Shahadat

‫دکتر علی شریعتی‬

‫اشاره‪ :‬این سخنان را از کلم آن شهید بر کاغذ نوشتم‪ .‬اگر عباراتی‬ ‫تکراری که به ضرورت سخنرانی ایراد شده را حذف کردم و اگر کلماتی را‬ ‫به دلیل بد شنیدن اشتباه نگاشته ام و اگر پا را از گلیم درازتر کرده و‬ ‫سخنان را پاراگراف بندی کرده ام‪ ،‬مرا ببخشید‪ .‬من نمیدانم که این سخنان‬ ‫قبل در کتاب یا مقاله ای منتشر شده اند یا نه‪ .‬قسمتهایی از آن را در جاهای‬ ‫مختلف خوانده ام اما همه را یکجا ندیده ام‪ .‬اگر هست و من خبر ندارم باز‬ ‫هم ببخشید‪ .‬طه کامکار‬

‫امش ب قرار بود ک ه اس تادم و پدرم ک ه ه ر چ ه هس تم و ه ر چ ه دارم از‬ ‫اوست‪ ،‬درباره علی و رنجهایش صحبت کند‪ .‬دوستان از من خواستند که این‬ ‫چند دقیقه ای را که تا مراسم احیا مانده من حرف بزنم‪ .‬ولی من نمیدانم در‬ ‫چنی ن لحظ ه ای و در چنی ن شب ی چ ه حرف ی بای د زد‪ .‬برای م ن خیلی مشک ل‬ ‫اس ت امش ب ص حبت کردن‪ .‬فک ر کردم جای موضوع س خنرانی ک ه «علی و‬ ‫رنجهایش» بود از «پیروان علی» و «رنجهایشان» صحبت کنم‪.‬‬ ‫و چ ه رنج ی بزرگت ر از ای ن ک ه ملت ی عاش ق علی باش د و عاقب ت یزی د را‬ ‫داشته باشد؟ و چه رنجی بالتر از اینکه کسانی که میبینیم در چه سطحی از‬ ‫معنویت‪ ،‬از آگاهی‪ ،‬از منطق و از انصاف هستند باید از علی و از مکتب علی‬ ‫سخن بگویند و مردم را با مکتب علی آشنا کنند ؟ و چه رنجی بالتر از این که‬ ‫در ای ن دنی ا ی ک ملت ی‪ ،‬ی ک گروه ی هس ت ک ه مارک علی بر پیشان ی‬ ‫س رنوشتش خورده و از فق ر‪ ،‬از خواب‪ ،‬از تخدی ر‪ ،‬از تفرق ه و از کوتاه‬ ‫اندیشی‪ ،‬و از بدبینی‪ ،‬ضعف و ذلت رنج ببرد؟‬ ‫و چ ه رنج ی بالت ر از ای ن ک ه الن میبینی م نس ل قدی م م ا ک ه ب ه علی و ب ه‬ ‫مذه ب علی وفادار مانده‪ ،‬قدرت زایندگ ی خودش و حرک ت خودش را از‬ ‫دست داده‪ ،‬به جمود و توقف دچار شده‪ ،‬و نسل آینده را نمیتواند به تاریخ و‬ ‫فرهن گ و مذه ب علی پیون د ده د و آنچ ه را ک ه شهدای بزرگ شیع ه و علمای‬ ‫بزرگ شیع ه و بزرگان و فداکاران و مردم عاش ق شیع ه ب ه ای ن نس ل س پرده‬ ‫ان د را نمیتوانن د ب ه نس ل بع د از خود انتقال دهن د‪ .‬ای ن نس ل کهن ه میشود‪.‬‬ ‫فرس وده میشود و شده اس ت! و دارد رو ب ه زوال میرود و دارد میمیمرد‪ .‬و‬ ‫جانشین ش پوچ ی‪ ،‬و جانشین ش فق ر معنوی‪ ،‬و جانشین ش جه ل و بریدگ ی و‬ ‫گسستگی با گذشته است‪ .‬و با علی!‬ ‫الن در شرایط خاصی هستیم‪ .‬هیچ شبی‪ ،‬هیچ لحظه ای بهتر از این شب‬ ‫و این لحظه نیست که چنین مساله ای مطرح شود‪ .‬البته نه در چنین فرصتی‬ ‫و نه توسط ک سی چون من‪ .‬ولی چه باید کرد؟ به هر حال چنین پیش آمده‪.‬‬

‫من فرصت این را ندارم و حال این را ندارم که خیلی با احساس حرف بزنم‬ ‫و خیلی با منطق و شمرده حرف بزنم‪ .‬فقط شما از هر کلمه من‪ ،‬مجموعه‬ ‫دردی را که در پشتش انباشته است بفهمید‪.‬‬ ‫فرص تی اس ت ک ه از دس ت میرود‪ .‬ی ک نس ل وس ط بی ن نس ل آینده و‬ ‫گذشته وجود دارد‪ .‬همه امید ما و سرمایه ما همین است‪ .‬همین گروهی که‬ ‫هنوز در جس تجوی مذه ب خودشان هس تند و هنوز دغدغ ه شناخت ن مذه ب‬ ‫خودشان را دارن د‪ .‬و هنوز دوس ت دارن د ک ه علی را‪ ،‬چهره راس تین علی را‬ ‫بشناس ند و مذه ب علی را بشناس ند و راه ش را و مکتب ش را بشناس ند‪ .‬ام ا‬ ‫آنچ ه ک ه بر آنه ا عرض ه میشود‪ ،‬برایشان قاب ل قبول نیس ت‪ .‬فردا ای ن نس ل‬ ‫متوس ط‪ ،‬واس طه میان نس ل گذشت ه و آینده‪ ،‬فرهن گ مذهب ی م ا و فرهن گ‬ ‫استعماری آینده‪ ،‬نسلی که به هر حال پیوسته به یک روح مذهبی بوده و نسل‬ ‫گس سته ای ک ه پوک و پوچ پرورده خواه د ش د‪ ،‬ای ن نس ل واس طه وجود دارد‪.‬‬ ‫این نسل همیشه نیست‪ .‬این گروه همیشه نخواهند بود‪ .‬این را به شما عرض‬ ‫کنم که ده سال دیگر‪ ،‬پانزده سال دیگر‪ ،‬بیست سال دیگر‪ ،‬اگر حسینیه های‬ ‫ارشادی وجود داشته باشد در این مملکت‪ ،‬و بگذارند که وجود داشته باشد‪ ،‬و‬ ‫بهترین برنامه ها را هم برای جوانان و تحصیل کرده ها و دانشجویان و نسل‬ ‫دانشگاهی داشته باشد ‪ -‬بر اساس مذهب ‪ -‬دیگر مثل امروز اینچنین ازدحام‬ ‫نخواه د ش د‪ .‬اینچنی ن اس تقبال نخواه د ش د‪ .‬اینچنی ن نخواه د بود ک ه برای ی ک‬ ‫مجمع دینی‪ ،‬هزاران دانشجو هفت ساعت و هشت ساعت در بدترین شرایط‬ ‫بیای د و ب ه حرف مذه ب گوش بده د‪ .‬دیگ ر دغدغ ه مذهب ی در درون ش نخواه د‬ ‫بود‪ .‬اگر نجنبیم و اگر کاری نکنیم‪.‬‬ ‫چنین وقتهایی است که حالتی هست و شرایطی هست و عده ای که هیچ‬ ‫وقت نمیآیند به این جور محیطها و اینجور مجالس و اساسا مستمع عادی این‬ ‫مسائل نیستند‪ ،‬سرشان در زندگی فردی خودشان گرمه یا در مسائل شغلی‬ ‫یا علمی یا هر صنفی‪ ،‬و گاه به گاه و سال به سال چنین شبهایی میآیند‪ ،‬اینها‬ ‫هستند که باید این پیام را بیشتر از همیشه بشنوند‪ .‬این پیام را از طرف یک‬ ‫روحان ی‪ ،‬ی ک عالم‪ ،‬ی ک اس تاد‪ ،‬ی ک مرج ع‪ ...‬ن ه! نشنوی د‪ .‬از قول ی ک معلم‬ ‫بشنوی د ک ه مس یر را ح س میکن د ب ا تمام وجودش و میبین د ک ه دارد از دس ت‬ ‫میرود و میبین د ک ه دیگ ر بیشت ر از ی ک نس ل فرص ت نیس ت برای اینک ه کاری‬ ‫بکند‪.‬‬ ‫اگ ر واقع ا ب ه علی‪ ،‬ب ه مکت ب او‪ ،‬ب ه مذه ب‪ ،‬ب ه اس لم‪ ،‬و ب ه آنچ ه ک ه‬ ‫مجموعه مقدسات ما و اعتقادات ما را تشکیل میدهد واقعا معتقدیم و واقعا‬ ‫عشق میورزیم و ایمان داریم‪ ،‬باید با شدت و با سرعت و با ایثار و با آمادگی‬ ‫فداکاری و تحمل و صبر و تلش کاری بکنیم‪ .‬دست به دست هم بدهیم‪ .‬این‬ ‫بدبین ی ه ا‪ ،‬شایع ه س ازی ه ا‪ ،‬دروغ پردازی ه ا‪ ،‬حق ه های شوم و بدآموزی را‬

‫که به نام دین‪ ،‬یا به نام علم‪ ،‬یا به نام روشن فکری‪ ،‬یا به نام ضد دین‪ ،‬یا به‬ ‫نام تمدن‪ ،‬تک ه تک ه مان میکنن د‪ ،‬میانمان فاص له میاندازن د‪ ،‬همدرده ا و همراه‬ ‫ه ا و ه م س رنوشت ه ا را از ه م جدا میکنن د و کس انی را ک ه بای د در کنار ه م‬ ‫باشن د‪ ،‬رو در روی ه م قرارشان میدهن د ت ا از ی ک مش ت‪ ،‬از ی ک گروه اندک ی‬ ‫ک ه در ای ن دنی ا وجود دارد و میتوان د برای س رنوشت خودش و ن ه برای ای ن‬ ‫مکتب و این مذهب کاری بکند‪ ،‬مجموعه ای پراکنده‪ ،‬مضمحل‪ ،‬رو به متلشی‬ ‫شدن‪ ،‬و در حال درگیری دائم ی داخلی و بهتری ن فرص تها را در حال فح ش‬ ‫دادن ب ه ه م‪ ،‬دشنام دادن ب ه ه م‪ ،‬ب ه روی ه م پریدن‪ ،‬و همیدگ ر را مس خ‬ ‫کردن‪ ،‬تکفی ر کردن‪ ،‬ب ه ای ن شک ل دربیاورن د ت ا ای ن ک ه ای ن فرص ت از دس ت‬ ‫برود‪ .‬تا اینکه کسانی که باید رو در روی دشمن بایستند‪ ،‬رو در روی همدیگر‬ ‫بایستند‪ .‬و میبینیم که متاسفانه دارند موفق میشوند‪.‬‬ ‫ولی خوشبختانه تنها امید ما این است که این نسل میانین‪ ،‬نسلی که نه‬ ‫زی ر بار تحمیلهای غرب ی و فرهن گ جدی د میرود و ن ه قالبهای کهن ه و فرس وده‬ ‫گذشته ای را که به نام مذهب میخواهند برایش تعیین کنند میپذیرد و به دنبال‬ ‫کاری تازه برای دی ن خودش‪ ،‬ایمان خودش اس ت و در اولی ن وهله اش‪،‬‬ ‫شناختن حقیقت مذهب خودش است‪ ،‬این آگاه است‪ .‬این حس کرده‪ .‬خطر‬ ‫را متوجه شده‪ .‬نیاز را با تمام وجودش حس میکند و احساس تعهد درش به‬ ‫وجود آمده‪ .‬و میبینیم هر جا که سراغی دارد و هر کتابی و هر برنامه ای‪ ،‬هر‬ ‫کلسی‪ ،‬هر سخنی که بویی از آنچه که میخواهد احساس میکند‪ ،‬به طرفش‬ ‫هجوم میآورد‪ .‬و با تمام نیرو و با تمام ایمان خودش به آن عشق میورزد و به‬ ‫آن وفادار میماند و خودش را متعهد احساس میکند‪.‬‬ ‫کسانی که جزء این گروه نیستند‪ .‬اما در برابر مذهب‪ ،‬در برابر ایمانشان‬ ‫و در برابر سرنوشت مردمشان و در برابر سرنوشت بچه هایشان و در برابر‬ ‫سرنوشت آینده مملکتشان و عزتشان و نفسشان‪ ،‬احساس مسؤولیت دارند‪،‬‬ ‫باید از تنها پایگاهی و تنها نیرویی که برای آینده وجود دارد و میتواند برای این‬ ‫مذهب کاری کند در این قرن‪ ،‬باید از اینها پشتیبانی کنند‪ .‬باید با قلم‪ ،‬با قدم‪،‬‬ ‫ب ا حت ی کلم ه یاری کنن د و بای د راه را بکوبن د برای پیشروی فکری و پیشروی‬ ‫ذهن ی و اجتماع ی ای ن گروه‪ .‬و برای اینک ه بهتری ن امکانات را اینه ا داشت ه‬ ‫باشند برای اینکه به آرزوی خودشان که شناخت حقیقت دین خودشان است‪،‬‬ ‫بپردازند و موفق بشوند‪.‬‬ ‫رنجهای پیروان علی‪ ،‬بیشت ر از رنجهای خود علی اس ت‪ .‬برای اینک ه‬ ‫رنجهای خود علی جز رنجهای پیروانش نیست‪ .‬علی بزرگتر از آن است که از‬ ‫رنجهای خویش رنج ببرد‪ .‬برای این است که میبینیم وقتی که در برابر کفر‪ ،‬و‬ ‫در برابر شرک‪ ،‬و در برابر دشم‬

‫ن رویاروی‪ ،‬در اح‬

‫د‪ ،‬در حنی‬

‫ن و در بدر‬

‫میجنگ د مث ل شی ر میغرد‪ .‬ام ا وقت ی در میان پیروان خودش اس ت‪ ،‬در میان‬

‫شیعیان خودش اس ت‪ ،‬در مس جد کوف ه خلیف ه اس ت‪ ،‬و هم ه شیعیان او‬ ‫پیروان ش حلق ه زده ان د‪ ،‬آنجاس ت ک ه فریادهای علی را میشنوی م‪ .‬و آنجاس ت‬ ‫ک ه ب ا شدت و ب ا خش م و در حال ناتوان ی از فشار درد ب ه ص ورت خودش‬ ‫سیلی میزند‪.‬‬ ‫و امروز ‪ -‬آن روز! ‪ -‬و امروز و امش ب ک ه علی کشت ه شده‪ ،‬ضرب ه‬ ‫خورده‪ ،‬این یک سرنوشت و حیات و یک وجود دیگری نیز تداعی میشود و آن‬ ‫کشت ه شدن‪ ،‬ضرب ه خوردن و پایان یافت ن حیات و حرک ت و س رنوشت مکت ب‬ ‫او‪ ،‬پیروان او‪ ،‬فرهن گ او و مجموع ه اندوخت ه های عزیزی اس ت ک ه او و‬ ‫پیروان او و خاندان او و فرزندان عزی ز او برای م ا گذاشت ه ان د‪ .‬و یک ی از‬ ‫بزرگتری ن دردهای علی ا ین اس ت ک ه ارزشهای او ک ه در س طح زمان و زمی ن‬ ‫نمیگنجد‪ ،‬باید به دست ما بیافتد و ما متولیش باشیم و ما مسوول شناختش‪،‬‬ ‫مسوول عمل کردنش‪ ،‬مسوول پیروی کردنش و مسوول آگاه کردن بشریت‬ ‫به این مکتب نجات بخش باشیم‪ .‬این بزرگترین رنج است‪.‬‬ ‫امش ب ی ک ش ب بس یار بزرگ‪ ،‬عظی م‪ ،‬دردآور و شب ی اس ت ک ه خاطره‬ ‫علی ن ه تنه ا هم ه رنجهای ای ن روح بزرگ ی ک ه از تمام جهان بزرگت ر اس ت را‬ ‫تداع ی میکن د‪ ،‬بلک ه خاطره رن ج هم ه مص یبت زدگان‪ ،‬هم ه محرومان و هم ه‬ ‫س تم دیدگان تاری خ بشری را تداع ی میکن د‪ .‬برای اینک ه علی تجس م عدالت‬ ‫مظلوم در تاریخ بشر است‪ .‬علی نه تنها قرآن ناطق است‪ ،‬بلکه آزادی ناطق‬ ‫اس ت‪ .‬عدالت ناط ق اس ت‪ .‬انس انیت متعالی ناط ق اس ت‪ .‬و هم ه رنجه ا و‬ ‫شهادته ا و شکنج ه ه ا و شلقهای ی اس ت ک ه بشری ت خورده و انس انیت رن ج‬ ‫دیده و از همه ستم ها و همه پریشانی ها و همه خیانتها که در روح و وجدان‬ ‫بشریت رنج میبرد‪ ،‬در چهره علی و در حلقوم علی رنج میبرد‪.‬‬ ‫رنج علی این است و این است که امشب تا شمشیر را در فرق خودش‬ ‫و در نفس خودش حس میکند‪ ،‬اولین کلمه ای که از جانش کنده میشود‪ ،‬این‬ ‫است که‪« :‬فزت و رب الکعبه‪ ».‬قسم به خداوند کعبه که نجات پیدا کردم‪.‬‬ ‫چگونه میشود یک روحی احساس داشته باشد‪ ،‬یک روحی انسان باشد‪ ،‬و‬ ‫علی را عاشقان ه نس تاید و علی هم ه چیزش نباش د‪ .‬علی در ه ر دو چهره‪ ،‬در‬ ‫اوج کام ل اس ت‪ .‬ه م در چهره بزرگ زندگ ی او‪ ،‬ه م در چهره مجموع ه ای از‬ ‫هم ه ابعاد متعالی و ارزشهای متعالی‪ ،‬انس ان ‪-‬همان انس انی ک ه مطرود هم ه‬ ‫فرشتگان اس ت و خلیف ه خداون د اس ت‪ -‬و ه م دشمنان علی‪ ،‬در اوج کمال‬ ‫جنای ت و شیطن ت و در ابعاد پلیدی انس انی هس تند‪ .‬و ه م خاندان علی و‬ ‫خانواده اش‪ ،‬مجموع ه افراد متعالی ی ک خاندان ی را ک ه در ذه ن بشری ت‬ ‫مطلق پرس ت تص ور میتوان د کرد‪ ،‬جم ع کرده‪ .‬زی ر ی ک س قف! در ی ک چهار‬ ‫دیواری!‬

‫بسیار ساده تر خواهد بود اگر یک نویسنده ای‪ ،‬یک متفکری‪ ،‬طول تاریخ‬ ‫بش ر را بگردد و برای ه ر نوع ی‪ ،‬برای ه ر ارزش ی و برای ه ر تیپ ی‪ ،‬ی ک‬ ‫قهرمان متعالی و برت ر پیدا کن د‪ .‬در طول تاری خ در هم ه ملته ا اگ ر بگردد‪،‬‬ ‫میتواند به عنوان نمونه متعالی یک زن‪ ،‬یک زنی را در یک قرنی در یک ملتی‬ ‫پیدا کن د‪ .‬و ب ه عنوان نمون ه متعالی ی ک انس ان‪ ،‬ی ک مرد‪ ،‬ی ک قهرمان‪ ،‬ی ک‬ ‫شهی د‪ ،‬میتوان د در طول تاری خ بگردد‪ ،‬در میان شهدا و از میان آزادی خواهان‬ ‫و از میان مردان بزرگ ی ک ه برای آزادی مردم‪ ،‬اس ارت خودشان را انتخاب‬ ‫کردن د و برای زندگ ی مردم مرگ خودشان را انتخاب کردن د‪ ،‬پیدا کن د‪ .‬و‬ ‫همچنین اگر کسی در طول تاریخ بگردد‪ ،‬میتواند یک مادر بزرگ و نمونه برای‬ ‫همه بشریت پیدا کند‪ .‬اما همه اینها را در یک زمان‪ ،‬در یک نسل‪ ،‬در یک اتاق‬ ‫داشتن‪ ،‬کاری است معجزه آسا بر خلف طبیعت! بر خلف پیش بینی!‬ ‫و علی چنی ن خان ه ای دارد‪ .‬همانطوری ک ه گفت م‪ ،‬خان ه او خان ه ای اس ت‬ ‫که مردش علی است و زنش فاطمه است و پسرش حسین است و دخترش‬ ‫زینب‪.‬‬ ‫و خود علی مذه ب ی ک قهرمان شمشی ر زن و دلی ر در راه ایمان ش در‬ ‫جبه ه‪ .‬مظه ر ی ک نویس نده‪ ،‬متعه د‪ ،‬آگاه و قدرتمن د‪ ،‬ک ه قلم ش را در اختیار‬ ‫ارزشهای خدای ی در انس ان قرار داده‪ ،‬قلم ش مظه ر ایمان اس ت‪ .‬س خنوری‬ ‫اس ت ک ه ن ه مانن د س خنوران و خطبای دیگ ر در خدم ت اشرافی ت‪ ،‬ارزشهای‬ ‫قوم ی ی ا قدرتهاس ت‪ .‬درباره ا و بارگاه ه ا‪ .‬زیباتری ن کلمات ی را ک ه فق ط از‬ ‫درون چانه علی میتوان شنید‪ ،‬و فقط از این حلقوم در میآید و از این حنجره‬ ‫ساخته میشود‪ ،‬باز علی مظهر سخن است‪ .‬سخن متعهد آگاه زیبا و منطقی‬ ‫و اس توار و اث ر بخ ش و دگرگون کننده‪ .‬و علی مظه ر ی ک دوس ت وفادار‬ ‫است‪ .‬در برابر دوست بزرگش محمد!‬ ‫در آن لحظ ه ای ک ه ت ن س رد پیغم بر اس لم در زی ر دس تهای علی قرار‬ ‫گرفته و علی بر روی این تن آب میریزد و بر جگرش آتش‪ ،‬میبیند که در کنار‬ ‫گوش ش‪ ،‬س رنوشتش تغیی ر پیدا میکن د‪ .‬و میبیند که در کنار دیوار خانه اش‬ ‫همه چیز عوض میشود‪ .‬و میبیند که سرنوشت خانواده اش و فرزندانش‬ ‫برای همیشه سرنوشت زندانها و شهادتها و مسمومیتها خواهد بود‪ .‬اما عشق‬ ‫و وفا و محبت نسبت به دوست‪ ،‬حتی تن بی جان اوست که او را در طارکی‬ ‫غرق کرده که همه چیز را از یاد برده‪ .‬و برایش شرم آور است که در چنین‬ ‫حالی که محمد در زیر دستان اوست‪ ،‬از سیاست سخن بگوید و از قدرت‬ ‫سخن بگوید و از مصلت سخن بگوید‪.‬‬ ‫انسانی که از ده سالگی در درون مهلکه و مهلکه های مبارزه و در درون‬ ‫انقلب رشد کرده و الن در برابر خیانت دوست باید سکوت کند و رشد‬

‫نشان بدهد و تحمل! برای اینکه در برابر دشمن مشترک‪ ،‬میراث عظیمی که‬ ‫اسلم است‪ ،‬محفوظ بماند‪ .‬و بیست و پنج سال دم نمیزند‪ .‬بیست و پنج‬ ‫سال از سی و سه سالگی! یعنی اوج زندگی یک انسان در حالت طبیعی‪.‬‬ ‫همه اینها به کشاورزی یا در خانه به تدوین قرآن میگذرد و یا میگذراند تا‬ ‫اسلم که به او عشق میورزد و به شمشیر او و فداکاریهای او قوام پیدا‬ ‫کرده‪ ،‬این سالم بماند‪ .‬این فرزندش! و لو در دامن یک مادر قصب کننده! و‬ ‫تنها انسانی است و مظهر و نمونه منحصر به خودش تا حال ‪ -‬بعدش را‬ ‫نمیدانم ‪ -‬انسانی که وقتی به حکومت هم میرسد‪ ،‬اولین کاری که میکند یک‬ ‫کار انقلبی است و تا وقتی میمیرد‪ ،‬انقلبی میمیرد‪ .‬و این تنها حاکمی است‬ ‫که در طول حکومتش انقلبی مرد و حتی از موقعی که تنها بود و بی‬ ‫مسوولیت‪ ،‬انقلبی تر!‬ ‫در طول بیست و پنج سالی که هیچ کاره بود و برکنار بود‪ ،‬محافظه کار‬ ‫بود و از روزی که زمام یک امپراتوری بزرگ را به دست گرفته‪ ،‬انقلبی‬ ‫شده‪ .‬و این سرنوشتی است که همه انسانها برعکس این سرنوشت را طی‬ ‫میکنند‪ .‬همه انقلبی اند و وقتی روی کار میآیند محافظه کار میشوند‪.‬‬ ‫و مظهر یک انسان اندیشمند‪ .‬یک حکیم بزرگ اندیشی که روحش از‬ ‫سطح زمین و روزمرگی سوق داده و همه وجود را و همه فطرت را دور‬ ‫میزند و جریان دارد و در عین حال در همان حالی مرغ احساس و اندیشه‬ ‫اش در کائنات در پرواز است‪ ،‬وجدانش‪ ،‬روح حساسش‪ ،‬دغدغه سرنوشت‬ ‫یک زن یهودی اسیر را دارد که در حکومت او به سر میبرد و دشمن به او‬ ‫ستم کرده‪.‬‬ ‫و نمونه اعلی طبقه کارگر‪ .‬همین اندیشه ای که عالیترین مفاهیم حکمت‬ ‫را در دنیا میسازد‪ ،‬و همین انگشتهایی که عالی ترین نثر و شعر را خلق‬ ‫میکنند‪ ،‬همچون دست یک عمله در سنگها و خاشاکهای مدینه چاه میکند‪ ،‬کار‬ ‫میکند‪ ،‬کاه میکند و کشاورزی میکند و بار میکشد‪ .‬طبقه کارگر در طول تاریخ‬ ‫چنین سمبلی و چنین مظهری حتی در اساطیر ندارد‪.‬‬ ‫این خودش است‪ .‬آن خانواده اش است و آن دشمنانش! دشمنانش هم‬ ‫تمام سگهای پلید در طول تاریخ‪ ،‬در برابرش ایستاده اند‪ .‬کم ندارد‪ .‬نه از‬ ‫نظر نوع‪ ،‬نه از نظر کمیت‪ .‬همه بی شرمی ها‪ ،‬خیانتها‪ ،‬دشمنیها و زشتیها و‬ ‫پلیدی هایی که در برابر حق ایستاده‪ ،‬در طول تاریخ‪ ،‬فرض بکنیم‪ ،‬از این سه‬ ‫جبهه خارج نیست‪ :‬یا جنایتکاران و ستمکاران و دشمنان صریح قسم خورده‬ ‫ی با کمان و اسلحه روی آمده هستند که با حق میجنگند‪ ،‬یا عوام جاهل و‬ ‫بدبخت و مفلوکی هستند که خودشان زندانی اند اما ستایشگر زندانبان‬ ‫خودشان شده اند و دشمن نجات دهنده شان‪ .‬یکی از بزرگترین و شاید‬

‫بزرگترین بدبختی ها و زشتیها‪ ،‬بدبختی و زشتی یک قوم جاهلی است که به‬ ‫فریب و توطئه و وسوسه دشمن‪ ،‬در برابر دوست قرار میگیرد به سود‬ ‫دشمنشان‪ .‬و نوع سوم‪ :‬هم دردها‪ ،‬همراه ها‪ ،‬هم فکرها‪ ،‬هم درسها و هم‬ ‫دینها هستند که با حق و حق پرست و با انسانی که در راه حق همه زندگی‬ ‫اش را فدا کرده‪ ،‬هم گامند‪ ،‬معتقدند‪ ،‬میدانند کی از چی رنج میبرد‪ ،‬میدانند‬ ‫که چه دشمنانی با او دشمنی میکنند‪ ،‬و میداند که چرا باید این همه رنج ببرد‪،‬‬ ‫این همه شکنجه ببیند‪ ،‬میداند! بهش معتقد است‪ .‬دشمنان را میشناسد‪ .‬راه‬ ‫و روش و شخصیت او را میداند و بهش ایمان دارد‪ .‬اما در بین راه‪ ،‬به خاطر‬ ‫مسائل شخصی‪ ،‬به خاطر خودخواهی‪ ،‬به خاطر غرض ورزی‪ ،‬به خاطر اینکه‬ ‫بار سنگین فقر را دیگر نمیتواند تحمل کند‪ ،‬خیانت میکند‪ .‬خائن است‪ .‬و کنار‬ ‫میرود‪ .‬این کنار رفتن هزار جور است‪ .‬یا کنار میرود و به راه دیگری را‬ ‫شروع میکند‪ ،‬یا کنار میرود و مانع ایجاد میکند‪ ،‬یا کنار میرود و به دشمن‬ ‫رویاروی صریح میپیوندد‪ .‬و علی این هر سه جبهه را داشت‪.‬‬ ‫بنی امیه دشمنان رویاروی او هستند‪ .‬طلحه و زبیر هم پیمانهای او هستند‬ ‫که به او رای دادند‪ .‬و دوستش هستند و در جبهه او هستند در برابر جبهه بنی‬ ‫امیه‪ .‬اما در نیمه راه وقتی ابر خشن و سنگین علی را میبینند‪ ،‬کنار میروند‪.‬‬ ‫اما نه اینکه به گوشه خانقاهی و یا زهدی‪ ،‬بلکه درست توطئه ای میکنند علیه‬ ‫او‪ ،‬مثل توطئه ای که دشمن او میکند‪ .‬و جهل بدتر از همه! جهل‪ .‬مردم‬ ‫ساده‪ .‬مردم متعصب‪ .‬مردم بی شعور‪ .‬مردمی که نمیتوانند تجزیه و تحلیل‬ ‫کنند‪ .‬نمیتوانند تحقیق کنند‪ .‬نمیتوانند بررسی کنند‪ .‬و شایعه را فقط قضاوت‬ ‫خودشان و دین خودشان و ایمان خودشان و نظر خودشان قرار میدهند‪ .‬و‬ ‫همه اعتقاداتشان را از فضا میگیرند‪ .‬فضایی که دشمن درش اندیشه ها و‬ ‫شایعه ها و تهمتها و اظهار نظرها و قضاوت ها را پراکنده میکند‪ .‬و جاهل!‬ ‫قدرت تصمیم ندارد‪ .‬قدرت تمییز ندارد‪ .‬جبهه دوست و دشمن را نمیتواند‬ ‫تمییز بدهد‪ .‬جهت را گم کرده و به صورت گوسفندانی در زیر دست گرگی‬ ‫که در لباس چوپان درآمده‪ ،‬رام او هستند و حتی علیه چوپانی که برای نجات‬ ‫آنها تمام عمرش را با گرگ رویاروی درگیر بوده‪ ،‬بسیج میشوند‪ .‬خوارج!‬ ‫در سه جبهه میجنگد‪ .‬صفین‪ ،‬نهروان و جمل‪ .‬در این سه جبهه این سه‬ ‫نیرو هستند‪ .‬خیانت دوست خیانت کار‪ ،‬دشمن رویاروی ستمگر و جنایتکار و‬ ‫همچنین عوام متعصبی که آگاهی و شنود ندارند و بازیچه دشمنند برای نابود‬ ‫کردن دوست‪ .‬و میبینیم در نهایت علی به شمشیر گروه سوم بالخره کشته‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫حتی مرگ علی درد دارد‪ .‬امشب ‪ ....‬بر پیروان علی! پیروان علی! این‬ ‫چه مصیبت بزرگتری است‪ .‬پیروان علی که هم مثل بنی امیه تویشان است‬ ‫و هم مثل ناکثین و طلحه و زبیرها و جملی ها‪ ،‬هم فکر و هم دینها و همراه‬

‫هایی که به خاطر غرض و خودخواهی خیانت میکنند‪ ،‬و هم مثل خوارج‪ ،‬عوام‬ ‫متعصبی که جهت را گم کرده اند و جیره خوار و نشخوار کننده های کلماتی‬ ‫هستند که دشمنان به حلقومشان میریزند‪ .‬و پیروان علی! جامعه شیعه! و‬ ‫این یک رنج بزرگتر علی است‪ .‬علی بعد از مرگش حیاتی بارور تر از دوره‬ ‫زندگیش دارد‪ .‬که در یکی از سخنرانی ها گفتم‪ .‬علی بعد از مرگش حیاتی‬ ‫بارور تر از دوره زندگیش دارد‪ .‬و علی بعد از مرگش رنجی و رنجهایی‬ ‫بزرگتر از پیش از مرگش دارد‪ .‬و او رنجهای بعد از مرگش ما هستیم‪ .‬ما!‬ ‫اگر به شمشیر آن متعصب ساده دل و بی شعور و ناآگاه و آلت دست‬ ‫خارجی کشته شد و توانست بگوید‪« :‬فزت و رب الکعبه»‪ ،‬به خدای کعبه‬ ‫دیگر نجات پیدا کردم‪ ،‬از رنج ما هنوز نجات پیدا نکرده است‪ .‬از رنج انتصاب‬ ‫او به ما و از رنج انتصاب ما به او‪ .‬برای رنج او یک کاری بکنیم‪ .‬و برای‬ ‫تخفیف دردهای او یک کاری بکنیم‪ .‬و میدانیم چه کار باید کرد‪ .‬امروز اگر‬ ‫کسی بگوید معلوم نیست چه کار باید کرد‪ ،‬نمیدانیم چه کار میتوانیم بکنیم‪،‬‬ ‫نمیدانیم چه خدمتی میتوانیم بکنیم‪ ،‬به خودش دروغ گفته و به مردم‪ .‬و یا به‬ ‫هر دو‪ .‬هر کسی بیش و کم میداند که چگونه میتوان کاری کرد و خودش چه‬ ‫کاری میتواند بکند‪.‬‬ ‫و امشب شبی است که به هر حال‪ ،‬همراه با درد است‪ .‬همراه با سوگ‬ ‫است‪ .‬همراه با رنج است‪ .‬نه سوگ علی‪ .‬سوگ خودمان‪ .‬و همراه با یک‬ ‫خاطره ای است که به هر حال تمام روح را به آتش میکشد‪ .‬و بنابراین مجال‬ ‫اندیشیدن به مسائل دیگر نیست‪ .‬و حال و دل حالت اضطراب‪ ،‬غلیان‪،‬‬ ‫ناآرامی و گدازندگی خاصی دارد که در چهره شماها و در فضای این مجلس‬ ‫کامل محسوس است‪ .‬این است که من فکر کردم که به جای هر حرف‬ ‫دیگری بیاییم از مکتب و زبان و روش و بیان یکی از فرزندان او‪ ،‬یکی از‬ ‫پیشوایان ما‪ ،‬امام سجاد‪ ،‬کسی که سرنوشتش به ما خیلی شبیه بود‪ .‬کسی‬ ‫که نه میتواند بجنگد و نه میتواند حتی بمیرد‪ .‬و کسی که امکان هرگونه سخن‬ ‫گفتن و حتی گریستن و نادیدن از او گرفته شده‪ .‬و کسی که پس از آن‬ ‫شهادت تنها مانده‪ .‬در شهر خودش غریب مانده و جز اینکه با خداوند همه‬ ‫عقده ها و همه دردها و همه احساسها و همه آرزوهایش را بنالد‪ ،‬چاره‬ ‫دیگری و راه تنفس دیگری ندارد‪ .‬و به تقلید او و به عنوان هماهنگی و تشابه‬ ‫با سرنشت او‪ ،‬اجازه بدهید متنی را که لبد خوانده ایم غالبا به نام نیایش که‬ ‫من نوشته ام اما بر سبک جهت او‪ ،‬کار او و فلسفه نیایش او‪ .‬که فلسفه‬ ‫آگاهی و نیاز و عشق و جهاد در دعاست‪.‬‬ ‫دعا در طول تاریخ‪ ،‬در همه مذاهب‪ ،‬تجلی عشق و نیاز انسان بوده‪ .‬در‬ ‫برابر معبود و بزرگ خودش‪ .‬خداوند! اما در اسلم یک بعد سوم به آن اضافه‬ ‫شده‪ :‬آگاهی! حکمت! اندیشه! در متن دعای اسلمی‪ .‬و امام سجاد بعد‬

‫سومی به آن اضافه کرده‪ :‬جهاد‪ .‬و مبارزه‪ .‬و درگیری و کشمکش انعکاس‬ ‫همه دردهای مردم در دعا‪ .‬این است که دعایی است دارای چهار بعد‪ .‬با‬ ‫چنین مکتبی و با چنین درسی که او به ما آموخته‪ ،‬برای نیایش کردن‪ ،‬به‬ ‫مناسبت چنین شبی و به مناسبت تناسب احساس و حال و نیازی که همه‬ ‫داریم‪ ،‬اجازه بدهید که من این متن را بخوانم چون من چیز دیگری نمیتوانم‬ ‫بگویم و شما هم فکر نمیکنم حال شنیدن چیز دیگری داشته باشید‪.‬‬ ‫موافق هستید یا ‪...‬؟‬ ‫(همهمه جمع و چند صلوات)‬ ‫البته خلصه اش میکنم چون دیگر فرصت نیست‪.‬‬ ‫خدایا! به من زیستنی عطا کن که در لحظه مرگ بر بی ثمری لحظه ای‬ ‫که برای زیستن گذشته است‪ ،‬حسرت نخورم‪ .‬و مردنی عطا کن که بر‬ ‫بیهودگی اش سوگوار نباشم‪( .‬برای اینکه هرکس آنچنان میمیرد که زندگی‬ ‫میکند‪).‬‬ ‫خدایا! بگذار تا آن را (مرگ را) من خود انتخاب کنم‪ .‬اما آنچنان که تو‬ ‫دوست میداری‪.‬‬ ‫خدایا! تو چگونه زیستن را به من بیاموز‪ .‬چگونه مردن را خود خواهم‬ ‫آموخت‪.‬‬ ‫خدایا! مرا از این فاجعه پلید مصلحت پرستی (که دین ما شده الن) که‬ ‫چون همه گیر شده‪ ،‬وقاحتش از یاد رفته‪ ،‬و بیماریی شده است که از فرط‬ ‫عمومیتش هرکه از آن سالم مانده باشد بیمار مینماید‪ ،‬مصون بدار‪ .‬تا به‬ ‫روایت مصلحت‪ ،‬حقیقت را ذبح شرعی نکنم‪.‬‬ ‫خدایا! مگذار که ایمانم به اسلم و عشقم به خاندان پیامبر مرا با کذبه‬ ‫دین‪ ،‬با حمله تعصب و حمله ارتجاع هم آواز کند‪ .‬که آزادی ام اسیر پسند‬ ‫عوام گردد‪ .‬که دینم در پس وجهه دینی ام دفن شود‪ .‬که عوام زدگی مرا‬ ‫مقلد تقلید کنندگانم سازد‪ .‬که آنچه را حق میدانم‪ ،‬به خاطر آنکه بد میدانند‪،‬‬ ‫کتمان نکنم‪.‬‬ ‫خدایا! میدانم که اسلم پیامبر تو با «نه» آغاز شد‪« .‬ل اله ال الله» خدایا!‬ ‫میدانم که اسلم پیامبر تو با «نه» آغاز شد‪ .‬و تشیع دوست تو نیز با «نه»‬ ‫آغاز شد‪.‬‬ ‫مرا ای فرستنده محمد و ای دوستدار علی به اسلم عاری و تشیع عاری‬ ‫بی ایمان گردان‪.‬‬ ‫خدایا! مسوولیتهای شیعه بودن را (چقدر سنگین است و چقدر سبکش‬

‫کرده اند) که علی وار بودن و علی وار زیستن و علی وار مردن است‪ ،‬و نه‬ ‫علی وار پرستیدن و علی وار اندیشیدن و علی وار جهاد کردن‪ ،‬و علی وار‬ ‫کار کردن و علی وار سخن گفتن و علی وار سکوت کردن است‪ ،‬تا آنجا که‬ ‫در توان این بنده ناتوان علی است‪ ،‬همواره نمایان نما‪ .‬به عنوان من علی‬ ‫وار‪ ،‬یک روح در چند بعد‪ ،‬خداوند سخن بر منبر‪ ،‬خداوند پرستش در محراب‪،‬‬ ‫خداوند کار در زمین‪ ،‬خداوند پیکار در صحنه‪ ،‬خداوند وفا در صداقت محمد‪،‬‬ ‫خداوند مسوولیت در جامعه‪ ،‬خداوند قلم در نهج البلغه‪ ،‬خداوند پارسایی در‬ ‫زندگی و خداوند دانش در اسلم‪ ،‬و خداوند انقلب در زمان‪ ،‬خداوند عدل در‬ ‫حکومت‪ ،‬و خداوند پدری و انسان پروری در خانه‪ ،‬و بنده خدا در همه جا‪ .‬در‬ ‫همه وقت‪ .‬و به عنوان یک شیعی مسوول‪ ،‬یک شیعی وفادار به مکتب و‬ ‫وحدت و عدالت که سه فصل زندگی علی است و رهبری و برابری که مظهر‬ ‫علی است و فدا کردن همه مصلحتها در پای حقیقت که وظیفه علی است‪.‬‬ ‫خدایا! رحمتی کن تا ایمان نام و نان برایم نیاورد‪ .‬قوتم ده تا نانم را و‬ ‫حتی نامم را در خطر ایمان افکنم‪ .‬تا از آنها باشم که پول دنیا را میگیرند و‬ ‫برای دین کار میکنند‪ .‬نه از آنها که پول دین میگیرند و برای دنیا کار میکنند‪.‬‬ ‫خدایا! (این کلمه اخلص‪ ،‬من چند ماه پیش این مطالب را نوشتم و در‬ ‫ضمن متوجه چیزی شدم و آن هم مطلب ساده ای بود‪ .‬ترجمه قرآن مال‬ ‫قرن چهارم را نگاه میکردم نسخه خطی در آستانه است‪ .‬کتابخانه آستانه‬ ‫مشهد‪ .‬آنجا اخلص را معنی کرده بود‪ .‬خب همه میگویند پاکی و بی نظری و‬ ‫فلن و اینها! آنجا اخلص را کلمه ای معنی کرده بود که برای من آغاز کشف‬ ‫بزرگی بود‪« .‬اخلص = یکتایی» آدم هر کاری میکند صدتا چیز میخواهد‬ ‫ازش‪ .‬چند تا جهت دارد‪ .‬چند تا هدف دارد‪ .‬قر و غاطی است‪ .‬اما اخلص‬ ‫چندتایی نیست‪« .‬یکتایی» است‪ .‬تمام وجود آدم یک بعد دارد‪ .‬یک جهت دارد‪.‬‬ ‫دیگر هیچ چیز نیست‪ .‬آن مرحله اخلص است‪ .‬و عجیب است‪ ).‬خدایا! تو را‬ ‫سپاس میگذارم که هرچه در راه تو و در راه پیام تو (از اینجا حس کردن‬ ‫اخلص را) پیش تر میروم و بیشتر رنج میبرم‪ ،‬آنها که باید ما را بنوازند‪،‬‬ ‫میزنند‪ .‬آنها که باید همگاممان باشند‪ ،‬سد راهمان میشوند‪ .‬آنها که باید حق‬ ‫شناسی کنند‪ ،‬حق کشی میکنند‪ .‬آنها که باید دستمان را بفشارند‪ ،‬سیلی‬ ‫میزنند‪ .‬آنها که باید در برابر دشمن دفاع کنند‪ ،‬پیش از دشمن حمله میبرند‪ .‬و‬ ‫آنها که باید در برابر سم پاشی های بیگانه ستایشمان کنند‪ ،‬تقویتمان کنند‪،‬‬ ‫امیدوارمان کنند‪ ،‬و تبرئه مان کنند‪ ،‬سرزنشمان میکنند‪ .‬تضعیفمان میکنند‪.‬‬ ‫نومیدمان میکنند‪ .‬متهممان میکنند‪ .‬سپاس میگذاریمت‪ .‬سپاس‪( .‬همین نعمت‬ ‫است‪ .‬همین نعمت بزرگی است‪ .‬جز از این طریق آدم از اخلص برخوردار‬ ‫نمیشود‪ ).‬تا در راه تو از تنها پایگاهی که چشم یاری داریم‪ ،‬و پاداشی نومید‬ ‫شویم‪( .‬اگر من‪ ،‬یا ما‪ ،‬یا یک ‪ ...‬یا هر کس ‪...‬یا هر گروهی در راه ایمان‬

‫خودشان کاری کنند و عده از مردم ستایشگرشان بشوند و قدرشان را‬ ‫بشناسند‪ ،‬شرک ایجاد شده‪ .‬پنهانی! یعنی در حالی که برای خدا کار میکنند یا‬ ‫برای هدفشان کار میکنند‪ ،‬در عین حال به تصدیقها و تاییدهای عده ای اشباع‬ ‫میشود خودخواهیشان‪ .‬در اینجاست که خدا و دیگران شریک میشوند در‬ ‫فعالیت و پوشش فداکاری فرد‪ .‬اما همانهایی که کمک کنند‪ ،‬اگر نکنند و بروند‬ ‫و حتی بدی کنند‪ ،‬آنوقت دیگر آدم کسی را نخواهد داشت جز خداوند‪ .‬و دیگر‬ ‫به هیچ جا امیدی و گرایشی و کششی نخواهد داشت جز به یک جهت‪ .‬یا‬ ‫نابود خواهد شد‪ .‬خب به درک‪ .‬هر چیزی که نابود شد حتما محکوم به نابودی‬ ‫است و اگر خواهد ماند و خواهد رفت‪ ،‬یک جهت دیگر بیشتر برایش نمانده‪).‬‬ ‫تو را سپاس میگذاریم تا در راه تو از تنها پایگاهی که چشم یاری میداریم و‬ ‫پاداشی‪ ،‬نومید شویم‪ .‬چشم ببندیم‪ .‬رانده شویم‪ .‬تا تنها امیدمان تو شود‪.‬‬ ‫چشم انتظارمان تنها به روی تو باز ماند‪ .‬تنها از تو یاری طلبیم‪ .‬تنها از تو‬ ‫پاداش گیریم و در عتابی که با تو داریم شریکی دیگر نباشیم‪ .‬تا تکلیفمان با‬ ‫تو روشن شود‪ .‬تا تکلیفمان با خودمان معلوم گردد‪ .‬تا حلوت اخلص را که‬ ‫هر دلی اگر اندکی چشید‪ ،‬هیچ قندی در کامش شیرین نیست‪ ،‬بچشیم‪.‬‬ ‫خدایا! اخلص! اخلص! من میدانم ای خدا‪ .‬میدانم که برای عشق زیستن‬ ‫و برای زیبایی و خیر مطلق بودن چگونه آدمی را به مطلق میبرد‪( .‬مطلق‬ ‫فقط خداوند است و اخلص مطلق شدن است‪ ).‬چگونه اخلص این موجود‬ ‫نسبی را‪ ،‬این موجود حقیقی را که مجموعه ای از احتیاجها و انتظارها و‬ ‫ضعفها و ترسهاست‪ ،‬مطلق میکند‪ .‬در برابر بیشمار جاذبه ها و دعوتها و‬ ‫ضررها و خطرها و ترسها و وسوسه ها و توسلها و تقربها و تکیه گاه ها و‬ ‫امیدها و توفیقها و شکستها و شادی ها و غمهای همه حقیر که پیرامون وجود‬ ‫ما را احاطه کرده اند و دمادم ما را بر خود میلرزانند‪ ،‬و همچون انبوهی از‬ ‫گرگها و روباه ها و کرکسها و کرم ها بر مردار وجود ما ریخته اند‪ ،‬با یک‬ ‫خودخواهی عظیم انقلبی‪( .‬خودخواهی آن خود انسانی است‪ .‬آن خود خدایی‬ ‫است که در آدم است‪ .‬اگر این خودخواهی به آدم دست دهد‪ ،‬آنوقت انسان‬ ‫به مطلق میرسد‪ .‬تمام بدبختیها این است که ما خودخواهی نداریم‪« .‬خود»‬ ‫را نمفهمیم چیست‪ .‬یعنی تمام هیکل این بابا به صورت یک فک درمیآید برای‬ ‫اینکه چیزی گیرش بیاید‪ .‬خودخواهی نداریم‪ .‬خودخواهی نداریم‪ .‬نمیفهمیم که‬ ‫روح خداوند در او خانه دارد‪ .‬او «خود» را اگر کشف کنیم‪ ،‬با یک خودخواهی‬ ‫عظیم که معجزه ذکر است‪ .‬ذکر! نبوت‪ ،‬قرآن‪ ،‬ذکر است‪ .‬آدمی که‬ ‫فراموش کرده «خود» است اگر فقط به یادش بیاید کارش تمام است‪ .‬و‬ ‫قرآن کارش همین است‪ .‬رسالتش این است‪ ).‬با یک خودخواهی عظیم‬ ‫انقلبی که معجزه ذهن است و زاده کشف بندگی فروتنانه خویشتن خدایی‬ ‫انسان است‪( ،‬همان «خود»ی که این همه غرور دارد که خدایی است‪ ،‬همان‬

‫با احساس بندگی فروتنانه لزم و ملزوم همند‪ .‬آدمهایی که در خطر زندگی‬ ‫روزمره مغرورند‪ ،‬خودخواهی ندارند‪ .‬و آنهایی که در اوج بندگی و خشوع‬ ‫زندگی میکنند‪ ،‬خودخواهی خدایی دارند‪ .‬تواضعهای علی و بندگیهای علی و‬ ‫عظمتش که هر دو‪ ،‬دو روی سکه وجودی او هستند‪ ،‬اینجوری فهمیده‬ ‫میشود‪ .... ).‬با یک خودخواهی عظیم انقلبی که معجزه ذهن است و زاده‬ ‫کشف بندگی فروتنانه خویشتن خدایی انسان است‪ ،‬ناگهان عصیان میکند‪.‬‬ ‫عصیانی که با انتخاب تصمیم مطلق به حقیقت مطلق فرا میرسد و از عمق‬ ‫فطرت شعله میکشد و سپس با تیغ بوداوار بی نیازی‪( ،‬بودا بی نیازی مطلق‬ ‫را برای انسان آورده‪ .‬در اوجش‪ ... ).‬و سپس با تیغ بوداوار بی نیازی بی‬ ‫پیوندی و تنهایی مجرد میشود‪( .‬انسان تر) و آن گاه از بودا فراتر میرود و با‬ ‫دو تازیانه «نداشتن» و «نخواستن» (تمام بدبختیهای عالم مال این دو کلمه‬ ‫است‪ :‬یکی «داشتن»‪ ،‬یکی «خواستن»‪ .‬داشتن محافظه کارش میکند‪،‬‬ ‫خواستن ذلیلش میکند و چاپلوس و متملق و تسبیح گوی‪ ... ).‬از بودا فراتر‬ ‫میرود و با دو تازیانه «نداشتن» و «نخواستن» همه آن جانوران را آدم خوار‬ ‫را از پیرامون انسان بودن خویش میتاراند و آنگاه آزاد‪ ،‬سبکبال‪ ،‬غسل کرده‬ ‫و طاهر‪ ،‬پاک و پارسا‪« ،‬خود» شده و مجرد‪ ،‬و رستگار‪ ،‬انسان شده و بی‬ ‫نیاز‪ ،‬به بلندترین قله رفیع معراج تنهایی میرسد‪ .‬و آنجا همه «من» های‬ ‫دروغین و زشت را که گوری است بر جنازه شهید آن «من» راستین و زیبا و‬ ‫خوب که همیشه در این مدفون است و از چشم خویشتن نیز مجهول‪ ،‬و از‬ ‫یاد خویشتن نیز فراموش‪ ،‬فرو میریزد‪ .‬با ذکر‪ ،‬و با جهاد بزرگ‪ ،‬و با مردن‬ ‫پیش از مرگ‪( .‬جهاد اکبر‪ ،‬موتوا قبل أن تموتوا) ‪ ...‬با ذکر‪ ،‬با جهاد بزرگ‪ ،‬و‬ ‫با مردن پیش از مرگ از درون به هجرت آغاز میکند‪ .‬هجرت از آن که هست‬ ‫به سوی آن که باید باشد‪ .‬تا به اخلص میرسد‪ .‬و «بودن» آدمی به‬ ‫«خلوص»‪ .‬خارج شدن‪ ،‬خالص شدن برای او‪ ،‬به روی او‪ .‬و چه خوب یاد کرد‬ ‫یک مفسر قرآن سهم کلمه شناسی فارسی هزار سال پیش‪« .‬اخلص» =‬ ‫«یکتایی»‪ .‬آری! «یک تویی» آنگاه اینچنین بنده ای خاشع که به بندگی‪،‬‬ ‫خداگونه ای شده است در زمین‪ .‬و اینچنین دوستی خاکی (انسان) که در‬ ‫دوست داشتن به خوی خدایی شده است‪ .‬چه دوست‪ ،‬چه دوست داشتن‪،‬‬ ‫اگر به اخلص رسیده باشد‪ ،‬دوست را به دوست همانند میکند‪ .‬اینجور آدم از‬ ‫زندگی‪ ،‬زنده تر است و از خوشبختی جدی تر! (بالتر از آن دغدفه خوشبخت‬ ‫بودن است‪ ... ).‬از زندگی‪ ،‬زنده تر است و از خوشبختی جدی تر! نیاز‪،‬‬ ‫هراس‪ ،‬چشمداشت‪ ،‬حق شناسی‪ ،‬حق کشی‪ ،‬خطر‪ ،‬امنیت‪ ،‬سود و زیان‪،‬‬ ‫دشمنی ها و دوستی ها‪ ،‬نفرین ها و آفرین ها‪ ،‬شکستها و توفیقها‪ ،‬شادیها و‬ ‫غمها‪ ،‬که گرگها و کرکسهایی بودند وحشی و آدمخوار‪ ،‬اکنون حشراتی شده‬ ‫اند‪ ،‬بازیچه حقیر این مرد‪ .‬و مرد‪ ،‬جزیره ای در خویش‪ ،‬در اقیانوس وجود‪،‬‬ ‫تنها‪ ،‬به خویش‪ ،‬اقلیمی از چهار سو محدود به خویش‪ ،‬بی خطر موج‪ ،‬بی نیاز‬

‫ساحل‪ ،‬نیلوفری روییده از لجن‪ ،‬سر کشیده از آب اما بی آلیش آب‪ .‬شکفته‬ ‫و گسترده در زیر بارش خورشید‪ ،‬مکنده آفتاب! (این آدم در زندگی‪ ،‬انسان‬ ‫در زندگی‪ ،‬اینگونه میشود در برابر پرتو‪ .‬در برابر آفتاب‪ ).‬و اکنون اوست که‬ ‫میتواند زندگی کند‪ .‬تنها با طعام عقیده و شراب جهاد‪ .‬و بمیرد‪ .‬شهیدوار! به‬ ‫همان زیبایی و درستی و آزادگی که زندگی میکند‪ .‬و اوست که چون صوفی‬ ‫نیست (این آدم به اینجا رسیده‪ ،‬به قله!) ‪ ...‬و اوست که چون صوفی نیست‪،‬‬ ‫شیعه است‪ .‬بودایی نیست‪ ،‬مسلمان است‪ .‬در همین معراج تجرد نمیماند‪.‬‬ ‫بازمیگردد‪ .‬به سوی خاک‪ .‬به سوی خلق‪ .‬با کوله بار سنگین مسوولیت‪ .‬بار‬ ‫سنگین امانت‪ .‬تا بنگرد بر چهره یتیمی که بر او به خشونت تشر زده است‪.‬‬ ‫(دیگر مثل عارف آن بال نمیماند‪ ... ).‬تا بنگرد بر چهره یتیمی که بر او به‬ ‫خشونت تشر زده است‪ .‬بر گرده اسیری که بر آن تازیانه خط کبود ستمی‬ ‫نقش کرده و بر گرسنه خاموشی که شرم‪ ،‬مجال مستمندی به وی نمیدهد‪.‬‬ ‫و بر توده ای که ظلم را تمکین کرده و بر ملتی که نجات میطلبد و بر نسلی‬ ‫که قربانی میشود و بر اسبی که قهرمان میطلبد‪ .‬و بر هرچه در زیر آسمان‬ ‫میگذرد‪ .‬و او (یک آدم به احساس رسیده) ‪ ...‬و او برای از دست دادن‪ ،‬برای‬ ‫رنج کشیدن‪ ،‬برای تحمل کردن و برای مردن تردید ندارد‪ .‬مرگ نه حلج وار‪:‬‬ ‫مرگی پاک در راهی پوچ! که علی وار‪ :‬برای خشنودی خدا‪ .‬یعنی در خدمت‬ ‫به خلق‪ .‬برای چنین آدمی‪ ،‬تنها کاری است (مردن) که خود نیز از آن سود‬ ‫میبرد‪( .‬برای همین است که میگوید «فزت و رب الکعبه»‪ ).‬و این است که‬ ‫حسین در پایان آن روز سرخ‪ ،‬در موج خون همه کسانش‪ ،‬آراسته‪ ،‬شسته و‬ ‫عطر زده و جامه زیبای خویش پوشیده‪ .‬نسیم شهادت که بر او قوی تر‬ ‫میوزد‪ ،‬و بوی خون خویش را که صریح تر استشمام میکند‪ ،‬از شوق بی تاب‬ ‫تر و از شادی برافروخته تر میشود‪ .‬تا آنجه که خصم نابینایی نیز میبیند‪ .‬و با‬ ‫شگفتی و سرزنش میپرسد‪« :‬مگر داماد شده ای پسر ابی طالب؟» و پاسخ‬ ‫میدهد‪ .‬سرفراز! سرشار پیروزی که‪« :‬آری‪ ».‬حجله را آراسته اند‪ .‬همسر‬ ‫زیبای شهادت که با مرگ عقد زندگی بسته است‪ ،‬اکنون وارد میشود‪ .‬و‬ ‫علی‪ .‬تا لبه زهرآگین پولد را در پرده های مغزش حس میکند‪ ،‬احساس‬ ‫میکند که بار سنگین آن امانتی که آسمان و زمین و کوه های سنگ را‬ ‫میشکند‪ ،‬از دوشش افتاد‪ .‬آزاد شد‪ .‬از شوق گویی مژده ای را فریاد میکشد‪.‬‬ ‫«فزت و رب الکعبه»‪ .‬اخلص‪ :‬یکتایی در زیستن‪ .‬یکتایی در بودن‪« .‬یک‬ ‫تویی» در عشق‪.‬‬ ‫من این تکه آخرش را از این میخوانم و با اجازه شما ختم میکنم‪.‬‬ ‫ای خداوند! به علمای ما (در این شبی که درست آغاز و پایان یک منحنی‬ ‫سرنوشت است‪ .‬این شبی که خیلی خیلی برای ما معنی دارد‪ .‬خیلی! تمام‬ ‫وجود ما را مشتعل میکند‪ .‬در چنین شبی آن خواستها‪ ،‬دستها و نیازهایمان را‬

‫عرضه کنیم‪ .‬بر خویش‪ .‬نه بر خداوند‪ ).‬ای خداوند! به علمای ما مسوولیت‪ ،‬و‬ ‫به عوام ما علم‪ ،‬و به مومنان ما روشنایی‪ ،‬و به روشن فکران ما ایمان‪ ،‬و به‬ ‫متعصبین ما فهم‪ ،‬و به فهمیدگان ما تعصب‪ ،‬و به زنان ما شعور و به مردان‬ ‫ما شرف و به پیران ما آگاهی‪ ،‬و به جوانان ما اصالت‪ ،‬و به اساتید ما عقیده‪،‬‬ ‫و به دانشجویان ما نیز عقیده‪ ،‬و به خفتگان ما بیداری‪ ،‬و به بیداران ما اراده‪،‬‬ ‫و به مبلغان ما حقیقت‪ ،‬و به دینداران ما بیم‪ ،‬و به نویسندگان ما تعهد‪ ،‬و به‬ ‫هنرمندان ما درد‪ ،‬و به شاعران ما شعور‪ ،‬و به محققان ما هدف‪ ،‬و به‬ ‫نشستگان ما قیام‪ ،‬و به راکدان ما تکان‪ ،‬و به مردگان ما حیات‪ ،‬و به کوران‬ ‫ما نگاه‪ ،‬و به خاموشان ما فریاد‪ ،‬و به مسلمانان ما قرآن‪ ،‬و به شیعیان ما‬ ‫علی‪ ،‬و به فرقه های ما وحدت‪ ،‬و به حسودان ما شفا‪ ،‬و به خودبینان ما‬ ‫انصاف‪ ،‬و به فحاشان ما ادب‪ ،‬و به مجاهدان ما صبر‪ ،‬و به مردم ما‬ ‫خودآگاهی‪ ،‬و به همه ملت ما همت تصمیم و استعداد فداکاری و شایستگی‬ ‫نجات و عزت ببخش‪.‬‬ ‫ای خدای کعبه! این مردمی را که همه عمر‪ ،‬هر صبح و شام در جهان رو‬ ‫به خانه تو دارند‪ ،‬رو به خانه تو میزیند‪ ،‬و رو به خانه تو میمیرند‪ ،‬این مردمی‬ ‫را که بر گرد خانه ابراهیم تو طواف میکنند‪ ،‬قربانی جهل شرک و در بند جور‬ ‫نمرود مپسند‪.‬‬ ‫و تو ای محمد! پیامبر بیداری و آگاهی و قدرت! در خانه تو حریقی دامن‬ ‫گستر در گرفته است‪ .‬و در سرزمین تو سیلی بنیان کن و خانواده تو دیری‬ ‫است که در بستر سیاه ذلت به خواب رفته است‪ .‬بر سرشان فریاد زن‪.‬‬ ‫«قم‪ .‬فأنذر‪ ».‬بیدارشان کن‪.‬‬ ‫و تو ای علی! ای شیر! مرد خداوند! رب النوع عشق و شمشیر! ما‬ ‫شایستگی شناخت تو را از دست داده ایم‪ .‬شناخت تو را از نسلهای ما برده‬ ‫اند‪ .‬اما عشق تو را علی رغم روزگار‪ ،‬در عمق وجدان خویش در پس پرده‬ ‫های دل خویش همچنان مشتعل نگاه داشته ایم‪ .‬چگونه؟ چگونه تو عاشقانه‬ ‫خویش را در کاری رها میکنی؟ تو ستم را به زنی یهودی که در ذمه حکومتت‬ ‫میزیست تاب نیاوردی و اکنون مسلمانان را در ذمه یهود ببین‪ .‬و ببین که بر‬ ‫آنها چه میگذرد‪ .‬ای صاحب آن بازو که یک ضربه اش از عبادت جن و انس‬ ‫بدتر بود‪ .‬ضربه ای دیگر!‬ ‫و شما دو تن! ای خواهر! ای برادر! ای شما که به انسان بودن معنا‬ ‫دادید‪ ،‬و به آزادی جان‪ ،‬و به ایمان و امید «ایمان» و «امید»‪ ،‬و با مرگ‬ ‫شکوهمند خویش به حیات زندگی بخشیدید‪ .‬آری‪ .‬ای دو تن! از آن روز‬ ‫دردناک خیال نیز از تصورش میهراسد و دل از دردش پاره میشود‪ ،‬چشمهای‬ ‫این ملت از اشک خشک نشده است‪ .‬توده ما قرن هاست که در تب شما و‬

‫در عشق شما میگرید‪ .‬مگر نه عشق تنها با اشک سخن میگوید؟ یک ملت در‬ ‫طول یک تاریخ در اندوه شما ضجه میخورد به جرم اینکه تازیانه ها خورده و‬ ‫قتل عام ها دیده‪ ،‬و شکنجه ها کشیده و هرگز برای یک لحظه نام شما دو تن‬ ‫از لبش‪ ،‬و یاد شما از خاطرش‪ ،‬و آتش بی تاب عشق شما از قلبش نرفته‬ ‫است‪ .‬هر تازیانه ای که از دژخیمی خورده است‪ ،‬داغ مهر شما را بر پشت‬ ‫پهلویش نقش کرده است‪.‬‬ ‫ای زینب! ای زبان علی در کام! با ملت خویش حرف بزن‪ .‬ای زن! ای‬ ‫که مردانگی در رکاب تو جوانمردی آموخت‪ .‬زنان ملت ما‪ ،‬اینان که نام تو‬ ‫آتش عشق و درد بر جانشان میافکند‪ ،‬به تو محتاجند‪ .‬بیش از همه وقت‪.‬‬ ‫جهل از یک سو به اسارت و ذلتشان نشانده است و غرب از سوی دیگر به‬ ‫اسارت پنهان و تازه شان میکشاند‪ .‬و از خویش و از تو بیگانه شان میسازد‪.‬‬ ‫آنان را بر استحمار کهنه و نو‪ ،‬بر بندگی سنتهای پوسیده و دلقکهای عفن‪ ،‬بر‬ ‫ملعبه سازان تحصن قدیم و تفنن جدید‪ ،‬به نیروی فریادهایی که بر سر یک‬ ‫شهر‪ ،‬شهر قساوت و وحشت میکوبیدی و بر پایه های یک قرن‪ ،‬قرن جنایت‬ ‫و قدرت را میلرزانیدی‪ ،‬برآشوب‪ .‬تا در خویش برآشوبند و تار و پود این پرده‬ ‫های عنکبوت رنج و فریب را بدرند و تا در برابر این طوفان بر باد دهنده ای‬ ‫که به وزیدن آغاز کرده است‪ ،‬ایستادن را بیاموزند‪ .‬و این ماشین هولناک را‬ ‫که از آنها بازیچه های جدیدی میسازد‪ ،‬باز برای استحمار جدید‪ ،‬برای اغفال‬ ‫جدید‪ ،‬برای پر کردن ایام فراغت‪ ،‬برای بلعیدن حریصانه آنچه سرمایه داری‬ ‫برایشان میآورد‪ .‬برای عذت بخشیدن به هوسهای کثیف پوشالی‪ ،‬برای شور‬ ‫آفریدن به تالرها و خلوتهای بی شور و بی روح اشرافیت جدید و برای‬ ‫سرگرمی زندگی پوچ و بی هدف و سرد جامعه رفاه‪ ،‬در هم بشکنند‪ .‬و خود‬ ‫را از حرمهای اسارت قدیم و بازارهای بی حرمت جدید‪ ،‬به امامت تو ای‬ ‫زینب! نجات بخشند‪.‬‬ ‫ای زینب! ای زبان علی در کام! ای رسالت حسین بر دوش! ای که از‬ ‫کربل میآیی و پیام شهیدان را در میان هیاهوی همیشگی قداره بندان و‬ ‫جلدان همچنان به گوش تاریخ میرسانی‪ .‬زینب! با ما سخن بگو‪.‬‬ ‫ای دختر علی! مگو که بر شما چه گذشت‪ .‬مگو که در آن صحرای سرخ‬ ‫چه دیدی‪ .‬مگو که جنایت آنجا تا به کجا رسید‪ .‬مگو که خداوند آن روز‬ ‫عزیزترین و خوشبوترین ارزشها و عظمتهایی را که آفریده است‪ ،‬یکجا در‬ ‫ساحل فرات و بر روی ریگزارهای چسبیده بیابان تف چگونه به نمایش آورد‬ ‫و بر فرشتگانش عرضه کرد تا بدانند که چرا میبایست بر آدم سجده کنند‪.‬‬ ‫آری! ای زینب! مگو که در آنجا بر شما چه رفت‪ .‬مگو که دشمنانتان چه‬ ‫کردند‪ .‬دوستانتان چه کردند‪ .‬آری ای پیامبر انقلب حسین! ما میدانیم‪ .‬ما‬ ‫همه را شنیده ایم‪ .‬تو پیام کربل را‪ ،‬پیام شهیدان را به درستی گذارده ای‪ .‬تو‬

‫خود شهیدی هستی که از خون خویش کلمه ساختی‪ .‬همچون برادرت که با‬ ‫قطره قطره خون خویش سخن میگفت‪.‬‬ ‫اما بگو ای خواهر! بگو که ما چه کنیم؟ لحظه ای بنگر که ما چه‬ ‫میکشیم‪ .‬دمی به ما گوش کن تا مصائب خویش را با تو بازگوییم‪ .‬با تو ای‬ ‫خواهر مهربان‪ .‬این تو هستی که باید بر ما بگریی‪ .‬ای رسول امین برادر! که‬ ‫از کربل میآیی و در طول تاریخ بر همه نسلها میگذری و پیام شهیدان را‬ ‫میرسانی‪ .‬ای که از باغهای سرخ شهادت میآیی و بوی گلهای نو شکفته آن‬ ‫دیار را هنوز در پیرهن داری‪.‬‬ ‫ای دختر علی! ای خواهر! ای که قافله سالر کاروان اسیرانی‪ .‬ما را نیز‬ ‫در پی این قافله با خود ببر‪.‬‬ ‫و ام ا ت و ای حس ین! ب ا ت و چ ه بگوی م؟ ش ب تاری ک و بی م موج و گرداب ی‬ ‫چنی ن هائل‪ .‬و ت و ای چراغ راه! ای کشت ی نجات! ای خون ی ک ه از آن نقط ه‬ ‫زهراب ج ا ب ه ج ا میتپی د و میجوشی د و در بس تر زمان جاری هس تی و بر هم ه‬ ‫نس لها میگذری و از زمی ن حاص ل خی ز راس تی را س یراب خون میکن ی و بذر‬ ‫شایسته را در زیر خاک میشکافی و میشکوفانی و نهال تشنه ای را به برگ و‬ ‫بار و خرم ی مینشان ی‪ .‬آه‪ .‬آری! ای آموزگار بزرگ شهادت! برق ی از آن نور‬ ‫را بر این شبستان سیاه و نومید ما بیفکن ‪ .‬قطره ای از آن خون را در بستر‬ ‫خشکیده و نیم مرده ما جاری ساز‪ .‬و کفی از آتش آن صحرای آتش خیز را‬ ‫به این زمستان سرد و فسرده ما بدم‪.‬‬ ‫ای که مرگ سرخ را برگزیدی تا عاشقانت را از مرگ سیاه برهانی‪ .‬تا با‬ ‫هر قطره خونت ملتی را حیات بخشی و تاریخی را به تپش آری و کالبد مرده‬ ‫و فسرده عهدی را گرم کنی و بدان جوشش و خروش و زندگی و عشق و‬ ‫امید دهی‪.‬‬ ‫ایمان ما‪ ،‬ملت ما‪ ،‬تاریخ فردای ما‪ ،‬کالبد مرده ی زمان ما‪ ،‬به تو و خون‬ ‫تو محتاج است‪.‬‬ ‫صلوات بفرستید‪.‬‬