Revista 09

SUMARIO O pracer de escribir Edita:

Soidade encuberta Ramón Piñeiro A canción de Jan Pan con Chocolate O soño de Sabela O galego tamén está en crise O xenio científico Mirando o ceo Máis real que a ficción

IES de Tomiño Equipo de Normalización e Dinamización Lingüística

Colabora: Departamento de Lingua Galega Departamento de Lingua Castelá Departamento de Física-Qímica e Bioloxía-Xeoloxía

4 5 7 8 9 10 12 14 16

Departamento de Plástica Departamento de Ciencias Sociais

Actividades Serra do invernadoiro Charlas científicas Plantación de árbores A festa das letras A semana branca 10 aniversario intercambio Viaxe a Madrid

Ciclo de Forestais Departamento de Francés Departamento de Filosofía

Maquetación: José Luis Lechuga Iglesias

Fotografía: Juanjo Díaz

En proxecto Guía das árbores senlleiras

José Luis Lechuga Cruz Garrido

O clima en Tomiño A ombros de xigantes

Banco público de imaxes

Puri Ameixide

Coordinación: Equipo de Normalización Lingüística

5

Brétema 08/09

31 33

Entrevista

Nines Velázquez

Revisión:

30

Divulgación

Montse Vázquez

Deseño de Portada:

18 20 21 22 24 27 28

Antigos alumnos do centro

38

A música na rede Xoves artistas Ti quen ves sendo?

40 41 42

Arte

BRÉTEMA

PRIMEIRO PREMIO CONCURSO LITERARIO MODALIDADE POESÍA

S O ID A D E EN C O BE R T A

N o n h a i n a d a m á is t ris t e q u e a s o id a d e c a n d o s e p o n o t e u d is f ra c e . É u n h a riv a l m o i d u r a … u n h a in im ig a im p la c a b l e … C a nd o p e ns e i q ue x a a v e n c er a, t o r n a c o a c a r o u ta d a t ú a f a ce . F í re m e c o s t e u s s ile n c io s p o r re s p o s t a , c o n e s e t e u “n o n p re o c u p a rt e ”… S ín t o m e b e r ra n d o n u n d e s e rt o s e n q u e n in g u é n p o id a e s c o it a r m e … P re fe rí a a c a n d o v iñ a e s p id a , s e n m á s c a r a s n in a n t if a c e s … P o r q u e n o n h a i n a d a m á is t r is te qu e e s tar s oa s en o es tar es .

M E C EN AS

4

BRÉTEMA DIA DAS LETRAS 2009: RAMÓ N P IÑEIRO Silvia Álvarez Carrera (2ºBach-B) aproxímanos á figura de Ramón P iñeiro, homena xeado este ano. 28 de Xuño de 1985 Hoxe, recibín a Medalla Castelao. Tentarei escribir as m iñas mem orias, porque a palabra é o medio expresivo que serve para reflectir como é o hom e e tal vez así descubra por que me foi concedido este honor. Chámome Ram ón Piñeiro López e nacín nunha fam ilia de orixes humildes en Láncara ( Lu go) en 1915. A miña familia quería un bo futuro para min e con nove anos fun a Lugo a estudar Bacharelato Elemental. Como os meus pais non podían pagar os meus estudos, en 1930 m archei a Sarria a traballar nas oficinas dun com ercio. En 1932 conseguira aforrar algúns cartos e voltei a Lugo par a continuar os meus estudos no Bacharelato Superior. Durante a Segunda República (1931), contribuín á fundación das Mocidades Galeguistas (organización xuvenil do Partido Galeguista) en 1934, participando activam ente nelas durante os anos que durou a etapa republicana. Alí superei a miña timidez e coñecín a Ramón Otero Pedrayo. Incluso cheguei a ser elixido secretario do comité provincial para o plebiscito do Estatuto de Autonomía de Galicia de 1936. Aínda que o pobo aprobou este Estatuto, por desgraza estalou a Guerra Civil e nunca foi instaurado. Decidín integrarm e no comité asesor do Goberno Civil en representación dos galeguistas pero cando detiveron e fusilaron ao gobernador, tiven que fuxir e agocharme durante varios días. O único m odo de seguir con vida que se me ocorreu foi incorporarme a filas no bando nacional e así foi como pasei a guerra. Ao rematar a guerra estudei Filosofía e Letras na Universidade de Santiago. Mentres tanto, participei na reorganización clandestina do Partido Galeguista. Como Secretario Político do Com ité Executivo, púxenme en contacto coa oposición ao franquismo en Galiza e cos nacionalistas cataláns e vascos para tentar asegurar a presenza galega en todos os foros, xa que pensei que o réxim e franquista ía caer logo da vitoria aliada na Segunda Guerra Mundial. En 1946, crucei clandestinam ente a fronteira axudado polos nacionalistas vascos para participar nunha reunión en París na que se propuxo a Castelao com o m inistro do goberno da república no exilio (Goberno Giral). Pero á volta fun detido e condeado a seis anos de cárcere aínda que só cumprín tres en diferentes prisións. Foron tres anos m oi duros onde pensei en todo o que tiña feito e nos meus próxim os pasos. Cando saín do cárcere, establecinm e en Santiago e decidín cam biar a miña liña política. E n vez de traballar na clandestinidade busquei espazos legais para o galeguismo. A partir dese intre, o meu obxectivo principal foi a galeguización da sociedade, non a través dun partido nacionalista, senón coa creación en Galicia de partidos políticos diversos que asumiran o galeguismo. Así, defendín a loita cultural fronte á política e en 1950 participei na disolución do Partido Galeguista com o símbolo da adopción desta nova etapa. Por iso, tiven que enfrotarme a moitos galeguistas partidarios de continuar co mesm o sistema. Con esta nova liña coñecida como “culturalista” tentei dotar de prestixio a cultura galega, mantela viva nun am biente hostil.Tam én en 1950, fundei a editorial Galaxia, que dirixín ata 1966. Galaxia iniciou a colección Grial, na que publiquei os tres ensaios: Siñificado metafísco da saudade (1950), A saudade en Rosalía (1952) e Pra unha filosofía da saudade (1953). Nestes ensaios tento atopar a esencia do ser do home a través da vivencia sentimental, concibindo ó ser como só na súa singularidade e ao que lle embarga o sentim ento da saudade, que é unha forma de

5

BRÉTEMA

soidade ontolóxica. A saudade é un sentimento, e como tal, de difícil definición, pero iso é o que tentei facer nos meus ensaios, definilo. Non quero que ninguén confunda saudade con morriña, que ás veces son utilizados como sinónimos e non o son. Aínda que a morriña poida ser producida pola saudade, a morriña é un estado de depresión vital ao que acompaña o sentimento psicolóxico da tristura. Un par de anos máis tarde, Galaxia publica a Revista de Economía de Galicia, onde comeza a analizarse o desenvolovemento económico de Galicia. Durante os anos 50 e 60 deille acubillo ás novas xeración galeguistas e en 1963 participei na fundación do Partido Socialista Galego. En 1966 trasladeime a Estados Unidos como profesor invitado da Universidade de Middlebury, en Vermont. Ao ano seguinte, ingresei na Real Academia Galega cun discurso do que me sinto moi orgulloso: “A linguaxe e as linguas”. Nel analizo os que considero son os tres principais motivos do prexuízo lingüístico: a variedade dialectal, a anarquía ortográfica e o desprestixio social. Hai moitos ideólogos supostamente progresistas que queren a supresión de tódalas linguas e implantar unha soa lingua para toda a Humanidade crendo que ese é o camiño do progreso. Estes ideólogos cometen un dobre erro: identificar o progreso coa simplificación e supor que unha lingua é unha realidade puramente técnica. Manexamos conceptos como os de Humanidade, Linguaxe, Cultura etc que teñen unha perfecta unidade “ideal” pero que na realidade corresponden a pluralidades movedizas e cambiantes. Somos tres mil millóns de sere humanos, cada un dos cales é unha realidade concreta en constante cambio. A principios dos anos setenta fun moi criticado pola miña actuación política. Un dos mozos que tantas veces acollera na miña casa, Xosé Luis Méndez Ferrín, publicou una novela en 1971 titulada Retorno a Tagen Ata, onde crea unha personaxe chamada Ulm Roan que calquera que me coñeza saberá identificar comigo. A novela dicía así: «Tomei do bolso a miña pistola. Con coidado, pra non espertar a Ulm Roan, cargueina, monteina. Sen sentir nada apuntei, dende moi perto, á caluga do traidor Ulm Roan. Abondou un tiro: a penas un estremecemento, non se alterou a posición do seu corpo. O disparo repercutiume –foi curioso–, cunha dor aguda e súpeta, na zona do himen. Descolguei un coitelo da panoplia e, coa ponta, gravei fondamente no lombo de Ulm Roan as tres iniciais da I.T.A.». A esquerda galega tachoume de anticomunista e difundiron o rumor de que era axente da CIA. En 1975 morre Franco e a finais dos anos setenta, fundei xunto con outros compañeiros o grupo Realidade Galega porque queriamos que Galiza tivese un Estatuto de Autonomía como as outras nacionalidades históricas. Coa chegada da democracia sempre defendín a postura do “galeguismo difuso”, é dicir: tinguir todos os partidos de galeguismo en lugar de ter un único partido galeguista. Para dar exemplo desta postura, formei parte do primeiro Parlamento Autonómico, e fun elixido deputado pola provincia da Coruña, como independente dentro das listas do PSdG-PSOE (Partido Socialista de Galicia-PSOE Partido Socialista Obrero Español), xunto con outros compañeiros como Alfredo Conde ou Benxamín Casal. En 1983 fun nomeado primeiro presidente do Consello da Cultura Galega, cargo que espero desempeñar ata a miña morte, e nese mesmo ano participei na creación da primeira Lei de Normalización Lingüística de Galicia. Ata aquí chegan as miñas vivencias, agora tócalle ao lector xulgar se a miña recén adquirida medalla é un honor merecido ou non.

6

BRÉTEMA

CRÍTICA LITERARIA A canción de Jan Autora : Ma ure en M yant Checos lovaquia 1 94 2. Un neno lánzas e á bús que da da súa irm á nuha Europa des vastada pola guerra. Dura nte a Segunda Guerra Mundial, en repres alia pola m orte do dirixente das SS, Re inhard Heudrich, todos os hom es da aldea Lidice foron f us ilados , m e ntres que as mulle res e os ne nos foron e nviados a un cam po de exterm inio e xcepto os m áis pequenos, entregados e n adopción a fam ilias arias. Ja n, un neno de once anos que logra e sconders e durante a m atanza, pre se ncia a sanguenta morte de s eu pai. Recluído nun centro de de de tención,ten que e enf ronta rs e ás penuria s e ao de sga rro de verse se parado da s úa nai e da s s úa s irmá s, sobre todo da pequena. Se n em bargo tam é n atopa solidaridade e am iz ade. Iso, e a es peranza de s aber o paradeiro da súa irm á, im púls ao a fuxir en canto ten a ocasión. As a venturas da súa f uxida porano en contacto co caos e o des astre da guerra. “La ca nción de Jan” é unha nove la que em ociona pola vale ntía e a ina gotable e speranz a dun ne no de soam e nte once anos. Es ta valentía e e sta e spera nz a s on a contra pos ición da violencia e a dor nun m undo em peñado en de struirse . DA VID IGLE SIA S LOMBA

7

BRÉTEMA Pan con chocolate

San dra Carrera Blanc o, 2ºb ac B

Teño moitas sau dades túas. Venme ao pensamento o día en q ue todo comezou . Chegach es e in stalác heste coa túa familia nu nha zona ap arta da do pob o sen mo lestar a ninguén. Vivia des n unha cho upana feita de gran des ana cos d e madeira, o tellad o estab a feito co c apó d un coche e uralita. Eras diferente, a co r da túa pel, os teus o llos grandes verdes, o teu ca belo lon go nu nha trenza p olas co stas aba ixo, por iso ning uén te qu ería p erto. O primeiro día que viñeches á escola estabas moi triste, n ingún n en o ollab a para ti nin se arrimaban a xogar c ontigo, pero ti leva ntac hes o s o lliñ os para min e conq uistác hesme. Dende aquel d ía non conseguich es la rgarme da tú a beira . Andaba mos to do o día xu ntos, tardes de p an e cho colate sen tado s no chan olla ndo u n pa ra o o utro, ta rdes d e deberes e xogos. Un alcume tiñas, mellor d ito, tiñámolo xu ntos po rque sempre xunto s andabamo s, así n os vía to do o mundo , "pan con cho colate", po r ser eu tan branco e ti tan morena e por sermo s in separábeis. M oito te pa gabas ti do alcume e víñac he á cab eza cada vez que os n oso s ollos se p ousaban ao p ar n a mesma cousa. P ero u n día todo cambiou, o pobo enteiro se pu xo en contra de ti e d a túa fa milia, non te quería n na escola nin no pobo. Pa sa ron dúas semanas d esde que ti non viñ as á esco la, lonxe quedaron eses días de pan con chocolate, de deberes e xogos. P ola noite dixéronlle a teu p ai que un forte tempo ral de vento e ch oiva se ac hegaba ao po bo. Can do te fuches d eitar o vento zoaba con raiba e a choiva era unh a cortin a espesa, á s veces o vento batía duro con tra a túa chabola. Teu p ai decid iu que tiñades que saír de alí para refuxiarvos no utro lugar, n un que fo se seguro. P or medo a qu e non vos avisaran d o tempora l, pola sañ a que vos tiñan, saín d a miña cama e corrín pola rú a aba ixo, a ch oiva caía c on forza e empurrábame para todos os lados. Ca ndo dei chega do á túa choupa na u nha riada d e auga a rra stroume po la porta cara ad entro. P or so rte xa non estaba s alí. A auga cubría os meus o llos e xa no n lembro n ada máis. Tes moita s sa udades miña s.

8

BRÉTEMA 1º Concurso de relatos curtos “Ciencia que conta” O 16 de novembro de 2008 celebrouse no Salón de Ac tos do Museo do Ma r de Galiza en Vigo a entrega de premios do 1º Concurso de Relatos “Ciencia que Conta”.Máis de 160 relatos foron recibidos nas catro categorías do concurso, sendo as de Bacharelato e Secunda ria as de máis alta participación, seguidas por Prima ria e finalmente a do Público en Xeral.O primeiro accésit foi para unha alumna do noso IES, Melisa Sousa Pérez.

O soño de Sabela. Sabela era unha rapaza á que lle gustaba moito a ciencia e todo o relacionada con ela. Gustábanlle os experimentos que saían pola tele, o que buscaba en Internet, pero tamén lle gustaban as autopsias: ese era o seu soño. Pero os seus pais pensaban que estaba tola. Ela, neses momentos, desilusionábase. Pero ese era o seu soño e non permitiría que ninguén o estropease. Pero, a pesar diso, era realista e sabía que estudiar para poder traballar como forense ou para investigar/traballar nun laboratorio era moi difícil. Pasaron os anos e Sabela creceu, pero seguía con eses pensamentos. Sabela conocera a un rapaz chamado Leo que empezara a traballar nun laboratorio hai pouco tempo e ela contáralle que o seu soño era ser física e traballar nun laboratorio. Pasado o tempo fixéronse moi amigos el contáballe o que facía no laboratorio e as cousas que aprendía cada día. Achegabáse o día do seu aniversario e Leo dicíalle que o día do seu aniversario non o ía esquecer en moito tempo... Chegou o esperado día para Sabela. Levantarase moi cedo, máis do habitual. Leo dixéralle que ía recollela pola maña. Sabela xa levaba dúas horas erguida cando por fin escoitou o ruído do seu coche. Saíra da casa case sen despedirse dos seus pais. Como sempre, eles dixéronlle que fose con coidado, pero ela case xa non os escoitara. Entrou no coche, viu a Leo moi cambiado, moi guapo, el mirouna fite e fite e deulle un bico apaixoado. Arrancou o coche e marcharon a un lugar donde Sabela ía facer realidade os seus soños.

Andaron varias horas en coche ata que por fin chegaron a un lugar afastado da cidade. Baixaron do coche. Había unha nave moi estraña, non tiña case ventás, estaba cuberta de pólas das árbores. A Sabela deulle un pouco de medo e agarrouse a Leo. Ao mesmo tempo, el abrazouna con moito agarimo. Entraron. Parecía que entraran nunha porta secreta. Leo mantíñase en silencio; ela preguntáballe, pero el non contestaba. Atravesaron portas e corredores, pero andaban e andaban e nunca se detían en ningún lado. Ata que se detiveron nunha porta moi antiga, rota e moi rara, pois tiña unha ranura onde el meteu unha especie de tarxeta e a porta abriu soa. Entraron, todo estaba moi escuro. Leo entrou despois dela. Sabela estaba asustada e case sen xa poder andar (pois con cada paso Sabela tropezaba con unha especie de caixas). De repente, encendeuse a luz e ela mirou ao seu redor. Estaba nun laboratorio, como ela soñara tantas veces. Observou os obxectos todos, recoñecía e sabía o nome de todos, incluídos os máis estraños. De súpeto achegouse a Leo, deulle as grazas e tamén unha aperta moi forte. Ela preguntoulle se podía facer algunha experiencia das que vira por televisión, vira en Internet ou fixera no colexio. El díxolle que si pero que tivera coidado, ela asentiu.

9

BRÉTEMA

C olle u du n and el, un fra sco de crista l cun líqui do d e cor ro sa. Ela colle un o pe ro no n se d eu co nta de qu e no n tiña un ha etiq ue ta com o to dos os fra scos, bo tou no nu n va so de pre cipita do s e bo to u un po uco de se líqu ido , co lleu outr o e me stu rou no . Fixo un ha pe que na exp losió n e re be nto u o vaso . El a ma nch ouse , pe ro iso n on foi na da ma is da cua rta pa rte d o p rob le ma q ue lle viñ a en riba , p ois Le o dixé ral le qu e o la bor ator io e ra d un s amig os d el q ue llo pr estara n p ara dar lle u nh a sor pre sa a S abe la. E la , a sustad a, come zou a cho rar e el díxo lle que pa ra ra, q ue cho ran do no n ía ar ran xar n ad a, pe ro e la se gu ía e e l xa n on sab ía q ué facer pa ra calma la. E l d íxolle q ue mo ntara no coch e q ue a ía l evar á ca sa d un am igo p ara ve r se os líqui do s q ue esto ura ran no n tivera n e fe ctos ad verso s ao exp losi ona r pró ximo a ela . Tar da ron va rio s min utos e n ch eg ar a aq ue la ca sa. Sa íu a re cibil os un h ome, xa moi ve llo, ba sta nte ba ixo, co cabe lo b ra nco e a poi ad o n un ba stón. Sa ud ou nos e m an do un os p asa rar a un ha sa la n a qu e ha bía u n pa r de ca de ira s mo i an ti ga s, u n cad ro moi vello e to do con tea s d e ar añ a. O an cián , cha mad o A ntón , i nvitou na a tom ar un vaso de au ga. E la díxo lle q ue no n en tr e bág oa s. An tón díxol le qu e p asa ra pa ra u n cua rto. Le vou na p or u n cor red or mo i frío e l ogo en tr aro n n un cu ar to . Díxolle qu e se esp ise, que e l vo lvía en segu id a. E la mir ou a o seu r edo r, só h ab ía un ha triste cam a n a m etad e do cua rto e u nha p eq ue na ven tá. Te ntou ver pa ra fór a, p ero foi lle imp osib le: ti ña alg o po r fór a que ll e impe día ver a travé s do cri sta l. Foi esp índ ose po uco a p ouco . Ti ña mo ito frío. D e rep en te abr iuse unh a p orta . Un ho me alto e d elg ad o e ntro u n o cu ar to . Moi ser io, díxo lle q ue se ach eg ase a e l. Ela , le ntame nte, ach eg ouse . De itou se na ca ma com o el ll e ind icar a. P asa ran xa dú as ho ras can do e la vol veu a sa la o nde esta ba n tod os. L eo er gu euse e díxoll e que a ía a leva r á súa casa . El a a sentiu . Tod o o cami ño de vol ta a

10

ca sa foi en silen cio, n ing ué n Ch ega ro n á po rta da súa d espe diu se. E la d íxo lle a deu s co che. Ce rro u a p orta e Le o co che.

d icía n ada . casa e el e b aixo u do a rra nco u co

S ab ela a bri u a p orta da sú a ca sa. O s se us pai s n on e stab an. P or u n mom ento a legr ou se, per o ao m esmo te mpo e ntristecíal le sa be r qu e no n estab an e q ue n on po día con ta rlle to do o qu e su ced era . Inte ntou cha ma r a u nh a ami ga p ero n o lle co llía. El a cor reu ao ba ño a d arse un ha d ucha . Men tres qu e se d uch ab a ch or aba , d esesp erá ba se e gri ta ba dici nd o q ue por q ué lle pasa ra i so a el a. P úxo se a ver u nha pe lícula e qu ed ou d ormid a. Ao s po uco s min uto s che ga ron o s p ais. A o mira la asu stáro nse a o ve la tan p álid a pe ro pe nsa ron q ue se ría po r q ué e sta ría can sa. Can do , p ola mañ á, Sa be la se e rgu eu e ba ixou a al morza r, os seu s pai s d éro nlle u n a ga sallo . El a p reg un to u por q ué. Os se us pa is resp on dé ron lle q ue era p olo seu an ive rsari o ( si, xa no n se le mbra ba ) e tamé n l le d ixer on qu e se a pur ase po is L eo e sta ba a p un to d e che gar e qu e tiñ a qu e i r co n e l, q ue lle ía en sinar o se u a gasa llo . El a e moci on ouse e ra pid ame nte ma rcho u ao se u cu ar to a ve stir se. C and o e scoitou o ru íd o d o coch e saíu ra pid ame nte , case sen desp ed irse de seu s p ais. En tr ou n o coch e, viu a Le o moi ca mbia do, mo i gu ap o, el m iro un a fite e fite e d eull e u n bi co ap ai xoad o. Ne se mo men to , se n p en salo , S ab ela b aixo u do co che e d íxo lle q ue ma rch ase q ue n on o qu ería vo lver a ve r. S ab ela entr ou n a casa e , a o vel a, o s se us pai s p re gu ntár onl le p or q ué non fora co n L eo, ao qu e ela co ntestou : “Te ño me do d e que o s m eu s so ños se fag an r eal ida de ”. O s seu s pa is no n ente nd ero n na da pe ro ela sa bía po r qu e o di cía . To do for a u n soño : o lab or ator io, o e xperi men to, todo . E e la n on q ue ría vo lver a p asar po lo m ed o q ue xa p asa ra. S e aqu ilo for a un so ño , co mo ser ía a rea lid ad e.

BRÉTEMA

O GALEGO TAMÉN ESTÁ EN CRISE. O tema de actualidade é o da crise mundial que afecta a milleiros de persoas. Escoitamos falar todos os días de empresas que entran en quebra, de reducións de cadro de persoal, dos famosos ERE, da intervención mundial de grandes bancos por parte do sector público, da crise de confianza. Escoitamos e vemos os constantes debates e as intervencións políticas que esta situación xerou e atopámonos ante un suceso previsible na base dun sistema capitalista que está baseado nos ciclos de auxe e recesión económica. Observamos como algúns políticos tentan sacar tallada deste acontecemento producido, entre outras cousas, por un sistema económico que eles mesmos defenden. Cando a cousa vai ben todo son boas caras, soben os prezos, o diñeiro perde o seu valor real, prodúcese unha forte inflación e agora temos que curar o que antes non previmos. Ante esta situación non nos decatamos de que non só a economía mundial está en crise. O galego leva en crise bastante tempo o que fai que indirectamente a propia sociedade galega tamén o está. A lingua galega é un ben común de todos os galegos e galegas. En realidade somos galegos por este mero feito. A nosa cultura e tradición: o folclore (muiñeira e gaita), a tradición das bandas de música, o cocido e o marisco como comidas tradicionais, algunha das bases da nosa economía como son a pesca, a gandaría ou a agricultura... teñen como base fundamental o galego. Todo iso é o que fai que sexamos galegos.

encontrarémonos todos os carteis en galego: servizos, cirurxía...Pero só entrar na consulta case sempre escoitaremos : “Hola, buenos días...............” Por que en castelán e non en galego? Logo aínda hai algúns e algunhas que veñen coa teima de que se impón o galego e de que non se atopa en igualdade de condicións co castelán. Afirman que Galicia non é bilingüe. Está claro que non existe un bilingüismo en Galicia porque o galego atópase, nunha situación de clara inferioridade sobre o castelán. O certo é que a riqueza cultural reside na gran diversidade. Espero que poidamos saír desta crise na que están sumidas o galego e a sociedade galega e reaccionemos antes de que teñamos que curar algo irreversible, algo que xa era previsible como a crise económica. Ánxela Fernández Callís. 1º BAC

Para comprobar e entender a crise que sofre a nosa lingua só fai falta saír á rúa e ir ao supermercado, onde escoitamos a mítica frase de “Señorita Jéssica acuda a caja, por favor”, ou ir a un bar ou restaurante e coller a carta e ler: “Menú del día: caldo gallego, pescaditos fritos y lacón con grelos.” Este último non ten tradución.

Se optamos por ir ó médico,

11

BRÉTEMA O X E NIO C IE NTÍFI CO A h istori a deu ce nto s, po de q ue m il es de g ran de s xe nio s, qu e axu da ron a o o ava nce da h um a nid ad e ca ra o en te nd em ento d e to do o qu e n os rod ea e a m el lora r a no sa existen cia. P er o que te ñen d e esp ecia l e sta s b rilla ntes pe rsoa s? S on m á is listos? Ven m á is al á d o q ue o fa n o s de m ai s? O u sim p lem e nte, son p erso as com a ti ou co m a m i n? A ve rda de, pa ra m in so n soa m en te pe rsoa s curi osas q ue d ed icaro n a sua vida á com p ren sión do m un do . Ain da qu e m oi to s d os d escub rim e nto s fe itos pa ra a cie ncia n on fo ro n o re sultad o d e cen to s d e ho ra s p en san do n a re solu ción dun pro ble m a, sen ón ta m én da ca sua lid ade . Ar quím e de s de scubr iu o p rinci pio , qu e le va o seu n om e tras da rse co nta, de qu e m en tres se sum e rxía n a súa b añ eir a par a dar se un ba ño m a tutino , o seu co rpo flo ta ba po rq ue a a uga in te ntab a p uxa r pa ra en cher o o co q ue o seu cor po ocu pa ba , e qu e m en tr es m aio r era o cor po, m ai or era a forza (esta é a expli cació n de p or q ue fl otan o s bar cos). Ou tr o clar o exem plo é o de S ir Isa ac Newto n, qu e a ta qu e no n foi gol pea do casu alm e nte p or u nh a m a zá, no n com ezou a pen sar e n po r qu e caían os corp os ó cha n, o qu e lle levo u a d esen volve r a teo ría da g ra vitació n un iversa l. Aínd a q ue co m o é na tura l, sem p re h ab erá de scub rim e ntos co n m á is “util ida de ” qu e o utro s. Co m o é po r e xem pl o o qu e fixe ron os tr aba lla do res da e m pr esa M er th yr Tyd fil, qu e b usca ndo un ha dr og a pa ra cu rar a a nxin a de p eito, se de ro n conta d e qu e a súa m e nciñ a ad em ais de n on cu ra r, tiñ a un s e fe ctos secu nd ari os qu e desa fiab an á lei d a gra vida de en tod a reg ra ... ha ber ía que m ira lo p olo l ad o bo: cur aro n os pr obl em a s de e recció n m a sculin a. Po r ou tra b an da está n o s qu e n on se d ebe ría n u sar, nin seq ue ra d escu bri rse, com o é o ca so do LS D. U nha das dr oga s m aís alu cinó xen as qu e exi ste n ata a d ata, de scub erta p or o D r. A lbe rt Hofm a nn. P ero po r d esg raza , accid enta lm en te o p rob ou en si m esm o. O re sulta do ée qu e a cab ou ven do dr ag óns sobr e a sú a cab eza, en tre ou tras al ucin ació ns. Non to dos o s ci entíficos se d ed ican a tr ab all ar: o in te lectu al W ilh elm Ro ntge n creo u a prim eir a m áq uin a de ra ios X xog an do a m ete r a súa m a n n un ha fon te de rad iaci ón . P or no n fal ar do de scub rim e nto m á is im p orta nte d o sé culo XX , qu e suce deu gr azas a qu e Flem i ng , send o un p ouco “tr ap alle iro ”, d eixo u as p ro beta s e os pr atos de Pe tr i no la vad oir o sen l im pa r an te s de i rse de vi axe. A o re gre sar, u nh as esp ora s de m ofo se d ep ositar an n a pl aca d e Pe tri qu e con tiña un cultivo , conta m in ánd oo e inh ibi nd o o crece m en to d as ba cteria s: n ace ra a P en icilin a. Com o di o d ito “ Detrá s du n g ran h om e , se m p re h ai un ha gra n m ulle r”, se no n só ha i qu e ver a m u lle r de G oo dye ar, p osto q ue g raza s a ela se conse gui u o pr im e iro co m po sto de ca uch o pa ra n eum ático s. Aínd a qu e co ntán do o así p are ce to do m o i sin xel o, n on o é, n on se lle s p ode q uitar o m é rito. No n to do é sorte. Un e xem p lo disto é a te or ía ó ptica de Ne wton (aq ue la na q ue a luz atra vesab a un pr ism a, de scom p ón do se nas cor es do a rco da ve lla ); poi s b en , ho ub o ou tr a pe rsoa q ue d escu bri u isto pou cos an os an tes. Pe ro en tr oqu es de pó rse a p en sar n a na ture za da l uz, escrib iul le un poe m a . Pe ro ne ste m und o no n é todo g ran de s d escub rim e ntos, no n to do d ep en de da so rte de cad a un , sen ón de alg o m á is. A go ra l ede u nha pe q uen a a né cdota con ta da po r E rne st Ruth erfor d (pre m io Nob el d e Q uím ica n o an o 1 908 ) qu e ten u na m ora le xa exe m pl ar: Hai un te m po , cha m á ron m e p ara se r o árb ritro i m pa rcial n un ha d ispu ta qu e tr aía de ca be za tan to a a lum n os com a a p ro fe sore s, pol a re spo sta du n exa m e. A pre gun ta d o exa m e d icía: "D em ostre com o é po sibl e de te rm i na r a altur a du n e dificio coa a xuda du n ba róm e tro" . O estu dan te re spon de u: "L eva o ba róm e tr o car a a azo tea d o ed ificio e á talle unh a cor da m o i

12

BRÉTEMA longa. Descólgao ata a b ase, marca e mide. A lonxitude da corda é ig ual á da altura d o edificio." Realme nte, o estudante pla ntexa ra u n serio p roblem a coa resolució n do e xercicio, porque respond era á pregu nta de form a completa e correcta. Pero po r outro lado, se lle concedía n a má xima puntuación pod ería alterarse o prom edio dun ano de estudos, obte r un ha n ota máis alta e así corrobo rar o seu alto nivel en física, anque a resposta non confirma ba qu e esta persoa tivese tal nivel. Su xerín q ue se lle dese ao alumno outra opo rtunid ade. Co ncedinlle seis minutos para respond er á mesma pre gunta, pero nesta ocasión co aviso de que a resposta debería dem ostrar os seus coñecementos en fisica. Pasaran xa cinco minutos e o estudante non escribira n ada. Pregunteille se desexab a marcharse, pero contestou que tiña moitas respostas posibles ao problem a, o que dubidaba e ra cal delas era a mellor d e todas. Escuseime por interrumpilo e p edinlle qu e continuase. Neste minuto que lle quedaba el escribiu: "Colle o barómetro e lánzao ao chan dende a azotea do edificio, calcula o tempo de caída cun cronómetro, despois aplica a fórmula: h= 05. a.t2. E así obtemos a altura do edificio." Neste punto preg untei ao meu compañ eiro se o estudiante se pode ría retira r. Déro nlle a nota máis alta. Tras ab ando nar o despacho, reencontreime co estudante e p edinlle que me contase outras respostas ao problema. - Verás -resp onde u -, hai moitas maneiras, como por exem plo coller o barómetro nun día soleado e medir a altura do aparello e a lonxitude da súa sombra. Si medimos a continuación a lo nxitu de da sombra do edificio e aplicamos unha simple reg ra de tres, obterem os a altura do edificio. - Perfecto - díxenlle -. E outra maneira? - Sí - contestou -, este é un procedemento máis básico para medir un edificio, pero tamén serve. Neste método colles o barómetro e o sitúas nas escaleiras do edificio na planta baixa. Conform e vas subindo as escaleiras, vas marcando a altura no barómetro e contas o núme ro de m arcas ata a azotea. Multiplicas ao final a altura do baróm etro polo n úmero d e marcas que fixeches e xa a tes. Este é un método moi directo. Por suposto, se o que queres é un procedemento máis sofisticado, podes atar o barómetro á altura da corda e movelo coma se fose un pén dulo. Se calculamos que cando o baróm etro está á altura d a azotea a velocidade é cero, e se temos en conta q ue a me dida d a aceleración da gravida de ó d escer o baróm etro en traxectoria circular ó p asar po r un ha p erp endicula r do e dificio, da diferencia d estes valores, e aplicando una sin xela form ula trigo nométrica, po deriamos calcular sen nin gun ha d úbida a altura do edificio. Neste mesmo estilo de sistema, ata o barómetro a un a corda e descólga o de nde a azotea á rú a. Usándo o como un pénd ulo pod es calcular a altura medindo o p eríod o de precesión. En fin - concluiu -, existen outros métodos. Probableme nte, o mellor sexa coller o barómetro e golpea r con el a porta da casa do conserxe. Cando ab ra, dicirlle : señor conserxe, aq ui teño un bonito baróm etro. Se vostede me di a altura deste esdificio, eu regálollo. Neste punto da conversación pregunteille se sabía a resposta convencional ao problema. Evidentemente díxome que si, pero que durante os seus estudios, os seus profesores intentaran ensinarlle a pensar. O estudante chamabase Niels Bohr, fisico danés, premio Nobel de Física no ano 1922, máis coñecido po r ser o primeiro en pro poñ er o m odelo de átom os con protóns e ne utróns e os electróns que o rode aban. Foi fund amentalmente u nha inn ovado ra teoría cuántica. Á marxe do perso naxe, o divertido e curioso da anécdota, o esencial desta historia é que lle ensinara n a pensa r. E co n isto cheg o ao final o me u trab allo. O ce rto é q ue me e ntre tivo mo ito face lo . E cheg ue i á co nclusió n d e q ue o mund o d a cie ncia no n é tan ab urrid o co mo p are ce d e nd e fó ra (o u po lo me no s a min p are cíamo ). Tamé n te decatas d e q ue e stes g rand e s cie ntífico s e de mais, no n so n tan d ife re nte s ao resto de p e rso as q ue pod es e nco ntar e n calq ue ra lado . No n hai q ue te r una alta cap acid ad e ce re b ral, nin una lista inte rminab le d e e studo s, so ame nte hai q ue co mb inar a ló xica, a so rte e so b re todo q ue che g uste e e ntusiasme . David Lago Silva , 1º BAC

13

BRÉTEMA MIRANDO O CEO . 20 09 A NO INTE RNACIONA L DA AS TRO NOM íA De nde mo i p equ en os m iram os a o ce o, ó princip io con curiosid ad e, facé nd ono s p reg un ta s, de spo is, pa ra a m aio ría de n os, p asa a se r un ha p arte d o de cora do do mun do físico n o q ue vivimos. S en em bargo , d en de q ue o ser hu ma no h ab ita a Terra, un gru po d e p erso as ma ntiveron esa curiosid ad e tod a a súa vida , b usca ndo resp osta s as súas pre gu ntas. O s no mes de moita s de las pe rd éro nse , p ero outro s cheg aron a ta no s. Na antig a G re cia, po r po ñe r u n exe mplo, Teón e a sú a filla H ipa tia de A le xan dría (37 0-4 15 ) xa utilizaro n o a strola bio p ara me dir a p osició n dos plane tas, do S ol e d as estre las.

Tyc ho Brahe (15 46 -16 01 , astró nom o d an és, foi un xiga nte da obse rvación co nstan te , me tód ica e precisa . J ohanne s Kepler (1 57 1-1 63 0), primeiro astró no mo mo derno, utilizou as med id as d e K epler pa ra d edu cir emp irica me nte as súa s tres le is do move men to dos p lan eta s, e sen to u a s ba ses du nha n ova cie ncia : a Astro física . P osteriorme nte Is aac Ne wton (16 42 -17 27 ) coas súa s leis da Dinámica e a da Gravitación Un iversa l ap orto u o e dificio te órico n ecesa rio pa ra un ificar as le is astro nó micas (de Ke ple r) coa exp erien cia gravitatoria terrestre .

14

Pe ro, foi n o a no 1 60 9 can do G alileo Ga lile i (1 56 4-1 64 2), ap un tou p or primeira vez cara o ceo un tele scopio (instru mento óp tico inve ntad o p ouco an te s en Ho lan da ). C on só 3 0 au men to s ó p rincipio , ob servo u a L úa , os pla ne ta s e a s estre las. De scubriu a s ca tro lú as d e Xu pite r e tamé n qu e a V ía Lá ctea está fo mad a po r infin ida de de e strela s que no n se ven a simp le vista. A u tilización d o tele scopio ma rcou o inicio du nh a no va e ra, a A stron omía pú xose de mod a. A fin ais do sécu lo XV III h ab ía n o m un do arred or de 13 0 ob serva to rio s astro nó mico s. É d e xu sticia reco rd ar qu e moita s mu lle res tra ba llaron co mo asiste ntas de seu s pa is, irmán s ou ho me s, con tribu ín do de forma significativa a cre ació n d a cien cia astron ómica: Sophia Bra he (15 56 -1 643 ) como asisten te do se u fam oso irmao o bse rvou o eclipse de lú a de 15 73, E lis abetha Hev elius (1 64 7-1 69 3) pu blicou o má is a mp lo catálogo de estrelas feito a ta ese mome nto, Mm e . Lapa ute fixo o s cá lculo s m atemá ticos para pre de cir a vo lta do co meta Ha lle y n o 17 58, Ca roline H ersc hel(1 75 0-1 84 8) foi a primeira m uller a q ue se lle re coñe ceu un p osto cien tífico , re cibiu d a co ro a inglesa un soldo a nua l de 50 lib ras p ara d edicarse á o bservació n d e ne bulosa s e conste lació ns. Rem atando o século XIX a Universidade de H arvard iniciou un sistem a de clasificación das estrelas que revolucionaría a Astronomía, todo este traballo foi feito por m ulleres, entre

BRÉTEMA ou tras A nna Pa lmer, Wil liam ina Flemi ng, A nton ia Ma ury, An nie Can non e En rie tta Le avit. Recib ían un sal ari o e qui va le nte a d un ob rei ro sen cua lifica ción e facían comp licad os cá lculo s, son as fam osas “ca lcula do ras”. No sécul o X X a vanzo use m oito n o co ñe ceme nto do Unive rso g racia s ós no vos me dio s de ob serva ción e tratame nto s de da tos, gr an des tele scop ios está n re par ti do s p or dive rsos lu ga res do pl an eta (en Esp añ a o má is im po rtante é o G ran Tele scop io de C an aria s).

No mom ento de escri bir este arti go, a E SA (A xen cia E spa cial E uro pe a) ven de l an zar os satéli te s e uro pe os de inve stiga ción P lanc k e He rs che l, qu e te ñe n co mo misió n ob ser var o uni verso ata límite s n un ca alca nza dos a ta ag ora . O Pl an ck e nvia rá d atos qu e p ermi ti rán con str uir u nh a co smog rafía d o un iverso n o m ome nto do b ig- ba ng. O H ersch el ind ag ará sob re a fo rma ción d e e str elas, pl an etas e ga laxi as. Este an o 20 09 , é d icir 4 00 a nos de sp ois de qu e Ga lile o o bse rvar a p or pri mei ra ve z o ce o cu n tele scopi o, foi decl ara do po la O NU Ano Internac ional da As tronomía . Esta e femé rid es de be servi r p ara fom enta r o in te re se pú bli co e n xera l p or esta cie ncia , e do s xóve s en e spe cial , qu e son os q ue no fu turo terá n a posi blid ad e d e alca nza r á s e str ela s, eso s lo nxa nos lu ga res do nd e al gu nha vez estive ro n tod os os no sos átom os. C arme n V illa nue va P ére z. Bibliogr afía :

Ho xe, a s ma te mática s, a física e a infor mática se da n a ma n, p ar a e ntre tod os in tenta r co ntesta r as an tiga s p re gu ntas e moi ta s nova s qu e sur xen tód olo s d ías. A astro física é un ha ci enci a qu e col abo ra a cti vame nte na e la bo ració n du n mo de lo cosm oló xico acor de cos co ñe cimie ntos cien tífico s actu ais. No n so p od emo s “ver ” o espa cio d en de a Ter ra, ta mén po de mos en viar veh ícu los au tóno mo s má is a ló do S istem a So lar qu e de volve n d atos ou i máxe ne s d e lu ga res q ue e stán a mi llón s de km d e di sta ncia , o u b en p oñ er en ór bita a 600 km p or e nr iba d a Te rra u nh a la nzad ei ra espa cial pa ra re par ar un tele scop io (o H ubble ). P asan de 30 0 os p lan etas extra sola res d escub erto s e a 15 ,3 ano s-lu z de no s, n a conste lació n de A cua rio, ha i un pl an eta sól ido qu e orb ita arre do r d un ha e na na en carn ad a cha mad a G lie se 87 6. Se n olvi da r, q ue calq ue ra cun ha con exió n a Inte rne t, p od e ter acce so a un ha e no rme ca ntida de d e da to s e i máxe nes astro nó micos. En fin , cal que ra d e no s d ispo n du nh as po sibi lida de s d e a cceso a co ñe ceme ntos qu e fa scina ría ó s astró nom os e astro nó mas do pa sad o.

As mu llere s n a h isto ria d as ma te m ática s. Su san a Cid P az O Un ive rso . J osé I. de l Ba rrio B arrero . E dito ria l Sa nt illa na Cien cia. Ria s Ba ixas . Pu blica ción Ag rup ac ió n Astro nó m ica Ria s B aixa s

sem es tral

de

la

M om e nto s e ste lare s de la cien cia. Isa ac A simo v. Alian za Ed itoria l ht tp: //m y.o p era .co m/ CLA N/blo g/ som o s-po lv o-de -estre lla sex tract o ht tp: //www.a stro no m ia2 00 9. es/ ht tp: //www.ia c.e s/ www.a stro ne d.o rg www.as tron ed .o rg www.cie ncia .na sa .g ov www.as troriasb a ixa s.o rg ht tp: //www.e lm un do .e s/e lmu n do /20 0 9/0 5 /11 /cie ncia /12 42 0 4 31 7 8.h tm l

15

BRÉTEMA MÁIS REAL QUE A FICCIÓN, Todo o m undo coñece a Galileo. Poida que non saiban exactamente que fixo pola ciencia, poida que o confundan con Darwin, ou ata con Tomas Edison, pero o que máis ou o que menos, a todo o mundo lle sona o seu nom e, e saben, polo menos, que algo importante fixo pola ciencia, inda que non saiban especificar o que: Descubriu as fases de M ercurio ou de Marte? Ese non foi aquel que fixo non sei que co telescopio? Si, correcto, máis ou menos. A verdade é que Galileo si que fixo un gran descubrimento co telescopio, aparte de melloralo usouno para observar mellor o ceo, e así descubriu as manchas solares, as montañas e vales da Lúa, os catro satélites m aiores de Xúpiter e as fases de Venus, nin de Marte, nin de Mercurio. Pero neste momento o que nos importa non é iso, calquera que queira saber o que fixo Galileo pode velo en calquera enciclopedia ou en numerosas páxinas nese recente invento chamado internet. O que eu quero contarvos hoxe é o que eu imaxino que hai detrás desa historia. Da gran muller detrás do gran hom e. N on coñezo ningún historiador que se lembre, como se adoita dicir, da nai que pariu a Galileo. E teño a seguridade de que ela fixo por el máis ca ninguén. A verdade é que non sei nada desa pobre mulleriña, a historia non me deixou datos suficientes para saber dela, pero podo imaxinala parindo o pequeno Galileo coa dor máis antiga do mundo; podo imaxinala dándolle ánimos ó seu fillo nos mom entos duros da vida; podo im axinala cos mil desgustos que lle puido dar ese fillo que acabaría deixando o seu nome na historia. Pero imaxínoa sobretodo chorando ás escondidas, facéndose a forte en aparencia e soñando co mundo que se merecía o seu pequeno. O máis probable é que me equivoque, quizais Galileo odiou a súa nai, quizais se acabou convertendo no seu peor inimigo... O certo é que non o sei, e supoño que nunca o poderei saber, porque nunca ninguén pensou en falar desa nai esquecida de Galileo. Inda así, xa que non podo coñecer a súa historia, déanme a licenza poética de inventala. Esta é pois, a súa historia, ou a m iña, como gustedes m áis de chamarlle. A historia da nai dun xenio: “Eu nacín xa hai moitos anos en Italia. Era a filla maior dunha familia pobre de labregos. Dende pequena pasaba a maior parte das horas do día axudando ós meus pais no cam po, ou coidando dos máis pequenos, lim pando a casa... O único momento do día en que podía descansar era ó chegar a noitiña, cando, despois de tanto traballo, caía rendida sobre a herba e case sen darme conta quedaba durmida, hipnotizada polo espectáculo que ofrecía o ceo sobre min. Logo, ó espertarme, xa non podía esquecer o brillo das estrelas sobre min e me preguntaba se en realidade a lúa era tan branca como eu a vía. A vida parecíame marabillosa cando era cativa, pero logo, ó crecer, decateime de que en realidade esta tiña tantas manchas como remendos a camisa de padre. Preguntábame se coa lúa ocorría o mesmo. Cando era moza soñaba con poder estudar, descubrir o que ninguén descubrira nunca, levarlle a contraria o mundo, pero sabía mellor ca ninguén que iso era completam ente imposible. Que ía facer unha campesiña pobre, e, sobre todo iso, muller, para ver cumpridos os seus soños? Por iso dende

16

BRÉTEMA p eq ue na tive n q ue ap re nde r a re sig narme , a inte ntar, co mo mo ito, e nco ntrar un ho me q ue me amase d e ve rd ade e q ue me fixe se fe liz. Sab ía q ue xa só co nse g uir alg o así no n se ría tan fácil, e me nos vind o de o nde p roviña. Se ind a fose rica pod e ría, po lo me no s, casar cun ho me apo sto , q ue ind a q ue no n me p uide se d ar a fe licid ade q ue e u tanto d ese xab a, po lo me no s tive se un bo ve r co q ue ale g rar as lo ng as ho ras de ab urrime nto o u d e cansazo do e sp íritu. Pe ro vindo d a familia d a q ue p roviña, iso e ra un so ño impo sib le . E no n é q ue e u fo se fe a, p ara nad a, o ce rto é q ue ata p o de d icirse q ue e ra xe ito sa. Se me pe ite ab a e me arranxab a un p o uco ata se p od ía d icir q ue e ra fe rmo sa, pe ro claro , log o un mirab a os me us farrap e nto s ve stid os e as miñas mans che as de callos e se lle esq ue cía a miña fe rmo sura e ata a súa p rop ia. Ind a q ue , face ndo ho nra á ve rd ade , e u tiña mais d un e ncanto . E nunca me g usto u a xe nte ta n supe rficial q ue se d e ixa imp resio nar tan só p o r un b o físico , co ma se na vid a iso fo ra o único impo rtan te ! A vid a ap re nde ume a valo rar a b e le za, e de spo is d e q ue me u fillo me d eixase po r p rime ira vez ve r o mundo p o lo o llo do se u te le scop io co mp re nd ín q ue re alme nte no n hai nad a co mp arab le a e se mund o q ue me mo stro u e l a travé s d aq uela le nte , e comp re nd ín q ue o ho me e n re alid ade , cando q ue ría se r fe rmo so, no n q ue ría se nó n p are ce rse a to do aq uilo q ue viamos cad a no ite ó pó rse o so l. E e ntó n co mp re nd ín a fraxilid ad e d o se r humano , e no n q uixe n o utra co usa máis q ue se r unha e stre la, e p ode r vag ar p o lo unive rso se n rumb o fixo , desp re ocup ad a d e p arvad as tan g ra nd e s co mo te r un nariz máis pe q ue no o u máis bo nito , e sq uece nd o q ue o ve rd ade irame nte impo rtan te so n o s aro mas q ue se p ode n che irar co n e l. Galile o , o me u fillo, ado itab a d icirme q ue alg ún d ía a xe nte pod e ría viaxar ata a lú a e q ue ning ué n te ría q ue and ar co n medo po la vid a p o r d icir as co usas co mo e ran e n re alid ade . Á vece s p e nso q ue o me u fillo e ra un po uco le lo , a ve rd ade , p e ro o ce rto é q ue é unha id e a fe rmo sa. Po uco despo is de cump rir e u o s de z anos, me u p ai vo lve u casar. Miña nai mo rre ra o ano ante rio r co nsumid a po r unhas fe b res co ma as q ue aso lab an a miúdo a cid ade . E ind a q ue tanto me u p ai como e u e me us irmáns q ue riamos mo ito a miña nai, ced o tive mos q ue se car as b ágo as, po rq ue o trab allo se d up lico u e no n tiñamo s te mpo case nin p ara d urmir. Daq ue la co mp re nd ín to do o q ue miña nai facía p o r nós. O caso foi q ue , ine xp licab le me nte , me u p ai co nseg uiu vo lve r to liña a unha mulle r p e rte nce nte á b aixa nob re za. Ind a ho xe , cad a ve z q ue pe nso niso, no n co nsigo e nte nde r q ue p uido ve r esa mulle r no me u p ai, un ho me to sco , huraño , fe o , co n mal xe nio e , ind a p o r rib a, de camp o, q ue nunca acab o u de ap re nde r como se de be d e co mpo rtar u n na me sa. Pe ro sup o ño q ue o amo r é así, a min tamé n me p asaría ano s máis tard e, e e ntó n e nte nde ría q ue o amo r é cego , to rp e e estúp ido . Evide nte me nte , a familia de la op úxo se a re lació n, pe ro pese a to do , casaro n. Así fo i como nós p asamos d e se r unha familia d e campesiño s ded icad os á te rra a u nha no b re familia d e clase b aixa, p e ro nob re ó fin e ó cabo. E así fo i co mo me acabe i namo rando , co ñe ce ndo o me u marid o, casando co ho me do s me us so ño s e , ó cabo do te mpo , te nd o o fillo q ue se acab aría co nve rte ndo na razó n d a miña vid a. De nd e p eq ue no , e n ve z d e co ntarlle un co nto cad a no ite , faláb alle d o q ue p e nsab a q ue hab ía lo nxe d e nó s, faláb alle d as miñas d úb id as, de p o r q ue os co rpos ao caír che g ab an máis tard e o u máis ced o ó chan... d as mil p arvad as q ue se me p asab an po la cabe za. Ano s máis tard e , ese me smo fillo acab aríame face nd o a mulle r máis fe liz d o mundo .” Antía F ernández M artínez, 1º Bac

17

BRÉTEMA VIAXE AO PARQUE NATURAL DO INVERNADOIRO Saímos ás 10:30 e cheg amos a aula de natureza ás 14:30 tras pa ra r 30´en Verín. Tras deixarlas cosas na zona do albergue e ver un vídeo do parque iniciamos unha ruta na que o Guarda nos explicou que é o centro ictiolóxico, a pa isaxe,a fauna y flora .

Iniciamos a ruta.

Atopamos Narcissus asturiensis.

O grupo, seguindo o cauce do río arriba

Salamandra Salamandra, compañeira de ruta

18

BRÉTEMA

Cartel explicativo do centro ictiolóxico

Canal de restitución de auga. Actua como chamada para as troitas que o suben buscando as zonas de augas rápidas libres de contaminación, osixenadas e sen depredadores, onde desovar

Zona onde chegan as troitas para poderen ser separadasnas piscinas que se ven ao fondo

O grupo nun merecido descanso

Piscinas

Bandexas onde se atopan os ovos

Contemplando a paisaxe de vales e montas, e os diferentes tipos de vexetación

Juanjo Díaz Romero, Forestais

19

BRÉTEMA ACTIVIDADES DE CIENCIAS Os Dp tos de B iol oxía e X eo loxía & Física e Q uímica o rga niza ron este cur so vari as char las e co nfer enci as. TRASP LANTE S D E Ó RG ANO S a car go d e per soal do gr up o d e trasp lan te s do Ho spita l Xe ral d e V igo , d irixid a a a lum na do d e 3º ES O . Nov em bro 2 009 LA TIE RRA Y MA RTE. PLANE TAS G EM ELO S. A carg o d e D . Fra ncisco A ng ui ta Vi rel la. Do cto r e Xe olo xía e p ro fe sor xubi lad o d a Un iversid ad e C omp lute nse de M ad rid (UCM )

e espe cial ista e n

pl ane to lo xía e vu lcan ol oxía. Ten p ubl icad os vario s m an uai s técn icos e l ibro s de divu lg ació n sob re dive rsos tem as re laci on ada s co se u cam po de trab all o. Di rixid a a a lumn ad o de ba cha rela to e 4 º da E SO . X aneiro 200 9 P ROTAG O NISTAS D E LA CIENCIA. D. Fra ncisco A ng uita V ire lla . Dir ixida a alu mna do d e 1º de bach ar ela to . Ma rzo 2 00 9 E X PLO RACIÓ N PALE NTOLÓ G IC A. UNA LLA MADA A LA AVE NTURA

a ca rgo de Ju an C arl os Gu tiér rez Ma rco,

p ale on tólo go esp ecia lista e n fó sile s da e ra Pa leo zoica . Actua lme nte tr ab alla n o In sti tu to de X eo loxía Eco nó mica, o rga ni smo pe rten cente a o CS IC e á U CM. É memb ro d a Aca de mia Na cion al d e Cien cias da A rxe ntin a. A s sú as i nvestig ació ns están cen tr ad as n os gra ptolitos, seres vivos seme lla ntes aos cora is a ctuais, per o que vivi ron n o P al eozo ico. 25 de m a rzo de 2 00 9 D E Q UE E STÁ FE ITO O MU NDO ? C OMO FUNCIO NA ? NA BÚ SQ UEDA D OS CO NSTITUÍNTE S E LEM ENTAIS D A MATERIA. Ju an J. Sa bor ido S ilva . Do cto r en Física . Pro fesor do De pa rtame nto d e Física de P artícula s da Uni versid ad e d e S antia go de Co mpo ste la (U SC) . Fo rma p arte d o G ru po d e Físi ca d e A ltas E ne rxías da US C qu e cola bo ra co

CERN

n o exp erim ento L HCb ,

ta mén é me mb ro d o Instituto Ga leg o d e Física de A ltas E ne rxías. 22 de a bril de 2 009

20

BRÉTEMA

Celebración do d ía d a árbore O 21 de m arzo celebrouse o día da árbore coincidindo coa entrada da Prim avera. Para conm emorar esta data os Departam entos de N orm alización e Forestais do IES de Tom iño desenvolveron unha activ idade complem entaria na que participaron os alumnos e alum nas de 1º de ESO e do primeiro C urso do Ciclo de Forestais deste centro .

A actividade, denom inada “PLANTACIÓN DE ÁRBORES AUTÓCTONA S N OS ARREDORES D O IES DE TOM IÑ O”, tivo como obxectivos principais: concienciar ó alum nado da im portancia das árbores e en especial das árbores autóctonas, coñecer o nome galego de distintas especies arbóreas e participar activamente na repoboación forestal das árbores máis em blem áticas da nosa terra. U n grupo de alumnos plantou nunha zona de xardín preto do novo ambulatorio de Tom iño árbores autóctonos (carballo, castiñeiro, acibro, bidueiro, amieiro, érvedo, pradairo, teixo…) e outro grupo de alumnos dedicouse á repoboacion con exemplares de carballos pequenos o m onte o carón do IES de Tomiño. Am bos grupos estaban acompañados polo profesado de aula e polo progresorado do C iclo de Forestais, e os terreo sonde se realizaron as plantación foron cedidos pola C omunidade de M ontes. As árbore foron cedidas polo Viveiro Forestal de Areas (Tui) A actividade perm itiu un acercam ento do alu m nado ó proceso de repoboación e o recoñecem ento da im portancia de protexer o noso entorno natural, m altratado case sem pre coa proliferación de especies invasivas.

Plantación de carballos na finca cedida pola Comunidade de Montes.

21

BRÉTEMA

LETRAS GALEGAS 09 O pasado 13 de Maio, celebramos no IES a Festa das Letras 09, este ano adicada a Ramón Piñeiro. As actividades foron variasParticipación no CORRELINGUA 09, proxección da película PRADOLONGO e Festado MIlladoiro das Palabras. As imaxes desta páxina ilustran as celebracións.

22

BRÉTEMA

LETRAS GALEGAS 09

23

BRÉTEMA

san isidro 2009

24

BRÉTEMA

san isidro 2009

25

BRÉTEMA S EM A N A B R A N C A O do min go 1 de marz o, sobre a u nha do med iod ía,un grupo de rapazes e rapaza s de 1º e 2º, colle m os o au tobú s ca m iño a León. Ás dú as horas fix e mo s unha parada para comer e despo is recolle mo s a Yo landa e F ernando, o s mon itores de te mpo libre. T am én ia mo s aco mpañad os de dous pro fesore s, C ruz e Lu ís. Ao chegar ins ta lá monos no hos ta l N isi, en B oñar (León). C oloca mo s as no sas cous as na s habita ción s e cea mos. D éronnos a s nor mas da ex curs ión e ex plicáronno s o que faria mo s ao d ía segu in te.

O luns pola mañá recollimo s to do o que neces itaba mo s para esquiar, almorza m os no hos tal e subim os a e s tac ión de San I sidro. Alí colle m os o ma terial e dirix ímono s ás pis ta s. Prim eiro x oga mos un in tre e logo div id íronno s en grupos, cada un cun mo nitor de esqu í, segundo o niv el que tiña mos. E s tiv e mo s a esquiar ca tro horas. Xunta m os todos para co mer e ao acabar, cos monitore s de te mpo libre, fix em os unha bata lla de bóla s de nev e e tirá mono s con pas por unha cos ta. Volv e mo s ao hote l cansad ísimo s, duchá mono s, cea m os e a dur m ir.

Ao d ía s eguin te v olv emo s fa cer o mes m o na es tac ión de esq u í, pero subim os a C ebo lledo (a parte m áis alta da m on taña). D e spois no can to de ir ao hote l, v is ita mo s o piñe iral de poboa d e Lillo. Xa pola noite, despo is de c ea, fix e mos x ogos por grupos, dic ían unha palabra e tiña mo s que pensar en can ción s c on es a palabra e ila s can tando por quendas, cando un grupo x a non sa b ía má is canc ións qu edaba e liminado. Ao acabar fó mon os á ca ma.

26

O mércores fix o ma l te mpo e na es tac ión hab ía x istra, por is o non subim os a C ebolledo e pouc os esquia mo s. Os de m ais quedaron na ca fe ter ía. Pola tarde ta m pouco esqu ia mos e fo mo s a Puebla de L illo a v er o M useo da N a ture za e o T orreón. Volv emos ao h o tel e de ix áronnos te mpo para ducharnos e sa ír pola v ila un in tre ou quedarnos na s hab itac ión s a té a hora p ara cear. D espois de cear for ma mo s grupos para en saiar unha actuac ión que representa m os a noite seguin te. Ao ter minar fó mon os á ca ma.

O x ov es fac ía peor te mpo e non puide mo s ir ás pis ta s, en tón quedá m onos no ho tel x ogando a R ome ll , un x ogo de estra tex ia s. D espo is deix áronnos te mpo libre an tes de co mer para es tar nas habitac ións . C ome mo s no ho tel e pola tarde fo mos a León, ao M U SAC (M useo de Arte C onte mporánea). C o mo fa ltaba un ra to p ara que abrise fo mos ao cen tro co mer cia l y logo v olv emos. A s sala s do museo e s taban amb ien tada s na v ida dun ho mo sex ual. U n a v ez no hote l cea m os y cada grupo represen tou a súa ac tuac ión. Es tiv e mos de fes ta un ra to y v olv emos ás habita ción s. O v enres po la mañá x oga mos a dis tin tos x ogo s, a R ome ll & M ongo mery , a adiv iñar películas men tre s os co mp añeiros as repres en taban con m ím ica algúns sa ia mo s da sala e os que e s taban dentro preparaban broma s para fa cernos. D espóis sa ímo s ao parque e fix emo s bonec os de nev e. Ao v olv er fumo s a San Isidro a entregar o ma teria l de esqu í. Pasa mo s polo ho s tal para coller a equipax e e dirix ímono s a T omiñ o. Polo ca miño p aramo s a co mer e de ix amo s a F ernando. Yolanda a co mpañouno s a ta o fina l del traie c to. C hegamo s sobre as 9 da tarde ao IES de T omiño con gañas de repe tir es ta v iax e. Irene Alons o R odr íguez e C laud ia Lópe z C ascón (2º ES O)

BRÉTEMA IES TOMIÑO- LYCÉE FÉNELON: 6º INTERCAMBIO ESCOLAR e Xº ANIVERSARIO DE ENCONTROS

fix em os as activ idades específicas do proxecto “Aprendendo xuntos”, tête à tête cos nosos correspondants. T am én coñecim os m oitos sitios en Auv ergne (a súa capital, C lerm ont, a cadea de volcáns, o m useo M ichelin...) pero com a sem pre, o que m áis nos gustou foi ir cos nosos correspondants á v ila do Puy -en-Velay ( O Santiago de C om postela auv ernés!) e iso que hai que estar ben en form a para subir tantas costas e escaleiras com o hai no Puy pero v ale a pena!

R ealizam os este curso o 6º intercam bio escolar co mesm o centro francés, o Lycée Fénelon pero adem ais celebram os algo m oi especial: os nosos dez anos de encontros e de am izade. E por suposto, isto m erecía unha festa por todo o alto. E así foi en T omiño e en C lerm ontF errand (Auvergne).

Algúns sufriron algo coas com idas e con tanto queixo pero de v olta, o balance é m oi positiv o , m oitos recom endan v ivir esta ex periencia e m oitos quixeran repetila, sobre todo porque se fan m oitas am izades e se pasan m oi bos m om entos con todos os com pañeiros! Pero para participar tam én conv én falar un pouquiño de francés! Veña, anim ádevos!

Acollim os ó grupo francés do 10 ó 18 de m arzo e fix em os m oitas activ idades xuntos: as específicas para traballar as linguas que estudamos pero tam én un xogo de pistas na biblioteca, outro para descubrir xuntos os m isterios de Santiago de C om postela, activ idades deportiv as e com o colofón o gran concerto no que participou todo o centro. Os “ franceses” –com a dicim os nós,- din que o pasaron m oi ben e destacaron a nosa amabilidade, simpatía e x enerosidade, adem ais de insistir no ben e m oito que se com e en Galicia! – para nós non é nov idade, claro!-

As profesoras de francés agradecem os m oito a todos ós

A nosa v iax e tam én foi moi ben. Saím os un m es m áis

que traballan no centro a súa colaboración e, m oi especialm ente, ó

tarde, o 19 de abril e voltam os o 30. En Auvernia, pasam os moito frío

alum nado e profesorado que organizou todas as activ idades lúdicas.

aínda que tam én luciu o sol e v isitam os m oitos sitios nas viaxes de ida

F oron un éxito! E tam én ó C oncello pola súa acollida e ás em presas de

e v olta, que para algo ten que servir “sufrir” tantas hoars de autocar.

transporte (AT SA e Suárez) que com a sem pre nos brindaron a súa

Vim os as pinturas rupestres de Lascaux II e as vilas de Sarlat-la-

ax uda sen ninguna obxeción. E por suposto ós/as alum nos/as que

C anéda, Av ignon et C arcassonne. Pero o m áis entrañable foron os

participaron e ás súas fam ilias, sen a súa confianza esta activ idade non

días pasados cos nosos am igos en C lerm ont, acolléronnos m oi ben no

sería posible. M oitas grazas a todos/as.

concello e no centro, cantam os e tom am os o pastel do décimo aniv ersario e claro, tam én traballam os algo: fom os a algunhas clases e

Anxos García M onasterio, profesora de francés

27

BRÉTEMA

FEIRA D E M A D RID Q ue face m os cando re m atam os os nosos e studos obrigatorios? O nde me podo inform ar sobre a form ación para as distintas profe sións?Q ue é un ciclo?

Tam é n p o id e mos as is tir a unha O lim p iad a o nde o alum nado se e nfre ntab a a unha s e rie d e re to s re lac io nado s co a s úa e spe c ialid ade p ara de m os trar o s c o ñe ce m e ntos , c ap ac id ades e c o mpe te nc ias ob tid as d urante o s se us e s tudo s .

E s tas é m áis p reg untas s o n as q ue no s fac e m o s c ando re m atam o s a ES O . Na fe ira d e M ad rid reso lvé ro nnos unhas c antas d úb id as ; p o is alí ato p áb ans e os e xpo s ito re s d a m aio ría d as titul ac ió ns de Fo rm ac ió n P ro fe s io nal.

O s p artic ip ante s g ale gos nas O lim p íad as de F.P . g añaro n 9 m e d allas nas m o d alid ade s d e: c arro z aría, de se ño web, eb anis taría, p e rruc aría, te c no lo x ía d a m od a e ve híc ulo s ind us triais . G alic ia oc upo u o 2º po s to no co mp uto to tal d e me d allas po r co m unid ad es .

28

BRÉTEMA

Ademáis de todo isto, coñecimos a zona vella de Toledo, nos remontamos ao pasado cos muiños de vento de Consuegra, fixemos a ruta da cerámica en Talavera de la Reina e unha visita turística por algúns sitios de interese de Madrid.

Pa ra m á is info rm ación sobre os c iclos de F.P. en Gal ic ia : w w w .edu.xunta.e s/fp

29

BRÉTEMA

GUÍA DAS ARBORES SENLLEIRAS DE TOMIÑO O ENDL do noso IES ten proxectada a publicación desta guía, coa descrición e historia de cada árbore, e a súa localización no Concello. Como adianto, algunhas fotos das que se incluirán.

30

BRÉTEMA O C LIM A EN T O M IÑ O A lum nos de 1 º cu rs o d o C M T ra ba llo s F or es t a is

D e nd e o a no 2 0 0 7 te m o s un h a e s ta c ió n m e te re o ló x ic a aut o m á tic a M K II I

R ai n W is e

da q ue o b te m o s dato s d e Te m p e rat ura, P re c ip ita c ió n , V elo c ida de do

V e n to , H um id ad e Re lativ a, Pre s ió n A tm o s fé ric a e o utro s as p e c to s c lim átic o s . E s ta e s tac ió n e n vía da to s a u nh a p á xin a w e b e as í p o de m o s o b s e rv ar de x e ito inm e diato o s da to s , e ad e m ais a lm ac e n alo s p ara

p o d e r o b s e rv a lo s

c a nd o de s e x e m o s . Po r e x em p lo : o a no p a s ad o , o m á x im o re fa c ho d e ve n to a c ad o us e o

1 8 de

A b ril ás 00 : 05

c un ha v e lo c id ad e de

5 3, 1 m /s q ue

c o rre s p o n de n a 1 9 3 Km / h.

prec ipit ac ión t ota l an ua l e n

2 00 8 f oi de 1 22 3 ,3,1 l/m 2 . Pa ra fa c e rte unha i de a da c a nti da de de au ga qu e s upón c onta 6 ba l dos a s da túa a ula e s obre e la s ca e rí a n 1 22 3 ,3 l itro s n un a no. O m es n o qu e se p roduc iu

un ha m a ior pre c ipita ció n fo i A bril (e n Ab ril a uga s m il) . O

s eg uinte

grá fic o

c ad a m e s :

T am é n pode m os sa be r o día do a no no q ue m á is cho ve u; f oi o dia 2 3 de Ab ril de 2 0 08 , no que c a ero n 4 7 ,2 litros po r

me t ro

300 300 250 250

259,1 259,1

174,8 200 174,8 200 150 150 100 100 50 50 0

113,3 113,3 73,7 73,7

200,2 200,2 154,7 154,7 58,7 58,7 64,8 65,3 64,8 65,3

24,9 16,5 24,9 16,5 17,3 17,3

0

Xa nX an Fe bFe b Ma rM ar Ab rA br M aM i ai Xu nX un Xu lX u Ag l oAg o Se pS ep Ou tOu t No vNo v De cDe c

de ta lla a c a ntid ade de a uga c aída e n

Precipitacionmensual(mm) Precipitacionmensual(mm)

ca dra do.

A

c on tinua c ión

a m ós as e a m áx im a c an tida de de a uga qu e c ae u n un s ó día , o rdea da por m e s es :

Precipitaciónmax.Diaria Precipitaciónmax.Diaria Prec(mm) Prec(mm) 47,2 50 45,2 47,2 50 45,2 45 45 38,1 37,8 6,1 40 38,1 37,8 363 ,1 40 35 35 28,2 27,9 3028,2 27,9 30 21,8 25 21,8 25 20 14,5 14,2 20 14,5 14,2 10,2 15 15 10,2 6,4 10 6,4 10 5 5 0 0

Xa nX Fe an bFre Ma br rM zar Abz rAb Ma r iMa Xu i nXu n Xu lXu Ag l oAsgt os Se t tSe Ou t tOu No t vNo De v cDe c

A

31

BRÉTEMA

O ano 2008 houbo 165 días de choiva:

o 45% dos d ias,ca se a metade! O m es no que c hoveron m áis días foi cun total de 20 días.

25 25 20 20 15 15 10 10 5 5 0 0

11 11

19 19 1717

18 18 18 18 1618 18 16

4

4

4

4

Xa nX Fe an bFre Ma br rMza rz Ab rAb Ma r iMa Xu i nXu n Xu lXu Ag l oAsg o Se s tSe Ou t tOu No t vNo De v cDe c

Xaneiro

NºDiasdeChoivaMensuais NºDiasdeChoivaMensuais

Dias Dias

TªmaxeTª minmensual TªmaxeTª minmensual ºC ºC 40 40 35 35 30 3025 25 20 20 15 15 10 10 5 50 0 -5 -5 r n c v -10 an ul et t ai z br ut -10 anX bFreb rMzar AbrA MaiM unXu XulX Asgtos SetS OutO ovNo ecDe X Fe Ma D X N o g A

A temperatura máxima produciuse o 19 de Xullo as 14:32 horas: 35,6ºC .

A temperatura mínima produciuse o dia 25 de Decembro as 08:45 horas: -4,4ºC. Obs erva que nos meses de inverno se produce unha m enor diferencia entre as temperaturas máximas e as mínim as debido ó efecto da nubos idade que actúa com o amortiguador térmico.

A es tación metereolóxica envía os datos

1140 valores diarios de

cada un dos parámetros… A seguinte gráfica é o resultado de m anexar un total de 43200 valores de temperatura para cada m es .

25 25

15 15 10 10 5

10,9 10,9 9,6 9,6

20,2 20,2

13,3 13,3 14,5 14,5 11,1 11,1

19,4 19,4

15,6 15,6 12,2 12,2 8,1 8,1

0

Xa nXa n Fe bFe Ma b Mrza rz Ab rAb r Ma Mi a i Xu nXu n Xu lXu l Ag oAg o Se pSte pt Ou O tu t No Nvo v De Dce c

0

5

21,2 21,2

19,3 19,3

20 20

ºC ºC

cada minuto,

Temperatura media (ºC) Temperatura media (ºC)

32

BRÉTEMA

A om bros d e xigan tes . Du ran te s écu lo s o co ñ ec em e nto p erm an ec eu rese rv ad o p ara u n s p o u co s . T an to p olo s c o n dic io n an te s e lim itac ió n s so ciais de c ad a ép o ca, co m o p o r u n h a ten d en c ia xeralizad a á o c u ltac ió n , o sa be r q u ed o u c as e sem p re n o á mb ito d un gru p o c on in f lu en c ia o u du n círcu lo re du c id o , q u e c o ntrolab a tan to o co ñ ec e me n to m e sm o co m o a f orm a d e tran s mitilo , e q u e o c o m pa rtía s ó n a me d id a en qu e lle pro p o rc ion ab a p o de r p o lític o e e co n ó mic o. Nes e se ntid o d íse q u e o c o ñe cem en to é p o de r.

A med id a que a escritu ra e a tecn oloxía per mitiron acu mu la r in fo rma ción du n xeito m á is segu ro e form a lizad o, o co ñecem en to foi len tam ente fa céndo se m á is a ccesible. D ura n te boa p a rte da n osa histo ria os libros p rod ucían se a ma n, una ta refa qu e pod ía lev ar an os. O s d estina ta rios do s libro s era n nob res o u persoa s do cler o. Ha i indicios de q ue a lgún s d os co pista s non sa bía n n in ler nin escribir: só imita ba n o s sim bo liñ os d o m a nu scrito orixina l. D este xeito m a ntíña se en seg redo o con tid o d alg ún s libr os: ou tro tr iste exem plo de o culta men to e co ntro l da inform ación . A inv ención da im pren ta a m edia dos d o sécu lo X V foi, n ese a sp ecto, a lg o r evolu cio na rio que o cida d án a ctu al a pena s p od e v alor ar n a súa imp orta ncia . O feito d e que ob ra s a ntes reser va da s a un ha mino ría estiv era n po r fin a disposició n de tod o o m un do du n xeito ma sivo e rela tiv am ente ba ra to foi alg o ver da deira mente ex tra ordin ario . Deste x eito , os que se op uña n á lib re difu sió n e circula ción d as idea s co meza ron a perseg uir no n só as idea s, seno n ta mén o seu so por te: os libro s m esmos n os q ue esta ba n escrita s. M en tra s alg ún s reis decidiron co ntrola r as súa s fron teiras p a ra evitar a d ifusión d e obra s perig osa s, ou tros se a d ica ro n a com pra r e v en der libros p roh ib id os, p or diversión , po r curiosida de ou po r co mp render en as nov id ad es do seu tem po .

Qu eim a de lib ro s h eré tico s , n u n ca dro d e Pe d ro Be rru gu ete (s. X V). Fo n te: W ikip ed ia/ Co m m on s

É c o mo se d úa s f o rz as co n tra rias lo itaran e n d ire cc ión s o po s tas : u n s, tap o n an do a c irc u la ció n d e ide as, ou tros , es pa llán d oa s. No n s em p re f o ron os m es mo s o s qu e se ap u n taron a u n b a n do o u a o u tro , p o is o s in teres es ec o nó m ico s e id e oló xic o s p ro voc an p e cu liare s c am b ios n as c o n du tas d os h u ma no s : a im p ren ta m es m a ( en re alid ad e, a tip o gra fía) f oi u n in ven to q ue p o r raz ó ns c o me rciais s e te nto u m an ter e n s egre do , s e

33

BRÉTEMA

b e n o se g re d o p ro n to se r o m p e u , e n o a n o 1 6 0 0 a s té c n ic a s d e im p re s ió n x a e r an b e n c o ñ e c id a s en to d a E u ro p a . A im p re n ta p e r m itiu q u e o s c id a d á n s e u ro p e o s tive r an ac c e s o á B ib lia , u n lib ro d e e n o rm e im p o rta n c ia p a ra a s c o n c ie n c ias d a q u e la é p o c a . N o n é d e e x tra ñ ar q u e a p u b lic a c ió n m a s iv a d o p rin c ip a l lib ro re lix io so d a n o sa trad ic ió n c u ltu ra l p ro vo c a s e , e n m o i p o u c o te m p o , u n au té n tic o te rre m o to h istó r ic o : a R e f o rm a P ro te s tan te , q u e p ro p u ñ a , p re c isa m e n te , o lib re a c c e so e in te rp re ta c ió n d o s te x to s s ag ra d o s, an te s r e se rv a d a á c la se p rivile x iad a , o s d o n o s d a v e rd a d e .

Q ue im a d e lib ros en C hile du ra n te o s p rim e iro s d ías d o g o lp e m ilitar d e 19 73 . F o nte : W ik ipe d ia/C o m m o n s.

S e b en a im p re n ta f o i u n in ve n to x e n ia l d e c o n s e c u e n c ia s im p r e d e c ib le s, m o i p o u c a x e n te tiñ a a c c e s o a o s lib ro s , e n o n to d o o m u n d o sa b ía le r. A in d a q u e o p ro b le m a s e s o lv e n ta b a f a c e n d o le c tu ra s e n v o z a lta ( c o s tu m e m a n tid o in c lu s o ata p rin c ip io s d o s é c u lo X X , e q u e p e rm itía q u e u n só lib r o o u p e rió d ic o p o id e s e se r d is f ru ta d o p o r m o ito s, u n to s c o p r e c e d e n te d o P 2 P ) fo i n e c e sa rio u n len to p ro c e s o d e a lf ab e tiz a c ió n , q u e e n m o ito s p a íse s a ín d a h o x e en d ía n o n c u lm in o u . A e x te n sió n d a e d u c a c ió n e le m e n ta l a ta d e te rm in a d a s id a d e s f o i, x a n o s é cu lo X X (e c o n e v id e n te s d if e re n c ias e n tre d is tin ta s re x ió n s d o p la n e ta ) , o c o m e z o d u n h a e s c ala d a x e ra liza d a d e ac c e s o á c u ltu ra se n p re c e d e n te s n a h isto ria d a n o s a e sp e c ie . A s í, p o r e x e m p lo , o s g o b e rn o s d o s p a ís e s m á is a fo rtu n a d o s in z a ro n a x e o g ra f ía d e e s c o la s e c e n tro s e d u c a tiv o s n u n n ú m e ro n u n c a v is to ata e n tó n , e c o m e z a ro n a a b rir b ib lio te c a s p ú b lic a s o n d e s e p o d ía le r, d e b a ld e , c alq u e ra lib ro o u p er ió d ic o d o s s e u s fo n d o s. N o n so m o s c o n s c ie n te s ( p o sto q u e e s tam o s a c o s tu m ad o s ) d o r e vo lu c io n a ria q u e é e s ta id e a, c o m p artid a in c lu so p o lo s g o b e rn o s d itato riais ( n o n h a i q u e e s q u e c e r q u e a p rim e ir a le i d e e d u c a c ió n e f ic az e n E sp a ñ a se a p ro b o u d u ra n te o f ra n q u ism o , e a a lf ab e tiz a c ió n x e ra liz a d a f o i u n h a p r eo c u p ac ió n d o s c h am a d o s ré x im e s c o m u n is ta s) . O a c c eso á c u lt u r a c o m e zo u a v a l o r a r se co m o u n d e re i to e c o m o un h a in v e rs ió n d e p r og re so q u e r esu l ta ba e co n om i ca m en te r e nd a b l e a m o i c u rt o p r a zo . A e du c a c ió n e le m en t a l n on só é u n a v a n ce s oc i a l, sen ó n a pl a s m a ci ó n d un a g u d o se n ti do em p re sa r i a l n a d a de sd eñ a b l e, p o i s u n h a n a c i ón in d u str i a l iz a d a e si xe q u e os s eu s

34

BRÉTEMA cid ad á ns s a iba n le r e e s cribir, e ca nd o iso n on s e cu m p re o pa ís e nte iro e s tá cond e na do a o f ra cas o . N on s e coñ e ce a ning ué n q ue s e la m e n te d e sa be r le r e e scrib ir . Isto é a ta ta l pu nto u n con ve nce m e nto xe r al, qu e , s e be n se cue s tiona e s e cu e s tio na rá se m pre o m ode lo de xe s tión e du cativ a, ning ué n p on e n dúb id a qu e a e duca ción e le m e nta l de ba s e r un iv e rs al e g ra tuíta . T al é a e xte n sión de s ta ide a q ue o S e gu ndo Ob xe ctivo d o M ilen io da s N a ció n Un id a s é lo gr ar q ue e n 2 0 1 5 tódo lo s ne n os do m u ndo com ple te n o e ns ino pr im a rio . Se be n n on e s tá cla ro q ue o ob xe ctivo s e v a ia cum prir no te m po p re vis to, de lo gra rs e se ría u n su ce so h is tór ico . A f am e é unh a inxu stiz a in ad m is ib le , p e ro é e vide nte qu e a única vía p a ra s aír d e la é a e du cación e a fo rm a ción . É to da u nha so rte e ste f eliz m a trim o nio e ntre a va nce cultur al e p rog re s o e conó m ico .

Em ble m a d a “ So c ied ad e pa ra a su pr es ión d o vic io d e No va Yo rk” , o n de se ap rec ia un h a s ux e ren c ia d a q ue im a de lib ros ( s. XI X) . Fo n te: W i kipe d ia/C o m m o n s.

Na d é cad a d os 9 0 d o s é culo X X tivo lu ga r a g ra n e xp lo s ió n te cno ló xica que d e u lug a r á pop ular iz a ción d e Inte rne t, u n inv en to qu e pod e f a ce r p alide ce r á im p re nta . M ú sica , libr os , da tos e noticia s e s tá n a o a lca nce da no sa m an dun xe ito rá pido , cóm do, b ar ato , e fica z e con tra sta b le . A nov id ad e ra dica ta m én e n que a g ora x a non só po de m os cons um ir inf orm a ción: a go ra po de m o s cre a la m a s iv a m e n te nó s m e s m os, e e s pa lla la ata o ú ltim o rincón do pla ne ta . A opinión d un hu m ilde cida dá n é igu al de a cce sib le qu e a do p re side n te de g obe r no do s e u p a ís : é un ha c ons e cue n cia do que s e ch am a n eu tra lid a d e d e in te rne t ( unha ne u tra lida de qu e , co m o ve re m os , e s tá am e a za da ) . Xa non n e ce sita m o s a brir bibliote ca s o u e s colas fís icam e nte : u nha cone xió n a inte rn e t pod e ría ch e ga r a s uplir toda e s a in ve rs ión, e xte n de nd o a pos ibilid ad e da au toa pre n diza xe e pe rm itin do m a io r a uton om ía á x e nte . Pa re ce ría q ue po r fin o coñe ce m e nto s e libe r ou da tute la d as ca sta s p rivile x ia da s . ¿E qué f oi dos que no s e u día te nta ron f re a r a e xte n sión d o s ab e r? Po r s up os to, s e gue n e ntre n ós . A s úa de v oción xa no n é pre s e rva r a s v e rda de s do e s pírit u ( nun ca o f oi) , se n on pe r pe tua r o p riv ile xio polític o e e conó m ico m e dia nte a prop ie da de da in fo rm a ción . A s í, por e xe m plo, n o m om e nto de e s cribir e ste ar tig o vóta s e no Pa rlam e nto Eu rop e o un ha le i pa ra lim itar a n e u tra lid a d e de in te rne t ( f av ore ce n do o trá fico a un ha s pá xina s e non a o utra s , e n f unción d o q ue a pro pia pá xina lle p a gu e á ope ra do ra ). E xis te n ta m é n in te ntos de e xpuls a r a us ua rios d is ide nte s por m e dio da ce ns ura (p ra cticad a s p or ré xim e s p olítico s co m o China , ou Irá n, e pro nto ta l ve z a Un ió n E uro pe a ). A e x cus a: o coñ e ce m e n to ( a m ús ica, o s libr os , as pa rt itu ra s, a s im a xe s ) te ñe n un pro pie ta rio ( e le s ) e é ina dm is ible q ue s e acc e da a e s e s d ato s se n pa sa r a nte s p or ta quilla ou s e n te r a s úa a utoriz a ció n.

35

BRÉTEMA

A bib lio teca de Jaffna , en S ri Lan ka, q u eima da po r fa ná tico s en 19 8 1, d u ran te a gu err a civil. E ra u n ha da s má is g ran d es d e Asia . Fo n te: W i kipe d ia/C o mmo n s.

Hai tem po in iciou se un ataqu e lexislativ o contr a as b iblio tecas púb licas europ eas por prestar lib ros gratis, e o brigáro nas a pagar p or cada exem plar em prestado. S egu ndo parece, recentem ente en Suec ia denu nciaron un ha p áx in a w eb que perm itía po ñerse en con tacto a lector es para em prestarse o s seus pro pios lib ros por c orreo p ostal: d e ser certo iso, ter íam os dad o u n p aso atrás de sécu lo s. As am eazas para p roh ib ir as redes P2P (e-mu le, torren t) son con stantes. A futu ra lexislació n d a U nión Euro pea prev é qu e as oper ad oras e as sociedades d e xestión dereitos d e autor (a SG AE, por exemp lo ) poid an co rtar a tú a liña de internet sen aut orización xu dicial e sen d ar ningunh a xu stificació n. É o equivalente a que u na Inqu isición do coñecem ento ch e retire o car net da b ib lio teca, ou o der eito a esco itar a radio. To do, en no me d os dereitos de au tor e da pro piedade sob re a cultur a ou d o co ntro l político. É xa antiga a táct ica de crear unha im axe negativ a do u suario d e intern et: a de delincuen te cib ernético, equ iv alente á v ella figura legal de herex e, ao que nos an uncios da telev isión (pagad os co s no so s imp ost os) chaman ladrón, sen ad vertir que descargar ar quivo s P2P no n é delito. É así co mo se consegue q ue mo ita xente estea co nv en cida de que co mp artir un d isco p or intern et é, ad emais d e m or alm ente repr obable, un ha práctica ilegal. En España n on o é (se ben en Alemania e Estad os Un id os, por exemp lo , sí).Aín da non so mo s co nscientes do q ue pod emo s p erder n esta guerra os qu e entendem os q ue o c oñecem ento debe ser absolutam ente gratis e sen rest rició ns, baseado nu n in ternet n eutral e ab erto. No n se p od e negar ó creado r (ó verdadeiro creador: c ien tífico, co mp osito r, escritor…) o santo dereito d e gañarse o p an. Pero can do un se en tera de q ue hai algu én qu e aín da ho xe, en 200 9, cob ra polo s d os dereitos d e auto r d o fam oso B olero co mpo sto p or Maurice Ravel en 192 8, a cousa cam bia. R av el m orreu en 1 937, per o en Fr an cia alguén seguirá co brand o p or esa ob ra ata o ano 2 016, e en Estado s U nido s ata o 2024. O titular dos dereitos do B olero d e Ravel é o abo gado d o m ar id o da enferm eir a do irmán d e Ravel. ¿Ese é o m odelo d e explotación com ercial que nos p rop oñen os p ropietarios d o saber? ¿ De quén é o bolero de Rav el? Algo non funcion a ben cand o situación s tan absur das com a estas se perpetú an e m ultip lican no tem po . A xestió n de dereitos d ebe ser reform ada d e in med iato e acomo dada ao s no vo s temp os. O vio lo n ch el ista V red an Smia ino vic in ter pre ta u n co nce rto na s ru in as da bib lio teca de Sara xevo , d es tru ida en 19 9 2 d u ran te u n h a d as gu erra s civile s d a an tiga Iu go sla via. Fo n te: ww w.a dn .e s

36

BRÉTEMA O se r h u m a n o ca ra cte ríz as e p or a cu m u lar coñ e ce m e n to s e d e ix alos a q u e n n o te m p o . É u n re g a lo in e stim ab le e gra tu ito . P e ro a g ora p a té n ta n se a s s e m e n te s , p a té n ta se o so ftw a re , p a té n ta n s e a m ú sica e os lib ros . É com o s e p a sa d o q u ixe ra p a te n ta r o p e n ta g ram a , o m é tod o d e Ru ff in i p a ra re so lve r d e se g u n d o gr ad o , as le tr as d o a lfa b e to o u os n om e s d a s co n s te la ción s.

lle s u ce d e p la n ta s e a lg u é n n o e cu a ción s

V ivim os o u tra ve z te m p os cr ítico s n os q u e p od e ros as fo rz as p olítica s e e con óm ica s p re te n d e n p riva tiza r a n o sa lon g a e b rilla n te tra d ición cu ltu ra l co m o e s p e cie . D e b e m os s e r con scie n te s d e q u e o a cce so ó tra b a llo d e ce n tos d e xe ra ción s (in clu íd a a n os a ) n o n d e b e s e r b loq u ea d o e n n om e d o in te ré s p e rso a l d u n s p ou co s co b e n e p lá cito d u n h a cla s e p olítica co rta d e m ira s . Se n n in gu n a ve rg oñ a , o s p rop ie ta rios d o s a b e r d e se m b a rca n n o p od e r p o lítico ( á cab e z a d o M in iste r io d e Cu ltu ra e sp añ ol x a te ñ e n a u n d os se u s re p re s e n ta n te s ) p a ra d e se ñ a r as le is n o s e u b e n e f icio . ¿ P od e u n h a m in is tra d e cu ltu ra s e r a re p re s e n ta n te d aq u e le s q u e q u e r en lim itar o m eu a cce so á cu ltu ra ? É u n ca so cla ro d e b om b e iro p iróm a n o. O s in d ivid u os d a e sp e cie h u m a n a , on d e q u e r q u e se a to p e n , e s tán u n id os p olos fin o s f íos d o s ab e r: ca d a ve z q u e p re n d e m o s u n m isto u n d e lga d ís im o n e xo co m u n ícan os co a n ón im o e r e m oto d e s cu b rid or d o lu m e . S e a n te s as co n s ig n a s f oro n im p re n ta p ara to d o s, lib ro s p ar a to d os , a lfa b e tiz a ción p ar a to d os , a g ora a con sig n a d e b e s e r c o ñ e c em e n to p a ra to d o s, g r a tis e s en re s tric ió n s n u n in ter n e t lib re . A a lte rn a tiv a é te r rib le : coñ e ce m e n to e n m a n s d u n s p ou co s, e a ca m b io d e car tos . A in d u s tria d a cu ltu ra p rod u ce tan tísim os co n tid o s q u e e n re a lid ad e cas e d e b er ía n p a g a rn o s p a ra q u e o s co n s u m íra m os : ta l p la n te xa m e n to, a ín d a q u e p a re za a b s u rd o, n o n o é . É e x acta m e n te o q u e ocu rre n o cas o d a rad io e a te le v is ión , q u e s on n a p rá ctica g ra tis , e a s d istin ta s ca d ea s lo ita n p ola n o sa a u d ie n cia . A id e a d e co ñ e ce m e n to g ra tis e s e n r e strición s p o d e re s u lta r fa n ta s ios a, p e ro ta m é n re s u lta b a irre liz ab le h a i s é cu los u n h a s ocie d ad e a lf ab etiz a d a , o u u n h a re d e d e b ib lio te cas p ú b lica s g ra tu íta s. A gu e rra p o la cu ltu r a gra tu íta p a re ce h oxe g a ñ a d a d e a n te m á n , co m o n o se u d ía s e g a ñ o u a g u e rra d a im p re n ta e a g u e rra p ola alf ab e tiz a ción . O p ro b le m a é s e n o tr an scu rs o d a lgu n h a b ata lla p e rd e m o s m á is d o q u e ga ñ a m os : in tim id a d e e d ere itos civ ís , p o r ex e m p lo. O coñ e ce m e n to n on é só p od e r, é ta m é n lib e rd a d e . Gra v ad o Fla m m a rion ( s. XI X) que ilus tra ba un p op u lar lib ro f ran c és de d iv u lgac ió n as tro nó m ic a . Fo n te: W ik ipe d ia/C o m m o n s.

B e rn ard o d e Ch ar tre s d icía q u e “ so m os c om o an an os s u bid os a o m bro s de x iga nt es. Po d em o s v er m á is, e m áis lo nx e ca el es, no n po r a lg un h a d is tinc ió n fís ic a no sa , s en on p o rqu e so m o s lev an tad o s po la s úa g ra n altu ra .” A e le s lle s d e b e m os o q u e s om os , p a ra o b o e p a ra o m alo, e n o n a q u en n o s q u e re cob ra r p or le r o u p o r e s coita r m ú sica . No n p od em os p e rm itir q u e n os r ou b en e se le ga d o .

Ed u ar do F re sc o .

37

BRÉTEMA ENTR EVISTA

A…… Jon ata n

M artín ez Ro drígu ez A brim os u nh a secció n na re vista p ar a con versa r co n a ntig os a lum nos e a lu mna s, e com enza mos co n Jon atan Mar tín ez, qu e de nd e lo go , no n p asou de sap erci bid o n a sú a esta día no noso Centr o

Tres cous as que bota che s de m enos na da má is deixa r o Inst it uto. O s am igo s, al gún s p ro fe s, e q ue e ra un p ouco o sitio d e di str acció n do s meu s p robl ema s fa mili are s.

E n que ano deixa che s o IE S t omiño? Dei xei o IE S Tom iño n a fina lizaci ón d o cur so 20 04 -2 005 Con que título? Desg raza da men te sen n ing ún título Res úm enos a túa ac tividade a ca dém ica e/ou laboral dende que sa íche s do Institut o a ta hox e Den de qu e de ixei volu ntar iam ente o in sti tu to, a o pri ncip io e d e xeito in sconsci ente tod o me p ar ecía un cami ño de r osas. Bo te i u n l on go temp o sen de dica rme a na da má is qu e a xo ga r ó futbo l, ata qu e u n d ía e por ne cesid ad e, me deci do a bu scar u n tr ab allo . Co mezo n o mu nd o da no ite, d e cama rei ro d e disco te cas con 16 an os, e to do p are ce moi b on ito sen pr eocu pa rme d e nad a máis, nin p ensa r no futur o. E n ca nto cu mpro 1 8 a no s, “med io qu eim ad o” de se traba llo , d ecid o busca r un em pre go cu n h or ario má is n or mal e mel lor sol do. V ou de emp re sa e n e mpr esa sen ni ngú n títul o a cadé mico e a r esp osta é a me sma en tó do los sitio s: “é que así sen gr ad ua do te ría que ve r”… ”S e te coll ese ser ía de a pr en díz d ur ante do us an os”… e al gún s motivo s máis po los ca les me caía a car a de ve rgo ña . P or e sas data s fíxen me a min m esmo u nh a pre gu nta: Jona tan , esta é a vi da q ue ti que res? Doído e a fe ctad o, en can to pu id en co mece i a sa car a E SO , de seg uid o un ciclo me dio e h oxe en d ía e stou saca nd o o bach are la to a d istan cia n un in sti tu to de S antia go, aínd a qu e o qu e mái s me il usio na é q ue e stou o posi ta nd o pa ra G ard a Civi l.

38

o

Unha lem branza da t úa es tadía no IES pa ra non e sque ce r x am ais. Ca ndo o m eu e qu ip o foi g añ ad or d a ca rre ira d e orie nta ción e inte rpr etació n d a na tu re za , o rga niza do po los de pa rtame ntos de E duca ción Físi ca e B iolo xía na V al ga. Unha lem branza , agora, para borrar con tippex A s vece s qu e fu n e xpu lsad o do Cen tro e o s me us con fl itos co pr ofeso rad o. Ac ábanos e sta fras e: Aí, se volve se hoxe a o Inst it uto… S acar ía u nh a ca rre ira , INE F ou P sicol oxía. A índa q ue o m eu p ro pósi to sexa ser G a rda Ci vil. Q ue “bata llita ” de a lum no lle c ontarías a os teus netos ? Ca ndo na me tad e du nh a clase d e Le ng ua e scape i p ol a fiestra , e p úxe nme a xo ga r ao fútb ol na can cha do l ad o cos d e b ach are lato (n ing ué n se e nteir ou ).

BRÉTEMA Que dirías se algún ex compañeiro/a te chamase para montar unha “Asociación de antigos alumnos/as? Pois a miña resposta sería que si , en canto aprobara a oposición. Por último, ímosche pedir que deas algunhas suxerencias que, na túa opinión, mellorarían o funcionamento do Instituto: a) Unha para os alumnos/as b) Unha para os profes c) Umha para os pais e nais d) Unha para o Concello e) - Para os alumnos/as que están sacado boas notas e se portan ben, que sigan así se queren ter un bo futuro. Aos do sector contrario, que cambien a súa actitude agora que están a tempo e se esforcen en aprobar porque igual cando queiran recuperar ese tempo perdido quizais xa sexa tarde.

Queres engadir algo máis? Si, que en resumo un vai sabendo o depresa que pasan os anos, de todas as nosas obrigas e de que non hai que deixar escapar oportunidades como a de estudar no seu momento.

GRAZAS, JONATAN!

- Para os profes, que impoñan máis disciplina e ao mesmo tempo que sexan máis comprensivos cos alumnos/as, e que endurezan o aprobado na súa materia. - Para os pais e nais que non se dediquen a mimar aos seus fillos e colaboren co profesorado. - No tema do Concello non me meto. Considero que son moi xove e non teño argumentos para dar suxerencias, aínda que con isto non quero dicir que estea de acordo con todas as súas actuacións.

39

BRÉTEMA

M

ú

s

i

c

a

n

a

r

e

d

e

http://paimusica.com Producción propia galega, dende música tradicional ata música de vangarda,un selo discográfico dos máis activos en Galicia.

http://www.myspace.com Escaparate dixital onde se dan cita todos os estilos musicais. Se queres despuntar na música, non tes máis remedio que colgar o teu traballo en Myspace, como fixeron moitos dos grupos hoxe en día recoñecidos mundialmente.

http://www.yes.fm. Suscribíndote a esta páxina, tes un importante catálogo de música (sobre todo actual) para escoitar online de forma gratuita, a cambio de publicidade.

Música folk, tradicional e de raíces, fusionada con outros xéneros.

http://www.spotify.com Toda a música que queiras á túa disposición. Eso sí, para escoitar on line, non para descargar.

http://www.hispasonic.com Se te consideras un xenio da informática musical, en Hispasonic teñen todo o que precisas para comenzar a despuntar.

40

XOVES

ARTIST

AS

Jennifer Guerreiro Costa. 2º ESO

LucíaDomínguez Acuña. 2º ESO

E

ti quen ves sendo?...