Ramiz Asker Dlt Gramer

Бу китабы тцрклцйя он ювлад бяхш етмиш язиз атам вя анамын Бахшяли Гяляндяр оьлу вя Сяриййя Тащир гызынын унудулмаз хатирясиня итщаф едирям.

Рамиз ЯСКЯР

МАЩМУД КАШЬАРИНИН «ДИВАНЦ ЛЦЬАТ-ИТ-ТЦРК»

ЯСЯРИ ЦЗРЯ БИБЛИОГРАФИК ВЯ ГРАММАТИК

ЭЮСТЯРИЖИ

БАКЫ - 2008

Аврасйа Йазарлар Бирлиьи Йайынлары Дил Араштырмалары Дизиси: 3 Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Фолклор Институту Елми Шурасынын гярары иля няшр олунур Елми редактор:

АМЕА-нын мцхбир цзвц, Тцрк Дил Гурумунун фяхри цзвц, ямякдар елм хадими, филолоэийа елмляри доктору, профессор Тофиг ЩАЖЫЙЕВ

Ряйчиляр:

профессор Щцсейн Исмайылов профессор Язизхан Танрыверди профессор Мяммядяли Гыпчаг профессор Мящяррям Мяммядли

Рамиз ЯСКЯР. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри цзря библиографик вя грамматик эюстярижи. Бакы, 2008, 192 сящ. Дащи тцрк дилчиси вя енсиклопедисти Мащмуд Kашьаринин «Диванц лцьат-иттцрк» ясяри дцнйа дилчилик елминин ян гядим вя ян мющтяшям нцмуняляриндян биридир. Тцрк дцнйасынын вя тцрколоэийа елминин ян парлаг, ян ящямиййятли ясяри олан «Диванц лцьат-ит-тцрк» йалныз тцрк дили вя ядябиййатынын дейил, еляжя дя тцрк тарихинин, тцрк мядяниййятинин, тцрк мянявиййатынын вя психолоэийасынын тядгиги цчцн мисилсиз мянбя, битмяз-тцкянмяз гайнагдыр. Бу шащ ясяр щаглы олараг мин ил бундан яввялки тцрк дцнйасынын енсиклопедийасы, тцрклцйцн айнасы, Мащмуд Kашьари ися тцркчцлцйцн вя тцрколоэийанын баниси сайылыр. Китабда Мащмуд Кашьари вя «Диванц лцьат-ит-тцрк» щаггында мцхтялиф юлкялярдя вя диллярдя йазылмыш 1.300-дян артыг елми ясярин библиографийасы вя «Диван»ын грамматик эюстярижиси верилмишдир. Китаб дилчиляр, ядябиййатчылар, али мяктяблярин филолоэийа факцлтяляринин тялябяляри цчцн нязярдя тутулур. Арзу вя ирадларынызы бу цнвана эюндяря билярсиниз:

[email protected] IСБН 978‐9952‐29‐058‐6   © Рамиз Яскяр, 2008 2

ИЧИНДЯКИЛЯР: Ихтисарларын сийащысы ..................................................... 4 Дцнйа дилчилик елминин шащ ясяри ................................ 6 Библиографик эюстярижиляр ............................................. 20 1. Азярбайжан дилиндя ................................................ 20 2.Тцрк дилиндя ............................................................. 37 3. Юзбяк дилиндя .......................................................... 68 4. Уйьур дилиндя .......................................................... 70 5. Газах дилиндя .......................................................... 72 6.Тцркмян дилиндя ...................................................... 73 7. Татар дилиндя ........................................................... 83 8. Башгырд дилиндя ....................................................... 83 9. Тажик дилиндя .......................................................... 83 10. Фарс дилиндя ........................................................... 83 11. Чин дилиндя ............................................................ 83 12. Йапон дилиндя ....................................................... 86 13. Рус дилиндя ............................................................ 86 14. Инэилис дилиндя ........................................................ 112 15. Алман дилиндя ....................................................... 115 16. Франсыз дилиндя ...................................................... 118 17. Италйан дилиндя ....................................................... 118 18. Мажар дилиндя ....................................................... 118 «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик эюстярижиси вя онун ящямиййяти ................................... 119 Грамматик эюстярижиляр .............................................. 126 А) Адлардан вя феллярдян исим йараданлар ................ 126 б) Адлардан вя феллярдян сифят йараданлар ................. 145 ж) Сай йараданлар ........................................................ 152 ч) Явязлик йараданлар ................................................. 153 д) Адлардан вя феллярдян зярф йараданлар .................. 158 е) Адлардан вя феллярдян фел йараданлар .................... 160 я) Кюмякчи нитг щиссяляриня аид оланлар ..................... 182 3

ИХТИСАРЛАРЫН СИЙАЩЫСЫ: АДД – Автореферат докторской диссертации. АКД – Автореферат кандидатской диссертации. АН СССР – Академия Наук СССР. ДАН-В – «Доклады Академии Наук», серия В. Изв. АН – Известия Академии Наук. ЗТ – «Зарубежная тюркология» (сборник). НАА – «Народы Азии и Африки» (журнал). ОГН – «Отделение гуманитарных наук» (серия). ОЛЯ – «Отделение литературы и языка» (серия). СВ – «Советское востоковедение» (сборник). СТ – «Советская тюркология» (журнал). ТС – «Тюркологический сборник». АМ – «Асиа Маъор» (ъурнал). ББ – Билимсел Билдирилер (елми мярузяляр). ДД – «Дил Дерэиси» (ъурнал). ИА – «Ислам Ансиклопедиси». КЖс – «Кюрюси Жсома» (ъурнал). КСз – «Келети Сземле» (ъурнал). МК – «Милли Кцлтцр» (ъурнал). МТ – «Милли Тетеббулар» (ъурнал). ТД – «Тцрк Дили» (ъурнал). ТДА – «Тцрк Дцнйасы Араштырмалары» (ъурнал). ТДАЙ-Б–Тцрк Дцнйасы Араштырмалары Йыллыьы-Бцллетен. ТДК – Тцрк Дил Куруму. ТК – «Тцрк Кцлтцрц» (ъурнал). ТКАЕ – «Тцрк Кцлтцрцнц Араштырма Енститцсц». ТМ – «Тцркийат Межмуасы» (ъурнал). ТТК – Тцрк Тарищ Куруму. ТЙ – «Тцрк Йурду» (ъурнал). 4

УАЪ – «Урал-Алтаисжще Ъащрбцжщер» (ъурнал). УЪб – «Унэарисжще Ъащрбцжщер» (ъурнал). ХДИЪ – Шинжанг дашун илмий ъурнили (Синтсзйан Университетинин Елми Ясярляри). ДД – Докторлуг диссертасийасы. ДДА – Докторлуг диссертасийасынын авторефераты. НД – Намизядлик диссертасийасы. НДА – Намизядлик диссертасийасынын авторефераты.

5

ДЦНЙА ДИЛЧИЛИК ЕЛМИНИН ШАЩ ЯСЯРИ Бу ил илк тцрк енсиклопедисти, дащи дилчи, филолог, етнограф вя мядяниййятшцнас Мащмуд Kашьаринын анадан олмасынын 1.000 иллик йубилейи УНЕСЖО-нун гярары иля бцтцн дцнйада гейд олунур. Орта ясрляр дюврцнцн ян нящянэ дювлятляриндян бири, тарихдя илк тцрк-ислам дювляти олан Гараханиляр империйасыны гуран ханяданын цзвц Мащмуд Кашьари щямин империйанын баниси Кюл Билэя хаганын сяккизинжи нясилдян тюрямяси, тахт-таж цчцн хцсуси тярбийя едилян, Гарахани щюкмдарлары сийащысында доггузунжу сырада тахта чыхажаг вялиящд шащзадя олмушдур. О, 1008-жи илдя Кашьар шящяринин йахынлыьындакы Опал кяндиндя дцнйайа эялмиш, мцхтялиф мядрясялярдя мцкяммял тящсил алмыш, рийазиййат, щесаб, щяндяся, астрономийа, кимйа, дил, ядябиййат, тарих, жоьрафийа, фялсяфя, щцгуг, тябабят, илащиййат, педагоэика, психолоэийа, щярб сяняти, мянтиг, сийасят, етика вя саир елм сащяляриндя дярин биликляр газанмышдыр. Бундан башга, о, етнографийа иля дя йахындан марагланмыш, идман вя яйлянжя ойунлары, кулинарийа вя мусиги, эейим вя бязяк яшйалары, тижарят, овчулуг, балыгчылыг вя атчылыг, сяняткарлыг, якинчилик вя щейвандарлыг кими сащяляря вагиф олмуш, яряб, фарс, бюйцк ещтимала эюря, щям дя соьд вя йунан диллярини мцкяммял шякилдя юйрянмиш, бу диллярдя йазылмыш бядии, елми ядябиййаты, Фяраби, ибн Сина, Бируни кими дцщаларын, йунан, щинд, Чин мцяллифляринин ясярлярини охумушдур. Мащмуд Кашьари халг щяйатына хцсуси мараг эюстярмиш, щяля эянж йашларында икян тцрк еллярини башдан-баша долашмыш, эяляжяк китабы цчцн дил, ядябиййат, тарих, жоьрафийа, етнографийа сащясиндя зянэин материал топламышдыр. Мащмуд Kашьари 30-дан йухары тцрк лящжясини, о жцмлядян оьуз, гыпчаг, карлуг, бульар, арьу, кянчяк, уьрак, йабаку, йямяк, бячяняк, ытлык, кай, чиэил, тухсы, чумул, басмыл, кючя, 6

сувар, уч, барсьан, хаганиййя, татар, тцркмян, чарук, башьырт, сюэцт, йаьма, уйьур лящжялярини, тцрк олмайыб тцркжя билянданышан тцбцтлярин, хотянлярин вя диэяр халгларын диллярини бцтцн инжяликляриня гядяр юйрянмиш вя юзцнцн мяшщур ясяри «Диванц лцьат-ит-тцрк»дя якс етдирмишдир. Бурада кцлли мигдарда ярябжя, ара-сыра фарсжа, чинжя вя щинджя мисаллар верилмишдир. Бир сюзля, «Диван»да 40-а йахын дил вя лящжя иллцстрасийа олунмушдур. Тцрк дилляринин лексикасына, грамматик гурулушуна даир бу надир мялуматлар бу диллярин тарихи инкишаф йолуну излямяк, тарихи грамматикасыны тяртиб етмяк бахымындан сон дяряжя мцщцм ящямиййят дашыйыр. «Диван» Азярбайжан дили цчцн дя чох мцщцм гайнагдыр. Мащмуд Kашьари «Диван»да тцрк ядябиййаты вя шифащи халг йарадыжылыьы цчцн мисилсиз ящямиййят дашыйан 318 сав, йяни аталар сюзц вя мясял, дейим, кялам вя афоризм (онлардан 26-сы ДЛТ-дя ики, 6-сы цч дяфя тякрар едилир) вермишдир. Бунлар тцрклярин дцнйаэюрцшцнц, милли яхлаги-мяняви дяйярлярини, щяйат щадисяляриня мцнасибятини, бир сюзля, узун ясрлярин мцшащидя вя тяжрцбяси нятижясиндя йаранан халг фялсяфясини якс етдирир, эянжляря ибрятамиз юйцдляр ашылайыр. ДЛТ-дяки шеир нцмуняляри ися (цмуми щяжми 764 мисра олан 289 бянд вя бейт) тцрк бядии тяфяккцрцнцн бцтцн инжялийини вя зярифлийини ортайа гойур. Бурада бюйцк тцрк хаганы Алп Яр Тонганын (Яфрасийабын) юлцмцня щяср олунмуш цряк парчалайан мярсийя, тяркян хатуна хитабян йазылмыш дуйьу йцклц бяндляр, ашиганя-лирик парчалар, ов вя саваш сящнялярини, тябият лювщялярини якс етдирян ясасян 7-8 щежалы лаконик шеирляр юз мцкяммяллийи вя ифадя васитяляринин зянэинлийи иля инсаны щейран едир. Ясярдя онларжа сийаси, игтисади, щярби термин, ад, цнван, мяишят яшйаларындан, ятриййат вя ипяк нювляриндян тутмуш палто, плаш, ялжяк, щятта цтц барядя ян мцхтялиф мялуматлара, йцзляржя щейван вя битки, силащ вя чальы алятинин адына раст эялирик. Kитабда 200-дян артыг дярман нювц, 30-дан чох хястялик ады, тягрибян 40 йемяк вя ички ресепти, 30-дан чох ипяк чешиди юз яксини тапмышдыр. Бцтцн бунлар тцрк мядяниййят тарихи вя етнографийасы бахымындан бюйцк дяйяр дашыйан билэилярдир. 7

ДЛТ-йя ялавя едилмиш йуварлаг дцнйа хяритяси дя бюйцк ящямиййятя маликдир. Бу, илк тцрк хяритясидир. Баласаьун шящярини мяркяз олараг гябул едян, диаметри 17,75 см олан бу хяритядя мигйас тятбиг едилмямиш, паралел вя меридианлар эюстярилмямишдир. Лакин буна бахмайараг онун хята пайы чох аздыр. Мясялян, Kашьарла Йаркяндин арасы 8 мм олараг верилмишдир. Бу да эерчяк мясафяйя (195 км) нисбятдя 1:25.000.000-луг бир мигйаса уйьун эялир. Бу хяритядя жящятляр вя жоьрафи йюнляр, тцрк елляринин вя юлкялярин жоьрафи ардыжыллыьы, щятта екватор вя шимал гцтбц, даьлар вя чайлар, сящралар вя дянизляр тясвир едилмишдир. Хяритядя ады «ярзи-Азярабадган» кими эюстярилян Азярбайжанын жоьрафи мювгейи вя гоншулары да юз яксини тапмышдыр. Мин ил яввялки тцрк дцнйасынын жоьрафийасынын дягиг тясвирини верян бу хяритя юз дюврц цчцн идеал сайыла биляр. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн ясас мятнини 1072-74-жц иллярдя Тцркцстанда йазан Мащмуд Кашьари юз доьма юлкясиндя баш верян сарай чеврилишляри, дахили чякишмяляр вя мцщарибяляр цзцндян ислам дцнйасынын пайтахты Баьдада цз тутмаг мяжбуриййятиндя галмышдыр. О, 1075-77-жи иллярдя ясяр цзяриндя Баьдадда тамамлама вя редактя ишляри апармышдыр. Мцяллифин ислам хялифясиня тягдим етдийи «Диванц лцьат-ит-тцрк»дя тягрибян 8 мин сюз верилмишдир, бунлардан 782-си мцхтялиф бойлара мяхсус лящжя сюзляридир. Узун мцддят Баьдадда галан Мащмуд Кашьари нящайят юз вятяниня дюнмцш, Опалда мядряся ачараг орада дярс демиш вя 1105-жи илдя щямин кянддя 97 йашында вяфат етмиш, Гараханиляря мяхсус аиля мязарлыьында дяфн олунмушдур. Бурада халгын бюйцк мящяббятля «Щязряти Мювлана Шямсяддин Ялламя» адландырдыьы вя ясрлярдян бяри зийарят етдийи Мащмуд Kашьаринин тцрбяси Сябцк Тякин, Алп Тякин, Kылыч Буьра хан вя диэяр Гарахани улуларынын, о жцмлядян анасы Биби Рябиййя Щиникянин (хатунун) гябри иля йанашы йерляшир. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри орта тцрк дюврцнцн шащ ясяри, мин ил яввялки тцрклцйцн енсиклопедийасы, айнасыдыр. Щямин дюврцн диэяр мющтяшям ясярляриндян мювзу етибариля гящряманлыг дастанлары олан «Дядя Горгуд»дан вя «Манас»дан, дидактик «Гутадьу Билиэ» поема8

сындан фяргли олараг «Диван» бирбаша тцрк дилиня, ядябиййата, фолклора, тарихя, жоьрафийайа, мядяниййятя, етнографийайа аиддир. Мцяллифин юз ялиля йаздыьы дюрд нцсхядян щеч бири бизя эялиб чатмамышдыр. «Диван»ын елм аляминя мялум олан йеэаня нцсхяси яслян Жянуби Азярбайжанын Савя шящяриндян олан, Шама (Дямяшгя) йерляшян сойдашымыз Мящяммяд ибн Ябу Бякр ибн Ябу-л-Фятщ яс-Сави, сцммя яд-Димяшги (йяни сонра Дямяшгдя йашайан) тяряфиндян Мащмуд Kашьаринин юз автографындан 200 ил сонра кючцрцлян нцсхядир. Бу эцн биз бу гиймятли ясярля таныш олмаьымыза эюря мящз она боржлуйуг. Ясярин ялйазмасы щазырда Фатищдяки (Истанбул) Миллят китабханасынын каталогунда Ар.4189 нюмря алтында гейдя алынараг мцщафизя олунур. Ясяр 1914-жц илдя мяшщур китабсевяр Яли Ямири тяряфиндян тясадцфян тапылмыш, Османлы империйасынын баш назири Тялят Пашанын щимайяси алтында танынмыш алим Рифят Килисли тяряфиндян 1915-17-жи иллярдя мятбяя цсулу иля няшр едиляряк тцрколоэийанын ян бюйцк вя зянэин мяхязи кими шющрят газанмышдыр. Жащаншцмул тцрк мядяниййятинин ян парлаг нцмуняляриндян бири олан «Диван» даща сонра алман (Карл Броккелманн), тцрк (Бясим Аталай; Сечкин Ярди вя Сяраб Туьба Йуртясяр), юзбяк (Салищ Мцтяллибов), уйьур (12 няфярлик щейят), инэилис (Роберт Данкофф вя Жеймс Келли), газах (Яскяр Егеубай), Чин (коллектив), фарс (Щцсейн Дцзэцн), Азярбайжан (Халид Сяид Хожайев; Рамиз Яскяр) вя рус дилиня (Ялибяй Рцстямов; Зифа-Аулийа Ауезова; Рамиз Яскяр) тяржцмя олунмушдур. «Диван» цмумиййятля 21 дяфя мцхтялиф дилляря тяржцмя едилмиш, бунлардан икиси йарымчыг галмыш, икиси йандырылмыш, цчц чапа лайиг эюрцлмямиш, бири сийаси сябябляр цзцндян няшр олунмамыш, 11 тяржцмя ишыг цзц эюрмцшдцр. Бир тяржцмя чап просесиндядир, диэяри ися юз няшрини эюзляйир. Щазырда ДЛТ-нин гырьыз вя тцркмян дилляриня тяржцмяси цзяриндя иш апарылыр, Тцркийядя тцрк дилиня йени бир тяржцмя щяйата кечирилир. ДЛТ-нин тяржцмяси иля мяшьул олдуьу цчцн 4 тяржцмячи (Х.С.Хожайев, Кутлуь Шевки, Мящяммяд Яли, Ящмяд Зийаи) тцрк дцшмянляри тяряфиндян гятля йетирлмиш, бири (Исмайыл Да9

моллам) мцяммалы шякилдя дцнйасыны дяйишмиш, бири ися (Яскяр Егеубай) эярэин иш реъими цзцндян вахтсыз вяфат етмишдир. «Диван» шящидляринин мцгяддяс рущу гаршысында сайьы иля баш яйирик. Бюйцк, няжиб вя гящряман Тцрк Милляти саь олсун! М.Ф.Кюпрцлц ДЛТ-нин тцрколоэийа цчцн мцстясна ящямиййятини бу сюзлярля ифадя етмишдир: «Кашгарлы Мащмудун ясяри садяжя бир лцьят дейил, тцрк лящжяляри вя онларын фонетик хцсусиййятляри, морфлоэийасы ... щаггында узун мцддят тядгиг едиляжяк бир мялумат мянбяйидир»1. Танынмыш диваншцнас А.Н.Кононов «Диван»ын дяйярини ашаьыдакы шякилдя ифадя етмишдир: «Мащмуд Кашьаринин Лцьяти сюзцн там мянасында бир сыра тцрк дилляринин фонетикасы, грамматикасы вя лексикасы цзяриндя чох мараглы вя чох инжя мцшащидялярин гызыл хязинясидир, хаганиййя (гарахани) тцркляри, тцркмянляр, оьузлар, йаьмалар, чиэилляр, гырьызлар щаггында мисилсиз лингвистик, етнографик, фолклор, жоьрафи, тарихи мялуматлары бизя чатдыран йеэаня ясярдир. Бцтцн бу зянэинликляри юйрянмяк илк тцрколог, лексикограф вя лингвист, етнограф вя фолклорчу, жоьрафийашцнас вя тарихчи, юлмяз «Тцрк дилляринин лцьяти» ясяринин мцяллифи Мащмуд Кашьаринин хатирясиня ян йахшы ещтирам оларды»2. Т.И.Щажыйев ися ясярин ящямиййятини бу шякилдя хцлася етмишдир: «Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» китабы щям щяжм, щям мязмун, щям дя йазылма тарихи етибариля тцрколоэийанын ян бюйцк, ян гиймятли, ян гядим ясяридир. Тцрк дцнйасынын бу мющтяшям абидясинин, эеж дя олса, Азярбайжан дилиня тяржцмяси вя няшри, филолоэийамызын елми дювриййясиня дахил едилмяси, тядгигатчылара, эениш зийалы вя охужу кцтлясиня чатдырылмасы юлкямизин елми-мядяни щяйатында мцщцм щадисядир. Бу надир лцьят-енсиклопедийа сайясиндя гядим йазылы абидяляримизин даща дцзэцн охунмасы вя анлашылмасы, милли мядяниййятимизин бир чох мцщцм жящятляринин даща йахшы юйрянилмяси вя гавранылмасы мцмкцн олажагдыр. ДЛТ мин ил бундан яввялки дилимизин, тарих вя мядяниййятимизин ян дяйярли, ян башлыжа мянбяйи вя мяхязи кими елмимиздя тамамиля йени цфцгляр 1 2

М.Ф.Кюпрцлц. Тцрк Дили ве Едебийаты Щаккында Араштырмалар. Истанбул: 1934, с. 42. А.Н.Кононов. Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат ит-тюрк». СТ, 1972, № 1, с. 16-17.

10

вя истигамятляр ачмаьа, даща эениш, даща ящатяли вя даща дярин арашдырмалар апармаьа кюмяк едяжякдир»1. Мащмуд Кашьаринин анадан олмасынын 1.000-жи илдюнцмц мцнасибятиля Тцркийянин мядяниййят назирлийи, ТИКА, Тцрк Дил Гуруму, бир сыра университетляр мцхтялиф тядбирляр кечирмяйи планлашдырмышлар. Анкарада йерляшян Аврасийа Йазарлар Бирлийи ися Мащмуд Кашьаринин буэцнядяк тапылмамыш «Китабц жяващир ин-нящви фи лцьат-ит-тцрки» ясярини тапан шяхся 1.000 жцмщуриййят алтыны юдцл вериляжяйини бяйан етмишдир. Щюрмятли устадым, щяр ишдя даим мяня мяняви дястяк олан, юз кюмяйини вя дяйярли мяслящятлярини ясирэямяйян Азярбайжан Милли Елмляр Академийасынын мцхбир цзвц, Тцрк Дил Гурумунун фяхри цзвц, ямякдар елм хадими, Бакы Дювлят Университети тцрколоэийа кафедрасынын мцдири, милли тцрколоэийамызын вижданы вя байрагдары, филолоэийа елмляри доктору, профессор Тофиг Щажыйевин тювсийяси вя исрары иля Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня тющфя олараг «Диванц лцьат-иттцрк»дян бящс едян ян мцщцм китаб, монографийа вя елми мягалялярин библиографик эюстярижисини щазырламаьы юз ющдямя эютцрдцм. Тофиг мцяллим беля бир вясаитя жидди ещтийаж дуйулдуьуну вя бунун тцрколоэийа елми, тцрк дили вя мядяниййяти гаршысында мцщцм хидмят олажаьыны тялгин етдийи цчцн мян бу аьыр, цзцжц ишя эиришдим, Мащмуд Кашьари вя «Диван» щаггында мцхтялиф иллярдя вя юлкялярдя 18 дилдя (Азярбайжан, тцрк, уйьур, юзбяк, газах, тцркмян, татар, башгырд, фарс, тажик, Чин, йапон, рус, инэилис, франсыз, алман, италйан вя мажар) гялямя алынмыш 1.300-я гядяр елми ядябиййат топладым. Онлардан там минини сечяряк бир нечя ай яввял «Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллийик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи»2 адлы китабы тяртиб етдим. Бу вясиля иля мцяллимим вя достум Тофиг Щажыйевя юз дярин миннятдарлыьымы изщар етмяк истяйирям. Щяр бир елми ясяримдя олдуьу кими, бурада да бцтцн уьурлар она, гцсурлар мяня аиддир. 1 Т.И.Щажыйев. Редактордан. Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 7. 2 Рамиз Яскяр. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы: МБМ, 2008, 96 с.

11

Бу эюстярижиляр арасында танынмыш диваншцнас алимлярдян М.Ф.Кюпрцлц, Я.Жяфяроьлу, М.Ш.Цлкцташыр, М.Мансуроьлу, Н.Щажыеминоьлу, Я.Б.Яржиласун, К.Броккелманн, Р.Данкофф, Ж.Келли, А.Н.Кононов, Т.А.Боровкова, Н.А.Баскаков, Я. Няжиб, Я.Тенишев, С.Мцтяллибов, Щ.Щясянов, Х.Нигматов, А. Курышъанов, Я.Жяфяр, Я.Дямирчизадя, Ф.Зейналов, М.Ширялийев, Ж.Жяфяров, В.Асланов, Т.Щажыйев, Е.Язизов, И.Вялийев вя башгаларынын йаздыьы ясярляр хцсусиля дяйярлидир. Тябии ки, эюстярижидяки бцтцн ясярляр доьрудан-доьруйа «Диванц лцьат-ит-тцрк»я аид дейилдир. Онларын бир гисми Гараханиляр империйасынын тарихиня, ХЫ ясрин ядяби-бядии мцщитиня, ДЛТ иля «йашыд» олан диэяр ясярляря (мясялян, «Гутадьу Билиэ»я вя йа «Дядя Горгуд» дастанларына), орта ясрляр Азярбайжан йазылы абидяляриня даир арашдырмалара, яски лцьятляря, щабеля грамматикайа аиддир. Бунлар ДЛТ-ни даща йахшы тящлил етмяк вя анламаг цчцн охужуйа лазым олан ясярлярдир. ДЛТ иля баьлы буэцня гядяр Тцркийядя, Русийада, Алманийада, АБШ-да, Чиндя, Юзбякистанда, Азярбайжанда вя диэяр юлкялярдя апарылмыш бцтцн тядгигатлар, йазылмыш елми ясярляр мяним тезликля чапдан бурахмаьы нязярдя тутдуьум «Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри» адлы монографийамда эениш шякилдя шярщ едилмишдир. «Диванц лцьат-ит-тцрк» мювзусунда нювбяти вясаити, йяни ДЛТ-нин грамматик эюстярижисини щазырлайаркян ялимдяки бцтцн библиографик эюстярижиляри (тяхминян 1.300 ясяр) няшр етмяк гярарына эялдим. Инанырам ки, бу кичикщяжмли вясаит Мащмуд Кашьари вя онун юлмяз «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри щаггында бундан сонра Азярбайжанда вя гардаш тцрк дювлятляриндя, щабеля башга юлкялярдя апарылажаг елми-тядгигат ишляри цчцн мцщцм гайнаг олажаг вя ясярин елми-мядяни мцщитдя популйарлашмасына вя диваншцнаслыьын инкишафына йардым едяжяк. Йери эялмишкян, ону да дейим ки, бу эюстярижиляря Азярбайжан алимляринин даща чох ещтийажы вар. Чцнки диваншцнаслыг сащясиндя юлкямиздя жидди уьурлар газанылдыьыны сюйлямяк мцмкцн дейил. Бунун башлыжа сябябляриндян бири ДЛТ-нин милли филолоэийамызын дювриййясиня эеж дахил едилмясидир. Йалныз 12

ону демяк кифайятдир ки, «Диван»ын Азярбайжан дилиндя няшри иши биздя Тцркийядякиндян тягрибян 60 ил, юзбяклярдян 40 ил, уйьурлардан 20 ил, газахлардан 10 ил сонра йериня йетирилмишдир. Щалбуки «Диван»ын Азярбайжан дилиндя няшр олунмамыш илк тяржцмяси ютян ясрин 30-жу илляриндя баша чатдырылмышдыр. Щямин дюврдя ДЛТ щаггында бязи тядгигатлар да апарылмышдыр. Щяля 1924-жц илдя танынмыш ядябиййатшцнас Щяняфи Зейналлы «Диван» вя Мащмуд Кашьари щаггында юз мцлащизялярини билдирмишдир1. 1926-жы илдя Бакыда кечирилян Ы Цмумиттифаг тцрколоъи гурултайда Бякир Чобанзадя (1893-1937) ДЛТ-нин материаллары ясасында тцрк лящжяляринин йахын гощумлуьу щаггында мярузя2 иля чыхыш етмишдир. О, Фярщад Аьайевля бирликдя йаздыьы тцрк грамматикасындан бящс едян китабында3 да йери эялдикжя «Диван»дан сюз ачмышдыр. Щямин иллярдя АДУ-нун шярг факцлтясиндя чалышан Фялястин (бязи мянбяляря эюря Сурийа) мяншяли христиан яряб олан танынмыш алим ял-Жузи Бяндяли Сялиба (елм аляминдяки христиан ады: Пантелеймон Кристович Ъузе, 1871-1942) ДЛТ щаггында бир нечя санбаллы мягаля йазараг ясяри жидди шякилдя тядгиг етмишдир4. Бурайа С.Х. Хожайевин бир мягалясини5 дя ялавя етмяк лазымдыр. Мяшщур ядябиййатшцнас Ямин Абид дя ДЛТ барядя дяйярли фикирляр сюйлямишдир6. Бунлардан башга, мятбуатда чыхан бязи йазылар ДЛТ-нин эениш охужу кцтлясиня таныдылмасы бахымындан мцщцм рол ойнамышдыр. 1937-жи илдя Х.С.Хожайевин ЧК тяряфиндян физики мящвиндян сонра узун илляр Азярбайжанда «Диван» мювзусуна бир нюв табу гойулмуш, щеч бир тядгигат иши апарылмамышдыр. Йалныз

Щ.Зейналлы. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1983, с. 127. Б.Чобанзаде. О близком родстве тюркских наречий. Ы Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля–5 марта 1926 г. Баку: 1926, с. 96-102. 3 Б.Чобанзадя, Ф.Аьазадя. Тцрк грамери. Бакы: 1929, 201 с. 4 П.К.Ъузе. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк. Дядя Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с. 96-105; йеня онун: Тщесаурус Линэуарум Туркожум. Известия восточного факультета Азербайджанского гос. университета. Востоковедение, Ы, 1926, с. 74-94; ЫЫ, 1927, с. 27-35. 5 Х.С.Ходжаев. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгарского. Труды Азербайджанского филиала АН СССР, серия лингвистическая, Баку: 1936, № 31, с.105-112. 6 Я.Абид. Щежа вязнинин тарихи. «Маариф ишчиси» ъурналы, 1927, № 3, с. 50-55. 1 2

13

1947-жи илдя азярбайжанлы тцркологлардан Й.З.Ширванинин Юзбякистанда уйьур дилиндя бир мягаляси1 дярж едилмишдир Бу вязиййят 1958-жи иля гядяр давам етмишдир. Щямин ил эюркямли алим Я.Жяфяр шяргшцнасларын Дашкянддя кечирилян Ы елми конфрансында Мащмуд Кашьаринин лингвистика тарихиндя илк дяфя тятбиг етдийи мцгайисяли-тарихи метод щаггында мярузя охумушдур2. Бундан 6 ил сонра Я.Дямирчизадянин йахын мювзуда бир мягаляси дярж едилмишдир3. Бурада ДЛТ мцяллифинин дцнйа дилчилийи тарихиндяки мцстясна мювгейи елми дялиллярля эюстярилмиш, тцрк дилляринин юйрянилмясиндя онун ролу вя хидмяти вурьуланмышдыр. Цмумиййятля, Я.Дямирчизадя Азярбайжан ядяби дили тарихиндян, Дядя Горгуд дастанларынын дилиндян бящс едян китабларында тез-тез ДЛТ-йя мцражият етмиш, мцвафиг паралел вя мцгайисяляр апармышдыр4. Ютян ясрин 60-жы илляриндя Г.Байрамовун5 вя Г.Гулийевин6 мягаляляри чап олунмушдур. Ясярин 900 иллик йубилейи яряфясиндя юлкямиздя диваншцнаслыг сащясиндя бир жанланма йаранмыш, ДЛТ иля баьлы бир сыра йазылар гялямя алынмышдыр. Бунлардан М.Ширялийевин Мащмуд Кашьаринин диалектолоъи эюрцшлярини тящлил едян мягаляси7 хцсуси гейд олунмалыдыр. Алим бурада «Диван» мцяллифини дцнйада илк диалектолог кими характеризя етмиш, онун излядийи елми методу эюздян кечирмишдир. В.Асланов бир ясяриндя8 «Диван» иля Азярбайжан дили арасында мцгайисяляр апармыш, Ж.И.Жяфяров ДЛТ-дя алынма сюзляр, кянчяк вя арьу дилляри щаггында мяга1 Й.З.Ширвани. М.Кошьарий ва унинг «Девону луьотит турк» асари. «Шарк хакикати», Тошкент: 1947, № 3. 2 А.Джафар. Из истории применения сравнительно-исторического метода к изучению тюркских языков. Материалы Ы научной конференции востоковедов. Ташкент: 1958, с. 856-862. 3 А.М.Демирчизаде. Сравнительный метод лингвиста ХЫ века М.Кашгарского. Изв.АН Азерб.ССР. Серия общественных наук. 1964, № 4, с. 45-55. 4 Я.М.Дямирчизадя. Азярбайжан ядяби дилинин тарихи. Ы щисся. Бакы: Маариф, 1979, 268 с., йеня онун: «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларынын дили. Бакы: Елм, 1999, 140 с. 5 Г.А.Байрамов. М.Кашьаринин «Дивани-лцьят ит-тцрк» ясяриндя тцрк дилляри-нин фразеолоъи ващидляри. АДУ-нун Елми ясярляри, дил вя ядябиййат серийасы, Бакы: 1966, № 5, с. 18-26. 6 Г.Кулиев. О форме внительного падежа сюзин, теwесин в тексте «Диванц луэат-ит-тцрк» М.Кашгари. СТ, 1970, № 4, 67-70. 7 М.Ш.Ширалиев. Махмуд Кашгарский как диалектолог. СТ, № 1, 1972, с. 24-30. 8 В.И.Асланов. «Дивану лугат ит-тюрк» М.Кашгари и азербайджанский язык. СТ, 1972, № 1, с. 61-74.

14

ляляр1 гялямя алмыш, Е.Язизов ися дилимиздя гядим диалектлярин излярини ДЛТ-йя истинадян арашдырмышдыр2. Диэяр йазылардан С.Х.Хожайев щаггында Я.Тащирзадянин бир мягалясини3, щямин мювзуда Я.Шамилин цч мягалясини4 гейд етмяк лазымдыр. Танынмыш тцркологлардан мярщум Ф.Зейналов «Диван»ла ардыжыл мяшьул олмушдур. О, ДЛТ-йя щяср олунмуш мягалясиндя вя китабында5 Мащмуд Кашьари вя «Диван» щаггында дольун мялумат вермиш, орта вя йени тцрк дюврцндян бящс едян ясярляриндя6 ися тез-тез ДЛТ-йя мцражият етмишдир. Бундан сонра бязи дярслик вя елми-популйар няшрлярдя ДЛТ барядя аз-чох билэи верилмяйя башланмышдыр. Мясялян, П. Хялилов али мяктяблярин филолоэийа факцлтяляри цчцн нязярдя тутулан дярсликляриндя7, Я.Сяфярли вя Х.Йусифовун8, К.Вялийевин9 китабларында, Анарын «Мин беш йцз илин оьуз ше’ри» адлы анто-

1 Ж.И.Жяфяров. Гядим эянжяк дили. Тцрк дилляринин тарихи вя диалектолоэийасы проблемляри. Бакы: 1986, с. 13-18; йеня онун: М.Кашгаринин «Дивани-лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр. Тцрк дилляринин лексик-морфолоъи гурулушу. Бакы: 1981, с. 55-70; йеня онун: М.Кашгаринин «Дивани лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр. Тцрк дилляринин йазылы абидяляриня даир тядгигляр. Бакы: 1985, с. 32-38; йеня онун: Гядим арьу дили. Дилчилик жоьрафийасы, тарихи диалектолоэийа вя тцрк дилляринин тарихи проблемляри. Елми ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: 1982, с. 79-84. 2 Е.Язизов. Азярбайжан дилиндя гядим диалектлярин изляри (М.Кашьари «Диван»ынын материаллары ясасында). Бакы Университетинин хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. 1996, № 1, с. 5-14; йеня онун: Азярбайжан дилинин тарихи диалектолоэийасы: диалект системинин тяшяккцлц вя инкишафы. Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1999, 352 с.; йеня онун: М.Кашьари лцьяти вя ХЫ ясрин тцрк диалектляри. Сюз хязиняси. Бакы: Маариф, 1995, с. 88-93; йеня онун: М.Кашьари лцьятиндяки ики шерин мянбяйи. «Тцрколоэийа», 2003, № 1-2, с. 17-19; йеня онун: ХЫ ясрин тцрк диалектляри. «Хязяр» ъурналы, 1993, № 3, с. 87-90. 3 А.Тагирзаде. Халид Саид Ходжаев. СТ, 1988, № 3, с. 96-97. 4 А.Шамил. Щалит Саид: Юмрцнц Ортак Тцрк Кцлтцрцне Адайан Адам. Йом (Тцрк дцнйасы мядяниййят дярэиси-рцблцк). 2007, сайы 6, с. 60-74; йеня онун: Щалит Саид’ин Умумтцрк Дилинин ве Кцлтцрцнцн Корунмасында Ролц. Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. 10-15 Ейлцл 2007, Анкара: Билдири Юзетлери, с. 3-4; йеня онун: Халид Сяид. Филолоэийа арашдырмалары топлусу, 2003, сайы 19, с. 36-52. 5 Ф.Р.Зейналов. М.Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри. АДУ-нун Елми Хябярляри, Бакы: 1971, № 5, 18-26; йеня онун: Гядим тцрк йазылы абидяляри. Бакы: АДУ няшри, 1980, 96 с. 6 Ф.Р.Зейналов. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. Ы. Бакы: 1974, 142 с.; йеня онун: Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. ЫЫ. Бакы: 1975, 131 с.; йеня онун: Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. Ы. Бакы: 2008, 354 с.; йеня онун: Тцрколоэийанын ясаслары. Бакы: 1981, 348 с. 7 П.Хялилов. ССРИ халглары ядябиййаты. ЫЫ. Бакы: Маариф, 1977, с. 10-12; с. 81-82; йеня онун: Тцрк халгларынын вя шярги славйанларын ядябиййаты. Ы. Бакы: Маариф, 1994, с. 92-95. 8Я.Сяфярли, Х.Йусифов. Гядим вя орта ясрляр Азярбайжан ядябиййаты. Бакы: Маариф, 1982, с. 24. 9 К.Вялийев. М.Кашьарлы. Сюзцн сещри. Бакы: Йазычы, 1986, с. 181-189.

15

лоэийасында1, Н.Жяфяровун «Тцрк халглары ядябиййаты» мцнтяхябатында2 М.Кашьаринин «Диван»ындан сюз ачылмышдыр. Х.Короьлу да юз ясярляриндя3 «Диван»дан бящс етмиш, Алп Яр Тонга (Яфрасийаб) образынын тцрклярдяки вя фарслардакы бядии тяжяссцмцндян, тарихи-дастани мащиййятиндян сюз ачмыш, бир сыра мараглы фикирляр иряли сцрмцшдцр. Эюрцндцйц кими, ютян ясрин 80-жи илляринин орталарына гядяр юлкямиздя «Диван» барядя щеч бир монографийа вя диссертасийа йазылмамышдыр. Бу сащядя илк аддым кими А.Рящимовун намизядлик диссертасийасы4 тягдирялайигдир. «Диван»ын юйрянилмясиндя Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы Нясими адына Дилчилик Институтунун ямякдашларынын ролу айрыжа вурьуланмалыдыр. Онлар ДЛТ-нин дилчилик сащясиндяки дяйяри, тцрколоэийадакы ящямиййяти барядя мцхтялиф сяпкили елми ясярляр йазмышлар. Бу мянада А.Ялизадянин бирбаша ДЛТ-йя щяср олунмуш мягаляляри5 юз елми сиглятиня эюря хцсусиля сечилир. Р.Ейвазованын эюркямли Азярбайжан шаири Кишвяринин «Диван»ы иля М.Кашьаринин вя Я.Няваинин йарадыжылыьы арасында апардыьы паралелляр вя ясяр щаггында тядгигаты6 диггяти даща чох жялб едир. 2001-жи илдя Азярбайжанда ДЛТ щаггында ики монографийа ишыг цзц эюрмцшдцр. Бунлардан бири Я.Жащанэирин гялями1 Гашгарлы Мащмуд. Мин беш йцз илин оьуз ше’ри (антолоэийа). Тяртибчи, юн вя сон сюзлярин мцяллифи Анар. Бакы: Азярбайжан няшриййаты, 1999, с. 41-44. 2 Н.Жяфяров. Тцрк халглары ядябиййаты. Бакы: Шашоьлу, 2006, Ы жилд, с. 36-146. 3 Х.Г.Короглы. Алп Эр Тонга и Афрасияб по Ю.Баласагуни, М.Кашгари и другим авторам. СТ, 1970, № 4, с.108-115; его же: Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана. М.: 1983, 336 с.; йеня онун: Оьуз гящряманлыг епосу. Бакы: Йурд, 1999, 243 с. 4 А.Рагимов. «Дивану лугат-ит-тюрк» М.Кашгари и лексика азербайджанского языка. АКД, Баку: 1985, 26 с. 5 А.Ялизадя. Биринжи Тцрколоъи Гурултай вя Мащмуд Кашьарлынын «Дивани лцьяти-тцрк» ясяри. «Тцрколоэийа», 2006, № 2, с. 97-103; йеня онун: Мащмуд Кашьари вя онун «Дивани лцьятитцрк» ясяри. АМЕА-нын Хябярляри, 2004, № 3-4, с. 53-64; йеня онун: Мащмуд Кашьаринин «Дивани лцьяти-тцрк» ясяри вя елми цслуб. Фиолоэийа мясяляляри: нязяриййя вя методика. ЫЫЫ бурахылыш, Бакы: 1995; йеня онун: Проф. Я.Дямирчизадя вя «Дивани лцьяти-тцрк» ясяри. Педагоъи Университетин Хябярляри. Бакы: 2001; йеня онун: Дивани луэати-тцрк wорк афтер Мащмуд Касщэари. «Азербайджан и азербайджанцы». Баку: 2003, № 3-4. 6 Р.Ейвазова. Кишвяри «Диван»ынын дили (морфолоъи хцсусиййятляр). Бакы: Елм, 2005, 370 с.; йеня онун: Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки бир нечя етноним вя топонимлярин ареаллары. Орта яср ялйазмалары вя Азярбайжан мядяниййяти тарихи проблемляри. ЫЫЫ республика елми-нязяри конфрансы материаллары. Бакы: Юрняк, 1992, с. 70-73; йеня онун: Орта яср ядяби дил ялагяляринин Кишвяри ясярляриндя тязащцрц. Бакы: Елм, 1999, 293 с.; йеня онун: Язык «Диван»а Кишвери (морфологические особенности). АКД, Баку: 1977, 32 с.

16

нин мящсулудур1. Ясяр тцрколоэийада чох аз юйрянилмиш бир сащяйя–лингвистик поетикайа щяср едилмишдир. Бу мянада тядгигатын мцстясна ящямиййяти вя шяксиз уьуру вурьуланмалыдыр. Мцяллиф бурада ДЛТ-дяки бядии мятнляри ятрафлы тящлил етмишдир. А.Хялилин «Мащмуд Kашгарлынын «Тцрк дилляринин диваны китабы»нда ядяби мятнляр»2 адлы монографийасы да мараг доьурур. Даща сонра щямин мювзуда намизядлик диссертасийасы йазан вя щямкары Я.Жащанэирдян фяргли олараг юз тядгигатларында йалныз аталар сюзлярини тящлил едян алим ДЛТ-дяки паремиолоъи ващидляр барядя хейли мягаля дя3 гялямя алмыш, 2006-жы илдя «Яски тцрк савларынын семиотикасы»4 китабыны няшр етдирмишдир. Бу ясяр дя юз йцксяк елми сявиййяси иля сечилир. Артыг М.Кашьари вя «Диван» орта мяктяблярин йухары синифляринин дярс програмына5 дахил едилмишдир, университетлярин филолоэийа факцлтяляриндя хцсуси курс кими тядрис олунур. Севиндирижидир щалдыр ки, эянж тядгигатчылар да ДЛТ-йя мараг эюстярирляр. Бу сащядя Ж.Казымовун6 вя Ш.Щясянлинин7 гяляминдян чыхмыш йазылары гейд етмяк олар. Азярбайжанда ДЛТ иля ялагядар чап олунан бязи мягаляляр бу сятирлярин мцяллифиня мяхсусдур. Онун «Диван»ын АзярЯ.Жащанэир. Гядим тцрк ядябиййатынын лингвистик поетикасы (М.Кашьарлынын «Диванц лцьат-иттцрк» ясяриндяки бядии нцмуняляр ясасында). Бакы: Елм, 2001, 168 с. 2 А.Хялил. М.Kашьаринин «Тцрк дилляринин диваны китабы»нда ядяби мятнляр. Бакы: 2001, 182 с. . 3 А.Хялил. М.Kашгарлынын «Китаби дивани лцьят-ит тцрк» ясяриндя паремиолоъи ващидлярин структур-семантик тящлили. НДА, Бакы: 2005, 30 с.; йеня онун: «Дивани лцьят-ит тцрк»цн паремиолоъи фонду вя тяркиб елементляри. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 16, с. 89-93; йеня онун: ДЛТ-дя паремиолоъи мятнлярин тядгигиня даир. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 13, с. 159-189; йеня онун: ДЛТ-дя паремиолоъи ващидлярин семиотик структуруна даир. АШХЯТ, Бакы: 2005, № 14, с. 165-177; йеня онун: М.Кашгарлынын елми фяалиййятиндя фолклоршцнаслыьын йери. «Дядя Горгуд» топлусу, Бакы: 2002, № 4, с. 44-57; йеня онун: М.Кашгарлынын фолклоршцнаслыг фяалиййяти. АШХЯТ, Бакы: 2002, № 11, с. 91-100. 4 А.Хялил. Яски тцрк савларынын семиотикасы. Бакы: Сяда, 2006, 164 с. 5 Мащмуд Гашгарлы. Азярбайжан дили. Х синиф. Бакы: 2005, с. 24. 6 Жащид Казымов. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында щидронимляр. Тядгигляр. Бакы: 2007, с. 108-113; йеня онун: Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында оьуз бойлары. Елми ахтарышлар. ХХВЫЫ. Бакы: Сяда, 2006, с. 134-139; Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында ономастик терминляр. Терминолоэийа мясяляляри. Бакы: 2007, с. 159-164; йеня онун: Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ындакы топонимлярин Азярбайжан яразисиндяки изляри. Ономастика. Елми-ономастик ъурнал. Бакы: 2008, № 1-2, с. 154-161; Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндя Мангышлак, Манкянд вя Мангуз топонимляри. Таьыйев охулары. Бейнялхалг елми конфранс, Бакы: 1-2 ийун 2006-жы ил, с. 142-145. 7 Шябням Щясянли. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» абидясиндя ишлянян терминляр. Терминолоэийа мясяляляри, Бакы: 2006, с. 68-74; йеня онун: Тцрк дцнйасынын илк енсиклопедийасы. Тядгигляр, 2006, № 1, с.6-12. 1

17

байжан дилиня тяржцмясиня йаздыьы юн вя сон сюзляр, шярщ, гейд вя изащлар, гялямя алдыьы мягаляляр, маэистр пилляси цчцн тяртиб етдийи програмлар, мятбуат сящифяляриндя чыхышлары ясярин елми даирялярдя вя эениш охужу кцтляси арасында популйарлашдырылмасы мягсяди эцдцр. «Диван»ын ана дилимизя тяржцмясинин чапдан чыхмасы елми вя ижтимаи даирялярдя бюйцк севинжля гаршыланмыш, бир сыра елм вя мядяниййят хадимляри бу мцнасибятля мятбуатда вя медиа органларында чыхыш етмишляр. Онлар тцрклцйцн вя тцрколоэийанын шащ ясяринин Азярбайжан дилиня чеврилмясини милли мядяниййятимизин байрамы кими гиймятляндирмишляр1. ДЛТ-нин азярбайжанжа няшринин Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин Натяван адына клубунда, АМЕА Фолклор Институтунда, Бакы Славйан Унивеситетиндя, Анкарада Аврасийа Йазарлар Бирлийиндя, Тцрк Дил Курумунда тягдимат мярасимляринин кечирилмяси, Бакынын бцтцн телеканалларында, 2007-жи илин апрелиндя ТРТ-Инт каналында хцсуси верилишляр верилмяси, АзТВдя икищиссяли «Мащмуд Кашьари» филминин чякилмяси дя гейд олунмалыдыр. Щазырда Азярбайжанын али мяктябляриндя вя елми гурумларында бирбаша ДЛТ иля баьлы бир нечя намизядлик вя докторлуг диссертасийасы, диплом вя бурахылыш ишляри йазылыр, мцхтялиф тядгигатлар апарылыр. Лакин эюрцляжяк ясас ишляр щяля юндядир. Бурада верилян библиографик эюстярижиляр дилляря эюря тясниф едилмиш вя ялифба сырасы иля дцзцлмцшдцр. Бу эюстярижилярин няшри цчцн Елми Шуранын гярарыны чыхаран АМЕА Фолклор Институтуна, институтун директору, китаба мцсбят ряй верян профессор Щцсейн Исмайылова, диэяр ряйчиляря –профессорлар Язизхан Танрывердийя, Мяммядяли Гыпчаьа вя Мящяррям Мяммядлийя дя тяшяккцрц юзцмя борж билирям. Айрыжа, бу библографик эюстярижинин няшри иля баьлы мятбяя хяржлярини юз цзяриня эютцрян Аврасийа Йазарлар Бирлийиня, Бир1 Анар. Мядяниййятимизин бюйцк байрамы. «Ядябиййат» гязети, 17 11.2006; йеня онун: Рамиз Яскяря ачыг мяктуб. «525-жи гязет», 17.11.2006; И.Аббасов. Тцрклцйцн шащ ясяри Азярбайжан дилиндя. «Халг гязети», 24.11.2006; А.Нябийев. Тцркцн гызыл китабы. «Азярбайжан» гязети, 24.06.2007; З.Зийа. С. Дямирялин щядиййяси. «Експресс», 9.11.2006; П.Гулийева. «Диванц луьатит-тцрк» Азярбайжан дилиндя. Бцллетен. Азярбайжанда Ататцрк Мяркязинин рцблцк няшри. Бакы: АзАтаМ, 2007, № 4 (20), с. 27-30.

18

лийин дяйярли башканы, тез-тез мяня телефон ачараг ишин эедиши иля марагланан язиз достум Др. Йагуб Дялиюмяроьлуна сонсуз миннятдарлыьымы чатдырмаг истяйирям. Онун бу хидмяти щеч заман унудулмайажаг вя даим шцкранла анылажаг. Мяня мцхтялиф юлкялярдя апарылан тядгигатлар, йерли китабханалардакы ясярляр барядя мялуматлар эюндярян, мяни йени чыхан елми ядябиййатла фасилясиз тяжщиз едян язиз достларым Доч. Др. Хялил Бала (Истанбул Университети), Доч. Др. Яркин Ямятя (Анкара Университети), Сейфяддин Алтайлыйа (ТРТ), АБШ-да тящсил алан кичик гардашым Яли Яскяря (Жон Мейсон Университети, Вашингтон), АзярТАЖ-ын Орта Асийа цзря хцсуси мцхбири Гулу Кянэярлийя вя диэяр достлара црякдян тяшяккцр едирям. Бу няжиб ишдя мяни дястякляйян щяр кяс мяняви бахымдан ейнян мяним гядяр бу эюстярижлярин щяммцяллифидир. Рамиз ЯСКЯР. Бакы, 15 ийул 2008-жи ил.      

19

        БИБЛИОГРАФИК ЭЮСТЯРИЖИЛЯР Азярбайжан дилиндя: 1. Аббасов И. Тцрклцйцн шащ ясяри Азярбайжан дилиндя // Халг гязети, 24 нойабр 2006. 2. Абдуллайев Я.З. Кюмякчи нитг щиссяляри. Бакы: АДУ няшриййаты, 1958, 49 с. 3. Абид Я. Щежа вязнинин тарихи // Маариф ишчиси, 1927, № 3, с. 50-55. 4. Адилов М.И. Азярбайжан дилиндя тяглиди сюзляр. Бакы: АДУ няшри, 1979, 96 с. 5. Анар. Мядяниййятимизин бюйцк байрамы//Ядябиййат гязети, 17 нойабр 2006. 6. Анар. Рамиз Яскяря ачыг мяктуб // 525-жи гязет, 17 нойабр 2006. 7. Ахундов А.А. Мцасир Азярбайжан дилинин фонетикасы. Бакы: Маариф, 1984, 390 с. 8. Ахундов А.А. Мцасир Азярбайжан дилинин тарихи фонетикасы. Бакы: АДУ няшри, 1973, 112 с. 9. Ахундов А.А. Цмуми дилчилик. Дилчилийин тарихи, нязяриййяси вя методлары. Бакы, Маариф, 1979, 254 с. 10. Азярбайжан дилинин диалектолоъи атласы. Бакы: Елм, 1990, 284 с. 11. Азярбайжан дилинин диалектолоъи лцьяти. Бакы: 1964, 466 с. 12. Азярбайжан дилинин Муьан групу диалект вя шивяляри. Бакы:1955, 261 с 13. Азярбайжан дилинин Нахчыван групу диалект вя шивяляри. Бакы: 1962, 362 с. 14. Азярбайжан дилинин гярб групу диалект вя шивяляри. Бакы: 1967, 352 с. 20

15. Азярбайжан дилинин грамматикасы. Бакы: ЕА няшриййаты, 1960, 324 с. 16. Баласагуни Йусиф Хасс Щажиб // АСЕ, ж. 1, Бакы: 1976, с. 582. 17. Баласагунлу Йусиф. Гутадгу Билик. Хошбяхтлийя апаран елм. Тяржцмя едянляр: К.Вялийев, Рамиз Яскяр. Бакы: Азярняшр, 1994, 492 с. (сятри тяржцмя). 18. Баласагунлу Йусиф. Гутадгу Билик. Тяржцмя едян: Хялил Рза Улутцрк. Бакы: Эянжлик, 1998, 336 с. (поетик тяржцмя). 19. Байрамов Г.А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцьят иттцрк» ясяриндя тцрк дилляринин фразеолоъи ващидляри // АДУнун Елми ясярляри, дил вя ядябиййат серийасы, Бакы: 1966, № 5, с. 18-26. 20. Бещбудов Сейфи. «Китаби-Дядя Горгуд»да исим щалларынын мцвазилийи // Китаби-Дядя Горгуд». Бакы: Елм, 1999, с. 240-241. 21. Бяйдили Ж. Тцрк мифолоъи сюзлцйц. Бакы, Елм, 2003, 418 с. 22. Будагова З.И., Щажыйев Т.И. Азярбайжан дили. Бакы: Елм, 1992, 200 с. 23. Жащанэир Ясяд. Гядим тцрк ядябиййатынын лингвистик поетикасы (М. Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки бядии нцмуняляр ясасында). Бакы: Елм, 2001, 168 с. 24. Жавадова М. Шащ Исмайыл Хятаинин лексикасы. Бакы: Елм, 1977, 216 с. 25. Жяфяров Ж.И. Гядим арьу дили//Дилчилик жоьрафийасы, тарихи диалектолоэийа вя тцрк дилляринин тарихи проблемляри. Елми ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: АДУ няшри, 1982, с. 7984. 26. Жяфяров Ж.И. Гядим эянжяк дили//Тцрк дилляринин тарихи вя диалектолоэийасы проблемляри. Бакы: АДУ няшри, 1986, с.1318. 27. Жяфяров Ж.И. М.Кашьаринин «Дивани лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр (фарс вя яряб сюзляри) // Тцрк дилляринин лексикморфолоъи гурулушу. Бакы: АДУ няшри, 1981, с. 55-70. 28. Жяфяров Ж.И. М.Кашьаринин «Дивани лцьят ит-тцрк» ясяриндя алынма сюзляр (щинд вя Чин сюзляри) // Тцрк дилляринин йазылы абидяляриня даир тядгигляр. Бакы: АДУ няшри, 1985, с. 32-38. 21

29. Жяфяров Н. Азярбайжаншцнаслыьа эириш. Бакы: АзАтаМ, 2002, 602 с. 30. Жяфяров Н. Жянуби Азярбайжанда ядяби дил: нормалар, цслублар. Бакы: Елм, 1990, 126 с. 31. Жяфяров Н. Епосдан китаба. Бакы: Маариф, 1999, 205 с. 32. Жяфяров Н. Тцрк халглары ядябиййаты. Бакы: Чашыоьлу, 2006, Ы жилд, с. 36-146. 33. Жяфяров С. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1982, 216 с. 34. Жялилов Ф.А. Азярбайжан дилинин морфонолоэийасы. Бакы: Маариф, 1988, 287 с. 35. Жялилов Ф.А. Тцрк дилляриндя сифят дяряжяляринин морфонолоэийасы // Тцрк дилляринин гурулушу вя тарихи. Бакы: АДУ няшри, 1983, с. 116-123. 36. Чобанзадя Бякир. Тцрк-татар лисаниййатына мядхял. Яряб графикалы ялифбадан латын графикасына чевирян вя йени китабын тяртибчиси Нуридя Новрузова. Бакы: Азполиграф, 2006, 180 с. 37. Чобанзадя Б., Аьазадя Ф. Тцрк грамери. Бакы:1929, 201 с. 38. Дямирчизадя Я. Азярбайжан ядяби дилинин тарихи. Ы щисся. Бакы: Маариф, 1979, 268 с. 39. Дямирчизадя Я. Азяри ядяби дили тарихи. Бакы: 1967, 85 с. 40. Дямирчизадя Я.М. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларынын дили. Бакы: Елм, 1999, 140 с. 41. Дямирчизадя Я.М. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1984, 308 с 42. Дямирчизадя Я.М. Мцасир Азярбайжан дилинин фонетикасы. Бакы: АДПИ-нин няшри, 1960, 147 с. 43. Дямирчизадя Я.М. ХЫ яср дилчиси Мащмуд Кашьаринини мцгайисяли методу. Азярбайжан Дювлят Педагоъи Институтунун Елми ясярляри. ХЫ серийа, Бакы: 1966, № 1, с. 77-102. 44. Ейвазова Р. Кишвяри «Диван»ынын дили (морфолоъи хцсусиййятляр). Бакы: Елм, 2005, 370 с. 45. Ейвазова Р. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки бир нечя етноним вя топонимлярин ареаллары//Орта яср ялйазмалары вя Азярбайжан мядяниййяти тарихи проблемляри. ЫЫЫ республика елми-нязяри конфрансы материаллары. Бакы: Юрняк, 1992, с. 70-73. 22

46. Ейвазова Р. Орта яср ядяби дил ялагяляринин Кишвяри ясярляриндя тязащцрц. Бакы: Елм, 1999, 293 с. 47. Ябу Щяййан ял-Яндялуси. Китаб ял-идрак ли-лисан ял-ятрак (Тцрк диллярини дяркетмя китабы). Ярябжядян тяржцмя едян З.М.Бцнйадов. Бакы: Азярняшр, 1992, 115 с. 48. Ял-Жащиз ябу Осман бин Бящр. Тцрклярин фязилятляри. Тяржцмя едян вя гейдлярин мцяллифи Мяммядщясян Гямбярли. Бакы: 2001, 80 с. 49. Ялийев Й. Гядим тцрк (руник) йазылы абидяляринин дили диалектфювгц (ядяби) щадися кими. НДА, Бакы: 1999, 28 с. 50. Ялийев Й. Гядим тцрк (руник) йазылы абидяляринин дили. Бакы: Нурлан, 2004,182 с. 51. Ялизадя А. Биринжи Тцрколоъи Гурултай вя Мащмуд Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри // Тцрколоэийа, 2006, № 2, с. 97-103. 52. Ялизадя А. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-иттцрк» ясяри // АМЕА-нын Хябярляри, 2004, № 3-4, с. 93-104. 53. Ялизадя А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри вя елми цслуб // Филолоэийа мясяляляри: нязяриййя вя методика, ЫЫЫ бурахылыш, Бакы: 1995. 54. Ялизадя А. Проф. Я.Дямирчизадя вя «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри // Педагоъи Университетин Хябярляри. Бакы: 2001, с. 5354. 55. Ялизадя А.Ж. Азярбайжан дилинин йазылы абидяляриндя исмин йюнлцк щалынын морфолоъи хцсусиййятляри щаггында // Азярбайжан ЕА-нын Хябярляри, ядябиййат, дил вя инжясянят серийасы. 1986, № 1, с. 113-116. 56. Ялизадя С. «Шцщяданамя»дя адлар (исим, сифят, сай, явязлик). НД, Бакы: 1965, 280 с. 57. Ялизадя З.Я. Мцасир Азярбайжан дилиндя модал сюзляр. Бакы: 1965, 148 с. 58. Ясэяр Яфзяляддин, Гыпчаг Мяммядяли. Тцрк саваш сяняти. Бакы: Йазычы, 1996, 176 с. 59. Яскяр Рамиз. «Диван» ня заман вя щарада йазылмышдыр // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 28-30. 23

60. Яскяр Рамиз. DLT-dя яvяzlik // Филолоэийа мясяляляри. 2007, № 7, с. 112-121. 61. Яскяр Рамиз. DLT-dя felин шяkillяri // Азярбайжан Дилляр Университетинин Елми Хябярляри. 2008, № 1, с. 59-65. 62. Яскяр Рамиз. DLT-dя иsmин щал категорийасы // Дил вя ядябиййат. Бейнялхалг елми-нязяри ъурнал. Бакы: 2008, № 1 (61), с. 73-76. 63. Яскяр Рамиз. ДЛТ-дя исмин кямиййят категорийасы // Тядгигляр. 2007, № 4, с. 175-179. 64. Яскяр Рамиз. DLT-dя исмин mяnsubиййят вя xяbяrлик категорийалары // Щуманитар елмлярин юйрянилмясинин актуал проблемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаляляр мяжмуяси. Ы бурахылыш. Бакы: 2008, с. 28-31. 65. Яскяр Рамиз. DLT-dя kюмякчи nитг hissяляри // Азярбайжан Дилляр Университетинин Елми Хябярляри. 2008, № 2, с. 71-77. 66. Яскяр Рамиз. DLT-dя say // Филолоэийа мясяляляри. 2008, № 1, с. 229-237. 67. Яскяр Рамиз. DLT-dя sifяt // Щуманитар елмлярин юйрянилмясинин актуал проблемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаляляр мяжмуяси. ЫЫ бурахылыш. Бакы: 2008, с. 17-22. 68. Яскяр Рамиз. DLT-dя zaman katегорийасы // Тцрколоэийа, 2007, № 3-4, с. 58-65. 69. Яскяр Рамиз. DLT-dя zяrf // Дил вя ядябиййат. Бейнялхалг елми-нязяри ъурнал. Бакы: 2008, № 2 (62), с. 65-66. 70. Яскяр Рамиз. «Диван»ын тапылмасы // Мащмуд Кашьари. Диванц лц-ьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 43-46. 71. Яскяр Рамиз. «Диван»ын гурулушу // Мащмуд Кашьари. Диванц лц-ьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 30-31. 72. Яскяр Рамиз. «Диван»ын тяржцмяляри // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 34-43. 73. Яскяр Рамиз. «Диван»ын йазылдыьы дювр вя мцщит//Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 11-19. 74. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндя явязлийин истифадя олунмасы. Щуманитар елмлярин юйрянилмясинин актуал 24

проблемляри. Али мяктяблярарасы елми мягаляляр мяжмуяси. ЫЫЫ бурахылыш. Бакы: 2008, с. 55-61. 75. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»дя щежа гялибляри. Ономастика. Елми-ономастик ъурнал, Бакы: 2008, № 3, с. 143-146. 76. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»ля баьлы бязи билэиляр // Елми ахтарышлар (фолклоршцнаслыг: филолоэийа, фялсяфя, тарих, инжясянят вя нязяриййя аспектляри). Бакы: Сяда, 2007, ХХХВ, с. 9-15. 77. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»ц зикр едян мянбяляр // Филолоэийа мясяляляри. 2007, № 8, с. 161-165. 78. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн дяйяри // Филолоэийа мясяляляри. 2008, № 2, с. 75-83. 79. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн дилинин бязи юзялликляри. Гыса грамматик очерк // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 344-396. 80. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн гурулушу. АШХЯТ, ХХЫВ. Бакы: 2007, с. 24-32. 81. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн тапылмасы тарихчяси //Елми ахтарышлар (фолклоршцнаслыг: филолоэийа, фялсяфя, тарих, инжясянят вя нязяриййя аспектляри). Бакы: 2007, ХХХЫЫЫ, с. 46-49. 82. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн тядгиги тарихи//«Ортаг тцрк кечмишиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» В улусларарасы фолклор конфрансынын материаллары. Бакы: 2007, с. 509-518. 83. Яскяр Рамиз. «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн йазылдыьы дювр вя мцщит // Филолоэийа мясяляляри. 2007, № 6, с. 345-354. 84. Яскяр Рамиз. Дцнйа дилчилик елминин корифейи // Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы: МБМ, 2008, с. 5-11. 85. Яскяр Рамиз. Ясяри зикр едян мянбяляр//Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 30-31. 86. Яскяр Рамиз. Иглимдян-иглимя, тягвимдян - тягвимя. Бакы: Ишыг, 1987, 103 с. 87. Яскяр Рамиз. Гейдляр вя шярщляр // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 501-504. 25

88. Яскяр Рамиз. Гейдляр вя шярщляр // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд, с. 747-748. 89. Яскяр Рамиз. Гутадьу Билиэ. Бакы: Елм, 2003, 320 с. 90. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ» поемасынын Орта Асийада, Азярбайжанда вя Чиндя тядгиги тарихиндян // Филолоэийа мясяляляриня даир тематик топлу. Бакы: 2002, № 3-4 (22-23), АДПУ-нун няшри, сящ. 95-100. 91. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ» поемасынын лексикасы // Дядя Горгуд топлусу, Бакы: 2002, № 2 (4), АДПУ-нун няшри, с. 34-36. 92. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя адлар // Шяргшцнаслыьын актуал проблемляри. Проф. Васим Мяммядялийевин йубилейиня щяср едилмиш республика елми конфрансынын материаллары. Бакы: 2002, сящ. 136-139. 93. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя явязлик // Тядгигляр. Проф. В.И.Аслановун 75 иллик йубилейиня щяср олунмуш елми конфрансын материаллары. Бакы: Елм, 2003, с. 168-171. 94. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя явязлик («Китаби-Дядя Горгуд»ла мцгайисядя) // Щ.Я.Ялийев вя Азярбайжан филолоэийасы. Бакы: БДУ няшри, 2003, с. 239-248. 95. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя исмин щал категорийасы // Гафгаз Университетинин Елми ясярляри. Бакы: 2002, № 10, с. 31-41. 96. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя исмин кямиййят категорийасы // Бакы Университетинин Елми ясярляри, щуманитар серийа. Бакы: 2002, № 4, с. 28-32. 97. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»дя сифят // Тядгигляр. 2. АМЕА Нясими адына Дилчилик Институту. 2003, с. 117-124. 98. Яскяр Рамиз. «Гутадьу Билиэ»: тцрк ядябиййатында мювгейи // Дядя Горгуд ъурналы. Бакы: 2003, № 2, с. 40-46. 99. Яскяр Рамиз. М.Кашьари «Диван»ынын тяржцмяляри // Бакы Университетинин Хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. Бакы: 2006, № 2, с. 126-133. 100. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьатит-тцрк» ясяри // Ядябиййат гязети, 19 нойабр 2006. 101. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьатит-тцрк» ясяри. (Азярбайжанжа няшриня юн сюз) // Мащмуд 26

Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 8-52. 102. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьатит-тцрк» ясяринин юйрядилмясиня даир // Азярбайжан мяктяби, 2007, № 6, с. 37-42. 103. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-иттцрк» ясяриндя исимляр. Терминолоэийа мясяляляри, 2008, № 1, с. 127-133. 104. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин щяйаты // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 20-28. 105. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин щяйаты // Фолклоршцнаслыг мясяляляри. ВЫ бурахылыш. Бакы: Нурлан, 2007, с. 34-40. 106. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-иттцрк» ясяриндя фе’лин тясрифлянмяйян формалары//Ономастика. Елми-ономастик ъурнал. Бакы: 2008, № 1-2, с. 106-113. 107. Яскяр Рамиз. Няшрдя тятбиг едилян ялифба//Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, с. 43-45. 108. Яскяр Рамиз. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы: МБМ, 2008, 96 с. 109. Яскяр Рамиз. Орта яср тцрк йазылы абидяляри // Тцрколоэийа кафедрасынын маэистр пилляси цчцн фянн програмлары. Бакы: Бакы Университети няшри, 2005, с. 81-87. 110. Яскяр Рамиз. Тцрк кцлтцр тарихи // Тцрколоэийа кафедрасынын маэистр пилляси цчцн фянн програмлары. Бакы: Бакы Университети няшри, 2005, с. 145-152. 111. Яскяр Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ» ясяри // Тцрколоэийа кафедрасынын маэистр пилляси цчцн фянн програмлары. Бакы: Бакы Университети няшри, 2005, с.139-143. 112. Яскяр Рамиз. ЫЫ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 17-30. 113. Яскяр Рамиз. ЫЫЫ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫЫ жилд, с. 7-8. 114. Яскяр Рамиз. ЫВ жилдя юнсюз // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд, с. 7-13.

27

115. Яскяров Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ» поемасында адлар (Азярбайжан дили иля мцгайисядя). НД, Бакы: 2004, 180 с. 116. Яскяров Рамиз. Йусиф Баласаьунлунун «Гутадьу Билиэ» поемасында адлар (Азярбайжан дили иля мцгайисядя). НДА, Бакы: 2004, 28 с. 117. Яски тцрк йазылы абидяляри мцнтяхябаты. Тяртиб едян: Я. А.Гулийев. Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1993, 280 с. 118. Язизов Е. Азярбайжан дилиндя гядим диалектлярин изляри (М.Кашьари «Диван»ынын материаллары ясасында) // Бакы Университетинин хябярляри, щуманитар елмляр серийасы. 1996, № 1, с. 5-14. 119. Язизов Е. Азярбайжан дилинин тарихи диалектолоэийасы: диалект системинин тяшяккцлц вя инкишафы. Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1999, 352 с. 120. Язизов Е. М.Кашьари лцьяти вя ХЫ ясрин тцрк диалектляри // Сюз хязиняси. Бакы: Маариф, 1995, с. 88-93. 121. Язизов Е. М.Кашьари лцьятиндяки ики шерин мянбяйи // Тцрколоэийа, 2003, № 1-2, с. 17-19. 122. Язизов Е. ХЫ ясрин тцрк диалектляри // Хязяр ъурналы, 1993, № 3, с. 87-90. 123. Фцзули. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1958, 435 с. 124. Щажыйев К. Азярбайжан дилиндя нида. Бакы: Нурлан, 2005, 215 с. 125. Щажыйев К. Азярбайжан дилиндя хцсуси нитг щиссяляри. Бакы: Чашыоьлу, 1999, 164 с. 126. Щажыйев Т.И. Азярбайжан ядяби дили тарихи, Бакы: 1976, 156 с. 127. Щажыйев Т.И. Азярбайжан дилинин йазыйа гядярки изляри щаггында. Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм, 1983, с. 24-35. 128. Щажыйев Т.И. Дядя Горгуд: дилимиз, дцшцнжямиз. Бакы: Елм, 1999, 216 с. 129. Щажыйев Т.И. -дцрцр, -тцрцр шякилчисинин мяншяйиня даир // Тцрк дилляринин тарихи морфолоэийасына даир арашдырмалар. Бакы: Бакы Университети няшриййаты, 1990, с. 63-66 28

130. Щажыйев Т. Тцрколоэийанын бащадыры. Мащмуд Кашьари // Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, с. 7-16. 131. Щажыйев Т. Редактордан // Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с. 7. 132. Щажыйев Т.И., Вялийев К.Н. Азярбайжан дили тарихи. Бакы: Маариф, 1983, 187 с. 133. Щажыйев Т., Мяммядов И. «Китаби-Дядя Горгуд»ун изащлы лцьяти // «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы, Ы ж., Йени няшрляр еви, Бакы: 2000, с. 112-214. 134. Щясянли Ш. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» абидясиндя ишлянян терминляр // Терминолоэийа мясяляляри, 2006, с. 68-74. 135. Щясянли Ш. Тцрк дцнйасынын илк енсиклопедийасы // Тядгигляр, 2006, № 1, с. 6-12. 136. Щцсейнов А.Я. Азярбайжан диалектолоэийасы. Бакы: АПИ няшри, 1979, 90 с. 137. Щцсейнзадя М. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1983, 320 с. 138. Хялил А. «Дивани лцьят-ит тцрк»дя тцркчцлцк идейасы // «Ортаг тцрк кечмишиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» ЫЫ улусларарасы фолклор конфрансынын материаллары. Бакы: 2004, с. 1112. 139. Хялил А. «Дивани лцьят-ит тцрк»цн паремиолоъи фонду вя тяркиб елементляри // АШХЯТ. Бакы: 2005, № 16, с. 89-93. 140. Хялил А. ДЛТ-дя паремиолоъи мятнлярин тядгигиня даир // АШХЯТ. Бакы: 2005, № 13, с. 159-189. 141. Хялил А. ДЛТ-дя паремиолоъи ващидлярин семиотик структуруна даир // АШХЯТ. Бакы: 2005, № 14, с. 165-177. 142. Хялил А. Яски тцрк савларынын семиотикасы. Бакы: Сяда, 2006, 164 с. 143. Хялил А. Мащмуд Кашгарлы: шяхсиййяти вя ирси // «Интернет вя интеллект» ъурналы, Бакы: 2001, № 1. 144. Хялил А. Мащмуд Kашгарлынын «Тцрк дилляринин диваны китабы»нда ядяби мятнляр. Бакы: Сяда, 2001, 182 с. 145. Хялил А. Мащмуд Кашгарлынын елми фяалиййятиндя фолклоршцнаслыьын йери // Дядя Горгуд топлусу, Бакы: 2002, № 4, с. 44-57. 29

146. Хялил А.Мащмуд Кашгарлынын фолклоршцнаслыг фяалиййяти // АШХЯТ. Бакы: 2002, № 11, с. 91-100. 147. Хялил А. Паремиолоъи мятнин структуруна даир («Дивани лцьят-ит тцрк»дя паремиолоъи мятнляр цзря) // Структурсемиотик арашдырмалар. Бакы: 2002, № 2, с. 73-98. 148. Хялил А. Савларын мяняви контексти // «Ортаг тцрк кечмишиндян ортаг тцрк эяляжяйиня» ЫЫЫ улусларарасы фолклор конфрансынын материаллары. Бакы: 2005, с. 53-56. 149. Хялилов А.С. Мащмуд Kашгарлынын «Китаби дивани лцьят-ит црк» ясяриндя паремиолоъи ващидлярин структур-семантик тящлили. НДА, Бакы: 2005, 30 с. 150. Хялилов Б. Тцрколоэийайа эириш. Бакы: 2006, 384 с. 151. Хялилов П. ССРИ халглары ядябиййаты. ЫЫ. Бакы: Маариф, 1977, с. 10-12; с. 81-82. 152. Хялилов П. Тцрк халгларынын вя шярги славйанларын ядябиййаты. Ы. Бакы: Маариф, 1994, 342 с. 153. Хялилов Рза. Яряб алими ял-Жузи Бяндяли Сялиба Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» китабы щаггында // Дядя Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с. 95. 154. Хялилов Р. Сайлар. Бакы: Азярняшр, 1978, 73 с. 155. Хялилов Ш.Х. «Ясрарнамя»нин дили. Бакы: Елм, 1988, 182 с. 156. Хялилов Ш. Орта яср Азярбайжан ядяби дилиндя щал категорийасы вя онун тарихи инкишафы // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. ЫЫ бурахылыш. Бакы: Елм, 1991, с. 215-229. 157. Хятаи Шащ Исмайыл. Ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1975, Ы жилд, 412 с. 158. Исламов М.И. Тцрк дилляриндя явязлик. Бакы: Елм, 1986, 204 с. 159. Исрафил Щцсейн. Алп Яр Тонга (Астиаг, Яфрасийаб...) тарихдя вя бядии ядябиййатда. Бакы: Нурлан, 2007, 256 с. 160. Ъузе П.К. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк // Дядя Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 1, с. 96-105. 161. Ъузе П.К. Китаби-диванц лцьат-ит-тцрк // Маариф вя мядяниййят. Бакы: 1925, № ЫЫЫ. 162. Камал Рцстям. «Китаби-Дядя Горгуд»: архаик ритуал семантикасы. Бакы: Елм, 1999, 72 с. 30

163. Кашьари Мащмуд. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, 512 с. 164. Кашьари Мащмуд. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫЫ жилд, 400 с. 165. Кашьари Мащмуд. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫЫЫ жилд, 400 с. 166. Кашьари Мащмуд. Диванц лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, ЫВ жилд (индекс), 752 с. 167. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында щидронимляр // Тядгигляр. 1. Бакы: 2007, с. 108-113. 168. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында оьуз бойлары // Елми ахтарышлар. ХХВЫЫ. Бакы: Сяда, 2006, с. 134-139. 169. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ында ономастик терминляр // Теминолоэийа мясяляляри. Бакы: 2007, с. 159-164. 170. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диван»ындакы топонимлярин Азярбайжан яразисиндяки изляри // Ономастика. Елми-ономастик ъурнал. Бакы: 2008, № 1-2, с. 154-161. 171. Казымов Жащид. Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-иттцрк» ясяриндя Мангышлак, Манкянд вя Мангуз топонимляри // Таьыйев охулары. Бейнялхалг елми конфранс, Бакы: 1-2 ийун 2006-жы ил, с. 142-145. 172. Казымов Жащид. Тарихи ономастик лексикада шаманизмин изляри (Мащмуд Кашгарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» лцьяти ясасында) // Тядгигляр. 3. Бакы: 2006, с. 311-317. 173. Казымов Исмайыл. «Советскайа тйукролоэийа» ъурналынын Мащмуд Кашьарлыйа щяср едилмиш сайы. Йени дювр гязети, 16 феврал 2008. 174. Казымов Исмайыл. ХЫ йцзиллийин тцрк ономастикасынын формал тясвири // Мцасир дилчилийин проблемляри. Бакы: 2005, с. 125-126. 31

175. Казымоьлу Сейран. Жащизин ядяби эюрцшляри. Бакы: Елм, 2005, 204 с. 176. Китаби-Дядя Горгуд. Щ.Араслы няшри. Бакы: Азярняшр, 1962, 176 с. 177. Китаби-Дядя Горгуд. Ф.Зейналов, С.Ялизадя няшри. Бакы: 1988,265 с 178. «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы. Бакы: Йени няшрляр еви, 2000, Ы жилд, 624 с. 179. «Китаби-Дядя Горгуд» енсиклопедийасы. Бакы: Йени няшрляр еви, 2000, ЫЫ жилд, 568 с. 180. «Китаби-Дядя Горгуд»ун изащлы лцьяти. Бакы: Елм, 1999, 204 с. 181. Кононов А.Н. Русийада тцрк дилляринин юйрянилмяси тарихи (1917-жи иля гядяр). ССРИ-дя тцрк филолоэийасы (19171967). Тяржцмя едянляр: К.В.Няриманоьлу, Я.Аьакишийев. Бакы: Чинар-Чап, 2006, 352 с. 182. Короьлу Х. Оьуз гящряманлыг епосу. Бакы: Йурд, 1999, 243 с. 183. Гашгарлы Мащмуд. Азярбайжан дили. Х синиф. Бакы: 2005, с. 24. 184. Гашгарлы Мащмуд. Мин беш йцз илин оьуз ше’ри (антолоэийа). Тяртибчи, юн вя сон сюзлярин мцяллифи Анар. Бакы: Азярбайжан няшриййаты, 1999, с. 41-44. 185. Гядим тцрк абидяляриня даир материаллар. Бакы: 1993, 60 с. 186. Гядим тцрк абидяляринин дилиндян семинар мяшьяляляри. Бакы: АПИ-нин няшри, 1988, 77 с. 187. Гящряманов Жащанэир. Нясими ясярляринин тянгиди мятнинин тяртиби//Нясими. Ясярляри. Ы ж., Бакы: Елм, 1973, с. 5-84. 188. Гыпчаг Мяммядяли. Кямиййят анлайышынын дилдя ифадяси. Бакы: Елм, 2000, 456 с. 189. Гыпчаг Мяммядяли. Тцрк сай системи. Бакы: Йазычы, 1996, 132 с. 190. Гулийев Ябцлфяз Аман оьлу. Мащмуд Кашьари // Варлыг, ХВ, 89/2, Тещран: 1993, с. 19-28. 191. Гулийева Пярвин. «Диванц луьат-ит-тцрк» Азярбайжан дилиндя // Бцллетен. Азярбайжанда Ататцрк Мяркязинин рцблцк няшри. Бакы: АзАтаМ, 2007, № 4 (20), с. 27-30. 32

192. Гулийева Йагут. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-иттцрк» ясяриндя тцрк дилляри, онларын жоьрафи вя елми бюлэцсц //Елми ахтарышлар, ХХХЫВ, Бакы: Нурлан, 2007, с. 157-162. 193. Гумилйов Л.Н. Гядим тцркляр. Тяржцмя едянляр: В.Гулийев, В.Щябибоьлу. Бакы: Эянжлик, 1993, 536 с. 194. Гурбанова М.Я. Азярбайжан йазылы абидяляриндя ишаря явязликляри // Тцрк дилляринин йазылы абидяляриня даир тядгигляр. Елми ясярлярин тематик мяжмуяси. Бакы: АДУ няшри, 1985, с. 83-86. 195. Мащмуд Кашьари // АСЕ, жилд 6, Бакы: 1982, с. 395. 196. Мащмуд Кашьари. Диванц лцьат-ит-тцрк. Дядя Горгуд. Елми-ядяби топлу. Бакы: 2006, № 4, с. 172-174. 197. Мяммядли М.Я. Азярбайжан дили шивяляриндя исмин грамматик категорийалары. Бакы: Елм, 2003, 264 с. 198. Мяммядов М.Я. Азярбайжан дили шивяляриндя исмин грамматик категорийалары. ДДА, Бакы: 2006, 48 с. 199. Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляриндя адлар. Ы. Бакы: АПИ-нин няшри, 1979, 114 с. 200. Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляриндя адлар. ЫЫ. Бакы: АПИ-нин няшри, 1981, 111 с. 201. Мяммядова Е. М.Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндя феллярдя нюв категорийасы (мяжщул вя гайыдыш нювляр) // Филолоэийа мясяляляри, 2008, № 1, с. 207-215. 202. Мящяррямов А.М. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили. Бакы: АПИ-нин няшри, 1976, 48 с. 203. Мясищи. Вярга вя Эцлша. Бакы: Азярняшр, 1977, 228 с. 204. Мирзя Мющсцн. Мащмуд Кашьари // Маариф вя мядяниййят, 1927, сайы 7-8. 205. Мирзя Мющсцн. Мащмуд Кашьари // Йени йол гязети, 1924. 206. Мирзязадя Щ. Азярбайжан дилинин тарихи грамматикасы. Бакы: Азярбайжан Университети няшриййаты, 1990, 376 с. 207. Мирзязадя Щ.И. Азярбайжан дилинин тарихи морфолоэийасы. Бакы: 1962, 368 с. 208. Мцасир Азярбайжан дили. ЫЫ. Морфолоэийа. Бакы: ЕА няшри, 1980, 510 с. 209. Нябийев А. Азярбайжан халг ядябиййаты. Ы щисся. Бакы: Туран, 2002, 680 с. 33

210. Нябийев А. Тцркцн гызыл китабы // Азярбайжан гязети, 24 ийун 2007. 211. Нясими. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Азярняшр, 1973, 676 с. 212. Низамцлмцлк. Сийасятнамя. Бакы: Елм, 1989, 212 с. 213. Новрузов М. Гядим алят щалына даир//Тцрк дилляринин гурулушу вя тарихи. Бакы: АДУ няшри, 1983, 124-128. 214. Новрузов М. Мякани щаллар // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. ЫЫ бурахылыш. Бакы: Елм, 1984, с. 116-124. 215. Оьуз групу тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. ЫЫ щисся. Морфолоэийа. Бакы: Елм, 1986, 134 с. 216. Юэял Бащяддин. Тцрк мифолоэийасы. Тяржцмя едян Рамиз Яскяр. Бакы: МБМ, 2006, 626 с. 217. Ряжябли Я.Я. Дилчилик тарихи. Бакы: Маариф, 1987, 538 с. 218. Ряжябли Я.Я. Эюйтцрк дилинин морфолоэийасы. Бакы: 2002, 476 с. 219. Ряжябли Я.Я. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили. Ы. Бакы: Нурлан, 2006, 648 с. 220. Ряжябли Я.Я. Гядим тцркжя-азярбайжанжа лцьят. Бакы: АМЕ няшриййаты, 2001, 192 с. 221. Ряжябли Я.Я. Улу тцркляр. Бакы: Нурлан, 2003, 319 с. 222. Ряжябов Я., Мяммядов Й. Орхон-Йенисей абидяляри. Бакы: Йазычы, 1993, 400 с. 223. Рящимоьлу А. М.Кашьарлынын «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри вя «Китаби-Дядя Горгуд». Дядя Горгуд-1300 // Бакы Университетинин Хябярляри, щуманитар елмляр серийасы, 1999, № 1-2, с. 298-307. 224. Рящимов А. Азярбайжан дили цчцн асемантикляшмиш бязи кюк морфемлярин изащында Мащмуд Кашьари «Диван»ынын ролу // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм, 1984, с. 66-69. 225. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри вя Азярбайжан дилинин лексикасы. НД, Бакы: 1985, 172 с. 226. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцэат-ит-тцрк» ясяри вя мцасир Азярбайжан ядяби дили//Азярбайжан али мяктябляри аспирантларынын В республика елми конфрансы мярузяляринин тезисляри. Бакы: 1982. 34

227. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцэяти-тцрк» ясяри вя ХЫ-ХЫЫЫ ясрляр Азярбайжан дилинин лексик тяркиби// Азярбайжан ЕА аспирантларынын елми конфрансынын материаллары. Ы китаб, Бакы: Елм, 1983. 228. Рящимов А. Мащмуд Кашьаринин «Дивани-лцэяти-тцрк» ясяри вя Азярбайжан дилинин диалектляри//Азярбайжан ЕА аспирантларынын елми конфрансынын материаллары. ЫЫ китаб, Бакы: Елм, 1984. 229. Рящимов А. «Китаби-Дядя Горгуд» дастанларында вя М. Кашьари «Диван»ында ишлянмиш бязи сюзляри щаггында// Азярбайжан ЕА Хябярляри, ядябиййат, дил вя инжясянят серийасы, Бакы: 1984, № 2, с. 89-91. 230. Рящимов А. «Мидийа» вя «маь» сюзляринин мяншяйи щаггында // Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри. Бакы: Елм, 1983, с. 154-159. 231. Рцстямов Р. Азярбайжан дили диалект вя шивяляриндя фе’л. Бакы: Азярбайжан ССР ЕА няшриййаты, 1965, 318 с. 232. Рцстямов Р.Я. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щиссяляри (кечид просеси). Бакы: БДУ няшриййаты, 1996, 220 с. 233. Рцстямов Р.Я. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щиссяляри (кечид просесляри). Филолоэийа елмляри доктору алимлик дяряжяси алмаг цчцн тягдим едилмиш елми мярузя. Бакы: 1997, 68 с. 234. Садыгов Б. Азярбайжан дилинин тарихи грамматикасындан хцсуси курс. Бакы: АПИ-нин няшри, 1977, 104 с. 235. Сейидов М.М. Азярбайжан мифик тяфяккцрцнцн гайнаглары. Бакы: Йазычы, 1983, 326 с. 236. Сейидов М.М. Азярбайжан халгынын сойкюкцнц дцшцняркян. Бакы: Йазычы, 1989, 496 с. 237. Сейидов М.М. Гам-шаман вя онун гайнагларына цмуми бахыш. Бакы: Эянжлик, 1994, 232 с. 238. Сейидов Й. Азярбайжан дилинин грамматикасы. Морфолоэийа. Бакы: Бакы Университетинин няшри, 2006, 368 с. 239. Сейидов Й.Нясиминин дили. Бакы: Азярбайжан няшриййаты, 1996, 268 с

35

240. Серебренников Б.А., Щажыйева Н.З. Тцрк дилляринин мцгайисяли-тарихи грамматикасы. Тяржцмя едян: Т.И.Щажыйев. Бакы: Сяда, 2002, 380 с. 241. Сяфярли Я., Йусифов Х. Гядим вя орта ясрляр Азярбайжан ядябиййаты. Бакы: Маариф, 1982, с. 24. 242. Сцмяр Фаруг. Оьузлар. Тяржцмя едян: Рамиз Яскяр. Бакы: Йазычы, 1992, 432 с. 243. Şamil Яли. Xalid Səid // Filologiya araшdыrmalarы toplusu, 2003, № 19, s. 36-52. 244. Ширялийев М.Ш. Азярбайжан диалектолоэийасынын ясаслары. Бакы: 1968, 420 с. 245. Шцкцрлц Я. Гядим тцрк йазылы абидяляринин дили. Бакы: Маариф, 1993, 302 с. 246. Танрыверди Я. «Дядя Горгуд китабы»нын дил мюжцзяси. Бакы: Нурлан, 2008, 184 с. 247. Танрыверди Я. «Китаби-Дядя Горгуд»да шяхс адлары. Бакы: Елм, 1999, 157 с. 248. Танрыверди Я. «Китаби-Дядя Горгуд»ун сюз дцнйаыы. Бакы: Нурлан, 2007, 456 с. 249. Танрыверди Я. ХВЫ яср гыпчаг (половес) дилинин грамматикасы. Бакы: 2000, 119 с. 250. Тящмязов З. Мцасир Азярбайжан дилиндя кюмякчи нитг щиссяляринин тяснифи. НДА, Бакы: 2008, 20 с. 251. Тцрк дилляринин тарихи морфолоэийасына даир арашдырмалар. Бакы: БДУ няшри, 1990, 88 с. 252. Вялийев Камил. Мащмуд Кашьарлы // Сюзцн сещри. Бакы: Йазычы, 1986, с. 181-189. 253. Вурьун Сямяд. Сечилмиш ясярляри, Бакы: Елм, 1985, Ы жилд, 448 с. 254. Йусифов М. Оьуз групу тцрк дилляринин мцгайисяли фонетикасы. Бакы: Елм, 1984, 152 с. 255. Йусифов М. Тцрколоэийайа эириш. Бакы: Нурлан, 2000, 430 с. 256. Закир Г.Б. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1984, 384 с. 257. Зейнал Сярдар. Бякир Чобанзадянин «Тцрк грамери» ясяри // Т.И.Щажыйев-70. «Филолоэийанын актуал проблемляри» мюв36

зусунда елми-нязяри конфрансын материаллары. Бакы: 2006, с. 154-172. 258. Зейналлы Щ. Сечилмиш ясярляри. Бакы: Йазычы, 1983, 320 с. 259. Зейналов Ф.Р. Гядим тцрк йазылы абидяляри (орта дювр). Бакы: АДУ няшри, 1980, 96 с. 260. Зейналов Ф.Р. Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьатит-тцрк» ясяри // АДУ-нун Елми Хябярляри, Бакы: 1971, № 5, 18-26. 261. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя ядат вя модал сюзляр. Бакы: АДУ, 1965, 68 с. 262. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя кюмякчи нитг щиссяляри. Бакы: Маариф, 1971, 312 с. 263. Зейналов Ф.Р. Мцасир тцрк дилляриндя гошмалар. Бакы: АДУ, 1964, 48 с. 264. Зейналов Ф.Р. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. Ы щисся (фонетика, лексика, морфолоэийа). Бакы: МБМ, 2008, 354 с. 265. Зейналов Ф.Р. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. Ы щисся (адлар), Бакы: АДУ няшри, 1974, 142 с. 266. Зейналов Ф.Р. Тцрк дилляринин мцгайисяли грамматикасы. ЫЫ щисся (фе’лляр), Бакы: АДУ няшри, 1975, 131 с. 267. Зейналов Ф.Р. Тцрколоэийанын ясаслары. Бакы:1981, 348 с. 268. Зийа Зейнал. Сцлейман Дямирялин щядиййяси//Експресс гязети, 9 нойабр 2006. 269. ХЫЫЫ-ХВЫ ясрляр Азярбайжан ше’ри. Бакы: Елм, 1984, 543 с. Тцрк дилиндя: 270. Абдурращим Щасан. Кашэарлы Мащмуд’ун Мезары ве Мимари Йапысы // ТК, сайы 268, Аьустос 1985, с. 544-547. 271. Абдурразак Эюкче Йцкселен. Кашэарлы Мащмуд’ун Саьладыьы Билэилере Эюре Он Биринжи Йцзйылда Тцрк Дцнйасында Сосйо-Ленэуистик Дурум // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 11. 272. Абдурращман Варис. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Тцрк Иллеринин Чаьдаш Чин Кайнаклары иле Мукайесеси ве Деьер37

лендирилмеси. Йцксек Лисанс Тези, А.Ц. Сосйал Билимлер Енститцсц, Анкара: 1997, 137 с. 273. Ажароьлу Тцркер. Озанлар ве Йазанлар. Истанбул: 1967, 96 с. 274. Адалыоьлу Щасан Щцсейин. ХЫ Йцзйылда Кашэар’дан Баьдад’а Тцрк Дцнйасынын Сийаси Дуруму//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 11-12. 275. Аэащ Сырры Левенд. Тарищ Бойунжа Тцрк Дили // ТДАЙ-Б, 1965, с. 129-147. 276. Аэащ Сырры Левенд. Тцрк Едебийаты Тарищи. Анкара: ТТК, 1984, 666 с. 277. Ащмедов Токтосун. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат’ит-Тцрк’ц ве Чаьдаш Кырэыз Дили // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 96-101. 278. Акалын Мещмет. Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1979, 276 с. 279. Акар Али. Диванц Луэат’ит-Тцрк иле Анадолу Аьызларындакы Ортак Унсурлар Цзерине Бир Денеме//Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 106-129. 280. Акарпынар Р.Бащар. Тцрк Кцлтцрцнцн Йазылы Кайнакларындан Бири: Диванц Луэат-ит-Тцрк; Тцркийе’де Есер Цзеринде Йапылмыш Чалышмаларла Илэили Кыса Бир Инжелеме // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 12. 281. Акын И.Бещчет. Бцйцк Тцрк Филолоэ ве Тцрколоьу Кашэарлы Мащмут // Копуз Дерэиси, сайы 4, 1943. 282. Акын И.Бещчет. Диванц Луэат-ит-Тцрк Мцеллифи // Караинжи Дерэиси, сайы 6, 1943. 283. Акын И.Бещчет. Мцслцман-Тцрк Щарекетлеринин Мцъдежиси: Кашэарлы Мащмут // Оркун Дерэиси, сайы 55, 19 Касым 1951. 284. Аккайа Мусалища. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Тцрк Щалк Едебийаты Юрнеклери. Тцркийат Енститцсц Тцрколоъи Тези, № 325. 38

285. Аккайа М.Шцкрц. Истилащ (Терим) Тарамалары: Диванц Луэат-ит-Тцрк // ТД, сайы 3, Теммуз 1933, Анкара. 286. Аккойунлу Зийат. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэатит-Тцрк’ц Щаккында Базы Нотлар//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 12. 287. Акматалийев Абдылдажан. Кашэарлы Мащмуд ве Кырэыз Едебийаты // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 13. 288. Аксакал Али. Юлцмцнцн 60. Йылында Китап Досту Али Емири Ефенди // ТК, сайы 250, 1984, с. 25-28. 289. Аксой Юмер Асым. Эазиантеп Аьзында Атасюзлери // ТД [Беллетен], сайы 78, 1941, с. 82-112. 290. Акцн Юмер Фарук. Кашэарлы Мащмуд // ДИА, Истанбул: 2002, ж. 25, с. 9-15. 291. Алтынташ Айтен. Диванц Лцэат-ит-Тцрк’теки Тыбби Билэилер // ТДА, 25 Аьустос 1983, с. 136-148. 292. Аманоьлу Ебцлфез Кулы. Диванц Лцэат-ит-Тцрк’теки Киши Адлары Цзерине // Ататцрк Цниверситеси Тцркийат Араштырмалары Енститцсц Дерэиси, сайы 15, Ерзурум: 2000, с. 5-13. 293. Арат Решит Ращмети. Ески Тцрк Шиири. Анкара: 1986, 506 с. 294. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. Ы. Метин. Истанбул: 1947, ЛЫХ+ 656 с. 295. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. ЫЫ. Чевири. Анкара: 1947, ХХВЫЫЫ+ 477 с. 296. Арат Решит Ращмети. Кутадэу Билиэ. ЫЫЫ. Индекс. Истанбул: 1979, ХЙ+565. 297. Артам Нуреттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Дилимизин Зенэинлиьи // Улус, 3 Теммуз 1940. 298. Артам Нуреттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк (жилт: 2) ве Тцркченин Бир Щусусийети // Улус, 5 Шубат 1941. 299. Артам Нуреттин. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре Тцрк // Улус, 13 Щазиран 1940. 300. Асым Нежиб. Ески Савлар. Истанбул: 1338-1343 (щ), Евкаф Матбаасы, 59 с. 301. Асым Нежиб. Ески Савлар // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, 1338 (щ), сайы 2, с. 153-159. 39

302. Асым Нежиб. Ески Савлар // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, 1338 (щ), сайы 4, с. 312-328. 303. Асым Нежиб. Ески Савлар // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, 1338 (щ), сайы 5, с. 421-435. 304. Асым Нежиб. Ески Савлар // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, 1338 (щ), сайы 6, с. 487-502. 305. Аскер Рамиз. Диванц Луэат-ит-Тцрк Истатистиклери // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 13-14. 306. Аскер Рамиз. ДЛТ’нин ДТС’де Йансымасы//Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 9-10. 307. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’де Девлет Йюнетижилери // Азербайжан Мустакилликтен Сонра. Бейнелщалк Конферансын Материаллары. Баку: 3-4 Март 2003, с. 288-291. 308. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’ин Дили ве Келиме Щазинеси Цзерине // Кутадэубилиэ Дерэиси, сайы 4, Еким 2003, с. 283298. 309. Аскер Рамиз. Кутадэу Билиэ’ле Илэили Йанлыш Йорумлар // Проф. Др. Мещмет Сарайа Армаьан. Тцрк Дцнйасына Бакышлар. ДА Йайынлары, Истанбул: 2003, с. 117-123. 310. Ашчы Уфук Дениз. Кашэарлы Мащмуд’ун ве W.Радлофф’ун Сюзлцкчцлцьц // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 15. 311. Ата Айсу. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Орта Чыкыш Неденлеринден Бири де Кур’ан Тержцмелери ми? // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 16. 312. Аталай Бесим. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмесинин Тенкиди Долайысыйле Бай Атыф Тцзцнер’е Тешеккцр Едеркен // Йени Сабащ, 4, 5, 17 Еким 1940. 313. Аталай Бесим. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Долайысыйле Дил Сцзцлмелерине Даир Дцшцнжелер // Тан, 27 Аьустос 1940.

40

314. Аталай Бесим. Диванц Луэат’ин Тенкиди Мцнасебетийле М.Нури Ердоьана Жевап // Йени Сабащ, 2, 6, 7 ве 8 Ейлул 1940. 315. Аталай Бесим. Юнсюз. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси. Чевирен: Бесим Аталай. Анкара: 1939, Ы жилт, с. В-ХХХВЫ. 316. Аталай Бесим. Тцрк Дили Кураллары. Анкара: 1931, 110 с. 317. Айэцн Вейсел. Кашэарлы Мащмуд, Баласаэунлу Йусуф ве Низамц’л Мцлк’е Эюре Тцрк Ордусу. Йцксек Лисанс Тези. Гази Цниверситеси Сосйал Билимлер Енститцсц. Анкара: 2006, 105 с. 318. Баьжы Кемал. Диванц Луэат-ит-Тцрк Чинде Илк Кез Уйэуржа Йайынданды // Миллийет-Актцалите. 17 Нисан 1983. 319. Баьдаш Жащит. ДЛТ’деки Шиирлерде Исмин Щал Еклеринин Кулланылышы // Илми Араштырмалар. Истанбул, 2001, сайы 11, с. 29-40. 320. Банарлы Н.С. Ресимли Тцрк Едебийаты Тарищи (Дестанлар Девринден Заманымыза Кадар). Истанбул: 1987, Ы ж., 634 с. 321. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар. Ы: Уйэурлар ве Уйэуржа Цзерине // ТДАЙ-Б, 1958, с. 87-113. 322. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар. 2: Оьузлар ве Оьузели Цзерине // ТДАЙ-Б, 1959, с. 1-26. 323. Банэуоьлу Тащсин. Кашэари’ден Нотлар, 3: Оьуз Лещчеси Цзерине // ТДАЙ-Б, 1960, с. 23-48. 324. Бартщолд W.W. (Ачыклама: М.Ф.Кюпрцлц). Ислам Меденийети Тарищи. Анкара: 1984, ХХЫВ+367 с. 325. Бартщолд W.W. Кутадэу Билиэ`ин Зикреттиьи Буьра Щан Кимдир? // Кутадэу Билиэ. Тыпкыбасым. Ы. Вийана Нцсщасы. Истанбул, 1942, с. 112-114. 326. Барщтолд W.W. Орта Асйа Тцрк Тарищи Щаккында Дерслер. Анкара: ТТК, 1975, 390 с. 327. Баскаков Н.А. Каращанлы Тцркчесинде Ески Тип Йцклем Цзерине – Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Лцэат-ит-Тцрк Есеринин Есасында // ТДК, ББ, Анкара: 1975, с. 401-404. 328. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси // ТМ, ВЫЫ-ВЫЫЫ, 1940-42, с. 212-252. 329. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси // ТМ, ХЫ, 1954, с. 75-100. 41

330. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси // Йени Сабащ, 6 Аьустос 1940. 331. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тцрк ве Тцркче Маналарына Эелен Сюзлери Насыл Анламалы? // ТЙ, ж. ХХВЫ, 1942, с. 89-93. 332. Баттал-Таймас А. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Варлык, сайы 202, 1 Аралык, 1941. 333. Байат Фузули. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тенэричилик вейа Эюк Тенэри Дини // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 16. 334. Байрактар Несрин. Кашэарлы Мащмуд’да Модерн Дил Билиминин Излери // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 16-17. 335. Бекин Ащмет Рыза. Чинде Кашэарлы Мащмут ве Диванц Луэат-ит-Тцрк Иле Илэили Араштырмалар // ДД, сайы 33, Теммуз, 1995, с. 56-59. 336. Бейдили Желал. Тцрк Митолоъиси. Ансиклопедик Сюзлцк. Анкара: Йурт китап-йайын, 2004, 630 с. 337. Биктаэирова Зубайда. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-ит-Тцрк’деки Атасюзлеринин Юрнеклери // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 17. 338. Билэе Рифат (Килисли). Билдиклерим // Йени Сабащ, 30 Ейлцл 1945; 4, 7, 11, 14, 18 Касым 1945. 339. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Мцнасебетийле // Йени Сабащ, 9-10 Ейлул 1940. 340. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Башындакы Макале // ТМ, ж. ВЫ, Истанбул: 1939, с. 355-358. 341. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Телифи Тарищи // ТМ, ж. ВЫ, Истанбул, 1939, с. 358-360. 342. Билэе Рифат (Килисли). Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Емири Ефенди // ТК, сайы 88, Шубат 1970, с.253-270. 343. Билэинер Енэин. Йасак Кентлере Эирдик // Щцррийет, 12 Касым 1984. 344. Бир Дилсевер Проф. Фындыкоьлу ве Кашэарлы Мащмут // ТД, сайы 183, Аралык 1966, с. 236-238. 42

345. Биртек Ферит. Ен Ески Тцрк Савлары. Диванц Луэат-итТцрк’тен Дерлемелер. Анкара: 1944, 118 с. 346. Боратав Пертев Наили. Кашэарлы Мащмуд: Диванц Луэатит-Тцрк // Цлкц, сери 2, сайы 16, 16 Майыс 1942, с. 21. 347. Боз Ердоьан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Белирли ве Белирсиз Несне Йапылары // Тцркисщ Студиес, Волуме 31/Wинтер 2008, с. 236-241. 348. Бозкаплан Шериф Али. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те +Ла- // Тцрколоъи Араштырмалары, Осман Недим Туна Армаьаны, ж. 2, сайы 4, Ерзинжан: Бащар 2007, с. 109-120. 349. Бозкурт Фуат. Диван’да Дил ве Дилбилэиси Чюзцмлемелери // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 18. 350. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Щаккында // Тцрк Амажы, йыл 1, 1 Ейлул 1942, с. 103-108. 351. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. Ы. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 6, с. 54-69. 352. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. ЫЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 7, с. 65-72. 353. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. ЫЫЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1936, сайы 8, с. 65-72. 354. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. ЫВ. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 9, с. 1-8. 355. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. В. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 10, с. 32-40. 356. Брожкелманн Жарл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Щалк Шиирлери. ВЫ. // Тцркцн Межмуасы, 1937, сайы 11, с. 29-32. 357. Брокжелманн Жарл. Ески Тцркистан Щалк Едебийаты // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, Истанбул: 1339, сайы 23, с. 108-117. 358. Буьра Мещмет Емин. Диванц Луэат-ит-Тцрк 880 Йашында // Тцркистан Дерэиси, сайы 1, Нисан 1953, с. 5-10. 359. Буьра Мущаммет Емин. Шарки Тцркистан Тарищи. Анкара: 1987, 662 с. 360. Жафероьлу Ащмет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Сонундаки Ен Кадим Тцрк Жищан Щаритасы // Цлкц Дерэиси, сайы 52, 1937, с. 315-316. 43

361. Жафероьлу Ащмет. Илк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащмуд. Истанбул: 1938, 26 с 362. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд. Истанбул:1970, 62 с 363. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд. Истанбул:1985, 42 с 364. Жафероьлу Ащмет. Кашьарлы Мащмуд’а Эюре Акраба Адлары // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 23-26. 365. Жафероьлу Ащмет. Каращанлылар Деври Тцрк Едебийаты. Анкара: 1976. 366. Жафероьлу Ащмет. Тцрк Дили Тарищи. Истанбул: 1958, Ы жилт, ВЫЫЫ + 184 с. 367. Жафероьлу Ащмет. Тцрк Дили Тарищи. Истанбул: 1964, ЫЫ жилт, ХВ+ 256 с. 368. Жафероьлу Ащмет. Тцркчемиздеки -ьыл ве -эил Емир Еки // ТДАЙ-Б, Анкара: 1971, с. 1-10. 369. Жанполат Мустафа. Эцнцмцзде Кутадэу Билиэ ве Диванц Луэати’т-Тцрк // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул: 2004, с. 31-34. 370. Жанполат Мустафа. Кашэарлы Мащмуд ве Етимолоъи // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 19-29. 371. Жийлан Ферщат. Кашэарлы Мащмут. Тцркченин Илк Алиминин Эерчек Йашам Юйкцсц. Истанбул: 2006, 512 с. 372. Жлаусон Сир Эерард. Ески Тцркче Цзерине Цч Нот // ТДАЙ-Б, 1966. Анкара: 1966, с. 1-18. 373. Жумаэулов Четин. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэатит-Тцрк Есериндеки Базы Антропонимлерин Кырэызистан’ын Епиэрафик Абиделеринде Йансымасы // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 18-19. 374. Жошкун Али Осман. Кашэарлы Мащмуд ве Милийетчилик Меселеси // ТК, сайы 226, Шубат 1982, с. 237-240. 375. Чаьатай Саадет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Букук // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 53-55. 376. Чаьатай Саадет. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Инанчла Илэили Сюзлер // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 385-391. 377. Чакмак Тцлай. Чин’де Танэ Дюнеми Шиири иле Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Манзум Парчаларын Каршылаштырылмасы. 44

Доктора Тези, А. Ц., Сосйал Билимлер Енститцсц, Анкара, 1995, 320 с. 378. Чатыккаш Ата. Тцрк Диллери Луэатчилиьи ве Базы Тцркче Луэатлер // ТДА, 41, Нисан 1986, с. 207-251. 379. Ченели Илщан. Диванц Луэати’т-Тцрк’те Щайван Адлары // ТКА, сайы 11-14, 1973-1975. Анкара: 1975, с. 99-122. 380. Четин Алтан. Кашэарлы Мащмуд’дан Йарарланан Бир Мемлцк Тарищчисинин Оьузлара Даир Вердиьи Билэилер // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 19. 381. Четин Енэин. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Йийежек Адлары ве Бу Адларын Тцркийе Тцркчесиндеки Эюрцнцмлери // Чукурова Цниверситеси Сосйал Билимлер Енститцсц Дерэиси. 2005, сайы 2, с. 185-200. 382. Чичекли Али. Кашэарлы Мащмут. Диванц Луэат-ит-Тцрк. Истанбул: 1970. 383. Чифтчи Муса. Кашэарлы Мащмуд’ун Дил Юьретим Йюнтеми Цзерине // В Улусларарасы Тцрк Дили Курултайы Билдирилери. Ы. Тцрк Дил Куруму Йайынлары, Анкара: 2004, с. 571-596. 384. Чобаноьлу Юзкул. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ’Тцрк’ ве ’Ютеки’ Каврамсаллаштырмалары Цзерине Теспитлер // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 19. 385. Данишменд Исмаил Щами. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жумщурийет, 15 Ожак 1942. 386. Дедеоьлу Бещчет. Кашэарлы Мащмут Щаккында Библийоэрафйа // Чаьры, сайы 11 (105), Еким 1966, с. 4-8. 387. Делибашы Али Сцща. Тцрк Дили Щаккында Дцшцнжелер: Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Тержцмеси Мцнасебетийле // Жумщурийет, 6 Аьустос 1940. 388. Делиюмероьлу Йакуп. Кашэарлы Мащмут 1000 Йашында вейа 2008 Кашэарлы Мащмут Йылы // Кардеш Калемлер, сайы 6, Щазиран 2007, с. 80-89. 389. Демирел Сцлейман. Сунуш. Мащмуд Кашьари // Диванц лцэат-ит-тцрк. Тяржцмя едян вя няшря щазырлайан Рамиз Яскяр. Бакы: Озан, 2006, Ы жилд, с.5-6. 45

390. Дилачар А. Жарл Брожкелманн // ТД, сайы 5, Теммуз 1956, с. 612-624. 391. Дилачар А. Кашэарлы Мащмуд’ун Кишилиьи // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с.7-9 392. Дилачар А. Кашэарлы Мащмуд’ун Кишилиьи // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 20-26. 393. Дилачар А. Рифат Билэе (1876-1953) // Дилжилере Сайэы. Анкара: 1966, с. 99-101. 394. Дилачар А. Кутадэу Билиэ Инжелемеси. Анкара: 1995, 208 с 395. Дил Дерэиси Мащмут Кашэарлы Юзел Сайысы. Сайы 33, 1995, с. 793. 396. Дилчин Жем. 11. Йцзйыл Тцрк Шиири ве Аруз // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 20. 397. Дилчин Дещри. Арап Алафабесине Эюре Диванц Луэат-итТцрк Дизини. Анкара: 1957, 448 с. 398. Динчер Аслыщан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Йемек Адлары Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 20. 399. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси. Чевирен: Бесим Аталай. Анкара: Ы, 1939, ХХХВЫ+530 с. 400. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси. Чевирен: Бесим Аталай. Анкара: ЫЫ, 1941, 366 с. 401. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси. Чевирен: Бесим Аталай. Анкара: ЫЫЫ, 1943, 452 с. 402. Диванц Луэат-ит-Тцрк Дизини. Ендекс. Йазан: Бесим Аталай. Анкара: ЫВ, 1943, ЛХ+868 с. 403. Диванц Луэат-ит-Тцрк. Дизини. Анкара:1972, ХХЫЫ+168 с 404. Диванц Луэат-ит-Тцрк. Тыпкыбасым. Анкара: 1941, 638 с. 405. Диванц Луэат-ит-Тцрк. (Тыпкыбасымы). Kцлтцр Баканлыьы Йайынлары, Анкара: 1990, 638 с. 406. Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, 146 с. 407. Диздароьлу Щикмет. Кашэарлы Мащмут // ТД Беллетен, сери 3, сайы 10-11, 1947, Истанбул: 1948, с. 43-45. 408. Донук Абдулкадир. Ески Тцрк Девлетлеринде Идари-Аскери Унван ве Теримлер. Истанбул: 1998, X+109 с. 46

409. Донук Абдулкадир. Кцлтцр Тарищи Ачысындан Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Деьерлендирилмеси // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 65-69. 410. Донук Абдулкадир. Тцрк Девлетинде Щакимийет Анлайышы // ТЕД, сайы ХХЫ, йыл 1979-1980, Истанбул: с. 44-56. 411. Донук Абдулкадир. Тцрк Щцкцмдары. Истанбул: 1990, 595 с. 412. Дурэут Щцсейин. Каращанлы ве Щарезм Тцркчеси Есерлеринде Исмин Щаллери. Доктора Тези. Чанаккале Онсекиз Майыс Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц. Чанаккале, 1999, с. 59-75. 413. Дцзэцн Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Фарсча Чевириси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 20. 414. Ежкманн Ъанос. Чаьатайжа // Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1998, с. 211-245. 415. Ежкманн Ъанос. Щарезм Тцркчеси // Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1998, с. 173-210. 416. Ежкманн Ъанос. Ислами Орта Асйа Тцрк Едеби Дилинин Юзелликлери // ТДА, сайы 57, Аралык 1988, с. 193-201. 417. Еэеубайев Аскар. Ески Тцрк Едебийаты Мирасындакы Митолоъик ве Щалк Кцлтцрлери иле Илэили Акымлар, Тарищи ве Топонимик Ефсанелер, Адландырмалар // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 62-71. 418. Екберзаде Шащмар. Дивану Луэати’т-Тцрк ве Тцрк Маневийаты // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 57-61. 419. Ел-Жащиз. Щилафет Ордусунун Менкыбелери ве Тцрклерин Фазилетлери. Чевири ве Ачыклама: Рамазан Шешен. Анкара: 1967, 108 с. 420. Елчин Шцкрц. Кашэарлы Мащмут ве Кавак Аьажы // ТК, сайы 359, Март 1993, с. 149-151. 421. Екер Сцер. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ’Иранлы’ Каврамы // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 20. 47

422. Екрем Еркин. Каращанлы Девлетинин Ады Меселеси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 21. 423. Емет Еркин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Уйэур Аьызлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 21. 424. Емет Еркин. Доьу Тцркистан ве Чинде Диванц Луэат-итТцрк Цзерине Йапылан Дил ве Едебийат Араштырмалары // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 60-64. 425. Емре Ащмет Жеват. Ески Тцрк Кошуьу ве Сес Дцзени // ТД Беллетен, сер. 3, сайы 45, Касым 1945, Анкара: 1945, с. 338-341. 426. Ерарслан Кемал. Дивану Луэат-ит-Тцрк’де Аруз Везнийле Йазылмыш Шиирлер // ТАДЙ-Б, 1991, с. 113-117. 427. Ерарслан Кемал. Сюзлцк Чалышмаларында Диванц Луэат-итТцрк’цн Юнеми // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22. 428. Ержиласун Ащмет Бижан. Алп Ер Тонэа’йа Аит Базы Сюзлер // ТК, Шубат, 1976, сайы 160, с. 220-222. 429. Ержиласун Ащмет Б. Башланэычтан Йирминжи Йцзйыла Тцрк Дили Тарищи. Анкара: 2006, 486 с. 430. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэат’т-Тцрк’де Цнлц Узунлукларыйла Илэили Кайытлар//Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. 7-8 Майыс 1999, Анкара: ТДК, с. 51-54. 431. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэати’т-Тцрк’ц Коруйан Аиле // Йени Оркун, Ейлул 2003, с. 26-28. 432. Ержиласун Ащмет Б. Диванц Луэати’т-Тцрк’ц Коруйан Аиле // Йени Оркун, Еким 2003, с. 28-30. 433. Ержиласун Ащмет Б. Каращанлы Деври Тцрк Едебийаты // Бцйцк Тцрк Класиклери. Ы, Истанбул: 1985, с. 114-179. 434. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд ве Диванц Луэати’т-Тцрк // Бцйцк Тцрк Класиклери. Ы. Истанбул: 1985, с. 118131. 435. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд’ун Мцзиплиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22. 48

436. Ержиласун Ащмет Б. Кутадэу Билиэ Эрамери. Фиил. Анкара: 1984, 196 с. 437. Ержиласун Ащмет Б. Макалелер. Анкара: 2007, 752 с. 438. Ержиласун Ащмет Б. Илк Мцслцман Девлетлеринде Дил ве Едебийат // Тцрклер, ж. 5, Анкара: 2002, с. 759-783. 439. Ержиласун Ащмет Б. Кашэарлы Мащмуд’да –са/се Еки // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 65-59. 440. Ержиласун Ащмет Б. Тцркчеде Емир ве Истек Кипи Цзерине // ТД, сайы 505, Ожак 1999, с. 3-9. 441. Ержиласун Билэе. Диванц Луэат-ит-Тцрк’тен Модерн Едебийата//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22. 442. Ердоьан Мещмет Нури. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Мцнасебетийле // Йени Сабащ, 28 Аьустос1 Ейлул 1940. 443. Ерен Щасан. Советскайа Тйурколоэийа Дерэисинин Диванц Луэат-ит-Тцрк Юзел Сайысы // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 121-124. 444. Ейцбоьлу Исмет З. Тцрк Дилинин Етимолоъи Сюзлцьц. Истанбул, 1991, 782 с. 445. Фындыкоьлу Зийаеттин Фащри. Дил Сосйолоъиси ве Мащмуду Кашьари. Ы. // Тцрк Йурду Дерэиси, сайы 9, Аьустос 1966. 446. Фындыкоьлу Зийаеттин Фащри. Дил Сосйолоъиси ве Мащмуду Кашьари. ЫЫ. // Тцрк Йурду Дерэиси, сайы 10, Ейлул 1966. 447. Эабаин Аннемарие вон. Жодех Жуманижус’ун Дили // Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1998, с. 67-109. 448. Эабаин Аннемарие вон. Ески Тцркче // Тарищи Тцрк Шивелери. Анкара: 1998, с. 29-66. 449. Эабаин Аннемарие вон. Ески Тцркченин Эрамери. Анкара: 1988, 313 с. 450. Эаланти Аврам. Ески Савларын Ексиклиьи // Едебийат Факцлтеси Межмуасы, 1339 (щ), йыл 2, сайы 6. 451. Эарипер Жафер - Кцчцкжошкун Йасемин. Орщун Абиделеринден Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Коллектиф Билинжин Иншасы ве Сцреклилиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22. 452. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк // ТД, сайы 250, 1972, с. 304-309. 49

453. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Дил Кураллары // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 27-52. 454. Эенжан Тащир Неъат. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Тцркчцлцк ве Юз Тцркче Севэиси // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 475-478. 455. Эенжан Тащир Неъат. Кашэарлы Мащмуд’ун Юз Тцркчежилиьи // ТД, сайы 249, 1972, с. 192-195. 456. Эенч Решат. Каращанлы Девлет Тешкилаты. Истанбул: 1981, 265 с. 457. Эенч Решат. Каращанлылар Тарищи // Эенел Тцрк Тарищи. 2. Анкара: 2002, с. 693-716. 458. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда Тцрк Дцнйасы. Анкара: 1997, 412 с. 459. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда Тцрк Иллеринин Сийаси ве Етник Дуруму // ТКА, ж. 11-14, Анкара: 1973-75, с. 176-213. 460. Эенч Решат. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре ХЫ Йцзйылда Тцрклерде Зираат // ДД, сайы 33, Теммуз, 1995, с. 76-91. 461. Эенч Решат. Кашэарлы’дан Анадолуйа Узанан Кцлтцр Деьерлермиз // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 7-9. 462. Эенчбойажы Мелек. Али Амири Ефенди ве Диванц Луэат-итТцрк // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 22-23. 463. Эенэ Сщимин. Чинде Тцрколоъи Араштырмалар // Йени Тцркийе Дерэиси, сайы 43, 2002, с. 114-119. 464. Эезэин Щаккы Сцща. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Вакит, 9 Ейлул 1940. 465. Эолден П.Б. Кара-Щанлыларын Меншеи // Билэе. 1999, сайы 21, с. 35-36. 466. Эюкалп Зийа. Тцрк Меденийети Тарищи. Истанбул: 1976, 416 с. 467. Эюкчеоьлу Мустафа. Диванц Луэати’т-Тцрк ве Кыбрыс Тцрклеринин Диллеринде Йашайан Сюзжцклер // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 72-77. 50

468. Эюкйай Орщан Шаик. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Алп Ер Тунэа // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 56-59. 469. Эюмеч Садеттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Эечен Йер Адлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 23-24. 470. Эцл Бцлент. Ески Тцрк Тарым Теримлеринин Метафорлу Кулланымлары Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.24. 471. Эцленсой Тунжер. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Кутадэу Билиэ’деки Моьолжа Келимелер Цзерине // ТКА, ж. 22, Анкара: 1984, 90-103. 472. Эцленсой Тунжер. Диванц Луэат-ит-Тцрк’ц Йениден Окумак // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 24. 473. Эцленсой Тунжер. Доьу Анадолу Аьызлары ве Диванц Луэати’т-Тцрк // В Миллетлерарасы Тцрколоъи Конэреси. Истанбул: 23-28 Ейлул 1985. Теблиьлер. 1. Тцрк Дили. Жилт 1, Истанбул: 1985, с. 107-115. 474. Эцлмеден Невщис. Кашэарлы Мащмут ве Тцркчцлцьц // Емре Дерэиси, сайы 23, Март 1966, с. 11-13. 475. Эцлсцн Арифе. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Кадын ве Онун Дцнйасы // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 25. 476. Эцнай Турэут. Тцрк Щалк Шииринде Илк Дейишме Юрнеклери // Шцкрц Елчин Армаьаны. Анкара: 1983, с. 43-46. 477. Эцнай Турэут. Йазылышынын 900. Йылдюнцмцне Доьру Диванц Луэат-ит-Тцрк // ТК, сайы 100, Шубат 1971, с. 298-302. 478. Эцней Фатма Шащан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Фиилден Тцремиш Исимлер ве Сыфатлар: Сюздизимсел ве Анламбилимсел Бир Инжелеме//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 25-26. 479. Эцрсой-Наскали Емине. Диванц Луэати’т-Тцрк’де Бир Курт Авы ве Анадолудаки Шекли//Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 5556. 480. Щажыеминоьлу Нежметтин. Каращанлы Тцркчеси Эрамери. Анкара: 2003, 214 с. 51

481. Щартманн Мартин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Аит Биркач Мцлащаза // МТ, сайы 4, 1916, с. 167-170. 482. Щасан Зейнеп. Чин’де Кашэарлы Мащмуд ве Диванц Луэат-ит-Тцрк Цзерине Йапылан Чалышмалар // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 26. 483. Щазаи Эйюрэй. Эенел Лексокоэрафйа Ачысындан Кашэарлы Мащмут Щаккында Дцшцнжелер // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 419-424. 484. Щазийева Эцзелийе. Тцрк Диллеринде Доьа Кцлтлерийле Илэили Еркек Адларынын Типолоъик Бирлиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 27. 485. Щидайет Нуранийе. Чин Кайнакларына Эюре Каращанлылар (840-1231). Йцксек Лисанс Тези. Щажеттепе Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц, Анкара, 1992, 87 с. 486. Щидайет Нуранийе. Kаращанлылар Девринде Уйэур Щалк Едебийаты // Доьу Тцркистанын Сеси–Шарки Тцркистан Авазы, 1991, № 4, с.27-29. 487. Щункан Юмер Сонер. Кашэарлы Мащмут Дюнеминде Цлкенин Идари Йапысы ве Сийаси Олайларына Бир Бакыш. Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 28. 488. Щцсейиноьлу Али Шамил. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-ит-Тцрк Есерини Тцркчейе Илк Чевирен Тержцман // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 28-29. 489. Щцсейинов Эайса. Бир Систем Оларак Ески Тцрк Едебийаты ве Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэати’т-Тцрк Адлы Есери // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 78 83. 490. Ышытман Исщак Рефет. Дил Курултайы Долайысыйле: Тцркче Ичин Бир Конферанс. Кцтащйа: 1932, 16 сайфа. 491. Ибращим Щасан. Кашэарлы Мащмуд’ун Мезары ве Мимари Йапысы // ТК, сайы 268, Аьустос 1985, с. 544-547.

52

492. Ибрайев Шакир. Кашэарлы Мащмуд Дюнеминде Едеби Эеленек//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 29. 493. Илайдын Щикмет. Диван’ла Илэили Базы Эюзлемлер ве Дцшцнжелер // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 49-55. 494. Илайдын Щикмет. Диван’ла Илэили Базы Эюзлемлер ве Дцшцнжелер // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 96-103. 495. Илтебир Абдулщеким Баки. Kашьарлы Мащмут, Диванц Лцэат-ит-Тцрк ве Доьу Тцркистан // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 30-43. 496. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Датиф Щали // ТД, сайы 26, Касым 1953, с. 80-81. 497. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Шаманизм Иле Илэили Келимелер // ТК, сайы 100, Шубат 1971, с. 293-297. 498. Инан Абдулкадир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Шаманизм Иле Илэили Келимелер // Макалелер ве Инжелемелер. 2. Анкара, 1991, с. 317-321. 499. Инан Абдулкадир. Тцрк Йазы Дили Тарищинден Нотлар // ТК, Анкара: сайы 57, 1967, с. 653-659. 500. Инайет Алимжан. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Доьумла Илэили Юрф, Адет ве Ритцеллер//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 30. 501. Изэи Юзкан. Уйэурларын Сийаси ве Кцлтцрел Тарищи. Анкара, 1987, 154 с. 502. Кабаташ Орщан. Диванц Луэати’т-Тцрк’тен Тцркийе Тцркчесине // ТДАЙ-Б, ж. 1-2, сайы 44, Анкара: 2001, с. 147-161. 503. Качалин Мустафа С. Диванц Луэати’т-Тцрк // ДИА, Истанбул: 1994, ж. 9, с. 446-449. 504. Кадашева Карлыэаш. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэатит-Тцрк Есеринде Булунан Келимелерин Тцрк Дилини Юьренмедеки Юнеми//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 30. 505. Кафалы Мустафа. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Тарищи Жоьрафйа Бакымындан Кайнак Оларак Деьерлендирилмеси // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 92-93. 53

506. Кафесоьлу Ибращим. Тцрк Милли Кцлтцрц. Истанбул: 1984, 445 с. 507. Кафесоьлу Ибращим. Ески Тцрк Дини. Анкара: 1980, 130 с. 508. Кара Абдулващаб. Диванц Луэат-ит-Тцрк’ц Булан Али Емири Ефендинин Щайаты ве Шащсийети // Кардеш Калемлер, сайы 3, Март 2007, с. 74-77. 509. Карабулут Ферщат. Дцнйа Дилбилими Тарищи Ичинде Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Йери ве Юнеми // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 31. 510. Каращан Акартцрк. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Эюре Чиэил Лещчеси ве Каращанлы Йазы Дили иле Илишкиси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 31-32. 511. Каращан Лейла. Йцклеме (Ажжусативе) ве Илэи (Эенитиве) Щалы Еклери Цзерине Базы Дцшцнжелер // 3. Тцрк Дили Курултайы Билдирилери. Анкара: 1999, с. 605-611. 512. Каримов Эулам. Едебийатта Кашэарлы Мащмут Имэеси Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 32. 513. Каримова Сурайо. Х-ХЫ Йцзйылда Орта Асийа’да Билим // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 32-33. 514. Картал Ащмет. Диванц Луэати’т-Тцрк Цзерине Бир Библийоэрафйа Денемеси // ТК, сайы 366, ХХХЫ, с. 624-636. 515. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟﻜﺎ ﺷﻐﺮى آﺘﺎب دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Мащмуд бин ел-Щцсейин ел-Кашьари. Китабу Диваны Луэати’т-Тцрк. Dar цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди еввел, Истанбул: 1333, 436 + 12 s. (Р.Килисли няшри, 1. жилд, 1915)]. 516. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟﻜﺎ ﺷﻐﺮى آﺘﺎب دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Мащмуд бин ел-Щцсейин ел-Кашьари. Китабу Диваны Луэати’т-Тцрк. Dar цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди сани, Истанбул: 1333, 294 + 25 с. (Р.Килисли няшри, 2. жилд, 1915)]. 517. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟﻜﺎ ﺷﻐﺮى آﺘﺎب دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Мащмуд бин ел-Щцсейин ел-Кашьари. Китабу Диваны Луэати’т-Тцрк. Dar

54

цl-Хilafet-i Aliye, Matbaa-yi Amиre, cilди салис, 1335, Истанбул: 347 + 8 s. (Р.Килисли няшри, 3. жилд, 1917)]. 518. Kашэарлы Мащмуд. Диванц Луэати’т-Тцрк. Чевири, Уйарлама, Дцзенлеме. Щазырлайанлар: Сечкин Ерди, Серап Туьба Йуртесер. Истанбул: Кабалжы, 2005, 725 с. 519. Кашэарлы Мащмут // Ана Британнижа, жилт 13, Истанбул: 1992, с. 59. 520. Кашэарлы Мащмут // Бцйцк Ансиклопеди, жилт 2, Истанбул: 1980, с. 990. 521. Кашэарлы Мащмут // ДИА Тцркийе Дийанет Вакфы Ислам Ансиклопедиси, жилт 25, Анкара: 2002, с. 9-15. 522. Кашэарлы Мащмут // Эелишим Щажеттепе Ансиклопедиси, жилт 6, Истанбул: 1986, с. 2298-2299. 523. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Ансиклопедиси, жилт 21, Анкара: 1974, с. 389-392. 524. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Дили ве Едебийаты Ансиклопедиси, жилт 2, Истанбул: 1977, с. 353-356. 525. Кашэарлы Мащмут // Тцрк Дили ве Едебийаты Ансиклопедиси, жилт 5, Истанбул: 1982, с. 216-217. 526. Кашэарлы Мащмут // Йени Тцрк Ансиклопедиси, жилт 5, Истанбул: 1985, с. 1476. 527. Кашэарлы Султан Мащмут. Бцйцк Тцрк Билэини Кашэарлы Мащмут’ун Кишилиьи ве Тцрклцк Билинжи // ДД, сайы 33, Анкара: Теммуз 1995, с. 10-15. 528. Кашэарлы Султан Мащмут. Бцйцк Тцрк Билэини Кашэарлы Мащмут’ун Кишилиьи ве Тцрклцк Билинжи // ТК, сайы 420, Анкара: 1997, с. 193-200. 529. Кашэарлы Султан Мащмут. Kашэарлы Мащмуд’ун Мезары // Доьу Тцркистанын Сеси–Шарки Тцркистан Авазы, 1985, сайы 78, бет 51-53. 530. Келлй Ъамес М. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Йени Баскысы Цзерине // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 104-109. 531.Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил Йапан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 57, Анкара: 1966, с. 10-11. 532. Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил Йапан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 58 Анкара: 1966, с. 12-13. 55

533. Кылыч Щцсейин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Фиилден Фиил Йапан Еклер // ИД, ж. 5, сайы 60, Анкара: 1966, с. 10-11. 534. Кылыч Рцйа. Тцрклерин Исламийети Кабулцнде Тасаввуфун Ролц: Эенел Бир Бакыш Денемеси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с.33. 535. Кожаэюз Самим. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Щожам Килисли Рифат Билэе // ТД, сайы 250, Теммуз 1972, с. 319-322. 536. Кожаоьлу Тимур. Модерн Дилбилими Ачысындан Диванц Луэати’т-Тцрк’е Бир Бакыш // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 47-50. 537. Кожатцрк Васфи Мащир. Бцйцк Тцрк Едебийаты Тарищи. Анкара: 1964, с. 22-35. 538. Кононов А.Н. Сон Йылларда ССЖБ’де Тцрколоъи Араштырмалары // ТДАЙ, 1964, Анкара: с. 113-126. 539. Кононов А.Н. Совйетлер Бирлиьи’нде Кашэарлы Мащмуд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар // ББ, Анкара: 1975, с. 393-399. 540. Кононов А.Н. Совйетлер Бирлиьи’нде Кашэарлы Мащмуд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар // ТДАЙ, Анкара: 1978, с. 181-190. 541. Кононов А.Н. Совйетлер Бирлиьи’нде Кашэарлы Мащмуд’ун Диван’ыны Кону Алан Араштырмалар//Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси Тцрколоъи Юзел Сайысы, ЫЫ китап, Бишкек: 2004, с. 147-152. 542. Кононов А.Н. СССБ’деки Тцрк Филолоъиси (1917-1967) // Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси Тцрколоъи Юзел Сайысы, ЫЫ китап, Бишкек: 2004, с. 153-181. 543. Конуксевен Мустафа. Кутадэу Билиэ ве Мащмуду Кашэари’йе Эюре Девлет Идаресинин Есас Пренсиплери. Лисанс Тези, И.Ц. Едебийат Факцлтеси, Тарищ Бюлцмц, Истанбул, 1968, 44 с. 544. Коркмаз Зейнеп. Анадолу Аьызларынын Етник Йапы иле Илишкиси Соруну // ТДАЙ-Б, Анкара: 1988, с. 21-32. 545. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмуд ве Билинчли Бир Анадили Севэиси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 34. 56

546. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Диванц Луэат-итТцрк // МК, ж. 2, сайы 10, Март 1981, с. 15-19. 547. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Оьуз Тцркчеси // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 3-19. 548. Коркмаз Зейнеп. Кашэарлы Мащмут ве Оьуз Тцркчеси // Тцрк Дили Цзерине Араштырмалар, жилт 1, ТДК, Анкара: 1995, с. 241-253. 549. Коркмаз Зейнеп. Оьуз Тцркчесинин Тарищи Эелишме Сцречлери ве Диванц Луэати’т-Тцрк // ТД, сайы 570, Щазиран 1999, с. 459-470. 550. Коркмаз Зейнеп. Оьуз Тцркчесинин Тарищи Эелишме Сцречлери ве Диванц Луэати’т-Тцрк’деки Илк Юрнеклери//Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 10-18. 551. Коркмаз Зейнеп. Тцркийе Тцркчеси Эрамери (Шекил Билэиси). Анкара: 2003, ТДК, 1224 с. 552. Кошай Щамит Зцбейир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Теримлерден Юрнеклер//ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 479-496. 553. Козаноьлу Ж.Мущиттин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Мукаддемеси // Ержийес Дерэиси, сайы 19, с. 559. 554. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Диванц Луэат-ит-Тцрк // МТ, 1915, ж. 2, сайы 5, с. 381-383. 555. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Милли Кцлтцрцмцзцн Ески Бир Абидеси: Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жумщурийет, 24 Нисан 1933. 556. Кюпрцлц[заде] М.Ф. Милли Кцлтцрцмцзцн Ески Бир Абидеси: Диванц Луэат-ит-Тцрк // Жумщурийет, 1 Майыс 1933. 557. Kюпрцлц М.Ф. Kаращанлылар вейа Щаканийе Девлети // Тцркийе Тарищи. Истанбул, 1923, жилт 1, с. 106-120. 558. Кюпрцлц М.Ф. Кай Кабилеси Щаккында Йени Нотлар // Беллетен, сайы 33, с. 435-444. 559. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Дили ве Едебийаты Щаккында Араштырмалар. Истанбул: 1934, с. 33-44. 560. Кюпрцлц М.Ф.Тцрк Едебийаты Тарищи. Истанбул: Ютцкен, 1986, XXIY+437 с. 561. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Едебийатында Илк Мутасаввыфлар. Анкара: 1984, 415 с. 57

562. Кюпрцлц М.Ф. Тцрк Едебийатынын Меншелери // МТ, ЫЫ/ЫВ, 1331 (щ), с. 71-73. 563. Курэан Шцкрц. Диванц Луэат-ит-Тцрк Цзерине // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 60-80. 564. Ласзло Ф. Каьан ве Аилеси // Тцрк Щукук Тарищи Дерэиси, ж. Ы, Анкара: 1944, с. 37-50. 565. Лиэети Л. Билинмейен Ич Асйа. Анкара: 1986, 362 с. 566. Маден Музаффер. Кашэар ве Ютеси // Эези Нотлары, Анылар ве Дцшцнжелер. Истанбул: 1994, с. 70-76. 567. Мащмудов Щузиащмет. Диванц Луэати’т-Тцрк’теки Ата Сюзлери ве Онларын Буэцнкц Версийонлары // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 84-89. 568. Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси. Тцрколоъи Юзел Сайысы. Ы Китап, Сайы 11, Бишкек: 2004, 260 с. 569. Манас Университеси Сосйал Билимлер Дерэиси. Тцрколоъи Юзел Сайысы. ЫЫ Китап, Сайы 11, Бишкек: 2004, 274 с. 570. Мансуроьлу Междут. Каращанлыжа // Тарищи Тцрк Шивелери, Анкара: 1979, с. 141-182. 571. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -ьай, -эей Еки ве Тцремелери // Ъеан Денй Армаьаны, Анкара: 1958, с. 171-183. 572. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -ьу Екинин Фонксийонлары // ТМ, жилт Х, Истанбул, 1953, с. 341-348. 573. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -мыш Екинин Фонксийонлары // Фуат Кюпрцлц Армаьаны, Истанбул: 1953, с. 345-350. 574. Мансуроьлу Междут. Тцркчеде -тачы Екинин Фонксийонлары // ТДЕ, сайы 12, Истанбул: 1956, с. 105-108. 575. Мещран Азиз. Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки -сА Йапым Еки Цзерине // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 34. 576. Мирзаоьлу Ф.Эцлай. Диванц Луэат-ит-Тцрк Ышыьында Мцзикал Ижра Ортамлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 35. 577. Мунэан Эцлер. Тцркчеде Фииллерден Йапылмыш Исимлерин Морфолоъик ве Семантик Йюнден Инжеленмеси. Истанбул: Симурэ, 2002. 58

578. Мусабайев Э.Э. Кашэарлы Мащмуд’ун Йашамы Цзерине Йени Верилер // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 110-120. 579. Мусабайев Э.Э. Кашэарлы Мащмуд’ун Йашамы Цзерине Йени Верилер // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 20-29. 580. Мутий Ибращим, Османов Мирсултан. Кашэарлы Мащмуд’ун Йурду, Щайаты ве Мезары Щаккында // Билиэ. Эцз 2002, сайы 23, с. 189-208. 581. Мутий Ибращим. Уйэур Тцрклери’нин Ислам’ы Кабул Еттиклери Илк Дюнемлердеки Ислам Медреселери // Доьу Тцркистан’ын Сеси, йыл 23, сайы 66, 2006, с. 41-52. 582. Надир Илщан–Шенел Мустафа. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Эюре Ав, Авжылык ве Щайванжылыкла Илэили Келимелер ве Каврам Аланлары // Тцркисщ Студиес, Волуме 31/Wинтер 2008, с. 259277. 583. Налбант Мещмет Вефа. Диванц Луэат-ит-Тцрк Эрамери-Ы. Исим. Истанбул: Билэе Оьуз, 2008, 293 с. 584. Налбант Мещмет Вефа. –ДУК Еки ве Диванц Луэат-итТцрк’те –ДУК Екли Эюрцлен Эениш Заман Чекими // Тцрколоъи Дерэиси, ХВ жилт, сайы 1, Анкара: 2002. 585. Налбант Мещмет Вефа. Евет Келимесинин Кюкени Цзерине // Дил ве Едебийат Араштырмалары Семпозйуму. Анкара: 2003, с. 109-117. 586. Налбант Мещмет Вефа. Кутадэу Билиэ’те Зарф Тамлайанлары ве Бунларын Дерин Йапысы. Йцксек Лисанс Тези. Памуккале Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц, Денизли, 1999. 587. Налбант Мещмет Вефа. Сюзжцклере Тцркче Бакан Бир Кюкен Билимжи: Кашэарлы Мащмуд ве Юдцнчлеме Сюзжцклер Цзерине Йаптыьы Кюкен Билэиси Чалышмалары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 35. 588. Найыр Йашар Наби. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Долайысыйле. Ы. // Варлык, сайы 209, 15 Март 1942, с. 394-395. 589. Найыр Йашар Наби. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Долайысыйле. ЫЫ. // Варлык, сайы 210, 1 Нисан 1942, с. 418-419. 590. Найыр Йашар Наби. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Долайысыйле. ЫЫЫ. // Варлык, сайы 211, 15 Нисан 1942, с. 447-448. 59

591. Нешет Аднан. Кашэарлы Мащмут ве Есери. Ырмак Дерэиси, 1928, сайы 15, с. 592. Нисанбайев Абдумалик. Мащмут Кашэари’нин Сосйолоъик Фелсефеси//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 35-36. 593. Нури Абдцлащат. Атасюзлери. Кастамону Вилайет Матбаасы, 1334-1339 (щ). 594. Олэун Ибращим. Кашэарлы Мащмут’та Тцрклцк Билинжи // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 81-86. 595. Онан Билэинер. Диванц Луэати’т-Тцрк’цн Дил Юьретим Йюнтемлери ве Дцнйа Филолоъисине Каткылары Бакымындан Бир Деьерлендирилмеси // Тцрклцк Билими Араштырмалары, 2003, сайы 13, с. 425-445. 596. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Йазытлары. Анкара: 1987, 962 с. 597. Оркун Щцсейин Намык. Диванц Луэат-ит-Тержцмеси. Йени Сабащ, 27 Аьустос 1940. 598. Оркун Щцсейин Намык. Диванц Луэат-ит-Тцрк’е Назаран Щакан // Дерэащ Дерэиси, сайы 8, Аьустос 1337 (щ). 599. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Адетлери // Дерэащ Дерэиси, сайы 10, Ейлул 1337 (щ). 600. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрк Итикатлары // Дерэащ Дерэиси, сайы 12, Еким 1337 (щ). 601. Оркун Щцсейин Намык. Ески Тцрклерде Тебабет, Милли Ойунлар, Щарп // Дерэащ Дерэиси, сайы 23, Март 1338 (щ). 602. Оркун Щцсейин Намык. Кашэарлы Мащмут Щаккында // Варлык, сайы 168, Анкара: 1940, с. 605-606. 603. Оркун Щцсейин Намык. Милли Тцрк Йемеклери // Дерэащ Дерэиси, сайы 20, Шубат 1338 (щ). 604. Оркун Щцсейин Намык. Тарищте Тцрк Кадынлыьы. Дерэащ Дерэиси, сайы 22, Март 1338 (щ). 605. Ормушев Асан. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэат-итТцрк Сюзлцьцнцн Тарищи Кайнак Оларак Юнеми // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 36-37.

60

606. Орузбайева Бйубина. Мащмут Кашэари’нин Диван’ы ве Кырэыз Дил Тарищинин Базы Сорунлары // ББ, 1972. ТДК, Анкара: 1975, с. 447-453. 607. Юэел Бащаддин. Тцрк Кцлтцр Тарищине Эириш. Ы-ЫХ жилтлер, Истанбул: 1985-1987. 608. Юэел Бащаддин. Тцрк Кцлтцрцнцн Эелишме Чаьлары. Истанбул: 1971, 788 с. 609. Юэел Бащаддин. Тцрк Митолоъиси. ТТК, Анкара: ж. 1, 1971, 644 с. 610. Юэел Бащаддин. Тцрк Митолоъиси. ТТК, Анкара: ж. 2, 1995, 610 с. 611. Юэел Бащаддин. Тцрклерде Девлет Анлайышы. Анкара: 1982, 392 с. 612. Юлмез Мещмет. Кашэарлы Мащмуд’ун Кабри ве Йурду // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул: 2004, с. 207240. 613. Юзбай Мурат - Меланлыоьлу Дениз. Йабанжылара Тцркченин Юьретиминде Темел Илкелер ве Диванц Луэат-ит-Тцрк // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 37. 614. Юздемир Ащмет. Тцрк Дцнйасынын Ен Бцйцк Китабы Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Али Емири Ефенди // ДД, сайы 33, Теммуз 1995, с. 16-19. 615. Юздемир Неби. Каршылаштырмалы Кцлтцр Билими Араштырмалары ве Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Улуслар Арасы Илишкилер Бойуту // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 37-38. 616. Юзкырымлы Атилла. Кашэарлы’йа Эюре Тцрклерде Аскерлик // ТД, сайы 253, Еким 1972, с. 87-95. 617. Юзмен Мещмет. Диванц Луэати’т-Тцрк’те ве Кутадэу Билиэ’де аймак Фиилийле Курулан Долайсыз Анлатым Жцмлелери Цзерине // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул: 2004, с. 67-77. 618. Пристак О. Каращанлылар (840-1212) // ИА, ж. ВЫ, Истанбул: 1952, с. 251-273. 619. Притсак О. Мащмут Кашэари Кимдир? // ТМ, ж. Х, 195153, Истанбул: 1953, с. 243-246. 61

620. Расонй Л. Тарищте Тцрклцк. Анкара: ТТК, 1993, 420 с. 621. Реижщл Карл. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Кащраманлык Шиирлери ве Орта Асйа’да Йашайан Тцрклерин Щалк Дестаны // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 38. 622. Сафа Пейами. Тцркченин Ен Бцйцк Аныты // Жумщурийет, 21 Щазиран 1940. 623. Сакаоьлу Саим. Бир Библийоэрафйа Цзерине // Чаьры, ж. 12, сайы 110, Конйа: 1 Март 1967, с. 16-21. 624. Сакаоьлу Саим. Диванц Луэати’т-Тцрк Библийоэрафйасына Йени Илавелер // ТКА, ХЫ-ХЫВ, 1975, с. 270-280. 625. Сакаоьлу Саим. Дивану Луэати’т-Тцрк’деки Атасюзлеринин Анадолудаки Излери // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 36-46. 626. Сакаоьлу Саим. Диванц Луэати’т-Тцрк’цн Щалк Едебийаты Ачысындан Ташыдыьы Деьер // Ататцрк Цниверситеси ФенЕдебийат Факцлтеси Едебийат Билимлери Дерэиси, сайы 13, Ерзурум: 1985, с. 301-319. 627. Сакаоьлу Саим. Караман Аьзына Диванц Луэати’т Тцрк Ачысындан Бир Йаклашым. Тарищ Бойунжа Тцрк Дили Билэи Шюлени // Барыш Дили Тцркче. Караман, 1314 Майыс 1997, Анкара: 1998, с. 122-129. 628. Сарыщанов Мамед Дурды. Кашэарлы Мащмуд’ун Диванц Луэати’т-Тцрк Есеринин Тцрлменистанда Юьренилмеси ве Кулланылышы // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 96-101. 629. Сарыщанов Мамметдурды. Кашэарлы Мащмуд’ун Диван’ындакы Оьуз-Тцркменже ве Чаьдаш Тцркмен Дили // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 38. 630. Сарыйев Берды. Кашэарлы Мащмуд’ун Диван Сюзлцьц ве Буэцнкц Тцркменже // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 38-39. 631. Серткайа Осман Фикри. Сон Булунан Белэелер Ишыьында Кашэарлы Мащмуд’ун Щайаты Щаккында Йени Билэилер // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 130-144. 62

632. Сев Эцлсев. Диванц Луэати’т-Тцрк’те Икилемелер // ТД, ж. 88, сайы 463, Анкара: 2004, с. 497-510. 633. Сезер Енэин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Инэилизже Чевириси // ТД, ж. 45, сайы 372, Анкара: 1982, с. 377-378. 634. Солак Фащри. Доьу Тцркистан Иле Илэили Тцркийеде Йапылан Тезлер // Доьу Тцркистанын Сеси – Шарки Тцркистан Авазы, сайы 65, Истанбул: с. 43-53. 635. Сойсал Метин. Чин’ден Эелен Щабер // Щцррийет, 3 Нисан 1983. 636. Сцмер Фарук. Оьузлар (Тцркменлер). Тарищлери-Бой Тешкилаты-Дестанлары. Анкара: 1967, 532 с. 637. Шащин Щатиче. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те ер- Филли // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 39. 638. Шамил Али. Щалит Саид: Юмрцнц Ортак Тцрк Кцлтцрцне Адайан Адам // Йом (Тцрк Дцнйасы Меденийет Дерэиси). Баку: 2007, сайы 6, с. 60-74. 639. Шамил Али. Щалит Саид’ин Умумтцрк Дилинин ве Кцлтцрцнцн Корунмасында Ролц // Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 34. 640. Шаполйо Енвер Б. Кашэарлы Мащмуд // Иллер ве Беледийелер Дерэиси, 17 (186), Нисан 1961, с. 115-116. 641. Шещсувароьлу Б.Н. Кашэарлы Мащмуд ве Тцрклцье Щизметлери // Тержцман, 1 Нисан 1968. 642. Шещсувароьлу Лцтфц. Асйа’нын Бин Йыллык Канидил Кашэарлы Мащмуд // Радйо Телевизйон Дерэиси, Март 2007, сайы 24, с. 46-47. 643. Шен Серкан. Анлам Ийилешмеси ве Кютцлешмесине Диванц Луэати’т-Тцрк Меркезли Юрнеклер // ТД, сайы 591, Анкара: Март 2001, с. 268-275. 644. Талу Ержцменд Екрем. Диванц Луэат-ит-Тцрк // Сон Поста, 26 Щазиран 1940. 645. Тавкул Уфук. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Сосйал Табакалашмайа Даир Терминолоъи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 39. 63

646. Текели Севим. Илк Ъапонйа Щаритасыны Чизен Тцрк Кашэарлы Мащмут // Ертем Дерэиси, сайы 3, Ейлул 1985, с. 645-651. 647. Текели Севим. Илк Ъапонйа Щаритасыны Чизен Тцрк Кашэарлы Мащмут // ТА, ХХЫ, с. 389-392. 648. Текели Севим. Илк Ъапонйа Щаритасыны Чизен Тцрк Кашэарлы Мащмут // ТДЕА, ЫЫ, с. 353-356. 649. Текин Талат. Каращанлылар Дюнеми Тцрк Шиири // ТД, сайы 409, Ожак 1986, с. 81-157. 650. Текин Талат. Орщон Тцркчеси Эрамери. Истанбул: 2003, 272 с. 651. Текин Талат. Тцрк Диллеринде Биринжил Узун Цнлцлер. Анкара: 1995, 192 с. 652. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Будист Уйэур Метинлеринде Ортак Биркач Сюзжцк Цзерине//Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 142. 653. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Будист Уйэур Метинлеринин Сюзварлыьы бакымындан Каршылаштырылмасы. Йцксек Лисанс Тези. Йылдыз Текник Цниверситеси, Сосйал Билимлер Енститцсц. Истанбул, 2006, 813 с. 654. Терес Ерсин. Диванц Луэат-ит-Тцрк’тен Сечмелер. Истанбул: 2007, 142 с. 655. Тевфикоьлу Мущтар. Али Емири Ефенди. Анкара: Кцлтцр Баканлыьы Йайынлары, 1989, 206 с. 656. Тщомсен W. Чюзцлмцш Орщон Йазытлары. Анкара: 1993, 240 с. 657. Тщури Ъозсеф. Он Дюрлцнжц Асыр Сонларына Кадар Тцрк Дили Йадиэарлары // МТ, сайы 4, 1331 (щ), с. 81-133. 658. Тимурташ Фарук. Тарищ Ичинде Тцрк Едебийаты. Истанбул: 1981, 263 с 659. Тоэан Зеки Велиди. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Телиф Сенеси Щаккында//Атсыз Межмуасы, сайы 16, Аьустос 1932, с.77-80. 660. Тоэан Зеки Велиди. Ески Тцрк ве Моьолларын Щариталары ве Щаритажылыьы Меселелерине Даир Нотлар. Ы. Мащмут Кашэаринин Щаритасы // Копуз Дерэиси, сайы 5, Аьустос 1939. 661. Тоэан Зеки Велиди. Мащмут Кашэари’йе Аит Нотлар // Атсыз Межмуасы, сайы 17, Ейлул 1932, с. 133-136. 64

662. Тоэан Зеки Велиди. Каращанлылар (840-1212). Истанбул: 1967 Йылы Дерс Нотлары, 145 с. 663. Тоэан Зеки Велиди. Тарищте Усул. Истанбул: 1969, 350 с. 664. Тоэан Зеки Велиди. Умуми Тцрк Тарищине Эириш. Истанбул: 1946, ж. 1, с. 57-60, 81-82. 665. Токер Мустафа – Кайа Емел. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Эечен Щасталык ве Орэан Адларынын Татар Тцркчеси иле Анадолу Тцркчесиндеки Дурумларынын Каршылаштырмалы Чюзцмлемеси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 40. 666. Топрак Фунда. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Иштеш Чатылы Фииллерден Йола Чыкарак Тцркчеде Иштешлик Каврамынын Фонксийонлары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 40. 667. Туран Фикрет. Тцрк Дили ве Кцлтцрцнцн Ислам Меденийетине Еклемленмеси Сцрежинде Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Йансытылан Тцрк Кимлиьи // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 41. 668. Туран Осман. Илиэ Унваны Щаккында // ТМ, сайы ВЫЫВЫЫЫ, 1940-42, с. 192-199. 669. Туран Осман. Теркен Унваны // Тцрк Щукук Тарищи Дерэиси, Ы, 1944, с. 67-73. 670. Туран Осман. Тцрк Жищан Щакимийети Мефкуреси Тарищи. Ы ж., Истанбул: 1995, ХХ+216 с. 671. Туран Осман. Тцрк Жищан Щакимийети Мефкуреси Тарищи. ЫЫ ж., Истанбул: 1995, ХЫЫЫ+347 с. 672. Туран Осман. Тцрк Жищан Щакимийети Мефкуреси Тарищи. Истанбул: 1978, 628 с. 673. Туран Шекцр. Уйэур Тцрклери Едебийаты // Тцрк Дцнйасы Ел Китабы. 3. жилт, Едебийат, Анкара: 1992, с. 769-778. 674. Турсун Емин. Каращанлыжа ве Щотан Дийалекти // ТДА, ЫЫ, 1983, с. 18-28. 675. Тцлцжц Сцлейман. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Кадын Ичин Кулланылан Сюзлер // ТДА, сайы 16, Шубат 1982, с. 149-168. 676. Тцрк Дили. Диванц Луэат-ит-Тцрк Юзел Сайысы. Сайы 253, Еким 1972, с. 4-124. 65

677. Тцрк Дцнйасы Ел Китабы. Жоьрафйа-Тарищ. Ы жилт, Анкара: 1992,544 с. 678. Тцрк Дцнйасы Ел Китабы. Едебийат. ЫЫЫ ж., Анкара: 1992, 778 с. 679. Тцрк О. Кемалеттин. Футбол, Поло, Бокс ве Диванц Луэат-ит-Тцрк // Беден Тербийеси ве Спор Дерэиси, сайы 24, Аралык 1940. 680. Тцрк О. Кемалеттин. Тцрк Дили ве Диванц Луэат-ит-Тцрк // Йени Межмуа, сайы 82, 20 Сонтешрин 1940. 681. Тцркай Кайа. Кашэарлы’дан Эцнцмцзе Эелен Атасюзлери // ТДАЙ-Б, 1980-1981, с. 39-42. 682. Тцркай Кайа. Кашэарлы’нын Дерледиьи Йансыма Сюзжцклер // Юмер Асым Аксой Армаьаны, ТДК, Анкара: 1978, с. 241-257. 683. Тцркче Сюзлцк. 10. Баскы, Анкара: 2006, 2244 с. 684. Тцркмен Фикрет. Эцнцмцз Щалк Шииринде Кулланылан Шекил ве Тцрлерин Диванц Луэати’т-Тцрк’деки Илк Юрнеклери // Диванц Луэати’т-Тцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ДТК, с. 30-35. 685. Тцзцнер Атыф. Диванц Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси Мцнасебетийле Бесим Аталайы Тебрик Едеркен // Йени Сабащ, 12, 13, 16, 17, 18, 20, 22, 23 Аьустос 1940. 686. Учар Ердем – Йенер Мустафа Левент. Ески Тцркчеде Илк Щежедеки Цнлцлер Меселеси ве Диванц Луэат-ит-Тцрк // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 41. 687. Улучай М. Чаьатай. Илк Мцслцман Тцрк Девлетлери. Истанбул: 1977, ХВЫ + 336 с. 688. Узун Н. Е., Узун Л.С., Аксан Й.К., Аксан М. Тцркийе Тцркчесинин Тцретим Еклери Бир Дюкцм Денемеси. Анкара: 1992, хх с. 689. Цлкцташыр М. Шакир. Бцйцк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащмут. 2. баскы, Анкара: 1972, 225 с. 690. Цлкцташыр М. Шакир. Бцйцк Тцрк Дилжиси Кашэарлы Мащмут. Йурт Сеси, сайы 67, Анкара: 1946.

66

691. Цлкцташыр М. Шакир. Диванц Луэат-ит-Тцрк’цн Фолклор ве Етноэрафйа Бакымындан Теткикине Даир Бир Тежрцбе // Бартын Эазетеси, 29 Щазиран 1931. 692. Цлкцташыр М. Шакир. Кашэарлы Мащмут. Анкара: 1962, 22 с. 693. Цлкцташыр М. Шакир. Кашэарлы Мащмут // Улус, 11 Шубат 1966. 694. Цшенмез Емек. Диванц Луэат-ит-Тцрк’те Эечен Дини Келимелер Цзерине//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 41-42. 695. Цшенмез Емек. Каращанлы Тцркчесинин Сюз Варлыьы // Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. Анкара: 10-15 Ейлцл 2007, Билдири Юзетлери Китабы, с. 138. 696. Ва-Ну. Бесим Аталай’ын Луэат-ит-Тцрк Тержцмеси // Акшам, 27 Щазиран 1940. 697. Вуружу Икбал. Тцрк Бирлиьи Перспектифинден Кашэарлы Мащмуд’у Йени Бир Окума Денемеси // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 42. 698. Йалткайа Шерафеддин. Kешфц’з-Зцнун. Истанбул: 1941, жилт 1, с. 808. 699. Йасин Йцсцпжан. Кашэарлы Мащмуд’а Эюре Тцрклерде Щарп // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 42-43. 700. Йылдырым Дурсун. Чок Баьламлы Бир Метин: Диванц Луэат-ит-Тцрк ве Ыслык Чалан Ок // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 43. 701. Йылмаз Нуран. 11. Йцзйыл Мцслцман Дцнйасындакы Дин Анлайышынын Диванц Луэат-ит-Тцрк’теки Йансымалары // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 43-44. 702. Wанэ Йуан-Хин. Чин’деки Уйэур Дийалектлери Араштырма Тарищи. Анкара, 1994, 134 с. 703. Wанэ Йуан-Хин Гинг Зщоу Зщенэ. Чин’де Диванц Луэати’т-Тцрк Цзерине Йапылан Чалышмалар // Чеврен Билим Кцлтцр Дерэиси, ж. 18, сайы 81-82, Приштине: 1991, с. 107-112. 67

704. Зекийев Мирфатищ. Чок Ески Тцрклер ве Онларын Исламжа Меденийети // Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 44. 705. Зекийев Мирфатищ. Кашэарлы Мащмут ве Тцрк Бойларынын Етник Бирлиьини Олуштурма Чабалары // Диванц Луэати’тТцрк Билэи Шюлени Билдирилери. Анкара: 7-8 Майыс 1999, ТДК, с. 90-95. 706. Зиеме Петер. Кашэари ве Тцркче Турфан Метинлери // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, с. 463-468. 707. Зцлфикар Щамза. Терим Сорунлары ве Терим Йапма Кылавузу. Анкара: 1991. 708. Зцлфикар Щамза. Цнлемлер ве Сес Йансымалы Келимелер // Тцрк Эрамеринин Сорунлары. ЫЫ. Анкара: 1999, с. 492-495. Юзбяк дилиндя: 709.Абдуллойев Ф. «Девону луьотит турк» асарида уьуз компонентининг урни масаласи // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 51-56. 710.Алийев А. «Девону луьотит турк»даги айрым аффиксларнинг Наманган группа шеваларида кулланиши // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 68-70. 711.Буронов М. Чорвачилик лексикасидан // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 70-81. 712.Фитрат А. Анг аски турк адабийоти намуналари. Самарканд-Тошкент: 1927, 128 бет. 713.Фитрат А. Аски узбек адабийоти намуналари. СамаркандТошкент: 1928, бет 18-27. 714.Фозилов Е. Махмуд Кошьарий «Девони» нашрларинги кийасий таткик етиш таърибаси. ББ, 1972, Анкара: 1975, бет 457462. 715.Фозилов Е. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девон»и // Узбек тили ва адабийоти. Тошкент: 1971, № 5, бет 34-39. 716.Фозилов Е. Шаркнинг машхур филолглари Махмуд Кошьарий, Абу Хаййон, Ъамолиддин Туркий. Тошкент: Фан, 1971, 80 бет. 68

717.Иброхимов С., Асомуддинова М. ХЫ асрдаги туркий тилларда касб-хунар атамалари ва уларнинг «Девону луьотит турк»да акс етиши // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 57-62. 718.Ишойев А. «Девону луьотит турк» ва узбек шевалари // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 63-67. 719.Ъуманийозов Р. Солих Муталлибов // Узбек тили ва адабийоти. Тошкент: 1969, № 1, бет 79-81. 720.Кононов А.Н. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девону луьотит турк» асари // Узбек тили ва адабийоти, 1972, № 1, бет 31-38. 721.Кононов А.Н. Махмуд Кошьарий ва унинг «Девону луьотит турк» асари // Узбек тили ва адабийоти, 1972, № 2, бет 29-35. 722.Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Таръимон ва нашрга тайарловчи С.М.Муталлибов. Тошкент: Фан, 1960, Ы том 500 бет. 723.Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Таръимон ва нашрга тайарловчи С.М.Муталлибов. Тошкент: Фан, 1961, ЫЫ, том, 428 бет. 724.Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Таръимон ва нашрга тайарловчи С.М.Муталлибов. Тошкент: Фан, 1963, ЫЫЫ том, 466 бет. 725.Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Ь.Абдурахмонов ва С.Муталлибовлар иштироки ва тахрири остида. Тошкент: Фан, 1967, ЫВ том (индекс), 543 бет. 726.Махмуд Кошьарий // Узбек Совет Енсиклопедийаси. Тошкент, 1976, том ВЫЫ, бет 91-93. 727.Махмудов К. Грамматик курсаткич // Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тошкент: Фан, 1967, ЫВ том (индекс), с. 406-476. 728.Муталлибов С.М. Девону луьотит турк ва унинг таръимаси // Узбек тили ва адабийоти, 1971, № 5, бет 40-44. 729.Муталлибов С.М. Махмуд Кошьарийнинг «Девону луьотит турк» асари хакида. Известия АН УзССР, 1947, № 4, бет 27-30. 69

730.Муталлибов С.М. Морфологийа ва лексика тарихидан кыскача очерк. Тошкент, 1959, 210 бет. 731.Муталлибов С.М. ХЫ аср йозма йодигарликларида фел категорийаси. Тошкент, 1955, 81 бет. 732.Муталлибов С.М. ХЫ асрнинг буйук филологлари ва уларнинг нойоб асарлари // Махмуд Кошьарий. Туркий сузлар девони –Девони луьотит турк. Таръимон ва нашрга тайорловчи С.М. Муталлибов. Тошкент: Фан, 1960, Ы том, бет 7-39. 733.Нигматов Щ. ХЫ асрдаги туркий тилларнинг М.Кошьарий таманидан килинган таснифи // Узбек тили ва адабийоти, 1969, № 4, бет 51-53. 734.Узбек адабийоти тарихи. Тошкент: Фан, 1978, Ы том, 328 бет. 735.Валийев У.Н. «Девону луьотит турк»да -чы/-чи аффикси туьрисида // Узбек тили ва адабийоти, 1964, № 3, бет 74-76. 736.Хасанов Х. Махмуд Кошьарий. Хайоти ва географик мероси. Тошкент: 1963, 83 бет. Уйьур дилиндя: 737.Абдушцкцр Мущяммят Имин. Баласаьуннинг орни мясилиси щяккидя // ХДИЪ, 1995, № 4, бет 1-21. 738.Ащат Аблимит. Уйьур тилидики бир канчя исимлярнинг тарихий мянбиси тоьрисидя // ХДИЪ, 1986, № 1, бет 30-50. 739.Арзийев Руслан. «Кутаьду Билик» вя унинг лексика-стилистикилик алащидиликлири. Алмута: 1966, 226 бет. 740.Арзийев Руслан. Уйьур тили. Алмута: Мектеп, 2006, 448 бет. 741.Атаклик уйьур алими Мяхмут Кяшкяри вя унинг юлмяс ясяри «Тцркий тыллар диваны» // Кяшкяри Мяхмут. Тцркий Тиллар Дивани - Диванц лцьат-ит-тцрк]. Црцмчи: Хялик няшрийити, 1981, том Ы, бет 1-69. 742.Айуп Турсун. Кядимки уйьур тили окушлуки. Бейъин: 1998, 382 бет. 743.Айуп Турсун. «Кяшкяр тили» тоьрисидя мцлащизя // Тцркий тыллар тяткикати. 3. Бейъин: 1990, бет 19-50. 70

744.Баки Абдулщяким. Уйьур тилидики сюзлярни тцрэя бюлцш принсиплири // Тыл вя Тяржцмя ъурнили, 1983, № 1, бет 40-58. 745.Ершидинов Батыр. Уйьур классиклери ижадийитинде дастан ъанры. Алмута: 1988, 168 бет. 746.Щажы Нур Щажы. Караханилярнинг кискичя тарихи. Црцмчи: Шинжанг Хялик Няшрийити, 1984, 207 бет. 747.Щямдулла Ревейдулла. Диванц лцьат-ит-тцрк вя фолклор // ХДИЪ, 1987, № 4. 748.Исийев Д. Уйьур тарихи. Алмута: 1995, 174 бет. 749.Имин Турсун. Хаканийя тили вя Хотян шевиси // Тцркий тыллар тяткикати. 2. Бейъин: 1983, бет 21-44. 750.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬- ‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри Мяхмут. Тцркий Тыллар Дивани - Диванц лцьат-ит-тцрк]. Црцмчи: Хялик няшрийити, 1981, том Ы, 62+687 бет. 751.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬-‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри Мяхмут. Тцркий Тыллар Дивани - Диванц лцьат-ит-тцрк]. Црцмчи: Хялик няшрийити, 1983, том ЫЫ, 533 бет. 752.‫ ﺗﺮآﻰ ﺗﻴﻠﻼر دﻳﻮ اﻧﻰ‬- ‫[ ﻣﻪ هﻤﻮت ﻗﻪ ﺷﻘﻪ رى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Кяшкяри Мяхмут. Тцркий Тыллар Дивани - Диванц лцьат-ит-тцрк]. Црцмчи: Хялик няшрийити, 1984, том ЫЫЫ, 612 бет. 753.Курбан Вяли. Бизнинг тарихий йезиклиримиз. Црцмчи: 1986, 255 бет. 754.Лан Йин. «Кутадьу Билик» вя шярик-ьярип мядянийити. Црцмчи: 1994, 368 с. 755.Мцтий Ибращим, Осман Мирсултан. Мяхмут Kяшкярининг йурти, щяйати вя мязари тоьрисидя // Тарым ъурнили, 1984, сан 3, бет 9-25. 756.Мцтий Ибращим, Осман Мирсултан. Мяхмут Kяшкярининг йурти, щяйати вя мязари тоьрисидя // Уйьур тили бойичя текшцрцшляр. Алмута: 1988, бет 141-148. 757.Ращман Абдукярим. «Диванц лцьат-ит-тцрк»дин шаман диниэя караш // ХДИЪ, 1987, № 3. 758.Рузи Аблимит. Алим Мяхмут Кяшкярий вя унинг «Диванц луьат-ит-тцрк» намлык китабы // ХДИЪ, ижтимаий пян кисми, 1981, № 1, бет 17. 759.Садвакасов Гожяхмят. Илмий ямэякляр. Алмута: Алем, 2000, 320 бет. 71

760.Садвакасов Гожяхмят. Мяшщцр «Дивану луьят-ит тцркнинг» уйьурчя тяржимиси щяккидя // Илмий ямэякляр. Алмута: Алем, 2000, бет 205-215. 761.Ширвани Йусиф Зийа. Мяхмут Кяшкяри вя унинг «Дивану лцэат-ит-тцрк» ясяри // Шарк щакикати, Ташкянт: 1947, № 3. 762.Талипов Туьлукжан. Щазирки заман уйьур тили. Фонетика вя лексика. Црцмчи: 1986, 364 бет. 763.Талипов Туьлукжан. Щазирки заман уйьур тили. Морфолоэийа вя синтаксис. Црцмчи: 1986, 456 бет. 764.Турьун Алмас. Kядимки уйьур ядябийити. Kяшкяр: 1988, 376 бет. 765.Турьун Алмас. Уйьурлар. Алмута: 1992, том 1, 224 бет. 766.Турьун Алмас. Уйьурлар. Алмута: 1993, том 2, 230 бет. 767.Уйьур классик ядябиййит тарихи. Црцмчи: 2001, 298 бет. 768.Уйьур тили мясилилири. Црцмчи: 1984, 751 бет. 769.Уйьуршунаслик бойичя тяткикатлар. Алмута: 2002, 219 бет. 770.Зийаий Яхмят. Тарихий мерас–«Кутадьу Билиэ» туьрисидя мцщакимя вя бяйан // «Кутадьу Билиэ» щяккидя бяйан. Ы. Кяшкяр: 1986, бет 1-69. Газах дилиндя: 771.Байпаков К., Нцръанов А. Цлы ъибек ъолы ъяне ортаьасырлык Казакстан. Алматы: 1992, 208 бет. 772.Бекетайев К., Ибатов Е. Махмут Кашкари. Тцби бир тцрки тили (Диуани лцьат-ит-тцрик). Алматы: 1993, 192 бет. 773.Ябдирахманов А. Махмуд Кашкари ъяне ономастика мяселелери//Казакстан мектеби, Алматы: 1971, № 10, с. 88-91. 774.Кашкари Махмут. Тцрик сюздиги (Диуани лцьат-ит-тцрик). Аударьан, альысюзи мен ьылыми тцсцниктерин ъазып баспаьа дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы: Хант баспасы, Ы том, 1997, 592 бет. 775.Кашкари Махмут. Тцрик сюздиги (Диуани лцьат-ит-тцрик). Аударьан, альысюзи мен ьылыми тцсцниктерин ъазып баспаьа дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы: Хант баспасы, ЫЫ том, 1997, 528 бет. 72

776.Кашкари Махмут. Тцрик сюздиги (Диуани лцьат-ит-тцрик). Аударьан, альысюзи мен ьылыми тцсцниктерин ъазып баспаьа дайындаьан А.К. Егеубай. Алматы каласы, Хант баспасы, ЫЫЫ том, 1998, 600 бет. 777.Казак ядяби тилинин тарихи кюкдери. Алмута: Ьылым, 1989, 256 бет. 778.Керимов Я., Досмухамеди Х. М.Кашкаридин «Диуан»ын тцнгцш зерттеуши // Изв. АН Каз. ССР, серия филологическая, 1992, № 6, бет 31-43. 779.Кцришъанов Я. Турки дилдеринин ен альаш зеттейли ъайында (М.Кашкари енбеэинин 900 йылдыьында) // Изв. АН Каз. ССР, серия общественная, 1972, № 1, бет 89-91. 780.Махмут Кашкари // Казак Совет Енсиклопеадийасы. Алматы, 1975, том ВЫЫ, бет 533. 781.Шялекенов У. Кум баскан кала. Алматы: 1992, 120 бет. Тцркмян дилиндя: 782.Абытов Б. Мащмыт Кашэарлы – юз дюврцнинг бейик алымы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 99. 783.Аэайев К. Мащмыт Кашэарлынынг сюлцэинде тцркмен щас атлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 98-99. 784.Ахаллы С. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи вя тцркмен дили. Ашгабат: Ылым, 1958, 208+5 с. 785.Аманэулийева Э. Мащмыт Кашэарлынынг «Диваны луэатиттцрк» есери ве ондакы щалк едебийатынынг нусэалары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 129130. 786.Аманова О. Мащмыт Кашэарлынынг «Диванында» ютен заман ортак ишлик йасайан кябир эошулмалар щакында//«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.116117. 73

787.Аннанепесов Щ., Эадамов Э. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде дерман юсцмликлер ве лукманчылык адалэалары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 94. 788.Аразов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” есерининг фонетикасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 103-104. 789.Ашйаров Т., Чаканов Щ. Мащмыт Кашэарлынынг ишинде эеоэрафик маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 149-150. 790.Атаъанова О., Чарыйева О. Мащмыт Кашэарлы ве онунг «Диваны луэатит-тцрк» есерининг тцркмен тарыщыны ювренмекдяки ящмийети // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 70-71. 791.Атайев Ъ. Тцркмен дилининг алтын щазынасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 147. 792.Атайев М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” китабы эадымы тцрки щалкларын едеби йадыэярлиэидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 128129. 793.Атайева Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” китабында оьузларын ынанчлары щакында маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 89. 794.Атдайев Е. Мащмыт Кашэарлы ве щалк педаэоэикасы//«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 91-92. 795.Атдайев С. Мащмыт Кашэарлынынг дюредижилиэинде тцрки эащрыман Алп Яр Тонганынг кешби // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 150-151. 74

796.Бабайева Э. Милли айратынлыкларымызы ювренмякде Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинин ящмийети // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 89-90. 797.Балтайев А. Эадымы саклардан эалан етноэрафики излер щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 152. 798.Баймырадов А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи ве эцндоьар епосынынг шащырана кюклери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 80-81. 799.Баймырадов Б. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” ве бейлеки чешмелерде Афрасийабынг умумулашдырылан кешби // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 126. 800.Байрамов К. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” оьузлар ве гарлыклар щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.72. 801.Байрамова Ъ. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде ащлак билими ве едеп кайдалары щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 155-156. 802.Беэлийев М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваныныг” сюзлцк дизими // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 99-100. 803.Бекъяйев Т. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки кяр-щцняр сюзлери ве щязирки заман тцркмен дилиниг фразеолоэийасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 102. 804.Бердыйев Б., Ъумайева М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны” тцркмен дилининг сюз йасалышынынг йолларынынг бири барада // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы 75

Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 108. 805.Боръакова К. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки эошэулар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 138-139. 806.Чаррыйев М. Мащмыт Кашэарлынынг мирасы ве тцркмен едебийаты // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 137. 807.Есенмедова А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэи ве тцркмен дилининг морфолоэийасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 109-110. 808.Эаъаров Н., Сащыдов Т. Мащмыт Кашэарлы ве Меркези Азийадакы тцрки щалклар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыни есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 59-60. 809.Эаррыйева А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” сюзлцэинде тцркмен щалкынынг фолклор-епики мырасы//«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 84. 810.Эелдийев Э. Щязирки заман оьуз-тцркмен накылларынынг Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны лугатит-тцрк” есериндяки нусэасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 77-78. 811.Эелдийева Ш. Мащмыт Кашэарлынынг “Тцрки диллеринг диваны” мющцм едеби чешмедир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 123-124. 812.Эылыъов Р. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваныны” тцркмен дилине теръиме етмеэин теърибеси ве меселелери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 159-160. 813.Эубайев А., Щанмырадов Э. Кашэар – кервен йолларынын чатрыэындакы шящердир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ыл76

мыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 56-57. 814.Эумманова Э. “Диваны луэатит-тцрк” ве “Кутадэу Билиэ” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 140-141. 815.Эурбанов Щ.Д. “Диваны луэатит тцрк” тцркменлеринг орта асыр тарыщынынг, етноэрафийасынынг ве филолоэийасынынг чешмеси щюкмцнде // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 66-67. 816.Эурбанэелдийев Ъ. Мащмыт Кашэарлынынг ишинде гарлык, йаьма, чиэил бойлары щакда // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 69-70. 817.Эурбанэелдийев О. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатиттцрк” китабында сюз йасалыш барада // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 115. 818.Эурбанназаров Р. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэиндяки оьуз-тцркмен пящимлери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 136-137. 819.Эузучыйева Э. Тцркмен накылларынынг кюклерини ювренмякдя Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэининг щызматы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 79-80. 820.Эцъцков С. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” есеринде алкышлар ве дилеэлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 86-87. 821.Эцндоьдыйев А. Мащмыт Кашэарлынынг картасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 61-62. 822.Щатамов Ъ. Мащмыт Кашэарлы щорматлы унванлар (титуллар) щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды77

рыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 67-68. 823.Щыдыров Сапармырат. Дцнйя дил билимининг тцкенмез щазынасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 74-75. 824.Щыдыров Сейитмяммет. Мцнг йыл озал доэлан дювцрдешимиз // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 157-158. 825.Ылмяммедов Р. Кашэарлынынг, Щалил ибн Ащмединг ве Замащшарынынг сюзлцклерининг усул айрантылыклары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 104-105. 826.Илйасова Эурбанжемал. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” китабындакы аьы нусэалары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 82. 827.Илйасова Эцлбащар. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатиттцрк” ишинде милли линэвистик дяплер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 114. 828.Исмайылова Н. “Тцрки Диллеринг Диваны” ылмы чешме щюкмцнде // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 92. 829.Ъанбеков К. Тцркмен дилине деэишли арап дилли эолйазмалар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 148-149. 830.Ъумайев Ч. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” саз сунгаты билен баьланышыклы сюзлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 93-94. 831.Ъумайев Ш. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” сюзлцэи тцркмен дилинин тарыщыны ювренмеэин мющцм чешмесидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландыры78

жыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 106. 832.Кайумова А. Мащмыт Кашэарлыда эейимлер билен баьланышыклы сюзлер // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 100-101. 833.Кыйасова Э., Мяммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэининг ылмы-чеперчилик эыматы щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 120-121. 834.Кюмекова Э. Мащмыт Кашэарлынынг “тцркмен” сюзцне берйян дцдцшдириши ве тарыщы чешмелердяки маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 8889. 835.Кулыйев Ч. Едебийат теорийасы ве “Диваны луэатит-тцрк” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 141-142. 836. «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, 392 с. 837.Мямметъумайев А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатит-тцрк” сюзлцэинде “кю:лцэ” сюзцнинг дцшцндирилиши // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 107-108. 838.Мущадова Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” сюз йасайлы эошулмалар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 113. 839.Мущаммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны луэатиттцрк” есери ве ”Эадымы тцрк сюздцэи” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 118. 840.Мусайев Э., Оразмущаммедова Э. Мащмыт Кашэарлы ве тцркмен щалкынынг тарыщы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа 79

ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 65. 841.Мустаков Р. Мащмыт Кашэарлы ве тцркмен едебийаты // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 131. 842.Мустакова Ъ., Назаров А. Тцркмен сюзлцкшынаслыьынынг юсцш йолы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 133-134. 843.Нартыйев Н., Мырадов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны” тарыщы сюзшынаслыьынг чешмесидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 78-79. 844.Назарова Й. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде шай-сеп ве безеэ адалэалары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 90-91. 845.Нурбадова Э. Мащмыт Кашэарлынын “Диваны” ылым-билим ве онунг ящмийети щакында // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 131-132. 846. Нурмущаммедов А. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны” тцркмен дилининг чекимли фонемаларыны шющлелендирйян илкинжи чешмедир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 112-113. 847. Нурыйев Н. Алы Емири ве онунг ылым дцнйясиндяки щызматлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 111-112. 848. Нурыйева Э. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванындакы” шыэырлар ве онларын тематикасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 139-140. 849. Нурыйева О. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” щал ишлик шекиллери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасланды80

рыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 117-118. 850. Пенъийев М. Мащмыт Кашэарлы тцрки диллеринг классификасийасыны есасландырыжыдыр // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыни есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 103. 851. Петъикова М. Мащмыт Кашэарлынынг “Диванында” сыпат йасайлы -лы, -ли эошулмасынын уланлышы барада // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 115-116. 852. Ращманкулов Ф. Мащмыт Кашэарлынынг “Диваны” щалк дюредижилиэининг чешмесидир // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 85-86. 853. Режепов Р. Ески тцркмен едебийаты. Ашгабат: Ылым, 1991, с. 188-248. 854. Розийева А. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде уланылйан атларынг тематик баьлыэы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 92-93. 855. Сарыйев Б. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцгинде тцркменоьуз-тцрк етноэенез цсбуржлуьы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 63-64. 856. Сейидов Н. Тцркменлерде мцче йыллары щакындакы ровайатлар ве онунг Мащмыт Кашэарлынынг китабындакы бир нусэасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 83. 857. Сометова М. “Тцрки Диллерин Диваны” есеринде Зцлкарнейн щакдакы маэлуматлар // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 153-154. 858. Сюйеэов М. Эадымы аланларынг дилини щайсы йол билен дикелдип бойлар? // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 97-98. 81

859. Шыщыйева О. Мащмыт Кашэарлынынг сюзлцэинде эадым синтактик эурулушларынг эюрнцшлери // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 113-114. 860. Тяъимов А. “Диваны луэатит-тцрк” китабындакы шащырйаналык // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 137-138. 861. Туваков М. Перщат Жийланынг “Кашэарлы Мащмут” романында дювцр ве шащсыйет // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 135-136. 862. Тцркмен ядябийатынын тарихы. Ашгабат: Ылым, 1975, Ы том, 480 с. 863. Йаьшымырадов Э. Мащмыт Кашэарлынынг «йоь» сюзцне дцшцндириши ве онунг щязирки заман йас дяплерине эатнашыьы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 84-85. 864. Вейисов Б. Мащмыт Кашэарлы ве щязирки заман тцрколоэийасы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 145-146. 865. Йаэмуров М. Мащмыт Кашэарлы ве онунг дилимиз цчин еден улы щызматлары // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 157. 866. Йазэулыйев А. Арап дилининг Мащмыт Кашэарлы сюзлцэине тясири // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 156-157. 867. Йусубов Щ. Мащмыт Кашэарлы “етрек” сюзцнинг етимолоэийасы барада // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 124-125.

82

Татар дилиндя: 868. Мяхмцтов Х. Мянэялек йадыкйар. Казан: Татар Китап няшрийаты, 2002, 127 бет. 869. Мяхмцтов Х. Борыньылар яйткян сцзляр (ВЫЫ-ХВЫЫ йюзтюрки татар йадыкйарлеринде афоризмнар). Казан: Фикер, 2002, 256 бет. 870. Татар ядябийаты тарихы. Казан: Татар Китап няшрийаты, 1984, Ы том, 567 бет. Башгырд дилиндя: 871. Шярипова З.Й. Бороньо тюрки йазма комарткылары. Мяхмцт Кашкарининг «Дивани люьят ят-тюрк» ясяре // Башкорт ядябийаты тарихы. Юфю: Башкорт Китап няшрийаты, 1990, Ы том, бет 43-46. Тажик дилиндя: 872. Чорейев Т.М. Мащмуд бин ял-Щцсейн ял-Кашэари вя «Диванц луьат-ит-тцрк». Дцшянбя: 1990. Фарс дилиндя: 873. ‫[ ﻣﺤﻤﻮد ال ﻗﺎ ﺷﻐﺮى دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺰ‬Мащмуд ялКашьари. Дивану лцьат-ит-тцрк. Тяржцмя едян Щцсейн Дцзэцн. Тябриз: Яхтяр няшриййаты, 2004, 628 с.]. Чин дилиндя: 874. Жщен Сщи Минг. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Кан Wей Wу Ер Йц «Р» Де Йан-Биан [«Диванц лцьат-ит-тцрк»я эюря уйьур дилиндяки «р» самитинин дяйишмяси щаггында]. ХДИЪ, 1985, № 4, бет 60-65. 875. Жщен Зонэ Зщен. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зщонэ Де Йан-Йу [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дяки аталар сюзляри]. МинЗу Йу-Wен [«Милли азлыгларын дилляри» ъурналы], 1980, № 4. 83

876. Жщен Зонэ Зщен. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зонэ Йу Ту-Ъуе Щуи-Эу Сщи-Ди Ъи Минэ-Су Йан-Ъиу Йоу-Эуан Де Зи Лиао [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дя тцрклярин вя уйьурларын тарихи, жоьрафийасы вя адятляринин тядгигиня даир материаллар]. Хи-Беи Мин-Зу Wен-Жонэ [«Шимал-гярб милли азлыгларыны арашдырма топлусу»], 1984, № 2; Хи-Беи Мин-Зу ХуеБао [«Шимал-гярб милли азлыглар институтунун ъурналы»], 1985, № 1. 877. Жщен Зонэ Зщен. Жонэ Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Кан Ка-Ла-Щан Wанг-Жщао Де-Wиен Зы [«Диванц лцьат-иттцрк»я эюря Гарахани дювлятинин йазысына даир бир арашдырма]. Зщонэ-Эуо Мин-Зу Эу-Wен-Зы [«Милли азлыгларын гядим абидяляринин тядигиги»], 1984. 878. Эенэ Сщи-Мин. Ка-Ла-Щан Wанэ-Жщао Wен-Хиан [Гараханиляр дюврцня аид мятнляр]. Зщонэ-Йанэ Мин-Зу ХуеЙуан Хуе-Бао [«Мяркязи Милли Азлыглар Институтунун ъурналы»], 1978, № 1-2-3. 879. Щажы Нур Щажы. Ши-Йи (ХЫ) Ши-Ъи Wей-Wу Ер-Зу Йу-Йан Хуе-Ъиа Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-Эе-Ли [ХЫ яср дилчиси Мащмуд Кашьари]. «Хинъианэ Эязити», 2.05.1980. 880. Щу Зщен-Щуа, Эенэ Сщи-Мин. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъие-Сщао [«Диванц лцьат-ит-тцрк» щаггында мялумат]. «Хинъианэ ядибийити» ъурнили, 1964, № 4. 881. Лиао Зе-Йу. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зщонэ Де МинЪиан Жщуан-Сщуо [«Диван»дакы халг яфсаняляри щаггында]. Хин-Ъианэ Мин-Зу Wиен-Хуе Йан-Ъиу [«Синтсзйан милли азлыглары ядябиййат арашдырмалары» ъурналы], 1985, № 3. 882. Ли Ъинэ Wей. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Йу-Фа Хинэ-Сщи Суо-Йин-Сщи [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дяки грамматик категорийалар щаггында]. Ка-Сщи Сщи-Фан Хуе-Йуан Хуе-Бао [«Кашьар Маариф Институтунун ъурналы»], 1981, № 1. 883. Ли Зенэ-Хианэ, Ли-Ъинэ Wей. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъи-Ги Йан-Ъуи Гинэ-Куанэ [«Диванц лцьат-ит-тцрк» вя онун тядгиги щаггында]. Ту-Сщу Пинэ-Ъие [«Китаб тянгиди вя рекламы» ъурналы], 1980, № 4. 84

884. Луи Йи-Танэ. Щан-Йи Ту-Щуи-Йу Бе-Сщи Ба-Ли [Чинжя мятнлярдя растланан Бе-ши Ба-ли (Бешбалык) сюзцнцн изащы]. Биан-Зщенэ Хуе-Бао [«Сярщядляр сийасяти ъурналы»], 1968, № 7. 885. Луи Йи-Танэ. Туф-Ъуе Ке-Щан Сщи Хи-Као [Тцрк хаганлары шяжярясинин изащы]. Биан-Зщенэ Йан-Ъиу-Суо Ниан-Бао [«Сярщядляр сийасяти институтунун иллийи»], 1976, № 7. 886. Мцтий Ибращим. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъи-Ги Зуо-Зще Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-Эе-Ли [«Диванц лцьат-ит-тцрк» вя онун мцяллифи Мащмуд Кашьари]. Баи-Ке Зщи-Сщи [«Енсиклопедик мялумат ъурналы»], 1984, № 1. 887. Ниьмят Мингжани. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Йу ХианДаи Ща-Са-Ке-Йу Де Эуан-Хи [«Диван»ын дилинин мцасир газах дили иля ялагяси]. Хин-Ъианэ Сще-Щуи Ке-Хуе [«Синтсзйан ижтимаи елмляр ъурналы»], 1981, № 1; 1982, № 1. 888. Ниу Ру-Жщенэ. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ди-Йи-Ъуан Зщонэ-Йа Ди-Минг Йан-Ъуи. [«Диванц лцьат-ит-тцрк»цн Ы жилдиндя верилмиш Орта Асийа йер адлары щаггында]. Хи-Беи Сщи-Ди [«Шимал-гярб чаь ъурналы»], 1987, № 2. 889. Рящман Абдукерим. Тан Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Зщонэ Суо-Йин Шщи-Эе Де Зще-Хуе Ъиа-Зщи [«Диванц лцьат-ит-тцрк»дяки шеирлярин фялсяфи дяйяри щаггында]. ХДИЪ, 1983, № 3. 890. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан, ‫[ دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Диванц лцьат-иттцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, Ы жилд, 554 бет. 891. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан, ‫[ دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Диванц лцьат-иттцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, ЫЫ жилд, 378 бет. 892. Ту Тсзце Йуй Датсыдйан, ‫[ دﻳﻮان ﻟﻐﺎت اﻟﺘﺮﮎ‬Диванц лцьат-иттцрк], Бейъин: Миллятляр няшрийити, 2002, ЫЫЫ жилд, 442 бет. 893. Хиао Зщонэ-Йи. Йце-Тан Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Ъи-Ги Йан-Ъиу Зщонэ Де Ъи-Эе Wиен-Ти Ъианэ-Тан Ту Тсзце Йуй Датсыдйан Щан Wен Йи-Минэ Де Гуе-Динэ [«Диванц лцьат-ит-тцр»цн тядгигинин бязи проблемляри вя ясярин адынын Чин дилиня тяржцмясинин дягигляшдирилмяси щаггында]. ЙуЙуан Йу Фан-Йи [«Дил вя тяржцмя» ъурналы], 1985, № 2. 85

894. Зщанэ Эуанэ-Да. Эуанэ-Йу Ма-Ще-Му-Де Ка-Ши-ЭеЛи Де Ту Тсзце Йуй Датсыдйан-Щуи Йу Ъианэ-Йу Жи-Сщу Ве Йуан-Хинэ Ди-Ту [Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяриндяки йуварлаг дцнйа хяритяси щаггында]. Зщонэ-Йанэ Мин-Зу Хуе-Йуан Хуе-Бао [«Мяркязи Милли Азлыглар Институтунун ъурналы»], 1978, № 2. 895. Зщу Зщинминг. Wей Wу Ер Йц Ли Де Хан Йц Ъие Си [Уйьур дилиндя Чин дилиндян алынма сюзляр]. Зщонэ Эуо Йу-Wен [«Чин дилляри ъурналы»], 1965, № 5, с. 12-25. Йапон дилиндя: 896. Фужимото Катсуъи. Мафумудо Кашуэари Торуко-Арабуэо Житен но Щойа-ку Чиме-ибен [Мащмуд Кашьаринин тцркжя-ярябжя лцьятинин йапон дилиня тяржцмяси: йер адлары гисми]. Тозаи-эакужутсу Кенкйц-жо Ищо, 5, 1957, с. 36-48. 897. Щанеда Акира. Кашуэари то Торуко-Арабу-эо Житен [Кашьари вя онун тцркжя-ярябжя лцьяти]. Иваи-щакуши Коки Кинен Тенсеки Рон-шу, 1963, с. 521-526. 898. Суми Щийедоши. Чуо Асиа Торуко-эо: Кашуэару-Щоэен но Кенкйу (Орта Асийа тцркжяси: Кашьар шивяси щаггында арашдырмалар). Токйо: Рйубин-шок-йоку, 1944, с. 52-56. Рус дилиндя: 899. Абдуллаев Х. Построение народных пословиц в произведении «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 355. 900. Абдиназимов Ш. М.Кашгари–основоположник тюркского языкознания // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 388-389. 901. Абдыл Гапур М.А. Вклад Махмуда Кашгари в развитие тюркского языкознания // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа 86

ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 306-307. 902. Абдурахманов Г.А. Исследование по старотюркскому синтаксису. ХЫ в. М.: 1967, 210 с. 903. Абдурахманов Г. К вопросам перевода и исследования «Диван лугат ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 388. 904. Абдурахманов Г.А., Шукуров Ш.Ш. Грамматический очерк старотюркского языка ХЫ века. Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тошкент: Фан, 1967, ЫВ том (лугат-индекс), с. 479-525. 905. Абибулла М. К вопросу об изучении в Китае творчества Махмуда Кашгарлы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 356-357. 906. Агаджанов С.Г. Государство сельджукидов и Средняя Азия в ХЫ-ХЫЫ вв. М.: Наука, 1991, 303 с. 907. Агаджанов С.Г. Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии в ЫХ-ХЫЫЫ вв. Ашхабад, Ылым, 1969, 295 с. 908. Агаджанов С.Г. Сельджукиды и Туркмения в ХЫ-ХЫЫ вв. Ашхабад, Ылым, 1973, 163 с. 909. Адилов М. Почему «Диван лугат ат-тюрк» дошел до нас в единственном экземпляре // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 277. 910. Азизов С. Астрономические сведения в «Диван лугат аттюрк» М.Кашгари. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 380-381. 911. Ализаде С.Г. Именные части речи в «Шухаданаме». АКД, Баку: 1966, 27 с. 912. Алниязов А. Синтаксические особенности пословиц и поговорок в «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 276. 87

913. Алпатов В.М. Махмуд Кашгарский и когугакуся // Тцрколоэийа, 1999, № 1-4, с. 20-26. 914. Аразов А.. Фонетика “Диван лугат ат-тюрк” М.Кашгари //«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 336. 915. Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности // Живая старина, год ЫВ, вып. ЫЫЫ-ЫВ, СПб.: 1896, с. 277456. 916. Асланов В.И. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгари и азербайджанский язык // СТ, 1972, № 1, с. 61-74. 917. Ауэзова З.-А.М. Введение//Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк. Перевод и предисловие З.-А.М.Ауэзовой, индексы Р.Эрмерса. Алматы: Дайк-Пресс, 2005, с. 3-5. 918. Ауэзова З.-А.М. Предисловие//Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк. Перевод и предисловие З.-А.М.Ауэзовой, индексы Р.Эрмерса. Алматы: Дайк-Пресс, 2005, с. 650. 919. Ауэзова З.А. Тюркские образы всевластного времени в «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 278. 920. Ахаллы С. Словарь Махмуда Кашгарского и туркменский язык. АКД, Ашхабад: 1958, 21 с. 921. Ахмад Нисар. Махмуд Кашгари–гений-новатор // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 310. 922. Аширов А. “Словарь тюркских языков” М.Кашгари – важный источник по изучению этнографии тюркских народов // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 301-302. 923. Бабаяров Г., Кубатин А. К освещению истории тюркских народов в произведениях Бируни и Кашгари // «Мащ88

мыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 296. 924. Билал Угуз. Махмуд Кашгари–великий ученый Востока //«Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 307. 925. Бобоев Ф. Проблема жанра поэтических текстов «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 352-353. 926. Бавдинов Р. Тюркский языковый космос и феномен М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 382. 927. Байрамов Г.А. Фразеологические единицы в тюркских языков в словаре Махмуда Кашгарского «Диван лугат аттурк»//Ученые записки Азербайджанского государственного университета. Серия языка и литературы, 1966, № 3, с. 3-12. 928. Баласагунский Юсуф. Благодатное знание. Перевод С.Н.Иванова. М.: 1983, 560 с. 929. Балчык Мустафа. Махмуд Кашгари – выдающийся ученый Центральной Азии // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 285-286. 930. Бартольд В.В. Баласагун // Сочинения, т. ЫЫЫ, М.: Наука, 1965, с. 355-357. 931. Бартольд В.В. Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии // Сочинения, т. В, М.: Наука, 1968, с. 19-195. 932. Бартольд В.В. Илек-ханы // Сочинения, т. ЫЫ, ч. 2, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 519-520. 933. Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана// Сочинения, т. ЫЫ, ч. 1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 169-392. 89

934. Бартольд В.В. История турецко-монгольских народов// Сочинения, т. В, М.: Наука, 1968, с. 196-229. 935. Бартольд В.В. История Туркестана // Сочинения, т. ЫЫ, ч. 1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 109-162. 936. Бартольд В.В. Обзор содержания словаря Махмуда Кашгарского и выписки к нему (фонд 86, опись 1, № 181). 937. Бартольд В.В. Очерк об истории Семиречья//Сочинения, т. ЫЫ, ч. 1, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, с. 23-106. 938. Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия // Сочинения, т. Ы, М.: изд-во восточной лит-ры, 1963, 760 с. 939. Бартольд В.В. Тюрки. (Историко-этнографический обзор) // Сочинения, т. В, М.: Наука, 1968, с. 576-595. 940. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М.: 1962, 176 с. 941. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М.: Высшая школа, 1969, 384 с. 942. Баскаков Н.А. Историко-типологическая морфология тюркских языков: структура слова и механизм аглютинации. М.: Наука, 1979. 943. Баскаков Н.А. Историко-типологическая характеристика структуры тюркских языков. Словосочетание и предложение. М.: Наука, 1975, 287 с. 944. Баскаков Н.А. К этимологию огуз, огуз каган // СТ, 1982, № 1, с. 88-90. 945. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. М.: изд-во АН СССР, 1951, 411 с. 946. Баскаков Н.А. Причастие -ды/-ты в тюркских языках // Труды Московского института востоковедения, 1951, вып. 6, с. 205-217. 947. Баскаков Н.А. Роль уйгуро-карлукского языка караханидского государства в развитии литературных тюркских языков средневековья // СТ, 1970, № 4, с. 13-19. 948. Баскаков Н.А. Тюркская лексика в «Слове о полку Игореве». М., Наука, 1985, 2008 с. 90

949. Баскаков Н.А. Тюркские языки. М.: изд-во восточной лит-ры, 1960, 247 с. 950. Благова Г.Ф. К теории тюркского склонения // СТ, 1978, № 5, с.3-9. 951. Благова Г.Ф. К теории тюркского падежного склонения. //«Тезисы докладов Ы Международного сипозиума ученых соц. стран на тему: «Теоретические проблемы восточного языкознания», ч. Ы, М.: 1977, с. 33-35. 952. Благова Г.Ф. Тюркское склонение в ареальноисторическом освещении (юго-восточный регион). М.: Наука, 1982, 304 с. 953. Богородицкий В.А. Законы сингармонизма в тюркских языках. Казань: 1927. 954. Бомбачи А. Тюркские литературы//Введение в историю и стиль. ЗТ, вып. Ы, М.: 1968, с. 191-193. 955. Боровкова Т.А. Грамматический очерк языка «Дивану лугат ит-тюрк». АКД, 1966, 15 с. 956. Боровкова Т.А. К вопросу о долготе гласных в языке «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгари // Тюркологическая конференция в Ленинграде 7-10 июня 1976 г. Тезисы докладов, Ленинград: 1967, с. 12-13. 957. Боровкова Т.А. О губных согласных в «Дивану лугат иттюрк» // ТС, М.: 1966, с. 24-27. 958. Боровкова Т.А. О фонетической терминологии в Словаре Махмуда Кашгарского//Изв. АН СССР, ОЛЯ, 1966, № 6, с. 528-531. 959. Боровкова Т.А. Относительно первого издания Словаря Махмуда Кашгарского // НАА, 1964, № 5, с. 133-135. 960. Бубенок А. Печенеги и огузы-тюрки в Саркеле // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 282-285. 961. Буниятов З.М. Гарс ан-Нима ас-Саби и Камал ад-Дин ибн ал-Фувати об истории Караханидов. // Письменные памятники Востока. Историко-филологические исследования, 1974. М.: Наука, 1981, с. 5-10. 91

962. Валидов Джемаль. О словаре турецких языков Махмуда Кашгарского // Вестник Научного Общества Татароведения. Казань: 1927, № 7, с. 107-112. 963. Валитова А.А. К вопросу о классовой природе Караханидского государства // Труды Киргизского филиала АН СССР, Фрунзе: т. 1, вып. 1, 1943, с. 127 -136. 964. Велиев И.Д. Форма выражения прошедшего времени в «Дивану лугат ит-тюрк» // Ученые записки АГУ. Серия язык и литературы, 1968, № 5.. 965. Галиев А. Самоидентификация тюрков по “Диван лугат ат-тюрк” М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 303-306. 966. Гарипов Т.М. Кыпчакские языки Урало-Поволжья // Опыт синхронической и диахронической характеристики. М.: 1979.. 967. Гарипов Т.М. Махмуд Кашгари и кыпчакские языки Урало-Поволжья // СТ, 1972, № 1, с. 47-51. 968. Григорьев Г.Г. Kараханиды в Мавераннагре по ТарихиМунедджимбаши, СПб.: 1874, 18 с. 969. Гулиев А. Самоидентификация тюрков по «Диван лугат ат-тюрк» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 303-306. 970. Гулиев Т. Стихосложение в «Диване» Махмуда Кашгарлы // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 359-360. 971. Гулиева Я. Махмуд Кашгарлы об огузах // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 293-294. 972. Гюрсес И. Тема единства в произведении М.Кашгари «Словарь тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 379-380. 92

973. Давидович Е.А. Вопросы хронологии и генеалогии Караханидов второй половины ХЫЫ в.//Средняя Азия в древности и средневековье. М.: Наука, 1977, с. 177-187. 974. Давидович Е.А. Нумизматические материалы для хронологии и генеалогии среднеазиатских караханидов// Труды ГИМ, вып. ХВЫ (Нумизматический сборник), М., 1957, с. 91-119. 975. Давидович Е.А. О двух караханидских каганатах // НАА, 1968, № 1, с. 67-76. 976. Даулетов А. К вопросу о природе и функции сингармонизма в тюркских языках и труды М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 373-374. 977. Демирчизаде А.М. Сравнительный метод лингвиста ХЫ века Махмуда Кашгарского // Известия АН Азерб. ССР. Серия общественных наук. 1964, № 4, с. 45-55. 978. Демирчизаде А.М. Сравнительный метод Махмуда Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 31-42. 979. Джафар А. Из истории применения сравнительноисторического метода к изучению тюркских языков // Материалы Ы научной конференции востоковедов. Ташкент: 1958, с. 856-862. 980. Джолдасбеков М. Древнетюркские литературные памятники и их отношение казахской литературе. АКД, Алма-Ата: 1969, 26 с. 981. Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.-Л.: изд-во АН СССР, 1948, 267 с. 982. Доерфер Г. Махмуд Кашгари об аргу и халаджах // СТ, 1987, № 1, с. 37-44. 983. Древнетюркский словарь. Под ред. В.М.Наделяева, Д.М. Насилова, Э.Р.Тенишева, А.М.Щербака. Ленинград: 1969, 676 с. 984. Егеубаев А. Идейно-художественное влияние поэмы «Кутадгу Билиг» Юсуфа Баласагунского на развитие казахской литературы. АКД, Алма-Ата: 1989, 24 с. 93

985. Елгеади М.А. Литературное наследие М.Кашгари – кладезь мировой культуры // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 275. 986. Жузе П.К. К выяснению значения слова «тат»//Известия Азербайджанского ГНИИ, т. Ы, вып. 3, Баку: 1930, с. 11-15. 987. Жузе П.К. Тщесаурус Линэуарум Туркожум // Известия восточного факультета Азерб. государственного университета. Востоковедение, Ы, 1926, с. 74-94. 988. Жузе П.К. Тщесаурус Линэуарум Туркожум // Известия восточного факультета Азерб. государственного университета. Востоковедение, ЫЫ, 1927, с. 27-35. 989. Захир М.Н. Махмуд Кашгари о туркменах // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 303. 990. Ибрагимов С., Асамуддинова М. Отражение профессиональной терминологии в «Дивану лугат-ит-тюрк» и «Кутадгу Билиг» // СТ, 1972, № 1, с. 114-122. 991. Ибрагимов С.К., Храковский В.С. Махмуд Кашгари о расселении племен на территории Казахстана // Вестник АН Каз. ССР, 1958, № 11, с. 93-98. 992. Ибрагимов С.К., Храковский В.С. Материалы из истории образования казахского языка // Известия АН Каз. ССР, серия истории, археологии и этнографии, 1959, вып. 2 (10), с. 94-100. 993. Исхакова Н. Внительный падеж в словосочетаниях «Диван»а Махмуда Кашгари // СТ, 1977, № 1, с. 94-97. 994. Исламов М.И. Древные формы личных местоимений в диалектах и говорах азербайджанского языка // СТ, 1972, № 3, с.16-28. 995. Исламов М.И. Местоимения в диалектах и говорах азербайджанского языка. АДД, Баку, 1973, 75 с. 996. Исследования по сравнительной грамматике тюркских языков. Морфология, М.: 1956, 335 с. 997. Исмаилзаде Н. Великий ученый-энциклопедист огузотюркского мира // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны 94

есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 386. 998. Исова Л. Историографический аспект исследования наследия М. Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 377-378. 999. Исоматов М. Сведения М.Кашгари об этнониме «таджик» в контексте современных исследований // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 376-377. 1000.Казембек М. Общая грамматика турецко-татарского языка. Казань, 1846, 457 с. 1001.Кайдаров А.Т. Уникальный лексикографический труд // Вестник АН Каз. ССР, вып. 2, 1960, с. 109-111. 1002.Канаатов Т. Применеие поэтических форм эпохи М. Кашгари в детском стихосложении // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 361. 1003.Kараев О. Историко-географические данные, сообщаемые Махмудом Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 111-113. 1004.Kараев О. История Kараханидского каганата. Фрунзе: 1983, 301 с. 1005.Караев О. Земля тогузогузов, карлуков, хазлажия, хилхия, кимаков и киргизов по карте аль-Идриси // Арабоперсидские источники о тюркских народах. Фрунзе: Илим, 1973, с. 4-48. 1006.Каримов К. Категория падежа в языке «Кутадгу Билиг». АКД. Ташкент: 1962, 26 с. 1007.Каримов К., Умаров Э. Салих Муталлибов. СТ, 1980, № 3, с. 106-107. 1008.Картабаева Е. М.Кашгари и эпоха “мусульманского ренессанса” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 312-313. 1009.Картал А. Вклад Махмуда Кашгари в мир науки // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы 95

Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 335. 1010.Кервенов Т. Повествования и притчи, использованные М.Кашгари в “Дивану лугат ат-тюрк” // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 320. 1011.Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники. М.: Наука, 1964, 215 с. 1012.Кляшторный С.Г. История тюркского населения Восточного Туркестана//Восточный Туркестан глазами русских путешественников. Алма-Ата: 1988, с. 44-58. 1013.Кляшторный С.Г. Эпоха «Кутадгу Билиг» // СТ, 1970, № 4, с. 82-86. 1014.Кляшторный С.Г. Эпоха Махмуда Кашгарского // СТ, 1972, № 1, с. 18-23. 1015.Кондратьев В.Г. Очерк грамматики древнетюркского языка. Ленинград: 1970, 165 с. 1016.Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. М.-Л.: 1956, 569 с. 1017.Кононов А.Н. Грамматика узбекского литературного языка. М.-Л.: 1960, 446 с. 1018.Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников (ВЫЫ-ХЫ вв.). Ленинград: 1980, 255 с. 1019.Кононов А.Н. Изучение «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского в СССР. СТ, 1973, № 1, с. 3-9. 1020.Кононов А.Н. История изучения тюркских языков в России: дооктябрский период. Л.: Наука, 1982, 360 с. 1021.Кононов А.Н. Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат ит-тюрк» // СТ, № 1, 1972, с. 3-17. 1022.Кононов А.Н. Махмуд Кашгарский и его «Словарь тюркских языков» // Филология и история стран зарубежной Азии и Африки. Тезисы. Ленинград: 1965, с. 25-27. 1023.Кононов А.Н. Поэма Ю.Баласагунского «Благодатное знание» // Юсуф Баласагунский. Благодатное знание. М.: Наука, 1983, с. 495-517. 96

1024.Кононов А.Н. Родословная туркмен. Сочинине Абу-л Гази хана Хивинского. М.: изд-во АН СССР, 1958, 190+94 с. 1025.Кононов А.Н. Способы и термины определения стран света // ТС, 1974. М.: 1978, с. 72-89. 1026.Кононов А.Н. Тюркская филология в СССР. 1917-1967. М.: Наука, 1968, 48 с. 1027.Кононов А.Н., Нигматов Х.Г. Махмуд Кашгарский о тюркских языках // «История лингвистических учений: Средневековый Восток». Ленинград: Наука, 1981, с. 130142. 1028.Короглы Х.Г. Алп Эр Тонга и Афрасияб по Юсуфу Баласагуни, Махмуду Кашгари и другим авторам//СТ, 1970, № 4, с. 108-115. 1029.Короглы Х.Г. Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана. М.: Наука, 1983, 336 с. 1030.Короглы Х. Г. Древнетюркская литература // СТ, 1988, № 5,с.16-21. 1031.Короглы Х.Г. Узбекская литература. М.:1977, с. 75-86. 1032.Котвич В. Исследования по алтайским языкам. М.: 1962, 371 с. 1033.Кочетов А.Н. Буддизм. М.: 1968, 175 с. 1034.Кочнев Б.Д. К идентификации некоторых ранне-караханидских титулов и лакабов // История и археология Средней Азии. Ашхабад, Ылым, 1978, с. 220-225. 1035.Кочнев Б.Д. Шаш (Чач) и Илак при Караханидах (по нумизматическим материалам) // Древняя и средневековая культура Чача. Ташкент, Фан, 1979, с. 110-166. 1036.Кулиев Г.К. О форме винительного падежа сюзин, теwесин в тексте «Диванц луэат-ит-тцрк» Махмуда Кашгари // СТ, 1970, № 4, 67-70. 1037.Курышжанов А. Из истории исследования сочинения Махмуда Кашгарского//Труды Института Языкознания АН Каз.ССР, т. ЫЫЫ, 1963, с. 182-189. 1038.Курышжанов А. Махмуд Кашгари о кыпчакском языке // СТ, № 1, 1972, с. 52-60. 97

1039.Курышжанов А. О первой исследовательской работе по тюркским языкам (к 900-летию труда Махмуда Кашгари) // Известия АН Каз. ССР, СО, 1972, № 1, с. 79-81. 1040.Кучкартаев И. Лексика «Дивану лугат-ит-тюрк» Махмуда Кашгари и современный узбекский литературный язык // СТ, 1972, № 1, с. 83-90. 1041.Кучкартаев И. О глаголах речи в «Дивану лугат иттюрк» Махмуда Кашгари//«Вопросы узбекской и русской филологии». Труды ТашГУ, вып. 412, Ташкент: 1971, с. 315. 1042.Кыпчак Мамедали. Категория падежа в тюркских языках. Баку: изд-во БГУ, 1994, 152 с. 1043. Лебиб С.М.А. Роль «Диван лугат ат-тюрк» в развитии тюркских языков // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 341. 1044. Ма Пинлан. Изучение саларского языка по «Словарю тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 330. 1045. Мажитов С. М.Кашгари и геополитический код тюркского мира // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 314-315. 1046. Малов С.Е. Автореферат: Древнетюркская письменность // Рефераты научно-исследовательских работ за 1944 г. Изв. АН СССР, ОЛЯ, М.: 1945, 4 с. 1047. Малов С.Е. Енисейская письменность тюрков. М.-Л.: 1952, 116 с. 1048.Малов С.Е. К истории и критике «Жодех Жуманижус» // Изв. АН СССР, ОГН, 1930, № 5, с. 347-375. 1049.Малов С.Е. Мир Алишер Навои в истории тюркских литератур и языков Средней и Центральной Азии // Изв. АН СССР, ОЛЯ, 1947, т. 6, вып. 6, с. 475-480. 1050.Малов С.Е. Образцы древнетурецкой письменности с предисловием и словарем. Ташкент: 1926, 84 с. 98

1051.Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. М.,-Л.: 1951, 452 с. 1052.Малов С.Е. [Рец. на:] Фитрат. Образцы древнетюркской литературы. На узбекском языке // ЗКВ, т. 3, вып. 1, 1928, с. 213-217. 1053.Мамадалиев Х.. Гарлыки в ХЫ-ХЫЫ вв. и их описание в “Словаре” М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 333-334. 1054.Мамедов М. Тенгри и его воспевание в «Диван лугат аттюрк» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 362-363. 1055.Махмуд Кашгари. БСЭ, изд. 3, т. 15, М.: 1974, с. 324. 1056.Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк. Перевод и предисловие З.-А.М.Ауезовой, индексы Р.Эрмерса. Алматы: Дайк-Пресс, 2005, 1288 с.+2 с. вкл. 1057.Махмудов К. Грамматический указатель//Махмуд Кошьарий. Туркий Сузлар Девони (Девону луьотит турк). Тошкент: Фан, 1967, ЫВ том (индекс), с. 406-476. 1058.Махпиров В.У. Антропонимы в «Дивану лугат ит-тюрк» и «Кутадгу Билиг» // СТ, 1979, № 4, с. 22-28. 1059.Махпиров В.У. Некоторые этимологии антропонимов, этнонимов и топонимов по Махмуду Кашгарскому // Вестник АН Казахской ССР, 1980, № 11. 1060.Махпиров В.У. Собственные имена в памятнике ХЫ в. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского. АКД, Алма-Ата:1980, 26 с 1061.Махпиров В.У. Тюркские топонимы в «Дивану лугат иттюрк» // СТ, 1983, № 1, с. 34-39. 1062.Мелиоранский П.М. Памятник в честь Кюль-Тегина // ЗВОРАО, т. ХЫЫ, вып. ЫЫ-ЫЫЫ, СПб.: 1899, с. 1-144. 1063.Мифологический словарь. М.: 1991, 736 с. 1064.Мусаев К. Лексика тюркских языков в сравнительном освещении. М.: Наука, 1975, 358 с. 99

1065.Мусабаев Г.Г. Некоторые сведения о жизни Махмуда Кашгари // Исследования по тюркологии. Алма-Ата: 1969, с.48-62. 1066.Мусабаева З.М. Омонимы в «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского. АКД, Фрунзе: 1975, 51 с. 1067.Муталлибов С.М. О словаре Махмуда Кашгарского «Дивану лугат-ит-тюрк» // Известия АН Узб. ССР, 1947, № 4, с. 25-30. 1068.Муталлибов С.М. Филолог ХЫ в. Махмуд Кашгарский и его произведение «Дивану лугат ит-тюрк» // Материалы Ы Всесоюзной конференции востоковедов в Ташкенте, 4-11 июня 1957 г., Ташкент: 1958, с. 884-892. 1069.Муталлибов С.М. Махмуд Кашгарский // «Вопросы методов изучения истории тюркских языков», Ашхабад: 1961, с. 109-112. 1070.Муталлибов С.М. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского (Перевод, комментарии, исследования), АДД, Ташкент: 1967,75 с. 1071.Мутъий Ибрагим, Осман Мирсултан. О родине, жизни и гробнице М.Kашгарского // СТ, 1987, № 4, с. 79-89. 1072.Мухлисов Ю. Об уйгурском переводе «Дивану лугат-иттюрк // СТ, 1972, № 1, с. 150. 1073.Наджип Э.Н. Историко-сравнительный словарь тюркских языков ХЫВ века. М.: 1979, 479 с. 1074.Наджип Э.Н. Исследования по истории тюркских языков ХЫ-ХЫВ вв. М.: 1989, 284 с. 1075.Наджип Э.Н. Кыпчакско-огузский литературный язык мамлюкского Египта ХЫВ века. АДД, М.: 1965, 52 с. 1076.Наджип Э.Н. О некоторых недостатках в изучении истории тюркских языков // СТ, 1970, № 6, с. 48-55. 1077.Наджип Э.Н. О диалектном составе словаря Махмуда Кашгари // Всесоюзная тюркологическая конференция. Тезисы. Алма-Ата: 1976. 1078.Наджип Э.Н. О средневековых литературных традициях и смешанных письменных тюркских языках // СТ, 1970, № 1, с. 87-92. 100

1079.Наринбаев А.Н. Из истории общественной мысли древных и средневековых уйгуров. Бишкек: 1994, 188 с. 1080.Назирова Х. Спортивная лексика в “Диван лугат аттюрк” М. Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 339. 1081.Насери М. Махмуд Кашгари и его эпоха // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 291-292. 1082.Насилов В.М. Древнеуйгурский язык. М.: изд-во вост. лит-ры, 1963, 124 с. 1083.Насилов В.М. Язык орхоно-енисейских памятников. М.: изд-во восточной лит-ры, 1960, 87 с. 1084.Насилов В.М. Язык тюркских памятников уйгурского письма ХЫ-ХВ вв. М.: 1974, 45 с. 1085.Насирова М. Влияние “Диван лугат ат-тюрк” на средневековую лексикографию // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 337-338. 1086.Нигматов Х.Г. Залоги глагола в восточно-тюркском языке ХЫ-ХЫЫ вв. // СТ, 1973, № 1, с. 46-61. 1087.Нигматов Х.Г. Махмуд Кашгарский о взаимовлиянии тюркских и иранских языков // «Иранская филология», М.: 1969, с. 101-104. 1088.Нигматов Х.Г. Морфология тюркского глагола по материалам Словаря Махмуда Кашгарского. АКД, Ленинград: 1970, 24 с. 1089.Нигматов Х.Г. Морфология языка восточно-тюркских памятников ХЫ-ХЫЫ веков (по материалам сочинений Юсуфа Баласагунского, Махмуда Кашгарского и Ахмеда Югнакского). АДД, Баку: 1978, 48 с. 1090.Нигматов Х.Г. Некоторые особенности тюркских авторских примеров в «Диван»е Махмуда Кашгари // СТ, 1972, № 1, 100-102.

101

1091.Нигматов Х.Г. О глагольных корях типа СГС и СГ по материалам Словаря Махмуда Кашгарского // СТ, 1970, № 3, с. 39-44. 1092.Нигматов Х.Г. О классификации тюркских племенных языков Махмудом Кашгарским // «Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока», Ленинград: 1969, с. 144-147. 1093.Нигматов Х.Г. Опрощение в тюркских глагольных корнях по материалам Словаря Махмуда Кашгарского// «Филология и история стран зарубежной Азии и Африки». Тезисы. Ленинград: 1965, с. 27-29. 1094.Нигматов Х.Г. Отыменные основообразования тюркского глагола в ХЫ в. // СТ, 1971, № 3, с. 33-42. 1095.Нигматов Х.Г. Принципы описания морфологии восточно-тюркского языка // СТ, 1973, № 6, с. 27-35. 1096.Нигматов Х.Г. Соотношение категорий времени и наклонения в тюркском глаголе // СТ, 1970, № 5, с. 51-57. 1097.Нигматов Х.Г. Соотношение категорий падежа и принадлежности в языке тюркских памятников ХЫ-ХЫЫ вв. // СТ, 1977, № 4, с. 16-24. 1098.Нигматов Х.Г. Соотношение частей речи в восточнотюркском языке ХЫ-ХЫЫ вв. // СТ, 1975, № 1, с. 41-54. 1099.Орузбаева Б.О. Словарь Махмуда Кашгари как источник для изучения лексики киргизского языка в историческом плане // СТ, 1972, № 1, с. 43-46. 1100.Осмоналиева Б. Об отражении лексики киргизского языка в Словаре Махмуда Кашгарского «Дивану лугат-иттюрк» // СТ, 1972, № 1, с. 97-99. 1101.Пахратдинов Ю. Махмуд Кашгарлы и каракалпакский фольклор. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 311. 1102.Пекер Х. Религиозные термины в сочинении Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 329. 102

1103.Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля – 5 марта 1926. Баку: 1926, 432 с. 1104.Плоских В. М.Кашгари из Барсхана к проблеме исследования караханидских памятников Иссык-Куля // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 279. 1105.Рагимов А.Р. «Дивани-лугати-тюрк» Махмуда Кашгари и лексика азербайджанского языка. АКД, Баку: 1985, 26 с. 1106.Рагимов М.Ш. «Дивану лугат-ит-тюрк» Махмуда Кашгари и древнетюркские элементы в диалектах и говорах азербайджанского языка // СТ, 1972, № 1, с. 75-82. 1107.Раджабов А.А. Язык орхоно-енисейских памятников древнетюркской письменности. Морфология. АКД, Баку: 1967, 27 с. 1108.Раджабов А. Музыкально-теоретическая мысль эпохи М.Кашгари и ее значение в истории культуры народов Ближнего и Среднего Востока. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 290. 1109.Рамстедт Г.И. Введение в алтайское языкознание. Морфология. М.: изд-во иностранной лит-ры, 1957, 254 с. 1110.Расих М.С. Махмуд Кашгари и литература тюркоязычных народов // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 366. 1111.Резолюция Всесоюзной тюркологической конференции, посвященной 900-летию труда Махмуда Кашгарского «Дивану лугат-ит-тюрк». Фергана, 9 октября 1971 года. СТ, 1972, № 1, с. 156-157. 1112.Розен В. Рассказ Хилаля ас-Саби о взятии Бухары Бограханом//ЗВОРАО, 1888, том ЫЫ, вып. ЫЫЫ и ЫВ, с. 272-275. 1113.Рустамий С. Тюркологические термины М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 376-377. 103

1114.Рустамов А. О переводе «Дивану лугат ит-тюрк» на русский язык. СТ, 1972, № 1, с. 129-139. 1115.Рясянен М. Материалы по исторической фонетике тюркских языков. М.: изд-во иностранной лит-ры, 1955, 222 с. 1116.Сабыр Абдул. Махмуд Кашгари и тюркология. // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 389. 1117.Садвакасов Г.С. Изучение уйгурского языка в СУАР КНР // СТ, 1985, № 2, с.81-85. 1118.Садвакасов Г.С. Мяхмут Кяшкярий. Тцркий тиллар дивани. СТ, 1983, № 5, с. 96-98. 1119.Садыков Касимжон. Языковые особенности «Кутадгу Билиг». АДД, Ташкент: 1987, 26 с. 1120.Садр ад-Дин Али ал-Хусайни. Ахбар уд-Даулат усСелджукиййа (Зубдат ат-Таварих). Издание текста, перевод, введение, примечания и приложения З.М.Буниятова. М.: Наука, 1980, 273 с. 1121.Саидбобоев З. Историография изучения карты мира Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 289-290. 1122.Сатарбаев А. Концепция тюркских народов о природе в «Диване» Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 297-298. 1123.Сейтова Д. Махмуд Кашгари великий ученый своей эпохи // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с.281. 1124.Серебренников Б.А. Из истории звуков и форм тюркских языков // СТ, 1974, № 6, с. 3-17. 1125.Серебренников Б.А., Гаджиева Н.З. Сравнительноисторическая грамматика тюркских языков. М.: Наука, 1986, 303 с. 104

1126.Список слов с языковыми и диалектными пометами по словарю Махмуда Кашгарского. Приложение Ы. // Древнетюркский словарь. Ленинград: Наука, 1969, с. 644-648. 1127.Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Морфология. М.: Наука, 1988, 560 с. 1128.Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Фонетика. М.: Наука, 1984, 484 с. 1129.Стеблева И.В. Арабо-персидская теория рифмы и тюркоязычная поэзия // ТС, М.: 1966, с. 246-254. 1130.Стеблева И.В. К анализу типа повествования в поэтических текстах «Диван лугат ат-турк» Махмуда алКашгари // Туржолоэижа. Ленинград: Наука, 1976, с. 319324. 1131.Стеблева И.В. К вопросу формирования образной системы лирики в классической тюркоязычной поэзии // Проблемы исторической этики литератур Востока. М.: 1988, с. 176-188. 1132.Стебелева И.В. О происхождении жанра туюг // ТС, М.: 1970, с. 135-147. 1133.Стеблева И.В. Поэзия тюрков ВЫ-ВЫЫЫ веков. М.: Наука, 1965,147 с 1134.Стеблева И.В. Развитие тюркских поэтических форм в ХЫ в. М.: 1971, 299 с. 1135.Стеблева И.В. Рифма в тюркоязычной поэзии ХЫ века // СТ, 1970, № 1, с. 93-99. 1136.Стеблева И.В. Связь формы и содержания в жанре туюг //Теория жанров литератур Востока. М.: Наука, 1985, с. 45-58. 1137.Стеблева И.В. Синкопирование слов в поэтических текстах «Диван лугат ат-тюрк» Махмуда Кашгари // ТС, 1971, М.: 1972, с. 206-212. 1138.Сулейменова Б.А. О состоянии исследования языка древнетюркских и средневековых памятников в Казахстане // СТ, 1970, № 6, с. 96-101.

105

1139.Тагирзаде А Древнетюркский лексико-грамматический пласт в диалектах и говорах азербайджанского языка. АКД, Баку: 1983, 24 с. 1140.Тагирзаде А. Халид Саид Ходжаев // СТ, 1988, № 3, с. 96-97. 1141.Тенишев Э.Р. О наддиалектной природе языка караханидско-уйгурского литературного языка // «Социальная и функциональная дифференциация литературных языков». М.: Наука, 1977, с. 67-78. 1142.Тенишев Э.Р. Тюркская историческая диалектология и Махмуд Кашгарский // СТ, № 6, 1973, с. 54-61. 1143.Тенишев Э.Р. Тюркские языки в эпоху Махмуда Кашгарского // «Древнетюрская письменность». Алма-Ата: 1971, с. 20-21. 1144.Тенишев Э.Р. Указатель грамматических форм к «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского//Труды Института Языкознания АН Каз. ССР, т. ЫЫЫ, Алма-Ата: 1963, с. 190-212. 1145.Тенишев Э.Р. Языки древне- и среднетюркских письменных памятников в фукциональном аспекте//ВЯ, 1979, № 2, с. 80-90. 1146.Толстов С.П. Города гузов//Советская этнография, 1947, № 3, с. 55-102. 1147.Томанов М. Махмуд Кашгари // «Великие ученые Средней Азии и Казахстана ЫХ-ХЫХ вв.». Алма-Ата: 1964, с. 153-166. 1148.Тугушева Л. «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Кашгарского и его связи с раннесредневековой тюркоязычной литературой // СТ, 1988, № 1, с. 86-94. 1149.Тухлиев Бокижан. Поэтика «Кутадгу Билиг» Юсуфа Хас Хаджиба. АКД, Ташкент: 1983, 18 с. 1150.Тюркмен Фикрет. Этнонимы в произведении «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 365. 1151.Тюркологический сборник. 1974. М.: Наука, 1978, 304 с. 106

1152.Тюркологический сборник. 1975. М.: Наука, 1978, 280 с. 1153.Тюркское языкознание в СССР за семьдесят лет // СТ, 1987, № 5, с. 3-38. 1154.Умаров Э.А. О двух омонимах в «Диван»е Махмуда Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 103-105. 1155.Умняков И.И. Самая старая турецкая карта мира ХЫ в. // Труды Самаркандского госинститута им. А.М.Горького, вып. Ы, Самарканд: 1940, с. 103-132. 1156.Усманов Х. Древние истоки тюркского стиха. Казань, 1984, 149 с. 1157.Фазылов Э.И. Знаменитые восточные филологи: Махмуд Кашгари, Абу Хаййан, Джамал-ад-дин Турки. Ташкент: 1971, 80 с. 1158.Фазылов Э.И. Огузские языки в трудах восточных филологов ХЫ-ХВЫЫЫ вв. // СТ, 1971, № 4, с. 83-97. 1159.Фазылов Э.И. Об изданиях и издателях «Диван»а Махмуда Кашгари // СТ, 1972, № 1, с. 140-149. 1160.Фазылов Э.И. Первый тюркологический съезд в Анкаре // СТ, 1973, № 1, с. 131-136. 1161.Фазылов Э.И., Данилова Л.В. Всесоюзная тюркологическая конференция, посвященная 900-летию труда Махмуда Кашгарского «Дивану лугат-ит-тюрк» // СТ, 1972, № 1, с. 151-155. 1162.Фазылов Э.И., Расулова Н. Языкознание в Узбекистане за последние годы // СТ, 1971, № 1, с. 82-89. 1163.Федоров М.Н. Баласагун при Караханидах (по данным нумизматики) // Изв. АН Кирг.ССР, 1975, № 2, с. 87-94. 1164.Федоров М.Н. Из истории взаимоотношений Караханидов и Сельджукидов до образования Сельджукского государства. (Историко-нумизматический экскурс) // Общественные науки в Узбекистане, 1966, № 8, с. 53-55. 1165.Федоров М.Н. К истории Караханидов второй четверти ХЫ века // Общественные науки в Узбекистане, 1965, № 3, с. 48-54.

107

1166.Федоров М.Н. Клад Караханидских дирхемов начала ХЫ века из Ташкента // История матеральной культуры Узбекистана, вып. 5, 1965, с. 96-111. 1167.Федоров М.Н. Новые данные к политической истории государства Караханидов. (Опыт историко-нумизматического исследования) // Общественные науки в Узбекистане, 1965, ЫЫ, с. 51-53. 1168.Федоров М.Н. Новые факты из истории Караханидов первой четверти ХЫ века в свете нумизматических данных // Из истории культуры народов Узбекистана. Ташкент, 1965, с. 45-55. 1169.Федоров М.Н. О политической истории Узгенда конца Х-ХЫ вв. (По данным караханидской нумизматики) // Изв. АН Кирг.ССР, 1973, № 1, с. 90-97. 1170.Федоров М.Н. Очерк истории Караханидов второй четверти ХЫ века (по нумизматическим данным)//История матеральной культуры Узбекистана, вып. 7, 1966, с. 134150. 1171.Федоров М.Н. Политическая история Караханидов в конце Х - в начале ХЫ вв. // Нумизматика и эпиграфика. 1972, т. Х, с. 131-154. 1172.Федоров М.Н. Ферганский клад караханидских дирхемов // Советская археология, 1968, № 3, с. 221-227. 1173.Хай Фэн. Вклад великого ученого-филолога Махмуда Кашгарлы в историю Китая // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 287-288. 1174.Хайитметов А. О древней поэзии тюрков (по материалам «Дивану лугат-ит-тюрк» Махмуда Кашгари) // СТ, 1972, № 1, с. 123-128. 1175.Халидов А.Б. «Диван лугат ит-тюрк» в сравнительном освещении с его арабским прототипом // СТ, 1984, № 4, с. 85-90. 1176.Халил А. К структурному анализу паремиологических единиц кипчакского происхождения в книге «Дивану лугат ат-турк» М.Кашгарского // Материалы ЫЫЫ научной 108

конференции «Лингвистическое кавказоведение и тюркология: традиции и современность». Карачаевск: 2004. 1177.Халил А. О знаковой природе пословичных изречений (по текстам пословичных изречений из книги «Диван лугат ат-турк» Махмуда Кашгарского) // Елми ахтарышлар. Бакы: 2001, ЫЫЫ топлу, с. 180-184. 1178.Халил А. О пословичной семиотической системе (по текстам пословичных изречений из книги «Диван лугат ат-турк» Махмуда Кашгарского) // Елми ахтарышлар. Бакы: 2001, В топлу, с. 156-160. 1179.Халлыев К. Изучение научного наследия М.Кашгари в Узбекистане // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 384-385. 1180.Хамидов Х. Отражение лексики каракалпакского языка в “Словаре тюркских языков” М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 332-333. 1181.Хамраев М.К. Основы тюркского стихосложения. АлмаАта: 1963, 214 с. 1182.Хамраев М.К. Пламя жизни (О системе стихосложения тюркских народов). Ташкент: 1988, 254 с. 1183.Хаят Хан Азамат. История тюркских народов в труде Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 295. 1184.Хасанов Х. Географическое наследие ученых Средней Азии. АДД, Ташкент: 1967, 47 с. 1185.Хасанов Х. Нерасшифрованная надпись на карте Махмуда Кашгарского // Известия АН СССР, серия географическая, 1964, № 6, с. 107-108. 1186.Хасанов Х. Среднеазиатский филолог-географ ХЫ века //Известия Узбекистанского филиала Всесоюзного географического общества, т. В, Ташкент: 1960, с. 91-100.

109

1187.Хасанов Х. Ценный источник по топонимике Средней и Центральной Азии // Топонимика Востока. Труды совещания. М.: 1962, с. 31-36. 1188.Ходжаев Х.С. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгарского // Труды Азербайджанского филиала АН СССР, серия лингвистическая, Баку: 1936, № 31, с. 105-112. 1189.Ходжаев Х.С. «Дивани лугати тюрк» Махмуда Кашгарского // СТ, 1988, № 3, с. 97-103. 1190.Ходжиев А. Адаптация арабской лингвистической литературы в «Диван лугат ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 286-287. 1191.Ху Чжен-хуа. «Диван лугат ат-тюрк» в Китае // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 274. 1192.Худайбергенов М., Ханматов М. Употребление некоторых слов из “Диван”а М.Кашгари в туркменском и каракалпакском языках // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 342. 1193.Чакыр Р. Названия домашних животных в «Словаре тюркских языков» «Махмуда Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 363-364. 1194.Четин И. Объяснение понятия «мудрость» в «Словаре тюркских языков» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 358. 1195.Чобанзаде Б. О близком родстве тюркских наречий // Ы Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля-5 марта 1926. Баку: 1926, с. 96-102. 1196.Черкасский М.А. Тюркский вокализм и сингармонизм. М.: Наука, 1965, 142 с. 1197.Шамгунов Р. Век великих событий, великих людей и великих творений // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны 110

есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 354. 1198.Ширалиев М.Ш. Махмуд Кашгарский как диалектолог // СТ, № 1, 1972, с. 24-30. 1199.Щербак А.М. Грамматика староузбекского языка. М.-Л.: изд-во АН СССР, 1962, 271 с. 1200.Щербак А.М. Грамматический очерк языка тюркских текстов Х-ХЫЫЫ вв. из Восточного Туркестана. М.-Л.: 1961, 201 с. 1201.Щербак А.М. О тюркском вокализме. Тюркологические исследования, М.-Л.: изд-во АН СССР, 1963, с. 24-40. 1202.Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков (глагол). Ленинград: 1981, 181 с. 1203.Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков (имя). Ленинград: 1981, 191 с. 1204.Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков (наречие, служебные части речи, изобразительные слова). Ленинград: Наука, 1987, 151 с. 1205.Щербак А.М. Сравнительная фонетика тюркских языков. Ленинград: Наука, 1970, 204 с. 1206.Щербак А.М. Тюркский консонантизм. ВЯ, М.: 1964, № 5, с. 16-35. 1207.Эйвазова Р.Г. Язык «Диван»а Кишвери (морфологические особенности). АКД, Баку: 1977, 32 с. 1208.Эмет Эркин. «Диван» Махмуда Кашгари на уйгурском и китайском языках // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 2122 байдак 2008, с. 383. 1209.Эрмерс Р.Й. Морфологический анализ в «Диван лугат ат-тюрк» М.Кашгари // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 275-276. 1210.Юдже Нури. Основные причины, побудившие М.Кашгари к написанию «Диван лугат ат-тюрк» // «Мащмыт Кашэарлы тцрколоэийа ылмыны есасландырыжыдыр» атлы Щалкара ылмы маслащаты. Ашгабат: 21-22 байдак 2008, с. 275. 111

Инэилис дилиндя: 1211. Ализаде А. Диванц луэат-ит-тцрк wорк афтер Мащмуд Касщэари // «Азербайджан и азербайджанцы». Баку: 2003, № 3-4. 1212. Барат Кащар. Жентрал Асиа Реадер: Редисжоверй оф Щисторй. Неw Йорк-Лондон: 1994, пп. 77-81. 1213. Барат Кащар. Дисжоверй оф Щистрой: Тще Буриал Сите оф Касщэарли Мащмут // Аажар Буллетин, ЫЫ/3, Жоннежтижут: 1989, пп. 9-22. 1214. Бартщолд W. W. Тще Буэщра Кщан, ментионед ин тще Кутадэу Билик // Булл. оф тще Сжоол оф Ориентал Студиес, 1922, ЫЫЫ, пп. 151-158. 1215. Биран М. Гаракщанид Студиес. А Виеw фром тще Гара Кщитаи Едэе // Жащиерс д’Асие Жентрале, 9, 2001. 1216. Босwортщ Ж.Е. Илек-кщанс ор Каракщандис // Тще Енжйжлопедиа оф Ислам. Леиден-Лондон, Неw ед., 1971, вол. ЫЫЫ, пп. 1113-1117. 1217. Жще Сщиминэ. Тще Студй оф Уйэурс Жщинесе Теажщинэ ин Хинъианэ // Улусларарасы Асйа ве Кузей Африка Чалышмалары Конэреси ИЖАНАС-38. 10-15 Ейлцл 2007, Анкара: Билдири Юзетлери Китабы, с. 138. 1218. Жщен Даъун. Хинъианэ Тодай. Беиъинэ, 1988, пп. 75-76. 1219. Жлаусон Сир Эерард. Ан Етимолоэижал Дижтионарй оф ПреТщиртеентщ Жентурй Туркисщ. Охфорд: 1972, 48+989 п. 1220. Данкофф Р. Касщэщари он тще Трибал анд Кинсщип Орэанизатион оф тще Туркс // Аржщивум Оттоманижум. ЫВ, 1972, пп. 23-43. 1221. Данкофф Р. Касщэщари он тще Белиефс анд Суперститионс оф тще Туркс // Ъоурнал оф Америжан Ориентал Сожиетй, 95.1, 1975, пп.68-80. 1222. Данкофф Р. Тще Алехандер романже ин тще Диwан Луэщат ат-Турк // Щуманиора Исламижа, Ы, 1973, пп. 233-244. 1223. Данкофф Р. Он натуре ин Каракщаниде Литературе. Ъоурнал оф Туркисщ Студиес, 4, 1980, пп. 27-35.

112

1224. Данкофф Р. Гаракщанид Литературе анд тще Беэиннинэс оф Туржо-Исламиж Жултуре//Жентрал Асиан Монументс (ед. Щасан Б. Паксой). Истанбул, 1992, пп. 73-80. 1225. Данкофф Р. Соме Нотес от тще Миддле Туркиж Элоссес// Ъоурнал оф Туркисщ Студиес, 5, 1981, пп. 41-44. 1226. Данкофф Р. Техтуал Проблемс ин Кутадэу Билиэ//Ъоурнал оф Туркисщ Студиес, 3, 1979, пп. 88-89. 1227. Девреух Роберт. Ал-Касщэщари анд Еарлй Туркисщ Ислам. МW, ХЛЫХ, 1959, пп. 133-138. 1228. Девреух Роберт. Мащмуд ал-Касщэщари анд щис Диwан. МW, ЛЫЫ, 1962, пп. 87-96. 1229. Доерфер Эерард. Данкофф Р.–Келлй Ъ. Мащмуд алKасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс. Парт 1 // УАЪб, вол. 4, 1984, пп. 276-278 (ряй). 1230. Доерфер Эерард. Данкофф Р.–Келлй Ъ. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс. Парт 2-3 // УАЪб, в. 5, 1985, пп. 297-298 (ряй). 1231. Ещренсвард Улла. А Пилэримаэе то тще Моселеум оф Мащмуд ал-Касщэари // Свенска Форскнинэсинститут и Истанбул Медделанден. 1992, № 17, пп. 64-72. 1232. Есин Емел. Тонэа ве Юдлек Он Касщэщарис Версион оф Афрасиаб / Тонэа Алп Ер Епиж // ТУБА, 10, Щарвард Университй, 1986, с. 97-109. 1233. Щазаи Э. Ал-Касщэщари // ЕИ, 1979, вол. 4, пп. 699-701. 1234. Камбери Долкун. Тще Щометовн анд Мастерприеже оф Мущаммад Гасщгари//Кашэарлы Мащмуд ве Дюнеми Семпозйуму. Анкара: 2008, Билдири Юзетлери, с. 30-31. 1235. Келлй Ъ. Касщэщари, Мащмуд ал-. // Енжйжлопедиа оф Асиан Щисторй. Неw Йорк: 1988, ЫЫ, п. 277. 1236. Келлй Ъ. Он дефининэ Дщу ал-Арбаа // Ъоурнал оф Америжан Ориентал Сожиетй, 91. 1, 1972, пп. 132-136. 1237. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. Ы. Линэуистик Терминолоэй // УАЪ, № 44, 1972, пп. 179-193. 1238. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. ЫЫ. Ортщоэрафй // УАЪ, № 45, 1973, пп. 144-162. 113

1239. Келлй Ъ. Ремаркс он Касщэщари’с Пщонолоэй. ЫЫЫ. Стружтуре оф тще Диwан // УАЪ, № 48, 1976, пп. 151-158. 1240. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатион wитщ Интродужтион анд Индижес бй Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт Ы, 1982, пп. ХЫ+ 416. 1241. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатион wитщ Интродужтион анд Индижес бй Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт ЫЫ, 1984, пп. ЫЫЫ+381. 1242. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатион wитщ Интродужтион анд Индижес бй Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъамес Kеллй. Щарвард: парт ЫЫЫ, 1985, п. 337+ мижрофижще. 1243. Рона-Таш А. Мащмуд ал-Kасщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатион wитщ Интродужтион бй Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъамес Kеллй. АОФ, ХЛ, 1986, с. 335-339. 1244. Росси Етторе. А нот то тще Манусжрипт то тще Диwан Луэщат ат-Турк // Жщристериа Ориенталиа, Праща: 1956, пп. 280285. 1245. Сжщюнинэ Жлаус. Он соме унжлеар, доубтфул анд жонтрадижторй пассаэес ин Мащмуд ал-Касщэщарис Диwан Луэщат ат-Турк // Тцрк Диллери Араштырмалары, жилт 14, Истанбул: 2004, с. 35-56. 1246. Текин Талат. А Эраммар оф Оркон Туржиж. Блооминэтон: 1968, 419 п. 1247. Йусуф Кщасс Щаъиб. Wисдом оф Ройал Элорй (Кутадэу Билиэ). А Турко-Исламиж Миррор оф Принжес. Транслатед, wитщ ан интродужтион анд нотес бй Роберт Данкофф. Университй оф Жщикаэо Пресс, 1983, ВЫЫЫ+281 п.

114

Алман дилиндя: 1248. Берэстрассер Э. Дас Ворбилд вон Касжщэщари’с Диван Луэщат ат-Тцрк // Ориенталисжще Литературзеитунэ, ХХЫВ, 1921, № 7-8, пп. 154-155. 1249. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волкспоесие. Ы. // Асиа Маъор. Берлин: 1923, пп. 3-24. 1250. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волкспоесие. ЫЫ. // Асиа Маъор. Пробебанд (Щиртщ Фестсжщрифт), Анниверисарй Волуме, вол. 1, Леипзиэ, 1924, пп. 24-44. 1251. Брожкелманн Жарл. Алттцркестанисжще Волксwеисеит//Остасиатисжще Зеитсжщрифт, ВЫЫЫ, 1919-20, пп. 49-73. 1252. Брожкелманн Жарл. Эесжщижщте дер Арабисжще Литтератур. Ерстер Супплементбанд. Леиден: 1936, пп. 195-196. 1253. Брожкелманн Жарл. Щофспражще ин Алттцркестан // Донум Наталижум Сжщирен. 1929, пп. 222-227. 1254. Брожкелманн Жарл. Мащмуд ал-Касжщэщари’с Дарстеллунэ дес Тцркисжщен Вербалаус//КСз, ХВЫЫЫ, 1918-19, пп. 29-49. 1255. Брожкелманн Жарл. Мащмуд ал-Kасжщэщари цбер дие Спражщен унд Стамме дер Тцркен им ХЫ Ъащрщундерт // КЖс Аржщивум, Ы, 1921, пп. 26-40. 1256. Брожкелманн Жарл. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ Мащмуд Касжщэщари’с Диван Луэщат ат-Тцрк. Библиотщежа Ориенталис Щунэарижа, Будапест-Леипзиэ: 1928, ВЫ+252 п. 1257. Брожкелманн Жарл. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ Мащмуд Касжщэщари’с Диван Луэщат ат-Тцрк // УЪб, Берлин: 1930, Щефт 4, пп. 448-450. 1258. Брожкелманн Жарл. Натурлауте им Миттелтцркисжще // УЪб, 1928, ВЫЫЫ, Щефт 314, 1919-20, пп. 256-265. 1259. Брожкелманн Жарл. Волкскундлижщес аус Алттцркестан // Асиа Маъор, ЫЫ, пп. 110-124. 1260. Брожкелманн Жарл. Юсттцркисжще Эрамматик дер Исламисжщен Литературспражщен Миттеласиенс. Леиден: 1954, 8+429 п.

115

1261. Доерфер Эерард. Мащмуд ал-Касщэщари, Арэу, Жщаладсжщ // УАЪб, 7, 1987, пп. 105-114. 1262. Доерфер Эерард. Еине сондербаре Стелле беи Мащмуд алКасщэщари // ЖАЪ, 31, 1987, пп. 199-208. 1263. Эабаин Аннемарие вон. Алттцркисжще Эрамматик. Леипзиэ: 1950, 302 п. 1264. Эандъеи Т.Цберближк цбер ден вор- унд фрцщисламисжщен Версбау // Дер Ислам. Бд. 33. Щ. 1-2, Берлин: 1957. 1265. Эрюнбежщ Кааре. Дер Тцркисжще Спражщбау. Жопенщаэуе: 1936, 182 п. 1266. Эрунзел Ж. Ентwурф еинер верэлеижщенден Эрамматик дер Алтаисжщен Спражщен. Леипзиэ: 1895. 1267. Щартманн Рижщард. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщари’с Дивану Луэщат ат-Тцрк // ЗДМЭ, 76, 1930. 1268. Щауенсжщилд М. Дие Тиербезеитунэен беи Мащмуд алКасжщэщари. Еине Унтерсужщунэ аус спражщ инд културщисторисжщер. Wиессбаден: Отто Щаррассоwитз, 2003, 246 п. 1269. Щерманн Алберт. Дие алтесте Тцркисжще Wелткарте (1076 н. Жщ.) // Имаэо Мунди, 1935, пп. 21-28. 1270. Щофманн Щелмут. Дие Гарлуг ин дер тибетисжщен Литератур // Ориенс, 1950, вол. 3, № 2, пп. 190-208. 1271. Щоммел Ф. Зу ден Алттцркисжщен Сприжщwюртерн // Асиа Майор, Анниверисарй Волуме, 1924, пп. 182-193. 1272. Кюпрцлц М.Ф. Зур Кеннтнис дер Алттцркисжщен Титулатур // КсзА, Будапест-Леипзиэ, 1935, Бд. 1, Щефт Х, пп. 330338. 1273. Краелитз Ф.В. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер Wортсжщатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщарис Дивану Луэщат ат-Тцрк // WЗКМ, 36, Wиен: 1929, пп. 331-333. 1274. Мансуроьлу Междут. Дас Каражщанидисжще // Пщилолиэиае Туржижае Фундамента. Ы, Wиесбаден: 1959, пп. 87-112. 1275. Мейер И.Р. Касжщэщари унд Еиниэе Проблеме дер Вокалланэе им Тцркисжщен//ББ, 1972, Анкара: 1975, пп. 425-430. 1276. Миллер Конрад-Щаенслер Щеинрижщ. Wелткарте вон алКасжщэщари // Сериа Маппе А, волуме 5, 1931. 116

1277. Притсак О. Дие Kаражщаниден (мит еинер эенеалоэисжщен Тафе’л) // Дер Ислам, Бд. 31, Щефт 1,1953, пп. 17-68. 1278. Притсак О. Дие Kаражщанидесжще Стреитфраэен. 1-4 // Ориенс, вол. ЫЫЫ, Леиден: 1950, № 2, пп. 209-228. 1279. Притсак О. Касжщэщарис Анэабет цбер дие Спражще дер Болэарен//ЗДМЭ, Бд. 34, Wиесбаден: 1959, пп. 92-116. 1280. Притсак О. Гара. Студие зур Тцркисжщен Режщтссймболик //60. Доьум Йылдюнцмц Мцнасебетийле Зеки Велиди Тоэана Армаьан. Сймболае ин щонорем З.В.Тоэан. Истанбул: 1950-1955, с. 239-263. 1281. Пристак О. Вон ден Карлук зу ден Каражщаниден // ЗДМЭ, Бд. 26, Wиесбаден: 1951, пп. 270-300. 1282. Ражщмати Э.Р. Брожкелманн Ж. Миттелтцркисжщер Wортсатз нажщ Мащмуд ал-Касжщэщарис Дивану Луэщат ат-Тцрк // УЪб, Х/4, 1930, пп. 448-450. 1283. Радлофф W. Алттцркисжще Студиен // Изв. АН, СПб.: 1911, № 5-6, пп. 427-452. 1284. Радлофф W. Пщонетик дер Нюрдлижщен Тцркиспражщен. Леипзиэ: 1882, 318 п. 1285. Радлофф W. Зур Эесжщижщте дес Тцркисжщен Вожалсйстемс // Изв. АН, СПб.: 1914, т. 14, № 4, пп. 452-462. 1286. Расанен Мартти. Версужщ еинес етймолоэисжщен Wюртербужщс дер Тцркспражщен. Щелсинки, 1969, 16+533 п. 1287. Тцркисжще Wелткарте вон ал-Касжщэари // Исламиж Эеоэрапй. Едитед бй Фуат Сезэин. Институте фор тще Щисторй оф Арабиж-Исламиж Сжиенсе ат тще Ъ.W.Эоетще Унисерситй, Вол. 241, 1994, Франкфурт ам Маин, пп. 142-148. 1288. Васмер Р. Зур Мцзкунде дер Гаращаниден // Миттелунэен дес Семинарс фцр ориенталисжще Спражщен ан дер (Кюниэлижщен) Ф.-Wилщелмс-Университат зу Берлин. 1930, Абт. 2, Ъэ. ХХХЫЫЫ, пп. 83-104. 1289. Зиеме Петер. Касжщэщари унд дие Тцркисжщен Турфан Техте // ББ, 1972, ТДК, Анкара: 1975, пп. 469-474.

117

Франсыз дилиндя: 1290. Базин Лоуис. Лес датес де редажтион ду Диван де Касэари // АОЩ, ВЫЫ/2-3, 1957, пп. 21-25. 1291. Бомбажи Алессио. Щистоие де ла Литтературе Тургуе. Трад. пар. И. Меликофф, префаже де Л.Базин. Парис: 1968, 68-75 пп. 1292. Жафероьлу А. Ла Литтературе де л’епогуе дес Каракщанидес // Пщилолиэиае Туржижае Фундамента. ЫЫ, Wиесбаден: 1964, пп. 267-275. 1293. Эренард М.Ф. Ла леэенде де Саток Боэщра Кщан ет л’щисторие // ЪА, 1900, Сер. 9, т. ХВ, пп. 5-79. 1294. Котwижс W. Лес Прономс данс лес ланэуес алтаигуес. Кракоw: 1936, 80 п. 1295. Тщомсен W. Сур ле системе дес жонсоннес данс ла ланэуе Оуиэоуре // КСз, 1901, ЫЫ, № 4, пп. 241-259. Италйан дилиндя: 1296. Бомбажи А. Сториа делла литтература Туржа, далл антижо имперо ди Монэолиа алл одиерна Туржиа. Милано: 1956, пп. 91-106. 1297. Бомбажи А. Сториа делла литтература Туржа. Милано: 1962, п. 91-97. 1298. Бонелли Луиэи. Дел Кутадэу Билик, Поема Туржо делл ХЫ сеж. // Аннали дел Р.Институто Ориентале ди Наполи: ВЫ, 1933, пп. 3-38. Мажар дилиндя: 1299. Жзеэледи К. Кажзэари фюлдраъзи невеищез // Маэйар Нйелв, ЛЫХ, 1963 [Кашьаринин ясяриндяки жоьрафи адлар]. 1300. Неметщ Эйула. Сандор желйа // Кюрюси Сзома. Будапест: 1936, пп. 13-16. 1301. Тщурй Ъозеф. Тюрюк нйелвемлекек а ХЫВ сзакат веэеиэ [ХЫВ ясрин сонуна гядярки тцрк дили йадиэарлары]. Будапест: 1903, пп.12-13.

118

        «ДИВАНЦ ЛЦЬАТ-ИТ-ТЦРК»ЦН ГРАММАТИК ЭЮСТЯРИЖИСИ ВЯ ОНУН ЯЩЯМИЙЙЯТИ Азярбайжанда няшр олунан елми китабларда бир гайда олараг индекс верилмир. Йалныз сон дюврлярдя бязи ясярлярин индекси дя щазырланараг китабларын сонуна ялавя едилир. Щалбуки бунсуз ясярин елми дяйяри хейли ашаьы дцшцр. Чцнки индекс олмадан охужу китабда ады чякилян вя ону марагландыран щяр щансы мцяллиф, тарихи шяхсиййят, тайфа, йер ады вя с. дярщал тапмаг имканына сащиб олмур, бунун цчцн бцтцн китабы вяряглямяк мяжбуриййятиндя галыр, долайысы иля китабдан сямяряли шякилдя истифадя едя билмир. Юлкямиздя, тяяссцф ки, ясярлярин грамматик эюстярижисини щазырламаг да дябдя дейил. Бунун сябяби щяр шейдян яввял ондадыр ки, грамматик эюстярижи щазырламаг чох аьыр, цзцжц, щятта мяшяггятли ишдир. Икинжиси, бязи алимлярин фикринжя, грамматик эюстярижи юзлцйцндя елми дейил, техники ишдир вя она сярф едилян вахта, енеръийя вя зящмятя дяймяз. Цчцнжцсц, бу типли эюстярижиляр эянж тядгигатчылары тянбялляшдирир, щазыра назир едир, онларын ахтарыш щявясини азалдыр, аз гала, елмдян узаглашдырыр. Мян бу дцшцнжяляри пайлашмырам. Мялум олдуьу кими, бу ил дащи тцрк дилчиси Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейи бцтцн дцнйада гейд едилир. Бир ящли-гялям вя тцрколог олараг мян дя бу байрама юз тющфями вермяк цчцн бязи лайищяляри эерчякляшдирмяйя чалышдым. Язиз мцяллимим вя бюйцк достум профессор Тофиг Щажыйевин тювсийяси иля «Мащмуд Кашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяринин морфолоэийасы» мювзусунда докторлуг ишими битирдим вя мцдафияйя тягдим етдим. Нязярдя тутулан плана уйьун олараг ясярин рус дилиня тяржцмясини, щабеля «Мащмуд Кашьари вя онун «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри» адлы монографийамы да 119

няшриййата вердим. Цмид едирям ки, бу илин сонуна гядяр, йяни йубилей баша чатмадан бунлар ишыг цзц эюряжяк. Бир нечя ай бундан яввял «Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи»1 адлы ясяри чап етдирмишдим. Бу илин май айында Анкарада Щажяттяпя Университети Тцркиййат Арашдырмалары Институту тяряфиндян кечирилян «Мащмуд Кашьари вя дюнями» адлы бейнялхалг симпозиумда мцхтялиф юлкялярдян эялян щямкарларым бу эюстярижини бюйцк марагла гаршыладылар. Даща сонра щямин мювзуда ахтарышлары давам етдиряряк Мащмуд Кашьари вя онун «Диван»ы барядя мцхтялиф диллярдя вя дюврлярдя йазылмыш тягрибян 1.300 ясярин адыны ещтива едян йени эюстярижини диваншцнасларын истифадясиня тягдим етмяк фикриня дцшдцм. Щям дя эенишляндирилмиш библиографик эюстярижи иля грамматик эюстярижини ейни китабда бирликдя вермяк гярарына эялдим. Зяннимжя, бу, алимляр вя мцтяхяссисляр цчцн даща ращат вя сямяряли олажаг. «Диванц лцьатиттцрк»цн грамматик эюстярижиси ясярдя ишлянмиш исим, сифят, сай, явязлик, зярф вя фелляри ямяля эятирян шякилчиляри ящатя едир. Бурада ясас мягсяд ХЫ ясрдя тцркжянин сюзйаратма вя сюздцзялтмя имканларыны эюстярмяк, дилин зянэинлийини вя гцдрятини, грамматик ифадя васитяляринин эенишлийини эюзляр юнцня сярмякдир. Илтисаги дил олмаг етибариля тцрк дилляриндя сюздцзялдижи шякилчилярин сайы олдугжа чохдур. Мясялян, Н.Узун, Л.Узун, Й. Аксан вя М.Аксан чаьдаш тцрк дилиндя бу гябилдян 191 шякилчи2, Щямзя Зцлфцгар тягрибян 170 шякилчи3 олдуьуну билдирмишляр. Биз Зейняб Коркмазын мцасир тцрк дилинин морфолоэийасына щяср олунмуш фундаментал китабында сюздцзялдижи шякилчилярин цмуми сайыны 193 олараг тясбит етдик ки, бунлардан 61-и адлардан исим дцзялдир4. Тябии ки, чаьдаш тцрк дилляриндя Шярг, Гярб мяншяли бир сыра алынма шякилчиляр дя вардыр. Мясялян, Азярбайжан ядяби дилиндя яряб мяншяли -иййя (сящ+иййя), -иййят (жям+иййят), -иййат Рамиз Яскяр. Мащмуд Кашьаринин 1.000 иллик йубилейиня 1.000 библиографик эюстярижи. Бакы: МБМ, 2008, 96 с. 2 Н.Е.Узун, Л.С.Узун, Й.К.Аксан, М.Аксан. Тцркийе Тцркчесинин Тцретим Еклери Бир Дюкцм Денемеси. Анкара: 1992, с. 23. 3 Щамза Зцлфикар. Терим Сорунлары ве Терим Йапма Кылавузу. Анкара: 1991, с. 48. 4 Зейнеп Коркмаз. Тцркийе Тцркчеси Эрамери (Шекил Билэиси). Анкара: 2003, ТДК, с. 33-136. 1

120

(ядяб+иййат), -ат, -ят (тядгиг+ат, гяфл+ят), -и, -ви (елм+и, лцья+ви), фарс дилиндян кечмя -дар (щейван+дар), -кеш (зящмят+кеш), -шцнас (тябият+шцнас), -стан (эцл+ц+стан) кими чохлу шякилчи, Шярг вя Гярб мяншяли -изм (сосиал+изм), -ист (материал+ист) кими шякилчиляр, на- (на+разы), ба- (ба+хябяр), би- (би+вяфа), анти- (анти+фашист), а- (а+нормал) кими юншякилчиляр вя с. мювжуддур. С.Жяфяров шякилчиляри сюздцзялдижи (лексик-грамматик) вя сюздяйишдирижи (грамматик-лексик, грамматик) олмагла ики група бюлцр1. Бу бюлэц ДЛТ цчцн дя мягбулдур. Лакин биз бурада сырф техники сябябляря эюря щямин груплары фяргляндирмирик вя щамысыны бирликдя веририк. «Диван»да мцхтялиф шякилчиляр васитясиля ейни кюкдян йаранан сюзляр кифайят гядярдир. Яйанилик наминя бир нечя мисал эюстяряк: баш кюкцндян баш+ак «тямрян, ох башлыьы» (Ы, 380), баш+ьак «сцмцк чыхынтысынын цстц» (Ы, 457), баш+ьан «халгын башчысы; бюйцк бир балыг» (Ы, 430), баш+ьыл «башы аь» (Ы, 464), баш+ыл «башы аь» (Ы, 392), баш+мак «айаггабы» (Ы, 454), баш+нак «зирещсиз вя дибилгясиз адам» (Ы, 454), баш+тар «ораг» (Ы, 444) сюзляри вя с. йараныр. Еляжя дя юл- кюкцндян юл+мяс «юлмяз» (ЫЫЫ, 48), юл+цэ «юлц» (Ы, 65), юл+цм (ЫЫ, 110), юл+цт «юлдцрмя» (Ы, 124) сюзляри, кыс- кюкцндян ися кыс+ьа «гыса» (ЫЫ, 40), кыс+ьач «кялбятин, гысьач» (Ы, 444), кыс+ыь «щябс; сыхынты» (Ы, 377), кыс+ыр «гысыр» (ЫЫЫ, 80), кыс+мак «цзянэинин ики йанында олан гайыш; илэякли ип, кямянд» (ЫЫ, 225), кыс+рак «гысраг, мадйан» (ЫЫЫ, 83) кими сюзляр мейдана эялир. Бу типли мисалларын сайыны исмляр, фелляр, сифятляр цзря истянилян гядяр артырмаг олар. Чаьдаш тцркжядя фелдян исим йарадан шякилчилярин сайы 51 олараг щесабланмышдыр2. Зейняб Коркмазын щямин китабында бу рягям 79-дур3. Гядим вя орта тцрк дюврцня аид мятнлярдя феллярдян исим дцзялдян шякилчиляр дя чохдур. Мясялян, Аннемари фон Габен яски тцркжядя фелдян исим йарадан 31 шякилчи4, С.Жяфяров. Мцасир Азярбайжан дили. Бакы: Маариф, 1982, с. 155-157. Э.Мунэан. Тцркчеде Фииллерден Йапылмыш Исимлерин Морфолоъик ве Семантик Йюнден Инжеленмеси. Истанбул: Симурэ, 2002, с. 47. 3 Зейнеп Коркмаз, щямин ясяр, с. 67-109. 4 Аннемари вон Эабаин. Ески Тцркченин Эрамери. Анкара: 2000, с. 51-55. 1 2

121

Тялят Тякин ися Орхон абидяляриндя 26 шякилчи1 олдуьуну йазмышдыр. Няжмяддин Щажыеминоьлу гараханлыжада бу гябилдян 17 шякилчинин2 варлыьындан сюз ачмыш, Роберт Данкофф вя Жеймс Келли ися ДЛТ-дя 13 шякилчи3 гейдя алмышлар. Бизим грамматик эюстярижидя адлардан исим йарадан шякилчилярин мигдары 30-дан артыг, феллярдян исим йарадан шякилчилярин сайы ися 25-дян чохдур. Зейняб Коркмазын щямин китабына эюря, чаьдаш тцркжядя адлардан фел йарадан 26 шякилчи4, феллярдян фел йарадан 27 шякилчи мювжуддур 5. Ящмяд Бижан Яржиласун «Гутадьу Билиэ»дя феля щяср олунмуш монографийасында феллярдян фел дцзялдян 21 шякилчи эюстярмишдир6. Тягрибян 13 мин мисра олан бу ирищяжмли бядии ясярдя морфолоъи бахымдан ситуатив мягамларын чохлуьу диггяти жялб едир вя орада бцтцн шякилчиляря раст эялмяк мцмкцндцр. ДЛТ-дя ися мисаллар бир гайда олараг ЫЫЫ шяхсин тякиндя верилир вя мяхсусян эюстярилмямишся, мцвафиг мисаллар тапмаг чох чятиндир. Бизим тяртиб етдийимиз эюстярижидя бу рягям адлардан фел йарадан шякилчиляр цзря 40-а йахын, феллярдян фел йарадан шякилчиляр цзря ися 50-дян артыгдыр. «Диван»да адлардан сифят йаратмада тягрибян 15, феллярдян сифят дцзялтмядя 15 шякилчи, зярфлярин ямяля эялмясиндя ися 7 шякилчи иштирак едир. Айры-айры нитг щиссяляри вя йа бюлмяляр цзря бахдыгда, шякилчилярин мигдар етибариля чохлуьу диггятимизи жялб едир. Мясялян, «Диван»да сифятин йаранмасы чаьдаш дилимиздя олдуьундан хейли фярглянир. Бурада сифятляр -лыь, -лиэ, -луь, -лцэ, -сыз, -сиз, суз, -сцз, -лык, -лик, -лук, -лцк, -кы, -ки, -дак, -дцк, -да+кы, дя+ки, -ал, -ял, -ыл, -ил, -ул, -цл, -ьыл, -кил, -кин, -кцл, -чыл, -чил, -сыь, сиь, -сак, -сяк, -сук, -сцк, -ьак, -эяк, -аьу, -яэц, -яз, -цз, -ряк, ут, -цт, -ру, -мул, -сал, -чын, -ь, -ыь, -иэ, -уь, -цэ, -к, -ык, -ик, -ук, цк, -ынч, -инч, -унч, -цнч, -нчу, -ынчы, -инчи, -унчу, -цнчц, -(ы)нчыь, 1

Талат Текин. Орщон Тцркчеси Эрамери. Истанбул: 2003, с. 90-94. Нежметтин Щажыеминоьлу. Каращанлы Тцркчеси Эрамери. Анкара: 2003, с. 18-27. 3 Мащмуд ал-Касщэщари. Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс (Диwан Луэщат ат-Турк). Едитед анд Транслатед wитщ Интродужтион анд Индижес Роберт Данкофф ин жоллаборатион wитщ Ъамес Келлй. Щарвард: парт ЫЫЫ, 1985, п. 317-318. 4 Зейнеп Коркмаз, щямин ясяр, с. 33-136. 5 Зейнеп Коркмаз, щямин ясяр, с. 33-136. 6 Ащмет Бижан Ержиласун. Кутадэу Билиэ Эрамери. Фиил. Анкара: 1984, с. 21-45. 2

122

(ы)нчак, -ьун, -ьын, -эин, -кун, кын, -кин, -ьак, -ьук, -друк, -лак, -ляк, -ма, -мя, -ьа, -эя, -йук, -йцэ, -ын, -ин, -ун, -цн, -нак, -ьыл, у, -аьан, -яэян -п, -м вя саир шякилчиляр васитясиля йараныр ки, бунлардан бир чоху мцасир дилимиздя ишлянмир. ДЛТ-дя фел, хцсусян дя фелин тясрифлянмяйян нювц мцасир дилимиздян бязи хцсусиййятляри иля сечилир. Щяр шейдян яввял щямин дюврдя щярякят адлары индикиндян даща зянэин олмуш, щазырда ишлядилян -мак, -мяк вя -ыш, -иш, -уш, цш шякилчиляри иля йанашы -ык, -ыь, -иэ вя -ьу, -эц, -сыь, -сиэ, -суь, -сцэ шякилчиляри дя щярякят адлары йаратмышдыр. Фели сифятлярдя дя бязи фяргляр мцшащидя олунур. Бурада да шякилчилярин чохлуьу вя зянэинлийи диггяти жялб едир. Мисал цчцн, «Диван»да ишлянмиш -дук, -дцэ, -ьу, -эц, -ку, -кц, -ынды, -инди, унды, -цнди, -дачы, -дячи, -тачы, -тячи, -ьучы, -эцчи, -кучы, -ыьсак, иэсяк, -ьлы, -ыьлы, -иэли, -уьлу, -цэли, -ьлык, -элик, -ыьлык, -иэлык, -ыьсы, -иэси, -ьсык, -эсик, -ьулук, -эцлцк, -ьусуз, -эцсцз, -ынды, -инди, унди, -цнди шякилчиляри мцасир дилимиздя йохдур, -асы, -яси, -р, -ар, -яр, -ыр, -ир, -ур, - цр, -мас, -мяс, -мыш, -миш, -ан, -ян, -ьан, -эян, шякилчиляри ися мцштярякдир. Явязиндя -ажаг, -яжяк, -малы, -мяли, дыьы, -дийи, -дуьу, -дцйц шякилчиляри иля йаранан фели сифят формалары ДЛТ-дя эюрцнмцр. Фели баьламалара эялинжя, бурада да фяглиликляр вя бянзярликляр мцшащидя олунур. Мясялян, ДЛТ-дя ишлянмиш фели баьлама шякилчиляриндян -ьалы, -калы, -эяли дилимиздя ишлянмир, -ьынча, эинчя шякилчиси ися дилимиздяки -(й)ынжа, (й)инжя, -(й)ун-жа, (й)цнжя, щабеля -дыгжа, -дикжя, -дугжа, -дцкжя шякилчиляринин еквивалентидир. «Диван»да интенсив истифадя олунан -п, -ып, -ип, -уп, -цп вя -ыбан, -ибян, -убан, -цбян шякилчиляри Азярбайжан дили цчцн дя характерикдир, щятта йазылы абидяляримиздя бунларын -убаны, цбяни варианты да вар. Фели баьлама йарадан -а, -я, -у, -ц щям дилимиз, щям дя ДЛТ цчцн мцштярякдир, -лашу, -ляшц вя -мадщып, -мядщип шякилчиляри ися Азярбайжан дилиня йабанчыдыр. Биз бурада кюмякчи нитг щиссяляриня тохунмаг фикриндя дейилдик. Чцнки ДЛТ-дя кюмякчи нитг щиссяляри шякилчилярдян даща чох хцсуси сюз груплары васитясиля ифадя олунмушдур. Анжаг «Диван»да якс олунмуш гошма, баьлайжы, ядат вя нидалар, щабеля вокативляр, модал, тяглиди вя предикатив сюзляр индикиндян ясаслы сурятдя фяргляндийиня эюря, онлары да эюстярижийя да123

хил етмяк гярарына эялдик. Мясялян, ДЛТ-дяки лайу, ляйц гошмасы, азу бюлцшдцрмя баьлайыжысы, абанг вя калы шярт баьлайыжысы дилимизя йаддыр. Ясярдяки ядатлардан чоху (чу, чц, шу, шц, ла, йямя, йана, йангыла, чак, мат, мят, ярки, яринч, йямц, кядщ, мя, ап) Азярбайжан дилиндя щеч вахт ишлянмямишдир, йалныз бязи ядатлар (такы, дакы, уш, -мы, -мц) йазылы абидяляримиздя мцшащидя олунур. ДЛТ-дяки ясил нидаларын (ва, аwа аwа, яссис, ащ, ач, кы, ай) вя хитаб чалары дашыйан нидаларын (ува, илял, йащ, ав вя с.) яксяриййятиндян дилимиздя истифадя едилмямишдир. Ясярдяки вокативляр дя (тащ-тащ, чущ-чущ, кащ-кащ, чяк-чяк, чилик-чилик, щяч-щяч, тушу-тушу, оп-оп, юп-юп, уш-уш вя и. а.) дилимизин лцьят тяркибиндя олмамышдыр. Бундан башга, «Диван»дакы модал сюзляр (абалы, айлукайлук) дилимизя хас дейил, тяглиди сюзляр (кцрт кцрт, карч-курч, быч быч, каь куь, сарт-сурт) ися дилимизя формал бахымдан уйьундур. «Диван»дакы бар, йок, тяэцл, ямяс / ярмяс предикатив сюзляри жцзи имла фярги иля дилимиздя дя ишлянмишдир. Бцтцн бунлары мцасир Азярбайжан дили иля, йазылы абидяляримиз, диалект вя шивяляримизля мцгайися етмяк, фяргли вя бянзяр жящятляри цзя чыхармаг бахымындан системли грамматик эюстярижи чох бюйцк ящямиййят дашыйыр. Онун нцмунясиндя башга мцщцм ясярлярин эюстярижисини щазырламаг, апарылажаг елми-тядгигат ишлярини асанлашдырмаг вя сцрятляндирмяк мцмкцндцр. Бу мянада тцрколоэийанын ян мцщцм, ян гядим вя ирищяжмли ясяри олан «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик эюстярижиси дилчилийимиз цчцн мцгайисяли арашдырмаларда база, еталон ролуну ойнайа биляр. ДЛТ ана дилимизя тяржцмя олундугдан сонра бцтцн цмумтцрк вя Азярбайжан йазылы абидяляринин тядгиги заманы алимляр щюкмян «Диван»а мцражият едир, юз аргумент вя фярзиййялярини бу ясяря истинадян ясасландырырлар. Биз инанырыг ки, бу грамматик эюстярижи дя мцтяхяссислярин кюмяйиня чатажаг. Тябии ки, фундаментал тцрколоъи арашдырмалар цчцн тякжя «Диванц лцьат-ит-тцрк»цн грамматик эюстярижиси кифайят дейил. Тезликля тцркжянин оьуз групунун шащ ясяри «Китаби-Дядя Горгуд»ун, карлуг групунун инжиси «Гутадьу Билиэ»ин, еляжя 124

дя даща гядим дил йадиэарларындан Орхон-Йенисей абидяляринин вя «Алтун йарук»ун грамматик эюстярижиляри дя щазырланараг милли филолоэийамызын елми дювриййясиня дахил едилмялидир. Азярбайжанда «Алтук йарук» цзря щеч бир иш эюрцлмямяси ися елмимиз цчцн баьышланмаз бир гцсурдур. Бизим тяртиб етдийимиз бу эюстярижидя 930-дан артыг шякилчи вя сюз вардыр. Шцбщясиз ки, дилчилийимиздя илк тяжрцбя кими бу иш нюгсан вя чатышмазлыглардан да хали дейилдир. Бязи шейляр диггятдян йайынмыш, унудулмуш, йахуд йанлыш изащ едилмиш ола биляр. Затян, йанлышлар илк тяжрцбянин нахышы, илклярин юз сащясиндя жыьыр ачмасы ися онларн юзяллийи вя эюзяллийидир. Вахт ютдцкжя илкляр бир гайда олараг даща чох миннятдарлыг дуйьусу иля хатырланыр. Биз ися ясла тяшяккцр эюзлямир, йалныз хошэюрцйя сыьынырыг. Бу ишдя тярифя вя тягдиря шайан ня варса, щамысы язиз устадым, Азярбайжанда тцркчцлцйцн вя тцрколоэийанын байрагдадары щюрмятли Тофиг Щажыйевя аиддир. Грамматик эюстярижиляр нитг щиссяляриня эюря сола чыхынтылы шякилдя гара шрифтля ардыжыл дцзцлмцш вя ейни група дахил олан ики, цч, дюрд вя даща артыг вариантлы шякилчилярин бир-бириндян аралы дцшмямясиня фикир верилмишдир. Бу заман щяр шякилчинин йаратдыьы нитг щиссяси вя кюмякчи нитг щиссяси, онларын дахилиндяки бюлмяляр дя курсивля эюстярилмиш, даща сонра мцвафиг мисаллар (бязян яряб ялибасы иля дя) верилмишдир. Бязи шякилчилярин гаршысындакы нцмунялярин чохлуьу диггяти жялб едя биляр. Бу да щямин шякилчинин йаратдыьы мяна групларынын чохлуьу иля ялагядардыр. Биз щяр мяна групуна даир бир нцмуня вермяк истядик. Бир бюлмядя ейни жцр ики шякилчи эюрдцкдя онлардан биринин адлардан, диэяринин феллярдян дцзялтмя сюз йаратдыьыны нязяря алмаг лазымдыр. Эюстярижидя мисаллар вя шякилчиляр бир-бириня + ишаряси иля баьланмышдыр. Тядгигатчылара уьурлар арзусу иля, Рамиз ЯСКЯР. Бакы, 25 ийун 2008-жи ил.

125

        ГРАММАТИК ЭЮСТЯРИЖИЛЯР а) Адлардан вя феллярдян исим йараданлар: -çı isim, ‫ اَﻳﺎﻗﺠﯽ‬ayak+çı «təmirçi, qalayçı» (III, 267), ‫ﻳﺰﻏﺠﯽ‬ yazığ+çı «mirzə, katib» (III, 54), ‫ َﺗﺮِﻏﺠﯽ‬tarığ+çı «əkinçi» (III, 227), ‫ اﻳﺸﺠﯽ‬ış+çı «işçi» (I, 455), ‫ اُﻣﺪُوﺟﯽ‬umdu+çı «dilənçi» (I, 197), ‫ اُﻗﺠﯽ‬ok+çı «oxçu» (II, 209), ‫ اَﻗﺠﯽ‬aw+çı «ovçu» (I, 132), ‫ ﺳﺎﻗﺠﯽ‬saw+çı «peyğəmbər; elçi» (III, 155), ‫ َﺗﺒُﻐﺠﯽ‬tapuğ+çı «xidmətçi» (I, 377). -çi isim, ‫ ﺗﻴﻤﺠﯽ‬tim+çi «şərabçı, meyxanaçı; əyyaş» (III, 141), ‫ﻳﻴﺠﯽ‬ yi+çi «dərzi» (II, 33), ‫ ﺑُﺮﮐﺠﯽ‬börk+çi «papaqçı» (II, 72), ‫اَﻣﺠﯽ‬ əm+çi «həkim» (III, 236), ‫ ُﮐﺠَﻤﺠﯽ‬küsəm+çi «zülmkar» (III, 129), ‫ ُاﺗُﮑﺠﯽ‬ötük+çi «minnətçi» (II, 166). -lık isim, ‫ اَﻗﻴﻠِﻖ‬akı+lık «cömərdlik» (III, 169), ‫ ا َدﺷﻠﻖ‬adaş+lık «dostluq» (I, 204), ‫ اَﺷﻠِﻖ‬aş+lık «aşxana, mətbəx; buğda» (I, 174), ‫ ﻳَﻨﻠِﻖ‬yan+lık «heybə, dağarcıq» (III, 46), ‫ َﺗﺮِﻏﻠِﻖ‬tarığ+lık «taxıl anbarı» (I, 480). -lik isim, ‫ ُﮐﻘَﺰﻟِﮏ‬köwəz+lik «ərköyünlük, şıltaqlıq» (I, 484), ‫ِاﺳِﮑﻠِﮏ‬ isig+lik «sevgi, məhəbbət, eşq» (I, 207),‫ َاﻟِﮑﻠِﮏ‬əlig-+lik «əlcək» (I, 208), ‫ ﺗَﺮﻟِﮏ‬tər+lik «təri əmən keçə, palan» (I, 461), ‫ ِﺑﺘِﮑﻠِﮏ‬bitik+lik «yazı ləvazimatı» (I, 484), ‫ اِزﻟِﮏ‬iz+lik «çarıq» (I, 167), ‫ اِﺟﻠِﮏ‬iç+lik «keçə, palan» (I, 167), ‫ﺟﺠَﮑﻠِﮏ‬ َ çəçək+lik «çiçəklik, gülüstan» (I, 484), ‫ َﮐﺒَﮑ ِﻠِﮏ‬kəpək+lik «kəpək saxlanan yer» (I, 484), ‫ ﺟَﺮﻟِﻚ‬çər+lik «vaxt» (I, 338), ‫ َﮐﺒَﺰﻟِﮏ‬kəpəz+lik «pambıq bitən yer» (I, 483), ‫ﺳﻤِﺰﻟِﮏ‬ َ səmiz+lik «köklük» (I, 483). -luk isim, ‫ ﺳُﻘﻠُﻖ‬suw+luk «sarıq, çalma, əmmamə» (II, 247), ‫ُاﺗﻠُﻖ‬ ot+luk «axur» (I, 162), ‫ ُاﺗُﻨﮑﻠُﻖ‬otunq+luk «odunluq, odun damı» (I, 214), ‫ ﺑُﺰﻟُﻖ‬buz+luk «buzluq, buzxana, içində buz 126

saxlanan yer» (I, 453), ‫ﺟﻤُﺸﻠُﻖ‬ ُ çumuş+luk «ayaqyolu, həla» (I, 480), ‫ َﺗﻘَﺮﻟَﻖ‬tawar+luk «mal qoyulan yer» (I, 480), ‫ُاﻟُﻐﻠُﻖ‬ uluğ+luk «ululuq, böyüklük» (I, 205), ‫ ُاﺟُﺰﻟُﻖ‬uçuz+luk «ucuzluq» (I, 205). -lük isim, edhgü+lük «yaxşılıq» (I, 117), üzüt+lük «xəsislik» (I, 206), tünq+lük «baca, pəncərə» (III, 31), sögüt+lük «söyüdlük, söyüd bitən yer» (I, 482), tüş+lük «düşərgə» (I, 461), təmür+lük «dəmir əridilən, süzülən yer» (I, 483), kün+lük «günlük, gündəlik» (I, 464), çöküt+lük «boyda balacalıq» (I, 482). -lığ isim, ‫ اَﺗﻠِﻎ اَﻧﯽ ﺗُﻠﺪُردﯼ‬at+lığ anı tuldurdı = atlı ona çarpdı (II, 189), ‫ َاﻟِﻤﻠِﻎ ﺑﻴﺮﻣﻠِﮑﺪِن اُزﻟُﺸﺪﯼ‬alım+lığ berim+ligdin üzlüşdi= borc sahibi ilə borclu ödəşdilər (I, 276), Bakır+lığ «Balasağuna yaxın bir yerin adı» (I, 474). -lig isim, berim+lig «borclu» (I, 276), kapağ+lığ «bakirə» (I, 475), ‫ ﺗُﻤﻠِــﻎ َﮐﻠِﺐ ﻗَﺒﺴَﺪﯼ‬tum+lığ kəlip kapsadı = soyuq, şaxta hər yanı qapladı (I, 451). -luğ isim, çaruk+luğ «oğuzlardan bir boyun adı» (I, 475), ulayund+luğ «bir oğuz boyu» (I, 128). -lüg isim, ‫ ﮐُﺮﮐﻠﮏ‬körk+lüg «gözəl, görkəmli» (I, 360). -daş isim, ‫ ﻗﻨﮑﺪاش ﻗﺪش‬kanq+daş ka+daş =atabir qardaşlar (III, 330), ‫ ﻗﻨﮑﺪاش ﻗُﻤﺎ ُارُور اِﮐﺪِش ُا ُرو ﺗَﺮﺗﺎر‬kanq+daş kuma urur, ikdiş örü tartar = atabir qardaşlar bir-birinə paxıllıq edər və çox dalaşar, anabir qardaşlar isə bir-birinə kömək edərlər (III, 330), karın+daş «qardaş, qarındaş, eyni bətndən çıxan» (I, 405), kol+daş «qoldaş, dost» (I, 449). -dəş isim, könqül+dəş «sirdaş, könüldaş» (I, 405), yer+dəş «həmyerli» (I, 405), əmik+dəş «süd qardaşı» (I, 405), tü+dəş «həmrəng» (I, 404). -diş isim, ik+diş «anabir qardaş» (III, 330). -k isim, orta+k «ortaq» (I, 163), botu+k «köşək, dəvə balası, botux» (III, 207). -ak isim, yol+ak «yol, iz, cığır» (III, 24), yul+ak «bulaq» (III, 23), baş+ak «ox və ya nizənin ucuna keçirilmiş dəmir, ucluq» (I, 127

380), oğl+ak «oğlaq, çəpiş» (I, 179), yaz+ak «otlaq» (III, 22). -ək isim, tün+ək «zindan, həbsxana; hərfən: «qaranlıq yer» (I, 406), ərk+ək «erkək» (I, 172), öz+ək «belin iç qismində olan damar» (I, 139). -lağ isim, tarığ+lağ «tarla, darı, toxum əkilən yer» (I, 478), turuğ+lağ «durulacaq yer; düşərgə» (I, 478), yay+lağ «yaylaq» (I, 63) kış+lağ «qışlaq» (I, 63), kuş+lağ «quşların çox olduğu yer» (I, 452), suw+lağ «heyvan suvarılan yer, yalaq, musluq» (I, 452). -lək isim, ödh+lək «zaman, zəmanə, fələk» (I, 115). -dam isim, yor+dam (dilimizdə: yol-yordam, şifahi nitqdə). -dəm isim, ‫ اَردَم ﺑَﺸﯽ ﺗﻴﻞ‬ər+dəm başı tıl = ərdəmin başı dildir (I, 169). -tam isim, ‫ ﺑﻴﺮ اُﻗﺘَﻢ ﻳﻴﺮ‬bir ok+tam yer = bir ox atımı yer, bir ox məsafəsi (I, 169). -təm isim, ‫ اُل ُﻳﻤُﺸﻘﺎ ﺑِﺮﺗَﻢ ﺑَﺮدﯼ‬ol yumuşka bir+təm bardı = o, elçiliyə elə bir dəfəlik getdi, I, 466), üs+təm «yəhərə, kəmər başına, toqqalara işlənən qızıl, gümüş, inkrustasiya» (I, 169). -çak isim, orun+çak «əmanət» (I, 204), bağır+çak «eşşək çulu» (I, 479), kabır+çak «tabut» (I, 479), karın+çak «qarışqa». Oğuzca. «‫ َﻗﺮِﻧﺠﺎ‬karınça» da deyilir (I, 479). -çək isim, tərin+çək «qolsuz qadın geyimi» (I, 485), kün+çək «günəşdən qoruyan yaxa, yaxalıq» (I, 463), pür+çək «birçək; insanın kəkili, atın yalı» (I, 461). -çık isim, sığır+çık «sığırçın quşu» (I, 479). -çuk isim, kudhur+çuk «qız uşaqlarının düzəltdikləri kukla, bəbə(k)» (I, 479), oğul+çuk «ana bətni» (I, 204), baka+çuk «qurbağa, çömçəquyruq» (III, 214), kaya+çuk «ətirli bir bitki, türfə yarpağı, zəfəran» (I, 173), yan+çuk «pul və ya tütün kisəsi» (III, 46). -çük isim, ‫ ﮐُﻨﺠُﮏ‬kün+çük «yaxa, yaxalıq» (I, 463). -ç isim, ‫ َاﻧَﺞ‬ana+ç «hamının anasıymış kimi özünü sevdirən, uşaqlıqdan böyük bir dərrakə göstərən qız uşağı» (I, 125),‫َاﺗَﺞ‬ 128

ata+ç «özünü xalqın böyüyü kimi aparan uşaq» (I, 125), ‫َاﮐَﺞ‬ əkə+ç «özünü hamıya bacı kimi sevdirən, uşaqıqdan dərrakə və zirəklik göstərən qız» (I, 125), Yenisey abidələrində əgə+ç «bibi» (Y, 41) variantı da var. -aç isim, ‫ اِﮐﯽ ﻗُﺠﻨﮑﺎر ﺑَﺸﯽ ﺑﻴﺮ َاﺷَﺠﺘﺎ ﺑِﺸﻤﺎس‬iki koçnqar başı bır aş+aç+ta pışmas=iki qoçun başı bir qazanda qaynamaz (III, 330). -əç isim, ‫ َﺑﮑَﺞ‬bək+əç «təkinlərin titulu» (I, 364), ‫ َﺑﮑَﺞ‬bəg+əç «bəyciyəz» (I, 364), ‫ ُﮐﺰَج‬köz+əç «parç, piyalə» (I, 365), ‫ُﮐﺬَج‬ ködh+əç «parç, piyalə», arğuca (I, 366). -ıç isim, ‫ ﻗَﺶ ِﻗﻠِﺞ ﻗِﻨﻘﺎ ﺳِﻐﻤﺎس‬koş kıl+ıç kınka sığmas = qoşa qılınc qına sığmaz (I, 365), aş+ıç «qazan, tava» (I, 125). -iç isim, ‫ ُﮐﺘِﺞ‬köt+iç «söyüş» (I, 365). -uç isim, ‫ ُﺗﻘُﺞ‬tok+uç «çörək» (I, 364). -aş isim, ‫ َادَش‬ad+aş «arxadaş, dost» (I, 131). -kı isim, ‫ اَﺗﺎﻗﯽ‬ata+kı «atacığım, atacan» (III, 203), ‫ اَﻧﺎﻗﯽ‬ana+kı «anacığım, anacan» (III, 203). -kıya isim, ‫ ُاﻏُﻠﻘِﻴﺎ‬oğul+kıya «oğulcuğaz» (III, 167), ‫ ﻗِﻴﺰ ﻗﻴﺎ‬kız+kıya «qızcığaz» (III, 167), mənqlig kara tuz+kıya = ey xalcığazı olan əsmər (III, 312). -kiyə isim, ‫ اَرﮐِﻴﺎ‬ər+kiyə «ərciyəz, kişiciyəz» (III, 167), ‫ﻳِﻴﺮﮐﻴﺎ‬ yer+kiyə «yerciyəz» (III, 167), ‫ ﺑِﻴﺮِﻧﮏ ﻣَﻨﮑﺎ ﺳﻮُزﮐِﻴﺎ‬berinq manqa söz+kiyə = mənə (bircə) sözciyəz veriniz (III, 312), ‫ﻳَﻠـــــــﻘِﻦ‬ ‫ ﺗﺘﺎر ﮐُﺰﮐِﻴﻨﺎ‬yalwın tutar köz+kiyə = şirin üzlü, gözciyəzi əfsunlu (III, 312). -duruk isim, ‫ﺳﻘَﻠ ُﺪرُق‬ َ sakal+duruk «çənənin altından keçərək papağı başda saxlayan ipək qaytan» (I, 500), ‫ُﺑﻴُﻨﺪُروق‬ boyun+duruk «boyunduruq» (III, 175), ‫ ﻗَﻠﻠ ُﺪرُق‬Kalal+duruk «kişi adı» (I, 500), ‫ ﻳَﻨﮑﻠﺪُرق‬yanqal+duruk «yapıncının arxasına, boynuna tikilmiş bir keçə parçası; kukulet, başlıq» (III, 336). -dürük isim, ‫ ﮐُﺰُﻟ ُﺪرُﮎ‬közül+dürük «at quyruğundan hörülən, ağrıyan gözə qoyulan müalicəvi tor» (I, 500), ‫ُﮐﻤُﻠ ُﺪرُﮎ‬ kömül+dürük «atın sinəsindən keçən qayış» (I, 500). 129

-türük isim, ‫ﺟﻨِﺸ ُﺘﺮُﮎ‬ َ çiniş+türük «Çində bitən bir meyvə» (I, 500). -tık isim, ‫ ﻗَﻠﺘﻖ‬kıl+tık «saçda olan kəpək» (I, 460). -tuk isim, ‫ ﻗُﻠﺘُﻖ‬kot+tuk «qoltuq» (I, 460). -unq isim, ‫ ُاﺗُﻨﮏ‬ot+unq «odun» (ot «od» sözündəndir, I, 191). -ünq isim, ‫ ﮐُﻠﻨﮏ‬köl+ünq «gölməçə, su yığıntısı» (köl «göl» sözündəndir, III, 322). -xan isim, ‫ ﺑُﺮﺧﺎن‬bur+xan «büt, buddist heykəli» (I, 428), ‫ﺗَﺮﺧﺎن‬ tar+xan «islamdan öncə verilən bir ad, ləqəbdir, bəy deməkdir», arğuca (I, 428). -kan isim, ‫ ﺟِﺒﻘﺎن‬çıp+kan «innab» (I, 439), ‫ ﻗَﺮاﻗﺎن‬kara+kan «dağda bitən bir ağac növü» (I, 439), ‫ ﻳَﻘ ِﺮﻗَﻦ‬yakrı+kan «fınıq boyda qırmızı meyvəsi olan bir bitki» (III, 54). -kən isim, ‫ ﻳَﺘﻴﮑﺎن‬Yeti+kən «Böyük Ayı bürcü» (III, 39), ‫اُﺗﻮُﮐﺎن‬ Ötü+kən «Tatarıstan çöllərində bir yer adı» (I, 194). -ğan isim, sar+ğan «şoran yerlərdə bitən bir ot» (I, 430), sağız+ğan «saxsağan» (I, 491), arpa+ğan «arpaya bənzər bitki, başağı olan, dəni olmayan bitki» (I, 195), baş+ğan «çəkisi əlli ritldən yüz ritlədək olan böyük balıq; xalqın başçısı» (I, 430). -gən isim, tənqri+gən «alim, bilgin adam» (III, 327), çüm+gən «çəmənlik, ayrıq otu» (I, 434). -ğa isim, kar+ğa «qarğa» (I, 420), sarıç+ğa/sırıç+ğa «çəyirtkə» (I, 469), kobur+ğa «bayquş» (I, 469), yımırt+ğa «damarı olmayan ispanaq, gül kələmi kimi təzətər tərəvəz; xiyar kimi kövrək olan nəsnə» (I, 373), yumurt+ğa «yumurta» (I, 373), yorınç+ğa «yonca» (III, 373). -gə isim, çəkür+gə «çəyirtkə» (I, 470). -lan isim, ars+lan «aslan» (III, 358), burs+lan «bəbir» (III, 362). -dak isim, bağır+dak «lifçik, önlük» (I, 479). -duk isim, burun+duk «buruntax» (I, 479). -lak isim, bağır+lak «bağırtlak deyilən quş» (I, 480), kaşğa+lak «qaşqaldaq» (I, 498), kız+lak «qaraquş deyilən bir quşdur, quyruğu qırmızı olur; ağacdələn» (I, 459). 130

-dıç isim, sağ+dıç «dost, sağdış» (I, 444), suğ+dıç «qışda dostlar arasında növbə ilə düzəldilən şülən, gəzmə ziyafəti» (I, 444), saw+dıç «qələmçələrdən hörülərək içinə meyvə və buna bənzər şeylər qoyulan nəsnənin adı; səbət, sələ» (I, 444). -ağu isim, ‫ ﻗَﺮاﻏ ُﻮ‬kır+ağu=qırov. Soyuq gecələrdə düşür (I, 437), ‫ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ‬buz+ağu «buzov» (I, 437), ‫ ﺗَﻘﺎﻏُﻮ‬tak+ağu «toyuq» (I, 438), ‫ ﺗُﻤﺎﻏ ُﻮ‬tum+ağu «timov, nəzlə, qrip» (I, 438), ‫ﺑُﻘﺎﻏُﻮ‬ buk+ağu «qandal», oğruların qollarına vurulur (I, 437). -əgü isim, ‫ ﮐُﺰاﮐ ُﻮ ﮐُﻴﻤﺎس ُازُون ﺑُﻠﺴﺎ َاﻟِﮏ‬köz+əgü uzun bolsa, əlig köyməs = maşa uzun olsa, əl yanmaz (I, 438), ‫ ﮐَﺮاﮐ ُﻮ‬kər+əgü = türkmənlərin dilində «çadır» deməkdir, köçərilərə görə, «qışlıq ev» mənasına gəlir (I, 438). -ağut isim, alp+ağut «təkbaşına düşmənə hücum edən igid, yenilməz güləşçi, bahadır, pəhləvan», (I, 199), ur+ağut «qadın, arvad» (I, 194). -(a)muk isim, kara+muk «buğda içində bitən qaramuq» (I, 468), kızl+amuk «qızılca, qızılcaya bənzər sivilcələr» (I, 498), çıça+muk «çəçələ barmağın yanındakı barmaq, üzük barmağı, adsız barmaq» (I, 468), oğul+muk «üstünə tir atılmaq üçün uzadılmış düz dirək» (I, 205) sol+amuk «solaxay, solaq» (I, 468). -kın isim, cəm şəkilçisi, kız kır+kın «cariyələr» (I, 340). Kır+kın sözü kız sözü ilə (r
-gük isim, üb+gük «şanapipik, hop-hop quşu», çigilcə (I, 171), səmür+gük «bülbülə bənzər bir quş» (II, 285), kös+gük «göz qaytarmaq üçün üzüm bağlarına və bostanlara qoyulan müqəvva, bostan oyuğu» (II, 284). -ça isim, karın+ça «qarışqa» (I, 479), ka+ça «qab» (III, 202), kaka+ça «qab-qacaq» (III, 202), bar+ça «bütün, hamısı» (I, 414). -çə isim, ne+çə «neçə, nə qədər» (III, 209). -mak isim, ‫ ﺑَﺸﻤَﻖ‬baş+mak «başmaq». Oğuzca (I, 454). -tar isim, ‫ ﺑَﺸﺘَﺮ‬baş+tar «oraq». Arğuca (I, 444). -mən isim, ‫ ﮐﻮُزﻣﺎن‬köz+mən «közdə bişirilən çörək» (I, 435). -ma isim, bulğa+ma «bulama, yağsız, dadsız bulamac» (I, 471), kıy+ma «əriştə» (III, 170), tut+ma «sandıq» (I, 425) -mə isim, süz+mə «keş» adlanan yağsız quru pendir, ayran süzməsi» (I, 426), kəs+mə «pərçəm, yal, kəkil» (I, 426), tüg+mə «düymə» (I, 426), tiz+mə «şalvarın bağı, torbanın ağız bağı və buna bənzər nəsnələr» (I, 426). -mak isim, çak+mak «qov, çaxmaq» (I, 456), boğ+mak «köynək düyməsi; boyunbağı, sinəbənd, gərdəbənd» (I, 454), kıs+mak «üzəngi qayışı, kəmənd» (I, 459, 460), yar+mak «pul» (III, 130), tokı+mak «toxmaq» (III, 173), udh+mak «şəyird, davamçı, ustasına uyan» (I, 162), tar+mak «yırtıcı heyvanların pəncəsi, caynaq» (I, 455). -mək isim, tür+mək «yemək, dürmək» (I, 461), iç+mək «quzu dərisindən tikilmiş kürk» (I, 195). -man isim, ‫ ﺳِﻘﻤﺎن‬sık+man «üzüm sıxma mövsümü» (I, 435), ‫ﻗُﺮﻣﺎن‬ kur+man «sadaq, oxdan, ox qabı» (I, 435), ‫ ﺑَﺘﻤﺎن‬bat+man «batman, ağırlıq ölçüsü» (I, 435). -mən isim, ‫ ﺳُﮑﻤﺎن‬sök+mən «savaşda qoşun səflərini sökən, yaran igidlərə verilən ləqəb» (I, 435), ‫ اُرﺗﻤﺎن‬ört+mən «örtmə, talvar, çardaq, dam» (III, 358). -mış isim, ‫ ُاﺳُﻘﻤِﺸﺎ ﺳﺎﻗِﻎ َﻗﻤُﻎ ﺳﻮُڤ ُﮐﺮُﻧﻮُر‬usuk+mış+a sakığ kamuğ suw körünür = susamışa ilğım [sərab] bütün su görünər (I, 239). 132

-miş isim, ‫ ﮐُﺮﺑﺎ َﻳﻤِﺶ‬körpə ye+miş = təzə meyvə (I, 413), ‫ﻣَﻴﻞ َﻳﻤِﺶ‬ mayıl ye+miş = yetişmiş şaftalı və qovun kimi meyvələrin çürüməyə, xarab olmağa üz tutması (III, 166). -ç isim, ‫ ﺳﺎﻗِﻨﺞ‬sakın+ç «sıxıntı (III, 293), ‫ ِا َﻧُﻨﺞ‬inan+ç (I, 190), ‫َا ِﻗﻨﺞ‬ awın+ç «ovunma» (I, 189), ‫ ُاﮐُﻨﺞ‬ökün+ç «peşmanlıq» (I, 189), ‫ ُﻳﮑُﻨﺞ‬yükün+ç «namaz, ibadət» (I, 223), ‫ اُﺟﻠﺞ‬üçlü+ç «başları bir dəmirlə birləşdirilərək üç çubuqla düzəldilən dovşan tələsi» (I, 159). -əç isim, ‫ اَﺗِﺞ‬ət+əç «uşaqların cöyüz-cöyüz oynadıqları çökək» (I, 125), ‫ ُﮐﻤَﺞ‬köm+əç «külə basdırılaraq bişirilən çörək» (I, 366). -üç isim, ‫ ُﮐﻤُﺞ‬köm+üç «dəfinə, xəzinə, gömü» (I, 366), ‫ َاﻧُﺞ‬en+üç «gözə enən pərdə, katarakt» (I, 126). -ınç isim, ‫ اَذﮐ ُﻮ ﻗِﻠﻨِﺞ‬edhgü kıl+ınç = xoş əxlaq (III, 324). -inç isim, səw+inç «sevinc» (III, 323). -unç isim, ‫ ُاﻣُﻨﺞ ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ‬um+unç tənqrigə = ümid tanrıyadır, tanrıdan mədəd (III, 384). -ünç isim, ‫ ﺑ ُﻮ اﻳﺸﮑﺎ ﻧﺎ ُاﮐُﻨﺞ ﮐَﺮاﮎ‬bu işkə nə ög+ünç kərək = bu işlə öyünməyə nə gərək var (I, 189), ürk+ünç «hürkmə, vahimə, xaos» (I, 284). -ş isim, oyna+ş «oynaş, başqa biri ilə sevişən» (I, 180). -ış isim, at+ış «atış, atışma» (I, 130), alk+ış «alqış, dua etmək, kimisə öymək, yaxşılıqlarını saymaq» (I, 161), karğ+ış «qargış, bəddua, lənət» (I, 449). -iş isim, ‫ َﺗﮑِﺶ‬təg+iş «mübadilə, dəyişmə» (I, 372). -uş isim, ‫ ُﺗﻘِﺶ‬tok+uş «toqquşma» (I, 63), ‫ ُﻗﺠُﺶ‬koç+uş «qucaqlaşma, qucuşma» (I, 372), ‫ ُارِش‬ur+uş «vuruş, vuruşma» (I, 63), ‫ ُاﻗُﺶ‬uk+uş «zəka, dərrakə, ağıl» (I, 131). -üş isim, ‫ﺳﮑُﺶ‬ ُ sög+üş «söyüş, söyüşmə» (I, 372), ‫ ُاﻟُﺶ‬ül+üş «bölüşdürmə, pay, hissə» (I, 132). -m isim, ‫ ﻳِﻴﻢ‬ye+m «yemək, təam» (III, 147). -ım isim, ‫ اَذرِم‬adhr+ım «yəhərin altına iki tərəfdən qoyulan keçə» (I, 169), ‫ﺳﺮِم‬ َ sar+ım «filtr, mayenin süzülməsi üçün qabların ağzına gərilən ipək qumaş» (I, 396), ‫ َﻳﺬِم‬yadh+ım «döşək, yayğı» (III, 25), ‫ ﺑِﺮ ﺑﻴﺠِﻢ ﻗﺎﻏُﻮن‬bir bıç+ım kağun = bir dilim 133

qovun (I, 394), ‫ﺳﻐِﻢ ﺳﻮُت‬ َ ‫ ﺑﻴﺮ‬bir sağ+ım süt = bir sağım süd (I, 369), ‫ ﻗُﺮﻗُﻨﺞ ﻗﻴﻢ ﺑُﻠﺪﯼ‬korkunç kıy+ım boldı = qorxunc qıyım oldu, böyük dəhşət yaşandı (III, 166), ‫ اُل َا ِﻟﻤِﻦ اَﻟﺪﯼ‬ol al+ım+ın aldı = o, borcunu aldı (I, 220). -im isim, ‫ ﺗﺎم َﮐﺮِم‬tam kər+imi = divara gərilən örtü (I, 396), ‫ﺑﻴﺮ ِﺗﻠِﻢ‬ ‫ اَت‬bir til+im ət = bir dilim ət (I, 396), ‫ ﺑﻴﺮ ِﺗﺰِم ﻳِﻨﺠُﻮ‬bir tiz+im yinçü = bir düzüm mirvari (I, 395), ‫ اَﮐ ِﺮم‬əgr+im «suyun toplandığı, qaynadığı və girdablandığı yer» (I, 169), ‫ﺑﻴﺮ َاﮐِﻢ ﻳِﻴﺮ‬ bir ək+im yer (I, 143), ‫ َاﻟِﻤﻠِﻎ ﺑﻴﺮﻣﻠِﮑﺪِن اُزﻟُﺸﺪﯼ‬alımlığ ber+im+ligdin üzlüşdi = borc sahibi ilə borclu ödəşdi (I, 276). -um isim, ‫ ﺑﻴﺮ ُارُم اُت‬bir or+um ot = bir çəngə ot, bir xorum ot (I, 143), ‫ڤ‬ ُ ‫ ﺑﻴﺮ اَر ُﺗﺮُﻣﯽ ﺳﻮ‬bir ər tur+umı suw = bir adam boyu dərinlikdə su (I, 395), ‫ ﺑﻴﺮ ﻳُﻐﺮُم اوُن‬bir yoğr+um un = bir xəmirlik, bir yoğrum un (III, 47), ‫ ﻗُﻮﻧُﻢ‬kon+um «yurd, oymaq» (II, 133). -üm isim: ‫ ﺑﻴﺮ ُاﺑُﻢ ﻣﻮُن‬bir öp+üm mün = bir qurtum şorba (I, 142), ‫ ﺑﻴﺮ ﻳُﮑﺮُم ﻳﻴﺮ‬bir yügr+üm yer = bir dəfəyə qət ediləcək qədər yer (III, 47), öl+üm «ölüm» (I, 143). -ın isim, ‫ َاﻗِـﻦ‬ak+ın «axın» (III, 41). -in isim, ‫ َاﺳِﻦ‬əs+in əsdi = əsinti, külək əsdi (I, 218), ‫ َﮐﻠِﻦ‬kəl+in «gəlin» (I, 403), ‫ َاﮐِﻦ‬ək+in «şum» (I, 145). -un isim, ‫ ُﺑﻠُﻦ ُﻳﻠُﻨﺪﯼ‬bul+un yolundı = əsir buraxıldı, azad edildi (III, 78). -ün isim, ‫ ُﺗﮑُﻦ‬tüg+ün «düyün» (I, 399), ‫ ُﺗﺘُﻦ‬tüt+ün «duman, tüstü» (I, 399). -t isim, ‫ اُل ﻗﻮُﯼ دَن ُﻗﺮُت ﺳُﻐﺪﯼ‬ol koydan kuru+t soğdı=o, qoyun-dan qurut əldə etdi (II, 43), ‫ ﻳُﻐﺮت ُﻗﻴُﻠﺪﯼ‬yoğur+t koyuldı= yoğurt, qatıq qatılaşdı (III, 185), ‫ ِﺑِﺮت‬ber+t «ağanın hər il öz köləsindən aldığı vergi (I, 351). -ıt isim, sığ+ıt «ağlama, sızlama, sıtğama» (I, 353). -it isim, kir+it «qıfıl» (I, 364). -ut isim, bas+ut «kömək, arxa» (I, 361).

134

-üt isim, yet+üt «qoşuna göndərilən əlavə kömək» (II, 282), kedh+üt berdi = hörmət əlaməti olaraq xələt, paltar verdi (I, 354), köç+üt «at» (I, 363), ög+üt «öyüd» (III, 155). -ğ isim, ‫ َﻳﺮَغ‬yara+ğ «fürsət, imkan» (III, 20), ‫ ﻳَﻤﺎغ‬yama+ğ «yamaq» (III, 32). -k (‫ ق‬ka) isim, ‫ ُﻳﺮِق‬yorı+k «xasiyyət, rəftar, gedişat» (III, 22). -k (‫ ﮎ‬ke) isim, ‫ ﺗِﻼﮎ‬tilə+k «dilək, arzu» (I, 410), ‫ اِﺳﺘَﮏ ﻗُﺒﺪﯼ‬istə+k kopdı = istək yarandı (I, 179). -ak isim, kuç+ak «quçaq, ağuş» (I, 383). -ək isim, ər biç+ək kikçürdi = adam bıçaqları bir-birinə sürtdü (II, 206), tüw+ək «silah növü»; tüw- «tüpür-» kökündəndir, tüf+əng də bu sözdəndir, yaş söyüd ağacının və ya buna bənzər ağacın qabığı boru şəklində çıxarılır, sərçələri vurmaq üçün içinə yumru daş qoyularaq atılır» (I, 388). -ık isim, kat+ık «tutmac yeməyinə sirkə və yoğurtla birlikdə tökülən nəsnə, qatıq» (I, 383). -ik isim, ‫ اُل ُﻗﻠِﻦ َﺗﺒِﮏ ﺗَﺒﺪﯼ‬ol kulın təp+ik təpdi=o, qulunu təpiklədi (I, 387). -uk isim, kon+uk «qonaq, müsafir» (I, 385), tan+uk «şahid» (II, 61), bıç+uk «kəsilmiş bir şeyin yarısı» (I, 379). -ük isim, yit+ük «itik, itən şey» (III, 24), kedh+ük «yapıncı, yağmurluq, plaş» (I, 390). -ığ isim, ‫ ُﻗﺮِغ‬kor+ığ «bəylərin və ya başqalarının qoruğu» (I, 377), ayt+ığ «sual» (I, 174). -ig isim, ‫ ِﺗﺰِﮎ‬tiz+ig «sıra, səf, düzüm, cərgə» (I, 387), bil+ig «bilik, elm» (I, 368). -uğ isim, ‫ ُﻗﺸُﻎ‬koş+uğ «şeir, qəsidə» (I, 377), ‫ َﺗﺒُﻎ‬tap+uğ «sitayiş, ibadət; xidmət, qulluq» (I, 375), ‫ ُﺗﺘُﻎ‬tut+uğ «rəhin, girov; əfsun, sehr» (I, 375), ‫ ﻳُﺮﺗُﻎ‬yort+uğ «daim xaqanın yanında olan adamlar, məiyyət» (III, 43). -üg isim, ‫ﺳﺮُﮎ‬ ُ sür+üg «sürü» (I, 389), ‫ ُاﺗُﮏ‬üt+üg «ütü» (I, 137), öl+üg «ölü» (I, 65). -ğa isim, kap+ğa «iri qapı, darvaza, qala qapısı» (I, 420). 135

-gə isim, bil+gə «alim, filosof» (I, 422), ö+gə «müşavir, yaşlı və ağıllı adam» (I, 154). -ğı isim, yum+ğı «topa» (III, 37). -gi isim, ter+gi «süfrə, dəstərxan» (I, 423), təz+gi «qaça-qaç, vahimə» (I, 423). -ğu isim, bıç+ğu «mişar» (I, 63), sor+ğu «qan alan alət, neştər» (I, 66). -gü isim, ber+gü «vergi, borc» (I, 422), bilə+gü «bülöv» (I, 438), kül+gü «gülüş, yumor» (I, 160), kedh+gü «geyim, paltar» (I, 424), bəl+gü «bəlgə, nişan, əlamət» (I, 422). -ür+gə isim, kös+ür+gə «köstəbək, çöl siçanı cinsindən bir heyvan» (I, 470), çək+ür+gə «çəyirtkə». Oğuzca. Digər türklər çəyirtkə uçmazdan əvvəl ona belə deyirlər (I, 470). -ür+gü isim, kəs+ür+gü «dağarcıq» (I, 470), tüş+ür+gü «qolun çaya qarışan ağzı, dəyirmandan çaya axan su» (I, 470), köt+ür+gü «götürgə, onunla bir şey götürülən nəsnə» (I, 470), süp+ür+gü «süpürgə» (I, 470). -nqu isim, ‫ ﺳَﻠﻨﮑﻮ‬sal+nqu «sapand» (III, 328), ‫ ﻗَﻠﻨﮑﻮ‬kal+nqu «suyun üstündə durmaq, suyun üzünə çıxmaq» (III, 328). -nqü isim, ‫ ﮐُﺰﻧﮑ ُﻮ‬köz+nqü «güzgü, ayna» (III, 328). -ğaç isim, ‫ ﻗِﺴﻐﺎج‬kıs+ğaç «qısqac, kəlbətin» (I, 444), ‫ ﻗُﺸﻐﺎج‬kuşğaç «sərçə quşu» (I, 444), ‫ ﻗُﺴﻐﺎج‬kus+ğaç «kiçik, qara bir heyvandır, adamı dişləyir», oğuzca (I, 444). -ğuç isim, ‫ ﺑِﺠﻐُﻮج‬bıç+ğuç «qayçı, hər hansı bir şeyi kəsən nəsnə» (I, 442), ‫ ُﻳﻐُﺮﻏﻮُج‬yuğur+ğuç «oxlov» (I, 473), sar/a/+ğuç «qadın yaşmağı, qadın örtüsü» (III, 196), tut+ğuç «qəlyanaltı, bir azca yemək» (I, 442). -kaç isim, sar+kaç «qaramuq otu, kasnı, yabanı hindibaya bənzər bir ot» (I, 443). -küç isim, ör+küç «qadınların başındakı saç hörgüsü, topası» (I, 159), ör+küç «sacayağı» (I, 159). -ğak isim, tut+ğak «avanqard, önçü kəşfiyyat bölüyü» (I, 454), yat+ğak «keşikçi, mühafiz, qarovul» (III, 43), yapuş+ğak 136

«tikanlı bir ot, pıtrax» (III, 51), tar+ğak «daraq» (I, 454), or+ğak «oraq» (III, 45), kap+ğak «qapaq» (I, 458). -gək isim, tür+gək «boğça» (II, 284), kür+gək «qar təmizləyən kürək» (II, 284). -ğuk isim, ‫ َﺗﺒُﺰﻏُﻖ َﺗﺒِﺰدﯼ‬tapuz+ğuk tapızdı = tapmaca tapdırdı (II, 180), kay+ğuk «qayıq» (I, 235). -gük isim, əs+gük «xalta, itin boynuna keçirilən halğa» (II, 284). -ğan isim, sıç+ğan «siçan» (III, 243), tawış+ğan «dovşan» (I, 354). -gən isim, kösür+gən «köstəbəyin bir növü» (I, 494). -kan isim, sakır+kan «siçovul» (I, 493), yoğur+kan «yorğan» (I, 243). -sığ isim, kün bat+sığ «günbatar, qərb» (I, 450). -suğ isim, kün toğ+suğ «gündoğar, şərq» (I, 450), tut+suğ «vəsiyyət» (I, 450). -di isim, ög+di ol ərig kanıtğan = tərif o adamı həmişə vəcdə gətirir, coşdurur (I, 489), təg+di «gəlinin ata evini ziyarət etməsi» (III, 217). -du isim, sın+du «qayçı, dərzi qayçısı» (I, 415), um+du «dilək, istək, umu, umunc» (I, 184). -ti isim, sök+ti «kəpək» (I, 413). -tu isim, yar+tu «yonqar, talaşa» (III, 33), sok+tu «kolbasa» (I, 413). -tü isim, ik+tü «əldə bəslənən heyvan, əhliləşmiş heyvan», ikit«eyitmək, tərbiyə etmək sözündəndir» (I, 174). -çək isim, bilin+çək «oğrunun əlində tutulan əşyayi-dəlil» (I, 485). -çuk isim, sarma+çuk «bir əriştə növü» (I, 498). -çük isim, bürün+çük «şal, kəlağayı» (I, 247), ör+çük «kəkil» (I, 166). -maç isim, tut+maç «xəngəl» (I, 442), ‫ ُﻗﻐُﺮﻣﺎج‬koğur+maç «qovurğa» (I, 473), ‫ َﻗﻘُﺮﻣﺎج‬kawur+maç «qovurğa» (I, 473), ‫ ﻗِﻴﻤَﺞ ﺑُﺮﮎ‬kıy+maç börk = tiftikdən [keçi tiftiyindən] hazırlanan ağ papaq (III, 171). 137

-məç isim, yörgə+məç «bağırsaq içində bişirilən bir yemək növü» (III, 54). -rak isim, top+rak «torpaq» (I, 454), bat+rak «ucuna bir ipək parçası taxılan mizraq» (I, 452), kıs+rak «qısraq, madyan» (I, 459). -çu isim, ‫ َاِﻗﻨﺠ ُﻮ‬akın+çu «axınçı, gecə ikən düşməni basan əsgər» (I, 190, nadir hallarda). -çü isim, köm+çü «dəfinə, yatır, xəzinə» (I, 415), yörgən+çü «sarıq, dolaq; yorğan, bürüncək» (II, 336). -a isim, uw+a «bir yemək adı» (I, 154). -ı isim, tol+ı «dolu, buzlu yağış» (I, 195), yaz+ı «çöl, yazı» (I, 191). -u isim, yak+u «yağmur yapınçısı, plaş» (III, 214). -ü isim, sünq+ü «süngü» (I, 357), sər+ü «rəf, taxça, tərək» (III, 210). -mur isim, yağ+mur «yağış, yağmur» (I, 170). -nək isim, ter+nək «yığıncaq, toplantı, dərnək» (I, 461). -lar cəm şəkilçisi, ‫ اُراﻏُﺖ ﻻر ﻳ ُﻮزِن ﻳِﺒﻠَﺸﺪﯼ‬urağut+lar yüzin yıplaşdı =qadınlar bir-birlərinin üzünə ip salaraq epilyasiya etdilər (III, 114), ‫ اَﻟﺐ ﻻر ﮐُﮑﺮَﺷﺪﯼ‬alp+lar kökrəşdi = igidlər nərə çəkdilər (II, 228). -lər cəm şəkilçisi, ‫ ﺑَﮑﻼر ﺑﻴﺮﺑﻴﺮﮐﺎ َﻳﻐِﻘﺘﯽ‬bəg+lər bir birgə yağıktı = bəylər bir-birinə yağı oldular (III, 72). -la cəm şəkilçisi, turğan uluğ ış+la+ka=böyük iş+lər+ə qalxışan, tergi urup aş+la+ka=yemək+lərə süfrə açıb, tumluğ kadır kış+la+ka=soyuq, sərt qış+lara (qarşı çıxan adam), kodhtı ərig umduru=xalqı ümid içində qoydu (II, 73). -lə cəm şəkilçisi, təgür məninq sawımı bilgə+lə+gə, ay=ey, mənim sözümü bilgə+lərə yetir (III, 158). -an cəm şəkilçisi, ‫ اُﻏﻼن َاﺗِﮑﺘﯽ‬oğl+an ətikti=oğlan ətə-qana doldu, tonbullaşdı, böyüdü (I, 240). -ən cəm şəkilçisi, ‫ ﺗُﻮﺑﻠُﮏ َارَن‬tüplüg ər+ən=soylu adamlar, əsalətli kişilər (III, 128). 138

-t cəm şəkilçisi, teg+it «‫ ﺗِﮑﻴﻦ‬tegin» sözünün cəmidir. Lüğəvi mənası «kölə» deməkdir, sonra xaqan oğullarına unqun [ünvan] olmuşdur. Bu, qaydaya zidd bir cəmdir» (I, 362). -z cəm və qoşalıq şəkilçisi, ‫ اِﮐﺰاُﻏﻼن‬ikki+z oğlan = ekiz uşaq (I, 198). DLT yazılan dövrdə öz əski funksiyasını itirmişdir. -ğun cəm şəkilçisi, ‫ َﻗﺬِن ﻗَﺬﻧﺎﻏُﻦ‬kadhın kadhna+ğun = qayın, qaynatalar. Kürəkənlər üçün söylənir, ard-arda, qoşa söylənir (I, 499). -kın cəm şəkilçisi, kız kır+kın «cariyə+lər» (I, 340). -(n)ınq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﺗَﻘﻐﺎج ﺧﺎ ِﻧّﮏ ﺗُﺮﻗُﻮﺳﯽ َﺗﻠِﻢ‬Tawğaç xan+ nınq turkusı təlim=Tabğaç xanının ipəyi çoxdur (I, 421). -(n)inq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ُﺑﺮِﻧﻨﮏ اُرﺗَﻖ‬böri+ninq ortak=qurdun ovu ortaqdır (I, 431), küni+ninq külinə təgi yağı = günü gününün külünə qədər düşməndir (III, 221). -(n)unq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﻗُﺰﻏُﻮﻧُﮏ ﻳِﻐﺎج ﺑﺎﺷِﻨﺪا‬kuzğun+unq yığaç başında = quzğunun ovu isə ağac başındadır (I, 431). -(n)ünq yiyəlik hal şəkilçisi, ‫ ﺗﻮُن ﮐ ُﻮﻧُﮏ ﻗَﺮﺷﻴﺴﯽ اُل‬tün kün+ünq karşısı ol = gecə gündüzün qarşısı, ziddidir (I, 419). -ka yönlük hal şəkilçisi, ‫ ﻳَﻼوَﺟﻘﺎ اَﻟﻘِﺶ ﺑﻴﺮﮐِﻞ‬yalavaç+ka alkış bergil =Məhəmməd peyğəmbərə salavat çevir (I, 161), kuruk kaşuk ağız+ka yaramas = quru qaşıq ağıza yaramaz (I, 348), kuruğ söz kulak+ka yakışmas = quru söz qulağa yaraşmaz (I, 348), tağ tağ+ka kawuşmas = dağ dağa qovuşmaz (III, 153). -gə yönlük hal şəkilçisi, ol bəg+gə alkış berdi = o, bəyə alqış etdi, dua etdi (I, 161), kişi kişi+gə kawuşur = insan insana qovuşar (III, 153), tör+gə keç = yuxarı başa keç (I, 130), ol əw+gə barığsadı = o, evə getmək istədi (III, 293). -a yönlük hal şəkilçisi, ol məni atam+a oxşatdı=o məni atama oxşatdı, bənzətdi (I, 292), usukmış+a sakığ kamuğ suw körünür = susamışa ilğım tamam su görünər (I, 239). -ə yönlük hal şəkilçisi, məninq közüm+ə nənq ilərdi = mənim gözümə bir şey ilişdi, göründü (I, 229), ol məninq közüm+ə sakıdı =o mənim gözümə xəyal kimi göründü (I, 247). 139

-ra istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﺑَﺸﺮا َﻗﻘِﻠﺪﯼ‬baş+ra kakıldı = nə isə başa qaxıldı, qaxınc oldu (II, 158). -rə istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ِﺗﮑَﺎﻧِﮏ ﺗُﺒﺮا‬،‫ َﺗﺘِﻎ ﮐﻮُزرا‬tatığ köz+rə, tikənig tüb+rə=tatın gözünə, tikanın dibinə vur (II, 277). -ru istiqamət hal şəkilçisi, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﺒﺎر ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol məninq taba+ru kəldi = o mənim tərəfimə gəldi (I, 436), ‫ اَر ﻳُﻘﺎرُو ﺗُﺮدﯼ‬ər yoka+ru turdı = adam ayağa qalxdı (II, 209). -ar istiqamət hal şəkilçisi, ‫ﺴﺒَﻦ ﻳﻮُﻗﺎرَاﻏﺎر‬ َ ‫ ﮐُﻨﺪا اِﺷﯽ ﻳُﮑ‬kündə ışı yüksəbən yok+ar ağar = onun işi gündən-günə yüksələr, hərfən: yuxarı yüksələr (I, 337). -r istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﻗِﻠﻐِﻞ اَﻧﮑَﺮ اَﻏ ِﺮﻟِــــﻖ‬kılğıl anqa+r ağırlık = ona hörmət elə (I, 175), ‫ ﺑَﮏ اَﻧﮑﺎراُت ﺑِﻴﺮدﯼ‬bəg anqa+r ot berdi = bəy ona ağı verdi, onu zəhərlədi (I, 110), ‫ ﻣَﻦ ﻣُﻨﮑَﺮ اَﻳﺪِم‬mən munqa+r aydım = mən buna söylədim (III, 316). -karu (ka+ru) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ﻳَﻐﯽ ﻗﺎر ُو ﮐِـﺮِش ﻗُﺮدُم‬ yağı+ka+ru kiriş kıldım = düşmənə qarşı ox-yayımı çəkdim, hücum etdim (II, 117). -kerü (ke+rü) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ اَﻣﮑﺎﮎ ﮐَﺮوُاﻟِﻨـﺪﯼ‬əmgək+ kə+rü ulındı = əzaba, sıxıntıya düçar oldu (I, 249). -ğaru (ğa+ru) istiqamət hal şəkilçisi, ‫ ﻗِﺶ ﻳﺎﻳــﻐﺮو ﺳُﻘﻠﻨﻮر‬kış yay+ğa+ru söwlənür = qış yaya pıçıldayır (III, 254). -gerü (ge+rü) istiqamət hal şəkilçisi,‫ اَﻧـﺪا ُﺑﻠُﺐ ﺗَﻨﮑﺮﻳﻜُﺮو ﺗَﺒﻐــــِﻦ اُﺗﺎر‬anda bolup tənqri+gerü tapğın ötər=orada tanrıya ibadət borcunu ödər (III, 235). -ığ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَر َاﺷِﻎ ﺗَﺘﻐَﻨﺪﯼ‬ər aş+ığ tatğandı=adam aşı dadlı hesab etdi (II, 242), ‫ﮑﻠﱠﻨﺪﯼ‬ ِ ‫ اُل ﻗﻴﺰِغ ﺳِﻨ‬ol kız+ığ sinqilləndi = o, qızı özünə bacı saydı (III, 354). -ig təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَﻟﺐ َارِﮎ ﻳَﻘﺮِﺗﻤﺎ‬alp ər+ig yawrıtma = alp adamı pisləmə (I, 195), ‫ ِﻳﮑِﺖ َﻟﺮِﮎ اِﺷــــ َﻠﺘُﻮ‬yigitlər+ig işlətü = igidləri işlədərək (I, 293). -uğ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اَر ُﻗﺸُﻎ َاﻣَﺠﻼدﯼ‬ər kuş+uğ əməçlədi= adam quşu nişan aldı (I, 319). -üğ təsirlik hal şəkilçisi, ‫ اُل ﺳ ُﻮزُﮎ اَﻧﮑﻼدﯼ‬ol söz+üg anqladı =o, sözü anladı (I, 312). 140

-ı təsirlik hal şəkilçisi, təgür məninq sawım+ı=çatdır mənim sözümü (III, 158), kizləp tutar tayım+ı = gizlər mənim dayçamı (III, 68), alktı məninq yayım+ı = məhv elədi yayımı (III, 184), sürdi məninq koyum+ı = qoyunlarımı sürüb apardı (II, 122), kaz takı kordayım+ı = qazımı, ördəyimi (II, 190), aldı Turumtayım+ı = Turumtay adlı qulumu aldı (II, 138). -nı təsirlik hal şəkilçisi,ol bu at+nı ağırlandı = o bu atı bahalı hesab etdi (I, 314), ‫ ﮐَﻨﺞ اَﻧﺎ ﺳِﻦ اَﻣﺪﯼ‬kənç anası+nı əmdi = uşaq anasını əmdi (I, 221). -ni təsirlik hal şəkilçisi, bəg+ni yağı basdı = yağı bəyi basdı, basqın elədi (I, 44), ər+ni yel tokıdı = adamı yel çarpdı, yel toxundu (III, 247). -n təsirlik hal şəkilçisi, ol kız+ı+n əgətlədi = o, qızını cariyə sahibi etdi, qızına cariyə verdi (I, 319), oğl+ı+n ışka tığrattı=oğlunu işə həvəsləndirdi (II, 317), ol at+ı+n tigrətti=o, atını fınxırdaraq, kişnədərək sürdü (II, 317), ol anqar köz+i+n alarttı = o ona gözünü bərəltdi (III, 369). -da yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ َﺗﺸُﮏ ﺳُﻘﺪا ﺑَﻠﮑُﺮار‬teşük suw+da bəlgürər = deşik suda bəlli olar (I, 387), ‫ اُل اَﻧﯽ ﺗﺎﻏﺪا ﻳَﻴ َﻠﺘّﯽ‬ol anı tağ+da yaylattı = o onu dağda yaylatdı (II, 337), ‫ﺗِﻠﺪا ﺟﻘﺎر اَذﮐ ُﻮ‬ ‫ ﺳﻮُز‬tıl+da çıkar edhgü söz = dildən çıxar yaxşı söz (III, 160), ‫ ﻗﻮُﻳﺪا ﻳﺎغ اَﮐﺴﻮُﻣﺎس ﻗُﺰدا ﻗﺎراَﮐﺴُﻮﻣﺎس‬kuz+da kar əksüməs, koy+da yağ əksüməs = quzeydən qar, qoyundan yağ əskik olmaz (I, 340), ‫ ﺑ ُﻮ اَت اَﻧﺪا ﻳِﻴﮏ‬bu at an+da yeg =bu at ondan yaxşıdır (III, 146), ‫ ُﻳﻐُﺮﻗَﻨﺪا اَرﺗُﻖ َاذَق ُﮐﺴُﻠﺴﺎ ُاﺷِﻴﻮُر‬yoğurkan+da artuk adhak kösülsə, üşiyür = ayaq yorğandan artıq uzadılsa, üşüyər (II, 159). -də yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ﮐُﻨﺪا ِا ُرِﮎ ﻳُﻖ‬kün+də irük yok = günəşdə çat olmaz (I, 138), ‫ ﺑَﮑﺪا ِﻗﻴِﻖ ﻳُﻖ‬bəg+də kıyık yok = bəydə sözdən dönmək olmaz (I, 138), ‫ﻳَﺰﻳﺪا ﺑُﺮﯼ اُﻟﻴﺴﺎ اَﻗﺪا اِت‬ ‫ ﺑَﻐﺮﯼ ﺗَﺮﺗِﺸﻮُر‬yazı+da böri ulısa əw+də ıt bağrı tartışur= çöldə qurd ulasa, evdə qurda acıyan köpəyin bağrı sızlar (III, 238), ‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek bilmədük kişi+də yeg = tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır (III, 159), ‫ﮐُﻨﯽ‬ 141

‫ َﺑﺮِر َﮐﻴِﮏ ﻧِﮏ ﮐ ُﻮزِﻧﺪا َاذِن ﺑﺎﺷﯽ ﻳﻮُق‬köni barır keyikninq közin+də adhın başı yok = düz gedən geyikin gözündən başqa yarası yoxdur (III,152), ‫ اَر اُﻓﮑﺎ ﺳِﻨﺪا ُارُﻟﺪﯼ‬ər öpkəsin+də ürüldi = adam qəzəbindən şişdi, (I, 242). -ta yeirlik-çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ﻣَﻦ ﺑﻮُاﻳﺸﺘﺎ ُاﻟِﻨﺪِم‬mən bu ış+ta ulındım = mən bu işdən usandım, bezdim (I, 249), ‫اَر اﻳﺸﺘﺎ ﺑُﺸﺘﯽ َﺗﺮُﻧﺪﯼ‬ ər ış+ta buştı tarundı = adam işdən bezdi, sıxıldı (II, 166), ‫اُل‬ ‫ ﺑُﻮ اﻳﺸﺘﺎ ُﻗﺪُردﯼ‬ol bu ış+ta kudurdı = o bu işdə çox çalışdı, işin üstünə düşdü (II, 112). -dan çıxışlıq hal şəkilçisi, anı suw+dan keçürdi = onu sudan keçirdi (II, 179), ər tağ+dan kıdhı ıldı = adam dağdan aşağı endi (I, 221), ol kümüş altun+dan çöktürdi = o, qızıldan gümüşü ayırdı (II, 194). -dən çıxışlıq hal şəkilçisi, ol ər ol özin kişi+dən abıtğan = o adam özünü hər kəsdən gizləyəndir (I, 208), köz+dən yırasa, könqül+dən yəmə yırar = gözdən iraq olan könüldən də uzaq olar (III, 317). -dın çıxışlıq hal şəkilçisi, ol məni suw+dın keçrükli ərdi = o məni sudan keçirənlərdən idi (II, 183), tağ+dın inildi= dağdan enildi (II, 154). -din çıxışlıq hal şəkilçisi, küç el+din kirsə = zorakılıq (məcazi:) qapıdan girsə (II, 46). -dun çıxışlıq hal şəkilçisi,‫ َاﺗِﮏ ﺗﻴﺸﯽ ﺑﻮُزدُن ﺳِﺰﻻدﯼ‬anınq tışı buz+dun sızladı = onun dişi buzdan sızladı (III, 267), ‫اُل ﻣَﻨﯽ ُارُﻧﺪُن‬ ‫ ﺗُﺮﻏُﺮدﯼ‬ol məni orun+dun turğurdı = o məni yer[im]dən durğuzdu (II, 191). -dün çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪَن اُﻧﮑﺪُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndən önq+dün bardı = o məndən öncə getdi (I, 114 ). -tan çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ اُل اَذﮐُﻮﻧﯽ ﻳَﻘﻼﻗﺘَﻦ َاذِردﯼ‬ol edhgüni yawlak+tan ədhirdi = o, yaxşını pisdən, düzü əyridən, xeyiri şərdən ayırdı (I, 228). -tən çıxışlıq hal şəkilçisi, ‫ ُﺗﺮُو ﺗُﻨﮑﻠُﮏ ﺗَﻦ ﺟِﻘﺎر‬törü tünqlük+tən çıkar = törə bacadan çıxar (II, 46). 142

-tın çıxışlıq hal şəkilçisi, təgmə yanqak+tın budun aklışdı = hər tərəfdən xalq axışdı (I, 277), ər ış+tın tıdhındı = adam işdən qaçındı (II, 166). -tin çıxışlıq hal şəkilçisi, kişi alası iç+tin, yılkı alası taş+tın = adamın alası içində, heyvanın alası çölündədir (I, 155). -ın alətlik hal şəkilçisi, al+ın arslan tutar = al ilə aslan tutular (I, 148), kuş kanat+ın, ər at+ın = quş qanadı ilə, ər atı ilə (I, 109), yılkı yaz+ın atlanur=ilxı yazda atlaşır, at olur (I, 309), tıl+ın tügmişni tış+ın yazmas = dillə düyülən dişlə açılmaz, dilin vurduğu düyünü diş aça bilməz (II, 48). -in alətlik hal şəkilçisi, küç+in oyuk tutmas = güc ilə oyuq tutulmaz (I, 148), kınqır köz+in bakıştılar = qızğın gözlə baxışdılar (I, 365), kılıç kınka küç+in sığdı = qılınc qına güclə sığdı (I, 365), olar iç+in etişdilər = onlar öz aralarında barışdılar (I, 143), bilig+in uluğlukka təgdim = biliklə ululuğa çatdım (II, 123). -un alətlik hal şəkilçisi, kamuğ tolm+un tokıştılar = bütün silahlarla vuruşdular (I, 365), süsi ot+un oruldı = (düşmən) əsgəri ot kimi biçildi (I, 242). -ün alətlik hal şəkilçisi, kılsa küç+ün bolmas anı tok, bay = onu güclə tox və zəngin etmək olmaz (III, 224). -lıkın (-lık+ın) alətlik hal şəkilçisi, kutkı+lık+ın tapınğıl = səmimiyyətlə xidmət et (II, 162). -ligin (-lig+in) alətlik hal şəkilçisi, isiz+li+gin kəlmə = şərlə gəlmə (II, 123). -lügün (-lüg+ün) alətlik hal şəkilçisi, edhgü+lüg+ün kəl = xeyirlə gəl (II, 123), bakkıl anqar edhgü+lüg+ün = ona yaxşılıqla bax (I, 186). -lə alətlik hal şəkilçisi, tüzün bir+lə uruş, utun bir+lə üstərmə =xoşxasiyyət adamla lap vuruş, alçaq adamla yarışma, çünki qabarar, pislik edər (I, 262), kanığ kan bir+lə yumas = qanı qanla yumazlar (III, 157), ol əwin tawar bir+lə toşğurdı = o, evini malla doldurdu (II, 191). -m mənsubiyyət şəkilçisi, ol məni ata+ma oxşatdı = o məni atama oxşatdı, bənzətdi (I, 292). 143

-ım mənsubiyyət şəkilçisi, eşyək ayur baş+ım bolsa, sundırıda suw içgəymən = eşşək deyər ki, bircə başım salamat olsun, dənizdən su içərəm (I, 472), məninq kız+ım = mənim qızım (I, 340), məninq kur+ım uluğ = mənim məqamım yüksəkdir (I, 339), bəg oğrında məninq ış+ım etildi = bəyin dövləti sayəsində işim düzəldi (I, 126). -im mənsubiyyət şəkilçisi, məninq əlig+im taruska təgişdi = mənim əlim tavana dəydi, çatdı (II, 134), kaşınmak məninq yin+im əmritti = qaşınmak mənim bədənimi qıdıqlandırdı (I, 292). -um mənsubiyyət şəkilçisi, munq+um məniniq bilinqə = mənim əzabımı, nələr çəkdiyimi biləsən (III, 313), ol məninq oğl+um ol = o mənim oğlumdur (I, 112). -üm mənsubiyyət şəkilçisi, ol məninq köz+üm+ə sakıdı = o mənim gözümə xəyal kimi göründü (I, 247). -y+üm (nadir hallarda) mənsubiyyət şəkilçisi, kükü+y+üm kəldi = bibim gəldi (III, 217). -nq mənsubiyyət şəkilçisi, yağı+nq taba titrü bakıp bügdə+nq bilə=düşməninin tərəfinə düz bax, xəncərini itilə (III, 249) -ınq mənsubiyyət şəkilçisi, bu ışta səninq tablağ+ınq barmu= bu işdə sənin razılığın, rizan varmı (I, 450). -inq mənsubiyyət şəkilçisi, səninq kəzik+inq kəldi = sənin sıran, növbən çatdı (I, 391). -unq mənsubiyyət şəkilçisi, səninq barğ+unq kaçan = sənin getməyin, səfərin nə zamandır (II, 84). -ünq mənsubiyyət şəkilçisi, könql+ünq nə tək = sənin könlün necədir (III, 317). -sı mənsubiyyət şəkilçisi, anınq ata+sı (III, 201), kız ana+sı birlə yıp əgrişti=qız ip əyirməkdə anası ilə yarışdı (I, 273). -ı mənsubiyyət şəkilçisi, anınq baş+ı ağrıdı= onun başı ağrıdı (I, 301), anınq tawar+ı üpləndi = onun malı yağmalandı, talan edildi (I, 288), kündə ış+ı yüksəbən yokar, ağar =işi gündəngünə yüksələr (I, 337), xan ış+ı bolsa, katun ış+ı kalır = xanın işi olanda, xatunun işi təxirə salınır (I, 407), ehdgü ər sünqügi ərir, at+ı kalır = yaxşı adamın sümüyü çürüyər, adı qalar (III, 319), könqli köyüp, kan+ı kurıp = könlü yanıb, 144

qanı quruyub (II, 199), aş tatığ+ı tuz = aşın dadı duzdur (III, 34), anınq oğl+ı = onun oğlu (III, 201). -i mənsubiyyət şəkilçisi, anınq köz+i öşərdi=onun gözü qaraldı (I, 229), bu ər ol köz+i öşərgən = bu, aclıqdan daim gözü qaralan adamdır (I, 211), ölüg yüz+i tumluğ=ölü üzü soyuqdur (I, 45), anınq yin+i ərkəkləndi = onun tükü ürpərdi (I, 332), anınq küç+i köwrədi = onun gücü azaldı (III, 257), anınq əw+i üşəldi = onun evi axtarıldı, arandı (I, 244), ər söz+i bir, ədhər kök+i üç = kişi sözü bir olar, yəhər bağı üç (II, 279). -miz mənsubiyyət şəkilçisi, ‫ ِا ِذﻣِﺰ ﻳَﺮﻟﻴﻐﯽ‬idhi+miz yarlığı = tanrımızın əmri, buyruğu (I, 152). -ımız mənsubiyyət şəkilçisi, at+ımız «atımız» (I, 341), -umuz mənsubiyyət şəkilçisi, bizinq anda bir çart alğu+muz bar = bizim onda bir az alacağımız var (I, 351) -nqız mənsubiyyət ‫ﺳﺰِﻧﮏ َﺗﺒُﻐﺠﯽ‬ ِ sizinq tapuğçı[nqız] = sizin xidmətçi[niz] (I, 377). -ları mənsubiyyət şəkilçisi,‫ ﻗَـــﺬَش ﻻرﯼ ﺗَﺒﺎﻻدﯼ‬kadhaş+ları tabaladı = [onun] qohumları tənə vurdu (III, 288). -ləri mənsubiyyət şəkilçisi, ‫ ِﻳﮑِﺖ َﻟﺮِﮎ اِﺷــــ َﻠﺘُﻮ‬yigit+ləri işlətü= [bizim] igidləri işlədərək (I, 293). -mən xəbər şəkilçisi, sundırıda suw içgəy+mən = dənizdən su içərəm (I, 472). -sən xəbər şəkilçisi, kimsən = sən kimsən (I, 359). -dim xəbər şəkilçisi, mən anda ər+dim = mən orada idim (I, 171), mən unamas ər+dim, ol məni unattı = mən bu işə razı deyildim, o məni razı saldı (I, 257). -dinq xəbər şəkilçisi, kanda ər+dinq =sən harada idin (I, 415). -di xəbər şəkilçisi, ol məninq birlə ər+di = o mənimlə birlikdə idi (I, 424). b) Adlardan və fellərdən sifət yaradanlar: -lığ sifət, ‫ اَﺗﻠِﻎ اَر‬at+lığ ər = atlı adam (I, 161), ‫ ا ِﺗﻠِﻎ اَڤ‬ıt+lığ əw = köpəkli ev (I, 162), ‫ َاﻏِﺮﻟِﻎ اَر‬ağır+lığ ər = sayılan, əzizlənən, ağırlanan adam (I, 202), ‫ َﺑﺪُﮎ َﺑﻐِﺮﻟِﻎ‬bedük bağır+lığ= ciyəri, 145

bağrı böyük, məcazi: cəsur (I, 366), yeti baş+lığ yıl bükə = yeddi başlı əjdaha (III, 214). -lig sifət, ‫ َاﻣِﮑﻠِﮏ اِﺷﻼر‬əmik+lig işlər = əmzikli, əmizdirən qadın (I, 208). -luğ sifət, ‫ اُﺗﻠُﻎ ﺗﺎغ‬ot+luğ tağ = otlu dağ (I, 161), ‫َﻗﺒُﻐﻠُﻎ اَڤ‬ kapuğ+luğ əw = qapılı ev (I, 475). -lüg sifət, ‫ اِﮐﯽ ﻳُﺰﻟُﮏ اَر‬iki yüz+lüg ər = ikiüzlü adam (III, 46), ‫َﮐﺬُﮐﻠُﮏ‬ ‫ ُﮐﻔَﺞ ﻟِﮏ ﮐُﺮﻳﻤﺎس‬،‫ اُﻟﻴﻤﺎس‬kedhük+lüg öliməs, küfəç+lig küriməs=yapıncılı adam islanmaz, qantarğalı at özündən çıxmaz (III, 238), ‫ ﮐﻮُﺟﻠِﮏ ِﺑَِﻠﮑﻠِﮏ ﮐِﺸﯽ‬küç+lüg bilək+lig kişi =güclü-biləkli adam (I, 485), ‫ ﮐﺮﮐﻠﻮﮎ ﮐِﺸﯽ ﮐﺎ ﺳﻮُز ﮐَﻠﻴﺮ‬körk+lüg kişigə söz kəlir = gözəl qıza söz gələr (I, 336). -sız sifət,‫ﺳﻴُﻮﻣﺎس‬ ِ ‫ اَرﻗﺎ ﺳﻴﺰ اَﻟﺐ ﺟَﺮﻳﮏ‬arka+sız alp çərig sıyumas= arxasız alp qoşun basmaz (I, 183), ‫ اَرﺑﺎﺳِﺰ اَت َاﺷُﻮﻣﺎس‬arpa+sız at aşumas = arpasız at çöl aşmaz (I, 183). -siz sifət, ‫ َاﺳﱢﺰﻳُﺰﯼ ﺑُﺮﻗُﺮار‬əs+sis yüzi burkurar = solğun üzü bürüşər (II, 199). -suz sifət, ‫ ِﻳﮑِﺖ ﻳﺎزُﻗﺴُﺰ ﺑﻠﻤﺎس‬yigit yazuk+suz bolmas = igid günahsız olmaz (III, 23). -süz sifət, ‫ اوُت ُﺗﺘُﻨﺴُﺰ ﺑُﻠﻤﺎس‬ot tütün+süz bolmas = od tüstüsüz olmaz (III, 23). -lık sifət, ‫ ُاﺟَﻘﻠِﻖ ﻳﻴﺮ‬oçak+lık yer = ocaq yeri (I, 205), kaşık+lık «qaşıqlıq, qaşıq düzətmək üçün ayrılan material» (I, 481). -lik sifət, ‫ َاﺷِﮑﻠِﮏ ﻳِﻐﺎج‬eşik+lik yığaç = astana düzəltmək üçün hazırlanan ağac (I, 207), ‫ ﺑُﻮ ﻳِﻐﺎج اُل َﻗﺒُﻐﻘﺎ ِﺗﺮَﮐﻠِﮏ‬bu yığaç ol kapuğka tirəklik = bu ağac o qapıya dirək üçün hazırlanmışdır (I, 486). -luk sifət, ‫ ُﻗﻨُﻘﻠُﻖ اَڤ‬konuk+luk əw = qonaq üçün ayrılan ev (I, 481). -lük sifət, ‫ َاﺗُﮑﻠُﮏ ﺳَﻐﺮﯼ‬ətük+lük sağrı = məst tikmək üçün ayrılan tumac (I, 207). -kı sifət, ‫ ﻗُﻨﻘﯽ اَر‬kut+kı ər = təvazökar, həlim adam (I, 422), ‫اُزاﻗﯽ‬ ‫ ﺑِﻠﮑﺎ اَﻧﺠﺎ اَﻳﻤﻴﺶ‬uza+kı bilgə ança aymış = keçmiş zaman bilgəsi belə demiş[dir] (I, 153). -ki sifət, ‫ ُاَﻧﮑﺪُﻧﮑﯽ َﻳﻠِﻎ‬önqdün+ki yalığ = yəhərin ön qaşı (III, 21), ‫ ﮐﻴﺪِﻧﮑﯽ َﻳﻠِﻎ‬kidin+ki yalığ = yəhərin arxa qaşı (III, 21). 146

-dak sifət, ‫ َﻳﻠِﻨﺪَق اَر‬yalın+dak ər = çılpaq adam (III, 51). -dük sifət, ‫ ﮐَﻤﺪُﮎ ﺳُﻨﮑﻮُﮎ‬kəm+dük sünqük = sıyrılmış, əti yeyilmiş, gəmirilmiş sümük (I, 463). -da+kı sifət, ‫ﺳﻘﻠﻴﻦ َاذَرﮐَﻠﯽ َاﻗﺪاﮐﯽ ﺗَﻘﺎﻏ ُﻮ اِﺟﻐِﻨﻤﺎ‬ ُ ‫ ﻳَﺰﻳﺪاﻗﯽ‬yazı+da+kı süwlin ədhərgəli əw+də+ki takağu ıçğınma = çöldəki qırqovulu axtararkən barı evdəki toyuqdan olma (I, 437), ‫ﻳَﻘﺎداﻗﯽ ﻳَﻠﻐﺎﻏﺎﻟﯽ‬ ‫ َاﻟِﮑﺪاﮐﯽ اِﺟﻐِﻨﻮُر‬yaka+da+kı yalğağalı əlig+də+ki ıçğınur = yaxadakı, yaxaya tökülən yemək yalanırkən əldəki boşqab düşər (III, 274). -də+ki sifət, ‫ اَﻗﺪاﮐﯽ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ ُاﮐُﻮز ﺑُﻠﻤﺎس‬əw+də+ki buzağu öküz bolmas = evdəki buzovdan öküz olmaz (I, 437), ‫َا ِﻟﮑِﻨﺪاﮐﯽ ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ﻳِﻴﺮدا‬ ‫ اُردﯼ‬əligin+də+ki nənqni yerdə urdı = əlindəki nəsnəni yerə qoydu (I, 217). -druk sifət, ‫ ﻳَﻠﺪرُق ﻧﺎﻧﮏ‬yal+druk nənq = cilalı ləyən kimi parlayan nəsnə (III, 372), ‫ ﻳَﻠﺪرُق اَﺷﻼر‬yal+druk işlər = süslü, sığallı qadın (III, 372). -lak sifət, ‫ َﻳ َﻘﻠَﻖ ﮐِﺸﯽ‬yaw+lak kişi = bədxasiyyət adam (III, 44). -lək sifət, ‫ ﺗُﻼﮎ ﻳِﻠﻘﯽ‬tül+ək yılkı = qış tükünü tökən heyvan (I, 410). -al sifət, ‫ ﻗِﻘﺎل ُﺑﺮُن‬kıw+al burun = düz, düzgün burun (I, 410). -əl sifət, ‫ ﺗُﮑﺎل اَﻟﻐِﻞ‬tük+əl alğıl = tam al, hamısını al (I, 410). -ıl sifət, ‫ َﺑﺸِﻞ ﻗﻮُﯼ‬baş+ıl koy = başında ağı olan, qaşqa qoyun (I, 392), ‫ ﻳﺎﺷِﻞ اُﻧﮏ ﻟُﮏ ﺗُﻮن‬yaş+ıl önqlüg ton = yaşıl rəngli don, paltar (I, 114), ‫ ِﻗﺰِل ﻣَﻨﮑِﺰﻟِﮏ‬kız+ıl mənqizlig = qırmızı bənizli (III, 316). -il sifət, ‫ ُاﮐِﻞ ﮐِﺸﯽ‬ök+il kişi = çox adam (I, 142). -ul sifət, ‫ َﻳﺴُﻞ ﺗﺎغ‬yas+ul tağ = yastı dağ (III, 25), ‫ ﺑُﻐﺮَل ﻗﻮُﯼ‬boğr+ul koy = boğazı ağ qoyun (I, 464). -ül sifət, ‫ ﺑُﮑﺮُل اَت‬bögr+ül at = böyürləri ağ at. Alaca qoyuna və başqa heyvanlara da belə deyilir (I, 464). -ğıl sifət, ‫ ﺑَﺸﻐِﻞ ﻳِﻠﻘﯽ‬baş+ğıl yılkı = başı ağ heyvan (I, 464), ‫ﻗِﺮﻏِﻞ اَر‬ kır+ğıl ər = saçına qır düşmüş adam, orta yaşlı adam» (I, 465). -ğul sifət, ‫ ﻗِﺰﻏُﻞ اَت‬kız+ğul at = rəngi boz ilə qır arasında olan at (I, 465). -kil sifət, ‫ ﻳِﺒﮑِﻞ ﺗﻮُن‬yip+kil ton = ərğüvan rəngində paltar» (III, 47). 147

-kin sifət, yip+kin yaşıl yüzkəşip = bənövşəyi-yaşıl üzə çıxıb (I, 394). -kül sifət, ‫ ﺗُﺮ ِﺗﮑُﻞ اَڤ‬tört+kül əw = dördkünc ev (III, 362), üç+kül «üçbucaq, üç bucağlı nəsnə» (I 168). -çıl sifət, ‫ ﻳَﻐﻤُﺮﺟِﻞ ﻳِﻴﺮ‬yağmur+çıl yer = yağmuru çox olan yer (III, 56). -çil sifət, ‫ ُﺗﺒﺠِﻞ ﻳِﻴﺮ‬tüp+çil yer = daim boranlı yer (III, 56), ‫اﻳﮑﺠِﻞ‬ ig+çil = uzun müddət xəstə olan adam (III, 56). -sığ sifət,‫ ﻗُﻠﺴِﻎ اَر‬kul+sığ ər = qula bənzəyən adam (III, 136), ‫ﺑ ُﻮ‬ ‫ ﻗَﺮﯼ اُل اُﻏﻼﻧﺴِﻎ‬bu karı ol oğlan+sığ = bu qocanın xasiyyəti uşaq kimidir (III, 136). -sig sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اَر اُل ﺑَﮑﺴِﮏ‬bu ər ol bəg+sig = bu adamın xasiyyəti bəyinkinə bənzəyir (III, 136), ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﻞ اُل اَرﺳِﮏ‬bu oğul ol ər+sig = bu uşağın xasiyyəti ərlərin xasiyyətinə bənzəyir (III, 136). -sak sifət, ‫ َﺑﻐِﺮﺳَﻖ ﮐِﺸﯽ‬bağır+sak kişi = rəhmdil, müşfiq adam (I, 479), ‫ اُل اَر اُل َﺗﻘَﺮﺳﺎق‬ol ər ol tawar+sak = o adam mal hərisidir (II,74), ‫ َﺗﺒُﻐﺴﺎق اَر‬tapuğ+sak ər = xidmət sevən adam, II, 182). -sək sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اُراﻏُﺖ اُل اَرﺳﺎﮎ‬bu urağut ol ər+sək = bu qadın ər, kişi düşkünüdür (II, 74), ‫ اَرﺳَﮏ اِﺷﻼر‬ər+sək işlər = ortalığa düşmüş pozğun qadın, fahişə (I, 166). -suk sifət, ‫ ﺗَﻨﮑﺴُﻖ ﻧﺎﻧﮏ‬tanq+suk nənq = qəribə şey, heyrət ediləcək şey. Bir adamın çox nadir hallarda tapdığı nəfis yeməyə də ‫ ﺗَﻨﮑﺴُﻖ اَش‬tanq+suk aş deyilir (III, 331). -ğak sifət, kadhır+ğak «çox işləmək üzündən əldə yaranan qabar, [ağac kimi qabar]» (I, 479, ‫ ﻗﺬز‬kadhız «ağac qabığı» sözündən, I, 370, qabar ağacın qabığına bənzədilmişdir). -gək sifət, müngüz+gək «çox işləməkdən dolayı əldə yaranan qabar, [sümük kimi qabar]» (III, 335, qabar ‫ ﻣُﻨﮑُﺰ‬münqüz, III, 316 sözünə bənzədilmişdir), kidhiz+gək «təzəliyi, təravəti gedən, keçələşmiş qovun [keçə kimi qovun]» (II, 285, ‫ﮐِﺬز‬ kidhiz «keçə» deməkdir). -ağu sifət, ‫ ﻗَﺮ َﻧﻐُﻮ اَر‬karn+ağu ər = xaşal adam (I, 471). -əgü sifət, ‫ َرﺷَﮑ ُﻮاَت‬kərş+əgü at = kürək sümüyünün altında yağırı olan at (I, 471), ‫ ﺳَﻨﮑَﺮﮐُﻮ اَت‬sənqr+əgü at = əngi xəstəliyi olan at (III, 335), iç+əgü «qabırğa sümüklərinin daxili tərəfində 148

olan şeylərin adı; içalat» (I, 193), inə+gü «göbək qarşısında olur, qulunca bənzər bir xəstəlikdir» (I, 193). -əz sifət, köw+əz «məğrur, şıltaq, ərköyün» (I, 339). -uz sifət, yaf+uz «pis, acıqlı, yavuz» (yawa sözündən, III, 18), kudh+uz «dul qadın, məcazi: quduz» (I, 370). -rək sifət, ət+rək «ət rənginə çalan» (I, 165). -ut sifət, ‫ َﻳﺸُﺖ ﻧﺎﻧﮏ‬yaş+ut nənq = gizli şey (III, 16). -üt sifət, ‫ َﺑﮑُﺖ‬bək+üt «gizli», ‫ َﻳﺸُﺖ َﺑﮑُﺖ‬yaş+ut-bək+üt şəklində qoşa deyilir (III, 16). -ru sifət, ‫ اُل ﻳَﺸﺮ ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol yaş+ru kəldi = o, gizlin gəldi (III, 34), ‫ ﻳَﺸﺮ ُو اﻳﺶ‬yaş+ru ış = gizli iş (III, 34). -mul sifət, ‫ ﺑُﻴﻤﻞ اَت‬boy+mul at = boynunda ağlıq olan at (III, 172). -sal sifət, ‫ اَرﺳَﻞ ﺳَﺞ‬ar+sal saç = qızıla çalan saç (I, 168). -nak sifət,‫ ﺑَﺸﻨَﻖ اَر‬baş+nak ər = başında dəbilqəsi, əynində zirehi olmayan əsgər (I, 454). -çın sifət, balık+çın «balıqcıl, balıq yeyən quş» (I, 487). -ğ sifət, ‫ ُﻗﺮُغ ﻳِﻐﺎج اَﮐﻠِﻤﺎس‬kuru+ğ yığaç əgilməs = quru ağac əyilməz (I, 244), ‫ﺸﺘّﯽ‬ َ ‫ اُل ﻗﺎﺗِﻎ ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ﮐَﻘ‬ol katı+ğ nənqni kəwşətti = o, qatı nəsnəni yumşaltdı (II, 323). -ığ sifət, ‫ ِﺑﺸِﻎ اَش‬pış+ığ aş = bişmiş yemək (I, 375). -ig sifət, ‫ﺳﻠِﮏ اَر‬ ِ sil+ig ər = təmiz, incə, yaraşıqlı adam (I, 390). -uğ sifət, ‫ ُاذُغ اَر‬udh+uğ ər = oyanıq, huşyar adam (I, 133). -üg sifət, ‫ ﻳُﮑﺮُﮎ اَت‬yügr+üg at = qaçağan at, yüyrək at (III, 46). -k (‫ ق‬ka) sifət, ‫ ﻳِﺮاق ﻳِﻴﺮ‬yıra+k yer =uzaq yer (III, 32). -k (‫ ﮎ‬ke) sifət, ‫ ﻧَﺠﺎ ِﻳﺘِﮏ ﺑِﺠﺎﮎ اَرﺳﺎاوُزﺳﺎﺑِﻦ ُﻳﻨُﻮﻣﺎس‬neçə yiti+k biçək ərsə, öz sapın yonımas = bıçaq nə qədər iti olsa da, öz sapını yonmaz (I, 386). -ık sifət, ‫ ِﺑﺸِﻖ اَت‬pış+ık ət = bişmiş ət (I, 380). -ik sifət, ‫ َﺗﺰِﮎ ﮐِﺸﯽ‬təz+ik kişi = işdən qaçan adam (I, 387). -uk sifət, ‫ َﻳﺘُﻖ ﻧﺎﻧﮏ‬yat+uk nənq = atılan, unudulan hər şey (III, 21), ‫ َﻳﺘُﻖ ﮐِﺸﯽ‬yat+uk kişi = tənbəl adam (III, 21), ‫ﺗُﻐـﺪﯼ َﻳﺮُق ﻳُﻠﺪُوزﯼ‬ toğdı yar+uk yulduzı = doğdu parlaq ulduzu (I, 160), ‫َﻳﺮُق ﻳﻴﺮ‬ yar+uk yer = aydınlıq yer (III, 22). -ük sifət, ‫ ُﺗﺸُﮏ ﮐِﺸﯽ‬tüş+ük kişi = işdən-gücdən qaçan, avara adam (I, 388), ‫ َﺑﺪُﮎ ﺗَﻘﯽ‬bəd+ük təwi = böyük dəvə (I, 386), ‫ﺳُﺮﺗُﮏ‬ 149

‫ اِﺷﻼر‬sürt+ük işlər=özünü sürtüşdürən, sürtük qadın (I, 462), ‫ﺳﺰُﮎ ﺳُﻮڤ‬ ُ süz+ük suw=süzülmüş su (I, 389). -ınç sifət, ‫ ُاﻟِﻨﺞ ﻳﻮُل‬ul+ınç yol = düz olmayan, qıvrılan yol (I, 189). -inç sifət, ‫ ﺗَﺮﮐِﻨﺞ ﻳﻮُل‬təz+ginç yol = qıvrım yol (III, 334). -unç sifət, ‫ ﻗُﺮﻗُﻨﺞ ﻗﻴﻢ ﺑُﻠﺪﯼ‬kork+unç kıyım boldı = qorxunc qıyım oldu, böyük dəhşət yaşandı (III, 166). -ünç sifət, kül+ünç «gülünc» (III, 324). -nçu sifət, ‫ ِاذِﻧﺠ ُﻮ ﺳَﺞ‬ıdhı+nçu saç = kişinin sonradan buraxılan, uzadılan saçı (I, 190). -nçü sifət, ‫ ﮐِﺰﻟَﻨﺠ ُﻮ َﮐﻠِﻨﺪا‬kizlə+nçü kəlində = gizli şey gəlində olar, çünki o, yaxşı şeyləri əri üçün saxlayar (III, 227). -ınçu sifət, ‫ َاﺗِﻨﺠ ُﻮ ﻧﺎﻧﮏ‬at+ınçu nənq = atılan nəsnə (I, 190), ‫َاﻗِﻨﺠ ُﻮ‬ ‫ ﻧﺎﻧﮏ‬aw+ınçu nənq = ovunulan, alışılan şey (I, 190), ‫َاﻗِﻨﺠ ُﻮ‬ aw+ınçu = cariyə (məcazi mənada, I, 190). -inçü sifət, ‫ ِاﺗِﻨﺠ ُﻮ ﻧﺎﻧﮏ‬it+inçü nənq = itilən [itələnən] nəsnə (I, 190). -(ı)nçığ sifət, ‫ ﻳَﺮﺳِﻨﺠِﻎ ﻧﺎﻧﮏ‬yars+ınçığ nənq = pis, iyrənc, murdar şey (III, 56), ‫ اِت ﺑﺎﻻﺳﯽ اُﺧﺸَﻨﺠِﻎ‬،‫ ﻗُﺶ ﺑَﻼﺳﯽ ُﻗﺴِﻨﺠِﻎ‬kuş balası kus+ınçığ, ıt balası oxşa+nçığ = quş balası iyrənc, it balası qucağa alıb oxşanacaq qədər gözəl olur (III, 218). -(ı)nçak sifət, ‫ َﺑﺴِﻨﺠَﻖ اَر‬bas+ınçak ər=zəif görünən adam, önəm verilməyən adam (I, 479). -ğun sifət, tut+ğun «tutulan, yaxalanan, dustaq, əsir» (I, 430). -ğın sifət, ‫ ﻗَﺠﻐِﻦ اَر‬kaç+ğın ər = qaçan adam (I, 71). -gin sifət, ‫ ﺟِﻘﮑِﻦ اَش‬çiw+gin aş = doyuran, yağlı aş. Heyvanları kökəldən bir ota da ‫ ﺟِﻘﮑﻴﻦ اُت‬çiw+gin ot deyilir (I, 434), ‫ﮐَﻘﮑِﻦ اَش‬ kəw+gin aş = doyurmayan aş. Bu, ‫ ﺟِﻘﮑِﻦ‬çiw+gin sözünün antonimidir. Heyvanları doyurmayan qüvvəsiz ota da ‫ﮐَﻘﮑِﻦ اُت‬ kəw+gin ot deyilir (I, 434). -kun sifət, ‫ ﺗُﺮﻗُﻮن ﺳُﻮڤ‬tur+kun suw = durğun su (I, 432). -kın sifət, ‫ ﺑَﺮﻗِﻦ ﮐِﺸﯽ‬bar+kın kişi = heç bir vəchlə yolundan sapdırılmayan adam (I, 432). -kin sifət, ‫ ﺗَﺮﮐِﻦ ﺳُﻮڤ‬tər+kin suw = yığılmış su (I, 434), ‫اَﺟﮑِﻦ اَر‬ iç+kin ər = düşməndən olduğu halda qaçıb bu tərəfə sığınan və amanda olan adam (I, 170), ‫ اَﺷﮑِﻦ ﺗُﺒﺮاق‬eş+kin toprak = axıb enən, üyünən, eşilən torpaq (I, 170). 150

-ğak sifət, ‫ ﺳَﺠﻐﺎق ﮐِﺸﯽ‬saç+ğak kişi = malını saçan adam (I, 457), ‫ ﻳُﻤﻐﺎق ﺗَﻨﺎ‬yum+ğak tənə = yuvarlaq danə (III, 45). -ğuk sifət, uç+ğuk «uçuq, çökük, xaraba» (I, 162). -gək sifət, ‫ ﺗَﺰﮐﺎﮎ اَر‬təz+gək ər = işdən və ya işə bənzər şeydən qaçan, çəkinən adam (II, 284). -ma sifət, ‫ ﺑِﺠﻤﺎ ﻳُﺮﻳﻨﺠﻐﺎ‬bıç+ma yorıncğa = biçmə yonca (I, 424), ‫ﻗَﺘﻤﺎ‬ ‫ ﻳﻮُﻏﺎ‬kat+ma yuğa = ufalanmış çörək (I, 426). -mə sifət, ‫ اُﮐﻤﺎ ﺗُﺒﺮاق‬ök+mə toprak = yığma torpaq (I, 187), ‫اُرﻣﺎ ﺳَﺞ‬ ör+mə saç = hörmə saç (I, 187), ‫ ُﮐﺠُﺮﻣﺎ ُاﺟُﻖ‬köçür+mə oçak = bir yerdən başqa yerə köçürülən ocaq (I, 470). -ğa sifət, ‫ ﻳُﺮﻳﻐﺎ اَت‬yorı+ğa at = yorğa at (I, 170). -gə sifət, ‫ ﺑﻴﺮ ﺗِﻠﮑﺎ اَت‬bir til+gə ət = bir dilim ət (I, 423). -yuk sifət, ‫ اُﺳﺎﻳُﻖ اَر‬usa+yuk ər = qəflətdə olan, qafil adam (I, 213), ‫ ﺑُﻠ َﻐﻴُﻖ ﺳﻮُڤ‬bulğa+yuk suw = bulanıq su (III, 175). -yüg sifət, ögrə+yüg «alışılan şey, ənənə, görənək» (I, 213). -ın sifət, ‫ َﻗﻠِﻦ ُﺑُﻠﺘُﻎ ﺗُﺒﯽ ﺳُﺮار‬kal+ın bulutuğ tüpi sürər = qalın buludu boran qovar (III, 206). ‫ َﻳﻘِﻦ ﻳِﻴﺮ‬yak+ın yer = yaxın yer (I, 144). -un sifət, ‫ اُﺗﻮُن ﺑِﺮﻻ اُﺳﺘَﺮﻣﺎ‬ut+un birlə üstərmə = alçaq adamla yarışma (I, 262), ‫ ﺗُﻮﻟُﻦ ااﯼ‬tol+un ay = on dörd gecəlik ay, dolunay (I, 148), ‫ ﺑ ُﻮ اَر َاُل اُزوُن ﻳَﺸﺎﻏ ُﻮ‬bu ər ol uz+un yaşağu = uzun yaşamaq bu adaın haqqıdır (III, 38). -ün sifət, ‫ ﺗُﻮزُن ﺑِﺮﻻ ُارُش‬tüz+ün birlə uruş = düzgün, xoşxasiyyət adamla vuruş (I, 262). -ğıl sifət, bıç+ğıl «çat, çatlaq, çatlamış» (I, 464), ‫ ﺗَﺮﻏِﻞ ﻳﻠﻘﯽ‬tarğıl yılkı deyilir ki, belində ağlı-qaralı zolaqlar olan alacalı heyvan deməkdir. Bu sifət atdan başqa hər heyvana şamildir (I, 465). -u sifət, ‫ ﺳَﻐﺮَق ﺗُﻠ ُﻮﮐُﺰﻟَﻴــُﻮ‬sağrak tol+u köz ləyü = sürahi dolu göz kimi (I, 165). -ağan sifət, ‫ اُل اَر اُل اَﻗﮑﺎ َﺑﺮَﻏﺎن‬ol ər ol əwgə bar+ağan = o adam evə çox, daim gedəndir (II, 73) -əgən sifət, ‫ اُل ﮐِﺸﯽ اُل ﺑﻴﺰﮐﺎ َﮐﻠَﮑﺎن‬ol kişi ol bizgə kəl+əgən =o adam ُ ‫ ﺑ ُﻮ اَراُل َﺗﻠِﻢ‬bu ər ol bizə çox, daim gələndir (II, 73), ‫ﺳﺠِﮏ ِاﺟُﺮﮐﺎن‬ təlim süçik içür+gən =bu adamın adəti başqasına şərab içirtməkdir (I, 211), ‫ ﺑ ُﻮ اِﺷﻼ اُل َﺗﻠِﻢ ﻳِﺐ اﮐﺮﮐﺎن‬bu işlər ol təlim yıp əgir+gən = bu qadın çox ip əyirəndir (I, 211). 151

-p sifət, müqayisə dərəcəsi (qeyri-oğuzlarda) ‫ ﮐُﺐ ﮐﻮُﮎ‬köp kök = gömgöy, tünd göy (I, 342), ‫ﺳﺮِغ‬ َ ‫ ﺳَﺐ‬sap sarığ = sapsarı, tünd sarı (I, 342), ‫ ﻳَﺐ ﻳَﺰﯼ‬yap yazı = [tam açıqlıq, çöllükbiyaban] (I, 342). -m sifət, müqayisə dərəcəsi (oğuzlarda) ‫ ﮐُﻢ ﮐﻮُﮎ‬köm kök = gömgöy, tünd göy (I, 342). -rak sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اَزراق اَﻧـــــﮑَﺮ ُاﮐُﻨﮑِﻞ‬az+rak anqar öküngil = ona az heyfsilən, az üzül (III, 314). -rək sifət, müqayisə dərəcəsi, uluğ+rak «daha ulu» (Kutadğu Bilig, 1830), kız+rak «daha bahalı» (KB, 1724). süm sifət, müqayisə dərəcəsi, süm süçik nənq «şipşirin şey» (I, 349). tüm sifət, müqayisə dərəcəsi, tüm kara at «dümqara, zil qara at» (I, 348), tüm toruğ at «dümdoru at» (I, 348). çim sifət, müqayisə dərəcəsi, çim yik ət «lap yaş ət» (I, 349), çim öl ton «lap yaş paltar» (I, 349). təs sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ ﺗَﺲ‬T ə s mübaliğə ədatıdır [şəkilçisidir]. Oğuzca. Oğuzlar yuvarlaq bir nəsnə barədə mübaliğə etmək istədikdə ‫ ﺗَﺲ َﺗﮑِﺮﻣﺎ‬təs təgirmə deyirlər ki, bu da «dəsdəyirmi, yupyumru» mənasını verir (I, 341). -ün sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اَﻧﺪن اوُﺳﺘُﻦ‬andan üst+ün = ondan yuxarı, ondan üstün (I, 170). -ın sifət, müqayisə dərəcəsi, ast+ın «aşağı» (I, 170), alt+ın «aşağı» (I, 170). -rə sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ اُل اَﻧﺪَن اِﺳﺮا اوُل‬ol andan is+rə ol = həqiqətən o ondan aşağı və sonradır (I, 185). -şin sifət, müqayisə dərəcəsi, ‫ ﮐُﮑﺸﻴﻦ ﻧﺎﻧﮏ‬kök+şin nənq = göyümsov nəsnə, (I, 430). c) Say yaradanlar: -nç say, ‫ ِاﮐِﻨﺞ ﻧﺎﻧﮏ‬iki+nç nənq = ikinci nəsnə (III, 384), ‫ ﻳِﮑ ِﺮﻣِﻨﺞ‬yigirmi+nç = iyirminci (I, 189). -inç say, ‫ ِﺑﺮِﻧﺞ ﻧﺎﻧﮏ‬bir+inç nənq = birinci nəsnə (III, 323), ‫ﺑِﻴﺸِﻨﺞ‬ beş+inç = beşinci (I, 189). -ünç say, ‫ ﺗُﻮرﺗُﻨﺞ‬tört+ünç = dördüncü (I, 189). 152

-unç say, ‫ ُاﻧُﻨﺞ ﻳَﺮﻣﺎق‬on+unç yarmak = onuncu pul (I, 190). -ndi say, ‫ ِاﮐِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬iki+ndi nənq = ikinci nəsnə (I, 196), ‫ﺑَﮑﻼر ﺑﻴﺮ‬ ‫ ِاﮐِﻨﺪﯼ ﺑِﺮﻻ َاﻏِﺸﺪﯼ‬bəglər bir iki+ndi birlə ağışdı = bəylər birbirlərini qovmaqda yarışdılar (I, 235), ‫ﺑ ُﻮذُن ﺑﻴﺮ ِاﮐِﻨﺪﻳﻨِﮏ اَﻗﻼرِن‬ ‫ اُرﺗَﺸﺪﯼ‬budun bir iki+ndininq əwlərin örtəşdi = xalq birbirinin evlərini yandırdı (I, 269). -gü say, ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼرا ﮐﻴﮑ ُﻮ‬barınqlar iki+gü = ikiniz gedin (II, 66). -lə say, ‫ ﺑﻴﺮ ﺗِﻠﮑ ُﻮ ﺗَﺮﻳﺴِﻦ اِﮐﻴﻼ ﺳِﻴﻤﺎس‬bir tilkü tərisin iki+lə soymas = bir tülkünün dərisi iki dəfə soyulmaz (III, 230). -a say, numerativ söz, ‫ ﺑﻴﺮ ﻗَﺘﺎ اَﻳﺪِم‬bir kat+a aydım = bir dəfə dedim (III, 207), ‫ ﻗَﺞ ﻗَﺘﺎﺑِﺮدِﻧﮏ ﺗَﻘﺎر‬kaç kat+a berdinq tawar = neçə yol davar verdin (I, 476), ‫ ﻗَﺞ ﻗَﺘﺎ اَﻳﺪِم‬kaç kat+a aydım =neçə dəfə dedim (I, 337). ç) Əvəzlik yaradanlar: mən şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ اُﺑﺴﺎدِم‬mən anı öpsədim = mən onu öpmək istədim (I, 302). məninq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﺘﱡﺮدﯼ‬ َ ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﻘﺎرِغ‬ol məninq tawarığ satturdı = o mənim malımı satdırdı (II, 195). manqa şəxs əvəzliyi,‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَت َﺑﻐِﺸﻼدﯼ‬ol manqa at bağışladı =o mənə at bağışladı (III, 295). məni şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ُاﻏُﺰﻻدﯼ‬ol məni oğuzladı = o məni oğuz saydı (I, 322). mini şəxs əvəzliyi, ‫ ُﺑُﻠﻨﺎر ﻣﻴﻨﯽ اوُﻻس ﮐﻮُز‬bulnar mini ulas köz = əsir edər məni xumar göz (I, 130). məndə şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻨــﺪا ِﺗﻨَﺮ ﻗَﺮﻏِﻼج‬məndə tınar karğılaç = məndə dinər qaranquş (I, 499). məndən şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪَن اُﻧﮑﺪُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndən önqdün bardı = o məndən əvvəl getdi (I, 114). məndin şəxs əvəzliyi, ‫ اُل ﻣَﻨﺪِن َﻳﺠَﻨﺪﯼ‬ol məndin yaçandı = o məndən utandı, həya etdi (III, 76). bən şəxs əvəzliyi, Türklər «mən bardum», suvarlar, qıpçaqlar və oğuzlar isə «bən bardum» deyirlər (I, 105). sən şəxs əvəzliyi, türklər «‫ ﺳَﻦ‬sən» deyirlər (III, 343), attın əmdi sən tönqül = atdan indi gəl sən dön, vaz keç (I, 142). 153

səninq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﻨِﮏ ﺳﺎب ﮐَﻠﺪﯼ‬ َ səninq sap kəldi = sənin sıran, sənin növbən gəldi (III, 148). sanqa şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﮑﺎ َﮐﻠِﮑﺴﺎدِم‬mən sanqa kəligsədim = mən sənin yanına gəlmək istədim (III, 259). sa şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﺎ َاﻳُﺮ ﻣَﻦ‬sa ayur mən = sənə deyirəm (III, 200). səni şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﯽ ُﮐﺮُﮐﺴﺎدِم‬mən səni körügsədim = mən səni görmək istədim (I, 306). səndə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳَﻨﺪا ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﺎر ﻣ ُﻮ‬səndə yarmak bar mu = səndə pul varmı (III, 149). səndən şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳَﻨــــــﺪًا َﻗﺠَﺮ ﺳُﻨﺪِﻻج‬səndən kaçar sundılaç = səndən qaçar at quşu (I, 499). sin şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﻴﻦ‬S i n: sən. Kənçək dilində... Kənçək dilində çox zaman sözlər kəsrə ilə deyilir» (III, 143). biz şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑِﺰ ﮐَﻠﺪﻳﻤِﺰ‬biz kəldimiz = biz gəldik (I, 340). bizninq şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑُﻮﺑِﺰﻧِﮏ اوُزﮐِﺸﯽ اوُل‬bu bizninq öz kişi = bu bizim qohumdur, yaxın adamdır (I, 119). bizgə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑُﻮ ﻧﺎﻧﮏ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﺮَﮐﻠِﮏ‬bu nənq ol bizgə kərəklig = bu nəsnə bizə lazımlıdır, gərəklidir (I, 484). bizni şəxs əvəzliyi, ‫ ﺑِﺰﻧﯽ ُﺗﺘُﻤﺎ ﺁج‬bizni tutma aç = bizi ac saxlama (I, 442). siz şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳﻴﺰ‬siz (III, 132). sizinq şəxs əvəzliyi, ‫ﺳﺰِﻧﮏ َﺗ ُﺒﻐﺠﯽ اُﺗﻨـــُﺮﻳَﻨﮑﯽ َﺗﺒُﻎ‬ ِ ‫ اَﻳـﻐِﻞ‬ayğıl: sizinq tapuğçı ötnür yenqi tapuğ = de ki, sizin xidmətçi yeni əmrə müntəzirdir (I, 377). sizgə şəxs əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ ﺳﻴﺰﮐﺎ َﮐﻠِﮑﻠﯽ ﻣَﻦ‬mən sizgə kəligli mən = mən sizə gəlmək üzrəyəm (I, 74). sizdə şəxs əvəzliyi, ‫ ﺳِــــﺰدا ُﺑﻠُﺮ َﻳﻘِﻎ‬sizdə bulur yakığ = sizdə tapar məlhəmi (I, 405). ol şəxs əvəzliyi, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ َﺗﻴِﺸﺪﯼ‬ol anınq birlə tayışdı=o onunla sürüşməkdə yarışdı (III, 183). anınq şəxs əvəzliyi, ‫ َاﻧِﻨﮏ ﻣَﻨﮑﺰﯼ اَﻏﺪﯼ‬anınq mənqzi ağdı = onun rəngi dəyişdi (I, 134). anı şəxs əvəzliyi, ‫ ُال اَﻧﯽ اُﻗﺘﺎ ﻳَﺰﺗُﺮدﯼ‬ol anı okta yazturdı = o onu ox atmaqda yanıltdı, çaşdırdı, uddu (III, 107), 154

anqa şəxs əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﮑﺎ ﻳِﻐﺎج ﻳَﺮﺗُﺮدﯼ‬ol anqa yığaç yarturdı = o ona ağac yardırdı (III, 107). anqar şəxs əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﺴﺘُﻖ ﻳَﺴﺘﺎدﯼ‬ol anqar yastuk yastadı = o ona yastıq söykədi (III, 271). anda şəxs əvəzliyi, ‫ ِﺑﺰِﻧﮏ اَﻧﺪا ﺑﻴﺮ ﺟَﺮت اَﻟﻐ ُﻮﻣِﺰ ﺑﺎر‬bizinq anda bir çart alğumuz bar = bizim onda bir az alacağımız var (I, 351). andan şəxs əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪَن اَﻳﺪِم‬andan aydım = ondan sonra söylədim (I, 171). andın şəxs əvəzliyi, ‫ اُل َاﻧِﺪن ﮐُﺴﺪﯼ‬ol andın küsdi = o ondan küsdü (II, 40). olar şəxs əvəzliyi, ‫ اُﻻرﺑﻮُاﻳﺸﻎ اُﻗﺸﺘﻴﻼر‬olar bu ışığ ukuştılar = onlar bu işi anlayıb başa düşdülər, bu işi düşündülər (I, 235). olarda şəxs əvəzliyi, ‫ اُﻻردا ﻗﻮُﯼ ﺳﻴﻖ اُل‬olarda koy sık ol = onlarda qoyun azdır (III, 137). bu işarə əvəzliyi, ‫ ﺑ ُﻮ اُراﻏُﺖ اُل ﻳَﺘﻴﮑ ُﻮ‬bu urağut ol yənigü = bu qadın doğmaq üzrədir (III, 38), ‫ ﺑُﻮ َا ُژُن‬bu ajun = bu dünya (I, 144), ‫ ﺑُﻮ ﺑُﻮز اﻳﻨﯽ َﻧﺠَﺎ‬bu böz eni neçə = bu bezin eni nə qədərdir (I, 122), ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﺮ اُل ﺑُﺮﯼ اُﻟﻴﻐُﻮ‬bu uğur ol böri ulığu = indi qurdun ulaşma vaxtıdır (I, 193), ‫ ﺑﻮُاﻳﺶ ُاﺳُﻐﯽ ﻣُﻨﺪَغ‬bu ış osuğı mundağ = bu işin dəyişməsi belədir (I, 133). munı işarə əvəzliyi, ‫ اَﻣـﺪﯼ ﻣُﻨﯽ َاﻟِﻨﮏ‬əmdi munı alınq = indi bunu alın (III, 322). munu işarə əvəzliyi, ُ‫ ﻣﻮُﻧﻮ‬munu = bu, bunu deməkdir (III, 223). bunı işarə əvəzliyi, ‫ ﺑﻮُﻧﯽ َاﺗَﻢ دَن ﺧُﻤﺎر ُو ﺑُﻠﺪِم‬bunı atamdan xumaru buldım = bunu mən atamdan miras buldum, bu mənə atamdan miras qalmışdır (I, 436). munqar işarə əvəzliyi, ‫ ﻣُﻨﮑﺎر اَﻳﺪِم‬munqar aydım = buna söylədim (III, 325). munda işarə əvəzliyi, ‫ اُل ﻣُﻨﺪا اُل‬ol munda ol = o buradadır (I, 416). mundın işarə əvəzliyi, ‫ اُل ﻣُﻨﺪِن َﺑﺮِﻏﺴَﻖ َﺗﮑُﻞ‬ol mundın barığsak təgül = o buradan getməyi planlaşdırmamışdı (II, 75). ol işarə əvəzliyi, ‫ اُل اَر اُل ﻳَﻘﻼق ُﺗﻘُﺸﻐﺎن‬ol ər ol yawlak tokuşğan = o adam yaman çarpışan, davakar adamdır (I, 492), ‫ اُل َا ُژُن‬ol ajun = o dünya, axirət (I, 144). 155

anı işarə əvəzliyi, ‫ اُل اَﻧﯽ ﮐِﺸﻴﺪن اَﺑﻴﺪّﯼ‬ol anı kişidin abıttı=o onu hamıdan saxladı, gizlətdi (I, 257). anda işarə əvəzliyi, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪا اَردِم‬mən anda ərdim = mən orada idim (I, 171). andan işarə əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪن اوُﺳﺘُﻦ‬andan üstün = ondan yuxarı, ondan üstün (I, 170). bular işarə əvəzliyi, ‫ ﺑﻮُﻻر ﺑ ُﻮذُن اُل ﺗُﺘﺠﯽ ِﺗ ِﺮﻟﮑﺎن‬bular budhun ol tutçı terilgən = bunlar hər zaman [bir yerə] toplaşan bir boydur (I, 493). eylə işarə əvəzliyi, ‫ اَﻳﻼ‬E y l ə: elə, öylə. Oğuzca. ‫ اَﻳﻼ ﻗِﻠﻐِﻞ‬eylə kılğıl = elə et (I, 174), ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ اَﻳﻼ ُﺑﻴُﺮدﯼ‬ol anqar eylə buyurdu =o ona elə buyurdu (III, 182). andağ işarə əvəzliyi, ‫ اَﻧﺪَغ َارِﮎ ﮐﻴﻢ اُﺗﺎر‬andağ ərig kim utar = belə əri kim udar (I, 246), ‫ اُل اَﻧﺪَغ اَردﯼ‬ol andağ ərdi = o elə oldu, elə idi (I, 217). mundağ işarə əvəzliyi, ‫ اُش ﻣُﻨﺪَغ ﻗﻴﻞ‬uş mundağ kıl = iştə, belə et (I, 111), ‫ ُاﮐ َﺮﻳُﮑـﯽ ﻣُﻨـــﺪَغ اُق‬ögrəyügi mundağ ok = adət belədir ki (I, 213). kamuğ qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ َارَن ُﻗﻤُﻎ ﺗَﻘﺎر ُﮐﺴَﺸﺪﯼ‬ərən kamuğ tawar kösəşdi = hamı mal istədi (II, 131), ‫اُذﻟَﮏ َﻗﻤُﻎ ﮐُــﻔﺮَدﯼ‬ ödhlək kamuğ küfrədi = zaman tamam zəiflədi (I, 166), ‫ﻗَﻘـــﻼ‬ ‫ ر َﻗﻤُﻎ ﮐُﻼردﯼ‬kaklar kamuğ kölərdi = quru tamam göl oldu, torpaq bütünlüklə gölməçəyə dönlü (I, 230). bar+ça qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﺑُﺮﯼ ﺑَﺮﺟﺎ َاﻟِﺸﺪﯼ‬böri bar+ça ulışdı =bütün qurdlar ulaşdı (I, 237), ‫ ﺑَﺮﺟﺎ ﮐَﻠﺪﯼ ﻻر‬bar+ça kəldilər =hamısı gəldilər (I, 414), ‫ ﺑُﺬون ﺑَﺮﺟﺎ ﺳِﻘﻠِﺸﺪﯼ‬budhun bar+ça sıklışdı = xalq tamam sıxışdı (II, 223). təg+mə qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﺗَﮑﻤﺎ ﻳَﻨﮑﺎﻗﺘِﻦ ﺑ ُﻮدُن اَﻗﻠِﺸﺪﯼ‬təg+mə yanqaktın budun aklışdı = hər tərəfdən xalq axışdı (I, 277), ‫اَر‬ ‫ ﺗَﮑﻤﺎ ِﻗﻠِﻨﺞ ِﻗﻠِﻨﺪﯼ‬ər təg+mə kılınç kılındı = adam hər cür iş gördü (II, 174), ‫ﺟﺠَﮏ ُاﮐُﻠﺪﯼ‬ َ ‫ ﺗَﮑﻤﺎ‬təg+mə çəçək öküldi =hər bir çiçək yığıldı, bütün çiçəklər yığıldı (II, 278). tük+əl qeyri-müəyyən əvəzlik, ‫ ﻗُﻼن ﺗُﮑﺎل ُﻗ ُﻤﺘّـﯽ‬kulan tükəl kumuttı=bütün qulanlar coşdu (I, 256), ‫ ﺗُﮑﺎل اَﻟﻐِﻞ‬tükəl alğıl = tam al, hamısını al, bütünlüklə al (I, 410), ‫ ُﺗﮑَﻞ ﻳﺎﻏﯽ ﺗُﺮﯼ ﺗُﻐﺪﯼ‬tükəl 156

yağı töri toğdı = yağıların tozu qopdu, bütün yağılar qaçdılar (I, 445). kim sual əvəzliyi, ‫ ﺳ ُﻮزِن َاﻧِﮏ ﮐﻴﻢ ﺗُﺘﺎر‬sözin anınq kim tutar = kim onu dinləyər (II, 144). nə sual əvəzliyi, ‫ ﺑ ُﻮ ُاﻏُﻞ ﻧﺎﺗِﻴﺮ‬bu oğul nə ter = bu uşaq nə deyir (I, 142). neçə sual əvəzliyi, ‫ ﻧَﺠﺎ ِﻳﺘِﮏ ﺑِﺠﺎﮎ اَرﺳﺎ اوُزﺳﺎﺑِﻦ ُﻳﻨُﻮﻣﺎس‬neçə yitik biçək ərsə, öz sapın yonumas = bıçaq nə qədər iti olsa da, öz sapını yonmaz (I, 386), ‫ َاﻗﺠﯽ ﻧَﺠﺎ اَل ﺑﻠﺴﺎ َاذِغ اَﻧﺠﺎ ﻳﻮُل ﺑِﻠﻴﺮ‬awçı neçə al bilsə, adhığ ança yol bilir = ovçu neçə al, hiylə bilsə, ayı o qədər yol bilir (I, 132). nətək sual əvəzliyi, ‫ ﺑَﮏ ُﺑﺮِﻗﯽ َﻧﺘَﮏ‬bəg yorıkı nətək = bəyin xasiyyəti, rəftarı necədir (I, 379). kayu (türkcə) sual əvəzliyi, kayu nənq = hansı şey (I, 105). xayu sual əvəzliyi, ُ‫ ﺧَﻴﻮ‬xayu = hansı (III, 208). kanı sual əvəzliyi, ‫ اُﻏﻠُﻢ ﻗَﻨﯽ‬oğlum kanı =oğlum hanı, haradadır (III, 221). kanu (arğuca) sual əvəzliyi, kanu = hansı (I, 105). kaç sual əvəzliyi, kaç türlüg nənq = neçə növ əşya (I, 461), ‫ﻗَﺞ‬ ‫ ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﻴﺮدﯼ‬kaç yarmak berdi = neçə, nə qədər pul verdi (I, 337). kaçan sual əvəzliyi, ‫ َﻗﺠَﻦ ﮐُﺮﺳﺎ اَﻧﯽ ﺗُﺮﮎ‬kaçan körsə anı türk = haçan görsə onu türk (I, 358). kanda (türkcə) sual əvəzliyi, kanda ərdinq = harada idin (I, 415). xanda (oğuzca, qıpçaqca) sual əvəzliyi, ‫ ﺧَﻨﺪا اَردِﻧﮏ‬xanda ərdinq =harada idin (III, 208). kəndü təyini/qayıdış əvəzliyi, ‫ اُل ﮐَﻨﺪ ُو اَﻳﺪﯼ‬ol kəndü aydı = o özü dedi (I, 416), ‫ ﺗَﻘﯽ ﺑﻮُﻳﻨِﻦ اَﮐﺮﯼ ﺗِﻴﺮ‬،‫ ﻳِﻼن ﮐَﻨﺪ ُو اَﮐﺮِﻳﺴﻴﻦ ﺑِﻠﻤﺎس‬yılan kəndü əgrisin bilməs, təwi boynın əgri ter = ilan öz əyriliyini bilməz, dəvənin boynu əyridir deyər (I, 185). öz təyini/qayıdış əvəzliyi, ‫ اَر اوُز ِﺑ ِﺘﮑِﻦ ُﺗﺮُﻧﺪﯼ‬ər öz bitigin türündi = adam öz kitabını və ya məktubunu şəxsən özü dürdü, lülə şəklində bükdü (II, 167), ‫ اوُز ﻗَﺮﺗِﻨﮏ ﻗَﺮﺗَﻦ‬öz kartınq kartan =öz yaranı sağalt; məcazi: həddini aşma (I, 248).

157

d) Adlardan və fellərdən zərf yaradanlar: -ın zərf, ‫ ﺳَــــــﺮَﻧ ِﻠﻘِﻦ ﻳﻴﻐﻠَﻴ ُﻮ اَﻟﺘُﻦ ﻳِﻐﺎر‬saranlık+ın yığlayu altun yığar = xəsislikdən aylayaraq altun yığar (I, 481), ‫ ﺗَﻘﺮاﻗِﻦ ﮐَﻞ‬tawrak+ın kəl = tez gəl, davran gəl (I, 455), ‫ ﻗُﺘﻘــــِـﻠِﻘﻦ َﺗﺒِﻨﻐِﻞ‬kutkılık+ın tapınğıl = səmimiyyətlə xidmət et (II, 162). -in zərf, ‫ ﺗَﺮﮐِﻦ ﮐَﻞ‬tərk+in kəl = tez gəl (I, 433), ‫ اُل اَﻧﯽ ﺑِﺠﺎﮐِﻦ ﺳَﻨﺠﺪﯼ‬ol anı biçək+in sançdı = o onu bıçaqla vurdu, bıçaqladı (III, 364). -un, zərf, süsi ot+un oruldı = (düşmən) əsgəri ot kimi biçildi (I, 242). -ün zərf, ‫ َﺑﻘﱢﻞ اَﻧﮑﺎر اَذﮐ ُﻮُﻟﮑُﻦ‬bakkıl anqar edhgülüg+ün = ona yaxşılıqla bax (I, 186). -la zərf, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﻳَﻨﮑﻴﻼ ﻗِﻠﺪﯼ‬ol ışığ yanqı+la kıldı = o, işi yenidən gördü, təkrar başladı (III, 329), ‫ اُﻳﺎ َﻗﺪَش اُﻏﻠﻨﯽ ﺟِﻨﻼ ﺑُﻐﺎر‬uya kadaş oğlını çın+la boğar = qardaşı oğlunu gerçəkdən boğar (I, 150). -yu zərf, kaldım könqül tumlı+yu = könlüm donaraq qaldım (III, 266), yırtın yaka urla+yu = yaxasını yırtıb bağıraraq (I, 237), sıkrıp üni yurla+yu = səsi tutulana qədər qışqıraraq (I, 237). -yü zərf, Ağdı bulıt kökrə+yü, Yağmur, tolı səkri+yü, Kalık anı ügri+yü, Kança barır bəlgüsüz = Yüksəldi bulud kükrəyərək, Yağış, dolu səyriyərək, Hava onu sürüyərək, Hara gedir, bəlli deyil (I, 362), ulşıp ərən börlə+yü = ərənlər qurd kimi ulaşıb (I, 237). -miş+çə zərf, ‫ﺗُﻨﻼ ُﺑﻠِﺖ اُرﺗَﻨﺴﺎ اَﻗﻠُﮏ اُرﯼ ﮐَﻠﺪُرﻣِﺸﺠﺎ ﺑُﻠﻮُر ﺗَﻨﮑﺪا ُﺑﻠِﺖ اُرﺗَﻨﺴﺎ اَﻗﮑﺎ‬ ‫ ﻳَﻐﯽ ﮐِﺮﻣِﺸﺠﺎ ُﺑﻠُﻮر‬tünlə bulıt örtənsə, əwlük urı kəldür+mişçə bolur, tanqda bulıt örtənsə, əwgə yağı kir+mişçə bolur = axşam bulud qızarsa, qadın oğlan doğmuş kimi olur, dan üzü bulud qızarsa, evə düşmən girmişə bənzəyir (I, 284). -ça zərf, ‫ اُزاﻗﯽ ﺑِﻠﮑﺎ اَﻧﺠﺎ اَﻳﻤﻴﺶ‬uzakı bilgə an+ça aymış = keçmiş zaman bilgəsi belə demiş[dir] (I, 153), ‫ ﺑﻮ َاﻧِﮏ ﺟﺎ‬bu anınq ça = bu onun kimi (III, 199). -çə zərf, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺟﺎ‬ol məninq çə = o mənim kimi (III, 199). -ru zərf, ‫ اُل ﻳَﺸﺮ ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol yaş+ru kəldi = o, gizlin gəldi (III, 34), ‫َﻗﺬَش‬ ‫ ﺗَﺒﺎ اِت ﮐِﺒﯽ ﻗﻴﻨــﮑﺮُو َﺑﻘﺎر‬kadhaş taba ıt kibi kınq+ru bakar 158

=qohum-qardaş tərəfə it kimi əyri baxar (III, 27), ‫اَﻗﮑﺎ ﺳُﻘﺮُو‬ ‫ ﮐِﺮدِم‬əwgə sok+ru kirdim = evə icazəsiz, gizlincə girdim (I, 418). -rü zərf, ‫ اُل اَﻧﮑﺎر ﺗِﺘﺮُوﺑَﻘﺪﯼ‬ol anqar tit+rü baktı = o ona dik baxdı, dik-dik baxdı (II, 289). -sız+ın zərf, ‫ َﺗﻘَﺮﺳِــﺰِن َﻗﻠِﺐ ﺑَﮏ‬tawar+sız+ın kalıp bəg = bəy sərvətsiz qalıb (I, 367). -siz+in zərf, ‫ َارَﻧﺴِـﺰِن اَﻣﮑَﻴﻮُر‬ərən+siz+in əmgəyür = ərənsizlikdən əziyyət çəkir (I, 368). -ın zərf, ‫ ﻳﻠﻘﯽ ﻳﺰن اﺗﻠﻨــــﻮر‬yılkı yaz+ın atlanur = ilxı yazda at olur, atlaşır (I, 309), ‫ وُز َﮐﻠِﮑﯽ ﻳﺎﻳِﻦ ﺑَﻠﮑُﻮﻟُﮏ‬küz kəligi yay+ın bəlgülüg = payızın gəlişi yaydan bəllidir (III, 160), ‫اُل ﻗَﺮ َﻗﻤُﻎ‬ ‫ ﻗﻴﺸِﻦ اِﻧﺎر‬ol kar kamuğ kış+ın inər = bütün qar qışda yağar (II, 213). -lə zərf, ‫ ﺗُﻨﻼ ُﻳﺮُب ﮐُﻨﺪُز ﺳَﻘﻨُﻮر‬tün+lə yorup kündüz səwnür = gecə ikən yol gedən gündüz sevinər (III, 79). -din zərf, ‫ اُﻧﮑﺪُن َﻧﻠَﮏ ﻳَﻠﻘَﺮ َﻣﺪِﻧﮏ‬önq+din nələk yalwarmadınq = nədən öncə yalvarmadın (I, 476). -dün zərf, ‫ اُﻧﮑﺪُن ُﻳﺮِت‬önq+dün yorıt = atını öndən sür (I, 176). -ın zərf, ‫ ﺑ ُﻮ ﺗﻴﺬﻳﻦ ﮐَﻠﺪﯼ‬bu tıdh+ın kəldi = bu vaxtda gəldi, bu vaxt gəldi (III, 168). -in zərf, ‫ ـِﻴـﺪن ﺗَﻠـِﻢ ُاﮐُﻨﺪﯼ‬kid+in təlim ökündi =sonra çox peşman oldu (I, 246). ok zərf, ‫ اَﻣﺪﯼ اُق اَﻳﺪِم‬əmdi ok aydım = elə indicə dedim (I, 112), ‫ﺑَﻴﺎ‬ ‫ اُق ﮐَﻠﺪﻳﻢ‬baya ok kəldim = bayaq gəldim (I, 112). -ru zərf, ‫ اُل ﻧﺎر ُو َاﺗِﻨﺪﯼ‬ol na+ru atındı = o, bir tərəfə atıldı, yuvarlandı (I, 245), ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﻐﺮُو ﻳُﺮﻳﻤﺎس‬ol anqar yağ+ru yorımas =o onun həndəvərinə yaxın getməz (III, 34). -ra zərf, ‫ﺟﻘِﺐ ﺗﺎﻏِﻎ اُﺗﺎر‬ ِ ‫ ﺗَﻤﻐﺎ ﺳُﻘﯽ ﺗَﺸﺮا‬tamğa suwı taş+ra çıkıp tağığ ötər = damğa suyu kənara çıxıb dağı ötər (I, 420). -rə zərf, ‫ﺟﻐِﻞ ِﺗﻐِﻞ ﻗِﻠﺪﯼ‬ ِ ‫ اُق ﮐﻴﺶ اِﺟﺮا‬ok kiş iç+rə çığıl-tığıl kıldı = ox sadaxda, oxdanın içində çığıl-tığıl etdi (I, 392), ‫ﺗَﮑﺮا اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬ təg+rə alıp əgrəlim = dövrəyə alıb mühasirə edək (II, 41). -ru zərf, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﺳﺎ ﻳَﺮﺑُﺰ ُاُﺗﺮُو َﮐﻠُﺮ‬.‫ ﻳِﻼن ﻳَﺮﺑُﺰدِن ﻗَﺠﺎر‬yılan yarpuzdın kaçar, kança barsa, yarpuz ut+ru kəlür = ilan yarpızdan qaçar, hara getsə, qabağına yarpız çıxar (III, 41). 159

-rü zərf, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bə+rü kəl = ey, bəri gəl (I, 110). -tın zərf, ‫ ﺗَﮑﻤﺎ ﻳَﻨﮑﺎﻗﺘِﻦ ﺑ ُﻮدُن اَﻗﻠِﺸﺪﯼ‬təgmə yanqak+tın budun aklışdı =hər tərəfdən xalq axışdı (I, 277). -ə zərf, ‫ ﮐَﻠــﻨﮑِﺰ َﻟﻴُﻮ اَﻗ ِﺘﻤِﺰ‬kəndlər üz+ə çıktımız = şəhərlərin üstünə, üzərinə çıxdıq (I, 353). -tən zərf, ‫ ُﺗﺮُو ﺗُﻨﮑﻠُﮏ ﺗَﻦ ﺟِﻘﺎر‬törü tünqlük+tən çıkar = törə bacadan çıxar (II, 46). e) Adlardan və fellərdən fel yaradanlar: -a fel, ‫ اَر ﻗِﺸﻼغ دا ﻳَﺰادﯼ‬ər kışlağda yaz+a+dı = adam yayı qışlaqda keçirdi (III, 80), ‫ اَر اَش اَﺷﺎدﯼ‬ər aş aş+a+dı = adam yemək yedi (III, 237). -ə fel, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺗَﻘﺎرِن ﮐُﺠﺎدﯼ‬ol anınq tawarın küç+ə+di = o onun malına əl qoydu, taladı (III, 240), ‫ اُل ﻣَﻨﺪا ﺗُﻨﺎدﯼ‬ol məndə tün+ə+di = o mənim yanımda gecələdi (III, 250). -u fel, ‫ اَر ﺑَﻴﻮُدﯼ‬ər bay+u+dı = adam varlandı (III, 251). -ü fel, ‫ ﻳِﻴﺮ ﮐِﻴﻨﮑﻮُدﯼ‬yer kinq+ü+di = yer genidi, yer genişləndi (III, 344). -ı fel, ‫ ﺑُﺮوُن َﻗﻨَﺪﯼ‬burun kan+a+dı = burun qanadı». Bir adamın bədəninin hər hansı bir yeri qanasa, yenə belə deyilir. Əsli «‫ ﻗﺎﻧﻴﺪﯼ‬kan+ı+dı»dır (III, 251). -i fel, ‫ﻏﺖ ﻳَﻨﻴﺪﯼ‬ ُ ‫ اُرا‬urağut yən+i+di = qadın doğdu (III, 82). -at fel, ‫ ﺗﺎﯼ َا َﺗﺘّﯽ‬tay at+at+tı = day at oldu, atlaşdı (I, 250). -ət fel, ‫ ﻗﻴﺰ ﮐُﺮ َﮐﺘّﯽ‬kız körk+ət+ti = qız gözəlləşdi, görklü oldu (II, 324). -ut fel, ‫ اُل اَﻧﮑﺎر َاﻗِﻦ َﺗ ُﺮﺗّﯽ‬ol anqar əwin tar+ut+tı = o ona evini dar elədi (II, 296). -üt fel, ‫ اُل اُﻏﻠِﻨﯽ ُﺑ ُﺬﺗّﯽ‬ol oğlını büdh+üt+ti=o, oğlunu oynatdı (II, 296). -ar fel, ‫ ﺗَﻠﻘﺎ َاﻟَﺮدﯼ‬talka al+ar+dı = üzüm qızardı (I, 229), ‫ﮐُﻮﮎ ُﺑﺴَﺮدﯼ‬ kök pus+ar+dı = göy dumanlandı, buludlandı, sis bürüdü (II, 113). -ər fel,‫ ﮐُﻮﮐَﺮدﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬kög+ər+di nənq = nəsnə göyərdi, göy rəngini aldı (II, 118), ‫ ﮐ ُﻮﻟَﺮدﯼ ﺳﻮُڤ‬köl+ər+di suw = su gölləndi, yığıldı (II, 118). 160

-ğar fel, ‫ اُل اَت ﺳُﻘﻐَﺮدﯼ‬ol at suw+ğar+dı = o, at suvardı (II, 200), ‫اُل‬ ‫ ﻣَﻨﯽ اَﺗﻐَﺮدﯼ‬ol məni at+ğar+dı = o məni ata mindirdi, I, 265). -gər fel, ‫ اُل َاﺗِﻦ اَﻗﮑﺎ اِﺟﮑَﺮدﯼ‬ol atın əwgə iç+gər+di = o, atını evə çəkdi (I, 266). -ğır fel, ‫ ﻳﻴﺮ ﺗُﺰﻏِﺮدﯼ‬yer toz+ğır+dı = yerdən toz qopan kimi oldu (II, 191). -gir fel, ol manqa kəl+gir+di = o mənim yanıma gəlmək istədi (II, 207). -kar fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﻣُﻨﮑﻘَﺮدﯼ‬ol anı munq+kar+dı = o onu iztiraba, sıxıntıya saldı (III, 345). -kər fel, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﺗُﺒﮑَﺮدﯼ‬ol ışığ tüp+kər+di = o, işin əslini, kökünü araşdırdı və izinə düşdü (II, 192). -da fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﺑَﻐﺪادﯼ‬ol anı bağ+da+dı = güləşdə onu sarmaya saldı, onun ayağına sarma verdi (II, 342). -də fel, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ اُﻧﺪادﯼ‬ol məni ün+də+di = o məni çağırdı, hayladı (I, 300). -ta fel, ‫ ﺑَﮏ اَﻧﯽ اُﻗ َﺘﺘّﯽ‬bəg anı ok+ta+t+tı = bəy ona ox atdırdı (I, 291). -la fel, ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗﺮِﻧﻼدﯼ‬ol anı karın+la+dı = o onun qarnına vurdu (III, 302), ‫ اُل اَﻧﯽ اُﻏﺰُﻻدﯼ‬ol anı oğuz+la+dı = o onu oğuz saydı, oğuzlara nisbət qıldı (III, 302), ‫ اُل اَﻧﯽ ِﻗﻠِﺠﻼدﯼ‬ol anı kılıç+la+dı = o onu qılıncladı, qılıncla vurdu (III, 302), ‫ﺑﺎﻣُﻖ‬ ‫ ُارُﻏﻼدﯼ‬pamuk uruğ+la+dı = pambığı çiyiddən ayırdı (III, 302), ‫ ﺗَﻨﮑﺮﯼ ﻣَﻨﯽ َاﻏِﺮﻻدﯼ‬tənqri məni ağır+la+dı = tanrı məni əzəzlədi» (III, 302), ‫ اَر ﺗﺎﻏﺪا ﻳَﻴﻼدﯼ‬ər tağda yay+la+dı =adam dağda yayladı (III, 277), ‫ اِﻧﮑﺎﮎ ﺑُﺰاﻏﻮُﻻدﯼ‬inqək buzağu+la+dı = inək buzov doğdu, buzovladı (III, 82), ‫ ﻗُﺶ ﺑَﻼﻻدﯼ‬kuş bala+la+dı = quş balaladı (III, 82). -lə fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ُﺑﮑُﺮﻻدﯼ‬ol anı bögür+lə+di = o onun böyrəyinə vurdu (III, 302), ‫ﮑﻼّدﯼ‬ ِ‫ﺟ‬ ِ ‫ اُل اَﻧﯽ‬ol anı çigil+lə+di = o onu çigillərə nisbət qıldı, çigil saydı (III, 302), ‫ اَر اﻳﺸﻘﺎ اِرﺗﺎﻻدﯼ‬ər ışka ertə+lə+di = adam işə erkən, ertədən başladı (I, 332), ‫اَرﺳﻼن‬ ‫ َاﻧُﮑﻼدﯼ‬arslan ənük+lə+di = aslan balaladı (I, 326), ‫اُل ﻗﻴﺰِن‬ ‫ َاﮐَﺘﻼدﯼ‬ol kızın əgət+lə+di = o, qızına cariyə verdi, qızı ilə ər evinə cariyə göndərdi (I, 319). 161

-la+n fel, ‫ اَر َاﺗِﻎ ﻗﻴﺰﻟَﻨﺪﯼ‬ər atığ kız+lan+dı = adam atı bahalı hesab etdi (III, 191), ‫ اُل َاَﻧﯽ ﻗﻴﺰﻟَﻨﺪﯼ‬ol anı kız+lan+dı = o onu öz qızlarından biri saydı, öz qızları yerində tutdu (III, 191), ‫ﺗﺎغ‬ ‫ ﺗﻴﺘﻠَﻨﺪﯼ‬ağ tıt+lan+dı = dağ şam ağacı ilə örtüldü, ağaclandı (III, 191), ‫ اَر اَﺗﻠَﻨﺪﯼ‬ər at+lan+dı = adam atlandı, ata mindi (I, 288). -lə+n fel, ‫ اَر ﺗِﻠﮑ ُﻮﻟَﻨﺪﯼ‬ər tilkü+lən+di = adam tülküləndi, yaltaqlandı (III, 194), ‫ ﮐِﺸﯽ ﮐِﺮﺑِﻴﻠَﻨﺪﯼ‬kişi kirpi+lən+di = adam sərtləşərək kirpi kimi büzüldü və qaş-qabaq tökdü (III, 193), ‫ اَر ﺑُﺮ َﮐﻠَﻨﺪﯼ‬ər bürgə+lən+di = adam qəzəbindən birə kimi sıçradı, birələndi (III, 194). -la+ş fel, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ﺑِﺮﻻ ﺗَﺘﻠَﺸﺪﯼ‬olar ikki birlə tat+laş+dı=onlar ikisi birlikdə tatca, farsca danışdılar (II, 215),‫ اُل ِاﮐّﯽ ﺑِﻼ ﺳَﺠﻠَﺸﺪﯼ‬ol ikki bilə saç+laş+dı = onlar ikisi saçlaşdı (II, 222). -lə+ş fel, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﮐُﺰﻟَﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə köz+ləş+di =o mənimlə göz-gözə baxmaqda yarışdı (II, 229), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اِﺷﻠَﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə iş+ləş+di=o mənimlə işdə yarışdı». Yardım da belədir (I, 276), ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ اَرﻟَﺸﺪﯼ‬olar ikki ər+ləş+di=onlar ikisi ər olmaqda yarışdılar (I, 276). -la+t fel, ‫ اُل اَت ﺗُﺰ َﻟﺘّﯽ‬ol ət tuz+lat+tı = o, ət duzlatdı (II, 326), ‫اُل اَﻧﯽ‬ ‫ ﺗَﺸ َﻠﺘّﯽ‬ol anı taş+lat+tı = o onu daşlatdı (II, 326), ‫ اُل َاﺗِﻦ ﺗَﻐ َﻠﺘّﯽ‬ol atın tağ+lat+tı = o, atını dağlatdı (II, 327), ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ِاﻗِﻖ اَﻗ َﻠﺘّﯽ‬ol manqa ıwık aw+lat+tı = o mənə geyik ovlatdırdı (I, 259). -lə+t fel, ‫ اُل اَﻧﯽ ﺳَﻨ َﻠﺘّﯽ‬ol anı sən+lət+ti = o ona «sən» dedirtdi (II, 39), ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﻴﺮ اَﻧﯽ اِﮐ َﻠﺘّﯽ‬bu yer anı ig+lət+ti = bu yer onu xəstələndirdi (I, 295). -sı fel, ‫ ﺳِﺮﮐﺎ ﺳُﻘﺴِﺪﯼ‬sirkə suw+sı+dı = sirkənin tündlüyü azaldı (III, 258), ‫ ُازُم َاﺟِﻐﺴﻴﺪﯼ‬üzüm açığ+sı+dı = üzüm turşudu (I, 307). -si fel, ‫ َاﺷَﺞ ﮐَﻨﮑِﺮﺳﻴﺪﯼ‬aşıç kənqir+si+di = qazanın dibi yandı, qazandan iy yüksəldi (I, 354). -sin fel, ‫ اُل ﺑ ُﻮاَﻗﻨﯽ اَﻗﺴِﻨﺪﯼ‬ol bu əwni əw+sin+di = o bu evi öz evi saydı, oraya yerləşdi (I, 286), ‫ ُاﻏُﻞ اَرﺳِﻨﺪﯼ‬oğul ər+sin+di =uşaq böyüyüb kişiləşdi (I, 286). 162

-(a)dh fel, ‫ اَر ﺗُﻤﻠُﻐﻘﺎ ﺑﻮُذﺗﯽ‬ər tumluğka bu+dh+tı = adam soyuqda buydu, dondu və öldü (III, 377),‫ اَذﮐ ُﻮاَﺗﯽ ﻗَﻠﻴﺮ‬،‫ﻳَﻨﮑﻠُﻖ اُﻏﻠﯽ ﻳﻮُﻗﺎذُور‬ yalnquk oğlı yok+adh+ur, edhgü atı kalır = adəm oğlu ölər, yaxşı adı qalar (III, 332). -ədh fel, ‫ اُﻏﻼن ﺑِﻠﮑﺎذﺗﯽ‬oğlan bilg+ədh+ti = uşaq ağıllandı (II, 325), ‫ اُﻏﻮُل َارَذﺳﺎ اَﺗﺎ ﺗِﻨ ُﻮر‬oğul ər+ədh+sə, ata tınur = oğul yetişsə, ata dincələr (I, 250). -a fel, ‫ ﻗُﺒﺰادﯼ‬kupz+a+dı = qopuz çaldı (I, 69). -ə fel, ‫ ﺗَﺒﺰادﯼ‬təpz+ə+di = həsəd etdi (I, 69) -t fel, ‫ َﺗﺮِغ َارِﺗﯽ‬tarığ arı+t+tı = taxıl təmizlədi (I, 69), ‫ ﺗُﻮن ُﻗﺮُﺗﯽ‬ton kuru+t+tı = paltar qurutdu (I, 69). -çur fel, ‫ ﻳَﻐﻤُﺮ ﺗَﻤﺠُﺮدﯼ‬yağmur tam+çur+dı = yağış səpələdi (II, 189). -çür fel, ‫ اُل ِاﮐّﯽ اَر ﮐِﮑﺠُﺮدﯼ‬ol ikki ər kik+çür+di = o, iki adamı birbirinin üzərinə salışdırdı (II, 206). -çuk fel, ‫ اَر ﺗُﻨﺠُﻘﺘﯽ‬ər tun+çuk+tı = adam tıncıxdı (II, 232), ‫ﺳﻐُﺮ‬ ُ ‫ ﺗُﻨﺠُﻘﺘﯽ‬soğur tun+çuk+tı = ada dovşanı qış yuxusu üçün öz yuvasına çəkildi (II, 232). -dı fel, ‫ اَت اُﻟﺪ اُﻟﺪﻳﺪﯼ‬at ul+dı+dı = at nalsız, yalınayaq qaldı (I, 300), ‫ اُل ِﻗﻠِﺞ ﻗُﻨﺪﻳﺪﯼ‬ol kılıç kun+dı+dı = o, parlatğıcla qılınc parıldatdı (III, 253). -di fel, ‫ اُل ﻳِﻨﺠﻮ اَﻗﺪﻳﺪﯼ‬ol yinçü əw+di+di = o, inci yığdı, topladı (I, 300). -ıl fel, məchul növ, ‫ ِﺑﺘِﮏ ُاﻗِﻠﺪﯼ‬bitik ok+ıl+dı = kitab oxundu (I, 244). -il fel, məchul növ, ‫ ﺳﻮُڤ َﮐﺠِﻠﺪﯼ‬suw keç+il+di = su keçildi (II, 158). -ul fel, məchul növ, ‫ َﮐﻴِﮏ ُﺗﺘُﻠﺪﯼ‬keyik tut+ul+dı = geyik tutuldu (II, 146). -ül fel, məchul növ, ‫ ُﮐﺮُﻟﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬kör+ül+di nənq = nəsnə görüldü (II, 159). -ın fel, məchul növ, ‫ ِﺑﺘِﮏ ُاﻗِﻨﺪﯼ‬bitik ok+ın+dı = kitab oxundu (I, 248). -in fel, məchul növ, ‫ ﺗَﺮﯼ ِﺗﻠِﻨﺪﯼ‬təri til+in+di = dəri uzununa zol-zol kəsildi (II, 169). 163

-un fel, məchul növ, ‫ ِﻳﺘَﮏ ُﺑﻠُﻨﺪﯼ‬yitük bul+un+dı = itik tapıldı (II, 165). -ün fel, məchul növ, ‫ ﺗُﺰﻟُﻨﺪﯼ ﻳﻴﺮ‬tüzl+ün+di yer = yer düzləndi, hamarlandı (II, 244). -la+l fel, məchul növ, ‫ َﮐﻴِﮏ اَﻗﻠَﻠﺪﯼ‬keyik aw+la+l+dı=geyik ovlandı (I, 317), ‫ ﮐُﻨﮑﻠَﮏ ﺑُﻐﻤَﻘﻠﻠَﺪﯼ‬könqlək boğmak+la+l+dı= köynək düymələndi (III, 305). -lə+l fel, məchul növ, ‫ ﻗﻮُﯼ اَﺗﻠَﻠﺪﯼ‬koy ət+lə+l+di=qoyun ət edildi (I, 316), ‫ اَر ﺗَﻘﺎرﯼ اُﺑﻠَﻠﺪﯼ‬ər tawarı üp+lə+l+di = adamın malı talan edildi (I, 316), ‫ اﻳﺶ اِﺷﻠَﻠﺪﯼ‬iş iş+lə+l+di = iş işləndi (I, 317). -duk fel, məlum növ, ‫ ﺑُﻠﺪُﻗﺘﯽ ﻧﺎﻧﮏ‬bul+duk+tı nənq = nəsnə tapıldı (II, 231). -dük fel, məlum növ, ‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek bilmə+dük kişidə yeg = tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır (III, 159). -ık fel, məlum növ, ,‫ ﻳَﻐﯽ ﺳَﻨﺠِﻘﺘﯽ‬yağı sanç+ık+tı =düşmən yenildi, məğlub oldu (II, 232), ‫ اَراَﺟﻴﻘﺪﯼ‬ər aç+ık+dı = adam acdı (I, 239). -ik fel, məlum növ, ‫ ﺗﻮُن ِﮐﺮِﮐﺘﯽ‬ton kir+ik+ti = paltar kirləndi (II, 143). -uk fel, məlum növ, ‫ ﻳﻴﻠﻘﯽ ُﻳﺘُﻘﺪﯼ‬yılkı yut+uk+dı = ilxı quraqlıqdan lap arıqladı, bir dəri, bir sümük qaldı (I, 70), ‫ ِﻗﻠِﺞ ُﺗﺘُﻘﺘﯽ‬kılıç tut+uk+tı = qılınc paslandı (II, 143). -ük fel, məlum növ, ‫ ﻗﻮُﯼ ُﺑﻠُﮑﺘﯽ‬koy böl+ük+ti = qoyun bölüklərə ayrıldı (II, 144). َ ‫ اُل‬ol saçın tara+n+dı = o, saçını -n fel, qayıdış növ, ‫ﺳﺠِﻦ َﺗﺮَﻧﺪﯼ‬ daradı, başqasının köməyi olmadan özü daradı (II, 166). ‫ اَرَارِﻧﺪﯼ‬ər arı+n+dı = adam təmizləndi, yuyundu (I, 246). -ın fel, qayıdış növ, ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎﻗِﻦ َاﻟِﻨﺪﯼ‬ol yarmakın al+ın+dı = o, pulunu başqasının köməyi olmadan özü aldı (I, 71). -in fel, qayıdış növ, ‫ اَر اﻳﺸِﻦ ِﺑﻠِﻨﺪﯼ‬ər ışın bil+in+di = adam işini bildi (II, 165), ‫ اَر ﻳﺎ ُزﻗِﻦ ِﺑﻠِﻨﺪﯼ‬ər yazukın bil+in+di = adam suçunu anladı, söylədi, boynuna aldı, etiraf etdi (I, 165). 164

-un fel, qayıdış növ, ‫ ﺑَﮏ ﻣَﻨﯽ ُاﻏُﻞ ُﺗﺘُﻨﺪﯼ‬bəg məni oğul tut+un+dı = bəy məni oğulluğa qəbul etdi (II, 165), ‫ اَر َﮐﻴِﮏ ُﺗﺘُﻨﺪﯼ‬ər keyik tut+un+dı = adam təkbaşına geyik tutdu (II, 165), ‫اُل اوُزن‬ ‫ ُارُﻧﺪﯼ‬ol özin ur+un+dı = o, bir işə peşman olduğu üçün özözünü döydü (I, 246). -ün fel, qayıdış növ, ‫ اُل ُ ُﺗﮑُﻮن ُﺗﮑُﻨﺪﯼ‬ol tügün tüg+ün+di = o, təkbaşına düyün düydü (II, 165), ‫ اُل ا ُوزِن ُاﮐُﻨﺪﯼ‬ol özin ög+ün+di = o özünü öydü, öyündü (I, 248). -l fel, qayıdış növ, ‫ اَر ﺗَﺮآﺎ ِﺑﻴَﻠﻠﺪﯼ‬ər tərkə bələ+l+di = adam tərə bələndi, tərə batdı, tərlədi (III, 189). -ıl fel, qayıdış növ, ‫ اَﺳﺮُﮎ َاذِﻟﺪﯼ‬əsrük adh+ıl+dı = sərxoş ayıldı (I, 245). -il fel, qayıdış növ, ‫ ﺳ ُﻮ َﺗﻠِﻢ اِرﮐِﻠﺪﯼ‬sü təlim irk+il+di = çox əsgər toplandı (I, 284). -ul fel, qayıdış növ, ‫ ﻳِﻴﺮُاﻳُﻠﺪﯼ‬yer oy+ul+dı = yer oyuldu, çuxurlaşdı (I, 279). -ül fel, qayıdış növ, ‫ اَر اُﻓﮑﺎ ﺳِﻨﺪا ُارُﻟﺪﯼ‬ər öpkəsində ür+ül+di = adam qəzəbindən şişdi, qabardı (I, 242). -ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ اوُن اَﻟﮑَﺸﺘﯽ‬ol anqar un əlgə+ş+ti = o, un ələməkdə ona kömək etdi (I, 275). -ış fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﻳِﻴﺮ َﻗﺰِﺷﺪﯼ‬ol manqa yer kaz+ış+dı = o mənə yer qazmaqda kömək etdi (II, 130), ‫اُل‬ ‫ َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ ﺗَﻘ َﺮﺗِﺸﺪﯼ‬ol anınq birlə tawrat+ış+dı = o, davranmaqda (hansımız daha sürətliyik deyə) onunla yarışdı (II, 341), ‫اُل‬ ‫ اَﻧﮑﺎر ﺗُﮑﻮُن َﻳﺰِﺷﺪﯼ‬ol anqar tügün yaz+ış+dı=o ona düyün açmaqda kömək etdi. Yarışma da belədir (III, 69). -iş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﻳِﻨﺠُﻮ ِﺗﺰِﺷﺪﯼ‬ol məninq birlə yinçü tiz+iş+di = o mənimlə inci düzməkdə yarışdı (II, 130). -uş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَڤ ُﺑﺰُﺷﺪﯼ‬ol manqa əw boz+uş+dı = o mənə çadır sökməkdə yardım etdi, evi sökməkdə kömək etdi (II, 130). -üş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُﮐﺮُﺷﺪﯼ‬ol məninq birlə kör+üş+di = o mənimlə göz-gözə gəldi (II, 129), ‫اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﻳِﻴﺮ‬ 165

‫ ُﺗﺰُﺷﺪﯼ‬ol manqa yer tüz+üş+di = o mənə yeri düzəltməkdə, hamarlamaqda kömək etdi (II, 130). -ruş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﺳُﻘﺪا ﺟُﻤﺮُﺷﺪﯼ‬olar məninq birlə suwda çum+ruş+dı = onlar mənimlə birlikdə suya dalmaqda, cummaqda yarışdılar (II, 216), ‫اُل اَﻧﮑَﺮ ﻗِﺴﻤﺎق‬ ‫ ﻗِﺴﺮُﺷﺪﯼ‬ol anqar kısmak kıs+ruş+dı = o ona üzəngi qayışını qısaltmaqda, gödəltməkdə kömək etdi (II, 225). -rüş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ﺗﻮُن ﮐَﺬرُﺷﺪﯼ‬olar ikki ton kedh+rüş+di = onlar ikisi bir-birinin paltarını geyindilər (II, 228). -la+ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُﻻر ِاﮐّﯽ ُﻗﻨُﻘﻠَﺸﺪﯼ‬olar ikki konuk +laş+dı = onlar ikisi bir-birinə qonaq oldular (II, 257). -lə+ş fel, qarşılıqlı-müştərək növ, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ﮐُﺰ َﻟﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə köz+ləş+di = o mənimlə göz-gözə baxmaqda yarışdı (II, 229), ‫ ﺑﻴﺮ ﻧﺎﻧﮏ ﺑﻴﺮﮐﺎ ﺗَﻨﮑﻠَﺸﺪﯼ‬bir nənq birgə tənq+ləş+di = bir nəsnə o biri ilə tənləşdi, bərabərləşdi (III, 345). -t fel, icbar növ, ‫ اُل ﻗﻮُزﯼ ُﺑ َﻠﺘّﯽ‬ol kuzı bula+t+tı = o, quzunu qazanın buğunda bişirtdi (II, 302), ‫ﺟ َﻠﺘّﯽ‬ ِ ‫ اُل ﮐَﺒﺎﮎ‬ol kəpək çıla+t+tı = o, kəpəyi islatdırdı (II, 302), ‫ اُل ﺑِﺠﺎﮎ ِﺑﻠَﺘﯽ‬ol biçək bilə+t+ti = o, bıçaq itilətdi (o, bıçağın itilənməsini və bülöv ağzına çəkilməsini əmr etdi, II, 302), ‫ اُل ُﻗ ُﻨﻘُﻎ اَﻗﺪا ُﺗ َﻨﺘّﯽ‬ol konukuğ əwdə tünə+t+ti=o, qonağı evdə gecələtdi (II, 304). -ıt fel, icbar növ, ‫ﺟ ِﺒﺘّﯽ‬ َ ‫ ﺑَﮏ َاﻧِﮏ ﺑُﻴﻨِﻦ‬bəg anın boynın çap+ıt+tı = bəy onun boynunu vurdurdu (II, 293), ‫ﺠﺘّﯽ‬ ِ ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗ‬ol anı kaç+ıt+tı = o onu qaçırtdı (II, 294). -it fel, icbar növ, ‫ اُل َﺗﺮِغ َا ِﮐﺘّﯽ‬ol tarığ ək+it+ti = o, toxum əkdirdi (I, 255), -ut fel, icbar növ, ‫ﺷﺘّﯽ‬ ُ ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ُﻳﻐُﺮﻗﺎن َا‬ol manqa yoğurkan aş+ut+tı =o mənim üstümə yorğan ötrdürdü, yorğan örtməyi əmr etdi (I, 253). َ ‫ اَر‬ər saçın yül+üt+ti = adam saçını -üt fel, icbar növ,‫ﺳﺠِﻦ ُﻳُﻠﺘّﯽ‬ düzəltdirdi, təraş etdirdi (II, 307). -ir fel, icbar növ, ‫ ﻳﺎﻏﻨﯽ ﺗَﺮﻳﮑﺎ ﺳِﻨﮑِﺮدﯼ‬yağnı tərigə sinq+ir+di = yağı dəriyə hopdurdu, yedirtdi (III, 340). 166

-ur fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﯽ َﻗﺠُﺮدﯼ‬ol anı kaç+ur+dı = o onu qaçırtdı (II, 120). -ür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﯽ َﮐﺠُﺮدﯼ‬ol anı keç+ür+di = o onu keçirtdi (II, 120). -ğur icbar növ, ‫ اُل َاﺗِﻎ ﺗُﺮﻏُﺮدﯼ‬ol atığ tur+ğur+dı = o, atı durdurdu, zəiflətdi, durğunlaşdırdı, arıqlatdı (II, 191). -gür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ِﺑﺘِﮏ اُﺗﮑُﺮدﯼ‬ol əwgə bitik öt+gür+di = o, evə məktub yolladı (I, 266). -kür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﮑُﺮ اِت ﺗُﺘﮑُﺮدﯼ‬ol anqar ıt tüt+kür+di = o ona it(ini) qısqırtdı (II, 109). -ğur+t fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ ﺗُﺬﻏُﺮﺗﱡﻢ‬mən anı todh+ ğur+t+tum = mən onu doyurtdum (I, 254), ‫َاﻧِﮏ َاﺗِﻦ اَرﻏُﺮﺗّﯽ‬ anınq atın ar+ğur+t+tı = onun atını yordurdu (I, 268). -ğur+tur fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ اَرﻏُﺮﺗُﺮدﯼ‬ar+ğur+tur+dı = [yordurtdurdu] (I, 268). -kür+tür fel, icbar növ, icbarın icbarı, ‫ اَﺷﮑُﺮﺗﺮُدﯼ‬üş+kür+tür+di =[xatırlatdırdı] (I, 268). -dur fel, icbar növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَﺗﻤﺎﮐِﮏ ﻳﺎﻏﻘﺎ ﻣَﻨﺪُردﯼ‬ol manqa ətməgig yağka man+dur+dı = o mənə çörəyi yağa batızdırdı (II, 208). -dür fel, icbar növ, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اَت ﻣُﻨﺪُردﯼ‬ol manqa at mün+dür+di = o mənə at minməyi əmr etdi (II, 208). -tur fel, icbar növ, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪَن ﻳَﺮﻣﺎق اَﻟﺘُﺮدُم‬mən andan yarmak al+tur+dum = mən ondan pul aldırdım (I, 264). -sık fel, təsirsiz fel, ‫ اَراَرﺳِﻘﺪﯼ‬ər ar+sık+dı = adam aldadıldı (I, 70). -sik fel, təsirsiz fel, ‫ﺠﻐَﯽ اَر ﻳَﺘﺴِﮑﺘﯽ‬ ِ ‫ َﻗ‬kaçığay ər yet+sik+di = qaçan adama yetildi (III, 115), ‫ اُل اَرﺑِﻠﺴِﮑﺘﯽ‬ol ər bil+sik+ti = o adamın gizlətdiyi şey və özü bilindi, faş oldu, üzə çıxarıldı (I, 71). -suk fel, təsirsiz fel, ‫ اَرﺳُﻴﺴُﻘﺪﯼ‬ər soy+suk+dı = adama soyuq dəydi (I, 70), ‫ اَر ﻳَﻐﯽ ﻗﺎ ﺗُﺘﺴُﻘﺪﯼ‬ər yağıka tut+suk+dı = adam düşmənə əsir düşdü, tutuldu, yaxalandı (II, 231). -uz fel, təsirli fel, ‫ اَر ﺳﻮُڤ َﺗﻤُﺰدﯼ‬ər suw tam+uz+dı = adam su damlatdı (II, 180). 167

-üz fel, təsirli fel, ‫ اُراﻏُﺖ اُﻏﻠِﻨﮑﺎ ﺳﻮُت َاﻣُﺰدﯼ‬urağut oğlınqa süt əm+üz+di = qadın uşağına süd əmizdirdi (I, 230). -duz fel, təsirli fel, ‫ اُل ﺗَﻘﺎر اَﻟﺪُزدﯼ‬ol tawar al+duz+dı = o, malı əlindən aldırdı, onun malı soyuldu (II, 120). -düz fel, təsirli fel, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اﻳﺶ ﺑِﻠﺪُزدﯼ‬ol manqa ış bil+düz+di = o mənə iş bildirdi, öyrətdi (II, 212). -tür fel, icbar növ, ‫ اُل اَﻧﮑَﺮ ﻳَﺮﻣﺎق اُﮐﺘُﺮدﯼ‬ol anqar yarmak ök+tür+di = o ona pul yığmağı əmr etdi (I, 263). -mış fel, keçmiş zaman, ‫ اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻣِﺶ‬əwgə bar+mış = mənim xəbərim olmadığı halda evə gəlmiş (II, 77). -miş fel, keçmiş zaman, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﮐَﻠﻤِﺶ‬ol manqa kəl+miş = mənim xəbərim olmadan mənim yanıma gəlmiş (II, 77). -dı fel, keçmiş zaman, ‫ اُل ﺟَﻘﻤﺎق ﺟَﻘﺪﯼ‬ol çakmak çak+dı = o, çaxmaq çaxdı (I, 45), ‫ ﺑَﮏ اﻳِﻞ اَﻟﺪﯼ‬bəg el al+dı = bəy el aldı, ölkə tutdu (I, 220). -di fel, keçmiş zaman, ‫ َﮐﻴِﮏ ُﺗﺰَﻗﻘﺎ ِاﻟِﻨﺪﯼ‬keyik tuzakka ilin+di = geyik tələyə düşdü (I, 250), ‫ﺟﺠَﮏ ُاﮐُﻠﺪﯼ‬ َ ‫ ﺗَﮑﻤﺎ‬təgmə çəçək ökül+di = hər növ çiçək yığıldı (II, 278). -tı fel, keçmiş zaman, ‫ ﮐﻮُن َﺑﺘّﯽ‬kün bat+tı = günəş batdı (II, 290), ‫اُل‬ ‫ ﻣَﻨﮑﺎ ِﺑﺘِﮏ ُا ِﻗﺘّﯽ‬ol manqa bitik okıt+tı = o mənə kitab oxutdu (I, 255), ‫ ﮐﻮُزدَن ﻳﺎش ﺳَﻘﺮُﻗﺘﯽ‬közdən yaş sawruk+tı = gözdən yaş sovruldu (II, 232). -ti fel, keçmiş zaman, ‫ اَر ﺳﻮُڤ ﮐَﺠﺪﯼ‬ər suw keç+ti = adam su keçdi (II, 120). -r fel, indiki zaman, ‫ اَﻣﻼرﻣَﻦ‬əmlə+r mən = dərmanlayıram (I, 310). -ar fel, indiki zaman, ‫ اُذﻧــــ ُﻮ َﮐﻠِﺐ َﺑﻘَﺮﻣَﻦ‬udhnu kəlip bak+ar mən =oyanaraq gəlib baxıram (III, 188). -ər fel, indiki zaman, ‫ﺳﺰِﮐﺎرﻣَﻦ‬ ِ sezik+ər mən = sezirəm (II, 144). -ır fel, indiki zaman, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﻳﺮﺑَﻠﮑ ُﻮﺳُﻮز‬kança bar+ır bəlgüsüz = hara gedir, bilinmir, bilinməz (I, 362). -ir fel, indiki zaman, ‫ ﮐَﻠﻴﺮ‬kəl+ir = gəlir (I, 75). -ur fel, indiki zaman, ‫ﺳﻐِﻨﻮُرﻣَﻦ‬ ِ ‫ ﻣَﻦ ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ‬mən tənqrigə sığın+ur mən = mən tanrıya sığınıram (II, 171). 168

-ür fel, indiki zaman, ‫ ﺳِﺰﻟَﺘﻮُر ﻣَﻦ‬sizlət+ür mən = siz deyə xitab etdirirəm (II, 329). -yur fel, indiki zaman, ‫ اَراَت ﻣﻨــﻦ ﻳَﻘﺮﻳﻮُر‬/ ‫ اِﮐﻠَﺮ ﻳﻤـﺎ ﺳَﻘﺮﻳﻮُر‬ər at mənin yawra+yur, iglər yəmə sawrı+yur = ər və at məndə sağlam olur, xəstəliklər yenə azalır, seyrəlir (III, 254). -yür fel, indiki zaman, ‫ ُاذِﮎ ﻣَﻨـــﯽ ﮐُﺠﺎﻳُﺮ‬üdhük məni küçə+yür = eşq mənə zülm edir (III, 240). -ğay fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻳﺎ ﻗُﺮﻗﺎﯼ‬ol ya kur+ğay = o, yay quracaq (II, 82), ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻏﺎﯼ‬ol əwgə bar+ğay = o, evə gedəcək (II, 82). -kay fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﺳﻮُت ﺳﺎﻏﻘﺎﯼ‬ol süt sağ+kay = o, süd sağacaq (II, 82). -gəy fel, qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ ﮐَﻠﮑﺎﯼ‬ol manqa kəl+gəy = o mənim yanıma gələcək (II, 82), ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮﮐﺎﯼ‬ol yarmak ter+gəy = o, pul yığacaq (II, 82). -ğalır fel, yaxın gələcək zaman, ‫ ﻣَﻦ ﺑَﺮﻏﺎﻟِﺮ ﻣَﻦ‬mən bar+ğalır mən =mən getmək üzrəyəm, gedə-getdəyəm (II, 82), ‫ﻣَﻦ ﺗُﺮﻏﺎﻟِﺮ ﻣَﻦ‬ mən tur+ğalır mən = mən qalxmaq üzrəyəm, qalxaqalxdayam (II, 82), ‫ اُل ﻳﺎ ﻗُﺮﻏﺎﻟِﺮ‬ol ya kur+ğalır = o, yay qurmaq üzrədir, o indicə yay quracaq (II, 82). -kalır fel, yaxın gələcək zaman, ‫ اُل ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘﺎﻟِﺮ‬ol tağka ağ+kalır =o, dağa çıxmaq üzrədir, lap çıxa-çıxdadır (II, 82). -gəlir fel, yaxın gələcək zaman,‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐﺎ ﻟِﺮ‬ol əwgə kir+gəlir = o, evə girmək üzrədir, girə-girdədir (II, 82), ‫ اُل ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮﮐﺎﻟِﺮ‬ol yarmak ter+gəlir=o, pul yığmaq üzrədir, yığa-yığdadır (II, 83). -ar fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ُﻗﺮَرﻣَﻦ‬kur+ar mən = quraram (II, 81, türklərdə), ‫ ﻣَﻦ ﻳﺎ ُﻗ َﺮرَن‬mən ya kur+ar+an = mən yay quraram (oğuzlarda, II, 82). -ər fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ُﮐﻠَﺮ‬kül+ər = gülər (türklərdə, II, 60), ‫ ﻣَﻦ ُﮐ َﻠﺮَن‬mən kül+ər+ən = mən gülərəm (oğuzlarda, II, 82). -ır fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ﺑَﺮﻳﺮ‬bar+ır = gedər (II, 61). 169

-ir fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ ﻣَﻦ َﮐﻠِﺮان‬mən kəl+ir+ən = mən gələrəm (oğuzlarda, II, 82). -ur fel, qeyri-qəti gələcək zaman, ‫ اُل ﻳُﻘﺎرو ُﺗﺮُر‬ol yokaru tur+ur = o, ayağa qalxar (II, 60). -əyin fel, əmr şəkli, ‫ ﺟﻴﻖ اَت ﮐُﺮاِﻳﻦ‬çık et kör+əyin = hələ bir səsin çıxsın görüm, kişisən, səsini çıxar (III, 137). -alım fel, əmr şəkli, ‫ ُا ّﺗـُﺰ ِاﺟِـﺐ ﻗـِﻘـ َﺮﻟِـــﻢ‬ottuz içip kıkr+alım = üç dəfə içib qışqıraq (I, 198), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗَﻠﻘَﻦ ﺳُﻨﮑﻮُن ﺟُﻤ‬kalkan, sünqün çumş+alım = qalxanla, süngü ilə vuruşaq (I, 433), ‫ﻗَﻴﻨَــﺐ ﻳَﻨﺎ‬ ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻳُﻤ‬kaynap, yana yumş+alım = qaynayıb yenə yumşalaq (I, 433), ‫ ﺑَـﺬرَم ﻗِﻠـِﺐ َاﻗ َﻨﻠِـﻢ‬bədhrəm kılıp awn+alım = bayram edib ovunaq (I, 293). -əlim fel, əmr şəkli, ‫ ﻳُﻘﺎر ﻗـُﺒـُﺐ ﺳَﮑ َﺮﻟِــﻢ‬yokar kopup səgr+əlim = yuxarı tullanaq (I, 198), ‫ اَرﺳﻠـَﻦ ﻟَﻴ ُﻮ ﮐُﮑ َﺮﻟِــﻢ‬arslan layu kökr+əlim = aslan kimi kükrəyək (I, 198), ‫ﺳﻘِﻨﺞ ﺳَﻘ َﻨﻠِﻢ‬ َ ‫ﻗَﺠﺘﯽ‬ kaçtı sakınç, səwn+əlim = qaçdı kədər, sevinək (I, 198), ‫ﺗَﮑﺮا‬ ‫ اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬təgrə alıp əgr+əlim=dövrəyə alıb mühasirə edək (II, 41), ‫ َاﺗﱢﻦ ﺗُــــﺸُﺐ ﻳُﮑـﺮاﻟِﻢ‬attın tüşüp yügr+əlim = atdan düşüb yüyürək (II, 41), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗِﻘــــــﺮِب َاﺗِﻎ ﮐَﻤ‬kıkrıp atığ kəmş+əlim = qışqıraraq at sürək (I, 433). -ğıl fel, əmr şəkli, ‫ ﺳُﻘﻐَﺮﻏِﻞ‬suwğar+ğıl = suvar, suvarginən (II, 66). -gil fel, əmr şəkli, ‫ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐِﻞ‬əwgə kir+gil = evə gir, girginən (II, 66), ‫ ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﺮﮐِﻞ‬yarmak tər+gil = pul yığ, yığginən (II, 66). -kıl fel, əmr şəkli, ‫ ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘِﻞ‬tağka ağ+kıl = dağa çıx, çıxginən (II, 66), ‫ ﺳﻮُت ﺳَﻐﻘِﻞ‬süt sağ+kıl = süd sağ, sağginən (II, 66). -ınq fel, əmr şəkli, ‫ َﺑﺮِﻧﮏ‬barınq = gediniz (türklərdə nəzakət forması, III, 322), ‫ اَﻣــــﺪﯼ ﻣُﻨﯽ َاﻟِﻨﮏ‬əmdi munı alınq = indi bunu alın (oğuzlarda, III, 322). -inq fel, əmr şəkli, ‫ اَﻣﮑﺎﮎ َﻣﻨِﮏ ِﺑﻠِﻨﮏ‬əmgək məninq bil+inq = əmək mənimdir, bunu bilin (oğuzlarda, III, 322). -ınq+lar fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼرا ﮐﻴﮑ ُﻮ‬bar+ınq+lar ikigü = ikiniz gedin (III, 322), ‫ ﺑَﺮﻳﻨﮑﻼر َﻗﻤُﻎ‬bar+ınq+lar kamuğ = hamınız gedin (III, 322). 170

-nq+ız fel, əmr şəkli, ‫ اَﻗﻠَــﺐ ﻣَﻨﯽ ﻗُﻴ َﻤﻨِﮑﺰ‬awlap məni koyma+nq+ız =ovlayıb məni buraxmayınız (oğuzlarda nəzakət forması, II, 66), ‫ َاﻳِـــــﻖ َاﻳِﺐ ﻗﻴﻤَﻨﮑِﺰ‬ayık ayıp kayma+nq+ız = söz verib sözdən qaçmayınız (oğuzlarda nəzakət forması, II, 66). -sun fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﺳُﻦ َﻧﺮُو‬bar+sun naru = getsin o yana (II, 204), ‫ ﻳﻮُل ُاﻏُﺮﺑﻠﺴُﻮن‬yol oğur bol+sun = yol uğurlu olsun (I, 126), ‫ﺳﻘِﻠﺴـــﻮُن‬ َ ‫ ﻗﺬﻏﻮ ﻳﻤﺎ‬kadhğu yəmə sawıl+sun = qayğı yenə sovulsun (I, 168). -sün fel, əmr şəkli, ‫ ﮐَﻠﺴﻮُن‬kəl+sün = gəlsin (II, 80), ‫اَﻧﺪِﮎ ﮐِﺸﯽ ﺗﻴﺘﻠﺴﻮن‬ əndik kişi titil+sün = axmaq adam ayılsın (I, 168), ‫اِﻳــﻞ ﺗُـﺮُو‬ ‫ ﻳَﺘﻠِﺴــــﻮُن‬el törü yitil+sün = yurda nizam yayılsın (I, 168), ‫ ﺗُـﻘﻠﯽ ﺑُـُﺮﯼ ﻳﺘﻴﻠﺴﻮن‬toklı böri yetil+sün=quzu qurdla otlasın (I, 168). -ma fel, əmr şəkli, ‫ اَﻟﻤﺎ‬alma = alma (I, 226), ‫ اِﻟﻤﺎ‬ılma = enmə (I, 226), ‫ ﺑَﺮﻣﺎﺳﻮُن‬bar+ma+sun = getməsin (II, 80). -mə fel, əmr şəkli, ‫ ﮐَﻠﻤﺎﺳﻮُن‬kəl+mə+sün = gəlməsin (II, 80). -ma+nq+lar fel, əmr şəkli, ‫ ﺑَﺮﻣﺎﻧﮏ ﻻر‬bar+ma+nq+lar = getməyin (II, 80), ‫ ﺗُﺮﻣﺎﻧﮑﻼر‬tur+ma+nq+lar = getməyin, qalxmayın (II, 80). -sa fel, şərt şəkli, ‫ ﮐَﺮاﮎ ﺑُﻠﺴﺎ ﻗﻴﺰ اَﻟﻴﺮ‬kərək bol+sa kız alır = lazım olsa qız, yəni bahalı alar (III, 322), ‫ اَﻧﮑﺪُز ﺑُﻠﺴﺎ اَت اُﻟﻤﺎس‬anqduz bol+sa, at ölməs = andız olsa, at ölməz (I, 175). -sə fel, şərt şəkli, ‫ اُﻣﺎ ﮐَﻠﺴﺎ ﻗُﺖ ﮐَﻠﻴﺮ‬uma kəl+sə, kut kəlir = qonaq gəlsə, qut gələr (I, 156), ‫ َﻗﻠِﻨﮏ ﺑِﻴﺮﺳﺎ ﻗﻴﺰ اَﻟﻴﺮ‬kalınq ber+sə kız alır = başlıq versə qız alar (III, 322), ‫ اِم ﺑِﻠﺴﺎ اَر اُﻟﻤﺎس‬im bil+ sə, ər ölməs = bəlgə bilsə ər ölməz (I, 112). -sar fel, şərt şəkli, ‫ ﺑُﺸﻤَﺴﺎَر ﺑﻮُز ﻗُﺶ ﺗُﺘﺎر‬buşma+sar boz kuş tutar = (ovçu) bezməsə boz quş tutar (II, 40). -sər fel, şərt şəkli, ‫ اِﻳﻘﻤَﺴﺎَرُارُوﻧﮏ ﻗُﺶ ﺗُﺘﺎر‬ewmə+sər ürünq kuş tutar = tələsməsə ağ quş tutar (II, 40). -sir fel, arzu şəkli, ‫ اَر ﮐُﻠﺴِﺮدﯼ‬ər kül+sir+di=adam özünü gülümsər göstərdi, II, 207). -sa fel, arzu şəkli, ‫ اَرﻗﺎﻏُﻮﻧﺴﺎدﯼ‬ər kağun+sa+dı = adamın ürəyi qovun istədi (I, 305), ‫ اُل اَق اَﺗﺴﺎدﯼ‬ol ok at+sa+dı = o, ox atmaq 171

istədi (I, 302), ‫ اَر َﻗﺒُﻎ اَﺟﺴﺎدﯼ‬ər kapuğ aç+sa+dı = adam qapını açmaq istədi (I, 303). -sə fel, arzu şəkli, ‫ﺟﻨِﺸ ُﺘﺮُﮐﺴﺎدﯼ‬ ِ ‫ اَر‬ər çiniştürük+sə+di = adamın ürəyi çiniştürük istədi (I, 305), ‫ ﻣَﻦ اَﻧﯽ اُﺑﺴﺎدِم‬mən anı öp+sə+dim = mən onu öpmək istədim (I, 302), ‫ اُل ﺳﻮُڤ اِﺟﺴﺎدﯼ‬ol suw iç+sə+di = o, su içmək istədi (I, 303). -msin fel, arzu şəkli, ‫ اُل ﺑِﺠﺎﮎ ِﺑﻠَﻤﺴِﻨﺪﯼ‬ol biçək bilə+msin+di = o, özünü elə göstərdi ki, guya bıçaq itiləyir (II, 259), -ımsın fel, arzu şəkli, ‫ اَر ﺳﻮُف ﻗﺎ َﻗﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ər suwka kar+ımsın+dı =adam özünü boğazında su qalan kimi göstərdi (II, 259). -imsin fel, arzu şəkli, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ﮐﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol əwgə kir+imsin+di = o, özünü guya evə girən kimi göstərdi (II, 259), ‫اُل ﻳَﺮﻣﺎق ِﺗﺮِﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ ol yarmak tər+imsin+di = o, özünü guya pul yığan kimi göstərdi (II, 259). -umsın fel, arzu şəkli, ‫ اُل اَﻧﯽ ﻗَﺠﺮُﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol anı kaçr+umsın+dı = o, gerçəkdən qaçırmadığı halda onu qaçırırmış kimi göründü (II, 260). -ümsin fel, arzu şəkli, ‫ اُل َاﻧِﮏ ﻳﺎ ُزﻗِﻦ ﮐَﺠﺮُﻣﺴِﻨﺪﯼ‬ol anınq yazukın keçr+ümsin+di = o, əslində bağışlamadığı halda onun günahını bağışlayan kimi göründü (II, 260). -ası fel, lazım şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮاﺳﯽ ُاﻏُﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu ya kur+ası oğur təgül = bu, yay qurası zaman deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu tur+ası yer təgül = bu, durulası yer deyil (II, 83). -əsi fel, lazım şəkli, ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﻠَﺴﯽ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+əsi boldı =o bizə gələsi oldu (II, 84). -ğu fel, vacib şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏُﻮ ُاﻏُﺮ اَرﻣﺎس‬bu ya kur+ğu oğur ərməs =bu, yay qurmalı (quracaq, qurulacaq, qurası) vaxt deyil (II, 83). -gü fel, vacib şəkli, ‫ ﺑ ُﻮ اَﻗﮑﺎ ِﮐﺮﮐ ُﻮ اوُذ اُل‬bu əwgə kirgü ödh ol = bu, evə girmə vaxtıdır (II, 84). Qeyd: qısalıq naminə xəbər şəklini cədvəllə veririk – t.=türklər, o.= oğuzlar deməkdir.

172

Cədvəl 1. DLT-də I-II-III şəxsdə (tək) xəbər şəklinin cədvəli Zaman Mən Sən Ol İndiki bar+ır mən bar+ır sən bar+ır ol zaman kəl+ir mən kəl+ir sən kəl+ir ol Nəqli bar+mış mən bar+mış sən bar+mış ol keç./z. kəl+miş mən kəl+miş sən kəl+miş ol Şühudi bar+dım (t.) bar+dınq (t.) bar+dı (t.) keç./z. bar+duk (o.) bar+duk (o.) bar+duk (o.) Gələcək bar+ğay mən bar+ğay sən bar+ğay ol zaman kəl+gəy mən kəl+gəy sən kəl+gəy ol Yaxın bar+ğalır mən bar+ğalır sən bar+ğalır ol gəl./z. kir+gəlir mən kir+gəlir sən kir+gəlir ol Müzare bar+ır mən (t.) bar+ır sən (t.) bar+ır ol (t.) şəkli mən bar+an (o.) sən bar+an (o.) ol bar+an (o.) mən külər+ən (o.) sən külər+ən (o.) ol külər+ən (o.) İnkar bar+mas mən (t.-o.) barmas sən (t.-o.) ol bar+mas (t.-o.) şəkli bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.)

Cədvəl Zaman İndiki zaman Nəqli keç./z. Şühudi keç./z. Gələcək zaman Yaxın gəl./z. Müzare şəkli

İnkar şəkli

2. DLT-də I-II-III şəxsdə (cəm) xəbər şəklinin cədvəli Biz Siz Olar bar+ır+ız bar+ır+sız bar+ır+lar kəl+ir+iz kəl+ir+iz kəl+ir+lər bar+mış+ız bar+mış+sız bar+mış+lar kəl+miş+iz kəl+miş+siz kəl+miş+lər bar+dı+mız (t.) bar+dı+nqız (t.) bar+dı+lar (t.) bar+duk (o.) bar+duk (o.) bar+duk (o.) bar+ğay biz bar+ğay siz bar+ğay olar (?) kəl+gəy biz kəl+gəy siz kəl+gəy olar bar+ğalır+ız bar+ğalır+sız bar+ğalır+lar kir+gəlir+iz kir+gəlir+siz kir+gəlirlər bar+ır+lar (t.) bar+ır+sız (t.) bar+ır+ız (t.) olar bar+an (o.) siz bar+an (o.) biz bar+an (o.) siz kül+ər+ən (o.) olar kül+ər+ən biz kül+ər+ən (o.) (o.) bar+mas+mız (t.) bar+mas+sız (t.) bar+mas+lar (t.) bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.) bar+ma+du (o.)

-mak feli isim, məsdər, ‫ اَﻟﻤﺎق‬al+mak = almaq (I, 220). 173

-mək feli isim, məsdər, ‫ ﺑﻴﺮﻣﺎﮎ‬ber+mək = vermək (III, 177). -ık feli isim, hərəkət adı, ‫ َﻣﻨِﮏ ﻳُﺮﻗِﻢ َﻧﺘَﮏ‬məninq yor+ık+ım nətək =mənim gedişim, rəftarım necədir (II, 63), ‫ﺳﻨِﮏ ُﻳ ِﺮﻗِﻨﮏ َﻧﺘَﮏ‬ َ səninq yor+ık+ınq nətək = sənin gedişin, rəftarın necədir (II, 63), ‫ َاﻧِﮏ ﻳُﺮﻗِﯽ َﻧﺘَﮏ‬anınq yor+ık+ı nətək = onun gedişi, rəftarı necədir (II, 63). -ığ feli isim, hərəkət adı, ‫ َاﻧِﮏ اﻳﺶ ِﻗﻠِﻐﯽ ﺑَﻠﮑ ُﻮﻟُﮏ‬anınq ış kıl+ığ+ı bəlgülüg = onun iş işləməsi məşhurdur (II, 63), ‫ﺳﮑَﻞ ﺗِﻨﻐﯽ اَرﺗَﻖ‬ ُ sökəl tın+ığ+ı artak = xəstənin nəfəs alması pisdir (II, 63). -ig feli isim, hərəkət adı, ‫ َاﻧِﮏ ﻳَﺮﻣﺎق ﺗِﻴﺮِﮐﯽ ﮐﻮُر‬anınq yarmak tər+ig+i kör = onun pul yığmasını gör (II, 64), ‫ ﺗﺎز َﮐﻠِﮑﯽ ﺑُﺮﮐﺠﻴﮑﺎ‬taz kəl+ig+i börkçigə = keçəlin gələsi yeri börkçü, papaqçı dükanıdır (II, 64). -ış feli isim, hərəkət adı, ‫ َﻗﺠِﺶ ﺑُﻠﺴﺎ ﻗﻴﺎ ﮐُﺮﻣﺎس‬kaç+ış bolsa, kıya körməs = qaça-qaç olsa, heç kim bir-birinə baxmaz (I, 372), ‫ﺟﻘِﺶ ﻳﻮُق‬ ِ ‫ اُل اﻳﺸﺘﺎ‬ol ışta çık+ış yok = o işdə bir çıxar, mənfəəət yoxdur (I, 372). -iş feli isim, hərəkət adı, ‫ َﮐﻠِﺶ َﺑﺮِش‬kəl+iş bar+ış «gediş-gəliş» (I, 373), ‫ َﻟِﺶ ﺑِﻴﺮﻳِﺶ‬al+ış ber+iş = bir haqqı almaq, bir haqqı vermək (I, 132). -uş feli isim, hərəkət adı, ‫ ُﺗﻘُﺶ اِﺟـﺮا ُارُش ﺑِﺮدِم‬tok+uş içrə ur+uş berdim = savaşa girib vuruşdum (II, 118). -üş feli isim, hərəkət adı, ‫ﺳﮑُﺶ‬ ُ sög+üş «söyüş, söymə, söyüşmə» (I, 372). -ğu feli isim, hərəkət adı, ‫ﺳﻨِﮏ ﺑَﺮﻏﻮُﻧﮏ ﻗَﺠﺎن‬ َ səninq bar+ğu+nq kaçan = sənin getmən nə zamandır (II, 85), ‫َﻣﻨِﮏ ﺑَﺮﻏﻮُم َﻳﻘﺘﯽ‬ məninq barğum yaktı = mənim getməyim yaxınlaşdı (II, 85). -sığ feli isim, hərəkət adı, kün bat+sığ «günbatar, qərb» (I, 450), -suğ feli isim, hərəkət adı, kün toğ+suğ «gündoğar, şərq» (I, 450). -an feli sifət, ‫ ﺑَﺮان اُل‬bar+an ol = gedəndir (oğuzlarda, I, 107), ‫اُران‬ uran = vuran (oğuzlarda, I, 107). -ğan feli sifət,‫ اُل اَر اُل اَﻗﮑﺎ ﺑَﺮﻏﺎن‬ol ər ol əwgə bar+ğan = o adam evə çox gedəndir (II, 72), ‫ اَردﯼ َاﺷِﻦ َﺗﺘُﺮﻏﺎن‬ərdi aşın tatur+ğan = aşını daddıran idi, qonaqpərvər idi (II, 110), ‫اُل ﮐِﺸﯽ اُل َﺗﺮِغ‬ 174

‫ َارِﺗﻐﺎن‬ol kişi ol tarığ arıt+ğan = o adam durmadan buğda arıtlayandır (I, 209), ‫ ﺗَﻨﮑﺮﯼ اُل ﻳﻴﺮِﮎ َﻳﺮَﺗﻐﺎن‬tənqri ol yerig yarat+ğan = yeri yaradan tanrıdır (III, 52), ‫ اُذﻏُﺮﻏﺎن‬udhğur+ğan = daim oyadan (II, 255), ‫ ﺗُﺬﻏُﺮﻏﺎن‬todhğur+ğan = daim doyuran (II, 255). -gən feli sifət, ‫ اُل َاﻗِﻦ َﺑﺰَﺗﮑﺎن اُل‬ol əwin bəzət+gən ol = o, evini daim bəzədəndir (II, 309), ‫ اُل َاﺗِﻎ ُﮐ َﺰﺗَﮑﺎن اُل‬ol atığ közət+gən ol = o, daim atı gözətəndir (II, 309), ‫ ﮐُﻠﺴِﺮﮐﺎن اَر‬külsir+gən ər = daima gülümsəyən ər (II, 255), ‫ ُﮐﻠﮑﺎن اَر‬kül+gən ər = çox gülən, güləyən adam (II, 73), ‫ ﮐَﻘﺸَﻨﮑﺎن َﺗﻘَﯽ‬kəwşən+gən təwəy = daim gövşəyən, gövüş gətirən dəvə (II, 255). -ındı feli sifət, ‫ﺳﺠِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ َ saç+ındı nənq = saçılan, yayılan nəsnə (I, 439), ‫ َﻗﺰِﻧﺪﯼ ﺗُﺒﺮاق‬kaz+ındı toprak = qazılmış torpaq (I, 439). -indi feli sifət, ‫ َﮐﺬِﻧﺪﯼ ﺗُﻮن‬kedh+indi ton = çox geyilən don, paltar, (I, 439). -ündi feli sifət, ‫ﺳﺮُﻧﺪﯼ اَر‬ ُ sür+ündi ər = hər yerdən sürülən, sürgün olunan adam (I, 439),‫ﺳﺰُﻧﺪﯼ ﺳﻮُف‬ ُ süz+ündi suw = süzülmüş su (I, 439), ‫ ُﮐﻤُﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬köm+ündi nənq = gömülmüş, basdırılmış nəsnə (I, 440). -undı feli sifət, ‫ ﺳُﻠﻨﺪﯼ‬sul+undı kişinin arxaya doğru saldığı َ sal+ındı nənq»dir, (ənsədə saxladığı) saç. Əsli «‫ﺳﻠِﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ «salınan, buraxılan nəsnə» deməkdir. Bu, fəsih olmayan sözdür (I, 440). -duk feli sifət, ‫ َاﻧِﮏ ﺑَﺮدُﻗﯽ ﺑَﺮﻣﺎدُﻗﯽ ﺑﻴﺮ‬anınq bar+dukı bar+ma+ dukı bir = onun varması ilə varmaması eyni şeydir (II, 65). -düg feli sifət, ‫ َاﻧِﮏ ﮐَﻠﺪُﮐﯽ ﮐَﻠ َﻤﺪُﮐﯽ ﺑﻴﺮ‬anınq kəl+dügi kəl+mə+dügi bir = onun gəlməsi ilə gəlməməsi eyni şeydir (II, 65), ‫ﺳﻨِﮏ‬ َ ‫ ﮐُﺮ ُدﮐُﻨﮏ ﮐُﺮ َﻣ ُﺪﮐُﻨﮏ ﺑﻴﺮ‬səninq kör+dügünq kör+mə+dügünq bir = sənin gördüyünlə görmədiyin birdir (II, 65), ‫ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ‬ ‫ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bilmiş yek bil+mə+dük kişidən yeg = tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır (III, 159).

175

-ğu feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏُﻮ ُاﻏُﺮ اَرﻣﺎس‬bu ya kur+ğu oğur ərməs = bu, yay qurulacaq vaxt deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮﻏﻮ ﻳِﻴﺮ اَرﻣﺎس‬bu tur+ğu yer ərməs = bu, durulacaq yer deyil (II, 83). -gü feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐ ُﻮ اوُذ اُل‬bu əwgə kir+gü ödh ol = bu, evə girmə vaxtıdır (II, 84), ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ ﮐَﻠﮑ ُﻮ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+gü boldı = onun bizə gəlmə zamanı oldu (II, 84). -ku feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﺗﺎغ اَﻏﻘ ُﻮ اَرﻣﺎس‬bu tağ ağ+ku ərməs = bu, dağa çıxılacaq zaman deyil (II, 83). -ası feli sifət, ‫ ﺑ ُﻮ ﻳﺎ ﻗُﺮاﺳﯽ ُاﻏُﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu ya kur+ası oğur təgül = bu, yay qurası zaman deyil (II, 83), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬bu tur+ası yer təgül = bu, durulası yer deyil (II, 83). -əsi feli sifət, ‫ اُل ﺑِﺰﮐﺎ َﮐﻠَﺴﯽ ﺑُﻠﺪﯼ‬ol bizgə kəl+əsi boldı = o bizə gələsi oldu (II, 84). -ındı feli sifət, ‫ َاﻗِﻨﺪﯼ ﺳُﻮڤ‬ak+ındı suw = axan su (I, 196). -indi feli sifət, ‫ َاﮐِﻨﺪﯼ َﺗﺮِغ‬ək+indi tarığ = əkilən toxum (I, 196). -undı feli sifət, ‫ ُاﻟُﻨﺪﯼ ﻧﺎﻧﮏ‬ul+undı nənq = ipin ağac gövdəsinə dolandığı kimi dolanan nəsnə (I, 249). -ündi feli sifət, ‫ ُاﮐُﻨﺪﯼ ﮐِﺸﯽ‬ög+ündi kişi = öyülən adam (I, 196), ‫ﺳﺮُﻧﺪﯼ اَر‬ ُ sür+ündi ər = hər yerdən sürülən, sürgün olunan adam (I, 439). -daçı feli sifət, ‫ اُل اَر اَت ﺗُﻐﺮا َﻣﺪَﺟﯽ ﺗُﺮوُر‬ol ər ət toğrama+daçı turur =o, ət doğramayan adamdır (III, 280). -dəçi feli sifət, ‫ اُل ﻳُﮏ ﻳُﮑﻼ َﻣﺪَﺟﯽ ُﺗﺮوُر‬ol yük yükləmə+dəçi turur=o, yük yükləməyəndir (III, 280). -taçı feli sifət, ‫ ُﺗﺘﱠﺠﯽ‬tut+taçı = tutan» (II, 292), ‫ﺳﺘﱡﺠﯽ‬ َ sat+taçı = satan, satıcı (II, 292), ‫ ﺗَﻘ َﺮﺗﱠﺠﯽ‬tawrat+taçı = tələsdirən, tələsdirici, davrandırıcı (II, 339). -təçi feli sifət, ‫ ﺗَﺒ َﺮﺗﱠﺠﯽ‬təprət+təçi = tərpədən, tərpədici (II, 339). -ğuçı feli sifət, ‫ ﺑَﺮﻏﻮُﺟﯽ‬bar+ğuçı = gedici, gedən (II, 70), ‫ﺗُﺮﻏﻮُﺟﯽ‬ tur+ğuçı = duran, durucu (II, 70), ‫ ﻳﺎ ﻗُﺮﻏﻮُﺟﯽ‬ya kur+ğuçı = yay quran (II, 70), ‫ ﺗَﻘﺎر ﻗَﺒﻐﻮُﺟﯽ‬tawar kap+ğuçı = mal qapan, qapıcı (II, 70), ‫ اَت ﺳُﻘﻐَﺮﻏﻮُﺟﯽ‬at suwğar+ğuçı = at suvaran (II, 70). 176

-güçi feli sifət, ‫ اَﻗﮑﺎ ﮐِﺮﮐُﻮﺟﯽ‬əwgə kir+güçi = evə girən (II, 70), ‫اَت‬ ‫ ﺳُﺮﮐﻮُﺟﯽ‬at sür+güçi = at sürən, minici (II, 70) ‫ﻳَﺮﻣﺎق ﺗﻴﺮﮐﻮُﺟﯽ‬ yarmak ter+güçi = pul yığan, yığıcı (II, 70). -kuçı feli sifət, ‫ ﺗﺎﻏﻘﺎ اَﻏﻘﻮُﺟﯽ‬tağka ağ+kuçı = dağa çıxan (II, 70), ‫ ﻗُﻮﯼ ﺳَﻐﻘُﻮﺟﯽ‬koy sağ+kuçı = qoyun sağan, sağıcı (II, 70). -ığsak feli sifət, ‫ اُل اَﻗﮑﺎ َﺑﺮِﻏﺴﺎق اُل‬ol əwgə bar+ığsak ol = o adam evə getmək arzusundadır (II, 74), ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ﺗُﺮﻏﺴﺎق اُل‬ol munda tur+ığsak ol = o burada qalmaq arzusundadır (II, 74). -igsək feli sifət, ‫ اُل ﺑَﺮ ُو َﮐﻠِﮑﺴﺎﮎ اَردﯼ‬ol bərü kəl+igsək ərdi = o bəri gəlmək istəyəndi (II, 74), ‫ اُل اَﻗﮑﺎ ِﮐﺮِﮐﺴﺎﮎ اُل‬ol əwgə kir+igsək ol=o, evə girmək diləyində olandı (II, 74),‫ اُل َﺗﻘﺎر ﺗﻴﺮِﮐﺴﺎﮎ اُل‬ol tawar ter+igsək ol = o, mal yığmaq istəyəndir (II, 74). -ğlı feli sifət, ‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮَﻏﻠﯽ اُل‬ol ət toğra+ğlı ol = o, ət doğramağı nəzərdə tutmuşdur (III, 280), ‫ اُل ﺳَﻨﮑﺎ اُﻏﺮَﻏﻠﯽ اُل‬ol sanqa oğra+ğlı ol = o sənin yanına gəlməyi düşünür (III, 280). -ığlı feli sifət, ‫ ﻣَﻦ ﺳَﻨﮑﺎ َﺑﺮِﻏﻠﯽ ﻣَﻦ‬mən sanqa bar+ığlı mən = mən sənin yanına getməyi içimdə gizləmişdim (II, 75). -igli feli sifət, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ َﮐﻠِﮑﻠﯽ ُﺗﺮُر‬ol manqa kəl+igli turur =o mənim yanıma gəlmək arzusundadır (II, 75), ‫ اُل َﻣﻨﮑﺎ ﺗَﻘﺎر ِﺑﺮِﮐﻠﯽ اُل‬ol manqa tawar ber+igli ol = o mənə mal vermək qərarındadır (II, 76). -uğlı feli sifət, ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ُﺗﺮُﻏﻠﯽ اُل‬ol munda tur+uğlı ol = o burada qalmağı içində qurmuşdu (II, 75). -ügli feli sifət, ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ﺳُﻘﺪِن َﮐﺠُﺮﮐﻠﯽ اَردﯼ‬ol məni suwdın keçr+ügli ərdi = o məni sudan keçirənlərdən idi (II, 183). -ğlık feli sifət, ‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮَﻏﻠﯽ اَردى‬toğra+ğlık ərdi = ət doğramaq onun haqqı idi (III, 280). -ığlık feli sifət, ‫ اُل َﺗﺮِغ ﺗَﺮﺗِﻐﻠِﻖ اُل‬ol tarığ tarıt+ığlık ol = əkinçilik etmək onun haqqıdır, o, əkinçilik etmək əzmindədir, niyyətindədir (II, 308). -iglık feli sifət, ‫ اُل اَت ُﮐ َﺰﺗِﮑﻠِﮏ اُل‬ol at közət+iglik ol = at gözətmək onun haqqıdır, o, at gözətmək əzmindədir (II, 309). -ığsı feli sifət, ‫ اُل ﺗَﻘﺮَﺗﻐِﺴﯽ اَردﯼ‬ol tawrat+ığsı ərdi = o, adamı tələsdirəndi (II, 340). 177

-igsi feli sifət, ‫ ﺗَﺒﺮَﺗﮑِﺴﯽ اَردﯼ‬təprət+igsi ərdi = o, adamı tərpədəndi (II, 340). -ğsık feli sifət,‫ اُل اَت ﺗُﻐﺮاﻏﺴِﻖ اَردﯼ‬ol ət toğra+ğsık ərdi = ət doğramaq onun haqqı idi (III, 280), ‫ اُل ﺳَﻨﮑﺎ اُﻏﺮاﻏﺴِﻖ اَردﯼ‬ol sanqa oğra+ğsık ərdi = sənin yanına gəlmək onun haqqı idi (III, 280). -gsək feli sifət, ‫ اُل ﺗَﻘﻴَﮑﺎ ﻳُﮏ ﻳُﮑﻠﮑﺴﺎﮎ اُل‬ol təwəygə yük yüklə+gsək ol =o, dəvəyə yük yükləmək istəyir (III, 280). -ğuluk feli sifət, ‫ﻏﻠُﻖ اَردﯼ‬ ُ ‫ اُل ﻣُﻨﺪا ﺗُﺮ‬ol munda tur+ğuluk ərdi = burada qalmaq onun haqqı idi, o burada qalmağı nəzərdə tutmuşdu (II, 75), ‫ اُل ﺗَﻨﮑﺮﻳﮑﺎ َﺗﺒِﻨﻐﻠُﻖ اَردﯼ‬ol tənqrigə tapın+ğuluk ərdi=o, tanrıya tapınma haqqı olan adamdı (II,75) -gülük feli sifət, ‫ ﺑَﮏ ﻳﺎزُق َﮐﺠُﺮ ُﮐﻠُﮏ اَردﯼ‬bəg yazuk köçür+gülük ərdi = günahı bağışlamaq bəyin haqqı idi (II, 75). -güsüz feli sifət,‫ ﻳِﻨﻘﺎ ﻳَﻨﺎ ﮐِﺮ ُﮐﺴُﻮز‬yınka yana kir+güsüz = artıq hinə girməyəyəcəklər (III, 13), ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮﻳﺮﺑَﻠﮑ ُﻮﺳُﻮز‬kança barır bəl+güsüz = hara gedir, bəlli deyil (I, 362), ‫ﺗُﻤﻠُﻎ ﻳﻨﺎ ﮐَﻠﮑُﻮ ﺳُــﺰ‬ tumluğ yana kəl+güsüz = soyuq yenə gəlməyəcək (I, 179). -r feli sifət, ‫ ﻗَﻴﻨﺎر ُاﮐُﺰ َﮐﺠِﮏ ﺳﻴﺰ ﺑُﻠﻤﺎس‬kayna+r öküz keçiksiz bolmas =coşqun su keçidsiz olmaz (I, 390). -ər feli sifət, ‫ ﮐُﻼر اَر ﻗَﺘﺮُﻧﺪﯼ‬kül+ər ər katrundı = gülən adam dayandı, gülməyini kəsdi (II, 249). -mas feli sifət,‫ ﻳَﻨﮑِﻠﻤﺎس ﺑِﻠﮑﺎ ﻳَﻨﮑﻘ ُﻮ‬،‫ ﻳَﺰﻣﺎس َاﺗِﻢ ﻳَﻐﻤُﺮ‬yaz+mas atım yağmur, yanqıl+mas bilgə yanqku = usta atıcı - yağış, yanılmaz bilgin isə əks-sədadır (III, 328). -məs feli sifət, ‫ ﺳﻮُڤ ﺑِﻴﺮﻣﺎس ﮐﺎ ﺳﻮُت ﺑِﻴﺮ‬suw ber+məs+kə süt ber = su verməyənə süd ver (III, 136) və s. -mış feli sifət, ‫ ﻗُﺮﻣِﺶ ﻳﺎ‬kur+mış ya = qurulmuş yay (II, 76), ‫َﻗﺰِﻣﺶ‬ ‫ َارِق‬kaz+mış arık = qazılmış arx (II, 76), ‫ ﺑَﺮﻣِﺶ ﮐِﺸﯽ‬bar+mış kişi = getmiş adam (II, 77), ‫ ُﻗﺘُﺮﻣِﺶ ﻗﺎب‬kotur+mış kap =boşalmış, boş qab (II, 183). -miş feli sifət, ‫ ﺑِﻠﻤِﺶ ﻳﺎﮎ ﺑِﻠﻤﺎذُﮎ ﮐِﺸﻴﺪًا ﻳﻴﮏ‬bil+miş yek bilmədük kişidə yeg=tanıdığın şeytan tanımadığın adamdan yaxşıdır 178

(III, 159), ‫ ﮐَﻠﻤِﺶ اَر‬kəl+miş ər=gəlmiş adam (II, 77), ‫ُﮐﺰَﺗﻤِﺶ‬ ‫ ﻧﺎﻧﮏ‬közət+miş nənq=saxlanmış nəsnə (II, 183). -ğalı feli bağlama, ‫ ﻳَﻘﺎداﻗﯽ ﻳَﻠﻐﺎﻏﺎﻟﯽ َاﻟِﮑﺪاﮐﯽ اِﺟ ِﻐﻮُر‬yakadakı yalğa+ğalı əligdəki ıçğınur = yaxadakı, yaxaya tökülən yemək yalanırkən əldəki boşqab və ya yemək düşər (I, 286). -kalı feli bağlama, ‫ ُﺗُــﺘُــﺸـﻘـَﻠﯽ ﻳﻘﺸـﺘﯽ‬tutuş+kalı yakıştı = tutuşmaq üçün yaxınlaşdı (I, 222). -gəli feli bağlama, ‫ﺳﻘﻠﻴﻦ َاذَرﮐَﻠﯽ َاﻗﺪاﮐﯽ ﺗَﻘﺎﻏ ُﻮ اِﺟﻐِﻨﻤﺎ‬ ُ ‫ ﻳَﺰﻳﺪاﻗﯽ‬yazıdakı süwlin ədhər+gəli əwdəki takağu ıçğınma = çöldə qırqovul axtararkən barı evdəki toyuqdan olma (I, 437). -ğınça feli bağlama, ‫ ُاﮐُﺰاَذاﻗﯽ ﺑُﻠﻐﻨﺠﺎ ﺑُﺰاﻏ ُﻮ ﺑَﺸﯽ ﺑُﻠﺴﺎ ﻳِﻴﮏ‬öküz adhakı bol+ğınça, buzağu başı bolsa, yeg=öküz ayağı olmaqdansa, buzov başı olmaq yaxşıdır (I, 130), ‫ َاﻟِﮏ ﺗُﺘﻐﻨِﺠﺎ اُت ﺗُﺖ‬əlig tut+ğınça ot tut = kaş əl tutacağın, zamin olacağın yerdə od tutaydın (II, 288). -ginçə feli bağlama, ‫ ﺗِﻼ َﻣﮑِﻨﺠﺎ ﺑُﻠﻤﺎس‬،‫ ﺗِﮑﻤﺎﮐِﻨﺠﺎ اُﻧﻤﺎس‬tikmə+ginçə önməs, tiləmə+ginçə bulmas = ağac dikmədikcə bitməz, arzu axtarmadıqca tapılmaz (II, 48), ‫ ﺳﻮُڤ ﮐُﺮﻣﺎﮐِﻨﺠﺎ َاﺗُﮏ ﺗَﺮﺗﻤﺎ‬suw körmə+ginçə ətük tartma = su görməmiş ayaqqabını çıxarma (III, 368), ‫ ﻗَﺮا ﻣﻮُﻧﮏ ﮐَﻠﻤَﮑﻨِﺠﺎ ﻗَﺮا ﻳَﻠﻐﺎ ﮐَﺠﻤﺎ‬kara munq kəlmə+ginçə Kara Yalğa keçmə = qara bəla gəlmədikcə Kara Yalğa aşırımını keçmə (III, 35). -p feli bağlama, ‫ ﮐِﺰﻟَـــﺐ ﺗُﺘﺎر ﺗﺎﻳِﻤﯽ‬kizlə+p tutar tayımı = gizlər, gizlədib saxlayar mənim dayçaımı (III, 68), ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ﻗَﻴﻨَــﺐ ﻳَﻨﺎ ﻳُﻤ‬ kayna+p, yana yumşalım = qaynayıb yenə yumşalaq (I, 433), ‫ ﮐُﻨﮑﻠﯽ ُﮐﻴُﺐ ﻗﺎﻧﯽ ُﻗﺮِب‬könqli köy+üp, kanı kurı+p = könlü yanıb, qanı quruyub (II, 199). -ıp feli bağlama, ‫ ﺗَﮑﺮا اَﻟــــِﺐ اَﮐ َﺮﻟِﻢ‬təgrə al+ıp əgrəlim = dövrəyə alıb mühasirə edək (II, 41), ‫ ﺑَـﺬرَم ﻗِﻠـِﺐ اَﻗ َﻨﻠِـﻢ‬bədhrəm kıl+ıp awnalım = bayram edib ovunaq (I, 293). -ip feli bağlama, ‫ ﻳَﺘﺸ ُﻮ ﮐَﻠــِﺐ اُﻏﺮاق‬yetşü kəl+ip oğrak = oğraq gəlib yetişdi (III, 179). -up feli bağlama, ‫ اُرﺗــَﻖ ُﺑﻠُﺐ ِﺑﻠِﺸﺪﯼ‬ortak bol+up bilişdi = ortaq olub tanışdı (III, 68). 179

-üp feli bağlama, ‫ َاﺗﱢﻦ ﺗُــــﺸُﺐ ﻳُﮑـﺮاﻟِﻢ‬attın tüş+üp yügrəlim = atdan düşüb yüyürək (II, 41), ‫ َﺗﻘَﯽ ُﻣﻨُﺐ ﻗﻮُﯼ َا َرا ﻳَﺸﻤﺎس‬təwəy mün+üp koy ara yaşmas = dəvəyə minməklə qoyunlar arasında gizlənmək olmaz (III, 60), ‫ اُل ﻣَﻨﯽ ُﮐﺮُب ﻳَﺸﺪﯼ‬ol məni kör+üp yaşdı = o məni görüb gizləndi (III, 60). -ibən feli bağlama, ‫ اَر َذﻣِﻨﯽ اُﮐ َﺮ ِﻧﺒَﻦ اِﺷﻘﺎ ﺳُﺮا‬ərdhəmini ögrən+ibən ışka sura = onun ərdəmini öyrənibən işə tətbiq et (I, 422), ‫ﺑَﺮﺟِــﻦ‬ ‫ َﮐ ِﺬﺑَﻦ ﺗَﻠ ُﻮ ﻳُﻘﻐﺎ ُﺑﻠُﺐ ﻗﺎل‬barçın kedh+ibən təlü yuwğa bolup kal = ipək geyibən dəli və səfeh olub qal (III, 156). -uban feli bağlama, ‫ ﻳﺎﯼ ﺑَﺮ ُوﺑَﻦ اَرﮐُـﺰﯼ‬yay bar+uban ərküzi, aktı akın mundızı = yaz gələndə qarqara və coşğun sellər axdı (I, 160). -übən feli bağlama, ‫ اَردَم ﺗِﻼ اُﮐﺮَﻧﻴﻦ ﺑُﻠﻤﺎ ﮐُﻘـﺎز‬ərdəm tilə, ögrən+übən bolma küwəz = ərdəm dilə, öyrənibən olma lovğa (I, 285). -a feli bağlama, ‫ َاﺗِﻞ ﺳُﻘﯽ اَﻗﺎ ﺗـــــــ ُﺮوُر‬Ətil suwı ak+a turur = İtil suyu axaraq gedir, axır, hey axır (I, 141), ‫ ﻗَﻴﺎ ﺑُﺘﯽ ﻗَﻘﺎ ﺗــ ُﺮوُر‬kaya tübi kak+a turur = qaya dibini döyərək durur, hey döyür (I, 141), ‫ ﺑَﻠﻴﻖ ﺗِﻠﻴﻢ َﺑﻘﺎ ﺗـُـــﺮور‬balık təlim, bak+a turur = balıq çoxdur, baxaraq durur, hey baxır (I, 141), -ə feli bağlama, ‫ اَر ﺳُﮑﺎ اُﻟﺘُﺮدﯼ‬ər sök+ə olturdı = adam dizi üstə oturdu (III, 217). -u feli bağlama, ‫ ِﻗﺰِل ﮐَﺬار‬،‫ ﻗِﻠﻨــﻮ ﺑِﻠﺴﺎ‬kıln+u bilsə, kızıl kedhər = özünü sevdirməyi bacarsa, qızıl, qırmızı paltar geyər (I, 393), ‫ َﻳﺸِﻞ ﮐَﺬار‬،‫ ﻳَﺮاﻧُﻮ ﺑِﻠﺴﺎ‬yaran+u bilsə, yaşıl kedhər = yaranmağı bacarsa, yaşıl paltar geyər (I, 393). -ü feli bağlama, ‫ ﮐﻨـــــﮑﻞ ﺑﺮو ﻳَﻴﻤ َﺪﻧِﮏ‬könqül ber+ü yaymadınq = könül verib meyl etmədin (III, 231). -yu feli bağlama, ‫ ﺗُﻦ ﮐُﻦ ُﺗﺮُب ﻳِﻐﻠَﻴ ُﻮ‬tün kün turup yığla+yu = gecəgündüz durub ağlayaraq (III, 240), ‫ ﮐِﺮدﯼ ﺑُﺪوُن ﻗُﺴﻨَﻴ ُﻮ‬kirdi budhun kasna+yu=xalq içəri girdi titrəşərək (II, 229). -yü feli bağlama, ‫ﺳﺮِﻧﮑِﻞ‬ َ ‫ اَرﺗـــَﺮ ﺗَﻴ ُﻮ‬ərtər te+yü səringil = keçər deyə səbr elə (III, 218), ‫ ﮐَـــﻠﺪﯼ َاﺳِﻦ اَﺳﻨَﻴ ُﻮ‬kəldi əsin əsnə+yü =gəldi əsinti əsərək (II, 229), ‫ ﻗــــﺎذﻗﺎ ُﺗﮑَﻞ اُﺳﻨَﻴ ُﻮ‬kadhka tükəl üsnə+yü = düz borana bənzəyərək (II, 229). 180

-laşu feli bağlama, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُاق اَﺗﯽ ﻗِﺰﻟَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə ok attı kız+laş+u = o, ortaya qız qoyaraq mənimlə ox attı (II, 227), ‫ اُل اَت َﻳﺮِﺷﺪﯼ َﻣﻨِﮏ ﺑﻴﻼ َﺗﻘِﺸﻐﺎﻧﻠَﺸ ُﻮ‬ol at yarışdı məninq birlə tawışğan+laş+u=o, dovşandan mərc qoşaraq mənimlə at çapmaqda yarışdı (II, 231), ‫ َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻟَﻪ اُﻳﻨﺎدﯼ َﻳﺮِﻗﻠَﺸ ُﻮ‬anınq birlə oynadı yarık+laş+u = o onunla zirehi girov qoyaraq oyun oynadı (II, 257), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اُق َاﺗّﯽ اَﺗﻠَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə ok attı at+laş+u = o mənimlə girov olaraq ortaya at qoyub ox atdı (II, 231). -ləşü feli bağlama, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ اُﻳﻨﺎدﯼ ُﮐﮑُﺮﺟﮑﻮُﻧﻠَﺸ ُﻮ‬ol məninq birlə oynadı kökürçgün+ləş+ü = o mənimlə ortaya göyərçin qoyaraq oyun oynadı (II, 231), ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻﺟُﮑﺎن اُردﯼ اُﻣﻠَﺸ ُﻮ‬ol anınq birlə çögən urdı üm+ləş+ü = o onunla şalvarını ortaya qoyaraq çovkan oynadı (I, 278). -madhıp feli bağlama, ‫ ﺑُﻮر ﺑُﻠﻤﺎذِب ﺳِﺮﮐﺎ ﺑُﻠﻤﺎ‬bor bol+madhıp sirkə bolma = şərab olmadan sirkə olma (III, 130). -mədhip feli bağlama, ‫ ﺗَﻨﮑﻼ َﻣﺬِب ﺑِﺠﻤﺎس‬tənqlə+mədhip bıçmas = yüz ölçmədən bir biçməz (I, 421), ‫َﻳﻘِﻦ ﻳَـﻐُﻖ ﮐُﺮ َﻣﺬِب ﻧﺎﻧﮑﻨﯽ ُﮐﺬُور‬ yakın yağuk kör+mədhip nənqni ködhür = yaxını-yavuğu görmədən öz malını görər (III, 27). -layu feli bağlama, ‫ ﺗُﻦ ﮐُﻦ ُﺗﺮُب ﻳِﻐﻠَﻴ ُﻮ‬tün kün turup yığ+layu = gecəgündüz durub ağlayaraq (III, 240), ‫ُﻳﻤُﺮ َﻟﻴُﻮ ارﮐَﻨــــﻦ ﺳُﻮﺗِﻦ ﺳَﻐﺎر‬ yumur+layu erkənin sütin sağar = erkəndən toplayaraq südünü sağar (I, 389). -ləyü feli bağlama, ‫ ﮐُــﺮدﯼ ﻣَﻨـﯽ اَﻣﻠَﻴ ُﻮ‬kördi məni əm+ləyü = məni sağaldaraq gördü (III, 266), ‫ ﺑَﻘﺘـــﯽ ﻣَﻨـﮑﺎ اِﻣﻠَﻴ ُﻮ‬baktı manqa im+ləyü = mənə işarə edərək baxdı (III, 266). -kən feli bağlama, ‫ اُل َﮐﻠُﺮ اَرﮐﺎن ﮐَﺮدُم‬ol kəlür ər+kən kördüm = onu gələrkən gördüm (I, 170), ‫ اُل اَر ﺑَﺮﻳﺮاَرﮐﺎن َﻗ ِﺪﺗّﯽ‬ər barır ər+kən kadıttı = adam gedir ikən qayıtdı (II, 295), ‫ﻣَﻨﮑﺎ ﻳَﺮﻣﺎق‬ ‫ ﺑِﻴﺮُراَرﮐﺎن ﻗَﺘﺮُﻧﺪﯼ‬ol manqa yarmak berür ər+kən katrundı =o mənə pul verdiyi an, verirkən bundan vaz keçdi, çəkindi, qaçındı (II, 249). 181

ə) Köməkçi nitq hissələrinə aid olanlar: aşnu qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪَن اَﺷﻨ ُﻮ ﮐَﻠﺪِم‬mən andan aşnu kəldim = mən ondan əvvəl gəldim (I, 188). burun qoşma, ‫ اُل ﻣَﻨﺪِن ُﺑﺮُن ﺑَﺮدﯼ‬ol məndin burun bardı = o məndən öncə gəldi (I, 397). basa qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﺪا ﺑَﺴﺎ ﮐَﻠﺪِم‬mən anda basa kəldim = mən ondan sonra gəldim (III, 212). kidin qoşma, ‫ اُل اَﻧﯽ ﮐﻴﺪِن ُاُذﻏُﺮدﯼ‬ol anı kidin odhğardı = o onu xeyli düşündükdən sonra, bir az keçdikdən sonra anladı (I, 265). sonq qoşma, ‫ ﺳَﻦ َﻣﻨِﮏ ﺳُﻨﮑﺪا ﮐَﻞ‬sən məninq sonqda kəl = sən məndən sonra gəl, arxamca, dalımca gəl (III, 311), ‫ﺑُﻮ ﺳُﻮز‬ ‫ﺳﻨِﮑﻨﺪا َاﻳِﻐﻞ‬ ُ bu söz sonqında ayğıl = bu sözdən sonra söylə (III, 311). içrə qoşma, ‫ َاﻏِـﺰاﺟِﺮا اَﻏ ُﻮ ﺳَﻐﺪﯼ‬ağız içrə ağu sağdı =ağzına zəhər tökdü (III, 298), ‫ ﮐِﻤـــﯽ اِﺟﺮا اُﻟ ُﺪرُوب‬kimi içrə oldurup = gəmi içrə oturub (III, 220). taba qoşma, ‫ َﻗﺬَش ﺗَﺒﺎ اِت ﮐِﺒﯽ ﻗﻴﻨــﮑﺮُو َﺑﻘﺎر‬kadhaş taba ıt kibi kınqru bakar = qohum-qardaş tərəfə it kimi kəc baxar (III, 27). tabaru qoşma, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺗَﺒﺎر ُو ﮐَﻠﺪﯼ‬ol məninq tabaru kəldi = o mənə tərəf gəldi (I, 436). təgü qoşma, ‫ ﮐُﻨﯽ ﻧِﮏ ﮐُﻠﻴﻨﺎ ﺗَﮑ ُﻮ ﻳَﻐﯽ‬künininq külinə təgü yağı = gününün külünə qədər düşmən (günü günüyə düşməndir, hətta birinin külü o birinin gözünə sovrular, III, 221). bərü qoşma, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bərü kəl = ey, bəri gəl (I, 110). üzə qoşma, ‫ ﮐَـﻨﺪﻟَﺮ اُزا ﺟِﻘ ِﺘﻤِﺰ‬kəndlər üzə çıktımız = şəhərlərin üzərinə çıxdıq (I, 353), ‫ ﺗَﻐﺎر اَﺷﻴﺎﮎ اُزا اَرﺗِﻠﺪﯼ‬tağar eşyək üzə artıldı = dağarcıq eşşəyin belinə [taraz şəkildə] yükləndi (I, 279). udhu qoşma, ‫ ﻣَﻦ اَﻧﻨﮏ ُاذُو ﮐَﻠﺪِم‬mən anınq udhu kəldim = mən onun ardınca gəldim (I, 152). layu qoşma, ‫ اَرﺳـــﻠَﻦ ﻟَﻴﻮ ﮐُﮑ َﺮدِم‬arslan layu kökrədim = aslan kimi kükrədim (I, 184), ‫ اُﺗﺮُﮎ ُاﺗُﻦ اُﻏﺮِﯼ ﻟَﻴ ُﻮ ﻳُﺰﮐﺎ ﺑَﻘـﺎر‬oğrı layu yüzgə 182

bakar = oğru kimi üzə baxar (I, 165), ‫ ارژو ﻟَـــــﻴ ُﻮ اَر اَﻗﺎر‬arju layu ər awar = çaqqal kimi adam ovlar (III, 349). ləyü qoşma, ‫ ﺳَﻐﺮَق ﺗُﻠ ُﻮﮐُﺰﻟَﻴــُﻮ‬sağrak tolu köz ləyü = sürahi dolu göz kimi (I, 163). ça qoşma, ‫ ﺑﻮ َاﻧِﮏ ﺟﺎ‬bu anınq ça = bu onun kimi (III, 199). çə qoşma, ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺟﺎ‬ol məninq çə = o mənim kimi (III, 199). uçun qoşma, ‫ﺳﻨِﮏ ُاﺟُﻦ ﮐَﻠﺪِم‬ َ səninq uçun kəldim = sənin üçün gəldim (I, 143), ‫ ﺑُﻐﺰﯼ ُاﺟُﻮن ﻣَﻨﮑﻠَﻨﻮُر‬boğzı uçun mənqlənür = boğazı (qarnı) üçün dən (yem) toplayır (II, 285). birlə qoşma, ‫ﺑَﮑﻼر ﺑِﺮﻻ ُﺗﺮُﺷﻤﺎ‬.‫ اَﻟﺒﻼر ﺑِﺮﻻ ُارُﺷﻤﺎ‬alplar birlə uruşma, bəglər birlə turuşma = alplar ilə vuruşma, bəylər ilə duruşma, bəhsə girmə (I, 232), ‫ اُل َاﻧِﮏ ﺑِﺮﻻ اَت َﻳﺮِﺷﺪﯼ‬ol anınq birlə at yarışdı = o onunla at çapmaqda yarışdı (III, 69), ‫ﻗﺎﻧِﻎ ﻗﺎن ﺑِﺮﻻ‬ ‫ ﻳﻮُﻣﺎس‬kanığ kan birlə yumas = qanı qanla yumazlar (III, 157), ‫ اُل َﻣﻨِﮏ ﺑِﺮﻻ ُاﺑُﺸﺪﯼ‬ol məninq birlə öpüşdi =o mənimlə öpüşdü (I, 230). adhın qoşma, ‫ َاذِن‬A d h ı n «başqa» mənasında işlənən bir ədatdır [qoşmadır] (I, 143). adhruk qoşma, ‫ اَذرُق‬A d h r u k oğuzca «başqa, ayrı» deməkdir. Digər türklər bu söz əvəzinə «‫ َاذِن‬adhın» deyirlər. ‫َاذِن ﮐِﺸﯽ‬ ‫ ﻧﺎﻧﮑﯽ ﻧَﻨﮏ ﺳﺎﻧﻤﺎس‬adhın kişi nənqi nənq sanmas = özgəsinin malı mal sayılmaz (I, 162). ayruk qoşma, ‫ اَﻳﺮُق‬A y r u k «başqa» mənasında istifadə olunan sözdür. Oğuzca (I, 174). ayru qoşma, ‫ اَﻳﺮُو‬A y r u «başqa, elə isə, deyilsə» mənasında bir sözdür. ‫ ﻣُﻮﻧﯽ ﺗﻴﻼ ﻣَﺴﺎ ﺳَﻦ اَﻳﺮُو ﻧﺎ َﮐﺮَﮎ‬munu tiləməsə sən ayru nə kərək = bunu deyilsə, başqa nə istəyirsən (I, 184), ‫ﮐُﻨﯽ َﺑﺮِر َﮐﻴِﮏ‬ ‫ ِﻧﮏ ﮐ ُﻮزِﻧﺪا َاذِن ﺑﺎﺷﯽ ﻳﻮُق‬köni barır keyikninq közində adhın başı yok = düz gedən geyikin gözündən başqa yarası yoxdur (III, 152). adhnağu qoşma, ‫ اَﻏــــﺮُق اَﻏ ِﺮِاﺷِﻨﮑﻨﯽ اَذﻧﺎﻏُﻘﺎ ُﻳﺬُرﻣﺎ‬/ ‫اَﺟﺮُب ُازُﻧﮏ اُﺷﺎرِب‬ ‫ اَذﻧﺎﻏُﻨﯽ ُﺗﺬُرﻣﺎ‬Ağruk ağır işinqni adhnağuka yüdhürmə, Açrup özünq öşərip adhnağunı todhurma = Çox ağır yükünü 183

başqasına yükləmə, Özünü aclıqdan taqətsiz edib başqasını doyurma (III, 65). tək qoşma, ‫ ﺗَﮏ‬t ə k: tək, elə-belə, sadəcə, heç nə istəmədən. ‫ﺗَﮏ‬ ‫ ﮐَﻠﺪِم‬tək kəldim = bir şey istəməyərək gəldim, heç bir arzum yoxdur, sadəcə gəldim (I, 346). utru qoşma, ‫ اُل ﻣَﻨﮑﺎ اُﺗﺮ ُو ُﺗﺮُﻧﺪﯼ‬ol manqa utru turundı = o mənə qarşı durdu, qarşı çıxdı (II, 167), ‫ َاﻧُﻖ اﺗﺮ ُو ﺗُﺘﺴﺎ ﻳُﻮﻗﺎ ﺳﺎﻧﻤﺎس‬anuk utru tutsa yokka sanmas = hazır olan şey qabağa (qarşıya, yəni süfrəyə) qoyulsa, yox sayılmaz (I, 136). azu bağlayıcı, ‫ ُازُوم ﻳِﻴﮑِﻞ َازُو ﻗﺎﻏﻮُن ﻳِﻴﮑِﻞ‬üzüm yegil, azu kağun yegil = üzüm, yaxud qovun ye (I, 153), ‫ ﺗِﻠﮑﻮﻣ ُﻮ ﺗُﻐﺪﯼ َازُو ﺑُﺮﻳﻤ ُﻮ‬tilkü mü toğdı, azu böri mü = tülkü doğuldu, yoxsa cavanar (I, 423), ‫ ﮐَﻠﻮرﻣ ُﻮﺳَﻦ َازُو ﺑَﺮﻳﺮﻣُﻮﺳَﻦ‬kəlür mü sən, azu barır mu sən = sən gəlirsən, yoxsa gedirsən (I, 153). kalı bağlayıcı, ‫ ﮐَﻠﺴﺎ ﻗَﻠﯽ ﻗُﺘﻠُﻎ ﻳــــﺎﯼ‬kəlsə kalı kutluğ yay = gəlsə əgər qutlu yay (I, 148), ‫ﺟﻘِﺐ اِﻳﻘَﺴﺎ ﻗَﻠﯽ ُاذِﻧﻮُر ﻳُﻼ‬ َ ‫ ﺟَﻘﻤَﻖ‬çakmak çakıp ewsə kalı udhınur yula = əgər çaxmaq çaxan tələssə, çırağı söndürər (III, 30), ‫ ﺑِﺮﮐِﻞ ﺗَﻘﯽ َازُﻗﻠُﻖ ﻗُﻠﺴـــﺎ ﻗَﻠﯽ اُﻏﺮَﻳﻦ‬kolsa kalı oğraban vergil takı azukluk = əgər yanına gələn olsa, ona azuqə də verginən (I, 301), ‫ ﻗَﺠﺴــﺎ ﻗَﻠﯽ ﻗُﺮﺗُﻠﻮُر‬kaçsa, kalı kurtulur = qaçsa, necə qurtular (III, 237), ‫ ﺑ ُﻮ ﺳَﻦ ﺑ ُﻮ اﻳﺸِﻎ ﻗَﻠﯽ ﻗِﻠﺪِﻧﮏ‬bu sən bu ışığ kalı kıldınq = sən bu işi necə etdin (III, 219). abanq bağlayıcı, ‫ َاﺑَﻨﮏ ﺳَﻦ ﺑَﺮﺳﺎ ﺳَﻦ‬abanq sən barsa sən = əgər sən getsən (I, 191), ‫ ﮐَﻠﺴﺎ َاﺑَﻨـــــﮏ ﺗَﺮ َﮐﻨِﻢ‬kəlsə abanq tərkənim = gəlsə əgər tərkənim, xaqanım (I, 433), ‫ َاﺑَﻨﮏ ﻗُﻠﺴﺎم ُاذُوﺑﺎرِب‬/ ‫ُﺗﺘَﺮاَردِم‬ ‫ﺳﺴِﻦ ﺗـﺎرِب‬ ُ Abanq kolsam, udhı barıp, Tutar ərdim süsin tarıp = Əgər istəsəydim dalınca gedib, Tutardım, qoşununu dağıdıb (I, 398). çu ədat, ‫ ﺑَﺮﻣﺎﺟُﻮ‬barma çu = hələ getmə, hər halda getmə (III, 200). çü ədat, ‫ ﮐَﻞ ﺟ ُﻮ‬kəl çü = gəl, hələ gəl, hər halda gəl (III, 199). şu ədat, ‫ ﺑَﺮﻏِﻞ ﺷ ُﻮ‬barğıl şu = hələ get, getsənə (III, 202). şü ədat, ‫ ﮐَﻞ ﺷ ُﻮ‬kəl şü = hələ gəl, gəlsənə (III, 202). ok ədat, ‫ ﺑَﺮﻏِﻞ اُق‬barğıl ok = gedərsən ha, mütləq get (I, 112), ‫اَﻣﺪﯼ‬ ‫ اُق اَﻳﺪِم‬əmdi ok aydım = elə indicə dedim (I, 112), ‫ﺑَﻴﺎ اُق ﮐَﻠﺪﻳﻢ‬ 184

baya ok kəldim = bayaq gəldim (I, 112), ‫اُﮐ َﺮﻳُﮑـﯽ ﻣُﻨـــﺪَغ اُق‬ örgəyügi mundağ ok = adət də belədir ki (I, 213), ‫ﻳﺎز اُق ﻳﯽ‬ yaz ok ye = ancaq yazda, baharda ye (III, 22). ök ədat, ‫ اُل اَرﻧﯽ ُاﮎ ﮐَﻠﺪُر‬ol ərni ök kəldür = o adamın lap özünü gətir (I, 139). la ədat, ‫ اُل ﺑَﺮدﯼ ﻻ‬ol bardı la = o getdi də bə (III, 203). lə ədat, ‫ اُل ﮐَﻠﺪﯼ ﻻ‬ol kəldi lə = o gəldi də bə (III, 203, onun getməsi, gəlməsi gerçəkləşdi). takı ədat, ‫ ﺗَﻘﯽ ﻳَﺮﻣﺎق ﺑِﻴﺮ‬takı yarmak ber =yenə pul ver (III, 214), ‫اُل‬ ‫ ﺗَﻘﯽ اَﻧﺪا‬ol takı anda = o da oradadır (III, 214), ‫ات ﻳِﻦ ﺗَﻘﯽ ﺑﮑﺮﺷﻮر‬ ət, yin takı bəkrişür = ətlə bədən (hərfən: ət dəxi bədən) bərkiyir (III, 254), ‫ ﺑِﺮﮐِﻞ َﺗﻘﯽ َازُﻗﻠُﻖ‬bergil takı azukluk =üstəlik, azuqə ver (hərfən: verginən dəxi azuqə, I, 301), ‫ﻳِﻴﺮﯼ ﺗـــَﻘﯽ‬ ‫ اَﻏﻼق‬yeri takı ağlak = yeri də ki şorandır (I, 455), ‫ﺳِﺠﻐﺎن ﺗَﻘﯽ‬ ‫ﺳﻘِﺮﻗﺎن‬ ِ sıçğan takı sıkırkan = siçan və sığırkan (II, 261). dakı ədat, ‫ اُﻳﻐُـــــﺮدَﻗﯽ ﺗَﺘﻠَﻘﺎ‬uyğur dakı tatlaka=uyğurlara dəxi tatlara (I, 466), «Türklər «dəxi» mənasında «‫ ﺗَﻘﯽ‬takı», oğuzlar «‫دَﻗﯽ‬ dakı» deyirlər» (II, 206). yəmə ədat, ‫ اِﻳﺸﻴــــﻦ ﻳﻤﺎ ﻗَﺠﻮُردُم‬eşin yəmə kaçurdum = yoldaşını isə qaçırtdım (I, 121), ‫ﺳﻘِﻠﺴـــﻮُن‬ َ ‫ ﻗﺬﻏﻮ ﻳﻤﺎ‬kadhğu yəmə sawılsun = qoy qayğı sovulsun (I, 168), ‫ ﺑُﺬرَج ﻳَﻤـﺎ ﻗﺪردﯼ‬Budhraç yəmə kudırdı = Budhraç yenə qudurdu (I, 200), ‫َﻗﻤِﺞ ﻳَﻤﺎ ُﮐ ُﺘﺮُر ﺗَﻘﯽ ﻳُﮏ‬ ‫ ُﮐﺘُﺮﺳﺎ‬təwi yük kötürsə, kamıç yəmə kötürür = dəvə yük götürsə, çömçəni də bərabər götürər (II, 111), ،‫ﮐﻮُزدَن ﻳﺮاﺳﺎ‬ ‫ ﮐُﻨﮑُﻞ دَن ﻳَﻤﺎ ﻳﺮار‬közdən yırasa, könqüldən yəmə yırar = gözdən iraq olan köüldən də uzaq olar (III, 317), ‫ﺗِﻴﻨـــــــﯽ ﻳَﻤﺎ ُاﺟُﮑﺘﯽ‬ tını yəmə üçükti = səsi yenə qısıldı (II, 144), ،ُ‫ﻳَﻠﻘﺴﺎ ﻳَﻤﺎ ﻳﺎغ اَذﮐﻮ‬ ‫ ﮐﻮُﻳﺴﺎ ﻳَﻤﺎ ﮐﻮُن اَذﮐ ُﻮ‬yalksa yəmə yağ edhgü, köysə yəmə kün edhgü = bıqsa yenə yağ yaxşıdır, yaxsa yenə gün yaxşıdır (III, 375). yana ədat, ‫ﺸﻠِﻢ‬ َ ‫ ﻗَﻴﻨَـﺐ ﻳَﻨﺎ ﻳُﻤ‬kaynap, yana yumşalım = qaynayıb yenə yumşalaq (I, 432), ‫ اَﻟــﺪَب ﻳَﻨﺎ ﻗَﺠ ِﺘﻤِﺰ‬aldap yana kaçtımız= aldadıb yenə qaçdıq (I, 458), ‫ ﺑُﻠﻨﺎب ﻳَﻨﺎ اوُل ﻗَﺠــــــﺎر‬bulnap yana 185

ol kaçar = əsir edib yenə qaçar (I, 130), ‫ ﻳَﻨﺎ ﮐَﻠﺪِم‬yana kəldüm = yenə gəldim, təkrar gəldim (III, 167). yanqıla ədat, ‫ اُل اﻳﺸِﻎ ﻳَﻨﮑﻴﻼ ﻗِﻠﺪﯼ‬ol ışığ yanqıla kıldı = o, işi yenidən gördü, təkrar başladı (III, 329) və s. çak ədat, ‫ ﺟَﻖ اُل اَﺗﻨﯽ ﺗُﺘﻐِﻞ‬çak ol atnı tutğıl = lap o atın özünü tut (I, 345), ‫ ﺟَﻖ َاﻣَﺠﻨﯽ اُرﻏِﻞ‬çak amaçnı urğıl = lap [ta] nişangahı vur (I, 345). uş ədat, ‫ ﺗُﻐﻤِﺶ ﮐُﻨﯽ اُش ﺑَﺘﺎر‬toğmış küni uş batar = doğan günəşi bax belə batar (II, 152), ‫ اُش ﻣُﻨﺪَغ ﻗﻴﻞ‬uş mundağ kıl = iştə, belə et (I, 111), ‫ اُش ﮐَﻠ ُﺪﮐُﻢ ﺑُﻮ‬uş kəldügüm bu = indicə gəlmişəm, elə gəldiyim budur (I, 111), ‫ َاﻗَـــﺮ ُﮐﺰُم اُش ﺗَﻨﮑِﺰ‬akar közüm uş tənqiz = gözüm lap dəniz kimi axar (II, 67). mat ədat, ‫ َاﻧﺪَغ ﻣَﺖ‬andağ mat = məhz belə (I, 337), ‫َﺗﻠِﻢ ﺑَﺸﻠَﺮ ﻳُﻘﻠﺪﻳﻤَــﺖ‬ təlim başlar yuwıldımat = çox başlar belə yuvarlandı (I, 395), ‫ اُﺗﻐـﺎﻟِـﻤَﺖ اُﻏﺮَﺷـﻮُر‬utğalımat oğraşur = məhz udmağa çalışır (I, 222), ‫ ﻳَﺮﻏﺎ ِﻟﻤَﺖ ﻳُﺮ َﮐﺸُــــــﻮر‬yarğalı mat yörkəşür = məhz yarılaraq bir-birinə sarılır (I, 429). mət ədat, ‫ ﮐُﺮﻣَﺖ ا ِﻧﮏ ﻳُﺮاﮐﯽ‬kürmət anınq yürəgi = onun ürəyi belə cəsurdur (I, 340), ‫ ﮐُﺠﯽ َاﻧِﻨﮏ ﮐَﻘﻠﺪﻳﻤَــﺖ‬küçi anınq kəwildimət =onun gücü belə azaldı (I, 395), ‫ ﮐَﻠﮑﺎ ِﻟﻤَﺖ اِر ﮐِﺸﻮُر‬kəlgəlimət irkişür = məhz gəlmək üçün toplaşır (I, 340). ərki ədat, ‫ اُل َﮐﻠِﺮﻣ ُﻮ اَرﮐﯽ‬ol kəlirmü ərki = o gəlirmi ki, gəlirmi, görəsən (I, 187). ərinç ədat, ‫ اُل ﺑَﺮدﯼ َارِﻧﺞ‬ol ərinç bardı =o bəlkə getdi (III, 384), ‫اُل‬ ‫ ﮐَﻠﺪﯼ َارِﻧﺞ‬ol kəldi ərinç = o bəlkə gəldi, ola ki gələ (I, 189), ‫ ﻳَﻨـــﺪﯼ َارِﻧﺞ اُﻏﺮَﻏﯽ‬yandı ərinç oğrağı = bəlkə fikrindən vaz keçdi (III, 63). -mu ədat, ُ‫ ﺑ ُﻮ اَﺗﻤﻮ‬bu atmu = bu, atmı (III, 204), ُ‫ ﺑ ُﻮ اﻳﺘﻤﻮ‬bu ıtmu =bu, itmi (III, 204), ُ‫ ﺑَﺮدِﻧﮑﻤﻮ‬bardınqmu = vardınmı, getdinmi (III, 204). -mü ədat, ‫ﻧﮑﻤﻮ‬ ُ ‫ ﮐَﻠ ِﺪ‬kəldinqmü = gəldinmi (III, 204), ‫ﮐَﻠﻮرﻣ ُﻮﺳَﻦ َازُو‬ ‫ ﺑَﺮﻳﺮﻣُﻮﺳَﻦ‬kəlürmü sən, azu barırmu sən=gəlirsən, yoxsa gedirsən (I, 153), ‫ ﺗِﻠﮑﻮﻣ ُﻮ ﺗُﻐﺪﯼ َازُو ﺑُﺮﻳﻤ ُﻮ‬tilkü mü toğdı, azu böri mü = tülkü doğuldu, yoxsa cavanar (I, 423), ‫ﺳَﻨﺪا ﻳَﺮﻣﺎق ﺑﺎر ﻣ ُﻮ‬ 186

səndə yarmak bar mu =səndə pul varmı (III, 149), ‫اَﻟــﺐ اَرﺗُﻨﮑﺎ‬ ‫ اُﻟﺪﻳﻤُﻮ‬Alp Ər Tonqa öldimü = Alp Ər Tonqa öldümü (I, 115). yə+mü (‫ ﻳَﻪ‬yəh «yaxşı, bəli» + ‫ ﻣﻮ‬mü) ədat, ‫ ﺳَﻦ ﺑَﺮﻏِﻞ َﻳﻤُﻮ‬sən barğıl, yəmü = sən get, yaxşımı (III, 30). ayığ ədat, ‫ َاﻳِﻎ اَذﮐ ُﻮ‬ayığ edhgü nənq = nə yaxşı şeydir (I, 149), ‫َاﻳِﻎ‬ ‫ َﻳﻘُﺰ ﻧﺎﻧﮏ‬ayığ yawuz nənq = nə pis şeydir (I, 149). kədh ədat, ‫ ﮐَﺬ اَت‬kədh at = nə yaxşı at (I, 338), ‫ ﮐَﺬ ﻧﺎﻧﮏ‬kədh nənq =nə yaxşı şey (I, 338). mə ədat, ‫ ﻧﺎ ﻣﺎ َﻳﻘُﺰ ﻧﺎﻧﮏ اُلُ ﺑﻮ‬nə mə yawuz nənq ol bu = bu nə qədər pis şeydir (III, 204), ‫ ﻧﺎ ﻣﺎ اَذﮐ ُﻮ ﮐِﺸﯽ اُل‬nə mə edhgü kişi ol =o nə yaxşı adamdır (III, 204). ap ədat, ‫ أب ﺑُﻮاَب اوُل‬ap bu, ap ol = bu deyil, o deyil; nə bu, nə o (I, 109). va nida, ‫ وا ﻧﺎ ﺗِﻴﺮﺳَﻦ‬va, nə tersən = vay, nə deyirsən, vay olsun sənə! (III, 204). yu nida, ‫ ﻳﻮ‬Y u: qadınlar bir şeydən utandıqları zaman deyirlər (III, 205). awa awa nida, İnsan bir şeydən acı duysa, ‫ اَﻗﺎ اَﻗﺎ‬awa-awa deyər (I, 154). Bu da ərəblərin vaveyla nidasının ekvivalentidir. əssis nida, ‫ َاﺳﱢﺰَاﻧِﮏ ﻳِﮑﺘﻠِﮑﯽ‬əssiz anınq yigitligi = heyif onun gəncliyinə! (I, 198). aç nida, ‫ اَج ﺑَﺮ ُوﮐَﻞ‬aç, bərü kəl = ey, bəri gəl (I, 110). kı nida, ‫ ﻗﯽ ﺑَﺮ ُو ﮐَﻞ‬kı, bərü kəl = ey, bəri gəl (II, 303). ay nida, ‫ ﻗَﻨﺠﺎ ﺑَﺮدِﻧﮏ اَﯼ ُاﻏُــﻞ‬kança bardınq, ay oğul = hara getdin, ay oğul (I, 142), ‫ ﺗُﮑﺮ َﻣﻨِﮏ ﺳﺎ ﻗﻤﯽ ﺑِﻠﮑﺎﻟَﮑﺎ اَﯼ‬təgür məninq sawımı bilgələgə, ay = ey, mənim sözümü bilgələrə yetir! (III, 158). uva nida-xitab, ‫ اُوا‬uva («hey, filankəs!» deyə birini çağıran adama «buyur» mənasında verilən cavab, I, 113). iləl nida-xitab, ‫ ِاﻟَﻞ‬iləl (bəylərə, xanlara «əfəndim, əmr edin» mənasında verilən cavab, I, 145). yah nida-xitab, ‫ ﻳﺎﻩ‬yah (bəli, yaxşı mənasında bir sözdür, ‫ اَت ﺗُﺖ‬at tut = atı tut deyilən zaman cavab verən şəxs ‫ ﻳﺎﻩ‬yah = yaxşı deyə cavab verir, III, 127). 187

əwət nida-xitab, ‫ َاﻗَﺖ‬əwət «yaxşı, bəli» (yağma, tuxsı və qıpçaqlarda, I, 124). əvət/əmət nida-xitab, ‫َاﻣَﺖ‬/‫ َاوَت‬əvət/əmət (oğuzlarda, I, 124). yəmət nida-xitab, ‫ َﻳﻤَﺖ‬yəmət (türklərdə, I, 124). av/ay nida-xitab, ‫ اَو‬av (I, 113) və ‫ اَﯼ‬ay (əmr edənin əmrini saya salmamağı bilirən «əh!» kimi bir söz, I, 114) və s. sak-sak! nida-xitab, ‫ ﺳَﻖ ﺳَﻖ‬S a k – s a k: qarovulun, keşikçinin qalanı, atı qoruya bilməsi üçün oyaq qalmasını bildirən sözdür. «‫ ﺳَﻖ ﺳَﻖ‬sak-sak! = ayıq-sayıq olun!» deməkdir. Qoçaq və huşyar adama «‫ ار ﺳَﻖ‬sak ər» deyilir (I, 345). zak-zak! nida-xitab, ‫ زَق زَق‬Z a k – z a k: qoçları kəllələşməyə təhrik edən sözdür (I, 345). tək! nida-xitab, ‫ ﺗَﮏ‬T ə k: ‫ ﺗَﮏ َﺗُﺮ‬tək tur = sus!. Oğuzca (I, 346). şük tur! nida-xitab, ‫ ﺷُﮏ‬Ş ü k: bir susdurma ədatıdır. «Sus!» mənasında türklər «‫ ﺷُﮏ ﺗُﺮ‬şük tur!» deyirlər (I, 347). tah-tah vokativ, ‫ ﺗﺎﻩ ﺗﺎﻩ‬tah-tah (şahini çağırmaq üçün işlənir, III, 127). çuh-çuh vokativ, ‫ ﺟﻮُﻩ ﺟﻮُﻩ‬çuh-çuh (atı tərpətmək və azarlamaq üçün çıxarılan səs, III, 127). kah-kah vokativ, ‫ ﮐﺎﻩ ﮐﺎﻩ‬kah-kah (köpəyi çağırmaq üçün çıxarılan səs, III, 127). çək-çək, çilik-çilik vokativ, ‫ ﺟِﮏ ﺟِﮏ‬çək-çək (I, 346) və ‫ﺟﻠِﮏ ﺟﻠِﮏ‬ çilik-çilik (oğlağı çağırmaq, sürmək üçün deyilir, I, 389). həç-həç vokativ, ‫ هَﺞ هَﺞ‬həç-həç (baş alıb gedən atı yavaşıtmaq üçün deyilir, I, 337). tuşu-tuşu vokativ, ‫ ﺗُﺸ ُﻮ ﺗُﺸ ُﻮ‬tuşu-tuşu (eşşəyi dayandırmaq üçün deyilir, III, 212). op-op vokativ, ‫ اُب اُب‬op-op (eşşəyin ayağı sürüşdükdə deyilir, I, 109). uş-uş vokativ,, ‫ اُش اُش‬uş-uş (öküzü suvaran zaman çıxarılan səs, I, 111). öp-öp vokativ, ‫ اوُب اوُب‬öp-öp (bu söz özünü çox öyən, tərifləyən, lakin dediyini isbat edə bilməyən adam haqqında deyilir, I, 117). 188

abalı, modal, ‫ اَﺑﺎﻟﯽ‬A b a l ı: bir şey nadir görülən və nadir tapılan zaman söylənən söz (I, 193), heyrət deməkdir. ayluk-ayluk modal, ‫ اَﻳﻠُﻖ اَﻳﻠُﻖ‬A y l u k - a y l u k: elə-elə (elədir) deməkdir. Oğuzca (I, 174), şübhəsiz, doğrudan deməkdir. kürt-kürt yamsılama, ‫ اَت اَرﺑﺎﻧﯽ ﮐُﺮت ﮐُﺮت ﻳﻴﺪﯼ‬at arpanı kürt kürt yedi = at arpanı xırt-xırt yedi (I, 351). karç-kurç yamsılama, ‫ اَر ﺗُﺮﻣُﺰﻧﯽ ﻗَﺮج ﻗُﺮج ﻳﻴﺪﯼ‬ər turmuznı karçkurç yedi = adam xiyarı xart-xurt yedi (I, 352). buç-buç yamsılama, ‫ﺳﻤُﺮﮐُﮏ‬ َ ‫ ﺑُـــﺞ ﺑُﺞ ُاﺗَﺮ‬buç buç ötər səmürgük = sərçə cik-cik ötər (II, 285). danq-dunq yamsılama, ‫ دَﻧﮏ دُﻧﮏ َاﺗّﯽ ﻧﺎﻧﮏ‬danq dunq etti nənq = danq-dunq səsi çıxaran nəsnə (III, 311). tanq-tunq yamsılama, ‫ ﺗَﻨﮏ ﺗُﻨﮏ َاﺗّﯽ‬tanq tunq etti = danq-dunq səsi çıxardı (III, 311). kağ-kuğ yamsılama, ‫ ﻗﺎز ﻗﺎغ ﻗﻮُغ َاﺗّﯽ‬kaz kağ kuğ etti = qazlar qağquğ etdilər, çığırışdılar (III, 136). sart-surt yamsılama, ‫ َاﻧِﮏ اَذا ﻗﯽ ﺳَﺮت ﺳُﺮت ﻗِﻠﺪﯼ‬anınq adhakı sart surt kıldı = onun ayağı fart-furt elədi (ayağın yaş ayaqqabının içində çıxardığı səs, I, 352). çat-çat yamsılama, ‫ ﺟَﺖ ﺟَﺖ اُردﯼ‬çat çat urdu = çat-çat vurdu (I, 336). tus-tus yamsılama, ‫ ﺗُﺲ ﺗُﺲ اُردﯼ‬tus tus urdu = tıp-tıp vurdu (I, 342). takır-takır yamsılama, ‫ اَت اَذاﻗﯽ َﺗﻘِﺮ َﺗﻘِﺮ ِاﺗّﯽ‬at adhakı takır takır etti = at ayağı taqqır-taqqır səs çıxartdı (I, 367). badar-badar yamsılama, ‫ ﺑَﺪر ﺑَﺪر ُﻳﮑُﺮدﯼ‬badar badar yügirdi = tıpıştıpış, apul-apul qaçıb getdi (I, 366). bar predikativ, ‫ ﺑﺎر َﺑﻘِﺮ ﻳُﻮق اَﻟﺘُﻮن‬bar bakır, yok altun = var olan şey misdir, yox olan şey qızıldır (I, 366), ‫ُﻗﺬُﻏﺪا ﺳﻮُڤ ﺑﺎر اِت ﺑَﺮﻧﯽ‬ ‫ ﺗَﮑﻤﺎس‬kudhuğda suw bar, ıt burnı təgməs = quyuda su var, ancaq itin burnu yetişmir (I, 377), ‫ َاﻧِﮏ ُﺗﺘُﻐﯽ ﺑﺎر‬anınq tutuğı bar = onun sehri var, o, sehirli, tilsimlidir (I, 375). yok predikativ, ‫ ﮐُﻨﺪا ِا ُرِﮎ ﻳُﻖ ﺑَﮑﺪا ِﻗﻴِﻖ ﻳُﻖ‬kündə irük yok, bəgdə kıyık yok = günəşdə çat olmaz, bəy də sözündən dönməz (I, 138), 189

‫ َاﺳَﻨﺪا اِﻳﻘَﮏ ﻳﻮُق‬əsəndə əwək yok = sağlıqda tələsmək yoxdur, səhhətlə zarafat olmaz (I, 138), ‫ﺟﻘِﺶ ﻳﻮُق‬ ِ ‫ اُل اﻳﺸﺘﺎ‬ol ışta çıkış yok = o işdə bir çıxar, mənfəət yoxdur (I, 372). təgül predikativ, ‫ َﺗﮑُﻞ‬T ə g ü l: deyil. Oğuzca. Bu söz arğuların ‫ داغ اُل‬dağ ol sözündən alınmışdır. Oğuzlar ‫ د‬d hərfini ‫ ت‬t, ‫ غ‬ğ hərfini isə ‫ ﮎ‬g etmiş, ‫ اﻟﻒ‬əlifi isə atmışlar» (I, 392). ‫ﺑ ُﻮ ﺁت ﺗَﺲ‬ ‫ َﺗﮑُﻞ‬bu at tas təgül=bu at pis deyil (I, 142), ‫ﺑ ُﻮ ﺗُﺮاﺳﯽ ﻳِﻴﺮ َﺗﮑُﻞ‬ bu turası yer təgül=bu, durulası yer deyil (II, 83). dağ, dhağ predikativ, ‫ ذاغ‬،‫ داغ‬D a ğ, d h a ğ: «yox, deyil» mənasındadır. «‫ اُل اَﻧﺪَغ داغ اُل‬ol andağ dağ ol = o elə deyil» deməkdir. Oğuzlar bunu arğulardan almış, «‫ ذاغ اُل‬dağ ol» sözünü təhrif edərək «‫ َﺗﮑُﻞ‬təgül» demişlər. Oğuzlarla arğular qonşudur, dilləri də bir-birinə qarışmışdır» (III, 154). əməs/ərməs predikativ, ‫ َﻳــــــــﺪِم َاﺳِﻎ ﻗِﻠﻐ ُﻮ َاﻣَﺲ ﺳَﻦ ﺗَﻘﯽ ﻳَﻠﻘﺎر‬aydım: asığ kılğu əməs, sən takı yalwar = dedim: xeyri yoxdur, istər yüz yalvar (I, 473), ‫ ﺗَﻘﯽ َﺑﺪُﮎ اَرﺳﺎ َﻣﻴَﻘﯽ َﺑﺪُﮎ اَرﻣﺎس‬təwəy bedük ərsə, mayakı bedük ərməs = dəvə böyük olsa da, qığı böyük olmaz (III, 165), ‫ ﺑ ُﻮ ﺗُﺮﻏﻮ ﻳِﻴﺮ اَرﻣﺎس‬bu turğu yer ərməs = bu, durulacaq yer deyil (II, 83). anq-anq predikativ, ‫ اَﻧﮏ‬A n q: «yox, deyil» deməkdir. Oğuzcadır. Bir şeyi etmək üçün əmr alan adam «‫ اَﻧﮏ اَﻧﮏ‬anq-anq» desə, «yox-yox» deməkdir (I, 114).

190

Рамиз ЯСКЯР. Мащмуд Kашьаринин «Диванц лцьат-ит-тцрк» ясяри цзря библиографик вя гамматик эюстярижиси. Бакы, МБМ, 2008, 192 сящ. Елми редактор АМЕА-нын мцхбир цзвц, Тцрк Дил Гурумунун фяхри цзвц, филолоэийа елмляри доктору, профессор Тофиг ЩАЖЫЙЕВ Ряйчиляр профессор Щцсейн ИСМАЙЫЛОВ профессор Язизхан ТАНРЫВЕРДИ профессор Мяммядяли ГЫПЧАГ профессор Мящяррям МЯММЯДЛИ

Рамиз АСКЕР. Библиощэрапщиж анд Эрамматижал индехес фор Жомпендиум оф тще Туркиж Диалежтс бй Мащмуд ал-Касщэщари. Баку, МБМ, 2008, 192 п. Едитед бй Проф.Др. Тофик ЩАЪИЙЕВ Ж.Мембер оф Натионал Ажадемй оф Сжиенжес оф Азербаиъан, Щонорарй Мембер оф Туркисщ Ланэуаэес Сожиетй Ревиеwед бй Проф. Др. Щцсейн ИСМАИЛОВ Проф. Др. Азизкщан ТАНРЫВЕРДИ Проф. Др. Маммедали КЫПЧАК Проф. Др. Мущаррем МАММЕДЛИ

Рамиз АСКЕР. Библиографический и грамматический указатель к «Дивану лугат ит-тюрк» Махмуда Kашгарского. Баку, МБМ, 2008, 192 стр. Научный редактор чл.-корр. НАН Азербайджана, почетный член Турецкого Лингвистического Общества, профессор Тофик ГАДЖИЕВ Рецензенты профессор Гусейн ИСМАИЛОВ профессор Азизхан ТАНРЫВЕРДИ профессор Мамедали КЫПЧАК профессор Мухаррем МАММЕДЛИ

191

      Аврасйа Йазарлар Бирлиьи Йайынлары Дил Араштырмалары Дизиси: 3 --Техники редактор вя дизайнер: АТИЛЛА Kорректор: ЛЕЙЛА, АЙЛА Чапа имзаланмышдыр: 11 ийул 2008-жи ил. Формат: 60х84. Физики чап вяряги: 12. Сифариш № 128. Тираъ: 500 нцсхя. «МБМ» мятбяясиндя щазыр диапозитивлярдян истифадя олунмагла чап едилмишдир.

192