Tema10

ÒÅÌÀ ¹ 10 ÔÈÑÊÀËÍÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ 1.Ôèñêàëíà ïîëèòèêà: ñúùíîñò, öåëè, èíñòðóìåíòè, ïîäõîäè à) Äúðæàâàòà - îñíîâåí ñóáåêò íà ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà; á) Òåêóù, ñòðóêòóðåí è öèêëè÷åí áþäæåò; â) Òåêóù, ñòðóêòóðåí è öèêëè÷åí äåôèöèò; ã) Âëèÿíèå íà ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà âúðõó ðàâíîâåñíèÿ îáåì íà ïðîèçâîäñòâîòî, äîõîäà è çàåòîñòòà; - Ìóëòèïëèêàòîð íà ïðàâèòåëñòâåíèòå ïîêóïêè. - Äàíú÷åí ìóëòèïëèêàòîð. 2. Ôèñêàëíà ïîëèòèêà è ñúâêóïíî òúðñåíå. à) Ôèñêàëíà ïîëèòèêà â ïåðèîäè íà ðåöåñèÿ è èíôëàöèÿ; á) Öåëåíàñî÷åíà ôèñêàëíà ïîëèòèêà ( äèñêðåöèîííà ); - Åêñïàíçèîíèñòè÷íà ôèñêàëíà ïîëèòèêà. - Ðåñòðèêòèâíà ôèñêàëíà ïîëèòèêà. 3. Îãðàíè÷èòåëè íà ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà. à) Âðåìåâè ëàãîâå; á) Ëîêàëíè öèêëè÷íè ðàçëè÷èÿ â ñòîïàíñêàòà êîíþíêòóðà; â) Âòîðè÷åí åôåêò îò ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà; ã) Ïîëèòè÷åñêè ñúîáðàæåíèÿ. 4. Àâòîìàòè÷íè ñòàáèëèçàòîðè. à) Âúçäåéñòâàùè âúðõó áþäæåòíèòå ïðèõîäè; - Èíäèâèäóàëåí ïîäõîäåí äàíúê. á) Âúçäåéñòâàùè âúðõó áþäæåòíèòå ðàçõîäè; - Ñîöèàëíè òðàíñôåðè. 5. Ôèñêàëíà ïîëèòèêà è ñúâêóïíî ïðåäëàãàíå. 6. Ôèñêàëíà ïîëèòèêà è äúðæàâåí äúëã. ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÎÍßÒÈß - ÐÅ×ÍÈÊ, ÃÐÀÔÈÊÈ, ÑÕÅÌÈ, ÔÎÐÌÓËÈ

123

ÔÈÑÊÀËÍÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ ( FISCAL POLICY ) âúçäåéñòâèå âúðõó èêîíîìèêàòà ÷ðåç èçìåíåíèå â îáåìà è íàñîêèòå íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè è ÷ðåç èçìåíåíèÿ â ñòðóêòóðàòà íà äàíúöèòå è äàíú÷íèòå ñòàâêè, öåëÿùî ïîääúðæàíå íà ìàêðîèêîíîìè÷åñêî ðàâíîâåñèå. ÄÀÍÚÖÈ

ÏÐÈÕÎÄÈ

ÐÀÇÕÎÄÈ

ÄÚÐÆÀÂÀ

ÒÐÀÍÑÔÅÐÍÈ ÏËÀÙÀÍÈß

ÄÎÌÀÊÈÍÑÒÂÀ ÏÐÈÕÎÄÈ

×ÀÑÒÍÎ ÏÎÒÐÅÁËÅÍÈÅ

ÐÀÁÎÒÍÀ ÇÀÏËÀÒÀ

ÐÀÇÕÎÄÈ ÄÚÐÆÀÂÍÈ ÏÎÊÓÏÊÈ ÏÐÈÕÎÄÈ ÔÈÐÌÈ ÐÀÇÕÎÄÈ

ÈÍÂÅÑÒÈÖÈÈ ÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÈ ÏÎÊÓÏÊÈ ( G ) - ñà åëåìåíò íà ñúâêóïíèòå ðàçõîäè è òå ñà â ñúñòîÿíèå äà óâåëè÷àò èëè íàìàëÿò ñúâêóïíèÿ äîõîä è çàåòîñòòà. Âúçäåéñòâèåòî èì âúðõó êðàéíèÿ ñúâêóïåí ðåçóëòàò íà íàöèîíàëíîòî ïðîèçâîäñòâî ñå óñèëâà îò êîåôèöèåíò, ïîçíàò êàòî ÌÓËÒÈÏËÈÊÀÒÎÐ ÍÀ ÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÈÒÅ ÏÎÊÓÏÊÈ. ÌÓËÒÈÏËÈÊÀÒÎÐ ÍÀ ÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÈÒÅ ÏÎÊÓÏÊÈ ( Ãðàôèêà ¹ 10.1 ) å êîåôèöèåíò, êîéòî ïîêàçâà ñ êîëêî ùå íàðàñòíå äîõîäà ïðè âúâåæäàíåòî íà äîïúëíèòåëíè åäèíèöè ðàçõîäè íà ïðàâèòåëñòâåíè ïîêóïêè. ∆Y = ∆G (1 / MPS ) ∆Y - ïðèðàñò íà äîõîäà ∆G - ïðèðàñò íà äúðæàâíèòå ïîêóïêè 1/MPS - ìóëòèïëèêàòîð íà äúðæàâíèòå ïîêóïêè 124

Åôåêò íà ïðàâèòåëñòâåíèòå ïîêóïêè âúðõó ðàâíèâåñíèÿ äîõîä Ãðàôèêà ¹ 10.1

ÄÀÍÚ×ÅÍ ÌÓËÒÈÏËÈÊÀÒÎÐ ïîêàçâà ñ êîëêî ùå íàìàëåå äîõîäà ïðè âúâåæäàíå íà äîïúëíèòåëíè åäèíèöè äàíú÷íî îáëàãàíå. ∆Y = ∆T x ( - MPC / MPS ) ∆Y - ïðèðàñò íà äîõîäà ∆T - ïðèðàñò íà äàíúöèòå - MPC/MPS - äàíú÷åí ìóëòèïëèêàòîð

ÁÀËÀÍÑÈÐÀÍ ÁÞÄÆÅÒÅÍ ÌÓËÒÈÏËÈÊÀÒÎÐ ( Ãðàôèêà ¹ 10.3 ) - ïîêàçâà ñ êîëêî ùå ñå ïðîìåíè äîõîäà ïðè åäíàêâè èçìåíåíèÿ âúâ âåëè÷èíèòå íà ïðàâèòåëñòâåíèòå ïîêóïêè è äàíúöèòå.

Åôåêò íà äàíúöèòå âúðõó ðàâíîâåñíèÿ äîõîä Ãðàôèêà ¹ 10.2

∆Y = ∆G(1/MPS )+∆T(-MPC/MPS ) Äàíú÷íèÿò ìóëòèïëèêàòîð äåéñòâà ïî-ñëàáî ïî ïîñîêà íà íàìàëÿâàíå íà äîõîäà, îòêîëêîòî ìóëòèïëèêàòîðà íà ïðàâèòåëñòâåíèòå ðàçõîäè ïî ïîñîêà íà ïîâèøàâàíå íà ñúùèÿ.

Ñúâìåñòíî âëèÿíèå íà íàðàñòâàíåòî íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè è ðàñòåæà íà äàíúöèòå Ãðàôèêà ¹ 10.3

ÔÈÑÊÀËÍÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ  ÏÅÐÈÎÄÈ ÍÀ ÐÅÖÅÑÈß È ÈÍÔËÀÖÈß Öåëåíàñî÷åíà ( äèñêðåöèîííà ) ôèñêàëíà ïîëèòèêà - èçèñêâà àêòèâíà íàìåñà ÷ðåç ñúîòâåòíèòå èíñòðóìåíòè ïðè íàé-ìàëêè îòêëîíåíèÿ íà èêîíîìèêàòà îò ïðåäâàðèòåëíî çàäàäåíèòå é ïàðàìåòðè. Åêñïàíçèîíèñòè÷íà ( ïîîùðèòåëíà ) ôèñêàëíà ïîëèòèêà âúçäåéñòâèå íà äúðæàâàòà âúðõó ñúâêóïíîòî òúðñåíå ñ öåë óâåëè÷àâàíå íà òúðñåíåòî.

Ðåñòðèêòèâíà ( îãðàíè÷èòåëíà ) ôèñêàëíà ïîëèòèêà - èìà çà öåë îãðàíè÷àâàíåòî íà ñúâêóïíîòî òúðñåíå.

125

Åêñïàíçèîíèñòè÷íà ïîëèòèêà - íàðàñòâàíå íà äúðæàâíèòå ïîêóïêè íà ñòîêè è óñëóãè - íàìàëÿâàíå íà äàíúöèòå - ïîäîáðÿâàíå óñëîâèÿòà çà ïðîèçâîäñòâî - ñóáñèäèè çà ïîòðåáèòåëèòå Åôåêòè îò åêñïàíçèîíèñòè÷íàòà ïîëèòèêà Ãðàôèêà ¹ 10.4

- ïîòåíöèàëíî âúçìîæíî ïðîèçâîäñòâî - LRAS - èçìåñòâàíå íà AD0 êúì AD1. Öåë: ðàñòåæ íà ïðîèçâîäñòâîòî, äîõîäà è çàåòîñòòà îò Y0 äî Y1. Öåíèòå - const. - èçìåñòâàíå íà AD1 êúì AD2. Öåë: ðàñòåæ íà ïðîèçâîäñòâîòî, äîõîäà è çàåòîñòòà äî Y2, íî è ðúñò íà öåíèòå, à îòòàì è èíôëàöèÿ - ïðè ïðîäúëæàâàíå íà ïîäîáíèòå ìåðêè íå ñå çàáåëÿçâàò ãîëåìè èçìåíåíèÿ íà ïðîèçâîäñòâîòî è çàåòîñòòà, íî èíôëàöèÿòà íàðàñòâà ÷óâñòâèòåëíî

126

Ðåñòðèêòèâíà ïîëèòèêà -íàìàëÿâàíå íà äúðæàâíèòå ïîêóïêè - ðàñòåæ íà äàíúöèòå - íàìàëÿâàíå íà îáëåê÷åíèÿòà çà ïðåäïðèåìà÷èòå - ñúêðàùàâàíå èëè íàìàëÿâàíå ñóáñèäèèòå çà ïîòðåáèòåëèòå Åôåêòè îò ðåñòðèêòèâíàòà ôèñêàëíà ïîëèòèêà Ãðàôèêà ¹ 10.5

- èçìåñòâàíå íà AD0 êúì AD1 íà ðàâíèùå íà ïîòåíöèàëíîòî ïðîèçâîäñòâî LRAS è ñïàä â äîõîäà, çàåòîñòòà. Öåíèòå íàìàëÿâàò îò P0 äî P1 - Îò AD1 äî AD2 îùå ïî-ãîëÿì ñïàä â ïðîèçâîäñòâîòî, íàìàëåíèå íà ðàâíèùåòî íà öåíèòå äî P2 - ïðè ïðîäúëæàâàíå íà ðåöåñèÿòà: ñïàä â äîõîäà è çàåòîñòòà, áåç ïðîìÿíà ðàâíèùåòî íà öåíèòå

ÎÃÐÀÍÈ×ÅÍÈß ÍÀ ÔÈÑÊÀËÍÀÒÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ ÂÐÅÌÅÂÈ ËÀÃÎÂÅ - èçîñòàâàíå âúâ âðåìåòî, êîãàòî å íåîáõîäèìî äà ñå èçâúðøàò ñúîòâåòíèòå ïðîìåíè îò çàïî÷âàíå íà òÿõíîòî äåéñòâèå. ËÎÊÀËÍÈ ÖÈÊËÈ×ÍÈ ÐÀÇËÈ×Èß Â ÑÒÎÏÀÍÑÊÀÒÀ ÑÈÒÓÀÖÈß - ðàçëè÷íàòà ñòåïåí íà ðàçâèòèå íà îòäåëíè ðàéîíè â ÷àñò îò êîèòî ìîæå äà èìà áåçðàáîòèöà, â äðóãè èçëèøúê íà ðàáîòíà ñèëà, ïðè öåíòðàëèçèðàíî ôèñêàëíî ðåøåíèå áè ïîäîáðèëî åäèí îò ðàéîíèòå è âëîøèëî äðóãèòå ñ ïðîòèâîïîëîæíè ïðîáëåìè. ÍÀËÈ×ÈÅ ÍÀ ÂÒÎÐÈ×ÅÍ ÅÔÅÊÒ ÎÒ ÔÈÑÊÀËÍÀÒÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ ïðîâåæäàíåòî íà ðåñòðèêòèâíà ôèñêàëíà ïîëèòèêà è óâåëè÷àâàíåòî íà äàíúöèòå ùå áúäå áëàãîïðèÿòíî çà õîðàòà, ïîëó÷àâàùè îò äúðæàâàòà òðàíñôåðíè ïëàùàíèÿ êàòî ñòèïåíäèè è ïîìîùè, íî ùå íàìàëè ñòîïàíñêàòà èíèöèàòèâà è äîõîäèòå íà íàñåëåíèåòî. Èíäèâèäóàëåí ïîäõîäåí äàíúê Êîðïîðàòèâåí äàíúê Âúçäåéñòâàùè âúðõó áþäæåòíèòå ïðèõîäè

ÏÎËÈÒÈ×ÅÑÊÈ ÑÚÎÁÐÀÆÅÍÈß ïîëèòèöèòå íå ñà áåçðàçëè÷íè îò âîòà íà èçáèðàòåëèòå, ïîðàäè êîåòî ñå äàâà îáèêíîâåíî ïðåâåñ íà ïîîùðèòåëíàòà ôèñêàëíà ïîëèòèêà, íî òîâà ìîæå äà äîâåäå äî ðàçìèíàâàíå ñ îáåêòèâíè ïîòðåáíîñòè íà èêîíîìèêàòà. Âúçäåéñòâàùè âúðõó áþäæåòíèòå ðàçõîäè

ÀÂÒÎÌÀÒÈ×ÍÈ ÑÒÀÁÈËÈÇÀÒÎÐÈ - èìàò çà öåë ñìåê÷àâàíå íà öèêëè÷íèòå êîëåáàíèÿ íà èêîíîìèêàòà è àâòîìàòè÷íî áåç äúðæàâíà íàìåñà äà ÿ ïðèñïîñîáÿâà êúì ñòàáèëíîñò.

Îñèãóðîâêà ñðåùó áåçðàáîòèöà Ïðîãðàìè çà áëàãîñúñòîÿíèåòî Ïðîãðàìè çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå Ïðîãðàìè çà ïîääúðæàíå íà îòäåëíè îòðàñëè îò èêîíîìèêàòà 127

ÒÅÑÒ 1. Ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà íàñî÷åíà ñðåùó èíôëàöèÿòà ïðåäïîëàãà: à) Íàðàñòâàíå íà äàíúöèòå è íàìàëÿâàíå íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè; á) Íàìàëÿâàíå è íà äàíú÷íèòå ïîñòúïëåíèÿ è íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè; â) Ðàñòåæ íà äàíúöèòå è ïî-âèñîêî ðàâíèùå íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè; ã) Íåïðîìåíåíî ðàâíèùå íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè è íà äàíú÷íèòå ïîñòúïëåíèÿ. 2. Ïðîâåæäàíåòî íà ïîëèòèêà íà áþäæåòíà åêñïàíçèÿ èçèñêâà: à) Çíà÷èòåëåí ðàñòåæ íà äàíúöèòå; á) Áþäæåòíè èçëèøúöè è íåãîëÿìî íàðàñòâàíå íà äàíúöèòå; â) Çíà÷èòåëíî íàìàëÿâàíå íà äàíúöèòå; ã) Âñè÷êè ïðåäèøíè îòãîâîðè ñà âåðíè; ä) Âñè÷êè ïðåäèøíè îòãîâîðè ñà ãðåøíè. 3. Ïðè óâåëè÷àâàíå íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè, íàïðèìåð ñ 10 ìëðä. ëâ. è ïðè íàìàëÿâàíå ñúñ ñúùàòà ñóìà èíäèâèäóàëíèòå äàíúöè, êàêúâ ùå å åôåêòúò îò ìóëòèïëèêàòîðà? à) Äúðæàâíèòå ðàçõîäè ïîâèøàâàò äîõîäèòå îò ïðîèçâîäñòâåíàòà äåéíîñò, óâåëè÷àâàò è ðàçõîäèòå çà ïîòðåáëåíèå; á) Íàìàëÿâàíåòî íà äàíúöèòå ñ 10 ìëðä. ëâ.îêàçâà çíà÷èòåëíî ïîãîëÿìî âëèÿíèå íà ñúñòîÿíèåòî íà áþäæåòà, îòêîëêîòî ïîâèøàâàíåòî íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè ñúñ ñúùàòà ñóìà; â) Íàìàëÿâàíåòî íà äàíúöèòå íåïîñðåäñòâåíî âëèÿå íà ðàçìåðà íà ïîòðåáèòåëñêèòå äîõîäè è ðàçõîäè, à íàðàñòâàíåòî íà äúðæàâíèòå ðàçõîäè îêàçâà íà òÿõ êîñâåíî âúçäåéñòâèå; ã) Íàìàëÿâàíåòî íà èíäèâèäóàëíèòå äàíúöè ñ 10 ìëðä. ëâ. íÿìà äà äîâåäå äî ðàñòåæ íà ðàçõîäèòå ñúñ ñúùàòà ñóìà; ÷àñòè÷íî íàðàñòíàëèòå äîõîäè ( â ðåçóëòàò îò íàìàëÿâàíåòî íà äàíúöèòå ) ùå ñå ñïåñòÿâàò; ä) Âñè÷êè ïðåäèøíè îòãîâîðè ñà ãðåøíè. 4. Àêî èêîíîìèêàòà ñå íàìèðà â ðàâíîâåñèå òî: à) Ïîòðåáèòåëñêèòå ðàçõîäè ñà ðàâíè íà èíâåñòèöèèòå; á) Äîõîäèòå íà ïðåäïðèåìà÷èòå òðÿáâà äà áúäàò ðàâíè íà îáùèòå èíâåñòèöèè; â) Âñÿêî íàðàñòâàíå íà ïîòðåáèòåëñêèòå ðàçõîäè ùå âîäè äî èíôëàöèîíåí ðàçðèâ; ã) Áþäæåòèòå íà âñè÷êè ðàâíèùà òðÿáâà äà áúäàò áàëàíñèðàíè; ä) Íÿìà âåðåí îòãîâîð. 5. Èêîíîìèêàòà ñå íàìèðà â ðàâíîâåñíî ñúñòîÿíèå â óñëîâèÿòà íà ïúëíà çàåòîñò. Ïðè òåçè óñëîâèÿ ïðàâèòåëñòâîòî æåëàå äà óâåëè÷è ïîêóïêàòà íà ñòîêè è óñëóãè íà ñóìà îò 10 ìëðä. ëâ. è åäíîâðåìåííî ñ 128

òîâà æåëàå äà óâåëè÷è äàíúöèòå, ïðè òîâà äà èçáåãíå èíôëàöèÿòà, ò.å. äà çàïàçè ïðåäèøíîòî ðàâíèùå íà ðàâíîâåñíèÿ ÁÍÏ. Íà êîëêî å ðàâíî ïðåäïîëàãàåìîòî íàðàñòâàíå íà äàíúöèòå? à) Ïîâå÷å îò 10 ìëðä. ëâ.; á) 10 ìëðä. ëâ.; â) Ïî-ìàëêî îò 10 ìëðä. ëâ.; ã) 0; ä) Ïî-ìàëêî îò 0 - ò.å. äàíú÷íèòå ïîñòúïëåíèÿ òðÿáâà äà áúäàò íàìàëåíè. 6. Êîãàòî èêîíîìèêàòà å íà íèñêî ðàâíèùå íà ðàçâèòèå, òðÿáâà äà ñå ïðèëîæè ñëåäíàòà ôèñêàëíà ïîëèòèêà: à) Äà ñå íàìàëÿò äàíúöèòå è äà ñå ñúêðàòÿò äúðæàâíèòå ðàçõîäè; á) Äà ñå íàìàëÿò äàíúöèòå èëè äà ñå óâåëè÷àò äúðæàâíèòå ðàçõîäè; â) Äà ñå óâåëè÷àò äàíúöèòå èëè íàìàëÿò äúðæàâíèòå ðàçõîäè; ã) Íàðàñòâàíå ñàìî íà äàíúöèòå. 7. Öèêëè÷íî áàëàíñèðàíèÿò áþäæåò å òðóäíî äà ñå ïðèëîæè, çàùîòî ïðîäúëæèòåëíîñòòà è äúëáî÷èíàòà íà ðåöåñèèòå ñà: à) Ðàâíè íà ïåðèîäèòå íà ïîäåì; á) Ïî-äúëãè îò ïåðèîäèòå íà ïîäåì; â) Ïî-êúñè îò ïåðèîäèòå íà ïîäåì; ã) Íåïðåäñêàçóåìè. 8. Ñúùåñòâóâàùàòà ñèñòåìà íà àâòîìàòè÷íè ñòàáèëèçàòîðè â ÑÀÙ èìà çà öåë: à) Äà ñìåê÷è ñïàäîâåòå è âúðõîâèòå òî÷êè íà öèêúëà; á) Äà çàäúëáî÷è âúçõîäÿùàòà è íèçõîäÿùàòà òî÷êà íà öèêúëà; â) Äà íå âëèÿÿò âúðõó ñòîïàíñêèÿò öèêúë; ã) Äà äîâåäå äî ãîäèøíî áàëàíñèðàíå íà äúðæàâíèÿò áþäæåò. 9. Àêî áþäæåòíèÿò äåôèöèò äîâåäå äî óâåëè÷àâàíå íà òúðñåíåòî íà ïàðè è êðåäèò, òîãàâà ëèõâåíèÿò ïðîöåíò òðÿáâà; à) Äà íàðàñòíå; á) Äà ñå íàìàëè; â) Äà îñòàíå ñúùèÿò; ã) Äà ñòàíå íåîïðåäåëåí. 10. Èêîíîìèñòèòå íàðè÷àò ñïåñòÿâàíèÿòà è äàíúöèòå: à) Åëåìåíò, êîéòî ñàìî áîãàòèòå ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò; á) Çàãóáè îò äîõîäíèÿò ïîòîê; â) Åëåìåíò, êîéòî ñàìî áåäíèòå ïëàùàò; ã) Èíâåñòèöèîíåí ìóëòèïëèêàòîð. ÎÒÃÎÂÎÐÈ ÍÀ ÒÅÑÒÀ: 1à; 2â; 3ã; 4ä; 5à; 6á; 7ã; 8à; 9à; 10á; 9. Òåîðèÿ íà ïàçàðíîòî ñòîïàíñòâî

129