Si Inday Filipineza

(Ini nga artikulo/opinyon naggwa sa Septyembre 02, 1997 nga isyu sang Hiligaynon Magazine)

NI BEBOT T . D AQUIT A , J R.

FILIPINEZA, Haponesa, mestisa, etc., ano ang diperensya? Kon pamatian daw wala gid man. Kay sa palamatin-an ini nga mga tinaga daw nagalarawan sang isa ka magayon kag kalibugan nga babaye. Sini gid lang natublag ang pumoluyong’ Pilipinhon sang mabalahuba ang bag-o nga entry sa isa ka bag-o nga Greek dictionary nga ginsulat ni George Babiniotis. Ang entry amo ang tinaga nga Filipineza. Nga ang depinisyon ni Babiniotis “… not only a woman from the Philippines but also a domestic worker from the Philippines or a person who performs non-essential auxiliary tasks”. Ang amo nga entry una nadiskubre ni Leodinito Cañete, isa ka Pilipino nga nagatuon sa Aristotle University of Thessaloniki. Sang mabasa kuno niya ang entry kag ang depinisyon, ginpahayag niya sa Athen News sa July 27 issue sini nga ang nasambit nga depinisyon isa ka “attack to my national pride as they form images of Filipino women for a token wage”. Ang pagkadiskubre nga ini nagbunga sing nanarisari nga reaksyon. Dumason kay Cañete amo ang kay Philippine Ambassador to Greece Norberto Basilio nga nagpasaka gilayon sing protesta. Ang DFA nagpasaka man sing protesta suno sa konsulado sang Gresya diri sa Pilipinas, kag napadala na through Greek embassy sa Indonesia nga amo ang nagasakop sang Greek consulate diri sa pungsod. Ang suhestyon sa protesta nagasiling nga i-recall ang tanan nga kopya sang Babiniotis Dictionary. Kon ano ang mangin sabat ginapaabot pa. Mainit ang reaksyon diri ni Presidente Joseph Ejercito Estrada. “I wish to point out that this definition is severely inaccurate and lacking in academic research. As much as it

is offensive, its negative connotation downgrades the positive contribution of Filipino women to the economic and social development of the Philippines and Greece.” Syempre, mapapitik lang bala si Erap? Nagtunog ang hagong. Wala magpabaya ang senado kag kamara. Masigsila tindog kag magpautwas sang ila balatyagon. Siling ni Senadora Tessie Aquino Oreta nga chair sang Senate Committee on Women, ang depinisyon ni Babiniotis isa ka “diminution of the innumerable local and international achievements of Filipino women and an insult to the 70 million Filipinos”. Siguro ara sa sulod sang hunahona ni Oreta sanday Josefa Llanes Escoda, Helena Benitez, Corazon Aquino, Nieves Confesor, Arrianne Cerdeña, Lydia de Vega kag madamo nga iban pa. Wala man makahimugong ang honorary woman sang senado. Si Raul Roco. Sinuportahan niya ang nangin tikang ni Foreign Affairs Secretary Domingo Siazon. Siling ni Roco, “Siazon was correct to protest”. Nagsermon pa sia, “In this whole civilized world, you are no longer allowed to have ethnic insults”. Ano pa ang masiling sang iban nga women legislators naton? Siling ni Patricia M. Sarenas (Abanse! Pinay), sectoral representative for women, “adverse reactions to the Greek definition of the term ‘Filipineza’ proved that Filipinos had a very low regard for domestic workers and their work”. Matuod ini. Kag wala kita basulon kundi kita mismo. Gindugang pa ni Rep. Sarenas nga ang aton panan-aw indi dapat ituon lamang sa pagpakanubo sang depinisyon sa mga Pilipina kundi “because it is an inaccurate definition of the kind of labor that domestic workers do”. Kamusta naman ang fightingest woman senator? Kinadlawan lang ini ni Inday Miriam. Siling ni Senadora Santiago, wala sing dapat basulon sa amo nga depinisyon ni Babiniotis bangod ginbase lang ini sa kamatuoran nga madamo nga mga Pilipina ang nag-alabrod agod magtrabaho bilang domestic helper. Matuod gid man ini. Kay diri gani nagahalin ang daku nga bahin sang dollar earnings sang Pilipinas. Pero may pamikpik sa abaga sang mga inday si Santiago. Dapat kuno ipabugal sang mga Pilipina ang ila trabaho bangod nabantog na sa bug-os nga kalibutan ang ila katampad, ikasarang kag pagkaeksperto. Kon amo, suno diri sa pahayag ni Santiago, wala sing malain sa depinisyon ni Babiniotis. After all, manubo man pero desente nga trabaho ang domestic work. Kumporme man diri si Department of Education, Culture and Sports Secretary Andrew Gonzales. Kag ang iya sabat balabag gani sa pahayag sang aton presidente. Siling niya, “It’s linguistically accurate no matter how it hurts… Dictionaries are not prescriptive. They describe the natural usage of what the people think of certain words. It’s not what is fitting. It’s what actually exists”. Maathag, base sa pahayag ni Sec. Gonzales, nga ang tinaga nagatuhaw lang. Kag nagatuhaw ini bangod sa indi malikawan nga pwersa nga in the process nagapresentar sang isa ka butang nga nangin bahin na sang katilingban kag komunikasyon. So what’s wrong kon ang Filipineza gali “a person who performs non-essential auxiliary tasks” bisan ginapilit gid ni Greek Consul to the Philippines Philip Adamson nga ang Filipineza nagakahulogan lamang nga “a woman from the Philippines” kag gintum-okan pa niya sing “no more no less”? Katulad lang kuno nga ang Ilongga babaye gikan sa Iloilo. Nga wala sing malain nga buot silingon.

Kag ngaa magsagi kita tiniyabaw kay naglanding sa ila diksyunaryo ang Pilipina bilang domestic worker kay kita mismo ang nagpasayangsayang agod matawag sa amo nga ngalan? Kay sin-o bala sala ini kon nakainsulto gid man sa aton? Sala gid bala ini? Kon gusto naton nga indi matandog ang aton bugal, kag kon gusto naton nga maliwat ang depinisyon ni Babiniotis ukon ni bisan sin-o man nga tawo sa iban nga bahin sang kalibutan, umpisahan na naton ang pagbag-o sang aton ugali. Sundon naton ang maayo nga panugyan ni PJEE. Magkinot kag maghulag agod makabangon ang ekonomiya. Isentro naton ang hulag sa pagpauswag sang aton pagkatawo. Kay ang kauswagan sang pagkatawo kauswagan sang pumoluyo. Kon kita mainuswagon, mapaulipon pa bala kita sa pungsod sang isa ka babiniotis? Ma-abroad pa bala kita para sa dolyar? Probably not anymore. Ma-abroad man kita siguro pero to tell the world that we exist as others’ equal if not superior. DH. Domestic helper. Sin-o ang nag-imbento sini nga mga tinaga? Sigurado ako nga mapati kamo nga ang mga tinaga nga ini una nga nabasa sa mga balasahon nga sinulat sang Pinoy. Wala ang iban nga nasyon naghingalan sini. Kita man lang. Kay sobra kapisan ang mga Pinoy mag-coin sang mga tinaga agod makatukib sing bisan ano nga bag-o sa palamatin-an. Remember japayuki? Ang japayuki ordinaryo na nga tinaga nga gina-attribute sa Pinay entertainer sa Japan. Sin-o ang naghingalan sini? Pinoy mismo! Kinuha nila ini sa tinaga nga karayuki, meaning club entertainer before the war, suno sa information officer sang Japanese embassy. Gina-emphasize gid nila ang before the war kay ti , ano na bala ang economic status sang Japan? Karon ang matandos kag creative nga mga Pinoy entertainers naghimo sing bag-o nga bersyon sang karayuki- japayuki. Kag ini ginagamit na sang bisan sin-o nga katsuri basta patuhoy sa entertainer nga nagakadto sa Japan. Makita sa print medium. Indi lang sa inside page kag body sang estorya makita kundi sa headline mismo. Sa mga tabloid nagapalapaga in bold letters. Pero may nagaturawik bala? Ukon may nag-igong man lang? Wala gid sing nag-react. Bisan gani Hapon wala magreklamo nga ila na gid lenggwahe ang gin-intremis. Kon sa bagay Pinay ang ginapatungdan. Pero wala gani sila nagareklamo nga ginatawag sila nga baka, pirot kag kon ano pa nga deskripsyon sa ila. Nga kon sa bagay ang pagtawag naupdan sing pagpakanubo. Insulto. Hapon pa! Pero kita iya? Masigkita singgit. Kuno nadalasa ang “national pride”. Kuno nabuhinan ang madamo nga kadalag-an sang mga Pinay diri kag sa luwas. Nga kuno isa ini ka “ethnic insult”. Sala bala ini ni George Babiniotis? Sala bala niya nga nag-coin sia sing bokabularyo base sa kon ano ang pagkahibalo sa kon ano kag kon nagaano? Siling ni Sec. Gonzales ang depinisyon ni Babiniotis “…linguistically accurate no matter how it hurts…” Maybe. Or may not be. Depende kon daw ano kasangkad sang aton paghangop sa buot hambalon ni Babiniotis. Kon ang buot silingon niya sang nonessential auxiliary indi importante, well, we can always console ourselves with the saying that a peso is no longer a peso if less a centavo. But it really hurts kon kita mismo ang naghatag sing depinisyon. Kay kita nga mga Pinoy mahuyog gid man maghingalan agod pakanubuon kon indi man pakahuy-an ang isigkatawo. Natandaan ninyo ang Inday nga sadto nareklamo ko na? Indi bala nga ining tinaga ginagamit lamang naton agod ipaalinton ang aton pagpalangga kag pagtaha?

Pero ano kag sin-o na ang ginatumod nga inday subong? Makailinit nga outside Visayas and some parts of Mindanao, ang inday indi na si Inday nga ginapalangga kag ginataha. Kundi ang kabulig sa balay. Masiling kamo, what’s wrong sa kabulig? Dungganon man ini nga propesyon. Pero ngaa basta kabulig inday na bisan ini indi niya hayu? True, ara ang pagtahod sa ila pagkatawo. Pero tanan bala sila ginapalangga sang ila amo? Diin na karon ang pagpalangga nga ginapaalinton sining labing malulot nga pagtawag sang pinalangga? Filipineza. Inday. Si Inday Filipineza. Sa Filipineza makasiling ako, mga Inday, don’t grieve. Panumdoma lang ninyo ang siling ni Inday Miriam. Sa Inday ang masiling ko, mga Inday, indi gid ako magsugot nga ang anak ko nga si Inday, ang utod ko nga si Inday kag ang Inday nga amo ang kabangdanan sang tanan ko nga mga handom sa kabuhi tawgon nga inday bangod ginayaguta. Inday Filipineza, tindog nga dungganon. Ari lang ako sa likod mo.—o0o