Skupisko Prawa Rzeczowego.pdf

Prawo rzeczowe Jerzy Ignatowicz, Krzysztof Stefaniuk Rozdział I 1. Prawa rzeczowe - przedmiotowo: zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy - podmiotowo: takie prawo cywilne, które dotyczy rzeczy oraz jest bezwzględne, skuteczne erga omnes. Prawa obligacyjne (zobowiązania): Obejmują korzystanie z wszelkich dóbr i usług, wliczając w to rzeczy, są względne, skuteczne inter partes. Niektóre prawa obligacyjne charakteryzuje rozszerzona skuteczność: nadanie pewnych cech właściwych prawom rzeczowym, np. skuteczności erga omnes (np. najem lokalu mieszkalnego) czy zobowiązania realne, roszczenia pauliańskie. Z niektórymi prawami rzeczowymi łączą się stosunki obligacyjne (258, 318 itd.) 2. Rzeczy Przedmiotem praw rzeczowych są rzeczy. Wyjątki: o o o

art. 265 KC; przedmiotem użytkowania mogą być też prawa art. 327 KC; przedmiotem zastawu mogą być także zbywalne prawa art. 65 u. o księgach wieczystych i hipotece; przedmiotem hipoteki może być użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego; spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; wierzytelność zabezpieczona

Art. 45 KC: Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.

Muszą one być wyodrębnione z przyrody na tyle, by być traktowane jako dobra samoistne. Nie są zatem rzeczami kopaliny, res omnium communes, zwierzęta (choć do tych stosuje się odpowiednio przepisy o rzeczach), zbiór czy ogół praw, przedmioty będące zbiorami w sensie kolektywnym (nie ma w polskim prawie rzeczy zbiorowej). Żeby rzecz mogła być podmiotem praw rzeczowych, musi być istniejąca i zindywidualizowana. Podziały rzeczy 1. Nieruchomości i ruchomości. Art. 46 KC: 1. NIERUCHOMOŚCI GRUNTOWE Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), 2. NIERUCHOMOŚCI BUDYNKOWE jak również budynki trwale z gruntem związane

1

NIERUCHOMOŚCI LOKALOWE lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności o Tylko nieruchomości podlegają wpisowi do ksiąg wieczystych. o Sąsiadujące ze sobą działki będące własnością jednej osoby są dwiema nieruchomościami tak długo, jak mają osobne księgi wieczyste. Niesąsiadujące ze sobą działki jeśli mają jedną księgę wieczystą są jedną nieruchomością. o Nieruchomości lokalowe to wzniesione na użytkowanym gruncie budynki własności użytkownika wieczystego (253 KC) oraz budynki wzniesione przez spółdzielnię rolniczą na gruncie jej członka (279 KC) i lokale wyodrębnione z budynków. o Użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu- mogą dotyczyć tylko nieruchomości. o Dożywocie może dotyczyć tylko nieruchomości. Ruchomości to wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami. 2. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości; o cechach indywidualnych i rodzajowych. Podział subiektywny.

3. Części składowe rzeczy

Art. 47 KC § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. § 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Połączenie musi być i gospodarcze i fizyczne. Nie są więc częściami składowymi garaże, kioski, szopy. § 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych. Jeśli mamy do czynienia z przedsiębiorstwem- art. 49 KC. Do części składowych nieruchomości nie należą przedmioty do odprowadzania gazu, pary itd. Art. 50 KC Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

2

Art. 191 KC Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Superficies solo cedit: wszystko co zostało wzniesione czy zasadzone na gruncie dzieli los prawny tego gruntu. Ius cogens. Wyjątki: o Przedmiot na mocy odrębnych przepisów stanowi osobną rzecz o Zasadzone lub zasiane przez spółdzielnię rolniczą na użytkowanym gruncie drzewa i rośliny 4. Przynależności rzeczy

Art.51 KC § 1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Musi być jednak odrębna. § 2. Nie może być przynależnością rzecz nienależąca do właściciela rzeczy głównej. § 3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną. Przesłanki muszą być spełnione kumulatywnie. Art. 52 KC Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.  ius dispositivum 5. Pożytki Art. 53 KC

1. Pożytki rzeczy dochody, jakie przynosi rzecz  naturalne płody rzeczy oraz odłączone od niej części składowe o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy Nie są pożytkami rzeczy uzyskane poza normalną gospodarką!  cywilne dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego

3

2. Pożytki prawa dochody, jakie przynosi prawo zgodnie ze swoim społęczno-gospodarczym przeznaczeniem

Art. 140 KC Prawo pobierania pożytków przysługuje właścicielowi. Naturalne: w czasie trwania uprawnienia. Cywilne: w stosunku do czasu trwania jego uprawnienia. Pożytki przypadają: 233 – użytkownikowi wieczystemu 252 – użytkownikowi 693 – dzierżawcy 6. Podział i charakterystyka praw rzeczowych o o o o

o

o

o o o o o

są prawami majątkowymi polegają na korzystaniu z rzeczy charakteryzuje je bezpośrednia władza uprawnionego nad rzeczą; uprawniony może korzystać z rzeczy nie przez osoby inne bez ich interwencji każdy inny podmiot ma wobec uprawnionego obowiązek nienaruszania jego prawa (non facere) Zasada ta odnosi się również w stosunku do właściciela względem osób, którym przysługuje do jego rzeczy jakieś prawo rzeczowe. obligacja generalna – stronami stosunku rzeczowego są właściciel i wszyscy inni wobec krytyki dwie koncepcje  modyfikacja; stosunek konkretny i potencjalny  odrzucenie prawa rzeczowe korzystają z zasady pierwszeństwa (przed roszczeniami i prawami osobistymi oraz w razie kolizji między sobą podlegają ściśle określonym regułom), prawa obligacyjne podlegają realizacji na zasadzie proporcjonalnego zaspokojenia w razie kolizji prawo rzeczowe idzie za rzeczą; mogą być realizowane bez względu na to, kto aktualnie ma rzecz trwałe można się ich zrzec (wyjątek: nieruchomości) prawo rzeczowe obciąża zawsze całą rzecz jawne

Rodzaje praw rzeczowych Bezterminowe i terminowe

Niezwiązane i związane

Bezterminowe- czas trwania nie jest z góry, w tytule określony, np. własność nieruchomości zawsze bezterminowa Terminowe- czas trwania oznaczony, np. użytkowanie wieczyste Niezwiązane- mają byt niezależny Związane- mogą przysługiwać tylko 4

Samodzielne (samoistne) i niesamodzielne (niesamoistne, akcesoryjne) Zbywalne i niezbywalne Odpłatne i nieodpłatne Podzielne i niepodzielne

podmiotowi innego prawa (głównego) i tylko z nim być przedmiotem obrotu (np. użytkowanie, służebność gruntowa) Akcesoryjne nie mogą powstać bez innego prawa (np. hipoteka, zastaw) Zbywalne- można przenieść na inną osobę Niezbywalne- ich celem jest zaspokajanie potrzeb drugiej strony (np. użytkowanie) Odpłatne ex definitione: użytkowanie wieczyste i spółdzielcze prawo do lokalu Podzielne- mogą należeć do kilku osób tak, że każdy może rozporządzać swoją częścią (własność, użytkowanie wieczyste) Niepodzielne- nie mogą (służebność, użytkowanie, hipoteka, zastaw)

1. Podział praw rzeczowych z KC WŁASNOŚĆ

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE

2. Zasada numerus clausus praw rzeczowych  zamknięta lista, swoboda stron w ograniczonym zakresie Nie ma swobody jak przy zobowiązaniach. Można powołać tylko takie prawa rzeczowe, na jakie pozwala ustawa; Kodeks jak i ustawa szczególna. Rozdział II 1. Własność

Prawo własności jest pierwotną, podstawową formą, z której wywodzą się inne formy korzystania z rzeczy. Jest jednocześnie też najbardziej pełną formą korzystania z uprawnień względem rzeczy. Jest centralną instytucją systemu prawnego. Własność jest interdyscyplinarna, ujęta w najbardziej podstawowych aktach prawnych (Konstytucja). Znaczenie wąskie: KC; najszersze prawo do rzeczy Znaczenie szerokie: własność intelektualna, wód, górnicza, własność przedsiębiorstwa; nie rzeczy. MIENIE - Art. 44 KC: Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe ; czyli ogół praw majątkowych 1. Własność prywatna art. 20 Konstytucji RP Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Przysługuje

5

jednostce ludzkiej, tworzonym przez osoby fizyczne spółkom i innym organizacjom. Spółki prawa handlowego

Kapitałowe  Decydujące są wkłady kapitałowe  Osobowość prawna  Majątek spółki jest jej własnością  Za zobowiązania odpowiada tylko spółka Spółka z.o.o. Art. 151-300 KSH działa w oparciu o umowę, odpowiada do wysokości udziałów wniesionych przez wspólników powiększonych o wartość majątku spółki, członkowie zarządu odpowiadają całym swoim majątkiem Spółka akcyjna Art. 301- 490 KSH działa w oparciu o statut, odpowiada do wysokości udziałów akcjonariuszy powiększonych o majątek spółki, członkowie zarządu odpowiadają całym swoim majątkiem

Spółki prawa cywilnego

Osobowe   



Wspólnicy odgrywają decydującą rolę Brak osobowości prawnej Majątek spółki to przedmiot współwłasności wspólników Za zobowiązania odpowiadają wspólnicy subsydiarnie, solidarnie ze spółką

Spółka jawna Art.22-85 KSH prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, każdy ze wspólników prowadzi sprawy spółki bez dodatkowego wynagrodzenia

Spółka partnerska Art. 86-101 KSH w celu wykonywania wolnego zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej, partnerzy nie odpowiadają za swoje błędy nawzajem

Spółka komandytowa Art. 102-124 KSH W sposób nieograniczony odpowiada co najmniej jeden komplementariusz, a ograniczenie co najmniej jeden komandytariusz Spółka komandytowoakcyjna jak wyżej z tym, że zamiast komandytariusza akcjonariusz, który nie odpowiada w ogóle Art. 125-150 KSH Spółka cywilna Art. 860- 875 KC nie posiada osobowości prawnej, nie stanowi jednostki organizacyjnej posiadającej podmiotowość prawną, jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań, podmiotami prawa pozostają wspólnicy 6

2. Własność publiczna a społeczna Własność publiczna to własność państwowa czy jednostek samorządu terytorialnego, natomiast własność społeczna to własność samorządu zawodowego, stowarzyszeń, organizacji społecznych, związków wyznaniowych. Społeczną własność cechuje brak podzielności między członków majątku w razie rozwiązania tych organizacji oraz przywileje podatkowe, zwłaszcza w stosunku do organizacji pożytku publicznego. Własność spółdzielczą traktujemy jako szczególny rodzaj własności prywatnej.

3. Własność państwowa Państwo powinno być właścicielem takich przedmiotów, które są potrzebne do obrony kraju, zwiększania bezpieczeństwa, administracji, szkolnictwa oraz mienia, które przeznaczone będzie na popieranie działalności obywateli i ich organizacji, np. nieruchomości. Własność państwową regulują ogólne przepisy, jednak ze względu na zbieg sfery imperium i dominium należy określić, kiedy i w jakim zakresie wykonywanie własności państwowej może odbywać się przez akty władztwa państwowego. Zarząd mieniem państwowym jest niejednolity, wykonywany m. in. Przez Skarb Państwa czy Agencję Nieruchomości Rolnych i państwowe spółki. Art. 44¹KC § 1 Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. § 2 Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój. Należy jednak pamiętać że państwo w stosunku do innych postaci państwowych osób prawnych jest nadrzędne, przysługuje mu prawo do wkładu (prawo do ich mienia). Mienie państwowe nienależące do innych osób prawnych należy do Skarbu Państwa. Skarb Państwa to nie oddzielna osoba prawna, a samo państwo.

4. Własność samorządowa Niezwiązana z mieniem jednego podmiotu. Własność poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, mienie związków międzygminnych i samorządowych osób prawnych. Jej celem jest realizowanie idei związanych z wykonywaniem zadań należących do samorządu. Źródłem jej może być wyposażenie w mienie od państwa, np. wojewodowie wydają decyzje komunalizacyjne – stwierdzające nabycie. Mogą być też składniki pochodzące ze źródeł publicznoprawnych czy nabyte za pomocą takich instrumentów i uzyskiwane z działalności prywatnoprawnej.

Rozdział III

7

1. Treść prawa własności Stosunek własności; dwa poglądy. Istnieje lub nie. Niezależnie od poglądu: Właściciel jest uprawniony do korzystania z rzeczy, każdy inny podmiot jest zobowiązany do nienaruszania prawa własności. Art. 140 KC W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.  strona pozytywna , czyli atrybuty składające się na własność jako prawo podmiotowe. Wyrażana przez zamieszczenie triady uprawnień właściciela kiedyś, dziś KC na stanowisku, że pełnia uprawnień nie może być enumeratywnie wyliczona. Można jednak wskazać atrybuty własności: 1.

Uprawnienie do korzystania z rzeczy o ius possidendi o ius utendi o ius fruendi o ius abutendi

2. Uprawnienie do rozporządzania rzeczą (ius disponendi) o uprawnienie do wyzbycia się rzeczy o uprawnienie do obciążenia rzeczy znaczenie węższe: ustanowienie prawa rzeczowego na rzeczy znaczenie szersze: czynności o skutku obligacyjnym dot. rzeczy

 strona negatywna możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych w sferę jego prawa („właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy”) Obowiązek innych podmiotów względem właściciela polega na non facere. Inne osoby mogą ingerować w sferę uprawnień właściciela tylko za jego zgodą. Wyjątkowo tylko osoby trzecie są uprawnione do korzystania z prawa właściciela, np. Art. 142 KC § 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. § 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia 8

rzeczy. Art. 149 KC Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

2. Granice prawa własności Jest najpełniejszą formą korzystania z rzeczy, ale nie jest ius infinitum. Granice są takie, jakie zakreśla całokształt przepisów konkretnego ustawodawstwa. Ograniczenia to prawa podmiotowe przysługujące względem rzeczy lub bezpośrednio z ustawy. Zakres prawa własności nie jest niezmienny. Ograniczenia prawa mają charakter negatywny, bo zakazują właścicielowi korzystania z prawa w określonym zakresie. Czasami przepisy nakładają na właściciela obowiązki pozytywne właściciela, czyli wykonywania swojego własnego prawa. Ze 140 KC wynika, że prawo własności ograniczają: 1. Przepisy ustaw Chodzi o całokształt ustawodawstwa. Np. 142 KC, stosowany w razie zagrożenia dóbr majątkowych współmiernych do danego dobra właściciela, a także w przypadkach, kiedy rzecz właściciela jest zniszczona na poczet ratowania dóbr osobistych osoby x. Dodatkowo art. 144-154 KC czy Art. 231 KC § 1. Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. § 2. Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem. 2. Zasady współżycia społecznego Art. 5 KC Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 3. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności Art. 5 KC Art. 140 mówi o prawach ogólnie, więc zakres prawa własności jest wyznaczany przez jej przeznaczenie. Wobec wszystkich powyższych rozważań w doktrynie przyjmuje się za najwłaściwszą negatywną definicję własności: Właścicielowi wolno z rzeczą robić wszystko poza tym, co jest mu zakazane. 3. Podmiot i przedmiot 9

Każdy podmiot może być właścicielem. Wyjątki: drogi publiczne – tylko Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego broń wojskowa, materiały archiwalne wyłączone z obrotu nieruchomości – cudzoziemiec nie może nabyć bez zgody ministra Przedmiot prawa własności to tylko rzecz, a więc przedmiot materialny, na gruncie 140 KC. Jednak w obrocie można być również właścicielem prawa czy ogółu uprawnień. 4. Przestrzenne granice własności Ruchomości są fizycznie samoistne, więc problem ich w ogóle nie dotyczy. Nieruchomości (zwłaszcza gruntowe) rodzą problemy, więc ich granice przestrzenne muszą być wytyczone ustawowo. Art. 143 KC W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód. Granice przestrzenne zatem sięgają tylko do wysokości i głębokości społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu. Wody powierzchniowe i w rowach – części składowe gruntu Wody płynące i podziemne – nie są własnością właściciela gruntu Wody w sztucznych zbiornikach – ogólne zasady prawa cywilnego Kopaliny – te, które nie są objęte zakresem przestrzennym nieruchomości gruntowej z art. 143 KC to własność górnicza przysługująca Skarbowi Państwa Powietrze – każdy może korzystać z przestrzeni lotniczej, chyba, że notorycznie lata za nisko i narusza wymogi utrudniając korzystanie z nieruchomości, to wtedy może to zostać zakwalifikowane jako naruszenie prawa własności. Prawa rzeczowe mogą być terminowe lub bezterminowe. Dotyczy to także własności i rodzi problem czasowych granic prawa własności. Np. własność czasowa: Dekret z dnia 11 października 1946 r., art. 100 § 1. Przeniesienie własności nieruchomości przez Skarb Państwa albo przez związek samorządu terytorialnego lub inną osobę prawną prawa publicznego może nastąpić z zastrzeżeniem, że z upływem oznaczonego terminu własność powróci samym przez się prawem do zbywcy (własność czasowa). § 2. Termin powrotu nie może być krótszy niż lat trzydzieści ani dłuższy niż lat osiemdziesiąt. Jednakże w ostatnich pięciu latach przed upływem zastrzeżonego terminu termin ten może być

10

przedłużony na okres czasu nie przenoszący lat dwudziestu. Ponowne przedłużenia są dopuszczalne. W świetle obowiązującego obecnie ustawodawstwa własność jest zasadniczo bezterminowa. Z woli osób zainteresowanych może ona zostać ustanowiona terminową: nie może jednak do nieruchomości gruntowych: Art. 157 KC § 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. § 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Quasi-własność terminowa: Art. 235 KC § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. § 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Art. 241 KC Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia.

Można też co do rzeczy ruchomych  własność podzielona w czasie 5. Stosunki sąsiedzkie Wzajemne oddziaływanie gruntów rodzi sprzeczne interesy, ich wyjaśnieniu służy PRAWO SĄSIEDZKIE (art. 144-154 KC). I.

Immisje – oddziaływanie na grunt sąsiedni podczas korzystania ze swojej nieruchomości Nie wtargnięcie – działanie na cudzym gruncie. BEZPOŚREDNIE Sztuczne skierowanie substancji na grunt

POŚREDNIE Wskutek naszych działań oddziałujemy na 11

sąsiedni, np. wylanie tam wody. Naruszamy corpus nieruchomości sąsiada.

drugi grunt, np. hałas. Oddziałują tylko na sferę psychiki.

Art. 144 KC Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Zatem zakres dopuszczalnego działania będzie różny dla różnych gruntów. Immisje z art.144: uniemożliwianie/utrudnianie odbiór programu telewizyjnego, pszczoły, wstrząsy, spaliny, zapachy, hałasy, gazy, pyły, utrudnianie nasłonecznienia, dopuszczanie do nadmiernego wzrostu drzew i krzewów na granicy, wadliwe usytuowanie budynków i urządzeń. Art. 147 KC Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia. Naruszenie art. 144rodzi dla właściciela gruntu sąsiedniego roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń. Może dojść do zbiegu roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych, odszkodowania należy dochodzić na zasadach ogólnych KC (art. 415). II.

Sposób korzystania z nieruchomości Art. 149 KC Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. jeśli właściciel nie zbierze owoców odpowiednio szybko, straci ich własność, bo owoce te będą pożytkami na drugim gruncie: Art. 148 KC Owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny. Art. 150KC Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.

III.

Służebności Art. 145 KC § 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do 12

należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).  służebność drogi koniecznej § 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej. § 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społecznogospodarczy. Art. 146 KC Przepisy artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do samoistnego posiadacza nieruchomości; jednakże posiadacz może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej. Dodatkowo kiedy nieruchomość jest częściowo na jednym, częściowo na drugim gruncie, sąsiad właściciela nieruchomości nie może wystąpić z roszczeniem negatoryjnym (wyjątek 222§2). Art. 151 KC Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.  służebność budynkowa Żądać usunięcia budynku wzniesionego można tylko wtedy, gdy: o wina umyślna przekroczenia granicy , o właściciel gruntu sąsiedniego sprzeciwił się budowie bez nieuzasadnionej zwłoki, o utrzymanie budowli grozi niewspółmiernie wielką szkodą. Służebność drogi koniecznej

Służebność budynkowa

jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich to właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem, art. 145 KC właściciel zajętej częściowo nieruchomości musi znosić, że na jego gruncie stoi inny budynek, art.151 KC

3. Stosunki graniczne a) Utrzymanie granic w należytym stanie 13

Art. 152 KC Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie. b) Własności i korzystania z urządzeń granicznych Wynika z założeń ogólnych. Kodeks nie reguluje ich własności dokładnie, zatem przedmioty częściowo na jednym, częściowo na drugim gruncie mogą być współwłasnością, mogą być też w odpowiednich częściach fizycznych każdego z sąsiadów. Wiadomo jednak, że:

Art. 154 KC § 1. Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy. § 2. Korzystający z wymienionych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania. Według SN obowiązek z §2 nie dotyczy wybudowania nowego urządzenia. c) Rozgraniczania nieruchomości Rozgraniczenie – określenie jak na gruncie przebiega linia graniczna i jak rozmieścić punkty graniczne do wytyczenia tejże linii. Może dojść do niego w drodze administracyjnej ugody, na podstawie decyzji właściwego organu, na mocy orzeczenia lub ugody sądowej.

STADIUM ADMINISTRACYJNE 1. Wszczynane na wniosek lub z urzędu postępowanie (wójt) 2. Geodeta dokonuje koniecznych czynności 3. Właściciele zawierają przed geodetą ugodę / organ(wójt) wydaje decyzję nie ma przesłanek decyzji/nie ma ugody  wójt przekazuje do sądu (14 dni od decyzji) STADIUM SĄDOWE Art.153 KC Jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną. 14

stan prawny  ostatni stan spokojnego posiadania  postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadza do ugody  sąd ustala granice w oparciu o zasadę celowości; tak aby spełnić jak najwięcej interesów sąsiadów Rozdział IV 1. Charakterystyka ogólna przeniesienia i utraty własności Istnieje wiele sposobów nabycia własności. Mają one zarówno cywilnoprawny jak i właściwy prawu publicznemu charakter. W samym zakresie cywilnoprawnych również są niejednolite: Właściwe prawu rzeczowemu

Właściwe prawu spadkowemu Inne cywilnoprawne Właściwe prawu rodzinnemu Właściwe prawu konstytucyjnemu i administracyjnemu Właściwe prawu karnemu

Przeniesienie własności – nabycie własności na podstawie umowy Zasiedzenie Przemilczenie Zawłaszczenie itd. Dziedziczenie Zapis windykacyjny Konstytutywne orzeczenie sądowe Zbycie w toku egzekucji sądowej Majątkowa umowa małżeńska Nacjonalizacja Wywłaszczenie Nabycie własności przez państwo poprzez orzeczenie środka karnego w postaci przepadku narzędzi z przestępstwa

Zasadniczo występuje łączność nabycia prawa przez jedną osobę i straty go przez inną. Jednak np. zrzeczenie się własności ruchomości nie powoduje nabycia własności przez kogoś innego. Nabycie własności następuje na podstawie umowy czy zastępującego ją orzeczenia sądowego oraz w wypadku spadkobrania i legatu windykacyjnego tudzież przy łączeniu i podziale osób prawnych. Jest to tzw. nabycie pochodne. Nabywca uzyskuje prawo własności w takim zakresie w jakim przysługiwało jego poprzednikowi, ze wszystkimi ograniczeniami i obciążeniami. Nabywca nie może uzyskać więcej praw niż poprzednik; Nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet. Kiedy nie występuje stosunek następstwa prawnego między dotychczasowym i nowym właścicielem, ma miejsce nabycie pierwotne. Ten pierwszy traci prawo, a nabywca uzyskuje je nie od niego, lecz na nowo. Nabywca uzyskuje prawo własności bez dotychczasowych obciążeń. Wyjątki: zasiedzenie – nabycie pierwotne – wejście w całą sytuację przeniesienie wł. rzeczy ruchomej – nabycie pochodne – prawa obciążające rzecz wygasają ze

15

względu na dobrą wiarę nabywcy. 2. Przeniesienie własności Przeniesienie własności = przejście własności na podstawie umowy. Osoba przenosząca własność = zbywca. Osoba, na którą własność jest przenoszona = nabywca. Art. 155 KC § 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.  umowa zobowiązująca do przeniesienia własności przenosi własność, więc skutek jest podwójny: obligacyjny i rzeczowy. Wystarczy jedna umowa, chyba, że osobne przepisy lub strony postanowiły inaczej. Z mocy ustawy potrzebne jest zawarcie umowy rzeczowej, gdy: o

umowa zobowiązująca została zawarta z zastrzeżeniem warunku lub terminu Art. 157 KC § 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. § 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

o

umowa mająca na celu zbycie nieruchomości musi być zawarta jako zobowiązująca do przeniesienia własności umowa warunkowa pod rygorem nieważności (ustawowe prawo pierwokupu) Z art. 155 KC wytycza się ZASADĘ SOLO CONSENSU – przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy. Umowa ma więc charakter konsensualny, nie trzeba więc żadnych dodatkowych przesłanek.

Wyjątki od zasady solo consensu (ruchomości): o o o

Rzeczy oznaczone co do gatunku Rzeczy przyszłe (art.155§2 KC) Gdy zbycia dokonuje osoba nieuprawniona, a nabywca jest w dobrej wierze (art. 169 KC) Jeśli chodzi o nieruchomości, wpis do księgi wieczystej ma charakter czysto deklaratorywny. Właściciel bez wpisu prawa do księgi nie może ustanawiać niektórych praw rzeczowych, może stracić własność z tytułu rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, stąd wpisy są obowiązkowe. 16

Wyjątki od zasady solo consensu (nieruchomości): o o

Wpis ma charakter konstytutywny w wypadku przeniesienia własności budynków stojących na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste Wpis przesłanką konieczną ustanowienia odrębnej własności lokali Umowy mogą być abstrakcyjne lub kauzalne. Umowa o przeniesienie własności jest kauzalna: ZASADA PRZYCZYNOWOŚCI (KAUZALNOŚCI)  znaczenie materialne Art. 156 KC Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania. Przyczyny te są tylko przykładowe i nie stanowią enumeratywnego wyliczenia. Ten przepis gwarantuje kauzalność i dementuje wszelkie głosy o abstrakcyjności umowy przeniesienia własności rzeczy ruchomej. ZASADA PRZYCZYNOWOŚCI  znaczenie formalne Art. 158 KC Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione. Dotyczy tylko nieruchomości, w stosunku do ruchomości nieaktualna. Upadek umowy o przeniesienie własności w kontekście jej kauzalności nie rodzi upadku przeniesienia własności a jedynie powoduje powstanie zobowiązania do przeniesienia własności z powrotem (takie stanowisko przyjmuje SN co do nieruchomości. Jeśli chodzi o ruchomości skutek będzie już rzeczowy, por. III CZP 80/02 + III CZP 130/94). Forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Własność nieruchomości może przejść także na podstawie zawartej przed sądem ugody (SN IV CO 29/5). Art. 157 KC § 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. § 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Nie można przenieść pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu, ale umowa zobowiązująca do przeniesienia własności już może zostać tak zawarta (§ 1). Potrzeba umowy

17

rozporządzającej z bezwarunkową zgodą stron (§ 2). ZASADA NEMO PLUS IURIS IN ALIUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET  zasada niepisana, znajduje potwierdzenie w wyjątkach Własność na nabywcę może skutecznie przenieść tylko właściciel (wyjątki, ruchomości: komisant, przewoźnik) .Zbywca podający się za właściciela nie jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą, umowa rozporządzająca jest nieważna. Nieważna jest tylko umowa rozporządzająca, nie zobowiązująca, bo przesłanką ważności umowy zobowiązującej nie jest ważność umowy rzeczowej. Skutki obligacyjne zostają, skutek rzeczowy jest nieważny. W zależności od uznawanej koncepcji: nieważna rozporządzająca, albo bezskuteczność umowy w zakresie przeniesienia własności. Art. 765 KC Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym. Art. 787 KC § 1. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki albo jeżeli z innych przyczyn nie można mu jej doręczyć, przewoźnik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym wysyłającego. Jeżeli wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek, przewoźnik powinien oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę. § 2. Jeżeli przesyłka jest narażona na zepsucie albo jeżeli jej przechowanie wymaga kosztów, na które nie ma pokrycia, przewoźnik może ją sprzedać przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o skutkach zwłoki kupującego z odebraniem rzeczy sprzedanej. Wyjątki: 1. Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych – nieruchomości; nabywca nieruchomości, która ma księgę wieczystą, nabywa na podstawie umowy własność nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do tej księgi jako właściciel, przy zachowaniu warunków odpłatności umowy i dobrej wiary nabywcy. Art. 5 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych). Art. 6 UKWH 1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze. 2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. (USTAWOWA DEFINICJA ZŁEJ WIARY)

18

3. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku. Art. 7 UKWH Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko: 1) prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu; 2) prawu dożywocia; 3) służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej; 4) służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia; 5) służebnościom przesyłu. Art. 8 UKWH. Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Art. 9 UKWH Przepisy art. 5–8 stosuje się także w wypadkach niewymienionych w art. 5 rozporządzeń prawami jawnymi z księgi wieczystej oraz gdy na podstawie wpisanego prawa zostaje spełnione świadczenie na rzecz osoby uprawnionej według treści księgi.

2. Art. 169 KC - ruchomości § 1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Posiadanie dla ruchomości jest tym czym dla nieruchomości księga wieczysta. Umowa jest realną czynnością prawną, bo nabywca uzyskuje własność w chwili objęcia rzeczy w posiadanie. Nie dotyczy to rzeczy skradzionych, zgubionych czy inaczej utraconych; własność tych rzeczy potrzebuje 3 lat na przejście z pasera/złodzieja na nabywcę. przesłanki 169§ 1: 1. Dobra wiara nabywcy 2. Zbywca włada rzeczą i wydaje ją nabywcy § 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

19

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.

W przypadku zlecenia zleceniodawcy przeciwko zleceniobiorcy przysługuje roszczenie o przeniesienie własności, bo to zleceniobiorca jest właścicielem po nabyciu własności. Obowiązek przeniesienia własności na zleceniodawcę wynika ex lege z art.420 zd.2 KC. Konieczna jest forma aktu notarialnego do nabycia własności nieruchomości przez zleceniobiorcę jak i do jej przeniesienia na zleceniodawcę. Art. 740 KC Przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym. 3. Ograniczenia obrotu Niektóre przedmioty objęte zostały ograniczeniami przeniesienia własności; ruchomości: broń, archiwalia, wartości dewizowe, zabytki. Nieruchomości rolne Choć nie obowiązują już ograniczenia podmiotowe i obszarowe do nabycia własności nieruchomości rolnej, kryteria te mają znaczenie przy pierwokupie i wykupie. Przewidziane są również ograniczenia w zakresie podziału nieruchomości rolnych oraz występujące odnośnie do nieruchomości rolnych położonych na obszarze, dla którego plan miejski przewiduje inne cele. Art. 166 KC § 1. W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział we współwłasności wraz z tym gospodarstwem albo gdy nabywcą jest inny współwłaściciel lub osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy. § 2. (uchylony) § 3. Do sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. z 2012 r. poz. 803 oraz z 2016 r. poz. 585) udziału we współwłasności lub części tego udziału stosuje się przepisy tej ustawy. 4. Zasiedzenie i przemilczenie Zasiedzenie Przemilczenie Sposoby nabycia prawa na skutek upływu czasu 20

Nabycie prawa własności lub innego prawa na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną Funkcja: usuwanie rozbieżności między stanem prawnym a stanem posiadania Art. 172-177 KC

Nabycie prawa własności lub innego prawa dlatego, że właściciel (uprawniony) przez jakiś czas określony w ustawie prawa nie wykonuje Funkcja: likwidacja stanu braku zainteresowania właściciela swoją rzeczą -

ZASIEDZENIE o o o o o

Zasiedzieć można każdą nieruchomość (ale nieruchomość budynkową tylko razem z prawem głównym – użytkowaniem wieczystym). Nie można zasiedzieć nieruchomości budynkowej, której własność jest prawem związanym z użytkowaniem, bo niemożliwe jest zasiedzenie użytkowania. Można zasiedzieć fizyczną część nieruchomości gruntowej. Lokal stanowiący odrębną nieruchomość można zasiedzieć tylko w całości (nie pokój po pokoju). Dopuszczalne jest zasiedzenie nieruchomości państwowych (SN7 III CZP 72/01), nie można zasiedzieć dróg publicznych, bo ich właścicielami mogą być tylko określone podmioty. Przesłanki zasiedzenia Nieruchomości Art. 172 KC -posiadacz niebędący właścicielem -posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 -jako posiadacz samoistny -musi być w dobrej wierze w chwili uzyskania posiadania

Ruchomości Art. 174 KC - posiadacz samoistny -niebędący właścicielem rzeczy -w dobrej wierze przez cały okres trzech lat - posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech

Posiadanie samoistne: takie, które odpowiada treści prawa własności. Posiadanie często idzie w parze z tytułem prawnym do rzeczy (własność), jednak można być posiadaczem samoistnym, nie będąc równocześnie właścicielem rzeczy. Ważna jest sama wola władania rzeczą we własnym imieniu, a nie tytuł prawny do niej. Art. 339 KC Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym. Art. 175KC Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. A zatem stosuje się tu także przepisy o przerwie i zawieszeniu. Co do nieprzerwanego posiadania; Art. 340 KC Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania. 21

Art. 341 KC Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza. Zasiedzenie należy do pierwotnych sposobów nabycia własności. Nie powoduje ono jednak wygaśnięcia obciążeń własności, gdyż wykonywanie posiadania przez osobę nieuprawnioną jest skierowane przeciwko właścicielowi, a nie przeciwko osobom, którym przysługują do rzeczy prawa rzeczowe ograniczone. Posiadacz, który nabył własność przez zasiedzenie może żądać aby sąd stwierdził to w orzeczeniu. PRZEMILCZENIE Występuje tylko w sytuacjach przewidzianych w ustawie. 1. Rzeczy znalezione Przepisy o znalezieniu rzeczy dotyczą rzeczy zgubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności oraz zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły. Art. 187 KC § 1. Rzecz znaleziona, która nie zostanie przez osobę uprawnioną odebrana w ciągu roku od dnia doręczenia jej wezwania do odbioru, a w przypadku niemożności wezwania – w ciągu dwóch lat od dnia jej znalezienia, staje się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom. Jeżeli jednak rzecz została oddana staroście, znalazca staje się jej właścicielem, jeżeli rzecz odebrał w wyznaczonym przez starostę terminie. § 2. Rzecz znaleziona będąca zabytkiem lub materiałem archiwalnym po upływie terminu do jej odebrania przez osobę uprawnioną staje się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy znalezione stają się własnością powiatu po upływie terminu do ich odbioru przez znalazcę. § 3. Z chwilą nabycia własności rzeczy przez znalazcę, powiat albo Skarb Państwa wygasają obciążające ją ograniczone prawa rzeczowe. Art. 189 KC Jeżeli rzecz znaleziono w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, staje się ona przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych znalazcy i właściciela nieruchomości, na której rzecz została znaleziona, jeżeli jednak rzecz ta jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym, staje się ona własnością Skarbu Państwa, a znalazca jest obowiązany wydać ją niezwłocznie właściwemu staroście. USTAWA z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych: http://orka.sejm.gov.pl/proc7.nsf/ustawy/2064_u.htm 2. Majątki opuszczone i poniemieckie (1946)

22

5. Inne wypadki nabycia i utraty własności z KC ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI Art. 180. Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci. Rzecz ruchoma, której własności właściciel się zrzekł, staje się niczyja. Co do nieruchomości: Art. 902¹ § 1. Przez umowę przekazania nieruchomości jej właściciel zobowiązuje się nieodpłatnie przenieść na gminę albo na Skarb Państwa własność nieruchomości. § 2. Skarb Państwa może zawrzeć umowę przekazania nieruchomości, gdy gmina miejsca położenia całej albo części nieruchomości nie skorzystała z zaproszenia do jej zawarcia w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia zaproszenia przez właściciela nieruchomości Ale: - na podstawie 902¹ to nie jest zrzeczenie się a przeniesienie własności -jest to sposób pochodny nabycia własności ZAWŁASZCZENIE Art. 181 KC Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne. Do zawłaszczenia konieczne jest: 1. zawładnięcie rzeczą , 2. w intencji stania się jej właścicielem. Zawłaszczenie to pierwotny sposób nabycia własności. Art. 182 KC § 1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę. § 2. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu niezajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów. § 3. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

23

WŁASNOŚĆ POŻYTKÓW Art. 190 KC Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy. Obojętne jest kto dokonał odłączenia pożytków od rzeczy i czy stało się to za wiedzą uprawnionego do ich pobierania. W każdym wypadku przypadają one uprawnionemu do ich pobierania. AKCESJA Art. 191 KC Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Oznacza to, że właściciel ruchomości traci jej własność, a nieruchomość ulega ulepszeniu. Art. 192 KC § 1. Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. § 2. Jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów. Art. 193 KC § 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych. § 2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

6. Szczególne sposoby nabywania własności nieruchomości przez państwo i przez jednostki samorządu terytorialnego Skarb Państwa może nabywać własność nie tylko na mocy przepisów ogólnych, ale także w drodze aktów władzy. NACJONALZIACJA Z mocy aktu nacjonalizacyjnego na własność państwa przechodzi nie oznaczony obiekt, lecz określona kategoria dóbr, a takim aktem może być tylko ustawa. Przejście własności następuje ex lege. Rodzajem jest komunalizacja, czyli przejście własności na gminę. 24

WYWŁASZCZENIE Akt władczy indywidualny, na jego mocy następuje, z względu na interes publiczny, pozbawienie właściciela własności określonej nieruchomości albo ograniczenie własności lub pozbawienie/ograniczenie innego prawa rzeczowego ograniczonego. Jest dopuszczalne tylko na cele publiczne, tylko za odszkodowaniem. Następuje na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, z momentem wywłaszczenia wygasają ustanowione na nieruchomości ograniczone prawa rzeczowe. Rozdział V 1. Współwłasność: ogólna charakterystyka Prawo własności charakteryzuje podzielność. Najbardziej charakterystyczne jej formy to: o

o

o

własność podzielona według czasu jej trwania; własność przysługuje jednemu właścicielowi, ale po upływie czasu/zdarzeniu, własność przechodzi na inną osobę ex lege własność podzielona według treści; rzecz stanowi równocześnie przedmiot własności dwóch właścicieli, z których jeden ma władzę zwierzchnią, a drugi użytkową własność należąca niepodzielnie do kilku osób (WSPÓŁWŁASNOŚĆ, condominium pro indiviso) Art. 195 KC Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). - jedność przedmiotu przedmiotem jedna ruchomość lub nieruchomość, nie: zespół rzeczy, można jednak traktować jako współwłasność rzecz wraz z jej przynależnościami czy uwzględniania do współwłasności rzeczy będących elementem zbioru - wielość podmiotów prawo własności przysługuje co najmniej dwóm osobom niestanowiącym spółki czy osoby prawnej - niepodzielność wspólnego prawa żaden ze współwłaścicieli nie ma prawa do fizycznie określonej części rzeczy, żadnemu nie przysługuje wyłączy atrybut własności

25

Art. 196 KC § 1. Współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną. § 2. Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika. Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy niniejszego działu. Współwłasność w częściach ułamkowych: samoistny stosunek prawny, ma w zasadzie charakter jednolity, powstaje najczęściej w wyniku spadkobrania, z czynności prawnych, z zasiedzenia, połączenia czy pomieszania, z orzeczenia sądowego. Występują pewne jej odmiany: - przymusowa np. współwłasność drogi wewnętrznej, części nieruchomości - siedlisk podzielne korzystanie z siedlisk, zniesienie jest wyłączone (ale można to obejść, bo dotyczy to stanu faktycznego, nie ustawowego) - spadkowa stricto: poszczególnych rzeczy z masy spadkowej largo: całej masy spadkowej Art. 1036 KC Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. - wspólnot gruntowych Współwłasność łączna: opiera się zawsze na stosunku osobistym, np. współwłasność małżeńska, współwłasność wspólników spółki cywilnej, ustawodawca zapewnia jej byt trwały, przepisy chronią ją całościowo. Regulują ją art.. 195-221 KC. Łączna Współwłasność bezudziałowa Nie można dysponować swoimi prawami Nie można w każdej chwili żądać zniesienia

Ułamkowa Określony ułamkiem udział Można zrobić ze swoją częścią co się chce Można w każdej chwili żądać zniesienia

Współwłasność to JEDYNIE ODMIANA WŁASNOŚCI, nie stanowi oddzielnej instytucji. Dlatego stosuje się do niej przepisy o własności. Współwłaściciele jako podmioty 26

swoich praw mają samodzielne, rzeczowe prawa sui generis, na które składa się wiele uprawnień o charakterze bezwzględnym. 2.

Udziały współwłaścicieli Udział wyraża zakres uprawnień współwłaściciela względem rzeczy wspólnej i jest określony odpowiednim ułamkiem. Udział jest prawem, które należy wyłącznie do współwłaściciela. Art. 197 KC Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Oczywiście jednak można to domniemanie obalać. Każdy współwłaściciel może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Rozporządzenie udziałem polega na tym, że współwłaściciel może zbyć swój udział czy obciążyć go ograniczonym prawem rzeczowym pod warunkiem, że nie jest to sprzeczne z danym prawem. Może on rozporządzać swoim udziałem na wypadek śmierci. Wyjątki od swobodnego dysponowania udziałem: 1. Art. 166 KC § 1. W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział we współwłasności wraz z tym gospodarstwem albo gdy nabywcą jest inny współwłaściciel lub osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedawcy. 2. Art. 1036 KC Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. 3. Istotne ograniczenia płyną z działu we współwłasności przymusowej i we wspólnotach gruntowych.

3. Zarząd rzeczą wspólną Zarząd rzeczą wspólną: podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego prawa. Wyróżnia się zarząd: Umowny

Ustawowy

Sądowy 27

W ramach umowy współwłaściciele mogą swobodnie ustalić zasady zarządu rzeczą wspólną, powierzyć zarząd jednemu z nich, osobie trzeciej lub wykonywać go kolektywnie.

Podstawowym wyróżnikiem tej postaci zarządu jest podział czynności (prawnych, faktycznych, procesowych) na dokonywane w ramach zwykłego zarządu, przekraczające zwykły zarząd oraz czynności zachowawcze. Sposób wykonywania zarządu jest określany ZASADĄ WOLI STRON – o dokonywaniu poszczególnych czynności decydują współwłaściciele. Uzupełnia ją ZASADA INGERENCJI SĄDU w razie sporów, kłopotów. Współwłaściciele mają obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Jeśli nie wszyscy współwłaściciele sprawują zarząd, ci, którzy uczestniczą, mogą domagać się od pozostałych wynagrodzenia odpowiadającego nakładowi ich pracy. Ci, którzy nie uczestniczą, mogą żądać rachunku z zarządu.

Zarząd sądowy jest ustanawiany na wniosek każdego ze współwłaścicieli, gdy większość współwłaścicieli nie może dojść do porozumienia w istotnych sprawach z zakresu zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu rzeczą lub krzywdzi mniejszość. Zarząd sprawuje wyznaczony przez sąd zarządca rzeczy; art. 203 KC. Zarządcą może być zarówno współwłaściciel jak i osoba trzecia. Z chwilą ustanowienia zarządcy współwłaściciele tracą uprawnienie do zarządu rzeczą na rzecz zarządcy.

Przekraczające zwykły zarząd Wszystko, co nie mieści się w granicach spraw bieżących związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym. Może to być zwłaszcza zbycie rzeczy wspólnej, obciążenie jej, zmiana przeznaczenia rzeczy itp.

Zachowawcze

Czynności: Zwykłego zarządu Załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach aktualnego jej przeznaczenia. Potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności. Większość współwłaścicieli mierzy się

Każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (art. 209 KC). Do tych czynności należy przede wszystkim wytoczenie powództwa windykacyjnego przeciwko osobie trzeciej, a także wystąpienie z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym itd. 28

według wielkości udziałów. Współwłaściciele reprezentujący większość np. zawierając umowę, nie są przedstawicielami pozostałych. Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd.

4. Korzystanie z rzeczy wspólnej Korzystanie umowne

Korzystanie ustawowe

Tak, jak określa umowa

Tak, jak bezpośrednio stanowi ustawa

Korzystanie na podstawie orzeczenia sądowego Tak, jak określił sąd

Art. 206 KC Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Każdy współwłaściciel ma prawo do bezpośredniego korzystania z rzeczy. Ponieważ inni współwłaściciele mogą to samo, korzystanie z rzeczy jest ograniczone tak, że współwłaściciel może czynić tylko o tyle, o ile nie przeszkadza korzystaniu innych współwłaścicieli. (WSPÓŁPOSIADANIE) OCHRONA WSPÓŁPOSIADANIA 1. Współwłaściciel wyłączony od korzystania – petytoryjna

Współwłaściciel, którego prawo do korzystania z rzeczy zostało naruszone, korzysta z ochrony sądowej jak każdy uprawniony, którego prawo zostało naruszone. 223 § 2. Ochrona ma charakter petytoryjny - ochrona prawa. Ochrona wygląda różnie w zależności od rodzaju współposiadania; Współposiadanie, które wymaga zgodnego współdziałania (np. gospodarstwo) Można wystąpić do sądu z wnioskiem o określenie innego sposobu korzystania z rzeczy wspólnej niż ten z 206 KC. *

Współposiadanie, które nie wymaga zgodnego współposiadania (np. studnia) Można dochodzić dopuszczenia do współposiadania w trybie procesu 29

Podstawą takiego rozstrzygnięcia są 199.zd.2+201.zd.2. *określenia innego sposobu współkorzystania z rzeczy mogą dokonać umownie także współwłaściciele. Może to przybrać np. formę PODZIAŁU QUOD USUM (każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wydzieloną część nieruchomości wspólnej, wolno go dokonywać dla gospodarstw rolnych). Można także podzielić korzystanie z rzeczy pod względem czasowym, według rodzaju pożytków itd. 2. Współposiadacz wyłączony od korzystania – posesoryjna 344 §1

Art. 207 KC Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Zasada rozkładu ciężarów między współwłaścicieli według wielkości udziałów odnosi się do obciążeń wszelkiego rodzaju; cywilnoprawnych i administracyjnych. Współwłaściciel, który poniósł określony wydatek na rzecz wspólną, może żądać od pozostałych zwrotu w częściach odpowiadających im udziałom. Charakter roszczeń współwłaścicieli; zwykłe obligacyjne czy obligacja realna? Ostatnimi czasy SN decyduje, że jednak zwykłe obligacyjne. Art. 210 KC § 1. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić. Współwłaściciele mogą zawrzeć umowę wyłączającą na okres do pięciu lat uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności. Wszystkie wyżej wymienione umowy są względnie skuteczne (jedynie między współwłaścicielami). Jednakże: Art. 221 KC Czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej albo wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. To samo dotyczy wypadku, gdy sposób korzystania z rzeczy został ustalony w orzeczeniu sądowym. Art. 16 UKWH 1. W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia: 30

(…) 4) roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności; (…) 5. Zniesienie współwłasności Art. 210 KC § 1. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić. § 2. Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnej oraz gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 166 § 3, następuje z uwzględnieniem przepisów tej ustawy. Art. 220 KC Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu. Tryb zniesienia współwłasności Umowne zniesienie współwłasności Nie ma wymaganej formy, poza nieruchomością (akt notarialny, 158 KC).

Sądowe zniesienie współwłasności Postępowanie nieprocesowe. Każdy współwłaściciel może złożyć taki wniosek.

Sposoby zniesienia współwłasności (211-212 KC) Podział rzeczy wspólnej

Przyznanie tej rzeczy jednemu lub niektórym ze współwłaścicieli Zasadniczo podział fizyczny W razie przyznania rzeczy chyba że podział byłby wspólnej jednemu lub kilku sprzeczny z przepisami ze współwłaścicieli ustawy lub ze społecznopozostali otrzymują gospodarczym równowartość swych przeznaczeniem rzeczy udziałów pod postacią spłat albo że pociągałby za sobą w pieniądzu. Spłata to istotną zmianę rzeczy lub równowartość całego znaczne zmniejszenie jej udziału (dopłata to tylko wartości. część). Nie wolno stosować Stosowane głównie do podziału fizycznego do ruchomości i budynków chyba, że nieruchomości lokalowych. pionowo po ścianie dzielącej budynek na samodzielne i regularne części. Podział poziomy dopuszczalny tylko przy wyodrębnianiu lokali. Sąd dzieli własność zgodnie z udziałami współwłaścicieli.

Podział cywilny Sprzedaż rzeczy. Następuje najczęściej kiedy wszyscy współwłaściciele złożą taki wniosek. Bez wniosku sąd nakaże tę drogę jeśli rzeczy nie da się podzielić.

214 §4 – SN stwierdził, że sąd powinien zarządzić sprzedaż kiedy żaden ze współwłaścicieli nie wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy w naturze.

31

Wysokość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Sąd może obciążyć grunt odpowiednimi służebnościami. Zniesienie współwłasności nieruchomości rolnych ma szczególną regulację: Art. 213 KC § 1. Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. § 2. Przyznanie przez sąd gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 166 § 3, następuje z uwzględnieniem przepisów tej ustawy. Art. 214 KC § 1. W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. § 2. Jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. § 3. Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a w przypadku gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 166 § 3, z uwzględnieniem przepisów tej ustawy. § 4. Sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa. Art. 215 KC Przepisy dwóch artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy gospodarstwo rolne może być podzielone, lecz liczba wydzielonych części jest mniejsza od liczby współwłaścicieli. Art. 216 KC § 1. Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia. § 2. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę: 1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności; 2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania. § 3. Obniżenie spłat, stosownie do przepisu paragrafu poprzedzającego, nie wyklucza możliwości rozłożenia ich na raty lub odroczenia terminu ich zapłaty, stosownie do przepisu art. 212 § 3. 32

§ 4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się do spłat na rzecz małżonka w razie zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, które stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należy do wspólnego majątku małżonków. Art. 217 KC Współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać – proporcjonalnie do wielkości ich udziałów – korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa. Art. 218 KC § 1. Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat, a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni – nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy. § 2. Do uprawnień wynikających z przepisów paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio przepisy o służebności mieszkania. Rozdział VI 1. Pojęcie własności lokali Instytucja odrębnej własności lokali jest stworzona w pewnym sensie w drodze wyjątku od zasady superficies solo cedit . Wyraża ona myśl, że lokal, będący według zasad ogólnych częścią składową nieruchomości gruntowej, zostaje z tego reżimu wyłączony i staje się oddzielną nieruchomością. 2. Prawna regulacja odrębnej własności lokali Przesłanki wyodrębnienia lokali jako samodzielnych nieruchomości: o Poddany temu zabiegowi może być tylko lokal samodzielny, czyli wydzielony w obrębie budynku trwałymi ścianami. Jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania – tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd – w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym – może wydać stosowne nakazy lub zakazy (11 UWL). o Nie muszą to być tylko lokale mieszkalne; można użytkowe, można rekreacyjne itd. o Wyodrębnienie jest dopuszczalne bez względu na to kto ma korzystać z niego. o Rozmiar lokalu nie ma znaczenia. o Rodzaj budynku, w którym znajduje się lokal, nie ma znaczenia. 33

o o

Wyodrębnienie może dotyczyć jednego jak i kilku lokali. Dopuszczalne jest ustanowienie odrębnej własności kilku lokali dla jednej osoby.

3. Sposoby ustanowienia odrębnej własności lokalu Umowa

Może być zawarta przez: - współwłaścicieli nieruchomości albo - przez właściciela nieruchomości i osobę, która nabywa od niego lokal, w szczególności po uprzednim zawarciu umowy deweloperskiej, zobowiązującej do ustanowienia i przeniesienia na nią własności lokalu. Konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.

Jednostronna czynność prawna Orzeczenie sądowe o zniesieniu współwłasności 17¹⁸ USM – szczególny przypadek powstania odrębnej własności lokali ex lege

Konieczne jest dokonanie wpisów w zakładanych dla nieruchomości księgach wieczystych. W ten sposób własność nieruchomości może ustanowić właściciel . Także i w tym wypadku przesłanką jest wpis do księgi wieczystej. 1. Jeżeli w toku likwidacji, postępowania upadłościowego albo postępowania egzekucyjnego z nieruchomości spółdzielni, nabywcą budynku albo udziału w budynku nie będzie spółdzielnia mieszkaniowa, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się w prawo odrębnej własności lokalu lub we własność domu jednorodzinnego. 2. W wypadku nabycia budynku lub udziału w budynku przez inną spółdzielnię mieszkaniową byłemu członkowi przysługuje roszczenie o przyjęcie do tej spółdzielni. 3. Przez byłego członka, o którym mowa w ust. 2, należy rozumieć członka, którego członkostwo ustało na skutek wykreślenia spółdzielni z rejestru w związku z zakończeniem postępowania likwidacyjnego lub upadłościowego i któremu przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Odrębna własność lokali nie może powstać w drodze zasiedzenia. Można jednak zasiedzieć własność lokalu, która uprzednio powstała w jeden z wyżej opisanych sposobów. 4. Sytuacja po wyodrębnieniu własności lokali I Art. 3 UWL 34

1. W razie wyodrębnienia własności lokali właścicielowi lokalu przysługuje udział w nieruchomości wspólnej jako prawo związane z własnością lokali. Nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości wspólnej, dopóki trwa odrębna własność lokali. 2. Nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali. 3. Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. Udział właściciela samodzielnych lokali niewyodrębnionych w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej tych lokali wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. 3a. Na potrzeby stosowania ustawy przyjmuje się, że udział w nieruchomości wspólnej współwłaściciela lokalu w częściach ułamkowych odpowiada iloczynowi wielkości jego udziału we współwłasności lokalu i wielkości udziału we współwłasności nieruchomości wspólnej przypadającej na ten lokal. 4. Do wyznaczenia stosunku, o którym mowa w ust. 3, niezbędne jest określenie, oddzielnie dla każdego samodzielnego lokalu, jego powierzchni użytkowej wraz z powierzchnią pomieszczeń do niego przynależnych. 5. Jeżeli nieruchomość, z której wyodrębnia się własność lokali, stanowi grunt zabudowany kilkoma budynkami, udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. 6. W wypadku gdy na podstawie jednej czynności prawnej dokonanej przez właściciela lub przez wszystkich współwłaścicieli nieruchomości następuje wyodrębnienie wszystkich lokali, wysokość udziałów, o których mowa w ust. 1, określają odpowiednio w umowie właściciel lub współwłaściciele. 7. W budynkach, w których nastąpiło wyodrębnienie własności co najmniej jednego lokalu i ustalenie wysokości udziałów w nieruchomości wspólnej bez uwzględnienia powierzchni pomieszczeń przynależnych lub w sposób inny niż określony w ust. 3, a przy wyodrębnianiu kolejnych lokali ustalano wysokość udziałów w nieruchomości wspólnej w taki sam sposób, do czasu wyodrębnienia ostatniego lokalu stosuje się zasady obliczania udziału w nieruchomości wspólnej takie, jak przy wyodrębnieniu pierwszego lokalu. Przepisu zdania poprzedzającego nie stosuje się, jeżeli wszyscy właściciele lokali wyodrębnionych i dotychczasowy właściciel nieruchomości dokonają w umowie nowego ustalenia wysokości udziałów w nieruchomości wspólnej. Nieruchomość wspólna to grunt oraz wszelkie części budynku i inne urządzenie, które nie służą wyłącznie do użytku poszczególnych właścicieli lokali, są one przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych. Współwłasność tę charakteryzuje:  udział w niej jest prawem związanym z własnością lokalu, można go więc przenieść tylko razem z własnością tego lokalu,  nie można żądać zniesienia tej współwłasności tak długo jak trwa odrębna własność 35

lokali, przymusowy charakter, z uwzględnieniem: Art. 5 UWL 1. Jeżeli powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem, w którym wyodrębniono własność lokali, jest większa niż powierzchnia działki budowlanej, w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami, niezbędnej do korzystania z niego, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości. 2. Jeżeli na nieruchomości gruntowej jest położony więcej niż jeden budynek, a przynajmniej w jednym z nich wyodrębniono własność lokalu, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości polegającego na wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości dwóch lub więcej działek budowlanych. 3. Przy dokonywaniu podziału, o którym mowa w ust. 1 i 2, stosuje się przepisy o gospodarce nieruchomościami. W tym przypadku przedmiotem współwłasności jest nieruchomość zabudowana domem. Jeśli w danym budynku nie wyodrębniono wszystkich lokali, własność tych niewyodrębnionych przysługuje właścicielowi nieruchomości. Ma on udział w nieruchomości wspólnej przypadający mu ze względu na te lokale. W literaturze można spotkać się z określeniem złożona nieruchomość lokalowa; te niewyodrębnione lokale łącznie stanowią osobną nieruchomość. Przyjmując ten pogląd należy dojść do wniosku, że właściciel tej złożonej nieruchomości może wyodrębnić lokale i zbyć lub obciążyć nieruchomość w całości. Własność lokali może być związana tylko z prawem własności albo użytkowania wieczystego gruntu. II Wspólnota mieszkaniowa Art. 6 UWL Ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana. Wspólnotę mieszkaniową traktujemy jako ułomną osobę prawną. III Sytuacja prawna właścicieli lokali Art. 140 KC W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

36

12-18 UWL Prawa - właściciel lokalu ma prawo do współkorzystania z nieruchomości wspólnej zgodnie z jej przeznaczeniem - pożytki i inne przychody z nieruchomości wspólnej służą pokrywaniu wydatków związanych z jej utrzymaniem, a w części przekraczającej te potrzeby przypadają właścicielom lokali w stosunku do ich udziałów - mogą podjąć uchwałę, która to uchwała właścicieli lokali może ustalić zwiększenie obciążenia z tego tytułu właścicieli lokali użytkowych, jeżeli uzasadnia to sposób korzystania z tych lokali - mogą określić sposób zarządu nieruchomością wspólną w umowie, jeśli tego nie zrobią; obowiązuje ich zarząd ustawowy*

Obowiązki - właściciele lokali ponoszą wydatki i ciężary związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nieznajdującej pokrycia w pożytkach i innych przychodach - właściciel ponosi wydatki związane z utrzymaniem jego lokalu - jest obowiązany utrzymywać swój lokal w należytym stanie, przestrzegać porządku domowego, uczestniczyć w kosztach zarządu związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej, korzystać z niej w sposób nieutrudniający korzystania przez innych współwłaścicieli oraz współdziałać z nimi w ochronie wspólnego dobra - na żądanie zarządu właściciel lokalu jest obowiązany zezwalać na wstęp do lokalu, ilekroć jest to niezbędne do przeprowadzenia konserwacji, remontu albo usunięcia awarii w nieruchomości wspólnej, a także w celu wyposażenia budynku, jego części lub innych lokali w dodatkowe instalacje - na pokrycie kosztów zarządu właściciele lokali uiszczają zaliczki w formie bieżących opłat, płatne z góry do dnia 10 każdego miesiąca - za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości, za resztę; wspólnota mieszkaniowa

*Rodzaje zarządu przewidziane przez ustawę: do siedmiu lokali oraz powyżej siedmiu lokali.  zarząd bezpośredni do wspólnot mniejszych Art. 19 UKL Jeżeli liczba lokali wyodrębnionych i lokali niewyodrębnionych, należących nadal do dotychczasowego właściciela, nie jest większa niż siedem, do zarządu nieruchomością wspólną mają odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego o współwłasności.  zarząd pośredni do wspólnot większych Art. 20 UKL 1. Jeżeli lokali wyodrębnionych, wraz z lokalami niewyodrębnionymi, jest więcej niż 37

siedem, właściciele lokali są obowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród właścicieli lokali lub spoza ich grona. 2. Zarząd lub poszczególni jego członkowie mogą być w każdej chwili na mocy uchwały właścicieli lokali zawieszeni w czynnościach lub odwołani. Do obu rodzajów zarządu stosujemy podział działań na czynności zwykłego zarządu oraz przekraczające zakres takiego zarządu (wymagają zgody wszystkich właścicieli lokali; stosownie do przepisów o współwłasności). 5. Własność lokali w spółdzielniach mieszkaniowych Członkowie takich spółdzielni mogą uzyskać własność lokali na dwa sposoby (1, 18 USM)  dostarczenie przez spółdzielnię lokalu w takiej formie prawnej Strony zawierają umowę o budowę lokalu ze zobowiązaniem do ustanowienia odrębnej własności lokalu (causa). Wymaga ona formy pisemnej ad solemnitatem. Art. 21 USM 1. Spółdzielnia ustanawia na rzecz członka odrębną własność lokalu najpóźniej w terminie 3 miesięcy po jego wybudowaniu, a jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jest wymagane pozwolenie na użytkowanie – najpóźniej w terminie 3 miesięcy od uzyskania takiego pozwolenia. Na żądanie członka spółdzielnia ustanawia takie prawo w chwili, gdy ze względu na stan realizacji inwestycji możliwe jest przestrzenne oznaczenie lokalu. 2. Ustanowienie odrębnej własności lokalu może nastąpić na rzecz małżonków albo osób wskazanych przez członka spółdzielni, które wspólnie z nim ubiegają się o ustanowienie takiego prawa. Roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu (ekspektatywa odrębnej własności lokalu) jest zbywalne, dziedziczne i podlega egzekucji; Art. 19 USM 1. Z chwilą zawarcia umowy, o której mowa w art. 18 ust. 1, powstaje roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu, zwane dalej „ekspektatywą odrębnej własności lokalu”. Ekspektatywa odrębnej własności lokalu jest zbywalna, wraz z wkładem budowlanym albo jego wniesioną częścią, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji. 2. Nabycie ekspektatywy odrębnej własności lokalu obejmuje również wniesiony wkład budowlany albo jego część i staje się skuteczne z chwilą przyjęcia w poczet członków nabywcy lub spadkobiercy, z tym że w razie kolejnego zbycia ekspektatywy przed przyjęciem poprzedniego nabywcy w poczet członków zbycie to staje się skuteczne z chwilą przyjęcia kolejnego nabywcy w poczet członków. Przepis art. 23 stosuje się odpowiednio.

38

3. Umowa zbycia ekspektatywy odrębnej własności lokalu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Art. 20 USM 1. Umowa o budowę lokalu ulega rozwiązaniu w wyniku jej wypowiedzenia przez członka spółdzielni lub spółdzielnię. 2. Spółdzielnia może wypowiedzieć umowę o budowę lokalu, gdy członek spółdzielni lub jego następca prawny, z przyczyn leżących po jego stronie, nie dotrzymał tych warunków umowy określonych w art. 18 ust. 1 pkt 1 i 5, bez których dalsza realizacja zadania inwestycyjnego lub ustanowienie odrębnej własności lokali wzniesionych w ramach wspólnie realizowanego zadania inwestycyjnego byłoby niemożliwe albo poważnie utrudnione. 3. Wypowiedzenie może nastąpić na 3 miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego, chyba że strony postanowią w umowie inaczej. przekształcenie we własność przysługującego dotychczas spółdzielczego własnościowego bądź lokatorskiego prawa do lokalu Na pisemne żądanie członka, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć z tym członkiem umowę przeniesienia własności lokalu. USM reguluje zarząd nieruchomością wspólną odmiennie od UWL; Art. 27 USM 1. W zakresie nieuregulowanym w ustawie do prawa odrębnej własności lokalu stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o własności lokali, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. 2. Zarząd nieruchomościami wspólnymi stanowiącymi współwłasność spółdzielni jest wykonywany przez spółdzielnię jak zarząd powierzony, o którym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, choćby właściciele lokali nie byli członkami spółdzielni, z zastrzeżeniem art. 241 i art. 26. Przepisów ustawy o własności lokali o zarządzie nieruchomością wspólną nie stosuje się, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 1 oraz art. 29 ust. 1 i 1a, które stosuje się odpowiednio. 3. Przepisów ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali o wspólnocie mieszkaniowej i zebraniu właścicieli nie stosuje się, z zastrzeżeniem art. 241 oraz art. 26. 4. Uchwałę, o której mowa w art. 12 ust. 3 ustawy o własności lokali, podejmuje rada nadzorcza spółdzielni na wniosek większości właścicieli lokali w budynku lub budynkach położonych w obrębie danej nieruchomości obliczanej według wielkości udziałów w nieruchomości wspólnej. 5. Z żądaniem, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy o własności lokali, występuje zarząd spółdzielni na wniosek większości właścicieli lokali w budynku lub budynkach położonych w obrębie danej nieruchomości. Właściciele lokali w spółdzielniach mieszkaniowych mają obowiązek uczestniczyć w formie opłat świadczonych spółdzielni w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem innych nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania oraz w ponoszonych przez spółdzielnię 39

wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali oraz w innych kosztach związanych z wykonywaniem przez spółdzielnię zarządu.

Ustanie odrębnej własności lokali Art. 26 USM 1. Jeżeli w określonym budynku lub budynkach położonych w obrębie danej nieruchomości została wyodrębniona własność wszystkich lokali, po wyodrębnieniu własności ostatniego lokalu stosuje się przepisy ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, niezależnie od pozostawania przez właścicieli członkami spółdzielni. Szczególny reżim nałożony na odrębną własność lokali w budynku wybudowanym czy nabytym przez spółdzielnię mieszkaniową ustaje ex lege gdy wyodrębniona zostanie własność wszystkich lokali w budynku (budynkach). Dodatkowo: Art. 24¹ USM 1. Większość właścicieli lokali w budynku lub budynkach położonych w obrębie danej nieruchomości, obliczana według wielkości udziałów w nieruchomości wspólnej, może podjąć uchwałę, że w zakresie ich praw i obowiązków oraz zarządu nieruchomością wspólną będą miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali. Do podjęcia uchwały stosuje się odpowiednio przepisy art. 30 ust. 1a, art. 31 i 32 ustawy o własności lokali. 2. Uchwała, o której mowa w ust. 1, nie narusza przysługujących członkom spółdzielni spółdzielczych praw do lokali. Rozdział VII 1. Ogólna charakterystyka ochrony własności Cywilistyczna ochrona własności należy do ochrony petytoryjnej. Oznacza to, że powołując się na nią osoba znajduje się w sytuacji naruszenia prawa. Naruszenie samego władztwa nad rzeczą obejmuje ochrona posesoryjna. 2. Roszczenie windykacyjne 222 § 1 KC Decyduje o powstaniu roszczenia Zamierzony efekt Legitymacja czynna Legitymacja bierna Przesłanki

Obiektywny stan naruszenia Roszczenie o wydanie rzeczy Właściciel, niezależnie od dobrej czy złej wiary osoby naruszającej + 209 KC współwłaściciel Osoba, która włada faktycznie jego rzeczą. Nie musi to być posiadacz; liczy się też np. dzierżyciel. 1.Właściciel 2.Osoba faktycznie władająca rzeczą 3.Nie przysługuje tej osobie skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą 40

(zarzut hamujący) 6 KC – obciąża powoda Tylko razem z prawem własności Zarzut hamujący, zarzut nadużycia prawa (5 KC), przedawnienie 10 lat (nieruchomości 223 §1) Występuje zbieg roszczenia windykacyjnego oraz roszczeń o zwrot rzeczy po wygaśnięciu stosunku obligacyjnego. Ciężar dowodu Zbycie Obrona

3. Roszczenie negatoryjne 222 § 2 KC Decyduje o powstaniu roszczenia Zamierzony efekt Legitymacja czynna Legitymacja bierna

Przesłanki

Ciężar dowodu Zbycie Obrona

Obiektywny stan naruszenia, nie ocena postępowania osoby naruszającej Roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem oraz zaniechanie naruszeń (stosujemy jedno bądź drugie bądź oba razem) Właściciel (współwłaściciel 209) Osoba naruszająca własność w inny aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą sposób. Nie stanowi naruszenia prawa własności działanie sił przyrody, chociażby źródło tego działania tkwiło w innej nieruchomości. 1.Właściciel 2.Osoba naruszająca własność w inny aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą sposób. 6 KC – obciąża powoda Tylko z prawem własności Przedstawienie skutecznych wobec właściciela praw do ingerencji, zarzut nadużycia prawa, przedawnienie 10 lat (nieruchomości 223 § 1)

4. Roszczenia uzupełniające 224 + 225 KC Roszczenie o zwrot wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy Roszczenie o zwrot pożytków Roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą

- przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu - są ściśle uzależnione od dobrej lub złej wiary posiadacza* - roszczenia te mogą być samodzielnym przedmiotem obrotu - mogą być dochodzone oddzielnie od roszczenia windykacyjnego - art. 230 KC nakazuje odpowiednie ich stosowanie do stosunków właściciel-posiadacz zależny(tylko jeśli ich stosunków nie reguluje jakaś inna umowa)oraz właściciel-posiadacz samoistny

*Posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny za jej zużycie ani za jej pogorszenie lub utratę, nabywa własność pożytków naturalnych odłączonych w czasie jego posiadania, zachowuje część 41

pożytków cywilnych. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Przepisy określające prawa i obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się on o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, stosuje się także w wypadku, gdy samoistny posiadacz rzeczy będącej przedmiotem własności państwowej został wezwany przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy. Posiadacz w złej wierze jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Jest dodatkowo obowiązany zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał. Jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego. 5. Roszczenia z tytułu nakładów Właściciel obowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Roszczenia samoistnego posiadacza o wydanie nakładów przedawniają się po roku od dnia zwrotu rzeczy. Nakłady konieczne – takie, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego użytku Inne nakłady – cała reszta

Posiadacz w dobrej wierze

Posiadacz w złej wierze

- nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach jakie uzyskał - innych nakładów o tyle, ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

- nakładów koniecznych o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się jego kosztem

Posiadacz w dobrej wierze, ale dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy lub o wezwaniu do zwrotu rzeczy stanowiącej własność państwową - tylko nakłady konieczne po chwili dowiedzenia się o wytoczeniu powództwa

Art. 227 KC § 1. Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.

42

§ 2. Jednakże gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy. ROSZCZENIE O WYKUP – 231 KC §1 Osoba, która wzniosła budynek (inne urządzenie) Żąda przeniesienia na niego własności zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem od właściciela.

§2 Właściciel Żąda nabycia własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem

Przysługuje też współposiadaczowi. Przesłanki - samoistne posiadanie (336 KC) - właściciel - dobra wiara - na jego gruncie wzniesiono budynek lub - wzniesienie budynku lub innego inne urządzenie urządzenia - wartość budynku/urządzenia znacznie - znaczna różnica wartości wzniesionej większej niż działki budowli i działki zajętej pod budowę Orzecznictwo przyjmuje, że nie ulega Przedawnienie na zasadach ogólnych przedawnieniu. Wygasa z utratą nietrafne. Wygasa wraz z wygaśnięciem posiadania. własności (?). Roszczenie o wykup może być zrealizowane przez umowę o przeniesienie własności jak i na podstawie orzeczenia sądowego (64 KC).

Rozdział VIII 1. Pojęcie i funkcja użytkowania wieczystego Art. 232 KC § 1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa a położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym. § 2. W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków. Użytkowanie wieczyste nie zostało wymienione wśród ograniczonych praw rzeczowych w KC. Stanowi ono kategorię pośrednią między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi.

43

2. Treść i wykonywanie Uprawnienia użytkownika wieczystego Zdeterminowane są przez ustawy i zasady współżycia społecznego. Użytkownik wieczysty może korzystać z nieruchomości tylko z wyłączeniem innych osób. Korzystanie z nieruchomości

Rozporządzanie swoim prawem

Tyko w sposób określony w umowie i ustawach/zasadach współżycia społecznego. Dlatego art.239§ 1; sposób korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika powinien być określony w umowie. - przeniesienie na inną osobę 237 - obciążenie niektórymi prawami rzeczowymi ograniczonymi: hipoteka (65 UKWH) użytkowanie (265 KC) rozporządzanie w testamencie (dziedziczne) zrzeczenie się

Użytkownik wieczysty jest właścicielem budynków i innych urządzeń wzniesionych na gruncie. Prawo własności tych budynków jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym; dzieli los prawny użytkownika wieczystego. Własność nie może być zbyta/przeniesiona na inną osobę bez przeniesienia użytkowania wieczystego. Użytkowanie wieczyste ustanawia się na 99 lat albo co najmniej 40 (kiedy oddanie terenu na dłuższy czas nie odpowiada celowi gospodarczemu). W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny. Z zasady ustanawia się je za wynagrodzeniem. Opłata roczna 238 KC . 3. Powstanie Stosujemy przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości; -forma aktu notarialnego - wymaga wpisu do księgi wieczystej - zasiedzenie: 7 SN III CZP 63/75; osoba

Wygaśnięcie Przyczyny: - upływ czasu z 236 KC - rozwiązanie umowy o oddanie gruntu - rozwiązanie umowy ze względu na nienależyte wykonywanie przez 44

fizyczna będąca posiadaczem nieruchomości może nabyć użytkowanie wieczyste ustanowione na rzecz innego podmiotu. Może w szczególności nabyć osoba, na którą u. wieczysty przeniósł swe prawa, ale rozporządzenie to jest nieważne (np. brak formy aktu notarialnego). Stosujemy przepisy o zasiedzeniu nieruchomości.

użytkownika - confusio (247 KC per analogiam); przejście użytkowania wieczystego na właściciela lub własności na użytkownika wieczystego - wywłaszczenie Po wygaśnięciu: - wygasają prawa ustanowione na nim - gaśnie przysługujące użytkownikowi prawo własności budynków lub innych urządzeń jako prawo związane - użytkownik ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi (roszczenie 222§1 w związku z 223§1)

Rozdział IX 1. Pojęcie praw rzeczowych ograniczonych Sfera uprawnień osoby uprawnionej z tytułu iura in re aliena jest wyznaczana przez ustawę. Obowiązuje zasada numerus clausus praw rzeczowych. Prawa rzeczowe, które powstały przed wejściem w życie KC mogą istnieć dalej. Dzielimy je na dwie kategorie: Polegające na korzystaniu z rzeczy, zapewniające uprawnionemu władztwo nad rzeczą Użytkowanie Służebność Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Niezapewniające władztwa nad rzeczą, korzyść uprawnionego pojawia się przy egzekucji z rzeczy obciążonej lub w inny sposób zabezpieczenia wierzytelności Hipoteka Zastaw

Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych mogą być rzeczy i prawa (użytkowanie, zastaw, hipoteka, służebność-ale tylko do użytkowania wieczystego). Prawa rzeczowe ograniczone są skuteczne erga omnes. Wywołują u innych osób obowiązki bierne; powstrzymanie się od działań, które by uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie ograniczonych praw rzeczowych. Czasem wywołują też obowiązki pozytywne świadczeń, zwłaszcza u właściciela rzeczy. Użytkowanie Służebność Zastaw Hipoteka

Ruchomości + nieruchomości tylko nieruchomości tylko ruchomości tylko nieruchomości 45

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

tylko nieruchomości

2. Powstanie i wygaśnięcie Powstanie Umowa

Testament Orzeczenie sądowe

Orzeczenie administracyjne Zasiedzenie Przez czynność prawną

Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Można ustanowić z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości. Umowna zmiana treści prawa rzeczowego ograniczonego musi się mieścić w granicach określanych przez ustawę. Hipoteka może być ustanowiona jednostronnym oświadczeniem woli. Jednostronna czynności prawna na wypadek śmierci. Ustanawia się je zapisem windykacyjnym. Nie może to nastąpić z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Służebność drogi koniecznej, służebność budynkowa, służebność przesyłu, hipoteka przymusowa oraz ustanowienie służebności w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności. Np. powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia Tylko służebność gruntowa i przesyłu. Służebność gruntową można przenieść jako prawo związane z własnością nieruchomości tylko razem z nieruchomością. Służebność przesyłu tylko wraz z przedsiębiorstwem. Użytkowanie i służebności osobiste są niezbywalne. Żeby przenieść prawo na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą i wpis do księgi wieczystej jeśli prawo jest w niej ujawnione. Można przenieść je pod warunkiem i z terminem.

Rzecz może być obciążona więcej niż jednym ograniczonym prawem rzeczowym. Może zatem dojść do KOLIZJI między prawami;  dwa prawa nie mogą być w ogóle równocześnie wykonywane np. dwa prawa użytkowania w pełnym zakresie  honorowanie jednego prawa może wpłynąć na wartość innego prawa np. uciążliwa służebność zmniejsza wartość nieruchomości w taki sposób, że sprzedanie tej nieruchomości nie pozwoli na pokrycie wierzytelności z hipoteki  pełne zaspokojenie jednego prawa uniemożliwia zaspokojenie innego prawa np. zaspokojenie dwóch wierzytelności hipotecznych kiedy suma uzyskana cc cz egzekucji jest mniejsza od ich łącznej wartości

46

W związku z tym pojawiła się także ZASADA PIERWSZEŃSTWA. Rządzi ona zbiegiem praw jednakowych jak i różnych: Art. 249 KC § 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo).  prior tempore potior iure § 2. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny. Art. 11 UKWH Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze. Art. 12 UKWH 1. O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. chwila złożenia wniosku o wpis 2. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo. Wygaśnięcie Czynność prawna

Przejście praw rzeczowych ograniczonych na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej Ograniczone prawo rzeczowe jest prawem terminowym Na skutek niewykonywania przez 10 lat Z mocy wyroku sądowego Na skutek decyzji organu administracyjnego Wygaśnięcie zabezpieczonej prawem rzeczowym akcesoryjnym wierzytelności

Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. Jeśli prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie. KONFUZJA. Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej. Zastaw nie wygasa pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta. To samo hipoteka. Ograniczone prawa rzeczowe są terminowe. Użytkowanie – 255 KC Służebność – 293 KC Uwzględnia się roszczenie właściciela o zniesienie służebności i wyroki takie dot. hipoteki. Np. wywłaszczenie ma taki efekt. Od tej zasady można umownie odstąpić, np. hipoteka – 96 UKWH

Art. 251 KC 47

Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. 3. Ciężary realne Są to ograniczone prawa rzeczowe, których kodeks nie przewiduje, ale które pozostają w mocy. Ciężar realny polega na obowiązku powtarzających się świadczeń na rzecz oznaczonej osoby ze strony każdoczesnego właściciela nieruchomości. Jego treścią mogą być tylko świadczenia w pieniądzach lub innych rzeczach zamiennych. Rozdział X 1. Ogólna charakterystyka użytkowania Ususfructus – ograniczone prawo rzeczowe czyniące zadość potrzebie użytkownika do korzystania z rzeczy w sposób podobny do właściciela oraz posiadania silnej pozycji względem osób trzecich. Polega na obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków. Przykładem użytkowania jest konstrukcja ogrodów działkowych; ogrody takie zakłada Polski Związek Działkowców na gruntach Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego przekazanych mu w nieodpłatne użytkowanie. Grunty takie są dzielone i następnie PZD ustanawia na rzecz swoich członków prawo użytkowania (używania i pobierania pożytków) tych działek. Użytkownik: o Korzysta z rzeczy w sposób podobny do właściciela. o Ma obowiązek przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki. o Czerpanie korzyści z rzeczy ogranicza się do nabycia własności pożytków. Przychody niestanowiące pożytków przypadają właścicielowi. Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy.

Użytkowanie Ograniczone prawo rzeczowe Cel konsumpcyjny Cel długotrwały

Dzierżawa Prawo względne Cel produkcyjny Ograniczona czasowo – max 30 lat

Użytkowanie Ograniczone prawo rzeczowe Rzecz

Użytkowanie wieczyste Osobna kategoria praw rzeczowych Tylko grunty Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego Szerszy zakres uprawnień, np. użytkownik wieczysty może zbyć swoje prawo

Węższy zakres uprawnień, np. z uwagi na to, że jest niezbywalne Użytkowanie

Bezczynszowe użytkowanie gruntów 48

Ograniczone prawo rzeczowe

Prawo o charakterze obligacyjnym (708 KC)

2. Przedmiot użytkowania Przedmiotem użytkowania jest rzecz (252 KC). Z natury użytkowania wynika, że mogą to być rzeczy zarówno niezużywalne jak i zużywalne (264 KC, użytkowanie nieprawidłowe), z tym, że co do przedmiotów oznaczonych tylko co do gatunku użytkownik z chwilą wydania staje się ich właścicielem i po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do ich zwrotu według przepisów dotyczących pożyczki. Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części (253 §2 KC). Wyłącznie nieruchomości mogą być przedmiotem osobnego uregulowania (271 i n. KC). Dodatkowo przedmiotem użytkowania mogą być prawa zbywalne (265 KC). Przedmiotem użytkowania może być także zespołu przedmiotów (środki produkcji, 257 KC). Przez zespół środków produkcji rozumiemy zbiór dóbr służących do wykonywania działalności gospodarczej produkcyjnej, niezwiązanych w sposób trwały z nieruchomością i niestanowiących jej części składowych, takich jak: maszyny, urządzenia, narzędzia, środki transportu, inwentarz, zapasy. Użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji. Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane; po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono.

3. Szczegółowe cechy użytkowania o o o o

Najszersze spośród ograniczonych praw rzeczowych Niezbywalne (wyjątek: timeshare) Terminowe bądź bezterminowe Odpłatne bądź nieodpłatne

4. Powstanie i wygaśnięcie użytkowania Powstanie

- czynność prawna dokonywana przez właściciela z przyszłym użytkownikiem - testament (legat windykacyjny) 49

Wygaśnięcie

- przepis szczególny (np. decyzja administracyjna) - NIE zasiedzenie - czynność prawna - przejście praw rzeczowych ograniczonych na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej - termin - na skutek niewykonywania przez 10 lat - z mocy wyroku sądowego/ decyzji administracyjnej

5. Stosunki obligacyjne połączone z użytkowaniem W zakres użytkowania wchodzą powstające ex lege stosunki obligacyjne między użytkownikiem a właścicielem rzeczy. Należy wymienić: - 256 KC: użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki - użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy - właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia - użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych napraw i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót - jeżeli użytkownik poczynił nakłady, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia - po wygaśnięci użytkowania dłużnik zobowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi w stanie w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania - właściciel ma roszczenie o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz; Art. 263 KC Roszczenie właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz, jak również roszczenie użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Dodatkowo powstają zobowiązania kształtowane przez umowę między właścicielem a użytkownikiem. 6. Użytkowanie przez osoby fizyczne

50

Alimentacyjny charakter użytkowania przez osoby fizyczne oraz szczególna potrzebna ochrona interesów właściciela doprowadziły do stosowania następujących uregulowań: 1. Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie. Użytkownik nie może wznosić na gruncie nowych budynków (za wyjątkiem zastąpienia nienadającego się do użytku budynku nowym I CR 167/59). Użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego, jednak przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze, właściciel może żądać zaniechania robót albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca, tzn. może założyć w lokalu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości. Art. 266 KC Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią.

7. Timeshare Ustawa z 16 września 2011 o timeshare – kiedyś uregulowane w kodeksie, dziś osobna ustawa. System posiadania nieruchomości, w którym klient nabywa w pełni umeblowany i wyposażony apartament lub dom wakacyjny za ułamek kosztu posiadania tradycyjnego apartamentu czy domku letniskowego na zawsze lub na określoną liczbę lat. Timeshare wykonuje się periodycznie. Jest to prawo zbywalne i dziedziczne – w opozycji do użytkowania. Umowa przenosząca to prawo ma skutek zobowiązującorozporządzający, w braku odmiennej woli stron. Użytkowanie to podlega egzekucji. Podmiot ustanawiający użytkowanie musi być właścicielem tej rzeczy. Jeśli ustanowi nie-właściciel; timeshare zostanie ustanowione bez skutku rzeczowego, a jedynie ze skutkiem obligacyjnym. Umowa ustanawiająca timeshare powinna być ad probationem w formie pisemnej. Jeśli timeshare ma dotyczyć nieruchomości, wówczas dla oświadczenia woli właściciela wymagana jest forma aktu notarialnego. Bez tej formy będzie to tylko umowa ze skutkiem obligacyjnym.

51

8. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne Art. 271 KC Użytkowanie gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa może być ustanowione na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej jako prawo terminowe lub jako prawo bezterminowe. W każdym razie użytkowanie takie wygasa z chwilą likwidacji spółdzielni. Art. 272 KC § 1. Jeżeli rolniczej spółdzielni produkcyjnej zostaje przekazany do użytkowania zabudowany grunt Skarbu Państwa, przekazanie budynków i innych urządzeń może nastąpić albo do użytkowania, albo na własność. § 2. Budynki i inne urządzenia wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na użytkowanym przez nią gruncie Skarbu Państwa stanowią własność spółdzielni, chyba że w decyzji o przekazaniu gruntu zostało zastrzeżone, iż mają się stać własnością Skarbu Państwa. § 3. Odrębna własność budynków i innych urządzeń, przewidziana w paragrafach poprzedzających, jest prawem związanym z użytkowaniem gruntu. Art. 273 KC Jeżeli użytkowanie gruntu Skarbu Państwa przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną wygasło, budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane i stanowiące własność spółdzielni stają się własnością Skarbu Państwa. Spółdzielnia może żądać zapłaty wartości tych budynków i urządzeń w chwili wygaśnięcia użytkowania, chyba że zostały wzniesione wbrew społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu gruntu. Art. 274 KC Przepisy dotyczące własności budynków i innych urządzeń na gruncie Skarbu Państwa użytkowanym przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną stosuje się odpowiednio do drzew i innych roślin. Art. 275 KC Rolnicza spółdzielnia produkcyjna może zmienić przeznaczenie użytkowanych przez siebie gruntów Skarbu Państwa albo naruszyć ich substancję, chyba że w decyzji o przekazaniu gruntu inaczej zastrzeżono. Art. 277 KC § 1. Jeżeli statut rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub umowa z członkiem spółdzielni inaczej nie postanawia, spółdzielnia nabywa z chwilą przejęcia wniesionych przez członków wkładów gruntowych ich użytkowanie. § 2. Do wniesienia wkładów gruntowych nie stosuje się przepisów o obowiązku zachowania formy aktu notarialnego przy ustanowieniu użytkowania nieruchomości. Art. 278 KC Statut rolniczej spółdzielni produkcyjnej może postanawiać, że – gdy wymaga tego prawidłowe wykonanie zadań spółdzielni – przysługuje jej uprawnienie do zmiany przeznaczenia wkładów gruntowych oraz uprawnienie do naruszenia ich substancji albo 52

jedno z tych uprawnień. Art. 279 KC § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy stają się jej własnością. To samo dotyczy drzew i innych roślin zasadzonych lub zasianych przez spółdzielnię. § 2. W razie wygaśnięcia użytkowania gruntu działka, na której znajdują się budynki lub urządzenia będące własnością spółdzielni, może być przez spółdzielnię przejęta na własność za zapłatą wartości w chwili wygaśnięcia użytkowania. Drzewa i inne rośliny zasadzone lub zasiane przez spółdzielnię stają się własnością właściciela gruntu. 9. Inne wypadki użytkowania Art. 284 KC Do innych wypadków użytkowania przez osoby prawne stosuje się przepisy rozdziału I i odpowiednio rozdziału II niniejszego działu, o ile użytkowanie to nie jest inaczej uregulowane odrębnymi przepisami. Rozdział XI 1. Służebności gruntowe Służebności czynne Uprawnienie właściciela jednej nieruchomości do ograniczonego korzystania z nieruchomości innego właściciela Służebność drogowa, służebność przegonu, służebność czerpania wody

Służebności bierne Obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej niewykonywania określonych uprawnień wchodzących w zakres jego prawa własności (czynności faktyczne + uprawnienia względem nieruchomości sąsiednich) Służebność widoku, służebność światła

Nieruchomość władnąca – na jej korzyść jest ustanowiona służebność Nieruchomość obciążona – jej kosztem jest ustanowiona służebność Służebność gruntowa jest prawem związanym własnością nieruchomości. Przysługuje i obciąża właścicieli nieruchomości władnącej i obciążonej tak długo, jak są oni właścicielami. Wraz z przejściem własności przechodzi ona na nabywcę. Nie można zbyć jej bez nieruchomości władnącej. Jej celem jest podniesienie wartości eksploatacyjnej nieruchomości władnącej. Art. 287 KC Zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych. Art. 288 KC Służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej 53

utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej. Źródła powstania służebności gruntowych Czynność prawna Orzeczenie sądowe Orzeczenie administracyjne Zasiedzenie

Testament

245 KC Np. służebność drogi koniecznej Na podstawie przepisów o wywłaszczeniu. Art. 292 KC Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Przesłanki zasiedzenia: 1. Posiadanie z 352 KC 2. Upływ czasu 3. Trwałe i widoczne urządzenie Zapis windykacyjny

Ustanie i zmiana treści służebności Wygaśnięcie

Zniesienie bez wynagrodzenia Zniesienie za wynagrodzeniem

Zmiana wykonywania lub treści

Podział nieruchomości władnącej Podział nieruchomości obciążonej Umowa

Ex lege wskutek niewykonywania przez 10 lat – służebności czynne Istnienie przez 10 lat stanu sprzecznego ze służebnością – służebności bierne Jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia. Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej. Jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej. Służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; jednakże gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych. Służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności. Art. 248 § 1 Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione 54

Zrzeczenie się

Konfuzja

w księdze wieczystej – wpis do tej księgi. Art. 246 § 1 Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. Art. 247 Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej.

2. Służebności osobiste Ich treść może być taka sama jak służebności gruntowych. Różnica między nimi polega na osobie uprawnionego; Służebności osobiste – osoba uprawniona Określona osoba fizyczna

Służebności gruntowe – osoba uprawniona Każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej

W związku z tym służebność gruntowa służy zaspokojeniu potrzeby produkcyjnogospodarczej. Służebność osobista służy celom konsumpcyjnym. Art. 297 KC Do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych z zachowaniem przepisów rozdziału niniejszego. WYJĄKI: Art. 298 KC Zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych. Art. 299 KC Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Art. 300 KC Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Art. 303 KC Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę. Art. 304 KC Służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.

55

Art. 305 KC Jeżeli nieruchomość obciążona służebnością osobistą została wniesiona jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania służebności albo jej zamiany na rentę Służebność mieszkania 301 – 302 KC - służebność osobista - uprawnionemu przysługuje jako prawo rzeczowe prawo zamieszkiwania w cudzej nieruchomości - najczęściej uzupełnienie dożywocia - mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku - stosujemy przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne - mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności - można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom, małżonkowi

Służebność drogi koniecznej 145 KC - przesłanki: 1. Brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do budynków gospodarskich. (nie liczy się brak dostępu spowodowany przez zachowanie właściciela; III CKN 609/97) 2. Z roszczeniem musi wystąpić właściciel. (może też użytkownik wieczysty i samoistny posiadacz) 3. Roszczenie kierowane do właścicieli gruntów sąsiednich. - analogicznie można żądać przeprowadzenia przewodów elektrycznych, wodociągu czy kanalizacji. - samoistny posiadacz może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej

3. Służebność przesyłu Art. 305¹ KC Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Art. 49 KC § 1. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. § 2. Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony 56

postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca. Jest to służebność czynna. Korzystanie może polegać na wybudowaniu i utrzymywaniu na tej nieruchomości urządzeń służących do przesyłu płynów, pary, gazu, energii i innych substancji oraz na korzystaniu z tych urządzeń. Różnica między służebnościami gruntowymi a służebnością przesyłu to fakt, że ta druga obciąża nieruchomość na rzecz przedsiębiorcy. POWSTANIE 1. Umowa Może być na czas oznaczony, pod warunkiem, może być ustanowiona za wynagrodzeniem jednorazowym lub płatna okresowo. Art. 245 KC § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. § 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. 2. Orzeczenie sądowe Art. 305² § 1. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. § 2. Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. 3. Zasiedzenie Odnosimy do 292 KC. . Przesłanki zasiedzenia: -posiadanie przez przedsiębiorcę -przez czas wymagany do zasiedzenie nieruchomości 4. Służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1. 5. Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji 57

przedsiębiorstwa. Po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody. Służebność przesyłu wygasa też ze wszystkich przyczyn właściwym ograniczonym prawom rzeczowym. Rozdział XII 1. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; ogólna charakterystyka Jest to rzeczowa forma korzystania z lokali. Prawo to może powstać wyłącznie w nieruchomości stanowiącej własność spółdzielni mieszkaniowej. Jest zbywalne, dziedziczne, podlegające egzekucji, ma postać prawa rzeczowego ograniczonego. Zgodnie z art. 47 KC część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Zatem lokal nie powinien być przedmiotem rzeczowego własnościowego prawa do lokalu, jako że jest jedynie częścią składową nieruchomości. Zatem przedmiotem prawa powinna być nieruchomość. Prawo to może powstać wyłącznie w nieruchomości z wydzielonymi lokalami, wyłącznie kiedy oznaczono lokal, z którego podmiot tego prawa może korzystać. Rola lokalu w konstrukcji tego prawa rzeczowego jest oczywista. To lokal jest właściwym przedmiotem tego prawa. Przedmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu może być zarówno lokal mieszkalny jak i lokal o innym przeznaczeniu. Prawo to ma jednolity kształt normatywny niezależnie od charakteru lokalu, którego dotyczy. Do istoty tego prawa należy możliwość korzystania z lokalu i uprawnienie do wyłącznego korzystania z określonego lokalu. Możliwość korzystania z innych części nieruchomości jest funkcjonalnie z tym prawem związana. Do domów jednorodzinnych stosuje się przepisy dotyczące lokali, a zatem spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może przysługiwać też odnośnie do domu jednorodzinnego. Podmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna jak i ułomna osoba prawna. 2. Treść spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Składają się na nią dwa podstawowe uprawnienia: 1. Uprawnienie do korzystania z lokalu wraz z funkcjonalnie podporządkowanym mu prawem do korzystania z części nieruchomości przeznaczonych do wspólnego użytku. Sposób wykonywania prawa do korzystania z lokalu jest zdeterminowany jego przeznaczeniem, jednakże nie powinien uchybiać porządkowi domowemu i ogólnie przyjętym normom sąsiedzkiego współżycia. Prawo członka do korzystania z lokalu nie polega jedynie na możliwości osobistego używania lokalu. Może on też wynająć część lub 58

cały lokal i pobierać z tego tytułu pożytki cywilne. Może oddać lokal w używanie osobie trzeciej i wymagać to będzie zgody spółdzielni tylko kiedy to oddanie zmieniłoby przeznaczenie lokalu bądź jego części. 2. Uprawnienie do rozporządzania swoim prawem. Można przenieść to prawo na osobę trzecią. Umowa Zobowiązująca do przeniesienia tego prawa przenosi to prawo (skutek zobowiązująco-rozporządzający per analogiam do 155 KC). W drodze umowy o pojedynczym skutku (nie z-r) dochodzi kiedy zobowiązanie do takiego rozporządzenia wynika z zapisu zwykłego lub innego niż umowa zdarzenia. Umowa zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (zarówno umowa zobowiązująca jak i rozporządzająca; jeśli strony chciały zawrzeć dwie umowy). Przykładowo umowa sprzedaży zobowiązująca do przeniesienia tego prawa nie tylko nie wywoła skutku, ale jest nieważna. Dopuszczalne są takie warianty jak przeniesienie prawa na kilka osób czy zbycie jego ułamkowej części. Można rozporządzać tym prawem na wypadek śmierci (np. legat windykacyjny; nabycie z chwilą śmierci spadkodawcy, niezależne od członkostwa spadkobiercy w spółdzielni). Dziedziczenie tego prawa podlega ogólnym zasadom wynikającym z księgi IV KC. Można się tego prawa zrzec. Można ustanowić na nim hipotekę i użytkowanie. Prawo to podlega egzekucji na zasadach ogólnych, licytantowi przysługuje jednak roszczenie o przyjęcie do spółdzielni. Sąd może zastosować do tego prawa podział cywilny. Podobne rozwiązanie mogą zastosować spadkobiercy tego prawa. Umowa działowa powinna jednak zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może zostać wpisane do księgi wieczystej, z czym łączy się domniemanie jego istnienia. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych ułatwia nabycie tego prawa. Kolizja między prawami tego rodzaju jest wykluczona ponieważ nie można ustanawiać kilku takich praw odnośnie tego samego lokalu. 3. Koniec prawnego bytu spółdzielczego prawa do lokali Art. 45 USM 1. Z chwilą zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu, do którego członkowi albo osobie niebędącej członkiem przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, w tym spółdzielcze prawo do garażu, hipoteki ustanowione na tych ograniczonych prawach rzeczowych obciążają nieruchomości powstałe w wyniku zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu. Dodatkowo wygaśnięcie własnościowego prawa do lokalu może przebiegać tak jak innych ograniczonych praw rzeczowych. Żadnego wpływu na los prawa nie ma utrata przez uprawnionego członkostwa w spółdzielni. W przypadku długotrwałych zaległości z zapłatą opłat, rażącego lub uporczywego wykraczania osoby korzystającej z lokalu przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu albo niewłaściwego zachowania tej osoby czyniącego korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym, 59

spółdzielnia może żądać w trybie procesu aby sąd nakazał sprzedaż własnościowego prawa do lokalu w drodze licytacji według przepisów KPC o egzekucji z nieruchomości.

Rozdział XIII Prawa zastawnicze Zabezpieczenia wierzytelności można podzielić na osobowe (np. poręczenie; istnieje inna niż dłużnik osoba zobowiązana do zapłaty długu) i rzeczowe (np. hipoteka i zastaw; wierzytelność jest zabezpieczona przez określony przedmiot majątkowy, z którego wierzyciel może się zaspokoić). Ze względu na odrębną treść prawa zastawu rejestrowego niekiedy wymienia się go jako trzecie, odrębne prawo zastawnicze, jednak jest to pogląd dyskusyjny. Praktyka wykształciła specjalną, nieunormowaną ustawowo formę zabezpieczenia rzeczowego – przewłaszczenie na zabezpieczenie. Polega ono na tym, że dłużnik przenosi własność swojej rzeczy na wierzyciela przy czym w umowie jest zastrzeżone, że wierzyciel będzie korzystał z tej rzeczy tylko w granicach umowy i po zaspokojeniu wierzyciela, wierzyciel przeniesie własność rzeczy z powrotem na dłużnika. I CKN 267/97; możliwe jest przeniesienie w celu zabezpieczenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Zastaw antychretyczny – zastawnik może się jedynie zaspokoić z pożytków rzeczy, nie zaś z samej rzeczy obciążonej. NIE jest nim: Art. 319 KC Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek. Rozdział XIV 1. Charakterystyka hipoteki Hipoteka to podstawowa forma zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych w sposób rzeczowy. Przedmiotem tego zabezpieczenia są nieruchomości. Art. 65 UKWH 1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka). 2. Przedmiotem hipoteki może być także: 1) użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego; 60

2) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; 3) wierzytelność zabezpieczona hipoteką. 3. Hipoteką może być obciążona część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela, oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności praw wymienionych w ust. 2 pkt 1 i 2. Do hipotek określonych w ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece na nieruchomości. Hipoteka jest prawem akcesoryjnym pozostającym w ścisłym związku z wierzytelnością, którą zabezpiecza. Może więc ona istnieć tylko o tyle, o ile istnieje prawo zasadnicze (ZASADA AKCESORYJNOŚCI HIPOTEKI). Od zasady akcesoryjności hipoteki istnieją jednak wyjątki: o

Hipoteka nie wygasa z powodu wygaśnięcia wierzytelności w pewnych wypadkach; Art. 94 UKWH Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Przepis art. 991 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Art. 94¹ UKWH Hipoteka zabezpieczająca kilka wierzytelności wygasa z chwilą wygaśnięcia ostatniej wierzytelności, jeżeli nie może już powstać żadna wierzytelność ze stosunków prawnych stanowiących źródło pierwotnie zabezpieczonych wierzytelności.

o

Hipoteka może zabezpieczać wierzytelność przyszłą; Art. 68 UKWH 1. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą. 2. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki. 2a. (uchylony) 3. Sumę hipoteki wyraża się w tej samej walucie co zabezpieczona wierzytelność, jeżeli strony w umowie ustanawiającej hipotekę nie postanowiły inaczej.

o

Przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej; Art. 77 UKWH Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. 61

Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne.

2. Uprawnienia wierzyciela hipotecznego Pierwszeństwo zaspokojenia się z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi

Wierzyciele osobiści – tacy, którzy nie korzystają z zabezpieczenia hipotecznego. Jeśli chodzi o pierwszeństwo między samymi wierzycielami hipotecznymi decyduje złożenie wniosku o wpis hipoteki z uwzględnieniem pierwszeństwa przywileju egzekucyjnego przed wszystkimi innymi wierzytelnościami. Wierzyciel może się jedynie zaspokoić; hipoteka nie daje mu prawa korzystania z nieruchomości, nie daje mu władzy faktycznej. Co więcej; Art. 72 UKWH Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości

Właściciel korzysta z nieruchomości obciążonej hipoteką z pewnymi ograniczeniami (ochrona hipoteki)*. Wierzyciel może wykonywać uprawnienia płynące z hipoteki chociażby własność nieruchomości przeszła na inną osobę

*OCHRONA HIPOTEKI Art. 91 UKWH Jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziaływa na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągnąć za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań. Art. 92 UKWH Jeżeli na skutek okoliczności, za które właściciel odpowiada, wartość nieruchomości uległa zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu wierzyciel może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Art. 93 UKWH Jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipoteka obejmuje 62

przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody. (251 KC) 3. Przedmiot hipoteki Hipoteką można obciążyć: Prawo własności nieruchomości

Udział współwłaściciela we własności nieruchomości

Użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami stanowiącymi własność użytkownika wieczystego

Spółdzielcze własnościowe

Można obciążyć jedynie konkretną nieruchomość, nie ogół nieruchomości należących do dłużnika  ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI HIPOTEKI . Nie ma znaczenia jaką *nieruchomością oraz czyją własnością jest nieruchomość (może być też Skarbu Państwa itd.), jednak można obciążyć tylko taką nieruchomość, która ma urządzoną księgę wieczystą. Hipoteka obciąża części składowe, przynależności, niektóre roszczenia okresowe. Możliwe jest jednak zabezpieczenie hipoteką wierzytelności nie tylko na jednej nieruchomości czy prawie, lecz kilku; HIPOTEKA ŁĄCZNA 76 UKWH. *WYJĄTEK: Nieruchomości budynkowe  Stanowiące własność użytkownika wieczystego nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu; można obciążyć własność budynku razem z użytkowaniem wieczystym  Stanowiące własność rolniczej spółdzielni produkcyjnej są niezbywalne Hipoteką może być obciążona część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela. Wyłączny właściciel nieruchomości nie może obciążyć jej hipoteką tylko w części, współwłaściciel może obciążyć tylko swój udział w całości bez zgody pozostałych współwłaścicieli (198 KC). Jeżeli nieruchomość w której udział współwłaściciela został obciążony hipoteką stanie się własnością jednej osoby – hipoteka wciąż obciąża tylko ułamkową część nieruchomości. Po podziale fizycznym nieruchomości w ramach zniesienia współwłasności, jeśli hipoteka obciążała całą nieruchomość, hipoteka będzie obciążać jako łączna każdą z powstałych nieruchomości. Hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym gruncie stanowiące własność użytkownika wieczystego. Przedmiotem hipoteki może też być udział w użytkowaniu wieczystym. Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają co do zasady ustanowione na nim hipoteki. Jeśli jednak użytkowanie wieczyste wygasa, bo własność nabywa użytkownik wieczysty, hipoteką zostaje obciążona nieruchomość. Wierzycielom hipotecznym użytkowania wieczystego, którzy utracili hipoteki wskutek wygaśnięcia użytkowania wieczystego, przysługujeprawo zastawu na roszczeniach użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki albo inne urządzenia. Powstanie hipoteki na własnościowym prawie do lokalu wymaga założenia księgi wieczystej dla obciążanego prawa. 63

prawo do lokali Udział Podobnie jak udział we współwłasności nieruchomości. współuprawnionego we własności użytkowania wieczystego/wspólności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Wierzytelność Subintabulat – podzastaw. Do ustanowienia hipoteki na zabezpieczoną hipoteką wierzytelności hipotecznej nie jest wymagane udowodnienie istnienia obciążonej wierzytelności. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, może bowiem pośrednio korzystać z praw przysługujących jego dłużnikowi względem właściciela obciążonej nieruchomości. Jeżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela. 4. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne. Zabezpieczone są nie tylko świadczenia główne, ale także i odsetki i przyznane koszty postępowania. Wierzytelności podlegające zabezpieczeniu hipoteką powinny być oznaczone. Powinien być też określony stosunek prawny z których te wierzytelności wynikają. Suma hipoteki musi być ściśle określona w walucie takiej jak wierzytelność lub innej, wyznacza ona granicę odpowiedzialności rzeczowej z obciążonej nieruchomości. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenie do wysokości tej sumy. Jeśli suma hipoteki przewyższa wartość wierzytelności wraz z roszczeniami o świadczenia uboczne, właściciel może domagać się zmniejszenia sumy. Wierzyciel hipoteczny może mieć dłużnika osobistego i rzeczowego (np. wskutek zbycia nieruchomości). Osoba, która odpowiada dlatego, że jest właścicielem nieruchomości obciążonej, jest dłużnikiem rzeczowym. Podstawą prawną jej odpowiedzialności jest stosunek hipoteki. Osoba, która dług zaciągnęła, jest dłużnikiem osobistym, odpowiada więc z całego swojego majątku, podstawą tej odpowiedzialności jest stosunek obligacyjny. W KC nie ma przepisu przewidującego solidarność dłużnika osobistego i hipotecznego, stąd też ich wspólna odpowiedzialność polegająca na tym, że wierzyciel może od każdego z nich lub od obydwu żądać uiszczenia całego długu, to solidarność niewłaściwa. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie jest prawem ujawnianym w księdze wieczystej. Stąd nie ma domniemania jej zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Nieważna będzie klauzula umowna zastrzegająca inny 64

sposób zaspokojenia wierzyciela od egzekucji. 5. Powstanie hipoteki i jej rodzaje Hipoteka może powstać:  w drodze umowy; hipoteka umowna Art. 245 KC § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. § 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Oświadczenie osoby, której prawo ma być obciążone hipoteką musi być złożone w formie aktu notarialnego. Oświadczenie wierzyciela może być złożone nawet w sposób dorozumiany. Samo zawarcie umowy nie powoduje powstania ograniczonego prawa rzeczowego. Do powstania hipoteki konieczny jest wpis o charakterze konstytutywnym do księgi wieczystej. Art. 67 UKWH Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Hipoteka bankowa również jest hipoteką umowną, jednak oświadczenie osoby, której prawo ma być obciążone wymaga ad solemnitatem formy pisemnej, a nie aktu notarialnego.  na podstawie orzeczenia sądu lub innego organu; hipoteka przymusowa Hipoteka taka powstaje bez zgody osoby, której prawo ma być obciążone. Hipotekę przymusową może uzyskać wierzyciel, który złoży wniosek o wpis hipoteki do księgi wieczystej po uzyskaniu odpowiedniego orzeczenia. Hipoteka przymusowa może powstać również na podstawie aktu pochodzącego od organów administracyjnych. Hipoteka przymusowa na nieruchomościach Skarbu Państwa może być ustanowiona tylko w określonych przypadkach. Art. 110 UKWH Hipotekę przymusową można uzyskać także na podstawie: 1) postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia; 2) postanowienia prokuratora; 3) decyzji administracyjnej, o ile przepisy szczególne tak stanowią, chociażby decyzja nie była ostateczna;

65

4) dokumentu zabezpieczenia, o którym mowa w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (Dz. U. poz. 1289 oraz z 2015 r. poz. 211); 5) zarządzenia zabezpieczenia określonego w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji albo zarządzenia zabezpieczenia określonego w ustawie, o której mowa w pkt 4  z mocy samego prawa; hipoteka ustawowa Hipoteka może powstać bez umowy i bez orzeczenia. Hipotekę ustawową zniesiono na mocy ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych innych ustaw. Ustawa ta weszła w życie w dniu 5 maja 2001r. Uchyla ona artykuł 66 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który był podstawą do istnienia hipoteki ustawowej, która powstawała z mocy samego prawa. Dodatkowo hipoteka może przybrać kształt jednej wierzytelności zabezpieczonej na kilku nieruchomościach; hipoteka łączna. Powstaje ona z mocy samego prawa w wyniku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką oraz w przypadku ustanowienia w nieruchomości obciążonej hipoteką odrębnej własności lokali (nabywca wyodrębnionego lokalu może żądać podziału hipoteki proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych w wyniku podziału). Art. 76 u.3 UKWH W celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności można, w drodze czynności prawnej, obciążyć więcej niż jedną nieruchomość; hipoteka łączna umowna Hipoteka łączna przymusowa może powstać tylko w wyjątkowych przypadkach: Art. 111¹ UKWH 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, łączne obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne, chyba że nieruchomości te są już obciążone inną hipoteką łączną albo stanowią własność dłużników solidarnych. 2. Podział zabezpieczenia między poszczególne nieruchomości zależy od uznania wierzyciela. 6. Wygaśnięcie hipoteki Hipoteka wygasa w następujących wypadkach: Wygaśnięcie wierzytelności

Realizacja hipoteki w drodze egzekucji z obciążonej nieruchomości

Hipoteka jest prawem akcesoryjnym, wobec czego w razie wygaśnięcia wierzytelności traci prawo bytu. Jeśli hipoteka zabezpiecza też wierzytelności przyszłe, hipoteka wygaśnie dopiero wtedy, gdy te kolejne wierzytelności nie mogą powstać. (94, 94¹ UKWH). Przedawnienie zabezpieczonej nieruchomości nie pozbawia wierzyciela Wygaśnięcie hipoteki następuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności na rzecz egzekucyjnego nabywcy.

66

Zrzeczenie się lub zniesienie hipoteki w drodze umowy Zniesienie przez sąd na żądanie właściciela nieruchomości obciążonej Złożenie zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego

Konfuzja

Wygaśnięcie prawa obciążonego hipoteką, chyba, że ustawa przewiduje inaczej

Wierzytelność istnieje, hipoteka wygasa. Jeśli w ciągu 10 lat od wpisu hipoteki lub od wygaśnięcia ostatniej wierzytelności nie powstała żadna kolejna wierzytelność zabezpieczona hipoteką, hipoteka może zostać zniesiona przez sąd na wniosek właściciela nieruchomości obciążonej, za odpowiednim wynagrodzeniem dla wierzyciela. Art. 99 UKWH: 1. Gdy wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna, a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go napotyka trudności, hipoteka wygasa, jeżeli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczoną kwotę do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem. 2. Wykreślenie hipoteki następuje na wniosek właściciela nieruchomości na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o zezwoleniu na złożenie do depozytu sądowego oraz dowodu wpłaty zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego ze zrzeczeniem się odebrania jej z powrotem. Art. 247 KC Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej. Np. hipoteka ustanowiona na użytkowaniu wieczystym nie wygasa, lecz staje się hipoteką na nieruchomości w wypadku wygaśnięcia użytkowania wskutek nabycia przez użytkownika wieczystego własności nieruchomości

Hipoteka NIE wygasa na skutek bezpodstawnego jej wykreślenia z księgi wieczystej. Jeśli wierzyciel w ciągu 10 lat od daty wykreślenia nie upomni się o przywrócenie wpisu, hipoteka wtedy dopiero wygasa. Art. 77 UKWH Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne. Jeśli nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, w wypadku wygaśnięcia jednej z nich, dalsze hipoteki „awansują” o jedno miejsce. Kiedy hipoteki „wchodzą” w kolejne miejsca, właściciel nieruchomości może w tym systemie ustanowić nową hipotekę tylko na ostatnim miejscu. Ustawodawca wprowadza również system rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym; w razie wygaśnięcia hipoteki właściciel nieruchomości obciążonej może na zwolnionym miejscu ustanowić nową hipotekę lub przenieść na nie za zgodą uprawnionego którąkolwiek z hipotek ciążących na nieruchomości. Jeżeli hipoteka wygasła tylko częściowo, właściciel może rozporządzać opróżnionym miejscem hipotecznym w tej części. Jeżeli hipoteka wygasła wskutek egzekucji z nieruchomości, właściciel nieruchomości nie może rozporządzać opróżnionym miejscem hipotecznym. W razie wykreślenia hipoteki bez jednoczesnego wpisania na jej miejsce innej hipoteki, właściciel nieruchomości może zachować 67

uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, jeżeli jednocześnie z wykreśleniem hipoteki uprawnienie to zostanie wpisane do księgi wieczystej. Art. 100 UKWH W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Rozdział XV 1. Pojęcie i funkcja zastawu tradycyjnego typu Zastaw jest formą zabezpieczeń rzeczowych wierzytelności, jest prawem akcesoryjnym, nie może powstać bez wierzytelności. Art. 323 KC § 1. Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa. § 2. Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Wyjątkiem jednak od zasady akcesoryjności zastawu jest możliwość zabezpieczenia rzeczy przyszłej; Art. 306 KC § 1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. § 2. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Na treść zastawu składają się dwa podstawowe uprawnienia:  możność zaspokojenia z rzeczy oddanej w zastaw bez względu na to, czyją ona jest w momencie zaspokojenia własnością Zastawnik może zaspokoić się z rzeczy mimo, że zastawca przeniósł własność rzeczy oddanej w zastaw na kogoś innego.  pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi 2. Przedmiot Mogą to być rzeczy ruchome, nie tylko pojedynczo, ale także klika oznaczonych rzeczy (zastaw łączny). W każdym razie zastaw nie może obciążać zbioru rzeczy ruchomych, 68

chociażby stanowił on całość gospodarczą, stąd nie mogą być przedmiotem zastawu zorganizowane kompleksy majątkowe w postaci przedsiębiorstwa czy gospodarstwa rolnego. Nie można ustanowić zastawu na nieruchomości, ponieważ temu służy hipoteka. Kodeks pozwala na zastaw na prawach; Art. 327 KC Przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne. Art. 329 KC § 1. Do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa. Jednakże umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy. § 2. Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę. Zastaw, inaczej niż hipoteka, może zabezpieczać zarówno wierzytelność pieniężną jak i niepieniężną. Z uwagi na fakt, że realizacja zastawu polega na zaspokojeniu się z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej, realizacja zastawu na wierzytelności niepieniężnej jest możliwa dopiero wtedy, gdy przekształci się ona w wierzytelność pieniężną (z chwilą, gdy wierzyciel wobec niewykonania swego obowiązku przez dłużnika, zamiast roszczenia niepieniężnego może żądać odszkodowania). Zastaw zabezpiecza nie tylko samą wierzytelność ale i związane z nią roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności o odsetki, roszczenie odszkodowawcze itd. Jak już wyżej wspomniano, zastaw można ustanowić na rzeczy przyszłej. W doktrynie pojawiają się pogląd, że analogicznie do przepisów o hipotece, konieczne jest określenie w umowie o ustanowienie zastawu najwyższej sumy zabezpieczenia. 3. Powstanie i wygaśnięcie zastawu Powstanie zastawu Zastaw ustawowy

Zastaw umowny

Powstaje ex lege: 670, 432, 588§2,701,802,859³ KC Stosujemy odpowiednio przepisy o zastawie umownym. Sama umowa nie wystarcza do powstania zastawu. Konieczne jest wydanie rzeczy wierzycielowi/osobie trzeciej. Ale jeśli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Jest to wyjątek od zasady, że zastaw jest czynnością prawną realną. (art. 307 KC) Umowa o ustanowienie zastawu musi być zawarta na piśmie z datą pewną aby była skuteczna wobec 69

wierzycieli zastawcy. Nie jest to forma ad solemnitatem! Zastaw bez formy nie jest nieważny, a jedynie pozbawiony atrybutu decydującego o istocie tego prawa; w razie kolizji w egzekucji zabezpieczonej wierzytelności z roszczeniami pozostałych wierzycieli zastawcy nie dysponuje on wobec nich żadnymi uprawnieniami wynikającymi z zastawu. Wygaśnięcie Zastaw wygasa w przypadku: o o o o

wygaśnięcia wierzytelności; przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej, bez przeniesienia zastawu (art. 323 § 1 kc); zwrócenia przez zastawnika rzeczy zastawcy (art. 325 kc); rozwiązania umowy zastawu przez strony.

Po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy 4. Sytuacja zastawcy i zastawnika Zastawca (z reguły właściciel rzeczy, ustanawia zastaw) Zastawnik (wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona)

-pozbawiony jest bezpośredniego korzystania z rzeczy - Art. 311 KC: Nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu. - w przypadku gdy dłużnik nie wywiązał się ze swojego zobowiązania, przykładowo nie spłacił udzielonej mu pożyczki, wierzyciel może zaspokoić się z rzeczy (prawa) oddanego w zastaw, co należy rozumieć, że może doprowadzić do sprzedaży rzeczy (prawa) objętego zastawem w trybie egzekucji sądowej i zaspokoić się z uzyskanej sumy, wierzyciel nie może celem zaspokojenia swojej wierzytelności sam sprzedać przedmiotu zastawu lub zachować go dla siebie - przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej (z wyjątkiem świadczeń ubocznych) - w zasadzie nie ma prawa korzystania z rzeczy danej mu w zastaw - pobiera i zalicza na poczet wierzytelności pożytki - jeśli rzecz została mu wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem - pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, pod warunkiem, że nie przysługuje im pierwszeństwo szczególne

70

Rozdział XVI 1. Pojęcie i funkcja zastawu rejestrowego Jest on szczególną odmianą zastawu. Zastaw rejestrowy jest prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z jego przedmiotu bez względu na to, czyją stał się własnością i z pierwszeństwem przed prawami osobistymi, wyjąwszy te prawa, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Na treść zastawu rejestrowego składają się, podobnie jak na treść zastawu zwykłego, dwa podstawowe uprawnienia:  możność zaspokojenia z rzeczy oddanej w zastaw bez względu na to, czyją ona jest w momencie zaspokojenia własnością  pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi Różnice więc między zastawem rejestrowym i zwykłym widoczne są głównie przy takich kwestiach jak przedmiot czy ustanowienie zastawu oraz władanie rzeczą i zaspokojenie zastawnika. Dodatkowo przy zastawie rejestrowym mamy do czynienia ze swego rodzaju wyłomem w zasadzie akcesoryjności zastawu. Możliwe jest zabezpieczenie zastawem rejestrowym wierzytelności przyszłej, możliwe jest także zastrzeżenie przez strony, że zastaw nie wygasa mimo wygaśnięcia zabezpieczonej nim wierzytelności. Art. 18 Ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (UZR) 1. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu, z zastrzeżeniem ust. 2. 2. Zastaw rejestrowy nie wygasa, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi i określa co najmniej: 1) stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność; 2) termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem; 3) najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności, przy czym suma ta nie może być wyższa od ujawnionej w rejestrze. 3. Jeżeli w terminie, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, nie powstanie stosunek prawny, z którego wynika nowa wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym, zastaw rejestrowy wygasa z upływem tego terminu, a zastawnik ma obowiązek niezwłocznego dokonania czynności niezbędnych do złożenia wniosku o wykreślenie zastawu z rejestru zastawów. 4. W przypadku określonym w ust. 3, wniosek o wykreślenie zastawu może złożyć zastawnik lub zastawca, który dołącza do wniosku pisemne oświadczenie zastawnika o wyrażeniu zgody na wykreślenie zastawu. Dodatkowo przy zastawie rejestrowym odstąpiono od zasady szczegółowości; poszczególne wierzytelności nie muszą podlegać oddzielnym zabezpieczeniom. 71

Art. 4 UZR 1. W razie zabezpieczenia: 1) wierzytelności przysługującej dwóm lub więcej wierzycielom, 2) dwóch lub więcej wierzytelności wynikających z umów, 3) wierzytelności objętej układem w postępowaniu upadłościowym albo restrukturyzacyjnym – jeden z wierzycieli wskazany w umowie zawartej z pozostałymi wierzycielami lub w układzie, może być upoważniony do zabezpieczenia zastawem rejestrowym wierzytelności przysługujących pozostałym wierzycielom i do wykonywania we własnym imieniu, ale na ich rachunek, praw i obowiązków zastawnika wynikających z umowy zastawniczej i przepisów prawa (administrator zastawu). Art. 6 UZR Zastaw rejestrowy może zabezpieczać dwie lub więcej wierzytelności wynikające z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Wierzytelności te określa umowa zastawnicza. 2. Ustanowienie zastawu rejestrowego Do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest zawarcie umowy na piśmie pod rygorem nieważności oraz wpis o charakterze konstytutywnym do rejestru zastawów. Art. 3 UZR 1. Umowa zastawnicza powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. Do umów o ustanowienie zastawu rejestrowego na wierzytelnościach i prawach nie stosuje się przepisów o formie pisemnej szczególnej określonej w odrębnych przepisach. Przedmiot obciążony zastawem może być pozostawiony w posiadaniu zastawcy. Wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły nie jest ustawową przesłanką zastawu rejestrowego. Jeżeli zastawca był nieuprawniony do rozporządzania rzeczą, do ochrony zastawnika działającego w dobrej wierze stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie nabywcy rzeczy ruchomej w dobrej wierze, czyli art. 169 KC. Wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy. 3. Przedmiot zastawu rejestrowego Art. 7 UZR 1. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem: 1) praw mogących być przedmiotem hipoteki; 2) wierzytelności na których ustanowiono hipotekę;

72

3) statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej. 2. Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć: 1) rzeczy oznaczone co do tożsamości; 2) rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku; 3) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny; 4) wierzytelności; 5) prawa na dobrach niematerialnych; 6) prawa z papierów wartościowych; 7) prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.1) 3. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążanie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę. Odstępstwo od zasady rozłączności przedmiotów hipoteki i zastawu  możliwe jest ustanowienie zastawu rejestrowego na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Dopuszczalność obciążenia wierzytelności hipotecznej zastawem rejestrowym wyklucza dopiero subintabulat. Obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym jest niezależne od zmian, którym rzecz może ulec w toku przetwarzania, po połączeniu lub pomieszaniu tak, ze nie da się przywrócić stanu pierwotnego, zastaw rejestrowy obciąży całość rzeczy pomieszanych lub przetworzonych. Jeżeli rzeczy połączone lub pomieszane były obciążone zastawami rejestrowymi, zastawy te pozostają w mocy i obciążają całość rzeczy połączonych lub pomieszanych, a o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Ale jeśli ruchomość obciążona zastawem rejestrowym lub jego częścią i stała się częścią składową nieruchomości, zastaw rejestrowy wygasa lub wygasa co do tej rzeczy. Zastawnik może żądać od właściciela nieruchomości ustanowienia hipoteki na tej nieruchomości do wysokości wartości rzeczy przyłączonej. Surogacja przedmiotu zastawu rejestrowego: Art. 10 UZR 1. Jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, zastaw rejestrowy obejmuje rzeczy, prawa lub składniki zbioru rzeczy lub praw, które weszły w miejsce pierwotnego przedmiotu zastawu jako ich surogat, chyba że zmiana przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje pokrzywdzenie zastawnika. Zmieniony przedmiot zastawu rejestrowego ujawnia się w rejestrze zastawów na wniosek zastawcy lub zastawnika. Surogatem w tym przypadku jest przedmiot, który został nabyty bezpośrednio w zamian

73

za rzecz lub prawo będące dotychczas przedmiotem zastawu. 4. Wierzytelności zabezpieczone zastawem rejestrowym Umowa zastawnicza powinna określać co najmniej m.in. wierzytelność zabezpieczoną zastawem – przez oznaczenie stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika lub może wynikać, oraz najwyższej sumy zabezpieczenia, czyli kwoty, do której zastaw zabezpiecza oznaczoną w podany sposób wierzytelność. Można obciążyć wierzytelność należącą do dowolnego podmiotu, analogicznie jak w przypadku zwykłego zastawu. Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej. Zastaw rejestrowy, podobnie jak zwykły, poza samą wierzytelnością zabezpiecza też roszczenia o odsetki i inne należności uboczne wskazane w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika. 5. Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym Co do zasady stosuje się egzekucję. Możliwe jednak jest stosowanie pozaegzekucyjnych sposobów; o

przejęcie przedmiotu na własność - zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi - przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym; - przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory rzeczy lub praw stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika; - przedmiotem zastawu rejestrowego jest wierzytelność z rachunku bankowego (22 UZR) Przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem zapisania instrumentów finansowych na rzecz zastawnika, co do reszty przedmiotów: z chwilą dojścia oświadczenia do zastawcy.

o

sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego Sprzedaż przeprowadzi notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia przez zastawnika wniosku o dokonanie sprzedaży.

o

pobieranie przez zastawnika dochodów jakie przynosi przedsiębiorstwo

74

obejmujące zbiór rzeczy lub praw obciążony zastawem rejestrowym Art. 27. UZR 1. Jeżeli zastaw rejestrowy ustanowiono na zbiorze rzeczy lub praw, stanowiących całość gospodarczą, a umowa zastawnicza dopuszcza zaspokojenie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy, przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd. W umowie zastawniczej należy określić wymogi, jakie powinien spełniać zarządca takiego przedsiębiorstwa. Zarząd może być również wykonywany przez zastawnika. 2. Jeżeli umowa zastawnicza nie stanowi inaczej, do zarządu nad przedsiębiorstwem zastawcy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji przez zarząd przymusowy, przy czym zastawnik jest odpowiedzialny solidarnie z zarządcą za szkody wyrządzone zastawcy przez zarządcę. 3. Przedsiębiorstwo, o którym mowa w ust. 1, może być na żądanie zastawnika wydzierżawione w celu zaspokojenia jego wierzytelności z czynszu, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi. W umowie zastawniczej można zastrzec, że do zawarcia umowy dzierżawy potrzebna jest zgoda zastawnika. Jeżeli na podstawie umowy zastawniczej do zawarcia umowy dzierżawy upoważniony jest zastawnik, przed zawarciem umowy dzierżawy powinien on udostępnić zastawcy projekt umowy dzierżawy. Zastawnik jest odpowiedzialny solidarnie z dzierżawcą za szkody wyrządzone zastawcy przez dzierżawcę. Określenie w umowie pozaegzekucyjnego sposobu zaspokojenia zastawnika nie wyklucza możliwości dochodzenia w trybie egzekucyjnym. 6. Wygaśnięcie zastawu rejestrowego Gaśnie z chwilą gdy przestaje istnieć zabezpieczona wierzytelność, pamiętając o wyłomie od zasady akcesoryjności. Zastaw wygasa w przypadku: o o o o o o

o

wygaśnięcia wierzytelności; konfuzji ; zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika; rozwiązania umowy zastawniczej; przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej, bez przeniesienia zastawu (art. 323 § 1 kc); zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego powoduje wygaśnięcie tego zastawu, jeżeli: 1) nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem rejestrowym albo 2) rzecz obciążoną zastawem rejestrowym zalicza się do rzeczy zbywanych zwykle w zakresie działalności gospodarczej zastawcy i rzecz ta została wydana nabywcy, chyba że nabywca nabył rzecz w celu pokrzywdzenia zastawnika. (13 UZR); zastaw rejestrowy wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie dwudziestu lat od chwili wpisu, chyba że strony postanowią o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy niż dziesięć lat, i do rejestru zastawów 75

zostanie złożona zmiana umowy zastawniczej. Sąd dokonuje wykreślenia z urzędu (18a UZR) 7. Rejestr zastawów Art. 36 UZR 1. Rejestr zastawów służy do dokonywania wpisów przewidzianych przez niniejszą ustawę. 1a. W sprawach o wpis do rejestru zastawów według przepisów ustawy jurysdykcja krajowa jest wyłączna. 2. Rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (sądy gospodarcze). 3. Sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. 4. Sąd, który dokonał wpisu zastawu rejestrowego do rejestru zastawów, pozostaje właściwy dla dokonania dalszych wpisów dotyczących tego zastawu. 5. Sądy współpracują z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych. Za wpis uznajemy nie tylko wprowadzenie do rejestru nowych danych ale także zmiana i wykreślenie wpisu. Art. 37 UZR 1. Rejestr zastawów, wraz z dokumentami złożonymi do rejestru, jest jawny. 2. Odpisy z rejestru zastawów, stanowiące dowód wpisu, a także zaświadczenia o braku wpisu zastawcy lub zastawcy i przedmiotu zastawu wydawane są na wniosek każdego, kto tego zażąda. Najważniejsze różnice między zastawami: Zastaw zwykły Zasada akcesoryjności Zasada szczegółowości Ex lege oraz ex contractu Przedmiot obciążony zastawem nie może być pozostawiony w posiadaniu zastawcy Wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły Zasada rozłączności zastawu i hipoteki Zaspokojenie według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym Wygaśnięcie w przypadkach przewidzianych ustawą

Zastaw rejestrowy Wyłom od zasady akcesoryjności Odstąpienie os zasady szczegółowości Zawarcie w formie pisemnej umowy (ad solemnitatem) Przedmiot obciążony zastawem może być pozostawiony w posiadaniu zastawcy Wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły jest niekonieczne Można ustanowić na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką Zaspokojenie według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym lub sposobami pozaegzekucyjnymi Wygaśnięcie w przypadkach przewidzianych ustawą + 13, 18a UZR

76

Rozdział VII 1. Pojęcie posiadania Posiadanie jest to rodzaj władztwa nad rzeczą Władztwa, które może ale nie musi być związane z prawem (niezwiązane z prawem będzie np. posiadanie uzyskane w ramach nieformalnego obrotu). Art. 336 KC Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Na posiadanie składają się dwa elementy; corpus oraz animus (fizyczny i psychiczny). Corpus oznacza, że osoba znajduje się w sytuacji pozwalającej korzystać z rzeczy w taki sposób, w jaki mogą z niej korzystać osoby posiadające określone prawo. Animus oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa we własnym imieniu. Posiadacz samoistny to taki, który włada rzeczą jak właściciel. Posiadacz zależny to taki, który włada rzeczą w zakresie innego prawa aniżeli prawo własności. Posiadaczem zależnym można być w zakresie każdego prawa, z którym łączy się władza nad rzeczą. Posiadanie służebności ; posiadanie łączy się tylko ze służebnościami cywilnymi; Art. 352 KC § 1. Kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności. § 2. Do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy. Posiadanie może być wykonywane w pojedynkę lub jako współposiadanie. Wyróżnia się dwa rodzaje współposiadania:  polegający na tym, że współposiadacze mogą je wykonywać tylko przy zgodnym współdziałaniu  polegający na tym, że każdy ze współposiadaczy korzysta z całej rzeczy, ale bez współdziałania 77

W polskim prawie nie obowiązuje zasada nemo sibi ipse causam possesionis mutare potest; posiadacz może w wyniku swego postępowania przekształcić swe władztwo w posiadanie w zakresie innego prawa. Nie należy mylić posiadania z dzierżeniem, czyli wykonywaniem władztwa za kogo innego (alieno nomine). Dzierżyciel wykazuje animus possidendi pro alieno: nie wykonuje posiadania dla siebie, ale w imieniu innej osoby. Dzierżenie nie korzysta z ochrony sądowej. Art. 338 KC Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem. Prekarium występuje najczęściej, gdy jedna osoba chce drugiej wyświadczyć przysługę, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi. Ten, kto włada rzeczą jak prekarzysta, nie korzysta z ochrony posesoryjnej. Posiadanie jest stanem faktycznym. Rodzi określone, daleko idące skutki prawne: o o o o o

o

może prowadzić do zasiedzenia korzysta z ochrony posesoryjnej posiadacz w dobrej wierze nabywa własność pożytków, jakie rzecz przynosi w pewnych przypadkach jest konieczną przesłanką nabycia prawa (155§2, 169§1, 307§1 KC) niesie ze sobą domniemania prawne 339-341 KC; domniemane posiadania samoistnego, zgodności posiadania z prawem, domniemanie ciągłości posiadania, dodatkowo odnosimy do niego domniemanie dobrej wiary (7 KC) posiadacz korzysta z ochrony polegającej na możliwości domagania się odszkodowania od osoby, która wyrządzi mu szkodę

2. Kategorie posiadania Bezprawne i prawne Wadliwe i niewadliwe

W dobrej i złej wierze

Bezprawne to takie, które nie odpowiada prawu (np. złodziej) Prawne to posiadanie zgodne ze stanem prawnym (np.najemca) Vitiosa possesio (wadliwe) zachodzi kiedy zostało nabyte przy użyciu środków niedozwolonych; samowolnie. Niewadliwe występuje zwłaszcza przy nabyciu od poprzedniego posiadacza oraz przy nabyciu pierwotnym posiadania. Kryterium tego podziału stanowi przeświadczenie posiadacza co do rzeczywistych lub rzekomych jego uprawnień.

3. Ochrona posesoryjna

78

Kodeks cywilny przewiduje bezwzględny zakaz naruszania posiadania; Art. 342 KC Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. Kodeks przewiduje dwa sposoby ochrony posiadania; 1. Ochronę własną; przez samego posiadacza Art. 343 KC § 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania. § 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego. § 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela. Obrony koniecznej(343§1) posiadacz może użyć przy odbieraniu naruszenia posiadania w momencie przechwycenia naruszającego na gorącym uczynku. Dozwolona samopomoc (343§2) wchodzi w rachubę już po naruszeniu posiadania.

2. Ochronę sądową Art. 344 KC § 1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. § 2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia. Ochrona posesoryjna jest obiektywna; to znaczy, że przysługuje posiadaczowi choćby do naruszenia posiadania doszło bez winy osoby, która się tego dopuściła. Legitymację bierną w procesie posesoryjnym mają osoby: - ta, która dopuściła się naruszenia posiadania, - ta, na której korzyść naruszenia dokonano. Model ochrony posesoryjnej w KC przewiduje badanie wyłącznie okoliczności związanych z samym posiadaniem.

79

Ten, kto naruszył posiadanie, nie może bronić się zarzutem, że uczynił to dlatego, że on, a nie dotychczasowy posiadacz, jest osobą uprawnioną. Zarzut taki może przybrać formę exceptio domini (zarzut własności) oraz exceptio iuris (zarzut prawa). Wyjątek od zakazu zarzutów; 344§1 in fine; pozwany w procesie posesoryjnym może skutecznie powołać się na to, że jemu przysługuje prawo do spornej rzeczy, jeżeli prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Roszczenie posesoryjne jest niezależne od dobrej wiary i zgodności posiadania ze stanem prawnym. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia, ponieważ chroni ono stan faktyczny, a nie prawo; stąd rygorystyczny i krótki termin prekluzyjny nałożony przez ustawodawcę. W razie naruszenia współposiadania kilku osób, przysługuje im ochrona posesoryjna. Dodatkowo; Art. 346 KC Roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania. Cautio damni infecti – roszczenie o wstrzymanie budowy; Art. 347 KC § 1. Posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody. § 2. Roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy; wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy. Przywrócenie posiadania po procesie posesoryjnym następuje nie z chwilą wydania wyroku posesoryjnego, lecz dopiero z chwilą jego wykonania. Szczególnym skutkiem wyroku posesoryjnego jest ten przewidziany w KC; Art. 345 KC Posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane. 4. Nabycie, utrata posiadania Do nabycia posiadania dochodzi, kiedy razem zachodzą corpus oraz animus. Nabycie może nastąpić w sposób;  pierwotny 80

jednostronny akt posiadacza polegający na objęciu rzeczy połączony z wolą wykonywania określonego prawa względem danej rzeczy  wtórny posiadanie nowego posiadacza stanowi kontynuację posiadania jakiejś innej osoby Przeniesienie posiadania zachodzi, gdy posiadacz przekazuje je innej osobie. 1. Typowy sposób przeniesienia posiadania – traditio corporalis Art. 348 KC Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. oraz traditio longa manu Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy. 2. Constitutum possessorium – dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu ale jako posiadacz zależny albo dzierżyciel Art. 349 KC Przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą. 3. Traditio brevi manu – przeniesienie posiadania następuje z samej mocy umowy Art. 351 KC Przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami. Dodatkowo doktryna jest zgodna, iż należy uznawać w polskim prawie zasadę dziedziczności posiadania. Rozdział XVIII 1. Ogólna charakterystyka ksiąg wieczystych Księgi wieczyste (KW) są to rejestry obejmujące nieruchomości. Są to rejestry, do których wpisy pociągają skutki w postaci zmian prawa materialnego. Wpis o KW nieraz jest konieczną przesłanką nabycia prawa materialnego. Podstawowym celem KW jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu oraz stabilizacja stosunków własności i zapewnienie pełnego bezpieczeństwa stale rozwijającego się obrotu gospodarczego. Ich rola znacznie wykracza poza wyłącznie funkcję ewidencyjną, 81

Art. 1 UKWH 1. Księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. 2. Księgi wieczyste zakłada i prowadzi się dla nieruchomości. 3. Księgi wieczyste mogą być także prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Z kolei ewidencja gruntów i budynków, rejestr nieruchomości funkcjonujący obok KW, ma charakter informacyjny. Podstawową funkcją ewidencji jest zapewnienie państwu i jednostkom samorządu terytorialnego możliwości wykonywania zadań związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, gospodarką zasobami ziemi, ustalaniem danin publicznych. To właśnie dane z ewidencji stanowią podstawę oznaczania nieruchomości w księgach wieczystych. KW nie ulegają nigdy zniszczeniu. Księgę zamyka się i składa do archiwum. KW nie prowadzi się dla wszystkich nieruchomości (ale mogą też być prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego własnościowych rzeczowych praw spółdzielczych do lokali). Ustawodawca wprowadza jednak wiele instrumentów, które mają upowszechnić KW, stąd przyjmuje się zasadę powszechności ksiąg wieczystych w takim sensie, że unormowania ustawowe są ukierunkowane na osiągnięcie stanu powszechności ksiąg wieczystych nieruchomości; Art. 35 UKWH 1. Właściciel nieruchomości jest obowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej. Dodatkowo KPC. Zasada powszechności dotyczy nieruchomości, a nie spółdzielczych własnościowych praw do lokalu. System realny prowadzenie KW - KW są związane nie z właścicielem, a z nieruchomością, fluktuacje dotyczące zmian właściciela nie grają roli. Dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną KW. Głównym prawem zapisanym w KW jest prawo własności (w przypadku KW dot. własnościowego prawa spółdzielczego do lokalu będzie to ograniczone prawo rzeczowe wraz z hipoteką i innymi ewentualnymi obciążeniami). Art. 16 UKWH 1. W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia. 2. W szczególności mogą być ujawniane: 1) prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu,

82

2) prawo dożywocia; roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych; 3) roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników; 4) roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności; 5) wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych, o którym mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1588); 6) prawo z umowy timeshare, o którym mowa w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz. U. poz. 1370). Z tego przepisu wynika, że KW są co do zasady przeznaczone do ujawniania praw rzeczowych, każde z nich może zostać ujawnione w KW. Prawa obligacyjne natomiast tylko w drodze wyjątku. Z danymi faktycznymi w KW nie łączą się żadne gwarancje. Można mieć pewność co do wpisów prawa. Wpis – każda adnotacja w KW wskazująca na zmianę stanu prawnego lub ustalenie tego stanu zgodnie z rzeczywistością, za wpis uznajemy też wykreślenie. Adnotacje nie są wpisami. Treść wpisu formułuje sędzia (referendarz sądowy). Wpisy ostateczne Kończą definitywnie postępowanie, np. nowy właściciel.

Wpisy tymczasowe Zabezpieczają wynik postępowania, np. hipoteka.

2. Zasady ksiąg wieczystych ZASADA WPISU Każdoczesny stan prawny nieruchomości znajduje pełne uzewnętrznienie w KW – zasada przyjęta jedynie w ograniczonym zakresie. W niektórych przypadkach wpis jest konieczną przesłanką nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego na nieruchomości (konstytutywny). Zasadą naszego prawa jest zatem zasada deklaratywności wpisów, z wyjątkiem wpisów konstytutywnych (np. ustanowienie własności lokali czy użytkowania wieczystego, hipoteki itd.). Wpis do KW nie jest konieczną przesłanką przeniesienia prawa własności. Wpis prawa własności ma charakter deklaratywny ale i obowiązkowy. Obrót nieruchomościami odbywa się w znacznej mierze pozaksięgowo. Stan prawny nieruchomości odróżnić należy od stanu prawnego (jawnego) wynikającego z KW. Art. 35 UKWH ma pomóc w znoszeniu rozbieżności między tymi stanami. Tę samą funkcję mają obowiązki nałożone na notariuszy. 83

ZASADA RĘKOJMI WIARY PUBLCZINEJ KSIĄG WIECZYSTYCH W razie wystąpienia rozbieżności: RĘKOJMIA WIARY PUBLICZNEJ KSIĄG WIECZYSTYCH (zasada wiarygodności ksiąg wieczystych) Art. 5 UKWH W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych). Art. 6. UKWH 1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze. 2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. 3. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku. Art. 7 UKWH Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko: 1) prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu; 2) prawu dożywocia; 3) służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej; 4) służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia; 5) służebnościom przesyłu. Art. 8 UKWH Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. 84

Art. 9 UKWH Przepisy art. 5–8 stosuje się także w wypadkach niewymienionych w art. 5 rozporządzeń prawami jawnymi z księgi wieczystej oraz gdy na podstawie wpisanego prawa zostaje spełnione świadczenie na rzecz osoby uprawnionej według treści księgi. Przesłanki rękojmi wiary publicznej KW: Chroni jedynie nabycie w drodze czynności prawnej Ochroną objęte są tylko czynności prawne polegające na rozporządzeniu prawem rzeczowym ujawnionym w KW

Nie chroni nabycia pod tytułem ogólnym Nie chroni nabywcy w wypadku rozporządzeń nieodpłatnych

Rękojmię wyłącza zła wiara osoby trzeciej

Rękojmia działa negatywnie

Nie zastosujemy jej przy uzyskaniu hipoteki przymusowej, przy nabyciu własności w trybie egzekucji. Rękojmia chroni zatem: -przeniesienie własności , -ustanowienie w drodze umowy ograniczonego prawa rzeczowego , -przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego, -zmianę treści ograniczonego prawa rzeczowego. Nie jest chronione nabycie majątku jako całości takie jak z art. 1051 KC, chroni jedynie nabycie określonego prawa. Nie chroni też rozporządzeń o charakterze mieszanym, SN III CZP 52/93 – ustanowienie hipoteki nie jest rozporządzeniem nieodpłatnym w rozumieniu art. 6 UKWH. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. SN III CRN 199/81 – nie można przypisać nabywcy nieruchomości złej wiary tylko dlatego, że nie sprawdził w organach administracji państwowej, czy ujawniony w księdze wieczystej zbywca nie utracił własności. Nabywca nieruchomości nabywa ją wolną od obciążeń, które istnieją, ale nie są ujawnione w KW. Rękojmia wiary publicznej KW nie działa zatem przeciwko: - prawom obciążającym nieruchomość ex lege , - prawu dożywocia , - służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji administracyjnej, - służebnościom drogi koniecznej czy ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, -służebnościom przesyłu. Prawa te są skuteczne względem nabywcy. 85

Art. 8 UKWH

Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.

Rękojmia wiary publicznej KW stanowi wyjątek od zasady nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet. ZASADA DOMNIEMAŃ ZWIĄZANYCH Z WPISEM Wpis nie przesądza sam przez się o stanie prawnym nieruchomości. Stwarza jedynie domniemania: 1. Domniemanie, że prawo jawne z KW jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. 2. Domniemanie, że prawo wykreślone z KW nie istnieje. Domniemanie te są usuwalne. Mogą zatem być obalone dowodem przeciwnym, w szczególności przez zastąpienie wpisu nieprawdziwego przez wpis właściwy (usunięcia niezgodności wynikłej ze zmiany stanu prawnego). Dokonuje się tego na podstawie dokumentu lub orzeczenia. Gdy wpis od początku jest nieprawdziwy, przewidziane jest specjalne postępowanie; Art. 10 UKWH 1. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Ostrzeżenie per se nie obala domniemania wynikającego z kwestionowanego wpisu, natomiast wyłącza rękojmię wiary publicznej KW. ZASADA PIERWSZEŃSTWA OGRANICZONYCH PRAW ZRECZOWYCH WPISANYCH DO KW Prawo wpisane do KW ma pierwszeństwo przed prawem niewpisanym. Między prawami ograniczonymi wpisanymi do KW o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku.

ZASADA SKUTECZNOŚCI WZGLĘDEM OSÓB TRZECICH PRAWO I ROSZCZEŃ 86

OSOBISTYCH WPISANYCH DO KW Dotyczy to wszystkich wymienionych w art. 16 UKWH. Skutek ujawnienia prawa osobistego lub roszczenia w KW: Art. 17 UKWH Przez ujawnienie w księdze wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej, służebności przesyłu albo służebności ustanowionej w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia. Art. 20 UKWH 1. Do pierwszeństwa praw osobistych oraz roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej stosuje się odpowiednio przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych. 2. O pierwszeństwie prawa, którego ustanowienie było przedmiotem roszczenia ujawnionego w księdze wieczystej, rozstrzyga chwila złożenia wniosku o wpis roszczenia. ZASADA FORMALNEJ JAWNOŚCI KW Art. 2 UKWH Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Każdy, kto ma interes może przeglądać KW w obecności wyznaczonego do tego pracownika sądu. 3. Zakładanie i prowadzenie ksiąg wieczystych Art. 23 UKWH Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejonowych. Czynności sądu w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych mogą wykonywać referendarze sądowi. W powierzonych mu sprawach referendarz ma kompetencje sądu. KW są prowadzone w systemie tradycyjnym, ale docelowo mają być prowadzone w systemie informatycznym. KW są włączone do bazy danych KW prowadzonej przez Ministra Sprawiedliwości. Wydruki komputerowe nie są KW w formie informatycznej, a odmianą księgi tradycyjnej. KW zakładane są na wniosek właściciela nieruchomości lub innych osób uprawnionych do złożenia wniosku o wpis w KW. Założenie KW następuje z chwilą dokonania pierwszego wpisu. Niezwłocznie po wciągnięciu wniosku o wpis do dziennika ksiąg wieczystych dokonuje się w KW wzmianki o wniosku – swoistego zastrzeżenia miejsca w KW. Wpis ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o jego dokonanie, to chwila złożenia wniosku decyduje o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych. Zarówno 87

wpisy deklaratoryjne jak i konstytutywne mają moc wsteczną. Wzmianka o wniosku wyklucza możliwość zasłaniania się przez kogokolwiek nieznajomością tego wniosku i wyłącza rękojmię wiary publicznej KW. Zasada legalności wpisu – sąd dokonuje wpisu na podstawie dokumentu, który stwierdza zmianę stanu prawnego. Dopuszczalne jest jednak dokonanie wpisu na podstawie jednostronnego oświadczenia osoby, której prawo ma być wpisem dotknięte. Sąd przy rozpoznawaniu wniosku bada jego treść, treść i formę dołączonych dokumentów, treść KW. Nie może kontrolować merytorycznej zasadności orzeczenia będącego podstawą wpisu. KW składa się z czterech działów, podział ma charakter porządkowy i dokonanie wpisu w niewłaściwym łamie lub dziale nie powoduje jego nieważności. I – oznaczenie nieruchomości oraz prawa związane z jej własnością (np. służebności) II – wpisy dotyczące prawa własności i użytkowania wieczystego III – wpisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych z wyjątkiem hipotek oraz wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością i użytkowaniem wieczystym, a także wpisy praw osobistych i roszczeń oraz dożywocie IV – hipoteki Zbiór dokumentów – akta KW prowadzone przy niej, składa się do nich dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości Postępowanie wieczystoksięgowe ma charakter nieprocesowy. 4. Ewidencja gruntów Prowadzona jest przez starostów, informacje w niej zawarte są jawne, prowadzi się ją dla poszczególnych jednostek ewidencyjnych, czyli, w zasadzie, gmin. Wpisy do nich mają znaczenie informacyjne, nie ma żadnych domniemań związanych z nimi. Dane wpisane do ewidencji stanowią podstawę odpowiednich wpisów do działu I KW. ZASADA WIARYGODNOŚCI EWIDENCJI GRUNTÓW Niektóre z nich mają charakter wiążący dla organów państwowych i samorządowych. ZASADA POWSZECHNOŚCI Wszystkie grunty są objęte ewidencją. ZASADA JEDNOLITOŚCI Jeden system prowadzenia na obszarze całego państwa. ZASADA ZUPEŁNOŚCI 88

Ujawnia się w niej wszystkie działki, wpisy utrzymuje się w aktualności. ZASADA JAWNOŚCI Zarejestrowane dane są ogólnie dostępne.

89