Radyasyonunakutvekroniketkileri

RADYASYONUN AKUT VE KRONİK ETKİLERİ Kronik etkiler izafi olarak küçük radyasyonlara uzun süre maruz kalınması neticesinde meydana gelir. Akut etki ise tek ve büyük bir radyasyon dozuna kısa sürede (24 saat) maruz kalındığında ortaya çıkar.

RADYASYONUN AKUT ETKİLERİ Prodromal faz, ısınlanmadan sonra birkaç saat içinde meydana gelebilir ve anoreksia, bulantı, kusma ile karakterizedir. ARS’ nun bu fazında, yaklasık 0,5 Gy bir ısınlanmadan sonra laboratuar bulguları hematopoetik hasarı gösterebilir. 

Bu fazı semptomların genellikle geriledigi, doza baglı olarak nispeten bulguların gözlenmedigi bir ile üç hafta süren bir latent faz takip eder.



Latent fazı kritik faz izler. Dolasan kandaki lenfositler radyasyona en hassas hücre türlerinden biridir ve mutlak lenfosit sayısındaki düsme erken gözlem fazında radyasyon ısınlanmasının seviyesini tayin etmek için en iyi ve yararlı laboratuar testidir. İmmünolojik bozukluklar 48 saat içinde ortaya çıkar.



Gastrointestinal semptomlar 10-15 Gy’i asan dozlarda gözlenir ve hatta bazen daha düsük dozlarda kemik iligi sendromu ile bir arada olabilir.



Hızlanmıs prodromal ve kısalmıs latent fazları diare izleyebilir.



Nörovasküler sendromlar 20 Gy’i asan ısınlamalardan sonra meydana gelir ve siddetli prodromal belirtilerin hemen baslaması ve vazomotor kollaps ile 1-2 gün içinde ölüme götüren belirtilerle

Işınlama(rem) 5 -10

Sağlığımıza etkisi Kanda kimyasal değişim

Süre saatlerce

50

Mide bulantısı

“

55

Bitkinlik

“

70

Kusma

“

75

Saç dökülmesi

90

Diare

“

100

Kanamalar

“

400

Ölümcül doz (ÖLÜM)

1000

2-3 hafta

2 ay içinde

Bağırsak çeperinde hasar İç kanamalar ÖLÜM

2000

MSS nin hasarlanması Bilinç kaybı ÖLÜM

1- 2 haftada Dakikalar İçinde Ölüm







Radyasyonun canlı üzerindeki etkileri, ışınlamanın şiddeti ve süresine göre değişir. Etkiler hemen görülebildiği gibi latent bir dönemden sonra da görülür. Tanısal amaçlı x-ışını cihazlarıyla alınan dozun düşük olması nedeniyle burada oluşan etkiler, nükleer silah ya da reaktör kazalarında görülen etkilerden farklı olmaktadır.

Prodromal Sendrom 





Vücuda 100 rad ve üzerinde radyasyon verildiğinde, bulantı, kusma, ishal ve lökosit (akyuvar) sayısında azalma şeklinde görülen sonuçtur. Birkaç saatten birkaç güne kadar sürer. Semptomların ciddiyeti radyasyon dozuna bağlıdır.

Latent Dönem 





Radyasyona maruz kalma sonrasında görülen geçici bir iyilik dönemidir. Bu dönemde radyasyon hastalığına ait bulgular gözlenmez. 100-500 rad arası dozlarda bu dönem haftalarca sürebilirken, 5000 rad ve üzeri dozlarda birkaç saatten az sürer.

HEMATAPOİETİK SENDROM





 

Canlılar maksimum dozun üzerinde doz alırsa kan tablosunda değişiklikler görülür. En erken bulgu, lenfositlerin artması, granülosit ve trombositlerin azalmasıdır. Lökositlerde azalma ya da artma olabilir. Eritrosit sayısındaki değişiklikler geç görülür fakat x-ışınının etkilerinin

      

Gastrointestinal sendrom 8-12 Gy Bulantı ve kusma Barsak krampları Kanlı diyare, barsak nekrozu Bakteriyel invazyon Hipovolemik şok ve ölüm

Nörovasküler sistem • 30 Gy • Kimyasal mediatör salınımı ve endotelyal hasar • Vasküler kollaps • Solunum güçlüğü • Kardiyopulmoner yetmezlik

20 ila 30 Gy arasında bir doza maruz kalmış bir işçinin ellerinde meydana gelen yanık ve su kabarcıkları.

5 – 10 Gy lik, Ir-192 radyoaktif kaynağını iş önlüğünün cebinde 2 saat taşıyan bir işçinin, göğsünün ön ve sağ tarafında ışınlanmadan 5 ve 11 gün sonra oluşan kızarıklıklar

20 ile 30 Gy lik ışımaya maruz kalan işçinin, 21 gün sonra, ışınlanan bölgesinde meydana gelen deri dökülmesi

RADYASYONUN KRONİK ETKİLERİ 



Hücre ölümü ve dokudaki vasküler hasar ile oluşan doku kaybı fibrozis ile onarılır ve organda fonksiyon kaybı olur. Mutasyonlar, kromozom bozuklukları, genetik instabilite ve karsinogenez









Damar duvarında fibrozis, elastik membran harabiyeti, trombüs, damarın beslediği organda iskemi ve nekroz Deri; Radyasyon dermatiti ve cilt kanseri Kalp; Perikardiyal fibrozis ve konstriktif perikardit, koroner hasarı ve MI Akciğer; Akut AC hasarı,radyasyon pnömonisi, intra-alveolar ve









Böbrekler ve mesane; Tübül, damar ve glomerüllerde hasara bağlı hipertansiyon ve renal atrofi, renal CA. GİS; özefajit, gastrit, enterit, kolit,proktit, sıvı ve elektrolit kaybı, infeksiyonlar, yapışıklıklar. Over ve testis; Sperm ve ovum üretimi azalır, hücreler hasar görür İNFERTİLİTE Göz ve SSS; Katarakt ve retina hasarı, beyinde beyaz cevherde demiyelinizasyon, transvers myelitis









Toplumda kanser oranının fazla olması nedeniyle radyasyona bağlı kanser oluşma olasılığını belirlemek çok zordur. Radyojenik kanser riski olan organlar; meme, akciğer, tiroid ve sindirim sistemidir. Genetik Etki: Üreme dönemindeki olgular incelenirken, sonraki nesillerde olabilecek mutasyon riskini en aza indirmek için, gonadların ışınlanmasından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Gonadların aldığı herbir mGy (0,1 rad) için bir sonraki nesilde genetik etki görülme olasılığı (nominal risk) 1/250.000 dir.

Tablo. İyonize Radyasyonun Akut Ve Geç Komplikasyonları Organ Akut Hasar Geç Komplikasyon Kemik iliği Atrofi (aplastik anemi) Hipoplazi (aplastik anemi), lösemi Lenfosit, nötrofil ve platelet azalması (peteşi hemoraji) Deri Eritem Epidermiste atrofi, dermiste fibrozis, kanserler. Kalp -İntersitisyel fibrozis, konstrüktif perikardit Akciğer Ödem, endotel ve epitel hasarı İntersitisyel ve intraalveoler fibrozis, kanser GIS Ödem, mukozal ülserler Ülser, fibrozis, darlık, yapışıklık, kanser Bulantı, kusma, diare, hemoraji, enfeksiyon Karaciğer Veno-oklüzif hastalık Siroz, tümörler Böbrek Vazodilatasyon Kortikal atrofi, intersitisyel fibrozis Mesane Mukozal erozyon Submukozal fibrozis, kanser Beyin Ödem-nekroz, şiddetli bulantı- Beyaz cevherde nekroz, gliozis, kanser kusma, konfüzyon, konvülzyon, somnolans, koma Testis Nekroz Seminifer tübülüslerde atrofi Over Folliküllerde atrezi Stromal fibrozis Tiroit -Hipotroidizm, fibrozis, Papiller kanser Meme --Fibrozis, kanser Lenf nodları Atrofi Lenfoma Kemik -Osteosarkom Göz Katarakt