The Inecar Report Translated)

The following documents are the translations—in Bikol and Tagalog—of

The Initial Investigation on the Libmanan-Cabusao Dam Project (LCDP) in Sipocot River conducted on October 17, 2009, by the Institute for Environmental Conservation and Research, Ateneo de Naga University, Naga City.

Translated by Victor Dennis T. Nierva. PART 1 — Bikol PART II — Filipino

(PART I — BIKOL) Paenot na Imbestigasyon sa Libmanan-Cabusao Dam Project (LDCP) sa Salog kan Sipocot

Introduksiyon An Libmanan-Cabusao Dam Project itinotolod kan National Irrigation Administration (NIA), Rehiyon 5, na naka-base sa siyudad nin Naga. Natawan ini nin Environmental Compliance Certificate (ECC Reference Code 0904-008-4520) kan Department of Environment and Natural Resources, may petsang Abril 20, 2009 asin pinirmahan ni DENR Secretary Jose L. Atienza Jr. (Appendix A). An pagtugdok kan dam maabot nin tolong taon. Sosog sa Environmental Impact Statement (EIS) kaini na may petsang Marso 2009, an mga katuyuhan kan proyekto iyo na: 1) paorogon an paggamit nin tubig asin yaman kan daga sa pagtugdok nin kongkretong dam na isasangli sa mga bombang de-makinang presenteng ginagamit para sa patubig [kabilugán na katuyuhan] asin 2) tanganing mabawasan an gastos sa operasyon kan patubig asin madagdagan an kabuhayan kan mga paraomang magiging benepisyaryo. Alagad an proyekto mayo sa bawaan kan Libmanan, yaon ini sa Sipocot, Camarines Sur, na magdodolot nin maabot sa 15 metros na pagsùgong kan tubig sa 13 barangay kan Lupi asin 1 barangay kan Sipocot. May apat na bulan nang tinutugdok an dam (Appendix A1) sa barangay Malaguico sa Sipocot asin kaipuhan ining itogdok sa laog nin 18 bulan sosog sa kontrata. An takot asin paghàdit kan mga residente kan Lupi iyo an nagtolod sainda na hagadon an tabang kan INECAR na imbestigahan an problema. Siring man, hinurot man ni Obispo José Rojas Jr. kan Diocesis nin Libmanan an tabang kan kag-pirma huli naman sa higot na paghandal orog na kan mga taga-Lupi dapit sa posibleng mga distrosong darahon kun an dam sa Sipocot dagosdagos naman na itotogdok. Huli ta an siring na bagay kaipuhan nanggad na tawan nin magkakanigong atensiyon, an Institute for Environmental Conservation and Research kan Ateneo de Naga University nagkundusir nin pangenot na imbestigasyon kan Oktubre 17, 2009. Katuyuhan kan pag-aadal an mga minasunod: 1) 2) 3) 4)

Aramon an presenting kamugtakan kan tinotogdok na dam sa Sipocot Adalan an naaprubahan na Environmental Impact Statement (EIS) kan NIA Aramon an mga agrangay asin paghadit kan mga tawo sa Lupi dapit sa proyektong dam Makahimo nin mga posibleng alternatibo sa patubig sa Libmanan asin Cabusao

Metodolohiya Ang pangenot na imbestigasyon ginibo kan INECAR study team na kinukumpunir nin limang tawo (Ms. Joanaviva Caceres, Mr. Shane Bimeda, Mr. Alex San Jose, Mr. Pedro Prima Jr., asin Dr. Emelina G. Regis na pamayo kan grupo). Kaiba man an mga boluntaryong sinda Mr. Victor Nierva, paratukdo sa Ateneo de Naga University, Mr. Jonas Soltes, parasurat sa Philippine Daily Inquirer na naka-base sa siyudad nin Legazpi, asin man si Mr. Sebastian Perez na dating mayor kan Lupi.

An mga metodolohiya o paagi nin pag-aadal na ginamit iyo an minasunod: a) pagkua nin mga litrato, asin b) pakikipag-olay sa mga tawong may kabatiran sa lugar kan dam, arog kan Project Manager kan dam construction, an mga opisyal kan barangay asin mga residente kan Lupi. An iba pang metodolohiya iyo an c) pagkua kan elevation o kalangkawan asin geographic coordinates o mga eksaktong lokasyon gamit an Geographic Positioning System (GPS) asin mapa (Appendix B) kan mga lugar poon Sipocot sagkod Lupi, d) pagkolekta nin mga sample para sa pag-aadal kan mga klase asin karakter kan daga (Fanning and Fanning, 1989; DeLuca and O’Herron, 2002), pagsukol kan pH (acidity) asin salinity o lebel kan asked kan tubig gamit an pH meter asin refractometer, asin man e) aramon an langkaw kan mga pagbaha sa lugar. Ginamit man an mga katakod na importanteng dokumento, siring sa Environmental Impact Statement (EIS) kan proyekto (National Irrigation Administration o NIA na iyo an proponent) na may petsang Marso 2009, Environmental Compliance Certificate (ECC) na tinao kan DENR sa proponent, asin man an mga nakasurat na mga kahagadan na pinirmahan kan mga namamanwaan kan Lupi. MGA RESULTA KAN PAG-AADAL A. An Presenteng Kamugtakan kan Proyektong Dam An proyekto linalaoman na magdadara nin patubig tanganing madagdagan an produksiyon nin paroy sa 4,000 sagkod 4,800 ektaryang kaumahan sa Libmanan asin Cabusao. Siring man, an paagi kan implementasyon nagdadara nin pagkaribong asin paghandal sa mga lokal na komunidad orog na sa Lupi asin Sipocot, Camarines Sur. 1. Mismong an ngaran kan dam na “Libmanan Cabusao Dam” nakakaribong huli ta an dam ibubugtak sa Sipocot asin magpapalangkaw nin tubig sa Lupi. Tadaw ta bakong SipocotLupi Dam? 2. An nasabing ngaran kan proyekto hinihiling na sarong rason kun tano ta haros an gabos na impormasyon sa EIS dapit sana sa mga benepisyo kan dam sa mga banwaan kan Libmanan asin Cabusao, asin kakadikit sana an impormasyon dapit sa mga epekto kaini sa mga lugar kan Sipocot asin Lupi. Sa katotoohan, an Libmanan asin Cabusao iyo an mga benipisyaryo o manginginabang, mantang an Sipocot asin Lupi iyo an mga direktang madadanyaran kan proyekto. Saláng gayo na apodon an Lupi bilang indirect impact area o lugar na dai direktang maaapektaran sosog sa EIS (March 2009) huli ta kun an dam padagos naman na maibubugtak, 13 barangay o 1/3 kan bilang kan mga barangay kan Lupi an magsasapò nin paglantop o paglangkaw nin tubig. An impormasyon na ini sosog sa pahayag kan mga namamanwaan kan Lupi huli man sa nagkakapirang mga tributaries o mga sapang pinaghahalean kan tubig sa salog, asin huli naman sa mga komunidad na nag-eerok sa mga pampang kan mga sapang nasambitan. Ang direct impact o direktang pagdanyar iyo an tulos na epekto nin aktibidad nin mga tawo siring kan pagtugdok nin dam na may kasabay na paglantop nin tubig, o kan

anuman na natural na kalamidad arog kan bagyo. An indirect impact o dai direktang pagdanyar epekto sana kan mga direct impact arog kan pagrilipatan kan mga tawo asin man pagtios huli sa pagkalantop sa dagang iniistaran na dara man kan pagtogdok nin dam. 3. Sosog sa pakikipag-olay sa Project Manager kan dam sa Sipocot, “sa kalangkawan na 14.3 metros, an istruktura kan dam gigibohon na an tubig maagos sanang diridiretso. An tubig maabot sa langkaw na 15 metros asin an kontrol kan tubig nasa kalangkawan na 26 metros alagad ini luwas na sa saindang sakop huli ta an tubig madalagan na saná sa link canal (datos kan pakikipag-olay kan Oktubre 17, 2009, nasa tataramon na Ingles) na magdadara kan tubig sa Libmanan asin Cabusao. Kun ibabawas an 3.3 metros (na nasa irarom kan lebel kan tubig) sa kalangkawan na 14.3, 11 metros (hali sa lebel kan dagat) an langkaw kan pantaas na instruktura kan dam, kalangkaw ini kan sarong edipisyong may 4.5 na iskalon (kun an lambing iskalono may langkaw na 2.4 metros). Tano ta maapaw pa an tubig sa kalangkawan na 15 metros? Sosog sa Project Manager asin Project Engineer, sa siring na kalangkawan, an tubig magkakaigwa nin makusog na pagbugsok pasiring sa link canal. An kusog na ini husto sana para makahimo nin puwersang matulod sa tubig pataas huli ta halangkaw an lebel kan kadagaan na aagihan kan link canal na magdadara kan tubig pasiring Libmanan. Sa kalangkawan, maagos an tubig nin “10.28 kilometro hali sa dam pasiring sa pump station” (p. 1-3, Project Component under Basic Project Information). An pump iyo an mabomba kan tubig pasiring sa mga kaumahan na papatubigan. May kabalintunaan an siring na sistema. Tanganing makahimo nin tubig pang-irigasyon, mas marhay na magkua nin tubig sa mga pagkukuahan na harani sa lugar kan mga benipisyaryo (Libmanan asin Cabusao) sa paagi nin pagkua nin tubig sa salog na minaagi sa duwang banwaan. Romdomon na an salog na sinasabi digdi sásarô sana man na salog na nagriribay-ribay sana nin ngaran depende sa banwaan na kinamumugtakan. salog Sipocot ini sa Sipocot, asin salog Libmanan man sa Libmanan (Appendix C). 4. Pag naitugdok an dam, mapoon naman an problema sa polusyon na dara kan mga toxic phytoplankton. Huli ta dakol an baybay, tundag asin laboy, an mga buhaghag na materyal na ini na natupag hali sa mga pampang iaanod kan kan makusog na sulog paibaba asin matitipon sa laog kan dam. Ang mga nitrates na hali sa mga kaharongan asin an iba pang mga organikong materyal matitipon asin magiging dahilan tanganing magdakol asin maglakop an mga phytoplankton (labi ka-saradit na mga organismo), orog na itong mga nakakahílong klase na dai kinakakan kan mga sira. An abnormal na paglakop kan mga phytoplankton puwedeng magdara nin algal bloom na magpapababa sa lebel kan oxygen sa tubig asin dai na makakahangos asin magagadan an mga sira. Eutrophication an apod sa prosesong ini. Huli man kaiyan, madikit an mga sira asin iba pang mga yaman-tubig asin ma-inà an maluya an produksiyon kan mga salog sa Sipocot asin Lupi huli ta kulang an pagkakan kan mga sira, kulang an oxygen na hinahangos, asin huli man kan toxins o hilo na hali sa mga phytoplankton’s (Corrales, R.A., 1991; Manahan, 1994; Nebel and Wright, 1996; Miller, 2000).

Dagdag pa digdi, an pag-aadal ninda Ampongan asin Fraginal (2004) sa salog Barit, na kasugpon kan danao sa Buhi, Camarines Sur, nagpapahiling na an Hydraulic Control Structure sa salog Barit saro sa mga rason kan pagluya kan kalidad kan tubig sa nasabing salog. Sa parte kan istrukturang naka-atubang sa danao, nagsasapo an tubig nin polusyon na may toxic alert na Level II. Boot sabihon kaini halangkaw an bilang kan mga toxic phytoplankton sa lambang litro nin tubig sa lugar, asin na an tubig dai nanggad maninigong gamiton kan mga tawo. An mga toxic phytoplankton nagdadara man nin kadakol na klase nin helang sa kublit na inaapod contact dermatitis. 5. Puwede man na maglangkaw an lebel kan asin sa tubig dara man kan mga tundag sa irarom kan tubig, an pag-askad kan tubig maghihimo na dai na ini magin marhay na gamiton sa mga pananom (Miller, 2000). B. An Environmental impact Statement (EIS) kan National Irrigation Administration (NIA) 1. Executive Summary – The Map (Figure 1.1) General Layout of Libmanan-Cabusao Dam Project (p.1 of Executive Summary) Mga Tuyaw: Dai pinapahiling kan mapa na an proyekto nasa Sipocot asin an paglangkaw kan tubig yaon sa Lupi (Appendix D). Huli sa an mapang ginamit may kakulangan, an siisay man na makakabasa kan EIS mapapakò saná an atensyon sa kamugtakan kan Libmanan asin Cabusao. Romdomon na an duwang banwaan na ini mga benipisyaryo mantang an Sipocot asin Lupi mga madadanyaran. Labi ka-importante ini para sa mga nag-aadal kan proposal. 2. Salâ man na gayo na ikonsidera an Lupi bilang indirect impact area o lugar na dai direktang madadanyaran kan proyekto sosog sa nakasurat sa EIS (Marso 2009) huli ta sa panahon na maitugdok an dam, 13 barangay o maabot sa 1/3 kan bilang kan mga barangay kan banwaan an aaboton kan paglantop o paglakaw kan tubig. An impormasyon na ini sosog sa pahayag kan mga namamanwaan kan Lupi huli man sa nagkakapirang mga tributaries o mga sapang pinaghahalean kan tubig sa salog, asin huli naman sa mga komunidad na nag-eerok sa mga pampang kan mga sapang nasambitan. 3. Project description p.3-7, section 3.4 Project Development Plan and Project Components, 3.4.1 Diversion work. -

“an hiwas kan malalantop na lugar sa itaas kan proyekto, sa kalangkawan na 15 metros, linalaoman na maabot 186 ektarya pag naitugdok na an dam. An mga barangay na kaiba sa 186 ektarya iyo an mga minasunod: parte kan Yabo asin Malaguico sa munisipalidad kan Sipocot, asin 8 barangay kan Lupi. Uya an mga barangay kan Lupi na maaabot kan paglantop: Tapi (Lupi Nuevo), Poblacion (Lupi Viejo), Barrera Jr., San Isidro, San Rafael Sur, Bulawan Jr., asin Colacling.”

Mga Tuyaw:

Maabot sa 13 sapa an pinaghahalean kan tubig mga salog Lupi, Yabo asin Sipocot (sosog sa pahayag ni Mr. Sebastian Perez, dating mayor kan Lupi). Igwa man nin iba pang mga komunidad/sitio/barangay sa mga inaagihan kan mga sapang ini na dai nasambitan sa report. 4. (2nd paragraph of the EIS under Project description p.3-7, section 3.4 Project Development Plan and Project Components, 3.4.1 Diversion work). -

“Sosog sa regional geomophological mapping na ginibo kan Mines and Geosciences Bureau sa Rehiyon 5, an pag-aadal kan daga asin an mga katibaadan na dara kaini sa mga lugar na nakapalibot sa dam nagpapahiling na an lugar kan Libmanan-Cabusao dam sa barangay Malaguico kaayon sa klase nin kadagaan na daing gayo linalaoman na malumoy, kaayon man ini sa klase nin kadagaan na daing gayo katatagbuan nin mga nakaistar o pinagkukuahan nin kabuhayan, kaayon man ini sa klase na daing gayong peligroso sa mga pagtupag, asin daing gayo binabaha, i.e. mga lugar na daing nababareta na pagbaha apuwera sa mga kabàban na nasa gilid sana kan mga salog asin sapa.”

Mga Tuyaw: Sosog sa pakikipag-olay kan INECAR sa mga opisyal kan barangay asin nagkakapirang residente kan Lupi kan Oktubre 17, 2009, binabaha saná an lugar sa panahon na makusog an bagyo, orog na idtong may darang makukusugon na mga pag-uran. An tubig-baha minaagi sana asin dai man nahaloy nin pirang oras o pirang aldaw. Halimbawa kaini kan maghagupit an Bagyong Rosing kan 1995 na nagdara nin baha na nakaabot sa saudan kan banwaan na nasa kalangkawan na 14 metros (dai subuot inabot an simbahan sa kalangkawan na 15 metros). Binaha man an banwaan sa iba pang makukusog na bagyo. An mga kuang litrato kan mga pampang-salog nagpapahiling sa langkaw kan baha sa lugar. Hilingon an mga plastik na basurang nakasàbit sa mga kahoy asin man an mga nagtupag na parte kan pampang na nagpahiling kan marka kan langkaw kan tubig-baha (Appendix E). Kun siring, an mga pagbaha sa Lupi normal saná huli ta nangyayari man an siring na pagbaha sa mga kabàban kan Libmanan, Sipocot, San Fernando, Milaor, Canaman, asin siyudad nin Naga pati naman an iba pang lugar sa rehiyon Bikol asin sa bilog na nasyon. Kun siring, kaipuhan man daw na ilipat an mga tawo sa mga nasambit na mga lugar? Sa panànaw na ini, dai rasonable an pagpabaha o paglantop sa Lupi asin parte kan Sipocot huli sa pagtugdok nin dam na magkakawsa nin posibleng orog pang pagtios huli sa mga pagrilipatan nin istaran kan nasa nasabing mga lugar tangani sanáng matabangan an kapwa nagtitirios man na mga namamanwaan kan Libmanan asin Sipocot. 5. “Figure 4.1.2.3.2.7 Sipocot Quadrangle and Dam site Flood Hazard Map on page 4-9 under Baseline Environmental Conditions, Impact Assessment and Mitigation, section Land Use Classification.” (Appendix F)

(2nd paragraph p.4-9) “An lugar kan proyektong Libmanan-Cabusao dam sa Brgy. Malaguico kaayon sa mga lugar na daing gayo binabaha i.e. mga lugar na daing nababaretaan na mga pagbaha apuwera na saná sa mga kabàban na nasa gilid saná kan mga salog o sapa. Hilingon an Figure 4.1.2.3.2.7 Sipocot Quadrangle and Dam site flood Hazard Map.” Mga Tuyaw: Hilingon na sa mapang ini, an an walang-itaas na parte nagpapahiling na an mga lugar na harani sa Poblacion Lupi kinokonsiderar na “paminsan-minsan saná o bihirang bahaon” mantang an Sipocot “piming binabaha o haros priming binabaha” na may mga parte man na “paminsan-minsan saná o bihirang bahaon”. Igwa man mga lugar kun sain “peligroso sa mga pagtupag nin daga”. (Appendix F) An lugar kan dam sa barangay Malaguico (4-5 metros na kalangkawan hali sa lebel kan tubig-dagat) hababang dikit kisa sa banwaan nin Lupi (6-15 metros) asin sa parte kan Sipocot huli man sa mabukid-bukid na karakter kan kadagaan na lugar na. Alagad huli ta an salog na sinasabi digdi sásarô saná man na minaagos sa tolong banwaan (Lupi, Sipocot, asin Libmanan), makangangálas man na gayo an pagtugdok nin dam na para saná man sa patubig alagad permanenteng malantop nin 13 barangay, maraot nin kapalibutan asin magpapalipat sa mga tawo. Huli man sa pagtaas kan tubig, possible man na magkaigwa nin mga sitwasyon kun sain puwedeng maraot an dam (Pakihiling an mga tuyaw sa Num. 6) o magpabulos nin tubig para magbawas nin pressure siring sa nangyari sa nagkakapirang dam sa Central Luzon na nagpabaha sa mga pagtaraid na lugar. 6. (Last paragraph p.4-10) “Baseline Environmental Conditions, Impact Assessment and Mitigation, section Land Use Classification” “Sa pagkonsiderar sa kusog nin linog asin sa distansiya kan sentro kan linog sa lugar ka dam, maninigo sanáng sa panànaw kan engineering na ipairarom an disenyo kan istruktura sa pinakamakusog na lebel nin linog na 7.6 na na nangyari sa lugar sa pag-aram kan pinakamakusog na paghiro kan daga na kakayanon kan disenyo kan dam. Siring man, ginamit man giraray an gabos na datos.” Mga Tuyaw: An mga kalamidad na dara nin linog bako sanáng huli sa kusog kan paghiro nin daga alagad dakula man an papel kan klase nin daga asin kagapoan sa lugar kun sain pirming nagkakaigwa nin paghiro nin daga minsan sa panahon nin mga maluya saná man linog. Peligroso man sa mga siring na kalamidad an mga lugar kun sain an daga malumoy huli ta pinapahaloy asin pinapakusog kaini an paghiro nin daga. Huli man ta an klase nin daga sa lugar kan dam laboy, buhaghag na laboy, pinong baybay asin man baybay na sa kabilugan calcarenitic an karakter na kinukumpunir nin manlaenlaen, an iba may pores o labi ka-saradit na mga labot, mantang an iba malulumoy (base sa preliminaryong pagaadal kan INECAR na iyo man an resulta kan pag-aadal na nakapalaman sa 4.1 kan EIS,

section 4.1.3 Pedology p.4-12), an kamugtakan na ini siyertong magpapalalâ kan paghiro nin daga na magdadara nin orog pang pagkaraot. (Appendix G) C. An mga agrangay asin an takot kan mga tawo sa Lupi dapit sa dam Dapit sa Social Acceptability o Pag-akò kan Kagabsan sa Proyekto 1. Tano ta nagpirma an mga tawo sa papel na ginamit bilang patunay nin pag-akò kan kagabsan? (may markang Attendance sa pagkondusir subuot nin konsultasyon na ginibo kan NIA kaibahan an iba pang mga ahensiya nin gobyerno asin mga komunidad— Hilingon an EIS attachments). Sa pag-orolay na ginibo kan INECAR sa Lupi (Oktubre 17, 2009), nakalap an mga minasunod na mga pahayag: a) Sinabihan subuot sinda na maglista kan pangaran asin magpirma sa attendance sheet. An mga speakers o mga parataram nagpahayag dapit sa mga benepisyo kan proyekto. Ini an dahilan kun tano ta nagustuhan kan iba an proyekto. Dai nasambit an mga mandatang epekto sainda kan proyekto. Dai ninda aram na an pagpirma sa attendance sheet gagamiton na pruweba kan pag-akò kan kagabsan sa proyekto. b) An mga paliwanag ginibong marahay-rahay, na puwedeng iyo an dahilan na an iba nagpirma sa mga pormang dinistribwer sainda sa laog kan consultation meeting. c) Sarong attendance sheet an porma. Sinabihan sindang magpirma huli ta kun mayo sindang pirma dai sinda matatawan nin pagkakan. d) Dai sainda ipinahayag an gabos na impormasyon dapit sa proyekto. Dai pa sana nahahaloy kan maaraman ninda sinda posibleng ilipat nin istaran. e) An mga tawo dai kaipuhan ilipat nin erokan. An paglipat mayong kasiguruhan sa pagkukuahan nin kabuhayan huli ta an espasyo (o lote) na itatao sainda sadit asin husto sana para sa sarong harong. Pàno na saná an saindang mga ataman na hayop? f) May sobra sa 5 klase nin sira an makukua sa salog, kadakol nin mga gamgam asin iba pang hayop siring sa gotô, anis, boot (agid sa anteater) asin iba pa, an madadanyaran. An mga minasunod mga pahayag kan naeksperiyensiya kan mga tawo sa konsultasyon sa Libmanan: a) An mga paghandal kan mga residente kan Tapi dai man natawanan nin magkakanigong kasimbagan. Ginibo pa nganing pangirít asin papilosopo an simbag kan mga representante kan gobyerno, kun kaya naghali na saná an mga taga-Tapi. b) Sosog sa resolusyon na nahaman sa konsultasyon sa Libmanan, an mga direktang madadanyaran saná iyo an mga residente sa gilid kan mga salog.

c) An mga namamanwaan naghurot sa NIA na magduman para sa sarong pagtiripon tanganing pag-olayan an isyu, alagad pirang bulan na an nakakaagi, dai pa man giraray nagkakaigwa nin pag-orolay. Kaipuhan magkundusir nin konsultasyon sa publiko an NIA. 2. Sosog sa konsultasyon/pakikipag-olay na ginibo kan INECAR sa mga opisyal kan barangay asin nagkakapirang mga residente kan Lupi, makangalas-ngalas an katoninongan kan mayor. Kadakol kan saindang mga paghandal an dai man nadadangog, o nagigibohan nin kasimbagan. Ginigibo na an aktwal na pagtogdok kan dam kan naaraman ninda an mga katibaadan na puwedeng mangyari sa saindang mga kaharongan asin pinagkukuahan kabuhayan. 3. Sa Lupi, nakatipon nin 941 na pirma hali sa Poblacion asin iba pang mga barangay (Appendices H1-H7) na dai nag-ooyon sa pagtugdok kan dam sa barangay Malaguico. An mga minasunod iyo an mga pangapodan na kaiba kan mga pirma: a) Mayong lehitimo asin tamang konsultasyon. Dai dinangog an saindang mga paghandal. Paglapas ini sa saindang derecho na dangogon. b) Sala ang impormasyon na base sa Community-Based Monitoring System na nagsasabi na 300 pamilya an madadanyaran. An mga namamanwaan nagtutubod na mas dakol pa kisa digdi, maabot nin ribo. Na an bilang na 300 ginamit sana tanganing maaprubahan an proyekto. c) Daing pagtukar sa papel kan mga negatibong epekto kan dam sa sainda, gabos positibong epekto sana sa mga komunidad na manginginabang (Libmanan asin Cabusao). d) Sa kabaliktadan, an mga komunidad sa Lupi dai manginginabang sa dam. Madara saná ini nin pagkaraot sa saindang mga tanuman, kabuhayan asin erokan. e) Dai ninda kaipuhan an dam. An kaipuhan ninda marhay na sistema nin gobyerno, malinig na pamámayo, malasakit sa mga nagtitios, asin pangkagabsan na pagmangno sa kapakanan kan mga tawo. Dapit sa mga posibleng epekto kan dam sa tawo 1. Sa lado kan agrikultura, an EIS nagsasabing maabot sa 23,836 ektarya an tanuman na daga sa Libmanan mantang sa Sipocot 70.72% saná (p.12 kan EIS Baseline Characterization section 3.4 The People, 3.4.1 Demographic Profile). Sosog sa siring na bilang sa Libmanan, an proporsyon kan dagang pang-agrikultura sa enterong kadagaan kaini (33,620 ektarya; Datos kan Camarines Sur kan 2007) maabot 70.9% mantang an sa Sipocot 80.64% huli ta an nasabing banwaan igwang 21,160 ektaryang daga asin 17,062.92 kaini ginagamit sa agrikultura. Kun mag-abot an panahon na maraot an dam,

mas dakol an mawawara sa Sipocot. An duwang banwaan igwang mga tanuman sa kabàban asin mga haralangkaw na lugar. 2. An banwaan kan Lupi igwang halaga sa historya kan ronâ. Suanoy na ining banwaan na pinundar kan mga Espanyol sa barangay San Pedro kaidtong Oktubre 17, 1726 (Appendix I). Kun kaya an mga komunidad digdi igwang sadiring kultura na dayupot sainda. An paglantop kan tubig dai sana mangangahulugan nin pagkawara kan erokan o lugar nin hanapbuhay, kundi magwawalat ini nin hararom na marka nin kawàran kan lugar na nakarimpos sa saindang pagkatawo. 3. An magiging pagkaraot kan mga tatamnan sa mga kabàban kan lugar kan proyekto dara sana kan pagtogdok nin dam. Ehemplo kaini an pag-aadal ni Miller (2000) kan 1997 sa Sweden kun sain an mga dam nagdara nin pagkaraot kan biodiversity o kapalibutan. An mga pag-aadal na ginibo sa nagkakapirang dam sa nasabing nasyon na ginagamit para sa enerhiyang hydroelectric nagpahiling na igwang 15-50% na pagdikit kan mga pananom sa mga pampang kan salog na igwang dam, kumpara ini sa mga pananom sa pampang kan mga salog na mayong dam. Kun kaya, igwa nin posibilidad na an paglangkaw nin tubig sa mga pampang kan salog sa Sipocot magdodolot nin siring man na pagkaraot. An mga tawong nakaistar sa mga lugar na ini nagsasabing mataba asin produktibo an daga para tanuman nin mga pananom na puwedeng pagkuahan nin kabuhayan. 4. Tano ta an dam ibubugtak sa Sipocot kun irigasyon an problema? Ini sarong hapot na dai malinaw na nasimbagan kan EIS asin mga pahayag kan mga tawo sa Lupi. Romdomon na an katuyuhan kan EIS iyo na (nasambit naman subago) 1) paorogon an paggamit nin tubig asin yaman kan daga sa pagtugdok nin kongkretong dam na isasangli sa mga bombang de-makinang presenteng ginagamit para sa patubig [kabilugán na katuyuhan] asin 2) tanganing mabawasan an gastos sa operasyon kan patubig asin madagdagan an kabuhayan kan mga paraomang magiging benepisyaryo. An mga benipisyaryong paraoma yaon sa Libmanan asin Cabusao. Mayo man nasambit na mga benipisyo para sa Lupi asin Sipocot. An duwang banwaan na ini maliwanag na direktang madadanyaran kan proyekto. An mga taga-Sipocot asin Lupi, orog na an mga taga-Lupi, kadaklan nagsasapo nin pagtios. Tano ta paoorogon pa an pagtios kan mga tawong ini, sa paagi nin paglipat sainda asin sa orog pang pagbaha sa panahon nin tag-uran, para matabangan an iba pang komunidad na kapwa man nagtitios? D. An mga posibleng alternatibong pagkuahan nin tubig para sa Libmanan asin Cabusao Dai kaipuhan an dam sa Sipocot tanganing mapatubigan anmga kaumahan. Igwang mga teknolohiyang dai gayong mangangaipo nin gastos na puwedeng magkoleta asin magtipon nin tubig hali sa uran asin iba pang pagkukuahan. Romdomon na an salog Libmanan kasugpon saná man kan salog Sipocot. An Tangcong Vaca man iyo an pinaggigikanan kan tubig kan Libmanan (Appendix C).

1. Orog na pasil asin matipid, asin dai magdadara nin katibaadan kun magkukua na sana nin tubig sa salog Libmanan kisa magtugdok nin dam na magkakantidad P1.9-bilyon. Romdomon man na an Libmanan iyo an pinakadakulang munisipalidad kan Camarines Sur. Kinukumpunir ini nin 75 na barangay asin may kadagaan na maabot 336.2 kilometro-kwadrado. An watershed o kinukuahan nin tubig kan banwaan iyo an Tangcong Vaca kun sain matatagbuan an kadakol na mga sapa asin burabod. 2. An mga paraoma sa India (R. Saha et al., 2007), Taiwan, asin iba pang mga nasyon naggagamit nin mga simpleng istrukturang inaapod “water harvester” tanganing pagtipunan nin tubig-uran paras a saindang mga tatamnan asin mga badang. Ang istrukturang ini ginagamit man sa pirang parte kan Filipinas sa mga harong sa mga rural na lugar kun sain hararayo an mga natural na pinagkukuhan tubig. Dai magastos an siring na sistema asin puwedeng imantenir nin mga paraoma o grupo nin mga paraoma depende sa kadakulaan kan “water harvester”. 3. Puwede man maggamit nin mga saradit na sagop na titipunan nin tubig pag tag-uran na magagamit kan mga paraoma para sa saindang mga tatamnan. An pagmantenir kaini puwede nang ipamahala sa mga paraoma. 4. Sa baretang sinurat ni Juan Escandor Jr. kan Philippine Daily Inquirer (http://www.bicolmail.com/issue/2009/june11/xswine.html) sinasabing “an dam magriribay sa apat na yunit nin 250-horsepower na makinang pambomba na sa ngunyan nagdadarang patubig sa 2,195 ektaryang kaumahan sa mga banwaan nin Libmanan asin Cabusao. Minagastos an NIA taun-taon nin P7-milyon para sa krudo asin aceiteng kaipuhan kan mga nasabing makinang pang-irigasyon.” An dam gagastusan nin P1.9-nilyon. Sa halagang P1.9-bilyon, an apat na makinang pangirigasyon puwedeng gamiton sa laog nin 271 taon (sa taunan na halagang P7 para sa krudo asin aceite). Alagad, igwa pa man ibang konsiderasyon arog kan gastos sa pagmantenir kan kagamitan asin man an depresyasyon o pagbaba kan halaga kan piso, kaiba naman an pagsangli kan mga makina pati man an pagdugang nin mga makinang pang-irigasyon. Sa siring na perspektiba, puwedeng ikonsiderar an mga minasunod na oportunidad: -

Kun dodoblehon an mga makina = gigibohon walong (8) makina, asin kun an lambing makina magkakahalagang P3-milyon (kaiba na an inflation) = P24-milyon. Kun gagamiton an mga pasilidad sa laog nin 100 taon, kun magkakaigwa nin pagribay nin mga kagamitan lambing 5 taon, an kabilugan na gastos maabot sa P480milyon. Kun an halagang ini ibabawas sa P1.9-bilyon, igwa pang tadang P1-42-bilyon sa badyet.

-

Kun an taunan na halaga kan krudo asin aceite maabot P12-milyon (kaiba naman an depresyasyon kan piso), an walong makina puwedeng gamiton sagkod 118 taon.

Hinihiling man kan kag-pirma sa pag-aadal na ini na sa kuwentadang nasa itaas igwa pang mga bagay na dai naikonsiderar. Huli kan kaulangan na ini, an labà kan mga taon na

puwedeng gamiton an pasilidad puwede man na maglìpot pa. alagad, sa pangkagabsan na konsepto, orog-orog na matipid pa man giraray an paggamit kan mga makinang pangirigasyon kisa sa pagtugdok nin dam, asin na dai ini magkakawsa nin paglipat kan mga tawo, dai man ini magdadara nin labi-labing paghandal huli sa pasibleng pagkawara kan kapalibutan, buhay, asin kabuhayan. Dagdag pa digdi, an dam puwede man na mag-abot sanáng 10 o 20 taon, huli sa mga natural na kalamidad, salâ kan tawo, pagbâgo kan kapalibutan, asin man linog. Kongklusyon Dai kaipuhan an dam tanganing magkaigwa nin patubig an Libmanan asin Cabusao. An mga banwaan na ini puwedeng magkua nin tubig sa mga salog asin sapa sa laog kan saindang nasasakupan. An mga namamanwaan kan Lupi asin Sipocot dai kaipuhan na isakripisyo huli ta igwa man mga alternatibong paagi nin patubig na daing gayong magastos, dai magdadanyar sa kapalibutan asin buhay nin mga tawo. Rekomendasyon 1. Ikonsiderar an mga alternatibong nasambitan sa Letrang D. 2. An kag-pirma sa pag-aadal na ini nangangapudan sa sensibilidad kan mga ahensiya nin gobyerno na nagtutulod asin nagsusuporta sa Libmanan-Cabusao Dam Project (LCDP), siring man sa mga namamanwaan kan Libmanan asin Cabusao, na dangogon man an mga agrangay kan mga taga-Lupi asin Sipocot na direktang madadanyaran kan nasabing proyekto para matawan sinda (Libmanan asin Cabusao) kan kaipuhan nindang patubig, mantang an magpakukuahan tubig yaon sana sa saindang daratangan. 3. An kag-pirma man naghuhurot sa mga katakod na ahensiya nin gobyerno na liwat na pagisipan an saindang mga plano asin pag-adalan an mga alternatibong sinasabi sa pag-aadal na ini tanganing maitao an kaipuhan na patubig sa Libmanan asin Cabusao na dai madanyar sa mga namamanwaan kan Lupi asin Sipocot. Inihanda ni: EMELINA G. REGIS, PH.D. Direktor, INECAR Ateneo de Naga University November 5, 2009 Inindorso: FR. JOEL E. TABORA S.J. Presidente Ateneo de Naga University Naga City

(PART II — FILIPINO) Paunang Imbestigasyon sa Libmanan-Cabusao Dam Project (LCDP) sa Ilog ng Sipocot

Introduksiyon Ang Libmanan-Cabusao Dam Project ay isinusulong ng National Irrigation Administration (NIA), Rehiyon 5, na naka-base sa Lungsod ng Naga. Napagkalooban ito ng Environmental Compliance Certificate (ECC Reference Code 0904-008-4520) ng Department of Environment and Natural Resources (DENR), Lungsod ng Quezon, noong Abril 20, 2009, at nilagdaan ni Kalihim Jose L. Atienza Jr. ng DENR (Appendix A). Aabot ng tatlong (3) taon ang pagtatayo ng proyekto. Ayon sa Environmental Impact Assessment (EIS) ng proyekto noong Marso 2009, ang proyekto ay may layuning: 1) pag-ibayuhin ang paggamit ng yamang-tubig at yamang-lupa sa pamamagitan ng paggamit ng kongkretong diversion dam sa halip na pump system na kasalukuyang ginagamit sa patubig sa lugar [kabuuuang layunin], at 2) upang mabawasan ang gastos sa pagpapatakbo ng patubig at nang madagdagan ang kita ng mga sakahan upang makatulong sa mga magsasakang mabebenipisyuhan [kaugnay na layunin]. Ngunit ang proyekto ay wala sa Libmanan, ito ay itinatayo sa bayan ng Sipocot, Camarines Sur at magbubunga ng pagtaas ng tubig sa labintatlong (13) barangay ng bayan ng Lupi, at isang (1) barangay ng Sipocot. Kasalukuyang itinatayo ang dam (Appendix A1) sa barangay Malaguico, sakop ng Sipocot, at may apat (4) na buwan na matapos itong nasimulan na nakapaloob sa labingwalong (18) buwang kontrata. Ang takot ng mga mamamayan ng Lupi ang siyang naghimok na hingin ang tulong ng INECAR na suriin ang problem. Hiningi gayundin ni Obispo José Rojas Jr. ng Diosesis ng Libmanan ang tulong ng maylagda dahil na rin sa hindi matatawarang pangamba ng mga mamamayan ng Lupi hinggil sa mga pagkasirang maaring dalhin ng proyektong dam sa Sipocot sa panahong ito ay maitayo na. Sapagkat ang bagay na ito ay labis na nangangailangan ng kaukulang pansin, nagsagawa ang Institute for Environmental Conservation and Research, Ateneo de Naga University, ng paunang imbestigasyon noong Oktubre 17, 2009. Layunin ng imbestigasyon na: 1) 2) 3) 4)

Alamin ang kasalukuyang kalagayan ng itinatayong dam sa Sipocot Suriin ang naaprubahang Environmental Impact Statement (EIS) ng NIA Alamin ang mga hinaing at pangamba ng mga mamamayan ng Lupi hinggil sa dam Makapagmungkahi ng mga maaaring maging alternatibong mapagkukunan ng patubig para sa Libmanan at Cabusao

Metodolohiya Ang paunang imbestigasyon ay isinagawa ng study team ng INECAR na binubuo ng limang kasapi (Bb. Joanaviva Caceres, Bb. Shane Bimeda, G. Alex San Jose, G. Pedro Prima Jr., at Dr. Emelina G. Regis na siyang tumatayong pinuno ng pangkat). Kasamang ring mga boluntaryo

sina G. Victor Nierva, guro sa Ateneo de Naga University, G. Jonas Soltes, mamamahayag ng Inquirer na naka-base sa Lungsod ng Legazpi, at G. Sebastian Perez, dating punongbayan ng Lupi. Ang mga pamamaraang ginamit ay ang mga sumusunod: a) pagkuha ng mga larawan sa lugar ng dam at iba pang kaugnay na mga lugar, b) pakikipanayam sa mga taong may kinalaman sa proyekto, hal., Project Manager ng konstruksiyon ng dam at mga mamamayan at lokal na opisyal ng barangay sa Lupi. Ginamit din ang iba pang pamamaraan tulad ng mga sumusunod: c) pagkuha ng elevation o taas ng lugar at geographic coordinates o tiyak na lokasyon gamit ang Geographic Positioning System (GPS) at mapa (Appendix B) ng ilang lugar mula Sipocot hanggang Lupi, d) pagkuha ng mga sediments o banlik sa lugar na pinagtatayuan dam para sa sediment characterization (Fanning at Fanning, 1989; DeLuca at O’Herron, 2002), kinuha rin ang antas ng acidity at salinity o alat ng tubig gamit ang pH meter at irefractometer, at e) pagbatid ng antas ng mga pagbaha sa lugar. Ginamit ring batayan ang ilang nakalimbag na dokumento, kasama na ang Environmental Impact Statement (EIS) ng proyekto (National Irrigation Administration o NIA bilang tagapagtaguyod) na may petsang Marso 2009, ang Environmental Compliance Certificate (ECC) na ipinagkaloob ng DENR sa tagapagtaguyod, at ang nakasulat at nilagdaang mga paninidigan ng mga mamamayan ng Lupi. MGA RESULTA NG IMBESTIGASYON A. Ang kasalukuyang kalagayan ng proyektong dam Ang proyekto ay tinatayang magsisilbing irigasyon para palaguin ang pagsasaka ng palay sa 4,000 hanggang 4,800 hektaryang lupang sakahan sa mga bayan ng Libmanan at Cabusao. Gayunpaman, ang paraan ng pagsasakatuparan ng proyekto ay katatagpuan ng mga nagbubunga ng pagkalito, pangamba, at pag-aalinlangan sa panig ng mga pamayanang sinasabing maaapektuhan ng dam, lalung-lalo na sa mga bayan ng Lupi at Sipocot sa Camarines Sur. 1. Nakalilito ang pangalang “Libmanan-Cabusao Dam Project” pagkat ang dam ay itatayo sa Sipocot at magbubunga ng pagtaas ng tubig sa bayan ng Lupi. Bakit hindi Sipocot-Lupi Dam ang pangalan? 2. Ang ibinigay na pangalang nabanggit ay maaaring ang siyang dahilan kung bakit halos lahat ng mga impormasyong matatagpuan sa EIS ay nauukol sa mga benepisyo ng dam sa mga bayan ng Libmanan at Cabusao at kakaunti lamang ang nababanggit hinggil sa mga epekto nito sa mga bayan ng Sipocot at Lupi. Sapagkat ang katotohanan ay ang mga bayan ng Libmanan at Cabusao ay ang mga mabibiyayaan samantalang ang mga bayan ng Sipocot at Lupi ay tinatawag na direct impact areas na siyang higit na daranas ng mga pagkasirang epekto ng proyekto. Mali ring ihanay ang Lupi bilang indirect impact area o lugar na hindi tuwirang maaapektuhan ng proyekto ayon sa EIS (Marso 2009) dahil kung tuluyang maitatayo ang dam, labintatolong (13) barangay o humigit kumulang 1/3 ng bilang ng mga barangay ng Lupi ang aabutin ng pagtaas ng tubig. Ang bilang na ito ay ayon sa mga pahayag ng mga

mamamayan ng Lupi dahil na rin sa pagkakaroon ng ilang tributaries o mga sapang pinagbubukalan ng tubig sa ilog at ayon na rin sa mga residenteng nakatira malapit sa mga pampang ng mga sapang ito. Ang direct impact o tuwirang epekto ay direktang bunga ng isang aksiyon o paggawa ng tao tulad ng pagtatayo ng dam na may kasamang pagtaas ng tubig, o maging ng anumang likas na pangyayari tulad ng bagyo. Ang indirect impact o di tuwirang epekto ay bunga lamang ng mga tuwirang epekto ng isang aktibidad tulad ng paglikas ng mga tao at maging kahirapan dahil sa pagkawala ng mga lupaing sanhi ng pagtaas ng tubig na bunga ng pagtatayo ng dam. 3. Ayon sa panayam sa Project Manager ng dam sa Sipocot, “sa antas na 14.3m, ang dam ay gagawin sa paraang ang tubig ay malayang aagos paibaba. Aabot ang antas ng tubig hanggang 15m at ang kontrol ng tubig ay nasa taas na 26m ngunit hindi na nila ito sakop dahil ang tubig ay aagos na patungo sa gagawing kanal (link canal)” (buod ng panayam noong Oktubre 17, 2009, isinalin sa Ingles) na siyang magiging daluyan ng tubig papuntang Libmanan at Cabusao. Mula 3.3m (ilalim ng tubig), sa taas na 14.3m, ang itataas ng tubig sa loob ng dam mula sa antas ng dagat ay 11m na humigit kumulang ay katumbas ng gusaling may 4.5 palapag (kung ang bawat palapag ay may taas na 2.4m). Bakit ang pagtaas tubig ay aabot sa elevation o kataasan 15? Ayon sa Project Manager at Project Engineer, sa gayong kataasan ang tubig na dadaloy paibaba ay magkakaroon ng malakas na agos patungo sa kanal (link canal). Ang lakas ng agos na ito’y sasapat upang itulak paitaas ang tubig patungo sa mas mataas na lugar sapagkat mataas ang topograpiya ng kalupaang dadaanan ng kanal papuntang Libmanan.. Kapag narating na ng tubig ang mataas na lugar, dadaloy ito paibaba “sa kanal na may habang 10.28km mula sa dam hanggang sa pump station” (p.1-3, Project Component under Basic Project Information). Ang pump ang maghahatid ng tubig patungo sa mga palayang manginginabang ng patubig. Hindi makatuwiran ang ganitong sistema. Upang makakuha ng tubig para sa irigasyon, higit na mainam na kumuha sa mga mapagkukunang malapit sa mga sakahang manginginabang (Libmanan at Cabusao), sa kasong ito, maaaring kumuha sa ilog na bumabagtas sa dalawang bayan. Pansining ang ilog na binabanggit sa imbestigasyong ito ay iisang ilog na nagkakaroon lamang pagbabagon ng pangalan dala ng mga lugar na dinaraanan. Samakatuwid, ito ay nagiging Ilog ng Sipocot sa bayan ng Sipocot at Ilog ng Libmanan sa bayan ng Libmanan (Appendix C). 4. Kapag tuluyan nang naitayo ang dam, magsisimula na rin ang suliranin sa polusyong dala ng toxic phytoplanktons. Dahil sa ang lupa sa lugar ng dam ay pinaghalong buhangin, banlik at luwad o putik, ang buhaghag na mga materyal na ito na bunga ng pagguho sa mga pampang ng ilog na tinatangay naman paibaba ng malakas na agos ay maiipon sa loob ng dam. Ang mga nitrates sa mga kabahayan at iba pang mga oganikong materyal ay matitipon at mabibigay daan sa pagdami ng mga phytoplankton (mga napakaliliit na halaman at tilahalamang mga organismo), higit na ang mga toxic (nakalalason) na mga organismong hindi kinakain ng mga isda. Ang abnormal na pagdami ng mga phytoplankton ay maaaring

magbunga ng paglago ng mga algae na uubos ng oxygen at papatay naman sa mga isda. Ang prosesong ito ay tinatawag na eutrophication. Bunga nito, magkakaroon ng pagbaba ng biodiversity at paghina ng kakayahan ng ilog sa bahaging nasa itaas ng dam (Sipocot at Lupi) na magkapagbigay-buhay sa mga organismong tulad ng isda dahil sa kakulangan ng makakain at oxygen at dahil na rin sa lasong magmumula sa mga phytoplankton. (Corrales, R.A., 1991; Manahan, 1994; Nebel and Wright, 1996; Miller, 2000). Sa pag-aaral nina Ampongan at Fraginal (2004) sa ilog ng Barit na nagmumula sa Lawa ng Buhi sa Camarines Sur, sinasabing ang Hydraulic Control Structure sa Barit ay isa sa mga dahilan ng pagkasira ng kalidad ng tubig sa nasabing ilog. Sa bahagi ng instrukturang nakaharap sa lawa, labis ang polusyon sa tubig na umaabot sa Antas 2 ng toxic alert o antas ng lason. Nangangahulugan ito na mataas ang bilang ng toxic phytoplankton sa bawat litro ng tubig, samakatuwid, hindi mainam para gamitin ng tao ang tubig. Ang nakalalasong phytoplankton ay nagdadala rin ng maraming uri ng sakit sa balat, isa na ang contact dermatitis sa mga tao. 5. Maaari ring mamuo ang asin sa mga naipong banlik sa ilalim ng tubig sa loob ng dam, at pinaaalat nito ang tubig hanggang hindi na maaaring gamitin sa patubig sa mga sakahan (Miller, 2009). B. Ang Environmental Impact Assessment (EIS) ng National Irrigation Administration (NIA) 1. Buod ng Proyekto – Mapa (Figure 1.1) Pangkalahatang Mapa ng Libmanan-Cabusao Dam Project (p.1 ng Buod ng Proyekto). Puna: Ang mapa ay hindi nagpapakita na ang proyekto ay matatagpuan sa Sipocot at magbubunga ng pagtaas sa Lupi (Appendix D). Kung hindi magpapakita ng angkop na mapa, sinumang makababasa ng EIS ay magtutuon lamang ng pansin sa sitwasyon ng Libmanan at Cabusao. Pansining ang Libmanan at Cabusao ay parehong manginginabang sa proyekto samantalang ang Sipocot at Lupi ay mga apektadong lugar. Mahalaga ito sa sinumang nagsusuri ng panukalang dam. 2. Mali na ihanay ang Lupi sa tinatawag na indirect impact area o lugar na hindi tuwirang maaapektuhan ng proyekto ayon sa EIS (Marso 2009) dahil kung tuluyang maitatayo ang dam, labintatlong (13) barangay o 1/3 ng bilang ng mga barangay ng Lupi ang daranas ng pagtaas ng tubig. Ang bilang na ito ay ayon sa pahayag ng mga mamamayan ng Lupi na ang iba ay naninirahan sa mga pampang ng ilog na umano’y may ilang tributaries o mga pinagbubukalan ng tubig na dumadaloy patungong sa ilog. 3. Pagsasalarawan ng proyekto p. 3-7, section 3.4 Mga Plano sa Pagtatayo ng Proyekto at Mga Sangkap ng Proyekto, 3.4.1 Mga Patrabaho sa Diversion

-

“ang masasakop ng pagtaas ng tubig sa itaas ng dam sa kataasan na 15.00 ay tinatayang aabot ng 186 hektarya sa panahong ang dam ay maitayo na. Ang mga barangay na saklaw ng 186 hektarya ay ang mga sumusunod: bahagi ng Yabo at Malaguico sa bayan ng Sipocot, at walong (8) barangay naman sa bayan ng Lupi. Ito ang mga sumusunod: Tapi (Lupi Viejo), Poblacion (Lupi Viejo), Barrera Jr., San Isidro, San Rafael Sur, Bulawan Jr., at Colacling.” Puna: Ang mga ilog ng Lupi, Yabo at Sipocot ay tinatayang may labintatlong tributaries o pinagmumulan ng tubig (ayon sa pahayag ng dating punongbayan ng Lupi na si G. Sebastian Perez). May iba pang mga kumunidad/sityo/barangay sa mga tributaries na hindi binanggit sa report.

4. (Ikalawang talata ng EIS, Paglalarawan ng Proyekto p. 3-7, seksiyon 3.4 Mga Plano sa Pagtatayo ng Proyekto at Mga Sangkap ng Proyekto, 3.4.1 Mga Patrabaho sa Diversion -

“Ayon sa pag-aaral sa katangian ng kalupaan na isinagawa ng Mines and Geosciences Bureau ng Rehiyon 5, ang pagsisiyasat ng maaring maging mga panganib at kahinaan ng pagtatayuan ng dam ay nagsasabing ang lugar ng Libmanan-Cabusao dam sa barangay Malaguico ay kabilang sa mga lugar na kung saan hindi gaanong inaasahan ang paglambot ng lupa, lugar din ito na hindi gaanong inaasahang pagtitirhan o pagkukunan ng kabuhayan, hindi rin gaanong inaasahan ang mga pagguho ng lupa, at hindi rin gaanong binabaha, halimbawa ang mga lugar na walang naiuulat na mga pagbaha maliban sa mga mabababang lugar na malapit sa mga ilog at sapa” Puna: Ayon sa panayam ng INECAR sa lokal na pamunuang pambarangay at ilang mamamayan ng Lupi noong Oktubre 17, 2009, binabaha ang lugar sa panahon lamang ng malalakas na bagyo, lalung-lalo na ang mga supertyphoons na may kasamang matinding buhos ng ulan. Ang tubig na dala ng baha ay dumaraan lamang at hindi lumalagi ng matagal. Halimbawa, noong rumagasa ang Bagyong Rosing noong 1995, umabot ang baha sa palengke ng kabayanan sa kataasan na 14m (hindi umano inabot ang simbahan sa kataasang 15m). Tumaas rin ang tubig sa panahon ng iba pang malalakas na bagyo. Ang mga larawan ng pampang ng ilog ay nagpapakita ng taas ng tubig sa tuwing may baha. Pansining ang mga plastik at iba pang basurang nakabitin sa mga puno at ang mga gumuhong pampang na nagpapakita ng antas ng tubig sa ilog sa panahon ng pagbaha (Appendix E). Samakatuwid, karaniwan lamang ang mga pagbaha sa Lupi dahil nangyayari rin ito sa ilang mabababang lugar sa mga bayan ng Libmanan, Sipocot, San Fernando, Milaor, Canaman at lungsod ng Naga at iba pang mga lugar sa rehiyon Bikol at maging sa buong bansa. Kung kaya’t hindi ba kailangang ilikas rin ang mga tao sa mga lugar na ito? Sa sitwasyong ito, ang pagpapataas ng tubig sa Lupi at bahagi ng Sipocot dahil sa pagtatayo ng dam ay hindi makatuwiran dahil kung gagawin ito upang matulungan ang mga mahihirap na mamamayan ng Libmanan at Cabusao, ililikas lamang nito ang mga mamamayang naghihirap rin at maaaring lalo pang maghirap.

5. Figure 4.1.2.3.2.7 Ang Sipocot Quadrangle at ang Dam Site Flood Hazard Map sa pahina 4-9 sa ilalim ng Baseline Environmental Conditions, Impact and Assessment and Mitigation, seksiyon Land Use Classification.” (Appendix F) -

(Ikalawang talata, p 4-9) “Ang lugar ng panukalang Libmanan-Cabusao Dam sa barangay Malaguico ay kabilang sa mga lugar na hindi gaanong binabaha o lugar na walang naiuulat na mga pagbaha maliban sa mga mabababang lugar na malapit sa mga ilog at sapa. Tingnan ang Figure 4.1.2.3.2.7 Sipocot Quadrangle at Dam Site Flood Hazard Map.” Puna: Pansining sa Figure na ito, ang kaliwang itaas ng mapa ay nagpapakita na ang mga lugar na malapit sa Lupi ay sinasabing “binabaha paminsan-minsan o halos walang baha” samantalang ang Sipocot ay “lugar na madalas bahain o laging binabaha” at “binabaha paminsan-minsan o halos walang baha”. May mga lugar ding “madalas ang pagguho ng lupa sa mga pampang ng ilog” (Appendix F). Ang lugar na pinagtatayuan ng dam sa barangay Malaguico (kataasang 4-5m mula sa antas ng dagat) ay mababa nang bahagya kaysa sa kataasan ng bayan ng Lupi (6-15m mula antas ng dagat), mababa rin ito sa ilang bahagi ng Sipocot dahil sa bulubunduking katangian ng kalupaan. Gayunpaman, dahil iisang ilog lamang ang dumadaloy sa tatlong bayan na ito (Lupi, Sipocot at Libmanan), kakatwa na ang isang dam na para sa patubig lamang ay itatayo at tuluyang maglulubog ng labintatlong (13) barangay, magsisira ng mga pananim, at maglilikas ng mga tao. Dahil rin sa permanenteng pagtaas ng tubig, may mga pagkakataong ang dam ay maaaring masira (Tingnan ang mga puna para sa Bilang 6) o magpakawala ng tubig upang maibsan ang pressure o lakas ng tubig, tulad ng ginawa sa ibang dam sa Gitnang Luzon na nagbunga ng mga pagbaha sa mga mabababang lugar doon.

6. (Huling talata p 4-10) Baseline Environmental Conditions, Impact Assessment and Mitigation, seksiyon Land Use Classification “Sa pagkonsidera sa lakas ng lindol at lapit ng sentro nito sa lugar ng dam, sa pananaw ng pagtatayo at pagdidisenyo ng mga istrukturang ganito, nararapat lamang na maging batayan ang lindol na may lakas 7.6 sa pagbatid ng pinakamatinding paggalaw ng lupa para sa pagkuha ng nararapat na disenyong makakaya ang gayong lindol. Gayunpaman, ginamit pa rin at sinuri ang lahat ng datos.” Puna: Ang mga sakunang bunga ng lindol ay hindi lamang dahil sa lakas ng pagyanig ngunit pati rin ang uri ng lupa at mga batong karaniwan sa lugar kung saan madalas ang paggalaw ng lupa kahit sa mahihinang mga lindol laman. Ang gayong mga sakuna ay nangyayari rin sa mga lugar kung saan malambot ang lupa na nagpapalakas at nagpapatagal sa paggalaw ng kalupaan. Dahil ang lupa sa lugar ng dam ay luwad, buhaghag na luwas, malambot na buhangin at buhangin, na bumubuo sa pangkalahatang katangiang calcarenitic, ang iba’y may mga pores o napakaliliit na mga butas, ang iba naman ay malambot (ayon sa unang pagsusuri ng INECAR na siya ring resulta ng pagsusuring sinasaad ng 4.1 ng EIS, seksiyon

4.1.3 Pedology (p. 4-12), ang kalagayang ito ay lalo lamang magpapatindi sa paggalaw ng lupa at magbubunga ng mga pagkasira o sakuna. (Appendix G) C. Ang mga hinaing at takot ng mga mamamayan ng Lupi hinggil sa dam Ukol sa Pangkalahatang Pagtanggap ng Lipunan o Social Acceptability 1. Bakit lumagda ang mga tao at tila naging kahulugan nito ang pagtanggap (minarkahan na Attendance nang nagsagawa ng kosultasyon ang NIA kasama ang iba pang mga ahensiya ng gobyerno at iba pang mga kumunidad—Tingnan ang mga kalakip mula sa EIS)? Ayon sa panayam na isinagawa ng INECAR sa Lupi (Oktubre 17, 2009), nakuha ang mga sumusunod na pahayag: a) Hininging lumagda sila sa attendance sheet. Ang mga nagsalita ay nagpahayag tungkol mga benepisyo ng proyekto. Sa gayon, nagustuhan ng ilan sa kanila ang proyekto. Hindi nabanggit sa kanila ang mga epekto ng proyekto. Hindi nila alam na ang paglagda sa attendance sheet ay gagamiting patunay ng social acceptability. b) Maayos ang mga naging paliwanag, kung kaya ang mga nagsipagdalo sa konsultasyon ay lumagda sa pormang ibinigay sa kanila. c) Ang porma ay attendance sheet. Sinabihan din silang lumagda dahil kung walang lagda ay hindi mabibigyan ng pagkain. d) Hindi sa kanila ibinigay ang lahat ng impormasyon. Huli na nang malaman nila ang posibilidad na maaari silang ilikas. e) Na hindi umano sila dapat ilikas. Walang sapat na maaaring mapagkunan ng kabuhayan sa pinaplanong paglilipatan, dahil sa ang mga loteng lilipatan ay para sa pagtatayuan lamang ng mga kabahayan. Pano na ang kanilang mga alagang hayop? f) Ang ilog ay pinupugaran ng mahigit limang (5) klase ng isda, marami ring ibon at iba pang mga hayop tulad ng singalong, goto, anis, boot (walang ngipin at tila anteater) na maaapektuhan. Ang mga sumusunod ay ang iba pang mga karanasan ng mga mamamayan sa pulong konsultasyon na ginanap sa Libmanan: a) Ang mga tanong ng mga resident eng Tapi ay hindi nabigyan ng kasagutan. Ang ilang kinatawan ng mga ahensiya ng gobyernong naroon ay ginawa pang pagpapatawa at papilosopo ang mga sagot sa mga tanong ng mga taga-Tapi, kung kaya’t napilitan silang umalis na lang ng pagpupulong. b) Ayon sa napagkasunduan sa pulong konsultasyon sa Libmanan, ang mga tuwirang maaapektuhan ay ang mga nakatira sa mga tabing-ilog lamang. c) Humingi na sila ng pagpupulong kasama ang mga taga-NIA ilang buwan na ang nakararaan ngunit hanggang ngayon ay nananatiling tahimik sa kanila ang ahensiya. Kailangang magsagawa ng kosultasyon sa mga mamamayan. 2. Ayon sa konsultasyon/panayam ng INECAR sa mga opisyal ng barangay at isang kasapi ng Sangguniang Bayan, nakapagtataka ang katahimikan ng Mayor o punongbayan. Halos lahat

ng kanilang mga hinaing ay hindi pinakikinggan at sinosolusyonan. Nang simulan na ang pagtatayo ng dam lamang nakita ng mga lokal na kumunidad ang maaaring maging epekto ng proyekto sa kanilang mga tirahan at kabuhayan. 3. Sa Lupi, nakatipon ng 941 lagda galing sa mga taga-Poblacion at iba pang mga barangay (Appedices H1-H7) na hindi sumasang-ayon sa pagtatayo ng dam sa barangay Malaguico. Narito ang kanilang mga hinaing: a) Walang lehitimo at tamang konsultasyon. Ang mga hinaing nila ay hindi pinakinggan. Ito ay paglabag sa kanilang karapatang pakinggan. b) Mali ang impormasyon ayon sa Community-Based Monitoring System na 300 pamilya lamang ang maaapektuhan. Naniniwala silang higit-higit pa sa bilang na ito, aabot ng libo. Na ang bilang na 300 ay ginamit lamang upang maaprubahan ang panukalang proyekto. c) Walang paliwanag o nakalimbag na paliwanag hinggil sa mga negatibong epekto sa kanila ng proyektong dam, mga positibong epekto lamang sa mga benipisyaryong komunidad (Libmanan at Cabusao). d) Sa kabaliktaran, ang kanilang mga pamayanan ay hindi manginginabang sa dam, ngunit, magdadala lamang ito ng sakuna at pagkasira sa kanilang mga sakahan, kabuhayan at tirahan. e) Hindi nila kailangan ng dam. Ang kailangan nila ay maayos at malinis na sistema ng pamumuno, lingap sa mahihirap, at pangkalahatang malasakit sa kapakanan ng mga mamamayan. Ukol sa maaaring epekto ng proyekto sa mga tao 1. Sa usapin ng agrikultura, sinasaad sa EIS na ang lupang sakahan sa Libmanan ay 23,836 ektarya samantalang ang sa Sipocot ay 70.72% lamang (p.12 ng EIS Baseline Characterization seksiyon 3.4 The People, 3.4.1 Demographic Profile). Ayon sa nakasaad na lawak ng sakahan ng Libmanan, 70.9% ito ng kabuuan ng kalupaan ng nasabing bayan (33,620 ha.; datos ng Camarines Sur sa taong 2007) samantalang ang Sipocot naman ay 80.64% pagkat ito’y mayroong 21,160 ha. kalupaang nasasakupan kung saan 17,062.92 ha. ay ginagamit sa pagsasaka. Kung hindi inaasahang masira ang dam, higit na maraming mapipinsala sa Sipocot. Ang mga bayang ito ay parehong may mga sakahang nasa matataas at mabababang lugar. 2. May pangkasaysayang kahalagahan ang bayan ng Lupi. Matandang bayan ito na itinatag ng mga Kastilang mananakop nang marating nila ang Filipinas. Ang unang simbahan ng Lupi ay itinatag noong Oktubre 17, 1726 sa barangay San Pedro (Appendix I). Sa gayon, ang mga kumunidad doon ay may sariling kulturang labis nang nakatatak sa kanilang pagkatao. Ang inaasahang pagtaas ng tubig ay magbubunga ng matinding karanasan ng kawalan sa mga tao sapagkat ang lugar ay kanilang tahanan, hindi lamang simpleng bahay o lugar ng hanapbuhay.

3. Ang pagtatayo ng dam ay magbubunga rin ng pagkawasak ng mga pananim sa ibaba ng dam. Halimbawa, sa pananaliksik ni Miller (2000) noong 1997 sa Sweden, sinasaad na sadyang napipinsala at nawawasak ng mga dam ang likas na yaman at kapaligiran. Sa mga pagsusuring ginawa sa ilang dam sa Sweden na ginagamit para pagkunan ng enerhiya (hydroelectric) napag-alamang nawawasak ang 15-50% ng mga pananim sa mga pampang ng mga ilog kung saan nakatayo ang mga ito, kumpara ito sa mga pananim sa mga ilog na malayang dumadaloy. Samakatuwid, maaaring mangyari rin ito sa mga pampang ng ilog sa Sipocot. Ang mga mamamayang nakatira malapit sa dam ay nagsasabing sa mga lugar na ito ay maganda ang uri ng lupa at napakainam para gawing taniman at pagkunan ng kabuhayan. 4. Kung ang suliranin ay patubig, bakit sa Sipocot ilalagay ang dam? Ito ay tanong na hindi malinaw na nasagot sa EIS at ayon na rin sa mga mamamayan ng Lupi. Pansining ang tanging layuning nakasaad sa EIS ay (ayon sa nabanggit na kanina) 1) pagibayuhin ang paggamit ng yamang-tubig at yamang-lupa sa pamamagitan ng paggamit ng kongkretong diversion dam sa halip na pump system na kasalukuyang ginagamit sa patubig sa lugar [kabuuuang layunin], at 2) upang mabawasan ang gastos sa pagpapatakbo ng patubig at nang madagdagan ang kita ng mga sakahan upang makatulong sa mga magsasakang mabebenipisyuhan [kaugnay na layunin]. Ang mga magsasakang benipisiyaryo ng dam ay mga taga-Libmanan at Cabusao. Walang binanggit na benepisyo para sa Lupi at Sipocot. Malinaw naman na ang mga bayang ito ay mga impact areas o tuwirang maaapektuhan. Ang mga mamamayan ng Sipocot at Lupi (lalo na sa Lupi) ay nakakaranas ng kahirapan. Bakit higit pa silang pahihirapan sa pamamagitan ng paglikas sa kanila at sa maaaring maging mas mapaminsalang mga pagbaha tuwing tag-ulan, at sa gayon ay lalo pa silang magdanas ng hirap para lamang mapagbigyan ang ibang kumunidad ng kapwa naghihirap ring mga mamamayan? D. Ang mga maaaring maging mga alternatibong mapagkukunan ng tubig para sa Libmanan at Cabusao Ang dam sa Sipocot ay hindi kailangan upang magkaroon ng patubig. Mayroong mas ekonomikal na mga teknolohiyang maaaring gamitin para makapag-imbak ng tubig mula sa ulan at iba pang mga mapagkukunan. Pansining ang ilog ng Libmanan at karugtong ng ilog Sipocot. Maging ang Tangcong Vaca ay sagana sa tubig, ito ay watershed ng Libmanan (Appendix C). 1. Mas madali, mas makatitipid at hindi gaanong mapanganib kung kukuha na lang ng tubig sa ilog ng Libmanan kaysa magtayo ng dam na nagkakahalaga ng 1.9-bilyong piso. Ang Libmanan ay ang pinakamalawak na munisipalidad sa Camarines Sur. Binubuo ito ng 75 barangay at ang kabuuang kalupaan nito ay umaabot ng 336.2 kilometro kwadrado. Kumukuha ito ng tubig sa Tangcong Vaca kung saan matatagpuan ang maraming mga sapa at bukal. 2. Ang mga magsasaka sa India (R. Saha et al., 2007), Taiwan, at iba pang mga bansa ay gumagamit ng simpleng instruktura na tinatawag na “water harvester” upang makaipon

ng tubig mula sa ulan para sa kanilang mga taniman at sakahan. May mga lugar sa Filipinas na gumagamit rin nito, lalo na sa mga pook na malalayo sa mapagkukunan ng tubig. Hindi ito magastos at maaaring itaguyod ng mga magsasaka o grupo ng mga magsasaka depende sa laki ng istruktura. 3. Sa panahon ng tag-ulan, maaaring gumawa ng maliliit na pag-iipunan ng tubig na gagamitin para sa mga sakahan. Ang pagmintena ay maaari nang ipagkaloob sa mga magsasaka. 4. Sa ulat ni Juan Escandor Jr. ng Philippine Daily Inquirer (http://bicolmail.com/issue/2009/june11/xswine.html) sinasabing “ang dam ay papalit sa apat na yunit ng 250-horsepower na makina at pumps na kasalukuyang ginagamit sa patubig sa 2,195 ektaryang taniman ng palay sa mga bayan ng Libmanan at Cabusao. Gumagastos taun-taon ang NIA ng aabot sa P7-milyon para sa langis at krudong ginagamit ng ng mga makina.” Ang dam ay nagkakahalang P1.9-bilyon. Sa halagang P1.9-bilyong gagastusin sa dam, ang nasabing mga makina ng patubig ay maaaring gamitin hanggang 271 taon (sa taunang halagang P7-milyon para sa langis at krudo). Gayunpaman, dahil may iba pang mga pinaggagastusan bukod sa langis at krudo, kasama na ang pagbabago ng halaga ng piso at mga pagpapalit ng piyesa o maging ng makina, kasama na rin ang maaaring pagbili pa ng karagdagang mga makina, ang mga sumusunod na oportunidad ay maaaring isaalang-alang: -

Kung dodoblehin ang bilang ng mga makina—walong (8) yunit ng makinang patubig at kung ang bawat makina ay magkakahalagang P3-milyon (naisaalang-alang na ang inflation) = P24-milyon. Sa loob ng 100 taon ng pagpapatakbo, kasama na ang gastos kung magpapalit ng bawat limang (5) taon, ang kabuuan ng gastusin ay aabot ng P480-milyon. Kung ang halagang ito ay ibabawas sa P1.9-bilyon, may tira pang P1.42-bilyon sa budget.

-

Kung ang presyo ng langis at krudo ay P12-milyon bawat taon (sa pagsaalang-alang ng pagbaba ng halaga ng piso), ang patubig na may walong makina ay makakayang patakbuhin hanggang 118 taon.

Nababatid ng maylagda na may ang nasa itaas na mga kalkulasyon ay may mga hindi pa naisaalang-alang na halaga kung kaya’t maaaring mabawasan pa ang tinatayang bilang ng mga taon ng operasyon ng patubig. Gayunpaman, sa kabuuang konsepto, makatitipid pa rin ang paggamit ng mga makinang patubig, hindi magbubunga ng paglikas ng mga tao, at hindi rin magdadala ng ibayong pangamba sa maaaring pagkawasak ng kalikasan o pagbuwis ng buhay o pagkasira ng kabuhayan, kung ihahambing ito sa mga maaaring idulot ng isang dam na tatagal lamang sa loob ng 10 hanggang 20 taon dahil sa mga posibleng likas na kalamidad, kamalian ng tao, pagbabago sa klima at lindol. Kongklusyon

Ang dam ay hindi kailangan upang magkaroon ng patubig ang Libmanan at Cabusao. Ang mga bayang ito ay maaaring kumuha ng tubig sa mga ilog o sapa sa loob ng kani-kanilang nasasakupan. Hindi kailangang isakripisyo ang mga mamamayan ng Lupi at Sipocot dahil mayroon din namang alternatibo at hindi magastos na mga paraan na hindi magbubunga ng pagkawasak ng kalikasan at pagkasira ng mga kumunidad. Mga Rekomendasyon 1. Isaalang-alang ang mga alternatibong nabanggit sa Titik D. 2. Ang maylagda ay nagmumungkahi sa sensibilidad ng mga ahensiya ng gobyerno na nagsulong at nagsuporta sa Libmanan-Cabusao Dam Project (LCDP), at sa mga mamamayan ng Libmanan at Cabusao na pakinggan sana ang mga hinaing ng mga mamamayan ng Lupi at Sipocot na siyang labis na maaapektuhan ng proyekto para mabigyan sila (Libmanan at Cabusao) ng irigasyon gayong napakalapit lamang sa kanila ang maaaring pagkunan ng tubig. 3. Ang maylagda ay mariing nagmumungkahi sa mga kaugnay na ahensiya ng gobyerno na muling pag-isipan ang kanilang balak na proyekto at pag-aralan din ang mga alternatibong paraang nakasaad sa pag-aaral na ito, upang matugunan ang pangangailangan ng patubig sa Libmanan at Sipocot nang hindi naaapektuhan ang mga tao sa Lupi at Sipocot. Inihanda ni: EMELINA G. REGIS, PH.D. Direktor, INECAR Ateneo de Naga University

Inindorso: FR. JOEL E. TABORA S.J. Pangulo Ateneo de Naga University Naga City