nay. VÝ dô ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c ven ®« th×: •

H×nh thøc tuyªn truyÒn: Häp, ph¸t ®éng phong trµo thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t. In Ên ¸p phÝch, tê r¬i, giÊy cam kÕt thùc hiÖn ®óng nh÷ng quy chÕ cña viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån (gia ®×nh, n¬i c«ng céng).

23

•

Hç trî c¸c gia ®×nh ph¬ng tiÖn thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i cã hiÖu qu¶: thïng ®ùng r¸c/tói ni l«ng ®ùng r¸c víi ký hiÖu riªng.

•

Cö c¸n bé phong trµo (phô n÷ hoÆc sinh viªn/thanh niªn t×nh nguyÖn) ®i gi¸m s¸t, nh¾c nhì, ®éng viªn ngêi d©n tham gia chÊp hµnh nghiªm chØnh viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c, khuyÕn khÝch ngêi d©n cã ý thøc vµ dÇn dÇn cã thãi quen vÒ c«ng viÖc nµy.

•

Hç trî kü thuËt vµ ®éng viªn c¸c côm d©n c, x· th«n cïng ch¬ng tr×nh m«i trêng x©y dùng c¸c côm xëng chÕ

biÕn/ñ

r¸c

th¶i

h÷u

c¬

theo

c«ng

nghÖ

Composting ®Ó võa gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò s¹ch m«i trêng sèng, gi¶m phÝ tæn chuyªn chë r¸c, ch«n r¸c, võa t¹o ra s¶n phÈm ph©n h÷u c¬ gióp Ých cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng. •

NÕu céng ®ång/c¸ nh©n kh«ng tu©n theo quy ®Þnh hµnh chÝnh, ph¸p chÕ b¶o vÖ m«i trêng sinh sèng tõ viÖc tù nguyÖn thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®Æc biÖt t¹i nh÷ng n¬i c«ng céng th× sÏ bÞ xö lý ph¹t hµnh chÝnh cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

II. Xu thÕ chung cña thÕ giíi vÒ tËn dông r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬

1. Kh¸i niÖm chung - Tõ tríc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20, viÖc gi¶i quyÕt thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t còng nh phÕ th¶i h÷u c¬ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt chÕ biÕn, c«ng nghiÖp chØ nh»m môc ®Ých dän vÖ sinh, lµm s¹ch n¬i ë vµ lµm viÖc cña d©n

24

chóng. R¸c ®îc thu gom tõ c¸c gia ®×nh, tõ n¬i c«ng céng hoÆc c«ng së, nhµ m¸y vµ ®Ó mÆc cho ma, giã, n¾ng ph©n gi¶i, chuyÓn t¶i theo dßng ch¶y ®i chç kh¸c. ë mét sè thµnh phè lín trªn thÕ giíi còng ®· h×nh thµnh nh÷ng b·i r¸c lín gÇn ®« thÞ nhng còng kh«ng hÒ ®îc xö lý, chÕ biÕn. - DÇn dÇn, mét sè ngêi nghÌo khæ, thÊt nghiÖp ®· b¾t ®Çu tiÕp cËn víi nh÷ng ®èng r¸c ®Ó kiÕm ¨n (thøc ¨n thõa th·i vøt ®i) råi nhÆt nh÷ng thø vËt liÖu, dông cô phÕ th¶i cã thÓ dïng l¹i ®îc hoÆc söa ch÷a, chÕ t¹o l¹i vµ b¸n rÎ cho ngêi tiªu dïng. Cuéc sèng c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ph¸t triÓn th× nh÷ng r¸c th¶i c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t ngµy cµng nhiÒu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng: •

NghÒ tËn dông, khai th¸c phÕ liÖu tõ r¸c th¶i ngµy cµng ph¸t triÓn, mµ ë ta gäi lµ nghÒ "®ång n¸t", thu gom, mua b¸n ngay t¹i n¬i th¶i r¸c.

•

NghÒ bíi r¸c, thu gom nh÷ng phÕ liÖu t¹i ®èng r¸c còng ®em l¹i lîi nhuËn kinh tÕ nhÊt ®Þnh cho mét sè ngêi nghÌo.

•

DiÖn tÝch r¸c th¶i ph¶i thu gom, ch«n lÊp ngµy cµng nhiÒu, g©y « nhiÔm m«i trêng níc vµ kh«ng khÝ nghiªm träng cho c¸c khu d©n c gÇn b·i r¸c.

- Sau nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20, kh¸i niÖm n«ng nghiÖp h÷u c¬ ®îc ®Æc biÖt quan t©m trªn tÇm quèc tÕ. Ngoµi viÖc nghiªn cøu, khai th¸c c¸c nguån nguyªn liÖu h÷u c¬ tù nhiªn, tõ s¶n xuÊt trång trät, ch¨n nu«i ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬, ngêi ta chît nhËn thÊy trong r¸c th¶i cã mét lîng r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t vµ phÕ th¶i h÷u c¬ chÕ biÕn n«ng s¶n rÊt lín, nÕu ®îc thu gom,

25

t¸ch ra khái c¸c phÕ th¶i r¸c v« c¬ th× th× cã thÓ chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ r¸c th¶i sinh ho¹t lµ mét lo¹i r¸c hçn hîp v« c¬ vµ h÷u c¬, kh«ng thÓ thu gom nh vËy mµ dïng c«ng nghÖ Composting ®Ó chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬ ®îc. - Tríc t×nh tr¹ng « nhiÔm r¸c th¶i ngµy cµng trÇm träng vµ nhu cÇu ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp an toµn ngµy cµng lín, mét sè nhµ khoa häc m«i trêng vµ sinh häc ®· ®Ò ra viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t thµnh r¸c th¶i v« c¬ vµ h÷u c¬. Nh÷ng r¸c th¶i v« c¬ ®îc ®em ®i ch«n hoÆc ®em ®èt, cßn r¸c th¶i h÷u c¬ sÏ ®îc chÕ biÕn thµnh nguyªn liÖu h÷u c¬ ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cho n«ng nghiÖp. - Tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20 ®Õn nay xu híng tËn dông r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t lµm ph©n h÷u c¬ ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®îc më réng trªn toµn cÇu víi møc ®é kh¸c nhau. Cã thÓ nãi r»ng ®©y lµ xu híng tÝch cùc, h÷u hiÖu nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò bøc xóc nhÊt cña m«i trêng sèng, ®ã lµ sù « nhiÔm cña r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c lín. ë nhiÒu níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, viÖc thu gom, ph©n lo¹i vµ chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých lín lao cho quèc gia vµ c«ng ®ång: + Gi¶i quyÕt ®îc sù « nhiÔm m«i trêng do r¸c th¶i g©y ra hµng ngµy. + TiÕt kiÖm ®îc diÖn tÝch ch«n r¸c tËp trung. + §em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rµng cho nh÷ng c«ng ty, ngêi tham gia thu gom, ph©n lo¹i vµ chÕ biÕn r¸c th¶i. ChÝnh v× vËy, gÇn ®©y kh¸i niÖm "nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" ®· ®îc ra ®êi

26

vµ t¹o ®îc mét khèi lîng ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn an toµn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2. C¸c xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ xö lý r¸c th¶i hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ Composting Nh×n chung, khi nghiªn cøu c¸c tµi liÖu còng nh tham gia c¸c cuéc héi th¶o khoa häc, tham quan trùc tiÕp c¸c xÝ nghiÖp, nhµ xëng xö lý vµ chÕ biÕn r¸c th¶i cña níc ngoµi vµ trong níc ta, chóng t«i ®Òu nhËn thÊy r»ng ®Ó xö lý lîng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c lín, ngêi ta ph¶i ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting ®Ó biÕn chóng thµnh ph©n h÷u c¬. Xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting trong xö lý r¸c th¶i lµ nh»m gi¶i quyÕt vÖ sinh m«i trêng vµ t¹o ra nguån ph©n h÷u c¬ an toµn phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Cã thÓ tãm t¾t xu thÕ ph¸t triÓn vµ c«ng nghÖ nµy theo s¬ ®å cña néi dung dù ¸n hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ c«ng nghÖ Composting gi÷a trêng §¹i häc Udine - Italia vµ Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng - §¹i häc N«ng §Þa ®iÓm thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t

nghiÖp I (2001 - 2003) nh sau: Thµnh phè Gia ®×nh

Nªng th«n C«ng ty thu gom

N«ng d©n

X·

C«ng nghÖ Composting - Quy tr×nh thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý

R¸c h÷u c¬ R¸c sinh ho¹t

Ph©n Thu gom

R¸c v« c¬

Thu Chuyªn chë

N¬i ñ Compos ting

27 S¶n phÈm n«ng

+ VSV, t0, n­ íc

PhÕ th¶i n«ng nghiÖp, ph©n gia sóc

Ph©n h÷u c¬

Tõ s¬ ®å nµy chóng ta cã thÓ tãm t¾t néi dung chÝnh cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghÖ Composting nh sau: 1. C¸c gia ®×nh thµnh phè thu gom r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t ®· ®îc ph©n lo¹i t¹i gia vµ c¸c c«ng ty r¸c th¶i thµnh phè thu håi chóng vµ chuyªn chë ®Õn ®Þa ®iÓm chÕ biÕn/ñ Composting. Nh vËy ë bíc nµy kh©u ph©n lo¹i t¹i nguån r¸c th¶i sinh ho¹t thµnh r¸c h÷u c¬ riªng biÖt lµ quan träng nhÊt v× nh vËy míi tiÕt kiÖm ®îc kh©u chuyªn chë r¸c vµ chÊt lîng ñ míi ®¶m b¶o. NÕu kh«ng ph©n lo¹i ngay t¹i nguån th× tríc khi ñ còng ph¶i ph©n lo¹i. Thùc tÕ t¹i nhµ m¸y xö lý r¸c th¶i vµ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ CÇu DiÔn - Hµ Néi, quy m« nhµ m¸y, trang thiÕt bÞ m¸y mãc rÊt hiÖn ®¹i nhng tiªu tèn vµo kh©u ph©n lo¹i r¸c rÊt lín. ChØ 1/3 lîng r¸c h÷u c¬ sau khi ph©n lo¹i ®îc ®a vµo ñ lµm ph©n, cßn l¹i, hµng ngµy nhµ m¸y ph¶i huy ®éng 10-15 xe

28

chë r¸c to ®a chÊt v« c¬ lªn b·i r¸c Sãc S¬n, cã nghÜa lµ tèn kÐm chi phÝ vµ thêi gian chë r¸c gÊp 2 lÇn. 2. §ång thêi t¹i vïng n«ng th«n c¸c x· vËn ®éng bµ con n«ng d©n thu gom r¸c th¶i vµ phÕ th¶i n«ng nghiÖp, ph©n gia sóc vµ ®a chung vµo bÓ ñ ph©n r¸c thµnh phè ë trªn. Víi c«ng nghÖ Composting cã sù tham gia thªm cña vi sinh vËt, sÏ t¹o ra mét lo¹i ph©n h÷u c¬ an toµn, cã chÊt lîng cao. ë néi dung nµy kü thuËt ñ vµ gièng lo¹i vi sinh vËt ®a vµo bÓ ñ ph©n lµ quan träng h¬n c¶, nã quyÕt ®Þnh thêi gian ñ vµ chÊt lîng ph©n h÷u c¬. HiÖn cã nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ quy tr×nh kh¸c nhau nhng ®Òu theo nguyªn t¾c chung lµ bíc ®Çu ñ nãng råi sau ñ nguéi. 3. C¸c n«ng d©n sö dông ph©n h÷u c¬ nµy ®Ó s¶n xuÊt c©y l¬ng thùc, rau. C¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp l¹i ®îc ®em b¸n cung cÊp thùc phÈm cho gia ®×nh. Ngêi ta nÊu ¨n, ¨n t¬i sèng vµ l¹i ®Ó l¹i trong bÕp r¸c th¶i sinh ho¹t. Xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting nµy ®· cã tõ trªn 20 n¨m nay ë c¸c níc ch©u ¢u vµ c¸c níc ph¸t triÓn kh¸c vµ ®· ®îc nhiÒu ®Þa ph¬ng ¸p dông cã kÕt qu¶. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã còng ph¶i nhËn râ r»ng ®Ó duy tr× xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting nµy chóng ta cÇn ph¶i chó ý c¶ 3 lÜnh vùc t¸c ®éng: kü thuËt, x· héi vµ nghiªn cøu, trong ®ã lÜnh vùc x· héi lµ nh÷ng quy chÕ, kû c¬ng, ph¸p chÕ, lµ viÖc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o céng ®ång… ®ãng vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña xu thÕ ph¸t triÓn nµy. Chóng ta còng cã thÓ thÊy râ xu thÕ chung cña thÕ giíi vÒ tËn dông r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ qua hµng lo¹t c¸c b¸o c¸o khoa häc kh¸c nhau cña c¸c viÖn nghiªn cøu vµ trêng ®¹i häc trªn thÕ giíi. 29

- VÊn ®Ò qu¶n lý chÊt th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ chuyÓn giao kü thuËt xö lý r¸c th¶i thµnh ph©n h÷u c¬ - B¸o c¸o cña W. Bideingmaier, Bé m«n xö lý r¸c th¶i, trêng §¹i häc Waimar, CHLB §øc. - HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c«ng nghÖ Composting ®èi víi r¸c th¶i h÷u c¬, nghiªn cøu ë bang Mahara Shata, Ên ®é. - Nh÷ng u ®iÓm cña c«ng nghÖ Composting cã chÕ phÈm vi sinh vËt ®Ó xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ - B¸o c¸o cña Marco de Bertoldi, trêng §¹i häc Udine, Italia. - Qu¶n lý qu¸ tr×nh diÔn biÕn nhiÖt cña c«ng nghÖ Composting ñ chÊt r¸c th¶i h÷u c¬ vµ s¶n phÈm ph©n h÷u c¬ B¸o c¸o cña ViÖn nghiªn cøu Roma, Italia. - Ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn tõ r¸c th¶i h÷u c¬ ®« thÞ t¸c ®éng tèt ®Õn m«i trêng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp - B¸o c¸o cña Phßng ThÝ nghiÖm ®Êt, ViÖn INRA, Ph¸p. - T¨ng cêng c«ng nghÖ Composting ®Ó xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t - B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ nghiªn cøu Trung t©m khoa häc ®Êt vµ m«i trêng Ljubljana, Slovenia. - Tæ hîp vi sinh vËt vµ chøc n¨ng cña chóng trong c«ng nghÖ Composting xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ - B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ khoa häc, ViÖn Nghiªn cøu khoa häc ®Êt - níc vµ m«i trêng Israel. - HÖ thèng kiÓm tra thµnh phÇn r¸c th¶i ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn (Composting) ë Viªn - B¸o c¸o cña ViÖn Nghiªn cøu sinh häc vµ sinh th¸i - Viªn, ¸o. - T¸c dông cña vi sinh vËt trong c«ng nghÖ Composting c¸c r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t díi c¸c ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é ñ kh¸c 30

nhau- B¸o c¸o cña I. Sundh, Srönn - Bé m«n Vi sinh vËt, trêng §¹i häc Uppsala, Thôy §iÓn. - Ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn tõ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh phè dïng cho c¸c vên rau/qu¶ ë néi ngo¹i thµnh ®« thÞ - B¸o c¸o cña c¸c nhµ khoa häc ViÖn Khoa häc rau TW, Munik, CHLB §øc vµ Dù ¸n s¶n xuÊt rau ven ®« cña ViÖn Nghiªn cøu tØnh Cagayan ®Êt ®ai Oro, Philippin. - Tæ hîp vi sinh vËt - Thµnh phÇn vµ ®é chua cña chóng trong qu¸ tr×nh ñ/chÕ biÕn chÊt th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t - B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ nghiªn cøu Khoa N«ng häc, Trung t©m Khoa häc ®Êt vµ m«i trêng, Ljubljana, Slovenia. - §Æc tÝnh cña chÊt h÷u c¬ trong c¸c ph©n ñ (Composting) tõ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t - B¸o c¸o cña A. Zach, E. Smidt - Khoa Qu¶n lý chÊt th¶i, trêng §¹i häc Khoa häc N«ng nghiÖp, Viªn, ¸o. - S¶n xuÊt vµ sö dông ph©n ñ h÷u c¬ (Compost) trong nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬ - B¸o c¸o cña C.W. Ward, Trung t©m n«ng nghiÖp h÷u c¬, trêng §¹i häc Aberdeen, V¬ng quèc Anh. III. C¬ héi vµ kh¶ n¨ng ¸p dông ë ViÖt Nam ch¬ng tr×nh thu gom, ph©n lo¹i vµ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬

1. Víi xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay lµ tËn dông r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ViÖt Nam ®· vµ ®ang bíc ®Çu lµm quen vµ ¸p dông xu thÕ tÝch cùc nµy. - C¸c th«ng tin khoa häc vµ kinh tÕ vÒ c«ng nghÖ Composting r¸c th¶i h÷u c¬ ®« thÞ/sinh ho¹t ®· ®îc phæ biÕn trao ®æi trong nhiÒu cuéc héi th¶o héi nghÞ khoa häc, ®îc cËp nhËt qua hÖ thèng truyÒn th«ng nghe nh×n ngµy cµng nhiÒu. 31

- C¸c dù ¸n liªn doanh, hîp t¸c nghiªn cøu gi÷a c¸c c«ng ty m«i trêng ®« thÞ, c¸c viÖn nghiªn cøu trêng ®¹i häc, níc ngoµi víi ViÖt Nam ®· t¹o dùng cho nhiÒu thµnh phè, tØnh, vïng cña ®Êt níc ta c¬ së (nhµ m¸y, xëng, tr¹m) s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i. §iÓn h×nh nhÊt ë phÝa B¾c lµ nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i thµnh phè Hµ Néi t¹i CÇu DiÔn - Hµ Néi do T©y Ban Nha tµi trî, trÞ gi¸ 4 triÖu §« la Mü. - So víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ViÖt Nam míi b¾t ®Çu øng dông ch¬ng tr×nh nµy víi quy m« nhá. V× vËy, c¬ héi vµ kh¶ n¨ng ¸p dông ch¬ng tr×nh nµy ë ViÖt Nam cßn rÊt lín. §iÒu quan träng lµ ®Ó triÓn khai, nh©n réng ch¬ng tr×nh nµy cã hiÖu qu¶, cÇn ph¶i ¸p dông ®ång thêi c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc, tuyªn truyÒn céng ®ång n©ng cao ý thøc, tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc nµy. 2. Mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu vÒ ¸p dông viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting ë ViÖt Nam + VÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t - HiÖn nay ë níc ta ®· xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu ®iÓm s¸ng trong cuéc vËn ®éng thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t gãp phÇn s¹ch ®Ñp m«i trêng sèng cña c¸c ®« thÞ vµ khu d©n c. ë nhiÒu tØnh huyÖn ®· thµnh lËp c¸c HTX, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n chÞu tr¸ch nhiÖm dÞch vô viÖc thu gom r¸c dän vÖ sinh ®êng phè. §iÓn h×nh nhÊt cã thÓ nãi lµ tØnh Th¸i B×nh. Hä ®· triÓn khai kh¸ thµnh c«ng ch¬ng tr×nh nµy trªn diÖn toµn thÞ x· Th¸i B×nh: võa thu gom r¸c võa vËn ®éng, gi¸o dôc ngêi d©n ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t t¹i nguån mét c¸ch cã kÕt qu¶. Mét sè c¸ nh©n ®· lµm kinh tÕ thµnh c«ng b»ng thu 32

gom ph©n lo¹i vµ t¸i chÕ r¸c th¶i, trong ®ã cã c¶ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh ph©n h÷u c¬ vi sinh nh ë Hng Yªn, H¶i Phßng, Th¸i B×nh. T¹i c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi, Tp. Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, viÖc thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t do c«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®¶m nhiÖm còng ®· cã nhiÒu ®æi míi, gi¶i quyÕt m«i trêng s¹ch ®Ñp. Tuy nhiªn, do vÊn ®Ò ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån (gia ®×nh vµ n¬i c«ng céng) cha gi¶i quyÕt ®îc nªn g©y khã kh¨n cho nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i còng nh vÊn ®Ò chuyªn chë r¸c vµ b·i ch«n lÊp r¸c. - N¨m 2002, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cña trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®· triÓn khai mét dù ¸n nhá thö nghiÖm thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ t¹i nguån/t¹i gia ®×nh. KÕt qu¶ thö nghiÖm cho thÊy c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång cã t¸c dông rÊt tèt ®Ó t¨ng sù hiÓu biÕt vµ hëng øng cña d©n chóng, céng ®ång. Tuy nhiªn, ®Ó thay ®æi thãi quen tõ chç cho r¸c hçn hîp vµo thïng r¸c ®Õn ph©n t¸ch r¸c h÷u c¬ riªng ra còng kh«ng dÔ dµng thùc hiÖn; cÇn ph¶i cã sù hç trî nhÊt ®Þnh cña tæ chøc hoÆc nhµ níc nh: cÊp thïng/tói ®ùng r¸c ®Ó ph©n lo¹i riªng r¸c h÷u c¬, thµnh lËp c¸c ®éi c¸n bé t×nh nguyÖn ®i tuyªn truyÒn, vËn ®éng vµ gi¸m s¸t viÖc ph©n lo¹i r¸c; tæ chøc xe, ngêi thu gom chuyªn chë r¸c h÷u c¬ ®Õn n¬i chÕ biÕn v.v…. Sù hç trî nµy ph¶i ®îc thùc hiÖn kiªn tr×, nhiÒu n¨m ®Õn vµi thÕ hÖ míi trë thµnh thãi quen x· héi. + VÊn ®Ò ¸p dông c«ng nghÖ Composting ®Õ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬

33

- C¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh phè ®ang ngµy cµng ®îc ®Çu t x©y dùng ë c¸c khu ®« thÞ lín trong toµn quèc. C«ng nghÖ Composting cña c¸c nhµ m¸y lu«n ®îc c¶i tiÕn hoµn thiÖn bëi c¸c trang thiÕt bÞ ngµy cµng hiÖn ®¹i, quy tr×nh kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn. VÝ dô nhµ m¸y CÇu DiÔn - Hµ Néi, tõ n¨m 2002 ®Õn nay ®· ®îc nhµ níc ®Çu t d©y chuyÒn c«ng nghÖ Composting hiÖn ®¹i cña T©y Ban Nha. Quy tr×nh c«ng nghÖ Composting chñ yÕu theo ph¬ng ph¸p thæi khÝ cìng bøc (Theo s¬ ®å c«ng nghÖ) - Tõ kinh nghiÖm ñ ph©n truyÒn thèng kÕt hîp víi ñ kÕt qu¶ nghiªn cøu c«ng nghÖ Composting tiªn tiÕn, c¸c ch¬ng tr×nh nghiªn cøu thö nghiÖm m« h×nh xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t vµ phÕ th¶i n«ng nghiÖp theo quy m« côm d©n c nhá vïng ngo¹i vi thµnh phè nh Tõ Liªm, Gia L©m ®· ®îc h×nh thµnh vµ ®ang ®¹t kÕt qu¶ kh¶ quan. *

Cã thÓ tãm t¾t c«ng nghÖ Composting kÕt hîp gi÷a

truyÒn thèng vµ kü thuËt thuËt tiªn tiÕn nh sau: - X©y dùng nhµ s¶n xuÊt/ñ ph©n. - Tæ chøc tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o céng ®ång n©ng cao ý thøc vµ hëng øng c«ng viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i gia (ph¸t thanh, häp trao ®æi, cam kÕt…). - Thµnh lËp, khuyÕn khÝch c¸c c¸n bé vÒ hu, cùu chiÕn binh, phô n÷ lËp thµnh tõng tæ ®i kiÓm tra ®«n ®èc c¸c gia ®×nh ph©n lo¹i r¸c. - Ph¸t c¸c ¸p phÝch, tê r¬i ®Õn tËn n¬i c«ng céng vµ gia ®×nh ®Ó gióp vµ nh¾c nhë hä thùc hiÖn hµng ngµy.

34

- T¹i trêng §H NN I, thµnh lËp ®éi sinh viªn t×nh nguyÖn tham gia thu gom ph©n lo¹i r¸c vµ kiÓm tra vËn ®éng c¸c gia ®×nh thu gom, ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬. - S¶n xuÊt vµ nu«i cÊy c¸c lo¹i vi sinh vËt dïng ®Ó ñ ph©n r¸c h÷u c¬ t¹i phßng thÝ nghiÖm vi sinh, trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I. - Tæ chøc xe vµ c«ng nh©n chuyªn chë r¸c h÷u c¬ ®· ®îc ph©n lo¹i ®Õn nhµ ñ ph©n. - Thö nghiÖm s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ theo c«ng nghÖ xö lý r¸c cã xóc t¸c vi sinh vËt (c«ng nghÖ Composting vi sinh vËt) t¹i nhµ ñ ph©n. - Sau khi ®· ñ xong ph©n, tiÕn hµnh sµng ph©n thµnh 2 nguyªn liÖu: phÇn mÞn dïng lµm ph©n h÷u c¬ an toµn vµ phÇn th«: dïng lµm gi¸ thÓ c¶i t¹o ®Êt hoÆc cho vµo chËu trång hoa, c©y c¶nh. - §Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng ph©n, lÊy mÉu ph©n tÝch c¸c hµm lîng dinh dìng vµ c¸c chØ tiªu biÓu thÞ ®é an toµn cña ph©n. - Khi ph©n ®· sµng, ®· ®îc ®¸nh gi¸ ®¶m b¶o chÊt lîng, ph©n sÏ ®îc ®ãng gãi vµo bao b× ®Ó chuyÓn ®Õn n¬i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ thö nghiÖm c«ng nghÖ Composting nh trªn cña Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, trêng §H NNI ®· cho thÊy c¬ héi vµ kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ nµy ë quy m« nhá (theo côm d©n c, th«n, x·) lµ kh¶ thi vµ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo ch¬ng tr×nh xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t, c¶i thiÖn m«i trêng sèng mét c¸ch hiÖu qu¶.

35

(Mét sè h×nh ¶nh thùc hiÖn c«ng nghÖ Composting ë quy m« nhá, côm d©n c)

36

iv. kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi trong viÖc gi¸o dôc n©ng cao d©n trÝ vµ vËn ®éng quÇn chóng thùc hiÖn ph©n lo¹i r¸c th¶i

1. Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ cËp ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn cña ch©u ¢u, Mü, óc v.v…. ®· ®a vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng kiÕn thøc m«i trêng vµ ®Æc biÖt vÊn ®Ò thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i. N¨m 2000, khi dù héi nghÞ khoa häc "Vi sinh vËt trong c«ng nghÖ Composting tõ r¸c th¶i" t¹i ¸o, chóng t«i cã dÞp vµo th¨m vµ häc hái ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trÎ em thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i m«i trêng phæ th«ng cÊp I. Bªn c¹nh ch¬ng tr×nh bµi gi¶ng, c¸c thÇy c« gi¸o cã rÊt nhiÒu tranh vÏ vµ gi¸o cô trùc quan vÒ trÎ em tham gia thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t trªn ®êng phè, t¹i gia ®×nh. ChÝnh v× vËy, khi c¸c em lín, ra ®êi, viÖc gi÷ g×n vÖ sinh, vøt r¸c ®óng chç, ®óng thïng ph©n lo¹i kh«ng chØ lµ ý thøc mµ cßn lµ thãi quen hµng ngµy. C¸c chuyªn gia níc ngoµi ®Òu kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc tuyªn truyÒn hiÖu qu¶ nhÊt, bÒn v÷ng nhÊt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong c¸c trêng häc phæ th«ng. 2. X©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é, cã nhiÖt t©m t×nh nguyÖn khuyÕn c¸o, vËn ®éng céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i. ë CHLB §øc, tÊt c¶ c¸c bang, c¸c khu ®« thÞ, d©n c ®Òu cã c¸c c¬ quan, c«ng ty khuyÕn c¸o tuyªn truyÒn cho ch¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i trêng sèng nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t nãi riªng. VÝ dô t¹i c¬ quan t vÊn khuyÕn c¸o cho nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" bang 37

Tiroler cã 5 c¸n bé tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o. Hä x©y dùng nh÷ng tµi liÖu, t liÖu gi¶ng bµi cho céng ®ång: 1) S¸ng t¹o ra nh÷ng thïng ph©n t¸ch r¸c víi nh÷ng mµu s¾c, ký hiÖu râ rÖt, ®Ñp, hÊp dÉn, dÔ ph©n biÖt; 2) C¸c lo¹i r¸c phÕ th¶i ®îc t¸ch ra theo c¸c s¬ ®å, h×nh ¶nh d©y chuyÒn rÊt dÔ hiÓu, dÔ lµm theo, tõ ph©n lo¹i r¸c th¶i giÊy, thñy tinh, kim lo¹i, chÊt dÏo nh©n tao, v¶i vµ ®Æc biÖt lµ r¸c th¶i h÷u c¬; 3) Ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o cßn ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ¸p phÝch tuyªn truyÒn phong phó, hÊp dÉn. 3. Tµi liÖu tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o qu¶ng ®¹i d©n chóng C¸c ¸p phÝch, tê r¬i, thïng, tói ®ùng c¸c lo¹i r¸c th¶i ®îc tr×nh bµy, trang trÝ tïy thuéc vµo ®èi tîng ®îc tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o vµ nhÊt lµ ph¶i sö dông mµu s¾c vµ h×nh ¶nh dÔ hÊp dÉn, dÔ hiÓu. 4. VËt liÖu ®Ó chøa ®ùng r¸c th¶i thu gom, ph©n lo¹i C¸c lo¹i vËt liÖu nµy ph¶i ®îc c¸c c«ng ty s¶n xuÊt theo mÉu m·, mµu s¾c, in ch÷ ®ång nhÊt ë mçi quèc gia, vïng/®Þa ph¬ng. VÝ dô: Thïng r¸c thu gom r¸c h÷u c¬ mµu xanh th× tói ®ùng còng mµu xanh, ch÷ viÕt to, h×nh vÏ tîng trng dÔ nhËn biÕt. Gi¸ thµnh c¸c bao tói ph¶i rÎ, phï hîp víi kh¶ n¨ng tr¶ tiÒn cña c«ng chóng. Mét sè quèc gia cßn ph¸t miÔn phÝ tói ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cho ngêi d©n ®Ó hä thªm phÊn khëi tham gia ch¬ng tr×nh. ë mét sè níc ph¸t triÓn, chÊt liÖu tói ®ùng r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t ®· ®îc chÕ t¹o ®Æc biÖt: b»ng giÊy "xi m¨ng bao b×" hoÆc b»ng ni l«ng chÕ tõ bét khoai t©y. Nh vËy, khi thu gom

38

nh÷ng tói r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®em ®Õn n¬i ñ, ngêi thu gom kh«ng ph¶i vøt bá l¹i tói ni l«ng n÷a mµ c¸c tói giÊy, chÊt bét nµy sÏ cïng ph©n lo¹i víi r¸c. (Mét sè h×nh ¶nh in Ên, qu¶ng c¸o tµi liÖu vµ mÉu tói tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o)

39

V. thùc tiÔn c«ng t¸c vËn ®éng quÇn chóng hëng øng ho¹t ®éng thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ë ViÖt Nam

Cã thÓ chia qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ë níc ta thµnh 3 giai ®o¹n lín nh sau: 1. Giai ®o¹n tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8 vµ trong chiÕn tranh - T¹i c¸c ®« thÞ lín, ngêi ta còng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i nguån (gia ®×nh, ®êng phè) ®Ó ®em c¸c b·i r¸c tËp trung. Tuy nhiªn ph¬ng thøc thu gom nµy chØ ®îc chó träng tËp trung ë c¸c khu phè hµnh chÝnh th¬ng m¹i vµ giµu sang. ë c¸c khu d©n phè nghÌo th× viÖc thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t tïy tiÖn, thËm chÝ d©n chóng vøt ®æ r¸c tõ nhµ ra ®êng, tõ ®êng ra nh÷ng ®èng r¸c xung quanh hoÆc vøt ®æ xuèng c¸c ao hå. Sau mét thêi gian víi nh÷ng c¬n ma nhiÖt ®íi, c¸c chÊt bÈn, r¸c bÞ tr«i xuèng hå, ao, m¬ng, cèng. §Æc biÖt trong c¸c giai ®o¹n chiÕn tranh th× Ýt ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò r¸c th¶i. Tuy nhiªn, sù « nhiÔm m«i trêng do r¸c th¶i sinh ho¹t g©y ra ë giai ®o¹n nµy kh«ng ph¶i lµ bøc xóc v× mËt ®é d©n sè ë c¸c ®« thÞ thÊp, quanh thµnh phè cßn rÊt nhiÒu ao hå, b·i hoang ®Ó ®æ r¸c, c¸c phÕ th¶i cã khèi lîng Ýt vµ thµnh phÇn ®¬n gi¶n, Ýt c¸c lîng chÊt ®éc cña c«ng nghiÖp. - T¹i c¸c khu d©n c n«ng th«n th× r¸c th¶i sinh ho¹t l¹i ®îc thu gom ph©n lo¹i rÊt tù nhiªn: thøc ¨n thõa, phÕ th¶i h÷u c¬ n«ng nghiÖp th× ®îc cho vµo nåi c¸m lîn hoÆc vµo chuång gia sóc lµm thøc ¨n th« hoÆc ®én chuång. R¸c th¶i giÊy, gç, tre nøa, l¸ kh« th× ®îc dïng lµm chÊt ®èt nÊu c¬m. Nh÷ng lo¹i r¸c 40

th¶i quÐt s©n, quÐt nhµ kh¸c th× ®æ ra vên, bôi tre quanh nhµ…R¸c th¶i kh«ng lµm « nhiÔm lµng xãm v× thêi ®ã, ë n«ng th«n kh«ng cã nh÷ng phÕ th¶i sinh ho¹t c«ng nghiÖp nh tói ni l«ng, lon, hép thøc ¨n kim lo¹i, than xØ, dông cô sinh ho¹t nh«m, s¾t, nhùa vµ ®Æc biÖt cha sö dông nhiÒu chÊt hãa häc ®éc h¹i nh ph©n bãn v« c¬, thuèc trõ s©u, thuèc kÝch thÝch sinh trëng v.v…. vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2. Giai ®o¹n sau gi¶i phãng ®Õn ®Çu thËp kû 90 ChiÕn tranh kÕt thóc, c¸c thÓ chÕ míi cña níc ta ®îc thiÕt lËp ë kh¾p c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ cña níc ta ph¸t triÓn nhanh, ®êi sèng cña nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cÊp râ rÖt, nhÊt lµ ë c¸c thµnh phè lín. M«i trêng sèng cña d©n ®îc n©ng cÊp nhng ®ång thêi víi chøc n¨ng cña m«i trêng lµ chøa ®ùng c¸c phÕ th¶i/r¸c th¶i th× nã còng bÞ t¸c ®éng « nhiÔm m¹nh mÏ qua « nhiÔm níc, kh«ng khÝ, ®Êt. Khèi lîng vµ thµnh phÇn r¸c th¶i sinh ho¹t cña c¸c thµnh phè vµ khu d©n c t¨ng nhanh vît qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸c c¬ quan vÖ sinh, m«i trêng cña nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng. Tuy nhiªn, trong mét thêi gian dµi, c¬ quan qu¶n lý vÊn ®Ò r¸c th¶i ë níc ta vÉn chØ do c¸c c¬ quan nhµ níc bao cÊp ë c¸c khu ®« thÞ. ë c¸c khu d©n c n«ng th«n th× vÉn duy tr× ph¬ng thøc xö lý r¸c th¶i tù do cña d©n. Ngêi d©n kh«ng hÒ cã ý thøc vµ tr¸ch nhiÖm ®Õn vÊn ®Ò thu gom vµ xö lý r¸c th¶i, kh«ng quan t©m ®Õn sau khi vøt r¸c ra ®êng phè th× r¸c ®Ó ë ®©u? §øng tríc thùc tr¹ng r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ ®· trë thµnh ®iÓm nãng cña vÖ sinh m«i trêng sèng, nhµ níc ®· thµnh lËp c¸c c«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®Ó n©ng cÊp qu¶n lý c«ng t¸c thu gom vµ qu¶n lý r¸c th¶i. ViÖc ®Çu t vµo vÊn ®Ò nµy ®· ®îc quan t©m lín. 41

- X©y dùng mét hÖ thèng ph¬ng tiÖn vµ nh©n lùc thu gom r¸c th¶i trong thµnh phè ®Ó ®¶m b¶o s¹ch ®êng phè. - Quy ®Þnh cho c¸c gia ®×nh mçi khu phè: giê ®æ r¸c, dÞch vô phÝ thu gom r¸c th¶i, kh«ng ®îc vøt r¸c ra ®êng phè v.v…. - Quy ho¹ch c¸c b·i r¸c ch«n t¹i c¸c ®Þa ®iÓm phô cËn thµnh phè. - §Çu t mét sè nhµ m¸y xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t theo quy m« c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i nh ë c¸c níc tiªn tiÕn. Nh÷ng cè g¾ng ®Çu t lín cho viÖc thu gom vµ xö lý r¸c th¶i cña nhµ níc ®· gi¶i quyÕt ®îc mét phÇn vÖ sinh ®êng phè cña c¸c thµnh phè trong mét giai ®o¹n kh¸ dµi. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt r¸c th¶i sinh ho¹t nÕu chØ dõng ë biÖn ph¸p bao cÊp cña nhµ níc th× sÏ kh«ng bÒn v÷ng vµ sÏ tiÕp tôc n·y sinh nh÷ng khã kh¨n kh¸c. + Khèi lîng r¸c th¶i qu¸ nhiÒu, vît qu¸ kh¶ n¨ng thu gom, vËn chuyÓn cña c¸c c«ng ty m«i trêng ®« thÞ thµnh phè. + C¸c b·i r¸c gÇn ngo¹i vi thµnh phè kh«ng cßn ®ñ søc chøa r¸c th¶i n÷a. + Ngêi d©n kh«ng tham gia vµo viÖc thu gom xö lý r¸c, thËm chÝ ë nhiÒu khu phè kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh ®æ vøt r¸c cña c«ng ty m«i trêng ®« thÞ, r¸c l¹i bÞ vøt ®Çy ra ®êng phè hoÆc chÊt trªn mét ®o¹n ®êng phè v¾ng, bªn c¹nh chî v.v…. - ë n«ng th«n, khèi lîng vµ thµnh phÇn r¸c th¶i sinh ho¹t còng t¨ng nhanh chãng, ®Æc biÖt lµ tói ni l«ng, chai lä thñy tinh hoÆc kim lo¹i. Nh÷ng b·i r¸c ®Çu lµng, ®Çu m¬ng, cèng 42

níc ngµy cµng ø ®äng kh«ng nh÷ng g©y « nhiÔm m«i trêng mµ cßn lµm mÊt c¶nh quan lµng x·. 3. Giai ®o¹n ®Çu thÕ kû 21 Tríc mét thùc tr¹ng rÊt bøc xóc vÒ lîng r¸c th¶i sinh ho¹t t¨ng nhanh nh vËy, mét sè c¸c c¬ quan nghiªn cøu vÒ vÖ sinh m«i trêng vµ c¸n bé khoa häc quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng dù ¸n, ®Ò tµi chuyªn s©u nh»m gióp nhµ níc t×m ra ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p xö lý r¸c th¶i vµ ®¶m b¶o vÖ sinh m«i trêng. Mét ý tëng vµ ph¬ng ph¸p ®Æc biÖt míi vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò r¸c th¶i sinh ho¹t ë giai ®o¹n nµy lµ cã sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång: C«ng ty m«i trêng ®« thÞ, héi b¶o vÖ thiªn nhiªn m«i trêng ViÖt Nam, Côc b¶o vÖ m«i trêng, c¸c hîp t¸c x· dÞch vô thu gom, xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t thµnh phè/®« thÞ ®· cã nh÷ng ch¬ng tr×nh tuyªn truyÒn, vËn ®éng ngêi d©n cïng tham gia qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn viÖc thu gom r¸c th¶i ë tõng ®Þa bµn khu d©n c. ý tëng vµ ph¬ng ph¸p ph¸t huy vai trß cña céng ®ång tham gia cïng b¶o vÖ vµ thùc hiÖn vÖ sinh m«i trêng ®îc gäi lµ "x· héi hãa c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng" dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c: "Nhµ níc vµ nh©n d©n cïng lµm", "D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra", "C¬ chÕ ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së". Trong ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng 21 (Héi nghÞ Quèc tÕ Rio - 92 vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn) còng ®· nhÊn m¹nh "c¸c vÊn ®Ò m«i trêng ®îc gi¶i quyÕt tèt nhÊt víi sù tham gia cña d©n chóng cã liªn quan ë cÊp ®é thÝch hîp", nh»m t¨ng quyÒn lµm chñ vµ tr¸ch nhiÖm céng ®ång trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng. Trong b¸o c¸o kiÓm ®iÓm 4 n¨m thùc hiÖn ChØ thÞ 36 CT/TW cña Bé chÝnh trÞ còng ®· nªu lªn nguyªn nh©n vµ tån t¹i 43

cña c«ng t¸c vÖ sinh m«i trêng ë níc ta, ®Æc biÖt lµ ë c¸c khu ®« thÞ lµ "tæ chøc qu¶n lý m«i trêng c¸c cÊp cha kÕt hîp tèt gi÷a qu¶n lý nhµ níc víi viÖc x· héi hãa b¶o vÖ m«i trêng". ViÖc huy ®éng céng ®ång d©n c tham gia qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trêng lµ cÇn thiÕt v× sÏ kÕt g¾n ®îc quyÒn lîi ®îc hëng víi tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña hä ®èi víi m«i trêng sèng; ®ång thêi gióp nhµ níc t¨ng ®îc hiÖu lùc qu¶n lý vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong vÊn ®Ò vÖ sinh b¶o vÖ m«i trêng. V× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng t¸c thu gom, xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c thµnh phè vµ khu d©n c trªn toµn quèc ®· cã nh÷ng thay ®æi vµ tiÕn triÓn râ rÖt vµ ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c thu gom r¸c. + C«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®· triÓn khai c¸c dù ¸n ®iÓm tuyªn truyÒn, vËn ®éng ngêi d©n thu gom r¸c vµo tói ni l«ng, chuyÓn r¸c ra thïng ®ùng r¸c c«ng céng hoÆc ra xe r¸c theo giê quy ®Þnh. + Héi b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ m«i trêng Thñ ®« cã nh÷ng dù ¸n ®iÓm (phêng, x·) phèi hîp víi héi phô n÷, héi cùu chiÕn binh, UBND phêng, x· tuyªn truyÒn, vËn ®éng céng ®ång cïng tham gia qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn viÖc thu gom r¸c th¶i sinh

D©n tù R¸c hé Thïng ho¹t. Sau ®ã cïng ®æ phèi hîp víi c«ng ty dÞch vô t nh©n hoÆc xÝ

r¸c tæ gia d©n ®×nh nghiÖp nhµ níc cña c«ng tyc­m«i trêng ®« thÞ Hµ Néi ®Ó xö lý

r¸c th¶i. S¬ ®å thu gom r¸c

Nhµ thÇu cña x·

Tr¸ch nhiÖm cña c¸c hé vµ nhµ thÇu

Nh µ th¶ithÇ cã u cña x·

sù tham gia cña céng ®ång

Hîp ®ång víi C«ng ty Cæ ph©n r¸c

B·i r¸c toµn x·

44

- B·i ch«n lÊp - Nhµ m¸y

Tr¸ch nhiÖm cña C«ng ty Cæ phÇn r¸c

+ Thµnh lËp c¸c tæ thu gom r¸c d©n lËp díi sù híng dÉn vÒ quy tr×nh c«ng nghÖ thu gom, vËn chuyÓn r¸c cña C«ng ty m«i trêng ®« thÞ. C«ng ty cßn hç trî cho c¸c tæ dÞch vô nµy ng©n s¸ch mua s¾m thiÕt bÞ, dông cô thu gom, chuyªn chë r¸c ban ®Çu, c¬ chÕ ho¹t ®éng lÊy thu bï chi. S¬ ®å ho¹t ®éng nh sau: XÝ nghiÖp MT§T (qu¶n lý chuyªn m«n)

UBND quËn (qu¶n lý nhµ n­íc)

UBND ph­êng

- Ký hîp ®ång víi ®¬n vÞ bao thÇu - Qu¶n lý kh©u thu gom - KiÓm tra, nghiÖm thu chÊt l­îng thu gom - Xö lý vi ph¹m - Thu dÞch vô phÝ c¸c hé

Thùc hiÖn hîp ®ång thu gom r¸c

Tæ dÞch vô m«i tr­ êng ph­êng Thu gom r¸c

C¸c hé d©n, c¸c ®èi t­îng kh¸c trong ph­ êng

45

+ Thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn dÞch vô m«i trêng: ChÞu tr¸ch nhiÖm thu gom, chuyªn chë r¸c th¶i trªn ®Þa bµn 10 phêng ®Õn b·i ch«n lÊp; gãp phÇn quÐt dän, vÖ sinh ®êng phè ngâ xãm, nhµ vÖ sinh c«ng céng vµ ®¶m b¶o tû lÖ thu phÝ dÞch vô cña d©n tõ 60% hé/th¸ng lªn 84,5% hé d©n/th¸ng. + KhuyÕn khÝch vËn ®éng c¸c tæ chøc x· héi trong céng ®ång tham gia qu¶n lý vµ thùc hiÖn thu gom r¸c th¶i. VÝ du nh huyÖn §«ng Anh, héi phô n÷ ®¶m nhiÖm viÖc tËp huÊn tuyªn truyÒn cho c¸c hé gia ®×nh quÐt dän, thu gom vµ xö lý r¸c th¶i t¹i gia ®×nh "s¹ch lµng, tèt ruéng, ®Ñp quª h¬ng". + Thµnh lËp c¸c HTX dÞch vô thu gom, vËn chuyÓn r¸c th¶i ë c¸c thÞ trÊn, khu d©n c. C¸c thµnh viªn HTX chÝnh lµ nh÷ng ngêi thêng xuyªn nh¾c nhë, vËn ®éng ngêi d©n cïng tham gia thùc hiÖn vÖ sinh c«ng céng, gia ®×nh, ®æ r¸c ®óng chç, ®óng lÞch vµ nép lÖ phÝ dÞch vô ®Çy ®ñ. + Mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu, dù ¸n thö nghiÖm cña c¸c c¬ quan, c«ng ty ®· thÝ ®iÓm x©y dùng m« h×nh: thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t ®Ó kh«ng nh÷ng ®¹t ®îc tiªu chÝ vÖ sinh b¶o vÖ m«i trêng sèng d©n c mµ cßn ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ngêi d©n tõ tËn dông xö lý r¸c th¶i. §©y lµ nh÷ng m« h×nh ®Çu tiªn x©y dùng nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" ë ViÖt Nam rÊt cÇn ®îc nhµ níc vµ céng ®ång khuyÕn khÝch, gióp ®ë. VÝ dô nh: - Nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i CÇu DiÔn Hµ Néi cña C«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®· cung cÊp hµng ngh×n

46

tÊn ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt rau, hoa vïng ®ång b»ng s«ng Hång. - C«ng ty Sederex ®· t¸i chÕ c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ kh¸c ®Ó t¹o ra nh÷ng vËt liÖu x©y dùng, s¶n phÈm tiªu dïng, ph©n vi sinh phôc vô l¹i ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cho céng ®ång. - Dù ¸n "Thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t" thµnh ph©n h÷u c¬ an toµn phôc vô s¶n xuÊt rau s¹ch ngo¹i vi Hµ Néi" cña Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®· vµ ®ang lµ m« h×nh xö lý r¸c th¶i cña c¸c côm d©n c ngo¹i thµnh thµnh phè Hµ Néi cã hiÖu qu¶ ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ vµ x· héi ®èi víi b¶o vÖ m«i trêng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp s¹ch. Nh÷ng m« h×nh, c¬ së thÝ ®iÓm nhµ níc vµ céng ®ång cïng tham gia gi¶i quyÕt vÊn ®Ò r¸c th¶i sinh ho¹t ®· vµ ®ang ®îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ ®Ó hoµn thiÖn. Trong nh÷ng n¨m qua, nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng cïng c¸c tæ chøc, c¬ quan thùc hiÖn c¸c ®Ò ¸n b¶o vÖ vµ vÖ sinh m«i trêng còng ®· tæ chøc rÊt nhiÒu c¸c cuéc héi th¶o, héi nghÞ, trao ®æi khoa häc v.v…. nh»m ®óc rót nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong c«ng t¸c vËn ®éng céng ®ång cïng tham gia. Trong b¸o c¸o nµy, chóng t«i chØ m¹nh d¹n nªu lªn mét sè suy nghÜ trªn c¬ së ®· trùc tiÕp tham gia dù ¸n còng nh ®îc häc hái tham kh¶o mét vµi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kh¸c ë c¸c tØnh phÝa B¾c níc ta. * §¸nh gi¸ nh÷ng lîi thÕ vµ c¶n trë trong ho¹t ®éng thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t. 1.1. Nh÷ng lîi thÕ

47

R¸c th¶i sinh ho¹t ë thµnh phè vµ khu d©n c cã khèi lîng vµ thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ lín, lµ nguån nguyªn liÖu s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. + HiÖn nay, c«ng nghÖ Composting ®èi víi sù tham gia cña vi sinh vËt ®· gãp phÇn xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thµnh ph©n h÷u c¬ võa ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn, nhanh vµ chÊt lîng ph©n tèt. + Víi nh÷ng nç lùc cña c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng cã sù hç trî vÒ c¬ së vËt chÊt, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®èi víi b¶o vÖ m«i trêng th«ng qua thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i, c«ng t¸c nµy nhÊt ®Þnh sÏ ®îc céng ®ång ®ång t×nh hëng øng vµ tÝch cùc tham gia. HiÖn nay c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n còng ®· cã ®îc rÊt nhiÒu bµi häc, kinh nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång n©ng cao ý thøc, nhiÖt t×nh, tù gi¸c tham gia c«ng t¸c nµy. NÕu ®îc sù hç trî tÝch cùc h¬n n÷a cña nhµ níc vÒ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc céng ®ång, x©y dùng ®iÓm/m« h×nh thö nghiÖm ®Ó, dù kiÕn kho¶ng 20-30 n¨m n÷a céng ®ång ViÖt Nam còng sÏ cã ý thøc vµ thãi quen thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i ®Ó råi chuyÓn cho nh÷ng ®¬n vÞ xö lý t¸i chÕ r¸c cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nh c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ngµy nay. + §¶ng vµ Nhµ níc võa quy ®Þnh ®a ch¬ng tr×nh gi¸o dôc b¶o vÖ m«i trêng vµo c¸c trêng phæ th«ng vµ ®¹i häc lµ mét thuËn lîi to lín cho chiÕn lîc x· héi hãa b¶o vÖ m«i trêng. + C¸c tæ chøc quèc tÕ vµ trong níc còng ®· dµnh sù quan t©m, ®Çu t ®Æc biÖt cho c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, vËn ®éng céng ®ång tham gia b¶o vÖ m«i trêng nãi chung vµ ®Æc

48

biÖt tham gia thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i nguån ®Ó xö lý s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ nãi riªng. + §Ó cã thÓ s¶n xuÊt ®îc ph©n h÷u c¬ víi khèi lîng lín, chÊt lîng tèt vµ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ vËn ®éng céng ®ång thu gom vµ ph©n lo¹i t¸ch r¸c th¶i h÷u c¬ ngay t¹i nguån lµ rÊt quan träng vµ lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña ch¬ng tr×nh gi¶i quyÕt triÖt ®Ó r¸c th¶i h÷u c¬. ViÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån hiÖn cßn khã kh¨n vµ phøc t¹p ë níc ta nhng mét sè thö nghiÖm ban ®Çu cã kÕt qu¶ ®· chøng minh nÕu chóng ta cã nh÷ng ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång tÝch cùc vµ hîp lý, cã nh÷ng biÖn ph¸p thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thÝch hîp víi mäi ngêi, mäi nhµ th× c«ng t¸c nµy sÏ thµnh c«ng. 1.2. Nh÷ng khã kh¨n 1. C«ng t¸c thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i c¸c khu d©n c ®· ®îc nhµ níc quan t©m nhng viÖc tæ chøc vµ ®Çu t cha ®ång bé. VÝ dô nh: - T¹i c¸c phè/phêng ®· tæ chøc ®îc m¹ng líi xe vµ nh©n c«ng thu gom r¸c theo giê quy ®Þnh, nhng l¹i cha tæ chøc tèt viÖc gi¸o dôc vµ quy ®Þnh cho ngêi d©n ®æ r¸c vµo thïng, vµo xe r¸c. V× vËy, hä vÉn ®æ r¸c ®Çy ra ®êng, ra cèng r¶nh vµo bÊt kú lóc nµo, rÊt mÊt vÖ sinh vµ mÊt c¶nh quan ®êng phè. - Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng cha phèi hîp chÆt chÏ c«ng t¸c gi¸o dôc tuyªn truyÒn n©ng cao ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sinh ho¹t cho mäi ngêi d©n, v× vËy ý thøc th¶i/vøt r¸c n¬i c«ng céng/ nhµ hµng cña d©n chóng rÊt kÐm. Sau mét ngµy

49

cña cöa hµng ¨n uèng ë ®« thÞ ViÖt Nam th× s©n nhµ hµng kh«ng kh¸c g× mét b·i r¸c. Kinh nghiÖm cña c¸c níc lµ bªn c¹nh viÖc tuyªn truyÒn gi¸o dôc lµ ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ph¸p chÕ ®èi víi vÊn ®Ò vøt r¸c cña ngêi d©n, hoÆc ph¶i thêng xuyªn cã nh÷ng ho¹t ®éng kÕt hîp cña quÇn chóng nh¾c nhë ngêi d©n thùc hiÖn vÖ sinh c«ng céng. - ë c¸c khu d©n c ven ®« thÞ th× viÖc tæ chøc thu gom r¸c cßn nhiÒu bÊt cËp. NhiÒu n¬i kh«ng cã ph¬ng tiÖn chuyÓn ®i ®Õn b·i ch«n r¸c lín, thÕ lµ khu d©n c nµy ®æ r¸c vµo ®Çu ®êng khu d©n c kh¸c, g©y « nhiÔm trÇm träng vµ mÊt c¶nh quan m«i trêng. 2. C«ng t¸c ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t, trong ®ã ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ t¹i nguån ®Ó xö lý thµnh ph©n h÷u c¬ cha ®îc chó ý. HiÖn nay nhµ níc vµ mét sè c«ng ty thu gom r¸c th¶i thµnh phè míi chØ chó träng thu gom r¸c ®Ó chë ®Õn b·i ch«n hoÆc ®Õn nhµ m¸y chÕ biÕn r¸c nhng kh«ng cã biÖn ph¸p ph©n lo¹i, t¸ch r¸c t¹i nguån. 3. ViÖc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång ®èi víi c«ng t¸c thu gom, ®æ r¸c s¹ch ®êng phè, s¹ch lµng xãm ®· cã nhng cha chó ý ®Õn vÊn ®Ò ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån. 4. C«ng nghÖ Composting ®Ó t¸i chÕ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cha ®îc phæ biÕn vµ ¸p dông réng r·i kh¾p n¬i. NhiÒu ®Þa ph¬ng vµ c¬ quan vÉn cßn quan niÖm s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i lµ ph¶i x©y dùng nhµ m¸y víi vèn ®Çu t lín. 5. Ngêi d©n cha cã ý thøc vµ thãi quen gi÷ vÖ sinh c«ng céng b»ng ®æ, vøt r¸c ®óng chç, ®óng lóc. §©y cã lÏ lµ tån t¹i

50

vµ khã kh¨n nhÊt cho c«ng t¸c gi¶i quyÕt r¸c th¶i sinh ho¹t, b¶o vÖ m«i trêng sèng céng ®ång.

51

KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ KÕt luËn 1. Thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t hiÖn ®ang lµ xu thÕ tÝch cùc vµ lµ ho¹t ®éng bøc thiÕt nh»m b¶o vÖ m«i trêng sèng cña c¸c khu ®« thÞ vµ khu d©n c trªn toµn cÇu. ë c¸c níc tiªn tiÕn ph¸t triÓn cã nÒn kinh tÕ m¹nh, vÊn ®Ò nµy ®· ®îc gi¶i quyÕt kh¸ æn ®Þnh víi sù kÕt hîp gi÷a sù ®Çu t cña nhµ níc vµ ý thøc, thãi quen cña céng ®ång vµ tõng ngêi d©n. 2. ViÖc thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ khu d©n c ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®îc xóc tiÕn vµ c¶i thiÖn râ rÖt víi sù ®Çu t nhÊt ®Þnh cña Nhµ níc, sù tham gia cña céng ®ång vµ viÖc häc tËp tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm cña quèc tÕ. 3. C«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc céng ®ång vµ tõng ngêi d©n cã ý thøc vµ thãi quen trong viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån míi chØ khëi ®Çu, cßn nhiÒu bÊt cËp vµ thiÕu ®ång bé. V× vËy, kÕt qu¶ cßn bÞ h¹n chÕ, nhÊt lµ viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cha ®îc chó ý. 4. C«ng nghÖ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ (c«ng nghÖ Composting) ®· ®îc nhiÒu níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ¸p dông vµ ®· b¾t ®Çu ®îc ®a vµo ViÖt Nam. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ kh«ng cao vµ cha ®îc phæ biÕn réng v× ®Çu t x©y nhµ m¸y lín, c«ng suÊt thÊp do kh«ng ph©n lo¹i ®îc r¸c th¶i tõ nguån, chi phÝ thu gom chuyªn chë r¸c qu¸ cao.

52

5. Nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm ®Çu tiªn cña mét sè dù ¸n nghiªn cøu thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån vµ ¸p dông c«ng nghÖ Composting theo quy m« nhá - côm d©n c ®· cho kÕt qu¶ kh¶ quan: - Tæ chøc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång vµ ngêi d©n b»ng sù phèi hîp gi÷a c¸c tæ chøc t×nh nguyÖn cña céng ®ång vµ d©n chóng. - X©y dùng nh÷ng h×nh thøc tuyªn truyÒn vËn ®éng hÊp dÉn, thÝch hîp víi tr×nh ®é vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña céng ®ång, løa tuæi céng ®ång, bªn c¹nh ®ã chÝnh quyÒn ph¶i cã nh÷ng hç trî vÒ ph¬ng tiÖn, tµi liÖu vµ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p chÕ nhÊt ®Þnh. - Quy tr×nh, biÖn ph¸p thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ph¶i râ rµng, dÔ thùc hiÖn vµ c¸c ph¬ng tiÖn ®ùng r¸c ph¶i ®Ñp, hÊp dÉn, tiÖn lîi cho ngêi d©n. - C«ng nghÖ Composting ph¶i do c¸c chuyªn gia, c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé kü thuËt ®¶m nhiÖm, chuyÓn giao dÇn cho ®Þa ph¬ng (nhµ xëng chÕ biÕn r¸c th¶i vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn). C¸c ®Þa ph¬ng cÇn cã diÖn tÝch ®Êt thÝch hîp ®Ó x©y dùng c¬ së xö lý r¸c th¶i ®¶m b¶o vÖ sinh m«i trêng vµ chÊt lîng ph©n h÷u c¬. 6. Ph©n ®îc xö lý tõ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®îc ®ãng gãi, cung cÊp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, phôc vô hoa c©y c¶nh cã chÊt lîng dinh dìng ®ång thêi ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn cho ngêi sö dông vµ c¸c lo¹i c©y trång ®îc bãn. §Ò nghÞ

53

1. C«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång trong viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t t¹i nguån ph¶i ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu nh»m t¹o ý thøc vµ thãi quen cho ngêi d©n níc ta. Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cÇn ®a vµo c¸c trêng phæ th«ng vµ ®¹i häc ®Ó gi¶ng d¹y cho thanh thiÕu niªn. C¸c néi dung tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång cÇn ®a vµo ho¹t ®éng d©n phè, phêng x· thêng xuyªn vµ cã sù gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc x· héi. 2. Nhµ níc vµ c¸c dù ¸n nghiªn cøu cÇn ®Çu t cho c¸c nhµ khoa häc vµ tæ chøc khuyÕn c¸o thö nghiÖm nh÷ng ch¬ng tr×nh: - X©y dùng bµi gi¶ng vµ ph¬ng ph¸p, h×nh thøc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn céng ®ång. - Nghiªn cøu ¸p dông nh÷ng ph¬ng tiÖn thu gom, ph©n lo¹i r¸c thÝch hîp t¹i c¸c khu d©n c. - Nghiªn cøu quy tr×nh kü thuËt xö lý ph©n r¸c th¶i (c«ng nghÖ Composting) thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. - M« h×nh s¶n xuÊt quy m« nhá theo côm d©n c sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n: trang thiÕt bÞ gän, nhÑ, rÏ tiÒn, ngêi d©n dÔ cïng tham gia, ®Ó kiÓm tra gi¸m s¸t chÊt lîng ph©n. 3. §Ò nghÞ nhµ níc hç trî cho c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu thö nghiÖm ch¬ng tr×nh nµy t¹i 1- 2 ®iÓm khu d©n c ®¹i diÖn ®Ó tõ ®ã cã thÓ nh©n réng ra nh÷ng n¬i kh¸c. 4. Tæ chøc c¸c héi th¶o, héi nghÞ trao ®æi kinh nghiÖm - Tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång - Ph¬ng tiÖn, h×nh thøc thu gom, ph©n lo¹i r¸c C«ng nghÖ Composting quy m« côm d©n c. 54

5. Sù hîp t¸c nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt víi c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ nghiªn cøu lµ rÊt cÇn thiÕt - ThÝ nghiÖm c¸c ph¬ng ph¸p ñ, xö lý r¸c th¶i thÝch hîp, s¶n xuÊt gièng vi sinh vËt cho vµo bÓ ñ, kiÓm ®Þnh chÊt lîng ph©n. - Cö c¸n bé khoa häc, kü thuËt chuyªn ngµnh vµ sinh viªn gióp ®Þa ph¬ng x©y dùng vµ thùc hiÖn quy tr×nh: thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c cã hiÖu qu¶ cao. - Cïng c¬ së ®Þa ph¬ng tæ chøc c¸c héi th¶o trao ®æi khoa häc, kinh nghiÖm víi céng ®ång, më ra c¸c líp tËp huÊn cho céng ®ång. - X©y dùng nguån nh©n lùc míi cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬.

55